Skip to main content

Full text of "Patrologiae cursus completus : Series latina"

See other formats 


i 


Digitized  by  the  Internet  Arcinive 

in  2011  witii  funding  from 

University  of  Toronto 


http://www.arcliive.org/details/patrologiaecur14mign 


PATROLOGIyE 

CURSUS    COMPLETUS 

SEU  BIBLIOTIIECA  UNIVEUSALIS,   INTEGRA,  UNIFORMIS,  CO.UMODA,  0EC0NOMia\, 

OiMM[JM  SS.  PATRU^I,  DOCTOR[)]I  SCllIPTORUMOUE  ECCLESIASTICORIJM. 

SIVE    LATINORUM,    SIVE    GR^GORUM, 

QUI  AB  J-yo  APOSTOLICO  AD    TEiiroHA  INNOCEi\TII  11/  (JAWO  lil6)  PRO  LATIMS 
ET  CONCILll  FLORE.\TI.\I  (.IXV.  Ii39)  PfiO  GH.ECIS  FLOHUEItUXT  : 

RECUSIO     CIIROXOLOGICA 

OMNIOM  QDiE  EXSTITERE  JIONU.MENTOKU^I  GATllOLIG.E  TR.\DITIONIS  PER  QUINDECIM  PRIOHA 

EGCLESI^  SJiCULA, 

:B^  TA  EDITIONES  ACCURATISSIMAS,   INTER  SE  CUMQUE  NONNULLIS  CODICIBUS  MANUSCRIPTIS  COLLATAS,  PERQUAM  DILIOEr«- 

■!«<    CASTIGATA;    DISSERTATIONIBUS,    COMMENTARIIS,    VARIISQUE     LECTIONIBUS    CONTINENTER     ILLUSTRATA '    0MNIBU3 

OPEBIBUS  POST  AMPLISSI.MAS  EDITI0NE3  QU*  TRIBUS  NOVISSIMIS  S«CULIS  DEBE.NTUR  ABSOLUTAS  DETECTIS,  AUCTA  ' 

INDICIBUSPARTICULARIBUSANALYTICIS,SINGULOSSIVETO.MOSSIVK  AUCTORESALICUJUSMOMENTISUBSEQUENTI- 

BUS,  DONATA  ;  CAPITULIS  INTRA  IPSUM  TEXTUM  RITE  DISPOSITIS,  NECNON  ET  TITULIS  SINGULARUM  PAGIN.V- 

BUM  MARGINEM  SUPERIOBEM  DISTINGUENTIBUS  SUBJECTAMQUE  MATERIAM  SIGNIFICANTIBUS,  ADORNA- 

ta;     OPERIBUS    CUM     DUBIIS,     TUM      APOCEYPHIS,      ALIQUA     VERO     AUCTORITATE     IN     OBDINK 

AD     TRADITIONEM    ECCLESIASTICAM    P0LLENTIBU3,    AMPLIFICATA   ; 

C0<:ENTIS   ET    AMPLIUS    LOCUPLETATA    INDICIBUS    AUCTORUM    SICUT    ET  OPKRU.y,    ALPHABETICIS,     CHRONOLOGIGIS,    STATl» 

SIICIS,    SYNTHETICIS,    ANALYTICIS,    ANALOGICIS,    IN    QUODQUE    RELIGIONIS    PUNCTU.M,    DOG.MATICUM,     MORALE,    MTUB- 

UICUU,     CANONICUM,    DISCIPLINAPB,     HI3T0RICUM,     ET     CUNCTA     ALIA     SINE    ULLA    E.XCEPTIONE;    SED    PR.€SERTIM 

DUOBUS    INDICIBUS    im:jensis    et    generalibus,    altero    scilicet   RERU.U,   quo    consulto,   quidquid 

NON    SOLUU    TALI3    TALISVE    PATER,     VERUU     ETIAM    UNUSQUISQUE     PATRUU,    NE     U-NO     QUIDEM     0MIS30, 

IN      QUODLIBET      THEUA       SCRIPSERIT,       UNO        INTUITU        CONSPICIATUR  ;       ALTERO       SCRIPTURyE 

S.\CR.^,    EX    QUO    LECTOBI    COMPERIRE    SIT     OBVIUM     QUINAM     PATRE3    ET    IN    QUIBUS     OPERUM 

SUOBUM      LOCIS      SINGULOS      SINGULORU.U      LIBBORUU      S.     SCRIPTUR.-E     VERSUS,       A     PRIMO 

GENESEOS    USQUE  AD   NOVISSIUUU    APOCALYPSIS,    COUMENTATI    9INT : 

EDITIO    ACCUBATIS9IMA,     C^TERISQUE     OMNIBUS      FACILE     ANTEPONENDA,      SI     PERPENDANTUR     GHAHACTERCM      NITIDITAS, 

CHART*       QUALITAS,       INTEGRFrAS      TEXTUS,       PERFECTIO      CORRECTIONIS,       OPERUM       RECUSORUM        TUU       VARIETAS, 

TUM    NUUERUS,    FOBMA     VOLUMINUM     PERQUAU     CO.MMODA     SIBIQUE    IN    TOTO    PATROL0GI.B    DEGURSU     CONSTANTER 

SIMILIS,      PBETII      EKIGUITAS,       PR.ESERTIMQUE      ISTA      COLLECTIO,      UNA,      UETHODICA      ET      CHRONOLOGICA, 

SEXGENTOBUM     FRAGMENTORUU     OPUSCULORU.MQUE     HACTENUS    HIC     ILLIC     SPARSORUU,     PRIMUM    AUTEU 

IN    NOSTRA    BIBLIOTHECA,    EX    OPERIBUS    ET    MSS.    AD    OUNES    /ETATES,    LOCOS,    LINGUAS    FORUASQUE 

PERTINENTIBUS,   COADUNATORUU. 

SERIES    L.VTINA, 

m  QDA   PRODEDNT  PATRES,  DOCTORES  SCKIPTORESQDE  ECCLESLE  LATINJB 
A  TERTDLLL4N0  AD  INNOCENTIDM  lU. 


AGGURANTE    J.-P.    MIGNE, 

EBibliolheeie  Cleri  uniYersiie, 

6IVB    CURSUUM    COMPLETORUM    IN    SINGULOS    SCIENTI.*    ECCLESIASTIC.E    RAMOS     EDITOni-- 


PATROLOGI^  LATINjE  TOMUS  XIV 


s.  AMimosius. 


PARISIIS 
APUD  GARNIER  FR.\TRES,  EDITORES,  ET  J.-P.  MIGNE.  SUCCESSORES 

IN  VIA  DICTA:  AVEiWE  DU  MAL\E  189,  OLIM,  CHALSSEE  DU  MA/iV£.  Ii7. 

1882 


TRADITIO     CATilOLlCA- 

S/ECULUM   IV,   A^NUS  397. 

ELENCHUS 

AUCTORUIVI  ET  OPERUM  OUI  IN  HOC  TOMO  XIV  CONTINENTUR 


S.  AMBROSIUS  MEl)!OLANEi\SIS  EPISCOPUS. 
Pitoi,ii(;o:!!i;Nv. 

Ikmedictinurum  l'atnnn  c  couijn-iiatione  S.  Mauri  Epistola  ileiiicatoria col.         9 

Priffatio,  IS 

Vitn  saiicti  Ambrosii  a  Paulino  ejus  notario  ail  bealum    Auijustinum    conscripta.  29 
Vita  et  cunversalio  sancti  Palris  nustri  Ambrosii  episcopi  Mediulanensis,  auclore, 
vt  videtur,   Symeone  Metaphrasle.  Aprilis  die  4.  —   Ex  cod.  Gr.   Paris.  1458. 
Exstabat  quidem  Operibus    Ambrosii  ed.  V>ened.  pra'.[ixa,  sed    initio   mutiln   et 

cam  multa  varietate oi 

Vita  sancti  .Imbrosii,  e.r  ejiis  puti.f.simum  scriptis  ab  editoribus  Denedictinis  coUecta, 

et  secundum  cliruuoloijue.  ordinem  digesta 7o 

Selecta  veterum  testimonia  de  sancto  Ambrosio 121 

He.\aomei'on  libri  sex iSl 

De  PaMdiso  liber  unus 289 

l)e  Cain  et  Abel  libri  duo • 331 

De  Noe  ct  Ai-ca  lil)cr  unu.s 379 

De  .\braham  libri  duo 437 

De  Isaacet  aninia  libcr  unus 523 

l)e  bono  niortis  liber  iinus 559 

Ue  fuga  sseculi  liber  unus 593 

De  Jacob  el  vila  beala  liliri  duo 62o 

Dc  Joscpli  patriarclia  liber  unus 669 

De  benediclionibus  patriarciiaruin  liber  unus 705 

De  Elia  et  jejunio  libcr  unus 727 

Dc  Nabnthe  .leziaclita  liber  nnus 763 

De  Toina  lilier  unus 793 

De  inlcrpcllatiiine  Joh  et  David  libri  quatuor 831 

Apologia  prophetffi  David,  ad  Theodosium  Augustum 889 

Apolotsia  allcra  prophcl;e  D.ivid • 923 

Enarrationes  in  Xll  Psalmos  Davidicos 9o9 


BENEDICTINORUM  PATRUM 

E  CONGREGATIONE  S.  MAUIU 

EPISTOLA  DEUICATORIA, 


llhistrissimo  Ecclesix  principi  D.  D.  Francisco  de  Harlaxj.,  archicpiscopo  Parisiensi, 
regiorum  ordimim  commendatori,  diici  ac  pari  Francise,  Sorbonse  et  Navarrse  provi- 
sori,  etc. 

Per/ectis  quam  potiiimus  accuratissime,  qux  in  adornanda  Iiac  operum  Ambrosianoriitn 
editione  exspectare  visus  es,  illustrissiyne  Ecclesise  Princeps,  ea  res  ad  supremum  decus 
sola  restabat,  til  frontem  operis  splcndore  clarissimi  alicujus  nominis  illustrarcmus,  qui 
tottim  opus  luce  sua  perfunderet,  adscisceremusque  patronum  qui  pro  sua  lutmanitate 
vellet,  pro  stia  auctoritate  possel  vim  et  impettim  obtreclatorum  amoliri.  Tu  nobis  illico 
occurrebas  in  quo  qum  vel  ad  securitatem  vei  ad  ornamenttim  valere  possunt,  iniro  fulrjore 
wiivcrsa  cmicant :  e.t  que  nemo  alter  attt  gloria  clarior,  atit  auctoritatc  gracior,  atit  qux 
imprimis  allexit,  humanitate  facilior  iitvenirctur. 

Neque  enim,  qtiod  proclive  factti  ftierat,  Uarlese  hic  familiai  dignitas  ex  ultima  antiqui- 
tate  repetenda,  tnaximis  Europx  principibtis  jam  olim  licet  affinitate  et  consanguinitate 
conjtinctx,  stimmorumqtic  virorum  scmper  feracis,  qiiortim  in  prcvcipiiis  Ecclesix  et  lieipti- 
blicae  miineribus  virtus  mirabiliter  enittiit :  tti  eniin  otnnitim  ornamenta  in  te  complextis  et 
prascipuutn  familicV  tux  dectis,  aliis  potiiis  splendoretti  ttitmi  affundis,  quam  aliunde  digni- 
tatis  quidqtiam  ampHtudinisquc  in  te  refundatur. 

Apertus  hic  ingcns  immensiisqiie  campits  ad  excurroidum  in  latidcs  ingcnii  exceki,  sttbt- 
dis,  acris  ;  acuti  ad  excogitandum,  matiiri  ad  jtidicatidum,  ad  explicandtnti  facilis,  ad 
tnemoriam  flrmi  atqtie  diutiirni,  eo  tibi  conce<si  divinittis,  ut  par  ad  Jttaximaqiicrqiie  fores, 
quibtis  a  propitio  Gallis  Numine  dcslinabaris.  Cominoda  nihilominus  occasio  prxclivw 
tuae  eruditionis  et  doctrbise  praidicandee ,  cuinihil  iti  historia  iticottipertiitn,  in  dogmatibus 
arihium,  ui  juribus  anceps  attibiguumvc,  obscurum  ni/iil  in  factis,  qttamque  nihil  aut  effu- 
giat  aiit  fallat. 

At  certe  rerutn  a  te  gestarttm.  Prcvsul  ilhtstrissime,  cetebratissittia  fama  longe  splendi- 
diiis  cmicat.  Vidit  olim  te  ttia  tum  Rnlhomagus  jam  inile  i  oriniis  annis,  qiiibiis  faiistc  for- 
tunateque  sacram  privsulis  el  primatis  iniisti  dignitatetn,  patriio  liio,  viro  ct  pielate  el  doc- 
trina,  et  pastorali  labore  imttiortalitatem  tnemorim  protnerito,  successor  dattis,  in  tuis  pu- 
blicis  concionibus  privatisqtte  colloctttionibus,  quatn  prottipta  et  extemporali  tam  felici 
eloquentia,  sanctissiitia  quivqne  infundentetn  atiditoribtis,  reconditissima  eruentcm,  obscu- 
rissima  illustrantem,  intricatissima  tion  minits  eriidile  quam  dilucide  reseratitem.  Aitdive- 
rtint  et  lc  tiii  Parisii;  audivertint  advenie  frequentissimi  ilhtc  cnnfluentcs :  atidivimus  et 
nos  obsttipuimusque  vehementer,  ciitti  in  doctissimis  qtuv  publice  tu.is  in  cvdibtis  habcban- 
tiir  disceptaliunibus  de  tnoribtts,  de  flcle,  de  disciplina,  tantuiti  exhiberes  prudcnticV  in  de- 
clinandis  duobus  scopulis,  ad  qtios  fe.re  cmteri  omnes  alliduntur,  intcnsiore  scilicet  sevcritate, 
vel  remissiore  indtilgeutia,  rcrttmque pondus  et  dicendi  rim  sic  eloquentix  lcpore  tempera- 
res,  tit  prunis  aiiribif;  cxccpla  veritas  omnitim  sibi  conciUaret  assenstnn,  et  nulli  quantuitivis 
conttitnaci  atit  liccret  attt  liberet  refragari. 

Uis  glorix  tuse  fontibits  novus  et  ille  largior  clariorqtte  Iticis  rivtis  nccedit,  quodin  augtislis- 
simis  clcri  Calhcani  consessibiis,  ciim  tn  infulatorum  Palriim,  aliorumqiie  cx  loto  impcrio 
selectortim  comitiis  ex  omnium  volo  de  tiiore  /ira'sidcrcs,  Ecclcsi.v  ct  rcligioni  tanto  stiidio 
consuluisti ;  agenda  tam  sapienti  arte  digessisti,  ul  ntillus  non  intelligat,  tiusqiiani  feliciori 
conscnsu  ittiperiutn  cum  sacerdotio,  sacerdotium  cuin  imperto  conspirasse,  quam  tti  sacev' 

Patrol.  XIV.  1 


U  EPISTOLA  DEDICATOIIIA.  12 

dutii  prxsidc ;  Lttdovico  MiKjno  moderalorc  i,/r,eri.l:  nempc  marjnus  Darlseus  cleri  prxses 
rcgummaximo  debcbatur;  marjno  IlarLco  clcri  prxsidi,  absit  verbo  invidia,  Ludovicus ; 
ambo  communi  sacerdotii  et  impcrii  cum  fclicitati  tum  glorise. 

Ihec  ut  pcculiaria  et  rara  ad  laudetn  sunt,  ita  summa ;  neguc  enim  ad  laudem  commen- 
dationcmquc  nornbds  accidere  idli  (luidqnatn  (jluriosius  potest,  quam  si  Ludovico  recji  post 
memoriam  hominum  sapientissimo  probclur.  Porro  sibi  probatum,  et  quidem  abundc  quo 
potuit  luculcnliori  clariorivc  tcstimonio  palam  facere  Ludovicus  ipse  larijus  fons  luminis 
sol,  quain  cum  ad  priniarix  Galliarum  urbis  sedcm  e  mctropolituna  Neuslria:  translatum 
voluit  ■  ad  artiorem  sacratioris  consistorii  societatcm  assumpsit ;  ad  frequentis-iimam  cona- 
tatus  ct  colloquii  arcani  consuetudincm  advocavit  ?  Quibus  in  omnibus  7ion  tam  privmia 
meritorum  quam  mcrita  ipsa  miramur. 

Illa  sunt,  illuslrissinic  Ecclcsix  Princcps,  prnpicr  qux  nostro  huic  licet  non  tenui,  tamen 
ex  conditione  nostra  subobscuro  labori  te  tutorem,  imo  patrcm,  lumen  et  columcn  advoca- 
mus;  confisi  tyiagnum,  si  favens  susceperis,  illius pretium,  macjnamque  existimationem  apud 
omncs  fore,  qui  comprobatione  iua,  tuique  nominis  inscriptionc  quadam  vclut  fnce  prxvia 
illustrati,  infinilos  propcmodum  Ambrosii  locos  pristiiiLe  sux  intec/rilati  rcstitutos  et  repara- 
tos  gratulabuntur. 

Nec  certe  timendum  nobis  dubitandumce  ftiil  nc  non  salis  hitmaniter  a  te  maxitiiv  prx- 
sule  occupatissitnoque  cxcipcrcmur :  occttpato,  scimus,  tiln  occurrunt  omnes,  at  tntlliis 
impedito,  qui  ad  multo  plura  plcnissime  sttfficias :  aperit  alioquin  tuas  fores  et  ad  palatii 
tui  Umina  invitat  inimitabllis  affabililalis  rjratia  et  comitas.,  qua  cujuslibct  ordinis,  et 
conditionis  homines  sic  excipis,  itt  nemo  a  tc  dim.issus  unquam  fuerit,  nisi  quadnm  jucun- 
ditate  atquc  solatio  perfusus,ct  vel  hitmillimx  sorti?  hominibus  audncem  accedendi  et  obti- 
ncndi  fiduciam  inspircs.  Tua  est  illa  singularis  aut  dos  aut  virltis,  aut  doium  virtutitm- 
que  non  tam  una,  quam  longe  suavissitnum  omnium  condimcnlum,  qux  te  tion  priits  ocu- 
lis  exhibeat,  qtuim  animis  prxpolcnti  quadam  vlrtulc  reddat  impcrantem  :  illa  cst  qux  nos 
securos  esse  jitbet,  elflcitque  ut  quod  opcri  iwstro  dectts  et  patrocimum  volumus,  id  a  te 
exspectemus,  quod  lu  tam  ccrto  tamque  confidentcr  sperare,  et  nostro  quasi  jttre  rcposcere 
audcamus,  prxtcr  humanissimutnilliim  animum  tuum,  faciunt  insupcr  et  siimma  auctoris 
dignitas,  ct  cximia  excellcniis  hujusce  operis  auciorilas,  ct  mira  quxdam  opportunitas 
temporis. 

Ambrosius  est  quem  tibi  redivivum  sislimiis,  Archiprxsul  maxime,  quod  si  nondum  ea 
cura,  iis  excultum  rigiliis,  ea  tota  forma  totaque  majcsiate  spectabilem  qua  semctipse 
olim  exhibuit  Valcnlinianis,  Gratianis,  Theodosiis  Augustis :  Ambrosius  tamen  est  inle- 
gritati  et  nitori  pristinis,  quo  valuitntis  studio  rcslitutus.  Qitas  porro  xdcs  archiepisco- 
pum  ccclcsiasticx  disciplinx  tcnacissiinum  adire  prius  aportebat,  qttam  archicpiscopales  ? 
Qucm  ante  omnes  convcnire  congrucbat  doctorem  Ecclesix  celeberrimum,  nisi  meritissimum 
sapientissimx  Sorbonx,  cruditissitnxque  Navarrx  provisorem,  et  ipsum  doctorem  cximium 
in  Ecclesia  Dei?  Qucm  denique  lubentitts  alloquio  stio  dignaretur  orator  vere  (iij.oo6stog, 
quam  te  ciijits  exore  docenlis  exunnat  ambrosia  ? 

At  vero  quam  a  te  gratiam  reporlaturos  iws  illo  sic  prxeunte  non  speremus,  ohservantis- 
simos  prxsertim  tui,  qui  ipsi  vidimus,  citm  difftcultas  annonx,  hyemisqite  inclementia  ex  j 
xcjuo  sxvircnt,  pmiperrimos  quosque  in  archiepiscopales  xdes  turmatim  irruentes.  sola  mi-  i 
Sfria  duce,  perquam  amantcr  exceptos,  pcrquam  humaniier  rcfectos,  tninus  tamen  donis  J 
ipsis  tuis,  quam  ea  qux  tibi  propria  est  donandi  ac  demerendi  ratiotie  recreatos  ?  Vel  en 
solo  tiosfrutn,  c>-ede  ttobis,  ad  te  Atnbrosiitm  allexisses,  qtti  cum  rpse  pater  pauperum  stu- 
di(tsissimus,  sacra  etiam  vasa  frangcrc  et  conflare,  ut  cimtm  inopix  diffcillimo  teitipore 
succurreret,  minime  dubiiarit :  non  atnare  singulariler  tioti  potest,  quetn  viderit  regia  hac 
charitatis  via  suis  inhxrentetn  vestigiis,  sua  exempla  renovatitetn. 

Et  istud  ad  te  festinanlibus  opportitnissimttm,  Antistes  illustrissime,  qiiod  ipsa  Ambrosia- 
norum  opcrum  ratio  cito  jam  iiltroque  currentes  exslitnulet :  divitia  tiittiirutn  doctrina,  qucB, 
ut  digni  tanio   ttuKjistro   Augitslitii  vtaitutr  verbis,  .lo  tara  sar.cto  o.mouIo,    pectoie  illius    i 
etnattavit.  Qua  quidem  ut  nuUum  ad  curanda  corrupix  ethices  vitlnera  remcdium  prx-  J 
scntius,  sic  nulliim  ad  propcllciiduin  hxrcscos  et  schismatis  venetium,  efficacius ;   nttllum 
^uo  promptius  certittsque  curcnlur,  coeatit  et  consolidentur ,  redeutitium  ad  sanam  fdem 


13  EPISTOLA  DEDIRATORIA.  44 

vulncra  et  cicatrices  \  nulluin  quo  plnnius  et  perfeclius  adusque  intimos  pieiaf.s  C/iristiana; 
sinsus  Catltohci  cum  antiqiii  tiim  neophqli  convalcscant. 

Summee  tuse  sapientia}  consultissimique  zeii  fuit  quode  manibus  hxreticorum  arma,  idest, 
perniciosissinios  omnes  quibus  sibi  ipsis  necem  infvrebant,  libros  auferendos  pnidmtissime 
providisti.  Ncc  fuit  tibi  satis  i/.so  cum  Ambrosio  dixissc :  Lc'^inuis  ne  k'g:iii!-,r  ;  illisque 
venenata  pocula,  amxna  quadum  suaviiatis  specie  et  quasi  mellis  slillicidio  /lorninibus  xrjro- 
tis,  smimque  morbum  adamantibus  blandieiitia  eripuisse,  nisi  insiiper  iisdem  amica  manu 
porrigeres  divinos,  aliosque  pios  libros,  quibus  possent  tanquam  ex  alveo  quodam  salu- 
berrimo  plenissimam  /lawire  sanVatem.  Ecce  iqilur  votis  luis  Ambrosius  adjutor  cl  fautor 
accurrit,  sinc  quo  invalidafere  qux/ibet  dfbilisque  medicina.  Ecce  iilimem  etlirnpidissimum 
aqux  vivas  fontem,  qui  de  salutari monte  C/irislo profluens  exsilit  in  vitam  xternam,  itt  /ai- 
tificet  civitatem  Dei :  et  epotus  sanet  omnc  genus  /anguenlium  et  xgrotorum:  fonteni  ex 
ctijus  vcna  iit  /laurire  posscnt  sapientissimi  potentissimique  Persarum,  de  remotissimis 
Orienlis  finibus  sitibundi  olim  accurrerunt ;  quiqiie  vel  paucis  gutlu/is  perfeclam  fidei  sa- 
nitalem  regi,  reginse,  gentique  Marcomannorum  instil/avit.  Hcce  dciiique  sirenuissiuium, 
invictumque  adversiis  Ucligionis  et  Ecclesix  hosies  sucri  verli  ducem,  assueium  victoriis, 
qui  insiruclissimam  panop/iam  offert,  in  riua  ille  quem  toti  Ga/liai  co//egisti  et  formasti 
operariorum  evangelicorum  exercitm  cuiUbet  et  singu/is  inveniat  liabeatquc  xlernx  sa/ulis 
galeam,  fidei  scuium  ine.rpiignabilc,  ancipilem  divini  vcrbi  gladium,  et 
(Juiilquid  habenl  leloruui  armame;:lari>i  cciili. 
Sed  quorsum  isia  de  evangeiico  etiatnnum  ad  be//uni  apparatu  ?  Potitur  jam  Ecc/esia 
be//i  successsu  :  pacem  ac  tranqui//i!aicmnobis  reduxit  ejusmoUi  vicioria,  quseut  tota  viclis 
ad  utiiitaiem,  sic  tibi  ex  miiito  miixirna  parte  ad  g/oriam  cessil.  P/urinntm  iamen  contu- 
lisse  ceeteros  Ecclesix  proceres,  cl  pro  sua  quemqiie  pictate  ac  vigilantia  strenue  gnaviter- 
que  laboras.^ic  falendum  esl ;  sed  qiiis  te  iaier  i/los  primas  egisse  ve/  invidus  neget,  quern 
non  ignnrel  illis  omnibus  pro  luo  oiimiuni  Ecclesiarum  amica  soi/iciiudine  idoneos  operi 
tanto  viros  tua  informatos  doctrina,  tuis  sludiis  et  /aboribits  excu/tos  amantissime  siibmi- 
iiistrasse,  quod  nemo  alius :  quem  scial  propensissirnam  alioquin  C/nislianissimi  Regis  ad 
opiiiilandiim  subdilorum  saluli  voluniatem,  mirum  sane  qito  ardore,  qua  pieiaie  maqis  ac 
magis  uccendisse,  quotl  vix  a/ter ;  quem  demum  consideret  inclefciso  /abore,  omnique  arte 
magislra,tam  felici  exitu  manumpto  operi  frequeniissimam  admovere,ut  benem  u/tos  diebtts 
singulis  ail  ejurandos  errores  adniilias,  nec  non  inaudtia  faciliiute,  aique  affcctu  toium  te 
devoveas  e//iindasque  convericndis,  extipiendis,  instiiuendis,  adjiivandisi 

Hxc  ditm  dicimus,  absit  ut  itnmensx  regis  religiosissimi  gb,rix  quidquani  veluimus 
esse  detracttim.  Tolum  illius  est  quod  Ecclesianosira  vicil.  Al  reges  imperando,  principcs 
Ecclesix  persuadeiido  cum  vincanl,  mlul  est  qiiod  Bcgis  glorix  deiractum  quidquam 
aul  imininutuni  ail  tuam  commandandain,  censeat  aiiqtiis  aul  do/eat ;  cum  uiraque  sit 
in  suo  quxqne  genere  summa.  Quod  Cxsaris,  Csesari;  tibi  modo,  illustrissime  Ecclesiss 
Princeps,  qiiod  liiiim  csl  in  lanio  /loc  opcre  tota  Gallia  giatulatiir ;  qttanquam  et  in  ipsa 
Ca^sarts  parle,  libi  qui  ilu:i:  et  pur  Francia;  es,  qtiod  stib  Rcge  Opiimo  Maxbno  admini- 
stris  fidissimis  potest,  censemus  esse  qttoque  gratu/andum.  Probe  scit  impcrator  omnitim 
/onge  pcrspicacissimus,  ut  illud  bcatissimum  in.  principaiu,  facere  quod  liLuerit ;  ita  istttd 
miscrrimum  esse,  noile  sibi  suggeri  quod  dcbiicrit:  qtia xquissimamodestissimaque sua  mente 
secretioribus  suis  consiliis  dig?iissimos  quosque  accenset,  in  quos  proinde  nonnul/a  regise 
g/oriae  porlio  consi/ii  nomine  nitrito  derivetur.  Itide  ftt  ut  qtti  pi  uf/igaium  /txreseos  mon- 
struni  regibus  ipsis  paitlo  antc  non  mediocriier  formidandmn  sLupcai,  miranitirque  in  tanlo 
regno,  tam  brevi  iniervallo  lemporis,  feliciter  et  sine  itl/a  cxde  pcnittts  exstinctum  ;  te  in 
fiartem  ianUe  /aitdis  evocenl,  non  ut  divinum  modo,  sed  itt  rcgittm  diam  udntitiislrtim 
quem  norunt  initi  lam  ingcnlis  et  stipra  fidem  posterorttm  ardtii  propositi,  consi/iarium  et 
auctorem  /uisse  a  rege  prxcipuum. 

Commode  opportuneque  fcstis  eam  ob  rem  omnium  vocibus,  et  congctninalis  p/ausibus pu- 
blicis  Ambrosius  advenil  c/iori  nosiridux;  ciijus  ore  ct  Ixtius  et  dignius  accinatur :  FacUis 
esl  uiius  poijuliis,  ex  iuLTi  licis...  replet;i  est  Kcdujiii  ,  et  non  sine  maxiina  voluplutc  /loc 
subjungaliir  :  Seilata  leniptslas  et>t,  ct  ncuiJia  navigal,  rules  siiiral,  ccilalim  naulie  rei.oiuut 
fidei  quos  roiiquero  poilu^,  et  ciuicia  palriis  oscula  lilloribus  IJgutil,  iiijeralos  se  periculis, 
absolutos  erroribus  gralulantcs ;  quiquc  tibi  totique  clero  Gallicano  suppcditct  ct  sugge- 


irj  Pll/KFATin.  16 

rat  istas  ad  Lndoviaim  Maqmnn  voccs,  aiiliquse  adversus  hxresim  disciplinai  testes  ct  novi 
inlcrpretcs  r/audii:  UeddidisU  milii  (.)iiictcm  Ecclesiaj ;  perfidorum  ora,  atque  utiiiam  cor- 
da,  clausisti ;  et  hoc  noii  minore  fidei  qiiam  poleslatis  aiictoritate. 

Felices  nos  fortunatosque,  illustrissimc  Ecclesix  Princeps,  si  non  sccus  atque  opcribus 
suis  Ambrosius  in  musseo  tiio  locum  obtinuit,  ita  quem  nobis  ipsorum  emendatoribus  in 
anitno  tuo  conccssisti,  diutissime  conservet  in  dies  macjis  intimum  et  auctiorem :  felices,  si 
nostris  votis  et  precibus  anmiens  prxsul  sanctissimus  Ueligioni,  Ecclesix,  Gallix,  nobis  et 
omnibus  te  diutissime  salvum  et  incolumem  a  Deo  comprecetur  atque  impetret !  felices  de- 
niquc,  si  qui  nnslra:  crga  te  observantix  tcstis  veracissimus  Ecclesiee  doctor^  a  te  etiam  obses 
suscipiatur  cl  fidejussor  devinctissimai  voluntatis  qua  sumus 

Cclsitudini  tuoi  addictissimi  et  obsequentissi?ni 

Monachi  Benedictini  Congregationis  S.  Mauri. 


PR.EFATIO. 


Ciim  nova  cura  ncc  minimo  labore  purgatas  Amljrosii  commentationes  exhiljemus,  nihil 
necesse  nobis  fucrit  catholici  lectoris  animum,  ut  ei  nostram  lianc  editionem  commendemus, 
afFeclatis  Aucloris  operumve  ipsius  laudibus  pcllicere.  Quis  enim  eorum,  qui  vel  primo- 
ribus  labris  ccclcsiasticam  delibaverint  historiani,  iniiciaturus  est  omnia  in  Ambrosio  ma- 
xima  exstitisse  ac  plane  singularia?  Sane  quidcm  iii  confcsso  est  illius  ad  episcopatum  voca- 
tionem,  in  episcopatu  sollieitudiuem  atque  constantiam,  in  omni  vita  integritatem,  liumanita- 
tem,  religionem,  aliasque  virtutes  splendore  fulsisse  non  usitato  ;  solaque  illius  magnanimi- 
tate  adeo  perculsum  fuisse  Theodosium  Magnum,  ut  eruperit  in  hsc  verba  :  Episcopum  vidi 
neminem  prceter  Ambrosium  iTheod.  Bist.  lib.  v,  c.  17).  (Juod  vero  ad  doctrinam  ejus,  illam 
non  modo  saneti  Patres,  summi  Pontitices,  oecumenica  concilia  certatim  exquisitis  elogiis  prse- 
dicaruiit,  verum  etiam  ipsimct  ha^retici.  Sed  nec  aliud  quidquam  magis  declaiat  quanta  doc- 
trinaj  ac  eloquentiffi  vis  fuerit  in  Ambrosio,  quain  Augustinus  ab  errore  ad  veram  tidem 
Doctoris  nostri  opera  el  concionibus  revocatus.  Hac  quippe  una  victoria  sibi  tropaeum  ac  mo- 
numentum  tere  perenniiis  erexit  sanclus  hic  Prtesul.  Utinam  vero  neolericis  etiam  heterodoxis 
iiiagni  Aiigustini  exemplum  imitari  libeat !  Ulud  profecto  jure  aflirmare  possumus,  de  Christi 
prfesentia  in  sacramento,  depotestate  atque  clavibus  Ecclesice,  de  necessitate  bonorum  ope- 
rum,  vencralione  reliquiarum,  beatorum  ccelitum  invocatione,  tam  disertis  verbis  locutum 
esse  Ambrosium,  ul  nifiil  apertius  fequo  prudentique  lectori  expetendum  sit.  C;eternm  cum 
inter  alia  isti  reiraelarii  codicum  editorum  de  iiravationem  criminentur  quam  invidiosissime, 
editionem  nostram  hoc  lempore  quo  regis  pietas  omnem  suam  auctoritatem  ad  ha^reticorum- 
conversionem  confcrt,  speramus  non  siiic  fructu  exituram.  In  qua  exornanda  quid  a  nobis 
priEstitum  fuerit,  explicabitur,  postquam  iiomiulla  de  veteribus  editionibus  qua;  in  variis  Eu- 
ropae  locis  emiss;e  sunt,  prEemiserimiis. 

Nullam  porro  videre  nobis  contigit  antiquiorem  ea  quam  Maffellus  Venia,  monachus  Au- 
gustinianus,  Ambrosio  Corano,  cjusdcm  ordinis  gcnerali,  dedicavil.  In  Dla  quidem  neque  loci, 
neque  teinporis  certam  aliquam  iiolam  deprehendas :  sed  inde  forsan  conjicere  liceat  eamdem 
el  iu  llalia,  et  ante  aunum  l-iSo  vulgatam  esse ;  tum  quod  forma  codicis  et  characterum 
cuin  alia,  de  qua  jam  dicemus,  plane  convenit,  tum  quod  Goranus  ille  seu  Coriolanus  me- 
morato  anno  diem  suum  Rom;e  obiit.  Altera  illa  editio,  curante  Cribellio  presbytero,  Medio- 
lani  anno  liOU  prodiit  apud  magistrum  Leonardum  Pachel :  qua;  simul  cum  s'uperiore  ser- 
yatiir  apud  RR,  PP,  caiionicos  regulares  SancliB  Genovefa;  Parisiensis.  Utraque  autem  valde 
imperlecta  est,  ac  paucos  admodum  tractalus  comprehendil. 

Post  diios  annos  non  mediocrem  laudem  retulit  Joannes  Amerbacliius,  civis  Basileensis, 
quod  conipusitis  congregatisqiic  undcciinque  phirimorum  ac  prfficipuorum  Ambrosii  operiim 
exemplaribus,  eadem  opera  iu  Ires  parles  distribula  lotidem  volununibus  complexus  est. 
Atque  etiaiii  quo  edilionem  suain  uliliorem  efficeret,  rogavit  Joannem  de  Lapide,  Carthusia- 
num  Parisiensem,  ul,  singulis  libris  in  certum  capitum  numerum  divisis,  suum  cuique  capiti 
aptaret  argumentum  :  quod  et  factum  cst.  Optandum  vero  illud  fuerat,  ut  queinadmodum 
l)lures  traetatus  nobis  edidit,  ita  etiam  illos  edidisset  emeudatiores.  Sed  in  hoc  industriam 
(liligentissimi  bibliopolre  agnoscimus,  quod  tam  multos  reperit :  quod  tam  depravatos,  inju- 
ria;  lemporiiin  tribuinius.  llane  aiitem  editionem  aniio  1506  iteriim  prrelo  subjecit  Joannes 
ieri  tle  Langendorl,  typographus  quoque  Basileensis  :  a  quo  nihil  ahud  priori  illi  adjectum 
liiit  pra-ler  indicem  admodum  copiosum.  quod  ncyislrum  /loriyerum  inscripsit.  Cuius  quidem 
ivgi^tri  ulilitas  (,onrado  Lcontono  ex  ordine  Cisterciensi  tanta  visa  est,  et  illud  versu  et  pro- 
sa  cclebrarc  non  sit  gravatus.  ^ 


n  ph^fatio.  18 

Novam  adorsus  editionem  Erasmus  unum  anl  alterum  tractatum  iis  qui  jam  publicse  luci 
dati  fuerant,  adjecit :  ad  bina  volumina  totum  Ambrosianorum  operum  corpus  rcdegit,  illud- 
que  partitus  est  in  quatuor  tomus  :  ita  ut  primus  Etbica;  secundus  Polcmica ;  Orationes, 
Epistolas,  et  Gonciones  tertius  ;  quarlus  donique  Novi  ac  Veteris  Testamenti  Explanationes 
contincret.  Ad  bfec  pra?misit  singulis  tomis  ac  libris  nonnullis  quasdam  censuras,  sed  quoe 
non  satis  existimationi  iilius  responderuut,  nec  doctorum  exspcctalioni.  Porro,  lametsi  mul- 
tum  sudoris  exbaustum  prtedicet  in  lioc  opere  (Epist.  edit.  stue  prxfixa),  /)um  collatione  vete- 
rum  codicum,  inquit,  emendantur  dcpravata,  restituuniur  ampulata,  resevantur  assuta,  repommlur 
Grxca,  qux  vel  aberant  prorsus,  vel  firjuris  nihil  sifinificantibus  fuerant  addita:  non  tanien 
tantum  lidei  babitum  est  ipsius  verbis,  ut  eum  magis  auctoritali  manuscriptorum  quam  jiro- 
prio  judicio  defcrre  quisquam  crederet.  Hoc  ccrte  supcrioris  sa^culi  conslat  fuisse  ingeiiium, 
ut  eruditi  omnes  conjectuiis  plurimum  tribuerent,  sed  Erasmum  inqirimis  famoc  sua;  atque 
doctrinte  fiducia  paulo  audaciorem  exstitisse  nullus  ambigat.  Quadproptcr  adeo  non  visa  est 
legitimam  attigisse  perfectionem  ejus  cditio,  ul  duobus  post  annis,  nimirum  aiuio  1529,  cum 
typis  Cbcvallonii  Parisiis  exprimeretur,  multa  cominutata  fuerint  in  textu,  et  ad  murginem 
annotata  nonnulla,  quemadniodum  ex-  collatione  aliquot  opelbirum  deprebendimus.  At  non 
Lutetia;  solum,  sed  et  Basileie  ubi  prima  ejusdem  Erasmi  editio  ex  Frobenii  oflicina  prodie- 
rat,  boc  ipsum  in  secutis  editionibus  faclum  rcperitnr:  in  quibus  etiam  tractatus  aliquot  qui 
in  puperioribus  dcsiderabantur.  subinde  adjecti  sunt. 

Niiiibjininiis  tainen  editioiiis  tam  sa^pe  ac  tot  diversis  locis  recusar,  nornun  Gelenii  alionim- 
que  doctorum  bominum  diligentia  recosiiita?  aucloritas  Joannem  Coslerium,  rcgiibirem  cano- 
nicum  e  monastcrio  Saiicti  Martiiii  Lovaniensis,  non  delerruit,  quin  ad  abam  coruinnandam 
exornandamque  aniniuiii  appellerel.  Qua  vero  occasione  induclus  lioc  lalioris  siiii  proposuerit, 
ita  explical  \Epist.  in  limine  edit.  sux  posita) :  Cum  ef/o  igitur,  ait,  ante  biennium  I).  Ambro- 
sii  epistolas  antiquis  et  elegantioritits  cliaracteribus  conscriptas,  e:c  bibliotlieca  cwnobii  D.  Lauren- 
tii  quod  Leodiensis  oppidi  muris  adhxrvt,  nactus  essem,  cwpissemque  rneo  more  cum  excusis  libris 
eas  conferre,  mirum  dictu  quanfum  Itic  erat  dissidii,  quantum  varietatis ,  ut  statim  nun  potuenm 
non  destomachari  in  eos  qui  editis  libris,  speciosis  quidem  sed  inanibus  ac  mendacibus  titulis,  om- 
nia  castigatissima,  et  tamquain  feliciore  ■KoikiyytvEciix  rcnata  pollicentur :  cum  nihil  plerumque 
sit  depravatius,  et  antiquis  sordibus  omnia  smt  convolula.  His  itaquc  permotus,  quod  in  epistolis 
Ambrosianis  cceperat,  staluit  in  rcliqiiis  ejusdem  doctoris  operibus  enicere  ;  cumque  inutua- 
tus  esset  e  tribus  aut  quatuor  vicinioriim  monasteriorum  bibliolbecis  aliquot  exeinplaria,  lioc 
subsidio  fretus  atque  in  primis  uno  codicc  pereleganti,  qui  in  bflgiiim  allatus  fiierat  e  Ma- 
gna  Britannia,  castigationcm  suain  absolvit.  Edita  fiiit  illa  Basilece  anno  louo  typis  atque 
impensis  l^uscopii.  Egregiam  sane  operam  in  liac  sua  editione  prajstitit  Costerius,  neque 
ipsuin  lectoribus  imposuisse  arbitramur,  cum  aftirinavit  a  se  plusquam  duo  millia  errorum 
cx  Ainiu-osio  siildala  esse,  prfeter  vigiiiti  aut  [liures  versus  quos  cum  deessent  in  prioribus 
edilioiiibus,  ipse  primus  suis  quemqiie  locis  restitiiil.  Verumlamen  non  sibi  salis  auxilii  fiiisse 
in  memoralis  exemplaribus  idem  non  obscure  iudical,  ubi  fatetur  se  quandoque  in  eas  inci- 
disse  difiicultales,  quibus  ad  judicium  doctorum  hominum  confugere  coactus  fuerit,  hoc  cst, 
ut  siinplicius  loquamur,  ad  conjecturas. 

Quam  ob  rem  cum  Joannes  Gillotius  animadvertisset  Gosterium  ob  niss.  codicum  paucita- 
tem  editioncm  suam  omni  ex  parle  perfectam  reddere  nequaqiiam  poluisse,  laudayit  quidem 
ejus  laborcm  attiue  industriam,  sed  lainen  Ambrosianis  opeiiiius  aliquid  perfectionis  accessu- 
rum  pulavil,  si  ea  denuo  aliis  adbiliilis  exemidaribus  recogiiosceret.  Congregavit  igitur  non 
exiguani  maniiscriploriim  multiludiiipm  e  pra-cipiiis  liujuscc  iirbis  bibliotbecis,  iil  pula  e  Itc- 
gia,  Sorbonica,  Gcrmancnsi,  Victorina,  quibus  annumereiniis  bcet  Dionysianam.  sive  abbalite 
Sancti  Dionysii  in  Francia,  in  qiia  sobi  viginli  et  amplius  codices  Aiubrosianorum  operum 
manii  cxaratos  exslitisse  idcm  auctor  est.  Veruin  cum  lol  codicibiis  iuler  sc  conferendis  com- 
poncndisqiie  vix  plures  homines,  nediim  uniim  aliquem,  siifliccrc  animadverterel,  ex  eo  tanto 
numcro,  ut  ipse  in  pra"fatioiie  siia  non  dissinuilat,  paucos  quiltus  cxciilieiidis  par  essel,  deli- 
gere  ac  reliiiere  necessum  habuil.  Ejus  cdilio  Parisiis  apud  Guillehnuin  Mcrbniim  ejusquc  so- 
cios  in  lucein  prodiit  anno  l.')08.  Qiiamvis  aiilcin  omuiiim  i.\nn-  prius  publiri  jiiris  fachv  fue- 
rant,  merito  prredicari  possil  aiisoiutissima  ;  niliilominus  tamcn,  rpue  reriim  hiimanarum  soe- 
ep  conditio  esl,  remansil  omnium  prtipcmodum  maxime  ignola,  cam  vidclicet  o|)pressil  Homa- 
nne  quae  proxime  illam  secula  esl,  edilionis  fama. 

Ad  iianc  suscipiendam  Felix,  cardinalis  dc  Monle-Alto,  ct  poslea  sub  nomine  Xysti  V  pon- 
tifcx  maximus,  dccessorum  suorum  Pii  IV  ac  Pii  V  auctoritale  atque  mandalis  se,  duni  Ro- 
ma'  iii  Minorum  convcntu  generalem  oidinis  siii  agerct,  indiicliiin  essc  protilelur.  Quocirca 
iil  maiulalam  proviuciain  obircl,  cirpil  rimari  celcbriores  bihliolhecas,  m;inuscri()los  velercs 
cunfVric  ciim  cdilioiiiiuis  emcnilalioriliiis,  ct  sicubi  Iraclaliis  allquis  uondiim  cilitus  delilcrel, 
invcsligaic  :  insu|icrquc  sedulo  prwpararc  alia  omuia  quu!  ad  opcris  pcrfcclioiiem  conducibi- 
lia  exisliin.ibat.  Al  vero,  diversis  itincrum  aliariimipic  cuiariim  dislraclionihus  praqicdilus, 
id  impcriccliim,  iit  fatetur,  desercre  coactus  biil.  Facliis  poslca  caiYiiiialis  inlcrinissiim  lalio- 
reiii  rcpcliil,  sed  jam  uon  soliis  ;  sic  cnim  (ircgoriiim  Xill,  ciii  cdilioiicm  suam  dicalam  voluil, 
alloqiiitiir  ' Epistola  nuncupatoria'  :  Quale?nrunque posf.-a  nactns  quiclem,  liorlalu  jitssuque  S.  l  .  in- 
choatum  opus  repelens,  prxclaros  duclores,  viros  ductrina  et  pietate  qraves,  ac  linguaruvi  nitelli- 
yentia,  et  historiarum  cognitione  insignes,  privtcrea  in  scliolastica     theologia   et    Palriim     lectionc 


!9  PR^PATIO.  20 

admodum  versatos,  dekgi,  mihimi  hboris  socios  adseivi.  llaque,  onus  alacnier  subeuntes  mune- 
rique  plures  anms  strunue  una  '  iucunibcnt^s,  tandem  mullis  vigiliis,  plunmoque  impendio,  Deo 
bonorum  omnium  largiiorc  n^jbis  prjpit/o,  ubioloimm,  ftc.  DcinJe  cxplicato  quL^^niuainudiJni  ud 
perfeclam  Ambrosianorum  oporum  e:ii8iidatio!ie:n  iion  solam  codices  scnptos  cam  edilis  con- 
tulisscnl,  sed  ct  veteros  illos  auctorcs  a  qaibus  aliquid  mulualus  essel  Awibrosius,  consuluis- 
sent:  necnon  eliam  posterlurcs.  apud  quos  ex  cjusdcin  Patris  lucrubationibus  citalam  aliquid 
invenialur,  examinasscnt  ;  tanli  laboris  ac  diligenliaj  fructus  rccenset  in  ha;c  verba  : 
quorum  ope,  atque  adminicuio,  inqail  (Ibidtm),  obscura  txplieuimus,  manca  supplevimus,  adjec- 
ta  rejecimus,  transpo,ita  reposuimxs,  depravata  emendviimus,  omnia  demum  ut  germanam  Am- 
brosii  nluasim  redokrent,  ejusque  dignilali  atque  gravilati  responderent,  sedulo  curavimus :  et  ut 
ipsemet  Auctor  loqui  vidoretur,  supposititiis  quibiiscunque  abcissu,  pro  viribus  sluduimus. 
Ad  poslrcmurn,  ut  clarius  suam  in  hac  ornanJa  editione  dilij,-"ntiam  patefaciat,  narntt,  trac- 
tatas  aliqao!,  quibas  alice  carerent  editiones  a  S3  addilos,  iustitutam  novam  commodioremque 
universi  opci-is  partilionem  ,  ac  denique  contextum  Scriplurce  in  ti-ibus  prioribus  lomis  ad 
lectorum  uUlitatem  appositum. 

Quatuor  ex  ejus  tomis  RomEe  apud  Domiiiicum  Basain  vulsati  suut  anuis  1580,  lo81,  et 
lo82;  qiiintus  aulem  anno  13S3,  cum  jam  sederet  in  B.  Pelri  cathedra  Xyslus  V,  cui  eurn- 
dem  lonuim  Johan.  Bapt.  Baiidinius  nuncupavit.  Poslsquam  vero  semel  hsec  eadem  cdilio 
publici  juiis  facla  cst,  iHico,  neglectis  cseleris,  omiiis  ad  eam  tiansiit  auctorilas  ;  ita  ut  ubi- 
que  locorum,  saltem  in  quibus  vigel  catliolic*  ri4igionis  professio,  typis  sola  recude- 
retur.  Gerle  ab  aniio  1386,  quo  primuin  ea  LuletifB  prodiit,  singulis  fcre  decenniis 
ibidem  praslo  subjecta  est,  nulla,  qua3  momenti  alicujus  esse  videretur,  inducta  mulatione. 

Dolondum  tamen  est  in  eadem  hac  editione  repcriri  non  pauca,  quae  non  ab  hffiriticis    ino- 

do,lverum  etiam  ab  orthodoxis  haud  sine  causa  mimis  probcntiir.  Nam  primum    omnium  lon- 

gi  iJi  Scripliirffi  textus  qui  non  solum  initio  cerlorLim  Iraclatuiim  pra3iiguntur,sed  etiam  mediis  inse- 

runtur  cnpitibus,  nimiuui  auctoris  orationem  inlersecant    atque    seriem,    voluminis    molem    ac 

pondus  gr.nant,  nec  ab  ullo  fere  unquam  lcgiinliir.    Deinde    qninquepartita    illa    divisio    non 

salis  concinna  e^t  ;  ut  enim  prretcrmitlamiis    multo    )ilus    aflinitatis    duobus  jtrimis  fraclatibiis 

secunrti    tomi    cum     iiitimis     primi    intercedere,    quam    cum     sequentibus    ejusdem    secimdi 

tomi    explanalionibu'-,    noii      convcniebat     epislolas      atque     conciones     aliquot     ex     ordine 

proprio  exeinntas  a  tomo  quinto  in  primiim  siib  annolatioiium  nomine  revocare,  multo  etiam 

minus  aviilsas  nonulloriim  lihronun  parles  aUo  relegare.  Hoc  preeterea  ibidem  reprelienditiir, 

quod  traclntiis  quosdam  valde  dnbios,  receptis  ae  legitiiuis  qviasi  indubitato?  inseriierint  :  cum 

e  cimtrario  in  iis  etiam    commentationibiis    quas  editionum    superiorum    consensiis  admiserat, 

ad  secernendas  veras  a  falsis,  certas  ab  ambiuuis,  delectu  et  censura    opus  fuisset.  Sed    nihil 

in  his  omiiihus  niiigis  olVendit,  qiiam  quod  multa  in  ioso  textu  sibi  peiMiiiserunt  ii,    quos    ei- 

dem  corrigendo  adhibiiit  eminentissimus  cardinalis;  neqiie  enim  istic  aliter  ab  ipso  peccatum 

esse  exislimnmus,  nisi  qiiia  forte  pliis  Eequo  eorum  diligentife  ac  prudentite  credidit.   Imo  ve- 

ro  neqiie  lunuin    damnaudum    tanta    cum    severitate    consilium,    quippe    qui    nihil    aliud    sibi 

proposuerint,  nisi  voces  quasdam  qure  paulo  duriores  ipsis  videbantur  emollire,  vel   que  obs- 

curiores,  mutare    clarioribus,  vei  denique  ad  Scripluroe  seriem  auctoris  expositiones  revocare. 

Interim  hetcrodoxi,  qui  omnem  lapidem  movent,  quo  Patrum  auclorilalem  valeant  declina- 
re,  magno  strepitu  ac  tumultu  nobis,  ut  diximus,  corruplionem  Ambrosianarum  editionum 
oggerunt.  Neque  tamen  receiis  est  ista  importuncrum  hominum  crlminaiio ;  elenim  skcuIo 
superiori  Franciscus  Janius,  ut  perSuaderet  non  esse  catholicis  typographis  liberuin  in  excu- 
dendis  Patrum  operibus  bona  fide  versari,  sed  eos  vexari  a  nescio  quibus  exploi'atoribus 
quos  inquisitores  occulli  summitterent,  talcm  orsus  aut  commentus  est  narrationncm  ^Prxfat. 
tn  Ind.  vxpurgat.)  Refcrt  iiaque,  cum  Lugduni  anno  1553  Ludovicum  Saurium  inviseret,  ope- 
rarum  in  ofiicina  Frcsloniana  correctorem,  ab  eo  sibi  coinmonslrata  csse  aiiquot  folia  scrip- 
torum  divi  Ambrosii,  elegantia  quidem  illa,  quod  cd  chailce  nitorem,  concinuitatem  characte- 
rum,  necnon  orthographia;  accurationem  pertiael  :  at  in  ipso  sensu  atque  contextu  fcede  a 
Franciscanis  duobus  interpolata  el  cancellata.  Ilanc  porro  accusationem  cum  videremus  non 
solum  a  Rivclo  [Crit.  sacr.  lib.  iii,  c.  6)  et  similibus  ejusdem  aut  supparis  Eevi  scriptoribus 
cupidissinie  ad  conflaadura  Ecclesiaa  odium  nrreplam  alque  contortam  ;  verum  cliam  nuper- 
rime  a  miniHro  quodam  summa  cum  stomachatione  repctitam,  hoc  nobis  cupiditatem  injecit 
de  illa  editiune  ccitius  aliquid  cognoscendi.  Quocirca  celebriores  luijusce  urbis  bibliothecas 
perhistravimais,  editos  aliquot  exterarum  catologos  consuluimus,  denique  ut  Lugduni  si  quod 
illius  excmplar  ibiJem  superessel,  exploraretur,  operam  dcdimus ;  neque  tameu  ulluni  ejus- 
dcm  vestigiu.n  licuit  uspiain  deprehendere.  Ln  ie  colligas  ipsam  vel  slatim  sujipressam  fiiisse, 
vel  forte  o:nnino  suppositam. 

Si  vero  de  re  lam  panim  certa  laiitas  illi  excitant  Iragojdias,  quis  credat  eosdem 
njevis  ac  vrtiis  parcituros  earurn  editiomim,  quai  nunc  publice  prostant  et  cunctorum 
catliolicoriim  atquc  acatholicorum  manibus  leruntur  ?  Non  jiepercit  profecto  me- 
moralus  liivcliis,  cuin  memoralam  de  Liigd.uueiisi  edilione  narrationem  ita  concludit : 
Quid  tn  sinaltbds  Romx  actum  sit,  aut  quotidic  ayaiur,  divmare  promptum  est  ^Lih.  et  cap, 
cit.).  Non  pepercit  Dallwiis  Charenloiiianus  olim  minisler  ;  luc  enim  in  eo  Jibro  quem  de 
Usu  Putrum  G;iiiice  scripsit,  cai)iiis  iv  jiagiiiam  93  iniegrain  consumit  in  eadem  Romana 
editione   traducenda.  Sed    in    hoc    ejus    aliorumque    similium    injustitia    manifesta    est,    quod 


21  PRitFATIO.  22 

Erasmi,   Gelenii  ac  ceeterorum   qui  Baaileensi   editioni   ante  Co«terlum  manum   admoverunt, 
peccata  et  summam  in  sequendis  conjecturis  licentiam  caute  dissimulant. 

CfEterum  illud  nos  confidimu«  hac  nostra  cditionft  asspculos,  ut  ea  tola  qure  perpetuo  con- 
tra  Ambrosii  auctoritatem  tor.iuebant  cathoiica;  Ecclesiae  adversarii,  jam  in  posterum  ex 
eorum  mani!)us  eripiantur.  Piimum  enim  iianc  legem  nobis  inviolabilem  esse  voluimus, 
nullam  in  texlum  conjecturam  unquam  admiitere.  Nam,  qucmadmodum  a  Costcrio  vide- 
mu'^,  prudcntis=ime  observatum  (Enist.  jam  Jaudata)  :  Qui  mgcnio  chintaxnt  suo  Judirin- 
que  phisqwnn  dcOcant,  fidunt,  neqne  prx^idinni  oinne  in  nntiquorum  exeiiplariuin  collalione 
cons/ituunt,  fieri  quidem  pntest  nt  guandoqne  nonnuUa  qux  conlra  grammaticnrum  canones 
depngnent ,  reslifuant  :  at  voces  male  commutatas ,  sententias  aut  omnino  omissas,  aut  in 
alienum  locum  rejectas  eo  modo  persnnare  neuliquam  possunt.  Ne  qnis  vero  nos  pntct  pro- 
missis  illis  fucum  facere,  non  solum  manuscriptorum  qMilnis  ad  sin^ulos  tractatus  recoe^nos- 
cendos  iisi  surnus,  catalogum  ad  calcem  voluminis  cxliibuimus,  vorum  etiam  sinjrulis  papinis 
in  inferiori  margine  C|uid  et  qua  auctoritate  commutatum  fuerit,  submonuimus.Ubi  etiam  cujus- 
que  codicis  tum  scripti  tum  editi  varias  curavimus  adjici  lectionc*;  eo  tamen  deleclu.  ut 
quas  levioris  duceremus  momonti,  rejicereiitur.  in  finem  voluminis  (a)';  quas  vero  nullius, 
omitterentur.  Hac  videlicet  ratione  providimus,  ut  et  lectori  quam  potissimum  lectionem  am- 
])lectatur,  elig.^re  liberum  sit  :  nec  tamen  paginae  levibus  inutilibusve  notis  oppleantur.  At 
in  Scriptura;  locis  qui  passim  citantur  ab  Ambrosio,  diligentiam  ac  religionem  adhuc  ma- 
jorem  adhibuimus ;  eorumdem  enim  locorum  varietates  interdum  etiam  haud  ita  graves 
non  solum  ex  Ambrosii  codicibus,  sed  e  diversis  quoque  Biblioruni  idiomatis  placuit  anno- 
tare. 

Submoviuius  autem  longiores  illos  contextus,  quibus,  ut  dictum  est,  in  editioue  Homana 
cum  libri  ab  invicem,  tum  etiam  non  raro  media  ipsi  capita  dividebanlur ;  eo  quod  illa 
divisio  operum  Ambrosianorum  corpus,  quod  unum  esse,  quoad  ejus  fieri  potest,  debet, 
quasi  memlnatim  distrahat  et  disccrpat.  De  librorum  vero  sectione  in  capita,  necnon  eorum 
argumentis,  sivc  summariis,  ut  vocant,  sententiis  tantisper  cerlalum  est  ;  cum  non  deessent 
qui  ca  omuia  qiiee  non  haberentiir  in  manuscri|)tis,  ex  ediiionibus  tollenda  esse  contende- 
rcut  :  alii  coulra  retinenda  qiiidcm  exisiiiiip.rent  ;  sed  quia  vetera  illa  aigumenta  Aui-loris 
sfiisum  atqiie  cousilium.  vel  miuus  perspicue,  vel  minus  latiiie  reprfesentarcut,  corrigeiida. 
Potior  hojiim  visa  est  opiiiio ;  conslat  siquidem  animum  lectoris  defatigari,  nisi  subinde 
quasi  variis  stalionibus  rec|uiescat.  Sed  in  lioc  maxiina  illius  instiluti  videtur  ulilitas;  quod 
eumdeni  lectorem  autequam  ad  novam  transeat  materiam,  praiparet,  quo  faciiius  legenda 
inlelligal.  l-]t  hoc  sane  nuUus  negabit  magis  uecessarium  esse  in  eo  scriptore,  ad  cujus  lcc- 
lioiiem  atquc  iuteiligentiain,  queiiiadinodum  animadvertit  Antonius  Codellus  (fJist.  EccL  an. 
397),  magiuini  Ecclesiaj  Gallicauce  decus  et  oruamcntuin,  opus  est  eruditione  |)lusquam  ine- 
diocri. 

Ut  igilur  hac  in  re  potissimum  junioribus  theologis  pro  modulo  nostro  consuleremus, 
rece))tam  jam  olim  tractatuum  iu  capita  divisionem  retinuimus,  ipsa  ca[iita  in  numcros 
seu  secliones  dislribuimus,  explicuimus  voces  obscaras  aut  |iaruin  usitatas  ;  eoruni  etiam 
qufe  ad  hisloriam,  disciplinam  alque  doctrinam  spectant,  ubi  res  ita  postiilare  visa  est, 
brevem  subnotavimus  expositioucin.  Ad  hx-c  veterum  quoque  illorum  locos  iudicavimus 
qiios  Ambiosiiis  noster  sibi  proposuerat  imitaiidos.  In  quibus  omnibus  iion  fa.mum  eruditionis 
aucupuri  consilium  fuit,  scd  lecturum  ac  eorum  priecipuc  ciui,  ut  diximus,  recentes  a  Iheo- 
Iogi;c  scholis,  so  ad  evolvenda  Docloris  noslii  monumeiita  comparant,  unice  spcctavimus  utilita- 
tem.  (Juapro|)ter  doctores  viri,  quibus  eruciitum  hoc  nostrum  saiculum  abundat,  nullo  dis- 
jiendio  iiotulas  nostras  oinitlant  licct,  nec  tainen  ilias  tironibus  atq;:e  in  hujusccmodi  studio 
canuidutis  invideant ;  quibus  eo  magis  necessarias  essc  illud  oslendil,  quod  iii  nuillis  locis 
llom.  edilores,  viros  alioquin  erudilos,  Auctoris  sensum  non  asseculos  inducta;  in  textuin  mu- 
tationes  patefaciant.  Hi  vero  dum  <iualicunque  hoc  nostro  juvabuntur  luboic,  quod  pauciora 
exposuerinnis,  non  expostulent ;  cum  nihil  quod  valde  necessarium  fuerit,  neglcxerimus,  nec 
fiisiores  annotationes  facile  admissurus  fuerit  voluminis  mcdus. 

Qiiod  porro  ad  univeisi  operis  parlitioncm  attinet,  nobis  neque  Roniana  neque  Erasmiana 
sutis  probuta  est ;  utrobicpie  cnim  cuni  bcnc  multa  sunl  proi^rio  suo  loco  non  posita,  tuin 
niilla  exstut  legitinioium  adultcrinorumve  fcetuum  discretio.  Itaque  nihil  commodius  cssc 
duximus,  quam  ut  opcra  onuiia  quce  noinine  .-Vmbrosii  reperiuntur  inscripta,  in  Ires  dun- 
laxat  tomos  divideremus,  quorum  priorcs  duo  vera,  tcrlius  siipposililia  compiehendcrcl  :  in 
quo  a  Itomuna  dislributione,  cui  longo  usu  nunc  omnes  assueli  siint,  (piain  minimiim  po- 
tuit,  reccssiiniis.  Igitur  lioc  priiuo  volumine  quidcpiid  aii  Scriptiine  cxiiosilioncm  iclerlur, 
complexi  suinus  :  dc  cujiis  quidcm  Iractalibus  ikui  csl  cur  hoc  loco  phiia  dicaiitiir,  cuin  prjc- 
missa;  ad  siiigulos  udmonitioues  eorum  a^tatem,  ]iroposiluni  ,\iicl(ui^,  et  ulia  ciua'  nccessaria 
judicavimiis,  abuiide  iiiodaiil  eilisreraiit(|iie.  Nuni  de  rccogiiilis  Augiisliiii,  Graliani,  nec- 
non  cl  citat;e  Scri[)lura!  tcstimoniis,  uddiiis  ejusucm  versiciilis,  variis  iiidicibus  in  lliie  col- 
locutis,  ut  sileamus,  i|)se  Icctor  usii  Proprio,  (]uanlum  ulilitalis  habeant,  satis  agnoscel. 

Nc(]uc  vero  ea  videutiir  hoc  loco  praderniilteiula,  qiioruin  ojic  ac  siibsidio  iisi  siimiis  in 
liuc    Ambrosiana   casligationc.    Cerle   qiiidem    manifeslum    csl   jmI  o])eiiiin    ciijus|iiam    aiicloris 

(n)  .No9  ex  utrisfiiie  iiniim  ndDOtalionnm  corpii.':  olTecimus,  uc  iiitrr  lcgendiiiii  nllqiiid  defidoruii  [lossil  quod 
Eon  oculis  Bubjaccat.  Edu. 


23  PR/EFATIO.  24 

restitutioncm  non  Mifnocro,  ut  iinu^  nut  allcr  rorlex  manu  exaratus  cum  editione  aliqua 
conforatur,  sod  multis  opus  essct  ut  quod  in  uno  vitiosum  est,  adjumento  corrigi  possi 
aUcrius.  !mo  vcro  nec  etiam  satis  esl  mullos  suppctcro,  nisi  variis  m  regionibus  fuennt 
scrinti-  cum  sjcpe  s^pius  co!itin'raf,  ut  in  omnibus  unius  provmcice  manuscriptis  iidem 
planc  crroros  oflcndantur,  quod  nempe  ab  .uno  ct  oodem  excmplari  tanquam  ab  uno  fonte 
illi  profooli  «int.  (Juaproptor  iit  undocnnque  liouit  maniiscripti  congregarentur,  oporam 
dcdimu^  Kl  iirimum  cura  fiiit  ut  oppelhe  nonnullio  quarum  pauciora  suppetebant  m  t.alliis 
cxcmplaria  ad  aliquot  Vaticame  bibliolhecae  codicos  exjgerentur,  msuperque  descnbe- 
renlur  illre  variie  lecliones,  quibus  usus  fuerat  ipse  cardmahs  de  Monte-Alto.  Erant  mler 
eas  obsorvaliones  nonnulla;  quas  nobis  non  omnino  fuerunt  inutiles  ;  erant  prteterea  conjec- 
tura^  i)lurinuu  quas  a  Latino  Latinio  poslea  editas  compeiimus.  Demde  manuscnptos  bi- 
bli.ithocariim  Congregationis  nostraj  aut  in  provinoiis  ubi  asservanlur  conferendos,  aut  in 
monaslorium  hoc  Sanoligermanense  aflerendos  ciiravimus.  Ijoc  ipsum  eliam  factiim  est  m 
codicibiis  aliiiuot,  Flandricis  bibliothecarum  Ordinis  noslri,  ol  in  phiribus  Callicis  Ordinis 
Cislerciensis,  qiios  nobis  summa  cum  benovolonlia  commodaverunt  multorum  ejusdem  Or- 
dinis  monasloriorum  pra;positi :  ubi  proetermitlendum  non  fuerit,  quantum  debeamus  labori 
U.  P.  Joh.  Baptistte  de  Noyville,  Prioris  abbati;e  Vallis-Clara;  prope  Laudunum,  qui  et  plu- 
res  tractatus  cum  monasterii  sui  codicibus  nfficiosissime  contulit,  et  sermones  quosdam  non- 
diiin  odilos  manii  propria  describere  gravatus  non  est.  Poslremo  celebriores  hujusce  urbis 
iiihliiithocas.  ul  puta  Regiam,  Sorbonicam,  Victorinam,  Golbertinam  aliasque  diligenter  per- 
tuslravimus;  undc  nobis  humanissime  neccssarios  codiccs  prajbuerunt  ii  quibus  eorumdem 
mamiscriptiirum  cnra  custodiaque  demandala  est.  Cumprimis  vero  illud  prEedicemiis  opor- 
editiones  Ambrosii  abs  se  destinatam  colligere  coeperat,  hibentissimo  animo  dedisse  ;  ac 
tel.  D.  Tonnolleriiim.  can.  Vict.,  noiiis  quaterniones  aliqiiot,  quibus  varias  lectiones  ad 
similitrr  onniilissimum  Bahiziiim  nou  solum  codices  e  ditissima  D.  Colberti  bibliotheca  no- 
bis  allatim  siippcdilasse.  verum  etiam  varias  lectiones  Sermonum  Ambrosianorum  atque 
Epistiilarum  ad  opus  quod  ipse  designabat,  ex  optimaj  nota?  manuscriptis  collectas,  qua3 
sua  in  nos  benevolentia  est,  ultro  detuhsse.  Quod  porro  eosdem  codices  subinde,  ut  fieri 
solet,  consulere  non  satis  habuerimus,  sed  ipsorum  editorumque  versus  cum  versibus,  voces 
sum  vocibus,  syHabas  ciim  syllabis  religiose  contendorimus,  ox  variantibus  lectionibus  quivis 
intelligat. 

Quocirca  niliil  addendum  hic  viderotur,  nisi  essent  nonniiHi,  qui  paucis  Ambrosii  nostri 
locis  quos  aut  obscuros  aut  nimis  allegoricos  putant,  tanquam  prwjudicio  quodam  ofiensi, 
minus  a^quos  illius  operibus  sese  ostendunt.  Horum  igilur  ut  medeamur  fastidio,  non  pi- 
gebil  illud  qiio  delectatus  reperimur  sanclus  Anlistes,  scribendi  atque  interpretandi  genus 
paulo  accuratiori  libra  expendere.  Ac  primo  Ambrosianum  stylum  constat  grandem,  nobilem, 
et  copiosum  esse ;  qualis  videlicet  patricii  ordinis  virum  decebat,  ac  diligenter  in  urbana 
forensique  cloquentia  exercitatum.  Sed  nihil  in  ejus  sublimitale  turgidum  inest,  nihil  tiirbi- 
dum  in  ubeiialo  ;  cum  utraque  res  suavitate  quadam  ac  modestia  temperetur.  Neque  tamen 
putes  eum  vi  sua  veliomentia([ue  destitui.  Habet  siquidem  afTectus  suos,  atque  aculeos,  sed 
tanta  conditos  feslivilate,  ut  nuliam  morosioris  agrestiorisve  ingenii  speciem  prae  se  ferant. 
Obscrvaut  qiioqiio  in  ojusdom  elocutione  adeo  miram  senlontiarum  densitatem,  iit  non  facile 
majorom  apiul  alium  ullum  reperirc  sit.  Hunc  adde  brevitatom  poriodi  concinnam  ac  modula- 
tam,  sed  in  primis  lam  felici  varietate  distinctam,  ut  nullum  tfedio  relinquat  locum.  Inde 
esl  qiiod  magiuis  .\ugustinus  Doctoris  nostri  oratione  captum  se  esse  non  uno  loco  testifica- 
tiir  (S.  Aiig.  Conf.  lib.  v,  cap.  12,  1.3,  14,  alque  -alibi),  nec  non  specimina  trium  elocutionis 
goiieruin  proiiosiluriis  Cyprianum  atqiio  Ambrosiiim  solos  eligit  ( Idem  De  Doctr.  Christ. 
lib.  IV,  cap.  21),  qiiorum  e  luculirationilius  varia  illa  eloqiionlia!  exempla  decerpat  ac  de- 
promat.  Sod  noc  minus  apte  quam  breviter  etiam  a  Cassiodoro  designatur  ea,  qua  sanctum 
prresulcm  scripsisse  observamus,  orationis  forma  ;  sic  enim  ille  :  Sanclus  quoque  AmOrosius 
lactei  sernwnis  emanator,  cum  grauilate  aculus,  perviolenla  persuasione  dulcissimus  (Cassiod. 
Divin.  Lection.  cap.  20.)  Et  hinc  abunde  intelligas  ab  omni  obscuritate  Ambrosianum  slylum 
pcr  se  abhorrere  :  ulrum  vero  quam  secutus  est,  inlorprotandi  ratio  jnre  hujusce  vitii  argui 
possit,  inspiciendum. 

Triiilicem  in  sacris  paginis  intellectum  esse  passim  agnoscit,  naturalem.  moralem,  spiri- 
tualeni  ;  sive,  quod  idem  est,  historicum,  eihicum,  mysticum  :  sed  in  hoc  ultimo  enucleando 
tam  mullum,  quam  breyom  in  primo  sese  exhibet.  Quin  etiam  ipsum  interdum  putes,  ut  spi- 
ritiialiMii  sensum  conslituat,  historice  veritatem  prorsus  negarc :  quod  tamen  secus  habere 
com|)ciics,  modo  singula  perpondas  in  serie  orationis  atquo  contextu,  sicuti  nos  suis  locis 
obsnvaliimus.  (^icterum  non  alibi  magis  urgore  solet  mysticum  sensum,  quam  in  exponendo 
Velori  Tostauioiito.  idqiie  maxime  ubi  facloiiim  historia  quidpiam  quod  coutra  morum  pro- 
Jiitatcm  lioncslalcmquo  pugncl,  pra?  se  ferat.  Tiinc  eniin  vi'ritus  ne  istinc  vel  fideles  de- 
liiiipnMidi,  voi  pagani  ac  Maiiicha-i  Ecclesinc  insultandi  occasionom  arripiant,  apte  confugit 
ad  allogoiiam  :  quomadmodiim  qu;c  de  obrietale  Noo.  concubitu  Abraha;  cum  ancilla,  Loth 
cbriotale  atque  iucestii.  necnon  Davidis  adultorio  dispiilat,  planiim  faciunt.  El  hujus  quidem 
mothodi  utilitalom  nemo  molius  oxponere  vaioat,  quam  qui  oam  lanto  Ecclesia!  bono  expor- 
lus  hiit  maguiis  Aiiguslinus.  Ita  igilur  illo :  Gaudebam  cliam,  inquit,  quod  vetera  scriplo 
Legis  ct  prophetarum  jam  non  iUo  oculo  legenda  proponerentur,  quo  nntea  videbantur  ab- 
S"''rfa sa'/>e    in    popularibus     sermonibus     dicentem     Ambrosium     lastus    audiebam  :    Liltera 


25  PR^FATIO.  26 

occidit,  spiritus  autem  vivificat ;  cum  ea  qux  ad  Utteram  perversitatem  docere  videbantur, 
remoto  mystico  velamme,  spivitaliter  aperiret  iS.  August.  Conf.  1.  vi,  cap.  41.  Sed  iion  so- 
lum  ubi  occurrit  quidpiam  (juud  a  proliis  moribus  abhorreat,  ad  mystici  sensus  anKrnitatem 
se  convertit  ;  memor  cnim  apostolici  hujusce  dicli :  Omnia  in  figuris  continyebant  illis  •!  Cor. 
X.  il);  ibi  pulclierrima  religionis  mysteria  sub  littcrre  involucro  lalere  demonstrat,  ubi 
nihil  contiueri  nisi  simplex  rei  factive  narratio  videbatur.  Expende  quos  sensus  et  quam 
nobiles  eruat  e  structura  arcfe  Noaclii,  e  benedictionibus  fdionmi  ejus,  p  conjugio  Isaac,  e 
diversis  casibus  vitte  Joseph,  atque  ad  postremum  c  fratrum  ac  Olioriim  ejusflom  bencdic- 
tionibus  ;  fateberis  profecto  nihil  aliud  quam  frigere  alque  humi  repere  illos  interpretes,  qui 
quasi  Judaicam  servitutrni  in  Ecclesiam  referre  decreverint,  toti  sunt  in  apicibus  pt  sylla- 
bis  examinanilis  :  qiiique  si  vel  unius  sententia?  grammaticam  intelligpntiani  llpbraic.<»?  cu- 
jusdam  etymologire  lieneficio  detexisse  sibi  videantur,  tum  serio  cxsultant  ac  friumphant. 
Nihiloniinus  tamen  nolimius  a  nobis  hoc  ita  dicfum,  quasi  naturalem  sensum,  in  quo  duo- 
rum  aliorum  fundameutum  est.  aspernemur.  Ejus  usum  ullro  fatemur  non  esse  nisi  lauda- 
bilem,  dummodo  non  serviliter  ac  judaice  illi  liffireamus.  Hunc  porro  sanctus  noclDr  inaximc 
secutus  est  in  libris  Hexaemeron,  de  Paradiso,  de  Noe  et  Arca,  et  in  Exposilione  Evangelii 
secundum  Lucam.  Quod  vero  ad  sensum  moralem  ;  cum  nihil  ad  pastoralcm  curam  magis 
proprie  perfinere  in  confesso  sit  quam  informandorum  gregis  siii  morum  sollicitudinem, 
mirum  utique  forel,  si  tam  gravem  episcopatus  partem  tantus  episcopus  non  implevisset. 
Sed  tametsi  quantam  iliius  rationem  habuerit,  singuloe  propemodum  pagina;  contesfentur  (is 
enim  sensus  omnibus  ferme  operibus  Ambrosianis  velul  inspersus  est)  reperilur  tamen  in 
quibusdam  magis  ex  proposito  explicatus.  Tales  sunt  libri  de  sacrificio  Cain  et  Abel, 
de  Abraham,  de  Bono  mortis,  de  Fuga  sxndi,  de  Jacob  et  Vita  beata,  de  Elia  et  Je- 
junio,  de  Nabuthe  Jesraelita,  de  Tobia,  Interpellationibus,  et  in  Enarrationibus  Psal- 
morum. 

Sed  non  ductu  pro]irio  ad  rimandam  qua?  in  Libris  divinis  recondifa  est,  scienli.im  accessif  : 
quamvis  enim  non  vulgarem  linguarum  tum  Lafina:-  fum  efiam  Gra?c<e  coiisnifionem  esset 
adeptus.  et  in  lecfionc  omiie  genus  librorum,  puetarum,  historicorum,  philosophorum,  at- 
que  imprimis  Plafonicorum  oppido  versatus  :  quamvis  pra?terea  eloquentiam  ipiam  ipsi 
natura  indiderat  liaud  mediocrem.  diligenter  in  orandis  causis  excoluisset  ;  non  tamen 
piifavit  sibi  a  tribunalibus  ad  sacrum  pulpifum  sine  peritorum  ductorum  prresidio  esse  trans- 
eundum.  Maluit  igifur  se  antiquiorum  prEebere  discipulum,  quam  aliorum  magistrum  pro- 
fiteri.  Quapropter  cum  Origenes  in  Scripfuris  interpretantis  aliorum  omnium  tanquam  dux 
atque  antesignanus  liaberetur,  necnon  ex  eo  quasi  e  publico  penu  pleraque  suarum  expo- 
sitionum  hausissent  superiores  Patres ;  Ambrosius  quoque  communi  se  usurum  jure  arbitra- 
tus  est,  si  ex  ejusdem  libris  quce  in  rem  suam  putabat  congruere,  mutuaretur.  In  quo  quidem 
summa  utebatur  cautionc  et  judicio  ;  eum  enim  plurima  in  illius  auctoris  commcntationibus 
legercntur  qure  non  probarentur  ab  Ecclesia,  his  diiigentissime  vitatis,  providebal  ne  pabu- 
lum  ullum  ovibus  suis  miniis  sanum  auf  sincerum  apponeret.  Nonnuila  quoque  reperimus 
in  ejus  scriptis  qua;  pcfifa  fuerint  ex  Basilio,  sed  illud  amicitife  quam  infcr  iifrumque  mu- 
tua  virtutis  opinio  coieraf,  ,\mbrosium  dedisse  aufumamus,  ut  praeeunfem  illum.  sicubi  oc- 
casio  ifa  ferref,  non  illibenfer  sequeretur.  Duobiis  memoratis  Patribus  insuper  alios  duos 
addit  Ilieronymus,  Didynnini  de  quo  in  admonitione  ail  libros  de  Spirifu  sancto,  et  Hippo- 
lyfum  marfyrem  ;  scd  nim  hujus  opera  temporum  iniquitate  pcricrinf,  qiiod  Hieronymi 
adjiciamiis  tcsfimonio,  niliil  habemus.  {Vide  Admonit.  noslram  in  Ilexaem.) 

Secundum  Ecclrsia^  Patrcs  nominandum  c(>iiscmus  Pliiluucm  Jiidauim,  viriim  mulf:r  crii- 
dilioiiis,  qiicm  allegoricis  intcrprctafionibus  indulgcnlcm  satis  frequenler  imitaliis  esf  -au- 
rfiis  Docfor.  Inde  est  qiiod  loci  nonnulli  Ambrosiiiiioriim  operum  olisciiri  videuiilur  iis  qui 
cjiisdem  Phibmis  ex  quo  dcsumpti  sunt,  methodum  non  safis  norunf.  Uiiod  ibi  |)Olissimum 
conlingil,  ubi  vel  projirium  aliquod  vocabuliim  vel  occurrcntes  numeri  ad  subliliorem  aile- 
goriam  Iransferiintiir.  Sic  Erasmus  ipse  eiiidam  loco  censoriam  hanc  inussil  nofam  :  Hic 
videtur,im\mi.  aliquis  adsuisse  suas  nugas  (Lib.  ii  de  Abrah.  in  marg.  cap.  11);  crm  tamen 
camdem  senfentiam  oisdem  fere  verbis  apud  Philonem  invenire  sit.  Sed  non  co  nominc  priva- 
tim  accusandus  fiieiit  s.inctiis  Doctor,  cum  id  safis  familiarc  alii  quoque  Patrcs  habuerint, 
ut  allegoricos  troiiologicosqiic  sensus  indagarenl  ;  inque  numeris  inidiidi  fcgique  magna 
mysteria  existimarenf,  quri'  popiilis  suis  pulabant  candiiii^  rclegenda.  El  hiiic  sane  colligi 
potest  miilla  (|u;e  nobis  ((iiamdam  obscuritalis  caligiiiem  oblendjinf,  aiiliqiiis  illis  temporibus 
apcrl.i  efiam  pofnilo  rxsfifisse,  ut|iofe  falibiis  audicndis  assiicfacfo.  Scd  cfsi  (pia'dam  ollen- 
dcrcntiir,  qiia;  iiiiiKpiam  plebecuhc  capliim  non  sii|icravcrinl,  miiiime  lamcn  id  (iraloris 
friliiicndiim  esset  oliscuritati  ;  nam  hodicfpie  inter  eos  qiii  vernaciilo  scrmonc  veriia  laciuiil, 
miilli  laudantur  ob  perspicuilalem,  quorum  in  concionilnis  arlificiiim  vulgiis  mulla  non 
ca[)iat. 

Est  praeterea  quoddam  nun  ita  vulKar(^  intcrprct.iinli  ^iciius,  qiiod  Ambrosiiis  in  eodem 
Philonc  imitandum  sibi  |)r(i|)osuil,  Ihcm.ilic.i  sciliccl  iiilcrprcf.ifiu.  llinc  aiilcm  dclinil 
Sixlus  Scn.  iii  hiinc  niddum  iLib.  iii  liildioth,  Sancta-  .»/('//(.  22.  .•  rhimalica  c.rjilanandi 
methodus  est  fiux  pcculiarcs  divin.v  Scriplur^'  parles  una  cum  earum  e.rpositionibus  appli- 
cat  ad  alicujus  particularis  argumnnti  tractationem,  oslcndens  inium  suscepli  argumenli 
corpus,  membra,  partcsgue  singulas  in  propositis  Scriptur.r  snncl;r  locis  veluli  ni  tabclla 
depictas  inveniri.  Ouam  dclinilidiiem  caplu  dillicilcm    noii   judicabil,    ipii    volucrit    considcrarc 


27 


PR^FATIO.  28 


quemadmodutn  quse  de  patriarchis  Abraham,  Isaac,  et  Jacob  narrat  Scrlptura,  eo  Doctor 
sanctus  rcferut,  ut  in  primo  debitam  manJatis  divinis  obedientiam,  in  altcro  sinceram  animi 
purilatem,  laborum  lolerantiam  in  terlio,  tanquam  in  totidem  vivis  imaginibus  expressas 
afque  nmnium  imitationi  propositas  esse  palam  faciat.  Sed  qui  plura  de  hac  re  voluerit, 
adcal  pumilem  Sinenscm  loco  citato. 

Hic  inrle  lcctorum  quempiam  moveat,  quod  cum  non  pauca,  uti  dictum^  est,  petierit  ex 
Gra^cis  Ami)rosius,  ab  eis  tamen  citandis  nominandisve  ferme  abstineat.  Sed  praeterquam 
quod  haud  infrequenter  suppresso  nomine  auctorum,  alienam  sententiam  a  se  proponi  clare 
testatur,  Erasnms  geminam  ejus  rei  rationem  affert,  nimirum  quod  eosdem  imitari  voluerit, 
non  inlerpretari.  quDdque  pcr  id  temporis  scriptores  Grieci  male  audiebant  apud  Latinus. 
Nec  Ciccroni,  ait  iJle  (Kpist.  edit.  sure  praeflxa,),  quist/mm  vitio  vertit,  quod  in  pldlosophicis 
argumenlis  Grxcos  seqmrefur  non  iit  intcrpres,  sed  ul  imi'ator  :  nec  erut  corniculx  furtum, 
quod  Griecorum  nominn,  qux  pkrnque  tum  apud  Latinos  magna  lahornbnnt  dogmatum  ini- 
probatnrum  inviditt,  pressit  :  sed  cnuti  pastoris,  omnem  offendictdi  dissidiique,  materiam 
excludentis.  Non  parum  probabiliter  id  quidem  ;  m^mo  enim  est  qui  ncsciat  quas  turbas, 
quffi  jursjia  illis  temporibus  doctrina  Origenis  inter  ejus  fautores  atque  adversarios  concierit. 
Quin  etiam  forle  suspicari  possit  aliquis  Ambrosium  non  alio  nomine,  quam  quod  Orige- 
nianorum  operum  studiosus  esset,  alicubi  Hieronymo  displicuisse.  Rulinus  certe  auctor  est 
[Apol.  11]  eumdem  Hieronymum  duobus  tribusve  librorum  suoruin  loeis  de  Ambrosianis 
libris  lucutum  esse  petulantius,  quam  tanti  viri  sanctitas  atque  dignitas  paterenlur.  Et  hoc 
isti  uccusalioni  vim  quamuam  addit,  non  modo  quod  eam  tacitus  in  Apologia  sua  prajterit 
Hieronymus,  neque  Rufmo  calumniae  nomen  impingit  :  sed  maxime  quod  in  libro  De  :  Sc-i- 
ptoribus  Ecclesiasticis  Ambrosianarum  commentationura  catalogum  texere,  ac  suam  dc  illis 
sententiam  proferre  detrectaverit :  ne  in  aUerutram  partem,  inquit,  atif  adulatio  in  me  re- 
prehendntur,  nut  veritas.  Unde  non  absurde  colligi  jwssit  ei  qupedam  in  iisdem  illis  operi- 
bus  occurrisse  qua3  non  probaret,  suum  tamen  judicium  propter  insignem  viri  auctoritatem 
profiM^re  subverilum. 

Minime  tamen  putannH  unicam  ejus  rei  causam  fuisse  ipsius  contra  Origenianos  offensio- 
nem  ;  ibidem  enim  alius  ille  liaud  paulo  honuriflcentius  traetat  ;  quos  probe  norat  nun  mi- 
nus  quam  .\inbrosiuin,  Origcnis  imilatiuni  addictos  esse  :  imo  vero  ipse  Ductorcm  noslrum 
et  in  superioribus  suis  libris  anle  laudaverat,  et  postea  quuque  in  prupria  contra  Rufinum 
Apologia  nun  semel  laudat  :  quo  etiam  loco  non  dubitat  nomen  suum  inter  Origenianos 
imitatores  proflleri.  Quucirca,  si  vera  est  Ruflni  objecfio,  forte  scnfentiam  suani  ideo  pro- 
ferre  nohierit,  ne  si  de  libris  a  se  prius,  incertum  qua  causa.  vituperatis  cnm  laude  loque- 
retur.  argueretur  levitatis  ;  sin  autem  eosdem  contemptui  habere  pergeret,  oflenderet  om- 
nium  animos,  a  quibus  sanctus  Prffisul  maximo  honore  ac  reverenfia  colebatur.  Quod  si 
falsum  adversario,  ut  eum  vocaret  in  invidiam,  Rufinus  imposuit,  non  faciie  fuerit  divinare 
quam  potissiinum  ob  causam  sanctus  ille  doctor  de  tanti  doctoris  operibus  non  sine  quodam 
fastidio  silere  voiuerit.  Nec  scire  fas  est  omnia,  inquit  ille  :  neque  hoc  magnopere  ad  rem 
credimus  pertinere.  Ul  ut  sit,  Ambrosio  nostro  non  potest  honoriflcum  non  esse,  quod  cum 
sententiiB  de  singulis  quibusque  rebus  semper  tam  diversas  abeant,  solus  rcpertus  fuerit 
Hieronymus  qui  unum  alterumve  illius  librum  minus  jirobaret.  Sanc  pleni  sunt  codices 
omnes  ciim  Gr»corum,  tum  Latinorum  laudibus  sancti  .\mbrosii  :  sed  etiamsi  de  illo  cfeteri 
tacerent  scriptores,  instar  omnium  esset  unus  Augustinus.  Hic  enim  nullam  elabi  sibi  patitur 
occasionem,  quin  Ambrosium  et  qiiasi  parentem  colat,  et  quasi  doctorem  ac  magistrum 
spqiiatur.  Crintende  utriusque  doclrinam,  et  fateberis  non  temere  dictum  a  doctissimis 
quibusdam  viris,  fere  omnium  qute  docet  sanctus  Augustinus,  semina  reperiri  apud  Ambro- 
sium  fAnfon.  Godell.  luco  jam  laudato],  cujus  ille  brevius  atque  strictius  dicta,  fusius,  dila- 
tarc  amplilicareque  passim  consuevil. 


YITA  SANCTI  AMBllOSJI 

MEDIOLANENSIS  EPISCOPI, 
A  PAULINO  EJUS  NOTARiO  AD  BEATUM  AUr.USTINUM  CONSCUIPTA. 


1.  Hortaris,  veneraliilis  Pafer  Aucrusline,  ut  sicut 
bcati  viri  Athanasiuscpiscopus  ctHicronymus  prcs- 
byter  stylo  prosecuti  sunt  vitas  sanctorum  Pauli 
et  Antonii  in  eremo  positorum,  sicut  etiaui  Marti- 
ni  venerabilis  episcopi  Turonensis  Ecclesise  Seve- 
rus  servus  Dei  lnculenio  sermone  contoxuit  ;  sic 
etiam  ergo  beatissimi  Ambrosii  episcopi  Mediola- 
nensis  Ecclesia;  meo  prosequar  stylo.  Sed  ego  ut 
meritis  tantorum  virorum,  qui  muri  Ecclesiarum 
sunt,  et  cloqucRtia!  fontcs,  ifa  etiam  scrmono  me 
imparem  novi.Tamin  quia  absurdum  esse  opinor, 
qiiod  pra3cipis,  declinare,  ea  qua;  a  probatissimis 
viris,  qui  illi  antc  me  astiterunt,  et  maxime  ab  so- 
rore  ipsius  venerabili  Marcellina  didici,  vcl  qua; 
ipse  vidi,  cum  illi  astarem,  vel  qua;  ab  iis  cognovi 
qui  illura  in  diversis  provinciis  post  obitum  ipsius 
sc  vidisse  narrarunf,  velquic  ad  illum  scripta  simt, 
cum  adhuc  obiisse  nescirefur:  adjufus  orationibus 
tuis,  el  meritis  tanti  viri,  licel  inculfo  sermone, 
breviter  strictimquo  describam :  ut  lcctoris  animura 
elsi  sermo  o.Tenderit,  brevitis  tamen  ad  lcgondum 
provouet  :  nec  vcrborum  fucis  veritatem  obducain, 
ne  dum  scriptur  eleganliie  pumpam  requirit,  lector 
tantarum  virtulum  amittat  scientiam,  queui  nou 
magis  phaleras,  pompasque  verborum,  quini  vir- 
tutem  rerum,  gratiamque  Spiritus  sancti  sppctare 
convcniat.  Siquidem  noverimus  viatores  gratiorem 
haljcrc  .Tquam  hrevi  vona  slillantem,  fortc  cum  si- 
tiunt,  quam  proflucnlis  fontis  rivos,  quorum  co- 
piam  sitis  tempore  rtperire  non  possunt.  Et  hor- 
dcaccus  panis  dulcis  solet  esse  etiam  his  qui 
centenis  vicibus  fcrculorum  quotidiani  convivii 
copias  ructare  consuerunt.Scd  et  hortorum  amoena 
mirantibus  herba;  agrcstes  placere  consueverunt. 

'l.  Quamobrem  obsccro  vos  omnos,  in  quorum 
rnanibus  liber  iste  versabitur,  ut  credatis  vcraesse 
qua;  scripsimus  :  nec  putet  me  quisquam  studio 
anioris  alicjuid  quod  fide  careat,  posuisse  ;  quando 
quidcm  melius  sit  penitus  nihil  dicero,  quam  ali- 
quid  falsi  proferre,  cum  sciamus  ifbs  omuium 
scrnionum  noslrorum  rcddituros  cssc  ralionem 
(ituUh.  vii,  16).  Nec  dubitem,  elsi  nou  ab  omnibus 
omnia,  tamen  a  diversis  diversa  sciri,ctea  cognita 
nonnullis  pssc,  qua;  ctiam  minus  ipsc  aut  audire 


A  aut  videre  polui.  Unde  a  die  nativitalis  ejus  nar- 
randi  initium  sumam,  utgrafia  viri  ab  incunabulis 
quae  fuerit,  agnoscatur. 

.3.  Igitur  posito  in  adrainistratione  praafcctura! 
Galliarum  patre  ejus  Ambrosio,  natus  est  Ambro- 
sius  ()).  Qui  infans  in  area  praetorii  in  cuna  posi- 
tus,  cum  dormiret  aperto  ore,  subito  examea 
apum  adveniens,  faciem  ejus  atque  ora  complevit; 
ita  ut  ingrediendi  in  os,  egrediendique  viccs  fre- 
qaentarent.  Quaj  pafer,  qvi  prnpfer  cum  matrovel 
fllla  deambulabai,  ne  abigeronlur  ab  ancilla,  qu.-e 
curam  nutricndi  infantis  susccperat,  prohibcns 
(sollicita  enim  erat  ne  infanti  nocerent)  exspccla- 
bat  patrio  afTectu,  quo  fine  illud  miraculum  clau- 
derefur  (2).  At  illiB  post  aliquamdiu  evolantes,  in 

T.  fantam  aeris  altitudinem  sub!evat;e  sunt, uthuma- 
nis  oculis  minime  vidercntnr.  Qun  faoto  territus 
pater  ait  :  Si  vixerit  infantulus  iste,  aliquid  ma- 
gni  erit.  Operabatur  enim  jara  func  Dorainus  in 
servuli  sui  infantia,  uf  implcretur  quod  dictum  est: 
Favi  meUis  scrmones  boni  {ProL'.  xvi,  24) ;  illud 
enim  cxamcn  apum  scriptorum  ipsius  nobis  gene- 
rabat  favos,  qui  coeleslia  dona  annuntiarent,  et 
mcnLes  hominum  de  terrenis  ad  ccelum  erigcrent. 

4.  Postea  vero  cum  adolevisset,  et  esset  in  urbe 
Roma  cnnstitutus  cnm  matre  vidua  et  snrore,  quaj 
virginitatem  jam  fuerat  professa,  comite  alia  virgi- 
nc.cujus  virginis  so^-or  Cnndida,  et  ipsa  ejusdem 
prnfessionis.qua;  nunc  Carthagme  degit  jam  anus; 
cum  videret  sacerdotibus  a  domestica,  sorore,  vel 
niatrc   manus   osculari  (.3),  ipse  ludens  otferebat 

C  dexteram,  dicens  el  sibi  id  ab  ea  fieri  oportere,  si- 
quidem  episcopum  se  futurum  psse  niomorabat; 
loqucbatur  cnim  in  illo  Spiritus  Domini,  qui  illum 
ad  sacerdotium  nutriebat  :  illa  vern  ut  adolescen- 
tem  et  ncscientcm  quid  dicerot,  respnebat. 

5.  Sed  postquam  edoctus  liberalibus  disciplinis, 
ex  Urbe  egressus  est,  prnfcs.susque  in  auditorio 
praifectura!  pr;ctorii,  ita  splondidc  eausas  pcrora- 
vit,  ut  eligcrcfur  a  viro  illustri  Prc^bo,  tunc  prai- 
fecto  pnctorii,  ad  consiruim  tribucndum.  Post  ha;c 
consularitatissuscopitinsigniu,ut  rcgcretLiguriani, 
y^Mniliamque  provincias,  vcnitquc  Mediolanum. 

C.  Por  idcm   tenipus,  mortuo  Auxontio  Ariana^ 


(1)  Godex  Mich.,  I>(tlre  hrali    Amhrosii,  nomine  (3)  Omnes  edit.  ac   mss.   nonnulli,   sacerdolis  a 
Amhrosio,  natus  ipse  healus  Amhrosiua  est.                      domestifa  sorore  vcl  matre  maiius  osculari...  ab  eis 

(2)  Idcm    cudex.    liiiem    rei    prirstolahalur,    (/hc)  D /icn  ri/iiir/m^  .' ulii  m^js.,  plures  ac  potiorcs,  ul  nos 
scilicel  ordiiie  illud  iiiirueuluin  claudcrctur.  iu  tcxlu. 


31 


VITA  ?.  AMBROPII 


32 


perflilia;  episcopo  (qui  Dionysio  bcaUi^  memorioe  A 
eonfessoro  ad  exsilium  dcslinalo,  incubabal  (4) 
Ecolesiam)  cum  populus  ad  sedilioncm  surgeret 
in  pelendo  episcopo,  essetquc  illi  cura  sedandffi 
sedilionis,  no  populus  civitatis  in  perioulum  sui 
vcrleretur,  perrcxit  ud  ccclesiam  :  ibiquc  cum  al- 
loqucrctur  plcbcm,  subito  vox  fcrtur  inlantis  in 
populo  sonuisso(5):Ambrosiun-i  cpiscopum.  Adcu- 
ju3  vocis  sonum  totius  populi  ora  conversa  sunt, 
acclamantis  Ambrosium  episcopum  ;  ita  qui  antea 
turbulentissime  dissidcbant,  quia  et  Ariani  sibi  et 
Catholici  sibi  episcopum  cupiebant,  snperatis  alter- 
utris,  ordinari,  repente  in  hunc  unum  mirabili  et 
incredibili  concordia  consenserunt  (6). 

7.  Quo  ille  cognito,  egressus  ecclesiam,  tribu- 
nalsibi  parari  fecit ;  quippe  mox  futurus  episco-  g 
pus,  altiora  consccndit  :  tunc  contra  consuetudi- 
ncm  suam  tormentajussit  personis  adhiberi.Quod 
cum  faceret,  populus  nihiiominus  acclamabat  : 
Peccatum  tuum  super  nos.  Sed  non  similiter  is 
populus  tunc  clamavit,  sicut  populus  Judajorum  ; 
illi  enim  vocibus  suis  sanguinem  Dominicum  ef- 
fudoruiit,  dioentes  :  Sungiiis  htijiis  super  nos 
(Matth.  XXVII,  2.3) :  isti  vero  catechumenum  scien- 
tes,  fideli  voce  remissioneni  illi  peccatorum  om- 
nium  per  baptismatis  gratiam  promittcbant.  Tunc 
ille  turbatus  revertens  domum,  philosophiam  pro- 
fitori  voluit,  futurus  sed  verus  philosophus  Chri- 
sti,  qui,  contemptis  sscularibus  pompis,  piscato- 
rum  secuturus  esset  vestigia,  qui  Chrislo  populos 
congregarunt  non  fucis  verborum,  sed  simplici 
sermone,  et  vera;  fldei  ratione,  missi  sine  pcra,  ^ 
sine  virga,  etiam  ipsos  philosophos  converterunt. 
Quod  ubi  ne  faceret,  revocatus  est  :  publicas  mu- 
licrcs  publice  ad  se  ingredi  feoit,  ad  hoc  tantum, 

ut  visis  his,  populi  intentio  revocaretur.  At  vero 
populus  magismagisquccIamabat:Pcccatum  tuum 
super  nos. 

8.  At  illc  cum  videret  nihil  intentionem  suam 
posso  proficere,  fugam  paravit  :  egressusque  no- 
ctis  medio  civitatem,  cum  Ticinum  se  pergere 
putaret,  mane  ad  porlam  civitatis  Mediolanensis, 
qua;  Romana  dicitur,  invenitur;  Deus  enim  qui  ■ 
EcclesiK  suffi  catholica?  murum  parabat  adversus 
inimicus  suos,  et  turrem  erigebat  David  contra 
faciem  Damasci  (7),  hoc  est  contra  perfidiam 
ha!reticorum,fugam  illius  impedivit.  Qui  inventus,  j) 
cum  custodiretur  a  populo,  missa  relatio  est  ad 
clcmentissinnmi  imporatorem  tuncValentinianum, 
qui  summo  gaudio  acccpit  quod  judex  a  se  dire- 

(4)  Nonnulli  mss.  incursabat  ecclesiam  ;  cKteri, 
iiicuhabat  Erclcsiam ;  cA\l.,  Ecclesix. 

(5)  Cod.  Fisc.  atque  Becc,  infantis  ter  in  popnlo 
sflnuissc.  At  post  paulo  solus  Fisc,  per  ler  accla- 
tnaniis :  in  Uecc.  autem  et  paucis  aliis  hic  voces 
aliquot  pr;Etormittuntur. 

_{(5)  Fisc.  cod.  immani  hiatu  istic  futiscit  ;  ele- 
nim  post  ronscnscrunt  statim  subjnngit  :  Igitur 
.■\mbrflsius  pflpuli  in  sua  clectione  agnito  assensu, 
cunt  vHcrcl  contra  volum  suum  rcm  ad  profcctnm 
vcnire,  Itnjum  paravit. 


ctu3  ad  sacerdotium  peterctur.  Lmtabatur  etiam 
Probus  prfffectus,  quod  verbum  cjus  implereturin 
Ambrosio  :  dixerat  cnim  proficiscenti,  cum  man- 
data  ab  eodem  darentur,  ut  moris  est  :  Vade,  age 
non  ut  judex,  sed  ut  episcopus. 

9.  Pendcnte  ilaque  relatione,  iterum  fugam  pa- 
ravit,  atque  in  possessionc  cujusdam  Leontii  cla- 
rissimi  viri  aliquandiu  delituit.  Sed  ubi  relationi 
responsum  est,  ab  eodem  Leontio  proditur  :  pra3- 
ceptum  enim  erat  vicario  ut  insisteret  rebus  per- 
ficiendis  :  qui  injuncta  sibi  cum  vellet  implere, 
proposito  edicto,  convenit  omnes,  ut  si  vellent 
sibi  consulere,  rebusque  suis,  proderent  virum. 
Prodilus  itaque  et  adductus  Mediolanum,  cura  in- 
telligeret  circa  se  Dei  voluntatcra,  nec  se  diutius 
posse  resistere,  postulavit  non  se  nisi  a  catholico 
episcopo  baptizari ;  sollicite  enim  cavebat  perfi- 
diam  Arianorum  (8).  Baptizatus  itaque  fertur  omnia 
ecclesiastica  officia  iraplesse,  atque  oclava  die 
episcopus  ordinatus  est  summa  cum  gratia  et 
Iffititia  cunctorum.  Igitur  post  annos  aliquot  ordi- 
nationis  suae  ad  urbem  Romam,  hoc  est  ad  pro- 
prium  solum,  perrexit,  ibique  sanctam  puellam, 
de  qua  supra  memoraviraus,  cui  manum  offerre 
solitus  erat,  in  dorao  propria  cura  germana,  sicut 
reliquerat,  invenit,  jam  matre  defuncta.Atque  cum 
illa  dexteram  illius  oscularetur,  subridens  ait 
illi  ;  Ecce,  ut  dicebam  tibi,  sarcerdotis  manum 
oscularis. 

10.  Per  idem  tempus  cum  trans  Tiberim  apud 
quamdam  clarissimam  invitatus,  sacrificium  in 
domo  offerret,  quiTdam  balneatrix  qua?  paralytica 
in  lecto  jacebat,  cura  cognovisset  ibidem  esse 
Domini  sacerdotem,  in  sellula  se  ad  eamdem  do- 
mum,  ad  quam  ille  invitatus  venerat,  portari  fe- 
cit,  atque  orantis  et  imponentis  manus  vestimenta 
attigit.  Qua?  cum  esoscularetur,  statim  sanitate 
recepta,  ambulare  coepit ;  ut  impleretur  illud  Do- 
minicum  dictum  ad  apostolos  :  Eliam  majora  his 
facictis,  credcntes  in  nomine  meo  (Joan.  xiv,  -12). 
Quod  tamen  signum  sanitatis  ut  mirabile  fuit, 
ita  etiam  nec  occultum  ;  nam  ego  hoc  in  eadem 
regione  (9)  post  annos  plurimos,  sanctis  viris  re- 
ferentibus,  positus  in  Urbe  cognovi. 

ii.  Sirmium  vero  cum  ad  ordinandum  episco- 
pum  Anemium  perrexisset,  ibique  Justinae  tunc 
temporis  regina  potenlia  et  multitudine  coadu- 
nata  de  ecclesia  pelleretur  ;  ut  non  ab  ipso,  sed 
ab  hKreticis  arianus  episcopus  in  eadem  ecclesia 
ordinaretur  :  essetque    constitutus    in   tribunali, 

(7)  Rursue  in  eodem  cod.  Fisc.  lacuna  hic  est 
ad  eum  modum,  contra  facicm  Damasci.  Hoc 
igitur  ad  clcmentissijnum  impcratorem  tunc  Va- 
lentinianum  relatum  esl,  qui  stimmfl  gatidio  ac- 
cepit,  quod  judices  a  se  iirccti  ad  saccrdoUtun  pete- 
rcnlur. 

(8)  Mss.  aliquot,  sollicitam  ntim  habebal  perfi- 
diam  .Arianorum. 

(9)  Aberat  ab  edit.  et  mss.  quibusdam,  in  eadcm 
regione  :  scd  in  aliis  mss.  probatioribus  repe- 
ritur. 


I 

I 


.13 


ArT.Tiiiil-,  l'AL'LlNi),    rJUS  NOTAIUO. 


34 


nihil  curans  eorum,qua;  a  muliere  excitabantur  ;  A 
una  de  virginibus  Arianorum  impudenliorcajteris, 
tribunal  conscendens,appreheQso  vestimento  sacer- 
dotis,  cum  illum  attrahere  vellet  ad  partem  mulie- 
rum,  ut  ab  ipsis  caesus  de  ecclesia  pelleretur  ;  ait 
ei,  ut  ipse  soiitus  erat  referre  :  Etsi  ego  indignus 
tanto  sacerdotio  sum,  tamen  te  non  convenit  vel 
professionem  tuam  in  qualemcumque  sacerdo- 
tem  manus  injicere  ;  unde  deberes  vereri  Dei 
judicium,  ne  tibi  aliquid  mali  evcniret.  Quod 
dictum  exitus  confirmavit ;  nam  alio  die  mortuam 
ad  sepulerum  usque  deduxit,  gratiam  pro  contu- 
melia  rependens.  Et  hoc  factum  non  levera  ad- 
versariis  incussit  metum,  pacemque  magnam 
Ecclesiaj  catholicae  in  ordinando  episcopo  tri- 
buit.  r> 

12.  Ordinato  itaque  calholico  sacerdote,  Medio- 
lanum  revertitur,  ibique  supradictae  Justinaa  mu- 
lieria  innumeras  insidias  sustinuit,quae  muneribus 
atque  honoribus  adversus  sanctura  virura  oblatis, 
populum  excitabat.  Sed  infirmorum  animi  talibus 
promissis  decipiobantur  ;  promittebat  enim  tribu- 
natus,  et  diversas  aiias  dignitates  iis,  qui  ilium  de 
ecclesia  raptum,  ad  exsilium  perdusissent.  Quod 
cum  multi  conarentur,  sed  Deo  praisule,  perficere 
non  valerent,  unus  infelicior  csteris,  nomine  Eu- 
thymius,  in  tantum  furorcm  excitatus  est,  ut  juxta 
ecclesiam  sibi  domum  pararet,  atque  in  eadem 
carrum  constitueret,  quo  facilius  raptum,  super- 
positum  carpento  (10)  ad  essilium  perduceret. 
Sed  iniquitas  ejus  in  verticem  ipsius  descendit  {Psat. 
VII,  (7)  ;  post  annum  etenim  eodem  die  quo  C 
illum  rapere  se  arbitrabatur,  in  eodem  carpento 
impositus,  de  eadem  dorao  ipse  ad  exsilium  dosti- 
natus  est,  reputans  sibi  justo  judicio  Dei  id  in 
se  esse  conversum  ;  ut  in  eo  carpento  diri- 
gerelur  ad  exsilium,  quod  ipse  paraverat  sacer- 
doti.  Cui  non  minimum  solatii  sacerdos  pra3- 
buit,  dando  sumptus,  vel  aiia  qu;e  erant  neces- 
saria. 

13.  Sed  haec  confessio  hominis  nec  mulioris 
furorem,  nec  vesanorum  Arianorum  dementiam 
reprcssit ;  majore  etnnim  accensi  araentia,  basili- 
cam  Portianam  invadere  nitebantur  :  excrcitus 
eliam  armatus  ad  custodiendas  fores  ecclcsia;  cst 
directus,  ut  nemo  auderet  catholicam  ecclesiam 
ingredi.  Sed  Dominus,  qui  de  adversariis  suis  Ec-  p 
clesia;  suaj  Iriumphos  donarc  consuevit,  ad  Eccic- 
sia;  su;e  munimentum  militura  corda  convcrtit ; 
ut  aversis  scutis  ecclesi;e  fores  servarent,  ncc 
egredi  (11)  dimitterent,  sed  ingredi  ecclesiam 
plebem  catholicam  minimc  prohiberent.  Sed  nec 
hoc  satis  erat  missis  militibus,  nisi  etiam  pro 
catholica  fide  cura  plebc  pariter  acclamarent. 
IIoc  in  terapore  primum  antiphonx',  hyiiini,  ac 
vigili;u    in  ecclesia    Mediolanensi  cclebrari  cojpe- 


runt.  Cujus  celebritatis  devotio  usque  in  hodier- 
num  diem  non  solum  in  eadem  ecclesia,  ve- 
rum  per  omnes  pene  Occidentis  provincias  ma- 
net. 

14.  Per  idem  tempus  sancti  martyrcs  Protasius 
et  Gcrvasius  se  sacerdoti  revclavcrunt.  Erant  enim 
in  basilica  positi,  in  qua  sunt  hodie  corpora  Na- 
boris  et  Felicis  martyrum  :  sed  sancti  martyres 
N;ibor  et  Pelix  celeberrime  frequentabantur,  Pro- 
tasii  vero  ct  Gervasii  martyrum  ut  nomina,  ita 
etiam  sepulcra  incognila  erant,  in  tantum  ut  supra 
ipsorum  sepulcra  ambularent  omnes,  qui  vcllent 
ad  cancellos  pervenire,  quibus  sanctorum  Naboris 
et  Felicis  martyrum  ab  injuria  sepulcra  defende- 
bantur.  Sed  ubi  sanctorum  martyrum  corpora 
sunt  levata,  et  in  lecticis  posita,  multorum  ibi 
Satana;  «gritudines  perdocentur.  Ca;cus  etiam 
Severus  nomine,  qui  nunc  usque  in  eadem  basi- 
lica  quee  dicitur  Ambrosiana,  in  quam  martyrum 
corpora  sunt  translata,  religiose  servit ;  ubi  ves- 
tem  raartyrum  attigit,  statim  luraen  rccepit.  Ob- 
sessa  etiara  corpora  a  spiritibus  immundis  curata, 
summa  cura  gratia  domura  ropelebant.  Sed  iis 
beneliciis  raartyrura  in  quantum  crescebat  fides 
Ecclesiae  catholica;,  iu  tantum  .Arianorum  perfidia 
minuebatur. 

15.  Denique  ex  hoc  teraporc  sedari  cuepit  perse- 
cutio,  quoe  Justina;  furore  accendebatur,  ut  sacer- 
dos  do  Ecclesia  pelleretur.  Taraen  intra  palatium 
multitudo  Arianorumcum  Justina  constituta  deri- 
debat  tantara  Dei  gratiam,  quam  Ecclesia;  catho- 
lica;  Dominus  Jesus  meritis  martyrum  suorum 
conferre  dignatus  est  :  venerabilemquo  virum 
Ambrosiura  narrabat  pecunia  comparasse  homi- 
nes.qui  sc  vexari  ab  immundis  spiritibus  mcnti- 
rentur  ;  atque  ita  ab  illo,  sicut  et  a  martyribus  se 
torqucri  dicercnt.  Sed  hoc  Judaico  orc  loqueban- 
lur  .\riani,  suppares  scilicot  eorum  ;  illi  cnim  de 
Doniino  diccbant,  quoniam  in  Beelxebutli  principe 
dcemoniorum  ejicil  dirmonia  [Lvc.  xi,  15)  :  isti  de 
martyribus,  vel  Domini  sacerdote  loquebantur, 
quod  uon  Dci  gratia,  qua;  per  ipsos  operabatur, 
iramundi  spiritus  pollerenlur  ;  sed  accepta  pecunia 
se  tor^iueri  raentircntur.  Claraabant  cniiii  doemo- 
nes  :  Scimus  vos  martyrcs  ;  et  Ariani  dicebant  : 
Nescimus  essc  martyres.  Jam  hoc  et  in  Evangclio 
legiraus,  ubi  dixerunt  da'mones  ad  Dominum  Je- 
sum  :  Scimus  te,  quia  sis  Dei  Filius  {.Marc.  i,  5J4) ; 
et  Judffii  dicebant  :  llic  autem  unde  sit,  nescimus 
{Joan.  IX,  29).  Sed  non  hic  lestimoniiim  accipitur 
d;uinonum,  sed  confessio  ;  unde  miseriorcs  Ariani 
vel  Juda;i,  ut  quod  confitontur  da^mones,  illi  nc- 
gent. 

10.  Deus  tamen,  qui  gratiam  Ecclesla;  sua;  au- 
gere  consuevit,  non  passus  cst  dlu  insulluri  a 
pcrlldis  sanctis  suis.  L'nus  itaque  cx  ipsa  mullilu- 


(10)  Reslituitur  etiam  c  mss.  prope  omnibus,  iii- 
perpositum  curpento. 


(II)   Nonnulli    mss.,   ut  advcrsis   iculis.  .  .  ncc 
inyrediendi  licentium  dimittcrent,    scd    eyrcdicmli. 


35 


VITA  S.  AMBnOSII 

I.  cImi 


36 


(liiic  suhitn  arreptus  a  spiritu  immunr! 
rrrpit  it;i  torqucri  eos  (12,\  ut  ipse  torquehatur, 
qni  npgarcnl  iiiartyros.  vrl  qni  non  creflcrent  in 
Trinitatis  uTiifatonn.  quam  fiocct  Ambrosius.  At  lili 
hac  vocc  confusi,  qui  comprli  flcbuerant.ct  di^'Dam 
tali  confessione  agcre  poenitentiam,  in  piscinam 
('.cmersum  homincra  necaverunt,  perficliaj  homici- 
dium  arijungcntes;  deduxit  enim  illos  ad  hunc 
finem  digna  nccessitas.  Sanctus  vero  Ambrosius 
cpiscopus  majoris  bumilitatis  vir  factus,  donatam 
sibi  a  Domino  gratiam  reservabat,  crescebatque 
quotidie  fidc  cf  nmorc  coram  Dco  et  hominihup. 

17.  Per  idcm  tempus  crat  quidam  vir  de  hrcrci 
.Arianorum,  acerrimus  nimium  dispufalor,  ct  durus 
afque  inconvertibilis  nd  fidem  cathnlicam.  Is  ron- 
stifntns  in  ecclesia,  tractante  episcopo,  vidit  (ut  ipse  -n 
postnindnm  loqu^batur)  anijpliim  ad  aures  episcnpi 
tractantis  loquentem ;  ut  vcrba  angcli  pnpnlo  epi- 
scopus  renuntiare  videretur.  Quo  viso  conversus 
fidem  quam  expugnabat,  cocpit  ipse  defendere. 

18.  Fuerunt  etiam  duo  cubicularii  tunc  temporis 
Gratiani  impcraforis  de  hreresi  Arianorum,  qui 
tractanti  episcnpo{l3)  qnffistionem  proponercnt,  ad 
quam  audiendam  altero  die  ad  basilicnm  Portia- 
nani  se  adfnturos  promiserant;  erat  enim  qua^sfio 
de  incarnatione  Dominl.  Sed  alio  die  miserandi 
homines  supprbiK  tumorc  completi,  ncc  memores 
promissorum,  cantemnentes  Deum  in  sacerdete 
ipsius,  nec  plebis  cxspectantis  considerantes  inju- 
riam,  immpmores  etiam  dietorum  Dominicorura, 
qnoniam  ry!!!  scfindalhnvmt  unum  ex  minimis  islis, 
pporlel 


A  'p-'um  vi"-o  Maximum  a  communionis  conscrtio 
segrcguvit,  admonens  ut  effusi  sanguinis  domini 
sui,  et  qund  est  gravius,  innocentis,  agerct  poiri- 
tcntiam,  si  sibi  apud  Dcum  vcllefrcssn  consultum. 
Sed  ille  cum  pcenifentiara  declinat  superbo  spiritu, 
non  solum  futuram,  sed  eiiam  praisentcm  salutem 
amisit.  rcgnumque  quod  malc  arripucrat,  fcmineo 
quodani  modo,  timore  deposuit,  ut  procuratorcm  se 
reipublic.T,non  imperatorem  fuisse  (14)  confiteretur. 
20.  Morfua  vero  Justina,  quidam  haruspex  Inno- 
ccntius  romine,  non  tamcn  opere,  (1.5)  cum  in  causa 
raalcficiorum  a  judice  forqucretur  aliud-quam  in- 
tcrrogabatur  f;iteri  ca^pit  :  clamabat  enim  ab  an- 
gcln  majnra  tormenta  sibi  adhiberi  eo  qui  cuslo- 
diret  Arabrosium;  qunniam  tcmporibus  Ju.stinie 
ad  excitanda  odia  pcpulorum  in  episcopum  cacu- 
mr^n  tecti  ecclcsia;  conscendens,  mcdio  noctis  sa- 
crificavcrit.  Sed  quanto  instantius  et  sollicitius 
oppra  raaligna  excrrehat,  tanto  magis  amor  populi 
circa  fidera  catholicam  et  Doraini  sacerdotem 
cnnvalescebat.  Misisse  se  etiara  et  dimones,  qui 
illum  intcrnecarent,  fatebatur  :  sed  da;raoncs  rc- 
nnntiasse  se  non  solum  ad  ipsum  appropinquare 
minime  posse,  verum  etiara  nec  ad  fores  domus 
in  qua  manebat  episcopus;  quia  ignis  insuperabi- 
lis  omne  illud  ffdificinm  communiret,  ut  etiam 
longe  positi  urerenlur  :  atque  ita  cessasse  artes 
suas,  quibus  adversus  Domini  sacerdotcm  se  ali- 
quid  possp  arbitrabatur.  Alius  etiam  gladium  fe- 
rens  ad  cubiculum  upque  pcrvenit,  ut  interficcret 
sacerdofera  :  sed  cura  elevasset  manura,  districto 


ut  mola  asiiiaria  collo  ejns  alUg.^iur,  et  dc-  C  gladio,dextera,  exscrta  in  aera  obrigcntc  remansit. 


mergalur  in  profumlum  maris  {Mattli.  xvin,  0), 
asccndentes  in  rhedam,  quasi  gratia  gestandi,  ci- 
vitatem  egressi  sunf,  exspectante  sacerdote  et  plcbe 
in  ecclesia  constituta.  Sed  hujus  contumaci.T 
qnis  finis  fuerit,  horrcsco  rcfercns;  snbito  enim 
prsecipilati  de  rheda,  aniraas  emiserunt,  atque 
corpora  illorum  sepullnr;e  sunt  tradila,  Sanctus 
vero  .'^mbrosius  cum  ignoraret  quid  factura  esset, 
ncc  diutius  posset  plebem  tenere,  asccndens  pro 
tribnnali,  de  eadem  quffistione  qns  fuerat  propo- 
sita,  sermonem  adorsus  cst,  dicens  :  dcbilum, 
fralres,  cupio  solvendum,  sed  hestcrnos  meos  non 
invenio  crcditores,  et  reliqua  quse  scripta  sunt  in 
libro  qui  de  liicanialioiie  Domini  intitulatur  i'fom.  II, 
pag.  703-.. 

19.  Occiso  itaque  Gratiano  impcratore,  recipicndi 
cnrporis  ejus  causa  secund;im  ad  Maximum  susce- 
nit  legationem.  Apud  quem  quam  constanter  ege- 
rit,  qui  voluerit  cognoscere,  ipsius  legationis  epi- 
stolam  ad  Valcntinianum  juniorem  datam  cum  le- 
gerit  (epist.  2'i).  approbabit;  nobis  enim  alienum 
a  promissione  visum  csl  illam  inserere,  ne  ;idjun- 
ctK  epistolae  prolixitas  faslidium  legenti  afferrct. 

(12)  Omnes  edit.  cum  codico  uno  vel  altero,  ita 
optare  se  toniuerieos  :  csferi  mss.  summo  consensu 
repudianl,  oplure  se. 

(I3)lta  mss.    edit.  e  eontrario,  ryiu'   tractamlam 


Tunc  sc  missum  a  Justina  postquam  confessus  est, 
bracbium  quod  inique  cum  extenderetur,  obrigne- 
rat,  sanatum  est  confessione. 

21.  Per  idem  tcmpus  cum  vir  illustris  Probus 
pncvum  suum  notarium,  qui  spiritu  immundo 
gravitcr  vexabatur,  direxisset  ad  episcopum,  egres- 
sum  ex  urbe  dimisit  diabolus,  timens  ad  virum 
sanctum  perduci.  .'Mque  ita  pner  quandiu  Medio- 
lani  apud  cpipcopum  fuit,  nulla  in  illo  diaboli  do- 
minatio  apparuit  :  sed  ubi  egressus  Mediolano  est, 
et  prope  urbem  pervenit,  idem  spiritus  qui  illum 
anfea  habuerat,  vexare  eum  coepit.  Qui  cum  inter- 
rogarctur  ab  esorcistis  cur,  quandiu  Mediolani 
fuisset,  non  in  illo  apparuisset  :  confessus  esl  dia- 

n  bolus  timuisse  se  Ambrosium,  et  ideo  rccessisse 
ad  fempus,  atquc  exspectasse  in  illo  loco  ubi  ab 
illo  recesserat,  donec  reverteretur :  quo  revertenfe, 
vas  quod  deseruerat,  repetisset. 

22.  Exstincto  Maximo,  posito  Theodosio  impera- 
tore  Mediolani,  Ambrosio  vero  episeopo  constituto 
Aquilei.B,  in  partibus  Orienfis  in  quodam  castel!o 
a  Chrisfianis  viris  synagoga  Judsorum  et  lu- 
cus  Valenfinianorum  incendio    concrcmata  sunl, 

episcopo.  etc. 

(14)  Omnes  edit.,se  reiptiblicx  nomine  prsefuisse; 
omnes  mss.  ut  m  contextu. 

(15)  Mss.  nonnuUi,  sed  opere  crudelissimus. 


37 


AUCT()IU'i  PAULINO,  EJUS  NOTARIO. 


38 


propterea  qnod  Judcei  vel  Viileiiliriiani   insuilarcnt  A.  n\c'i!m  iii^i  cojnovil  uacei-dos,  copiam  impevalori 


monacliis  Chrislianis;  Valentinianorum  enim  haere- 
sis  trigintadeos  colit.Sed  dc  hujusmodi  facto  comes 
Oricntis  ad  impcralorem  relatiouem  direxil  :  qua 
acccpta,  imperator  praBceperat  ut  synagoga  ab  epi- 
scopo  loci  rcadiQcaretur,  in  monachos  vero  vin- 
dicaretur.  Sed  hujus  praeccpti  tenor  cura  ad  aures 
pervenisset  venerabilis  viri  Ambrosii  episcopi, 
.  direxit  ad  imporalorera  epistolam  (epist.  iO),  quia 
ipse  in  temporo  excurrerc  non  poterat,  qua  illum 
convonit,  ut  id  quod  ab^eodom  statutum  fuerat, 
revocaretur,  servarique  sibi  debere  ab  eo  audien- 
tiam,quia  si  dignus  non  csset  qui  ab  illo  audiretur, 
dignus  cliam  non  esset  qui  pro  illo  a  Domino 
audiretur,  vel  cui  suas  preces,aut  cui  sua  vota  com- 


ingrediendi  ecclesiam  denegavit:  nec  priusdignum 
jiirlicavit  ccctu  Ecclesine,  vel  s.ioramcntorum  com- 
munione,  quam  publicam  agore'.  p.rnitcnliam.  Cui 
imperator  contra  asserebat  David  aduUermm  simul 
ct  homicidiurn  perpotrasse.  Sed  responsum  illico 
est  :  Qui  scculus  es  crranlem,  sequere  corrigcntem. 
Qiiod  ubi  audivit  clcmenlissimus  impcrator,  ita 
susccpit  animo,  ut  publicain  pujnitent-ain  non  ab- 
horrerel  :  cujus  correclionis  profeclus  seeundam 
illi  paravil  victoriam. 

2o.  Per  idem  tempus  duu  potenlissiiui  et  sapien- 
tissinii  viri  Persaium  ud  laniuiii  sacerdolis  venere 
Mcdiulanum,  deferentes  secum  plurimas  quajstio- 
nes,  ut  ex  his  probareul  ijapieuiiam  viri  :  cuni  quo 


mitteret  :  paratum  cliam  se  esso  pro  tali   negotiu  g  ab  hora  diei  prima  usque  iu  horam  terliam  nocti 
mortem  subire,nedissimulatione  sui  praevaricato- 
rera  fuceret  impcratorem,  qui  tam   injusta  contra 
Ecclosiam  pra-i^epissct. 

23.  Postea  vero  quam  Mediolanum  revcrsus  est, 
posito  imperatore  in  occlesia,  de  eadem  causa 
tractavit  in  populo.  In  quo  tractalu  introduxit 
Domini  personara  loquentis  imperatori  :  Ego  te  cx 
ultimo  imperatorora  feci,  ego  tibi  exercitum  ini- 
mici  tui  tradidl,  ogo  tibi  copias  quas  ille  adver- 
sum  te  excrcitui  suo  pi';Eparavcrat,dedi  ;cgo  inimi- 
cum  tuum  in  potestatera  tuam  redegi,ego  desemine 
tuo  supra  solium  regni  constitui,  ego  te  trium- 
phare  sine  labore  feci  :  et  tu  de  me  inimicis  meis 
donas  triuraphos !  Cui  dcscendcnti  de  exhedra  impc- 
rator  ait :  Conlra  nus  proposuisti  liodie,cpiscope.  At 
ille  respondit  non  sc  contra  ipsum,  sed  pro  ipso 
fuissc  locutum.  Tunc  imperator  :  Re  vera,  inquit, 
dure  pra;ceperam  contraepiscopum  desynagoga  re- 
paranda  :  in  monachos  vcro  vindicandura  esse(16). 
Ita  et  a  comitibus  qui  in  tcmpore  aderant  diceba- 
tur.  Quibus  episcipus  :  Ego  quidem  cum  irape- 
ratore  nunc  ago,  vobiscum  vcro  mihi  aliter  agcn- 
dum  est.  Atque  ita  obtinuil  ut  illa  qua;  slatuta 
fuerant,  revocarentur  :  nec  prius  ad  altare  accedere 
voluit,  nisi  fidc  sua  imperator  illum  agere  deboro 
voluit,  nisi  fidu  sua  iniperalor  illura  agcre  deberc 
testarctur.  Cui  cpiscopus  :  Ergo  ayo  fide  tua.  Re- 
spondit  imperator  :  Aije  fide  mea.  Qua  sponsione 
iterata,  jam  securus  peregit  sacerdosdivinamyste- 
ria.  H;cc  autem  scripta  sunt  in  epistola  quam   ad 


per  interpretem  dispulaverunl,  adniiraiitef(|ue  dis- 
cesserunt  ab  eo.  Et  ut  se  prubarent  non  ob  aliam 
causam  venisse,  nisi  ut  cerlo  cerlius  nossenl  vi- 
rum,  quein  fama  coinpererant ;  al:a  die  valelacien- 
tcs  iinperatori,  profecti  sunt  ad  urbem  Romara, 
illic  volonles  cognoscere  potenliam  illustris  viri 
Probi,  qua  cognita,  ad  propiia  remearunt. 

2G.  Sed  egresso  Theodnsio  de  It.-ilia  et  Constan- 
tinopoli  constituto,  Vaiontiniano  Augusto  intra 
Gallias  posito,  directa  legatio  (18)  est  sub  noraine 
sonatus  a  Symraacho  tunc  praefecto  urbis  de  re- 
petoiida  ara  VictoricB  et  sumptibus  c.Tromoniarum. 
Sed  ubi  comperit  sacerdos,  misso  libello  ad  ira- 
peratorem  (opist.  17  et  18),  postnlavit  ut  ad  se 
C  relationis  exemplaria  dirigerentur,  quibus  ipse 
pro  partibus  suis  responsurus  esset.  Qiia  relatione 
acoepta,  pra^clarissimum  libellum  conscripsit,  ut 
cnntra  nihil  unquain  auderct  Symmachus  vir  elo- 
quentissimus  respondcre  :  sod  postquam  augusts 
memoriE  Valentiniamus  in  Viennensi  civitate 
(qua;  est  Galliarura  civitas)  vitam  finivil;  Eugonius 
susccpit  iniperium,  qui  ubi  im[)crare  ccrpit,  non 
multo  post,  petontibiis  Flaviaiio  tunc  prn^fecto  et 
Arbogastc  comite,  aram  Victoris  et  sumptus  cb- 
remoniarum,  quod  Valentinianus  augusta;  memo- 
ria;  adhuc  in  junioribus  annis  constitutus,  pcten- 
tibus  donegaverat,  oblitus  (idei  sua;  conccssit. 

27.  Hoo  ubi  cognovit   .sacerdos,   derelicta   civi- 
tatrt  Mcdiolanensi,ad  quam  illo    festinato  vcniebat, 


germanam  suara  fecit  (cpist.11):  in  qua  tractatum  D  "'^l  liononiensem  civilatcm  einigravit,  atque  inde 


inseruit,  quem  eodcm  dio  habuit  dc  baculo  nucco, 
qui  a  propheta  Jercraiavisus  cssc  dcscribilur. 

24.  Per  idem  teinpus,  causa  Thessalonicensis 
civitatis  non  minima  succossit  tribulatio  sacer- 
doti,  cum  civitatcm  pone  doletam  compcrissct  ; 
promiserat  cnim  illi  imporator  se  vcniam  duturiim 
civibus  supradiclic  civitatis  :  sed  agentibus  comi- 
tibus  occulle  cum  imperatore,  ignorante  sacor- 
dote,usque  in  horam  tcrtiam  gladio  civitas(17)  cst 
donata.atquc  piurimi  intorcmpti  innocentes.  Quod 

(10)  Ita  mss.;  odit.  vcvo,vi)idicandum  esse  a  comi- 
tibus.  Minus  concinne. 
(17)  Mss.  aliquot,  in  horam  terliam  eis  civitas,  etc. 


Faventiani  usquc  perrcxit.  Ubi  cum  aliquuntis  de- 
goret  dicbiis,  invitatus  a  Floronlinis,  ad  Tusciam 
usque  dcscendit,  declinans  magis  sacrilegi  viri 
aspectum,non  formidans  imperanlis  injurium;nain 
et  epistolam  ad  eumdcm  dodit  (cpist.  57),  in  qua 
convenit  conscicnlium  illius,de  qiiu  pauca  de  niul- 
tis  ponenda  dnxi.  Elsi  imperatoris  polvsla.'!  magna 
sit,  tamen  considcra,  impcralor,  <iu(inlus  sit  Dcus. 
Corda  liominum  vidcl,  conscienliam  iii!er:orcni  in- 
lerrogat,  novit  omnia  anlequam  jiant,  novil  intcrna 

(18)  Omncs  cdit.,  dircclu  rclatio  cst.  Omnes  niss. 
dircctu  lcyutio  est:  qucu  relatioucai  scilicot  olli.rrot 
llicsari. 


3!) 


VITA  S.  AMBnnsii 


40 


pcctoris    tui.  Ipsi  falli  vos  non  pulimini,  H    Dwm  A  scant.  Nam  el  nos,  relerente  juvene  quodam  Arbo- 


vullis  celare?  Non  cccidil  in  animum  tumn  quid- 
quatn'?  Si  illi  agcbanl  lam  perseveranter,  nonne 
tuum  (uil,  imperator,  pro  Dci  summi  et  vcri  et  viri 
veneratione  perseverantius  obsistere,  ct  negare  yuod 
erat  in  injuriam  sacrx  legis  (Num.  7).  Et  iterum  : 
Quoniam  iijitur  meis  vocibus  et  aj)ud  Deum  et  apud 
omnes  homines  lencor  :  illud  mihi  non  licere  intel- 
lcn,  atiud  non  oiiortere,  nisi  ut  consulcrcm  milti, 
quia  non  potui  tihi. 

28.  In  supradicta  itaque  civitate  Florentinorum, 
cum  in  domo  clarissimi  quondam  viri  Decentis,  et 
quod  est  amplius,Christiani,maneret,  filiusipsius, 
Pansopliius  nomine,  admodum  parvulus,  oum  spi- 
ritu  immundo  laboraret,  frequenti  oratione  et  im- 
positione  manus  saoerdotis  ipsius  est  sanatus  : 
sed  post  aliquantos  dies  subita  inOrmitate  corre- 
ptus  infantulus  exhalavit  spiritum.  Cujus  mater 
valde  religiosa,  et  plena  fide  ac  timore  Dei,  ablato 
illo  do  superiore  parte  domus.ad  inferiora  descen- 
dit,  ac  in  lecto  sacerdotis,  ipso  absente,  compo- 
suit.  Quem  cum  revertens  sucerdos  in  lectulo 
inveniaset,  erat  enim  illo  in  tempore  estra  domnm 
positus,  miseratus  matreni  et  fidem  ipsius  con- 
templatus,  Eliseo  similis,  supra  corpus  infantis  se 
ipse  com[iosuit,  atque  orando  meruit  ut  vivura 
reddcret  matri,quem  mortuum  invenerat;  ad  quem 
etiam  infantulum  libellum  consoripsil,ut  quod  per 
aetatis  infantiam  soire  non  poterat,  legendo  cogno- 
sceret.  Verumlamen  factum  scriptis  suis  non  com- 
memoravit  :  soil  quo  affectu  declinaverit  comme- 
morare,  non  est  nostrum  judicare.  C 

29.  In  cadem  eliam  oivitate  basilioam  constituit, 
in  qua  dcposuit  reliquias  martyrum  Vitalis  et  Agri- 
colae,  quoruni  corpora  in  Bononiensi  civitate  leva- 
verat  (£.i'/tor/.  r»'^.  pag.  277);  posita  enim  erant 
corpora  martyrum  inter  corpora  Juda?orum  :  nec 
crat  cognitum  populo  Christiano,  nisi  se  sancti 
martyres  saccrdoti  ipsius  Ecclesia;  revelassent(l9). 
Qure  cum  deponerentur  sub  altari,  quod  est  in 
eadem  basilica  constitutum,  magnaillic  totius  ple- 
bis  sanclK  lajtitia  atque  exsultatio  fuit,  poina  daj- 
monum  confitentium  martyrum  merita. 

30.  Per  idem  lcmpus  Arbogastes  comes  adver- 
sum  gentem  suam,  hoc  est  Franoorum,  bellum 
paravit,atque  pugnando  non  parvam  multitudinem 


gastis  admodum  religioso,  cognovimus,  qui  tuac 
inteifuit;  erat  enim,  in  tempore  quo  hajc  loque- 
bantur  (20),  vini  minister. 

31.Profectus  itaquesacerdos  de  Tuscia3  partibus, 
Mediolanum  revertitur,  jam  inde  egresso  Eugenio 
contra  Theodosium;  ibi  Christiani  imperatoris  prm- 
slolabantur  adventum,  securus  de  Dei  potentia 
quod  non  traderet  credentem  in  se  hominibus  in- 
justis,  nec  relinqueret  virgam  peccatorum  super 
sortem  justorum,  ne  extenderent  justi  ad  iniqui- 
tates  manus  suas  {PsaL.  cxxiv,  3).  Promiserat 
enim  Arbogastes  tunc  comes,  et  Flavianus  prm- 
fectus  Mediolano  egredientes,  ciim  victores  reversi 
essent,stabulum  se  esse  facturos  in  basilica  eccle- 
n  sia;  Mediolanensis  atque  clericos  sub  armis  proba- 
turos  :  sed  miserandi  homines  cum  daemonibus 
suis  male  creduli  sunt,  et  aperiunt  os  suum  in 
blasphemiam  apud  Deum  (21),  spem  sibi  victoriee 
ademerunt.  Causa  autem  commotionis  hfec  fuit, 
quia  munera  imperatoris  qui  se  sacrilegio  miscue- 
rat,  ab  Ecclesia  respuebatur,  nec  orandi  illi  cum 
Ecclesia  societas  tribuebatur.  Sed  Dominus  qui 
Ecclesiam  suam  tueri  consuevit,de  coelo  jaculatus 
est  judicium,atque  omnem  victoriam  ad  religiosum 
imperatorem  transtulit  Theodosium.Exstincto  ita- 
que  Eugenio  satellitibusque  ejus,cum  soripta  acci- 
peret  imperatoris,  non  illi  alia  cura  major  fuit 
quam  ut  pro  iis  interveniret,quos  reatusinvenerat. 
Obsecratus  est  primo  scriptis  imperatorem  raisso 
diacono  {epist.  61  et  62)  :  postea  vero  quam  dire- 
otus  est  Joanncs  tunc  tribunus  et  notarius,  qui 
nunc  pr*fcctus  est,  ad  tuitionera  eorum  qui  ad 
ecclesiam  confugerant,  etiam  ipse  Aquileiam  per- 
rexit  precaturus  pro  eis,  quibus  facile  venia  impe- 
trata  est ;  quia  ipse  Christianus  imperator  provo- 
lutus  pedibus  sacerdotis  testabatur  meritis  et  ora- 
tionibus  ejus  se  esse  servatum. 

32.  Revertens  itaque  de  urbe  .\quileiensi,  uno 
die  praecessit  imperatorem  :  nec  diu  clementissimas 
memoriae  Theodosius  imperator  susceptis  filiis  in 
Ecclesia  et  Iraditis  sacerdoti,  in  hao  luce  fuit  : 
post  cujus  obitum  fere  triennium  supervixit.  Quo 
in  tempore  sanoti  Nazarii  martyris  corpus,  quod 
erat  in  horto  positum  extra  civitatem,  levatum  ad 
basilicam  apostolorum  qus   est  in  Romana  (22), 


manu  fudit,  cum  residuis  voro  pacem  firmavit.Sed  q  transtulit.  Vidimus  autem  in  sepulcro,quo  jacebat 

cum  in  convivio  a  regibns  gentis  suae  interrogare- 

tur  utrum  soirel  Ambrosium ;  et  respondisset  nosse 

se  ^irum,  et  diligi  ab  eo,  atque  frequenler  cum  illo 

convivari    solitum,   audivit  :  Idco    vincis,    eomes, 

quia  ab  illo  viro  diligeris,  qui  dicit  soli  :  Sta,  et 

stat.  Quod  cgo  idco  posui,  ut  cujus  famae  fuerit  vir 

sanctus  etiam  apud  barbaras  gentes,  legentes  agno- 


(19)  Eaedem  cdit.  cum  cod.  uno  Germ.,  saccrdoti 
ipsi  revelasscnt :  ca>teri  mss.  ut  in  oontcxtu. 

(20)  Ita  mss.  uno  cxcopto ;  edit.  autem  cum  eo- 
dem,  quo  h:cc  loqucbatur. 

(21)  Omnes  edit.,  contra  Deum;   omnes   mss., 


corpus  martyris  (qui  quando  sit  passus,  usque  in 
hodiernumscirenon  possumus)sanguinem  martyris 
ita  recentem,  quasi  eodem  die  fuisset  effusus. 
Caput  etiam  ipsius,  quod  ab  irapiis  fuerat  abseis- 
sum,  ita  integrum  atque  incorruptum  cum  capillis 
capitis  atque  barba,  ut  nobis  videretur  eodem 
tempore  quo  levabatur,  lotum  alque  corapositum 

apud  Deum. 

(22)  Omnes  edit.,  qux  est  Romana;  mss.  e  con- 
trario,  qu,v  cst  in  Romana,  regione  scilicet ;  id  est, 
prope  portam  Romanam  urbis  Mediolani. 


H 


AUCTORE  PAULINO   EJUS  NOTARIO. 


'.? 


in  sepulcro.Et  quid  mirum,  quandoquidem  Domi-ASlilico  comes,  pnenitenlia  motus   csl,  ita   ut  per 

nus  in  Evangelio  ante  promisit,   quod  capillus  de  mulios  dies  satislaceret  Sacerdoti,  et  ilkTsum  qui- 

capite  eorum   non  peribit  (/[,?(C.  xxi,  l8)?  Etiam  dem  iiiiiin  qui  ablalus  fuerat,  dimisit :  sed  quia 

odore  tanlo  repieti  sumus,  ul  omninm  aroraatum  gravissimorum  criminum  eratreus.et  aiiteremen- 

vinceret  suavitalem.  dari  non  poterat,  ad  exsiliuin  deftinavit,  non  mul- 

33.  Qiio  levalo  corpore  marlyris,  et   in  lectica  to  post  indulgeniiaprosequenle. 

composito,   statim  ad  sanctum  Celsum  marljTem,  :?r).  E^^r  idem  tenipus  cum  ad  palatium   perge- 

quiin  eodem  horto  positus  est,  cum  sanctosacer-  rel,  cumque  pro  loco   officii  nostri  sequerem-.ir. 

dote  ad  orationem   perre.vimus.  Nunquam  tamen  Theodulu  tunc  notario(2f);,qui  po.steasummacum 

illum  anlea  nrasse  in  eodem  loco  compertum  ha-  gratia  Mutinensem  rexit  ccclesiam,  cum  casu  qui- 

bemus-sed  hoc  «ratsignum  revelati  corporis  marty-  dam  pede  esset  lapsus,  atque  proslralus  jaceret  in 

ris,  si  sanclus  Sacerdos  ad  locum,  ad  quem  nun-  terra,   ridenti  faclum  conversus  Sacerdos  ait :  El 

quam  antea  fuerat,  oralum  isset.  Cognovimus  ta-  tii  qui   slas,   vide    ne   cadas   (I  Cor.  x,  12  .  Quo 
men  a   custodibus  loci  ipsius.qiiod   a  parentibus  „  iliclo,  statim  is  qui  alienum  lapsum  riscrat,  suura 

suis  iilis  traditum  sit.  non    discedere  de  iuco  illo  doluit. 

per  Oiiinem  generationem  et  prngeniem  suorum  ;  30.  Per  idem  tempus    Frigitil   qu;edam   regina 

eo  quod  thesauri  magni  in  eodem  locn    positi  es-  Marcomannorum,  cum  a  quodam  Cliristiano  viro, 

sent.Elvere  magni  thesauri,quos  non  a>rugo,neque  qui  ad  illam  forle  de  Italia'  partibus  advenerat,re- 

tinea  exterminat,neque  fures  effodiuntel  furantur  lerenle  sibi  auiliret  famain    viri,  Chrislo  crediJit, 

{Maltli.  w,  i\\);  (|uia  custos  eoruni  Christus  est,  cujus  illum  servulum  recognoverat,  missisque  Me- 

ellocus  eoruin  aulacoelestis,quibusra'er(?t/irisfKS  diulaniim  muneiibusad  Ecclesiam  per  legatos  po- 

fuil,et 7?ion7!(fj'i(H)^P//(7/p;).i,21).Translatoitaque  slulavit,ut scriptis ipsiusiiualitercredere  deberet, 

corpore  Martyris  ad  basilicam   Aposioloruin  uln  informaretur.Adquam  ilie  epistolam  fecitprKcla- 

prideni  sanrtorum  apostolorum('23i  reliquiae  sum-  ram  in  modum  calechismi,  in  cpia  etiam  udmouuit 

ma  omuium  devotione  deposilK  fuerant,  cum  tra-  ut  suaderet  viru   Homanis   pacem  servai  e  :   qua 

ctaret  episcopus,  quidem  de  populo  repletus  spi-  acce[)ta  cpistola,  mulier  suasiiviro,  utcumpopulo 

ritu  immundo,  clamare  coepil  se  torqueri  ab  Am-  suo  se  Piomanis  tiaderet.  Qua  cum  venisset  Me- 

brosio.Al  illeconversus  ad  eiim  ait  :  Obmulesce,  diolanum,  plurimum  doluit  quod  sanctum  Sacer- 

diabole;  quia  non  te  lorquet  Ambrosius,  sed  fides  dolem.    ad  quem   feslinarat,  minime  reperisset; 
sancloruinet  invidia  tua;  quoniam  illuc  vides  as-  ^jam  enini  de  hac  luce  migraverat. 

cendere  homines,  unde  tu  dejeclus  es;  nam  Am-  37.  Temporibus  vero  Graliani,  utretro  redeam, 

brosius  nescil  inflari.Quo  dicto,  ille  qui  clamabat,  cum  ad  prastoriuni  iMacedonii  tunc  magistriofficio- 

obmuluit,  pro-^tratusque  in  terram   est,  nec  am  •  rum  pro  quodam  intercedeilum  perrexissel,  atque 

plius  vocein  qua  obslrepere  posset,  emisit.  ex  prajcepto  supradicti  viri  fores  inveiiisset  clau- 

3l.l*eridemtempuscumconsuialussiii  tempore  sas,nec  copiain  igrediendi  adeptus  esset,  ail:  Et  tu 

imperalorHonoriusin  urbe  Mediolanensium,Ciby-  quidem  veiiits  ad  ecclesiain  iiec  ilausisjamiis  in- 

caiumferarumexhiberelmunus,  illuc  populccon-  venies  (|ua  ingrediaris  ^27)  Quod  factiiiii  est;imir- 

currente,data  copiaest  missis  militibus  (24)  lunc  luo  enim    Cratiano,    confugiens    Jlacedonius    ad 

ab  Stilicone  comile  horlatu  Eusebii  prsefecti,  ut  ecclesiam,  [lalentibus  januis  adilum  reperire  non 

Cresconius  quidain  de   Ecclesia  raperelur;  quem  poterat. 

confugientem  ad  altare  Uomini  sanctus  Episcopus  3S.  Vir  aulem  ipse  vencrabilis  Episcopus  multa' 

cumclericis,qui  in  tempore  aderent,defendendum  abstincntiiuci  vigiliarnm  mu  tarumctlalioruiii.quo- 

circumdedit.  Sed  multitudo  miliuim,  qua;   duces  tidianujejuiiiomaceranscorpus.cuiprandendiiuim- 
suos  habebat(25)de  perfidiaArianorum,  praivaluit  p,'iuain  consuctudo  fuit,  nisi  die  Salibati,  el  Dorai- 

adversum  paiicos;  atque,  ablato  Cresconio,  ensnl-  minico.velciimnataiitiaceleberrimurummartyrum 

tantes  ail   amphilheatrum  reverterunl,  Ecclesia^  essenl.Orandi  etiaiii  assiduitas  iiuigna  die  ac  noc- 

luctum  non  modicum  relinquentes;  nam  sacerdos  te  :  ncc  opcram  declinabat  sciibeiuli  prupria  iiianii 

proslralus  ante  altare  Domini  faclum  diu  flevit.Sed  libros.nisi  cum  aliipia  iiilirmitale  corpus  ejus  atli- 

in  tempore  cum  reverlissent,  etrenunliassent  iis,  neretur(28).Erai  etiam  in  illo  sollicitudo  omnium 

a  quibus  fuerant  destinali  milites,  dimissi  leopar-  Ecclesiarum,  intcrveniendi    etiam  magna   assi- 

di  saltu  celeri  ad  eumdem   locum,  in  quo  sede-  duitas  et  constantia.  In  rebus  etiam   divinis   iin- 

rant  qui  de  Ecclesia   triuir[thabaiit,  asceiidcntes  piciulislortissitmi?.  in  taiiliim  ut  quod  sol.luseral 

gravilcr  lanialns  reliquerunt.  Quod  ubi  vilillunc  ciica  baplizaiuios  solus  iiii|dcrc,  i|uiiiquc  posiea 


(23)  .Mss.  aliqudt,  uln  iiritlii'  saiiclnrrm  npos/u- 
lorum. 

!2'i)  lla  edit.  Gill.  ac  [durcs  mss.  alii  noiinulli, 
ilnln  lopiii  rsl  iiijuslis  mililibus ;  Rom.  edil.,  (Iat'i 
ropiii  (',</  inililibus. 

(25;  Mss.  aliquot,  iiva:  dnos  duces  habcbat. 

(26)  QuidAin  mss.,  Tlieodorolunc  notarin  :  iinus, 

1'AlllOl..   »H.   U\. 


Tlirodnrua  lunr  nolarius,  noii  bciie. 

|27)  Omnes  edit.  ciim  iino  cod.  (](db.,  qunm  ncc 
tu  iwjrcdiere,  jauuis  lire/  nou  claunDi ;  cod.  unus 
Germ.,  oppr/tsque  jaiiuis,  non  inveuies  qua 
ingrediari^i ;  csRteri  mss    ul  in  conte^lu. 

(■28j  Ila  mss.  septem  ;  Genii.  vero  unus,  ac 
edit.  corpus  ejus  altenitare/ur. 


47 


VITA  S.  AMBROSII 


48 


slolse  loquKur,  quje  a  successore  ejus  venerabili 
viroSimpliciano  suscepla  est  de  partibus  Orieniis 
ad  ipsum  tanqiiiini  ailhuc  nobiscum  viventem  di- 
recta,  quce  nunc  usque  .Mediclani  liabetur  in  nio- 
nasterio)  qnibusdam  sanctis  viris  apparuit  (3Cl, 
orans  cum  ijlis.et  imponens  illis  manus;  habet 
enim  diem  epistoia  qu;e  direcla  est,  qua  lecta,  in- 
venimus  ilium  diem  esse,  quo  ille  defunctus  est. 

50.  Intra  Tusciam  eliam  in  civitate  Flori  nlina, 
nbi  nunc  vir  sanctus  Zenobins  episcopus  est.  quia 
promiserat  petenlibus  illis  eos  sc  saepiiis  visitalu- 
rura  (37),  frequenler  ad  altare  quod  est  in  basilica 
Ambrosiana,  quse  ibidem  ab  ipso  constituta  est, 
visum  orare,  ipso  sancto  viro  sacerdote  Zennbio 
referenie,  didicimus.  In  eadem  etiam  domo  in 
qua  (ieclinans  Eiigenium  mansit,  lempore  quoRa- 
dagaisus  supradiclam  civitalem  obsidebat,cum  jam 
de  se  penilu.s  desperassentviri  civiiatis  ipsius,  |ier 
visum  cuidam npparuit,  el  proniisit  alio  die  salulem 
illis  adfuturam.  Quo  referent»',  civium  animi  sunt 
erecti  :  nam  altero  die,  advenienle  Stilicone  tunc 
comile  cuni  exercilu,facta  esl  de  ho>tibus  vict.ria. 
Hoec  Pansopliia  religiosa  femina.matre  pueri  Pan- 
sopliii  referente,  cognovimus. 

51.  Mascezeli  etiam  desperanlidesalule  sua,vel 
exercilus  quem  dnclabat  conlra  Gildonem,  bacu- 
lum  tenens  nianu  in  visu  noclis  apparuit,  atque 
cum  provolveretur  ad  pedes  sancli  viri  Mascezel, 
percutiens  terram  senex  baculo  quo  regebalur, 
tertio  (hac  enim  illi  specie  apparueral)  ait :  Hic, 
hic,  hic,  signans  locum  :  deditqueinielleclum  viro 
quem  visitatiune  dignum  fueiat  arbitratus,  iit 
agnoscerel  se  in  ipso  loco  in  quo  sanclum  Domini 
videratSacerdolem,  die  tertia  \ictnriam  adeplu- 
rum  :  alque  iia  securus  bellum  inchoavit  et  con- 
summavit.  Nos  lamen  ea  Meditilani  (38,  posit  ipso 
Mascezele  referente,  cognovinius;  nam  et  in  hac 
provincia,  in  qua  nunc  posili  h*c  scribimus,  plu- 
rimij  hcc  ipsuni  retulit  sacerdolibus,quibu5etiam 
referentibus,securiushcecnobiscogniia  huic  libro 
adjungeje  arbitrali  sumus. 

52  Sisiunii  eliam  et  .4lexandri  martyrum,  qui 
nostris  temporibus,  hoc  est,  post  obilum  sancti 
Ambrosii  in  Anauniie  partibus,  persequenlibus 
gentilibus  viris  marlyrii  (:59)  coronam  adepiisunt, 
cum  reliqnias  Mediolani  summa  cum  devotione  , 
susciperemus,adveiiientequodamca!coetrcferente 
cognovinnis,  qiii  eodem  die  taclo  locuio,  in  qiio 
sanclorum  reliquiai  portabanlur,  lumen  recepit, 
Ciuodpervicumnoctisvidissetnavemappropinquan 
tem  littori.in  qua  eral  multitudo  albaiorum  tiro- 
sum  :quibusdescendentibusad  terram.cum  unum 

(3G)  Ita  edit.  ac  niss.non  pauci :  caeierivero,  in 
inomisterio  cuiusilum  sanrii  vtri  apparuit. 

1,37  Omnesedit.,(/!(irt/)/om/stTa/  illosscsKpius 
visilaturum.  .  visus  est  orare,  sicul  ipso,  etc. 
omnes  mss.  ut  in  contextu. 

1.38)  Cod.  (ierni.  unus.  ea  die  Mediolani. 

i3U  Edit.,  persiquentibus  genlilibus,  marlyrii, 
quKdam  l'ari8  cum  uno  ms.,  veri  marlyni:  c»t«ri 


A  de  turba  precarelur,  ut  scire  qui  essenl  ii  viri, 
audierii,Ambrosinm  ejusque  consortes.Quo  audi- 
to  nomine,cuin  deprecaremr  ut  lumen  reciperel. 
aiidivit  ab  eo  :  Perge  Mediolanum.  el  occurre  fra- 
tribus  meis,qui  illo  venturi  sunt,  dfsignai.s  diem 
et  recipies  lumen.  Erat  enim  vir,  ut  ipse  assere- 
bat,  de  liltore  Dalmalino,  nec  se  ante  venisse  in 
civiiatem  asserebat  priusquam  recto  itinere  reli- 
quis  sanctorum  ofcurrisset,  nondum  videns  :  sed 
tacto  loculo,  videreccBpisse. 

53.  His  itaque  decursis,  non  arbiiror  gravevi- 
deri,si  paululum  promissi  nostri  melas  excesseri- 
nius,  ut  Domini  diclum  quod  per  eos  sanctorurn 
prophelaruiii  locutus  est,  conipletum  essedocea- 
mus :  Sedentem  adversus  fratrem  .'.uam  et  detra- 

nhe^itemocrulie,  persequebar  ffsal.  c.  5r,  etalibi: 
l\oli  cliligeredcrahere,  ne  eradicemini  ( Prov.xx, 
13);  ut  quicumque  forte  hujusmodi  caplus  est 
consuetudine,  cum  legerit  qualiter  in  iis  qui  san- 
clo  viro  detrahere  ansi  sunt,  fuerit  vindicatum, 
ipseetiam  in  aliis  emendelur. 

54  IgilurDonalus  quidanniatione  Afer,preslyter 
tamen  Ecclesise  Eediolanensis,  cum  in  convivio 
posilus.  inquo  erant  nonnulli  miliiares  viri  relio- 
giosi  (lO)  detraheretmemoriae  Sacerdotis,  adsper- 
nantibus  illis  et  deserentibus  linguam  nequam, 
subitu  vulnere  percussus  gravi,  pe  eoneni  loco  in 
quo  jacebat,  alienis  manibus  sublatus  (41),  in 
lectulum  positus  est,alque  inde  adsepulcrum  us- 
que  perductus.  In  urbe  etiam  Carthaginensi,  cum 
apud  Fortunatum   diaconuni    fratrem  venerabilis 

C  viri  Aurelii  episcopi,  ad  convivium  convenissem 
una  cuni  Vinoentio  Colossilano  ^42)  episcopo, 
Murano  etiam  episcopo  Bolitano,  sed  el  aliis  epi- 
scopis  et  diaconibus;  tunc  Murano  episcopo  de- 
Iraheuli  sancto  viro  retuli  exiluni  presbyteri 
euperius  memorati  :  quod  ,ille  de  alio  dictum, 
de  se  oraculum  mataro  sui  exitu  coraproba- 
vit.  Nara  de  eodem  loco  in  quo  jacebat,  cum 
subito  vulneje  ingenti  essei  percussns,  alienis 
manibusad  lectum  usque  poriatus  et,  atque  inde 
ad  domum  in  qua  hospilabatur  deduclus,  diem 
clausil  exlremuni.  Is  (inis  virurum  illi  delrahen- 
tium  fuit,  quem  videntes  qui  tunc  aderant,  admi- 
rati  sunt. 

jj  55  Unde  horlor  el  obsecro  oninem  hominem 
hunc  librum  legerit,  ut  imitetur  vilam  sancti 
viri,  laudetDei  gratiam,  et  declinet  detrahentiura 
linguas;  si  vult  magis  consortiura  habere  cura 
Ambrosio  in  resurredione  vitae,  quam  cum  detra- 
hentibu,  illis  subire  supplicium,  quod  nullus  sa- 
piens  noD  declinat. 

mss.  nobis  suffragantur. 

(40)  Eaedem  edit.,  monnulli  religiosi  viri :  mss. 
vero,  nonnulli  7nilitares.  etc. 

(41)  Ita  mss.  plures,  potinresque  :  at  edit.  cura 
aliis  nonnullis,  manil>us  sublevalus. 

(42)  Mss.  aliquot.  Vincenlio  Culusitano-  unus 
Colilnno. 


1 


i9 


ALCTORE  PAULINO  £JUS  NOTARIO. 


oO 


56.  Tuam  etiam  precor  bealitudinem,  paterAgneris  (43j;  ut  quia  in  adipiscenda  gratia  cum 
Augus'ine,ut  prome  humiliimo  peccatorePaulino  taiito  viro  non  sum  dignus  habere  consorlium, 
cum  omnibus  sanclis  qui  tecum  invocant  nomen  adeplus  iiieorum  veniani  peccatorum,  sit  mihi 
Domini  nostri  Jesu  Chrisli  in  veritate,  orare  di-     praemiiim  fiigisse  supplicium. 


(43)  Non  defuerunt  qui  decepti  Paulini  voca- 
bulo,  hunc  a  Paulino  Nolanoepiscopo  minime  dis- 
tinguerent,  nec  dubitarent  hanc  vitam  Ambrosii 
in  mss.  nonnuilis  ilaprmnolare  :  Inripit  Prologus 
Paulini  episropi ;  quo  etiam  litulo  in  limine  Era- 
smian.TB  edil.  iiiscripta  fuit.  Verum  pra^terquam 
quod  in  inss.  mullo  pluribus  nomen  scriptoris  aiit 
Vitse  fronti  non  praefigitur,  aut  eidem  non  episco- 
pi,  sed  notarii  tantum  Ambrosiani  titulus  adjiingi- 
tiir ;  e.\ira  controversiam  est  nostrum  huncPauli- 
num  prorsus  a  Nolano  diversura  esse.  Ex  iis  enim 
quae  supra  num.  4i2,  de  se  ipse  dicit,  eum  paucis 


diebus  ante  felicem  Ambro~ii  mortem  adhuc  in- 
ferioris  oniinis  clericum  fuisse  intelligimus,  cum 
ante  morteui  Amhrosianam  Paulinus  Nolanus  fa- 
ctum  se  episcopiim  teslelur  in  episl.  ad  Aivpium. 
HunclamenPaiiimum  nosteapervenisseadgVadum 
preshyierii  ex  Isido-o»/^  Vins  illu.sl.,cap.  i,  vulgo 
coiligunl.  Ha!C  si  maturius  Erasmus  perpendisset, 
et  qui  eum  seculisunt,  qiiiilam  beterodoxi,  censii- 
raiu  luii^seut  de  hoc  auctorc  minus  iniquam  ;  sed 
illi  displicuit  miraciilorum  aliquot  iuseria  narralio, 
lios  vero  loci  nouirdli  erroribussuis  plane  coulra- 
rii  quin  offenderent,  non  potuerunt. 


51 


VITA   S.  AMBROSII 


BI02  KAI  nOAITEIA  TOT   OllOT  nATP02  HMllN 

AMBP02I0Y 

EniSKOnOY  MEAIOAANOY. 

VITA   ET   CONVERSATIO  PATRIS  NOSTRI 

AMBROSII 

EPISCOPl  MEDI0L.\NENS1S. 

(Aprilis  die4.  —  Ex  cod.  Gr.   Paris.  1458.  Exstat  quidem  Operibus   Ambrosii  ed.  Bened   prajfixa, 

sed  inilio  mulila  et  cum  multa  varietate.) 


Ojto;  6  iv  otYioK;   'A|j.6pdjcoi;  iv^p  i5'^it3"vo;,  tv  A  Sanctus  Ambrosius,  vjr  laudibus  cumulatissi- 

T||  Tf.c    'Pii|j.n«   TjyM-'!)    h    •jtXeijio'.::    o;i.o[jiaaiv  iTius,plurimis seiiatus Romanidiynitatibus fuiictus, 

oii7:ps|occ,   o;    /ai  ttjv  f|-c£iJioviav  EjjniEiiiaTsuTo    r.i-  totius  quoque    llaliiE  prfffeclus  noiiiinalus  a  piis 

ffTi<  Trij  'iTaXfa;  uapi  xuiv  vjatoun  paaiXEuv   Kiov-  imperaloribus  Coiistantiiio  et  Constanet,  Constan- 

sTavTivou   xal   K(ivjTa   uioiv  toO    ii.t^ilo\)  KtovffTav-  tini  M.igni  liiiis,(livino  oaptismate  perfunctus,  vitie 

t(vou,   ajxuTiToc   (J.EV  Toij   ^tio-j  [3a7tTia-|xaTo;  uTifipyev,  integritate  et  virtute,  imo  divina  quoqu'}  sapienlia 

p(ov  Sl   xa9apu)zaTov   xal   JvapETov  exexttito,  o!)  |jit,v  et  Sci  ipturarum  divinitus  iuspiratarum  cogulione 

oiXXi  xat  OEtcf  ijo'.f'4   xat   auvEaEi  tt,;   ■pjioauo;   tiLv  pncditus   fuit.    Sed   judex   quoque    justus    sine 


rpatftuv,  Tr,;  t£  e;(j)  TTatSEia;  xai  Tf;;  6eoitvE'J(j:o'J 
Ppatffi;  EnnEipo;  t,v,  StxatoxpfTTi;  te  xai  atTTpoaiom- 
Xtjiito;  SixatJTT,;  ev  ti]  opyj,  Tf,;  f,Y£[j.ovta;  •(■^''djJ-e- 
vo;    Ttagav   TtovTipav    itpa;!;    xai    TcapavoiJto 


eXe' 


r/y 


acceplione  personarum,in  pricfeclura  sua  oinnem 
malam  actioncm  aveitit  punivit(|ue.  Hic  quomodo 
divina  voluntate  in  arcliiepiscopatum  provectus 
sit,  jam  referam. 


1.    Cum    Valentinianus  posl  Joviani   mortem 


xat   Otop6ou|jiEvo;.       Oittjo;    8e    ei;  •  Tf,v    tt,;  ETttaxoTtf,; 
op)(^fiv  •jtpoEysipfaOT,  Bstqc   ij/fitiijj   Epio. 

A  .    OuaXEVTtViaVOU      (1)    ToivUV      |J.ETa     T£XE'JTf,V     'Uo- 

Stavou  Tot    nxfiTtTpa    Tii;    patJtXefa;   S£;a[j.5vou,   tov  „  sceptrum  imperii  suscepissel.fratrem  suum  Valen- 
iSiov   ooeXisov    OjaXT,v   ex   Ilavovla;  (^•('a-ciov  xotvtovbv     tem  ex   Panuonia   accersens,    suinmi:-   polestatis 
TtoiEtTat  TTi;  paaiXsta;,    xai   Tf,;  'Aa.'a;  auT(o  Ttapa-     consorlem  fecit  :  et  sceptro   Asiffi  atque    etiain 
Sou;  Ti  oxT|itTpa   xai   |j.evTot  xai  tt,;  a'ccu-tou,  iau-     /Egypti  iii  eum  lranscripto,Europani  sibi  relinuit, 
Tt})   tt,v   E^jptoit^v   iTtEvEt[j.E,  xai   Tf,v  'Po')[j.T,v  xoTa-     et  Romam  petens,universos  OccitkMitis  populosad 
Xaoiov   Ttoaav    Tf,v  Suaiv  £'jvo[jLiav  £;E7ta'!o£uafv,  ott>j     vcram  adduxit  Dei  cognilionem,  a  pielalis  prffidi- 
(ov  TT,;  Euatoeia;  xT,5u-Cfi.aTtov  op;ajj.£vo;.  cationc  anle  oiiinia  regiiuui  auspicatiis. 

II  Elenim    Auxentio,  qui  Arii    scliisma    futrat 

amplexus,et  Ecclesiam  Medioianensciii  cdinmissain 

liabens,  in   inullis   synodis   abdicalus  est,    vjia 

defuncto,  imperator  Valenlinianus  cuui  episcopos 

ol^aAtvTtviavo;  6  pajtXeu;,  TotoTaoe  itpb;  a'jTou;  e/pi',-    ad  se  vocasset,  apud  eos  usus  est  liis  sermonilius: 

aaTo  XtJYot;  •     Ijte  aotfti;,  oTe  ofi  toT;  6eio;;  Xo^coi;    Aperte   noslis,  quemadmodum    homincs    dccet 

verbis,  qualem  esse  liunccon- 

jrem  episcopatus  proiiiovealur, 

....  .     .  ..    -,---.„     ..  qua  raiione  subditos  non  vcrbo  tanlum,  vcruiii 

JauTov  ipytvj-Kow  •:tpoTtOEvat,  xai  [iip-jpa  'r/£'.v  Tf,;    et  vita  regere  debeat,  et  exenipiar  omnis  viriulis 


B  .  A^jU^-Ttou  Y^P,  0?  Tf,v  'Apeiou  |j.£v  EtaE(5£;aT0 
XuSnv,  MeStoXavtov  Se  Tf|V  'ExxXTiaiav  £ynte7ttaT£U[j.£- 
vou  tv  irXEiaTot;  0Tt£XT,pi>y_6T,  ff'jv(ioot;,  tov  p'!ov  '!;-£;- 
tX6()vTo;,      |AETait£[x'^i|j.£vo;      tou;       t?,;      Ejttoxo-^tf,; 


tvTeOpa^itiEvoi,    i-TtoTov  eTvoi  •!tpoaT,xEi  tov    ipyieptoau-      innutrilOS  divinis  VI 

vT,<  f,5t(o[j.Evov,  xai  (b;^  o!)  ypf^  Uy^  ^^i^^^^  iXXj,  .^^\     venial,  qui  ad  liono 
pi'P  Toj;   opxoiiEvou;   puO(ii;ttv,    xxi     ttaia;    ooE-f;;  ^  et  qua  ratione  subd 


(1)  Hicincipit  Vita in  ed.  Bened.  S.  Ambrosii. 


53 


AUGTORE  METAPHRASTE. 


54 


o\n  xxt   vjv 

-0:4  apy^itf%-.iy.i-.;  £Y/.a6iopjaa-:E  6pdvoii;,  Siiu);  zal 
T.|iETi;  oi  TTjv  fias-.Xeiav  t6JvovxE;  e/.ixpivtu«  aj-:(i 
xi?  f,iiEx£px;  •j;:o-/a:vu)iji£v  ZEcpiXai;,  xai  tojc  ~3i?' 
E/.Eivou  ■(■'•'OiJ-^vO'jc  E),£Yyo'j;  (j;  bTpi/.f,v  a37:aj(j- 
|j.£6a  6Epa-nEiiv  •  avepcJTTOu;  y^^P  nfJ-i';  Ovia;  xai 
"poJTixaiEiv  ivaY^^i  "avTiu;. 

r  .  TaO-a  xoO     ejj=oojc     paiiXEuJc     OjaXevxtvtavoO 
E'.pT,-/.oxoc     7)    auvoooc     ajxbv     f,;;oj     i);T,o{jaj6at    00- 


po?XT,IJr|vat    •it/ovE'.xouvxEc.    Ot  (jlev   Y^p    xf,;    .Vj;ev- 

X-CJ      VOJOJ      [AEXEtXTl-^dxEC    XO'j;   6|xd'.fp0vaC   ElJ/T,'Jt^0VX0    ' 


seipsuniproponere,acdemum  doclrinaesuaE  testem  A  ot5ajxaX':ac  -f,-'  •rtoXixetav.    Totouxov  8f,  ou' 

habere  vilre  inslitutionem.Talem  igitiir  et  nunc  in 

epi^copali  throno  collocate,ut  nos  a  quibus  impe- 

rium   gubernalur,    sincere    inclinemiis  ei   capita 

Dostra,  et  faclas  ab  eo  repreliensiones  tan^iuam 

medicam  curalionem  excipiamus;cum  enim  simus 

homines,  eiiam  oifendamus  omnino  necesse  est. 

III.  Religiosum  im|ieratorem  Valenlinianum  ila 
locutum   rogabat  conventus,   ut    ipse  sufTrngium 

ferret,qiiippei|ui  sapientia  el  pielale  ornatus  esset.  -j^dv  xe  ovxa  xal  EjaEOEta  zojaojijtEvov.  "0  ol  eot,  • 
Ule  vero  :  Vires  meas,  inquit,  loniie  superal  talis  Me-^ov  f^  •/.aO'  f,|jta;  xb  £YyEipT,u.a  •  ujjteT;  y"  tf,; 
conatus  :  at  vos  qui  divina  gralia  decorati,  el  hoc  6E!ac  f,;tio[ji£vot  "/apixo;  /.at  xfiv  aiYXTi''  Exet'vT,v  i\i- 
eodemspleniiore  donali  estis.magis  congrueferelis  OEO£Yu.evoi  aiiEtvov  i}/7i<3iETa8E .  0'jxot  |jiev  £;£X6dvxEc 
sufFragium.Isti  igitur  hinc  exeunles  apud  sedelibe-  /.aft'  Eajxo-j;  'eoo'jXe'jovxo  •  o\  8e  xf,v  udXtv  £-<e'!vtiv 
raveruut.  Cives  porro  illius  urbis  seditionem  inler  oi/.o'jvx£c  Eaxa!7{-/^oy,  oi  (xev  xouxov  oi  ol  e-aeTvov 
se  commovebant.hi  quideni  illum,  illi  autem  liimc  ^  -=o 
praeponiconlendentes.Qui  enim  Auxenlii  lue  erant 

infecti,  secum  sentienlibnssuffraizabanlur  :illi  ex  oi  oe  xf|C  ufi3.riojarii  [xotpac  o^jtoYxuiJtova  i^iixojv 
advcrso,   qui  saniori  a  parte  stabant,   expetebant     'i/_'-ri  ip-/;EpEa. 

lidei  consortem  habeie  antislilem.  Itaque  divinus  Ambrosius  in  Romanorum  clarus  senatu,  post  alia 
iiiult.i  honoruiii  tastigia,  per  id  leniporis  pra^tecturam  Italise  a  piis  iinperatoribus  Constantino  et 
•  loiistanle  obruuieral.  Is  erat  sane  vir  vila  purus,  et  virlutis  aniaior,  prob  itus  autem  et  verbis  et 
opere ;  sapienlia  vero  qiiae  hauritur  e  sacris  Lilleris,  enulrilus,  tametsi  necdum  initiatns  esset.  Quin 
eliam  i  loquentia  gra^canica  et  poctica  f  cultate  exercitalus  erat,  ffiquus  pariter  et  sanus  rerum 
arlnter,  nec  iioii  omnis  actionis  prav»  qu;esitor  accuratus. 

IV.  Aiiibrosiiis  certior  faclus  liarum  lurbaium,  A  .  Ta'JxT,v  xf,v  a-.ui:-i  (jtaOujv  "AjjLopdito;  b  io!- 
V'  neiiuid  novi  aicidorel  veritiis,  iuullacum  cele- 
rilale  ecclesiam  peliil,  ambarumquepartium  mo- 
liis  sopivit.  Illi  vero,  deposila  contenlione,  com- 
iiiunem  emiserunt  vocem,  ipsuinmel  bcatum  Am- 
brosium  nrdinari  silii  pastoreiii  simul  posceiiles. 
Qu;c    iiiiptrutjr  cuin   cogiiovissel,    slatuii   edixit 

Idiidabilem  eupideni  viium  el  iniliari,  et  coiise-*^  vjit  •  'sxi  Sl  ojxoc  a|ji'JT,xoc  f,v.  Ta'jxa  [jLaetbv  b  pa- 
crari;  noverdt  enini  illius  mentem  magis  rec-  iiXejc  ixpo<jExa$E  7:apajxtza  /.ai  [j.'jT,67ivat  -/71  /Et- 
lam  esse  qualibel  libra,  ejusque  suffragium  oinni  poxovT|6fivat  xojxov  xbv  a;tE-atvov  ivopa.  "Hoei  y^? 
regula  accuralius  .Suspicatiis  autem  est  eliaiii  non 
sine  Dei  calculo  id  contigisse,  reiii  coiijiciens  ex 
conim  consensione,  qui  seiitenliis  aiite  disside- 
laiit. 


oi[jtoc,  0  xou  e6vojc  xf,v  iToXtxi'/tfiv  -r^YE^Jtovtav  r.Ert- 
!j:£'jaEvoc,  ■xat  !pooTi6Eic  [Jif,  xi  VEcixepov  Y^vTixai, 
Tjj  ■^ayst  xf,v  £x-<tXT,iiav  /.axiXaoE,  xai  Etpf,v£'JTEv 
aiji-ad-Epa  xa  [JtEpT,.  Oi  c'e  xt,c  ,u.a/T,c  exeivt,c  -ajja- 
ijEvot  xoivfjv  itpfixav  !^uJvf,Vj  a"jxbv  xbv  jjiaxaptov 
.^tjtop-jjiov    £;atxoOvTEc     -ot[ji£va     lajxcuv    TpooXT,ef,- 


a'jXO^j  Txaaric  |j.ev  !ixa'6[JtT,c  £j6ux£pav  o'jJav  xt,v  f^d)- 
[jLT,v,  -Txavxbc  §£  xavdvo;  i/.ptoEJXEoac  xi;  'i//j(jjc  • 
'jrti./,aoE  d).  -/.ai  6£'!av  elvat  xf,v  i]/f|!pov  xo'j  ivopo;  va 
xf,c  xi  Evavxta  tppovo^jvxujv  xEX[xatpd[j.Evoc  itjjjl^ju)- 
v:'a;. 

b;  .  'E— EiSf,  ol  xai  xfic  OEtac  xou  T.i^iTi-fWJ  'ix~zi- 
laaxoc  iuiXaujE  oujpEac,  xai  xfiv  ip/tEpaxtxf,v  pji- 
;axo  /aptv  •  xo^jxov  6  rivxa  iptaxoc  ^aatX.^jc  r.ioi- 
£vf,vo/£vat  XeYExat  xtjj  i;io:f,pt  xat  AEJTdxif,  xbv 
j[xvov   (xat  Y^?  "o^c    Y'";'^'"^!^^^''^'^  ixap-Jiv)"  Xipic  aoi, 


AEanoxa    ixavxoxpaxujp   xai    i^toxEp    f,v£TEp£,    oxi  xipoe 


V.  I'i»lqiiaiii  vero  sacra  i^siiui  haptismi  donuni 
Aiiibrosius  ailepliis  fiiil,  et  gratiain  accepitepisco- 
paleiii,,S.ilvaloiial(jiic  lliuiiiiio  luijiisiiintli  \\\  mnum 
cpliiinisimpcralcriliiscniiii  relius  a.lerat  praiscns), 
dicilurobliilisse  :  Gratia  tibi,  Domine  ornnipotens 
ct  Sa|val(>r  iiosler,  (|iiod  liiiic  eidemviro  ego  qui- 

ilcm  corptira  coniinisi.lii  veid  animas,  et  jiiiiiciiim  I)  xijj  ivopi  £y<"   ^"-"-"^  ^''^■/.^'■?'"    atoijtaxa,   a^j  Sl  ij/jyic, 

iiieiiiii  oslendisli  jiislum  fiiisse.  /.ai  xic  f,;xic  ■{/f^tjicuc  otxaiac  i-i-ir,va;. 

VI  Klapsis  porro  paiicis  diebus.cum  iiiajiiri  iisus  ^'. 'i:-Eiof,  oe    oX'Yto''   oteXeouaiijv  f,[jtEp(I>v  &  OeTo; 

libertale  iilem  liic  diviis  Ambrosius  imperalurem  ouxo;  'A[x'pdaioc  uJv  :xappriaia    ixXeiax^fi  xtji  paatXsi 

alloqiierclur.   eiim    arguebat,  ut  pula  ob  negolia  diaXEYoiJif.oc   E|x£;j.i}iaxo  t'oc  o'Jx  e'j  Txapi  xov  ip/dv- 

(pia;d;iiii  a  pra^feclis  cjiis  liaiid  rectc   facla;  iiiipc-  xujv  YE-fEvr,;  evoi;  xtaiv  •  i  paaiXeuc   'i-art'   Tauxr.v  oou 

rator,  Kqiiideiii,  iiil,lianc  tiiaiii  lilicrlalem  priileiii  xai  T:aXat   floetv   xf,v    ■nappriaiav,  xai  aatftuc   Imaxa- 

!,0Verain,el  ScicilS  pruilcnsqiie  IidI.  Iliodo  lUillSiim  ij.£vo;   o-j    [jdvov  0'jx  i'XETi:ov,    iXXi  xai  a.(nJ/r,!soc  xf,c 

refragalus,  sed  eliaiii  calculiim  meuiii  una  coiiluli  /eipoxovijc   y^Y^^'^"!*'''-    'l»TpEue  cjv,  w;  6  OeToc 'Jra- 

lua' orilinalioiii.  Mediiarc  igitnr,  sicnti  diviiia  lcx  y''?^'-'''    ''W*oc,  xi  xtov  f,ijLEX'.pujv   |'j-/^(I)v   TrXTi(i[ieX)',- 

|rii'i  i[iil,  vuliicra  aniiiiariim  noslraruu)  i'axa. 

VII.  Il;i'(  ilaqiie   cuiii  Valciitiiiiaiiiis    magnus  et  z'.   Tajxa  [jl';v    ev    MEdioXav(,j  xai   ETjie  xai  oi?pa- 

pius  iniperator  .Mediulaiii  dixisset  alqiie  fccissel,  el  /£'    0"jaXEv:tvtavbc    b    i>-i'(ii   xx"    eJaiSf,c   ^istXrJc. 


55                                                          VITA  S.  AMBHOSII                                                          SO 

O3xo«  xaXtu;    SioixV.da?  navca   xa  -.t,;  fla(ji),£t'a?  x«"i  A  pulchre    quidem    conslituitset   iniperium,  recla; 

6p6o?o;{(f  8  aXaiJLil-a;  ovsTrrjiaxo  pajiXeuija;   em   stt,  vero  fiJei   proressione   rcfuisisset,    sexto  (leciiiio 

i<'.  KaxeXnre    oe  oiaodyou?  ^'/j;  TtaToa?  ajtou   Tpa-  iiiipcrii  aniiu  vila  deceilit  ■  successores  auleiii  rc- 

•ciavbv  xat  OjaXEvxiviavbv  xbv  veov.    T?,;  Se  avaioXf,:  liquit  (llioS  su  6    Gralianum    jiinioreilique  Vaieii- 

'tSacrtXeuev  OuaXr,«  4  oScXtfb?  OuaXevxtvtavou  xou   p-e-  liuianuni,  Vaiente   fralre   in  Orieiilis  legionibus 

YaXou,  ojxic  xr^i  '/VpetavT^;  XtioT,;  liexeTyev.   Ouxo;  rerum  potienle,  eo  scilicel  qui  Arianis  in  perfidia 

(Tu(jtSaXujv    TtdXeiiov   |jiexi  xdiv   rdx6ujv,  T,xxT,6eti;  zai  sese   conjunxit.    Hic  quideiTi    cum  Guthis  pugua 

Trpo!32)u-/tjjv   e!;    oyupuJva    t'i    auxtjj    mpt    xaxex.aTi.  congressus   nlque  dev:ctus,   iu  p.ileariam   casaiii 

rpaxtavb;    8e    b    OuaXevxtvtavou   |Jt;v    u'.b;,   OJaXevxo;  coiifiigieiis,    igne    iljiileiii    inlcriit  :  ill  GralianiJUl 

81  oivEijjtb;,  ■nasav  xt,v  xtuv  'pw|jta!ojv  T,-ce;jtoviav   Tiap-  auleir.  Valentianiaiii  quidein  filiiim,  Naientis  vero 

eXaSev.  npixov  (j.ev  ikf  xo  xrii:  EupuTCT,;   xat  TtosT,;  ex  fratre  nopoteiii  recldit  universa  Romanae  ilitii:- 

XT,;  Aujeto;   ■nopo  xou  •rtaxpb;  ■7tapEtX-/5(jiet    ay.r\m:pa  ■  nis  potentia;  primuin  enini  a  palre  nnn  inotiii  SCCp- 

TrapeXaoE    Ss  xat   xnv    'Asiov  y.at    xo  XEtitd[JtEva    xf,;  Uum   Europte ,   vei  um    eti.uii     lolius    Occiileiili.s 

AtouT,;,    aTtotoo;    avatpEOivxo;   xou    0'jaXevxo;.   Elffe-  reliclum    cepit   :    deillde,    Vero,    CUiii  siiie  llijeMs 

6f|;  Se  (jv    -xaxo    xbv    TtaxEpa  (ivexaXEuaxo  itovxa;  xou;  Valens  6  lliedio  suhlalUS  essel,  .\siani   quoqiie,  et 

imjxditouc    ouaTtep    OuiXT,;    i     6e"o;    auxou   e^uptjEV  quidiiuid  in  Africa  reiiqui  eral,    is  obliiuii' .  Quo- 

uTtEpjiaytSv  xfi;  'Apetavf,;    olpejcuj;.  Mo8iuv  Se  Tpa-  niam  auten!  palris  exciiiplo  colebal  pieiateni,  epi- 

xtavb;  xf,v  ep:j;/.7iv  Xn i^o|jicvTiv  uTtb  xiov  xbv  0-jaXcvxa  scopos   omnes,  quns   Valens  in  graliani   .\riana; 

yaujivxujv   papSipujv,  xaxaXtTtujv  xt,v 'ixaXiav  e".;  x-r,v  haresis  palria  ejectosexlijrres  feccrat,   ab  exsilio 

navoviav  i(f!xexo.  ipse  revocavil.  Idein  eliam  cum  a  barharis,   duni 

Valens  imperaret,  bello  vicloribus  devastatam  esse  Thraciam  coinperisset.  relicta  Italia,  i:i  l'aiinoiiiam 
venit. 

H.  Kox'  £-xctvov   Sl   xov  xatpov   ecoSojto;   Sti  xe  VIII  Sub  ileni  teiiipus  Theoilosius  quoque,cuii) 

xf,v  xujv  TtpoYdvujv    ■Ttepttfivetav  xat  oio  xf,v   oixeiav  ob  inojorum  nobililalem.  lum   ob  pro|>riairi  gene- 

ivSpEiav   6vo|jtajxdxaxo;   -i.v,  xai  xouxou  yiptv  uitb  xou  rosiUiicu  celelicrriiniis  erat:  ei  ajiiindium  suoniin 

tf6dvou  x(Lv   6(j.ox-'|jiujv  p3tXXd|jt£vo;   ev  xat;    STtoviat;  invidf  iiiia  pul.-:iis,iii  Ilispaiiii»  agcbat,  ubi  cl  iialus 

SiExptSiv.     'Ev    l/.Etvxt;     Y^P     ^f"   ■^^   ''*'  ExpitsT,.  fueral  el  cducalus.Ignorans  igilur  iinperator  Gra- 

''Aitoptuv  Sf|  ouv  6  pojtXeu;  Fpaxtavb;  o  xt  y pf,  Spo-  tiaiius  quid  facto  opiis  esstt;  iiiflaii  enim  ex  viclo- 

jai  ('iujT,6EvxE;  -fip   ex  xn;  vUn;  ol  pipoapot  Suj(j.a-  ria  barbari  propeinoduin  invicti  eraiii  el  habebau- 

yoi  f,jiv  xc   xat  "codx-juv),    xdxe   ouv  xn;    eeoSojtou  lur  :  mililarem  Theodo-ii    periliaiii  inaloium  fire 

jxpaxn-(tav   Xujiv    uixeXoSe   xdiv   xaxoJv  Y'"'Ej6ot.  .\u-  depulsioiiem  arbilfalus  esl  Ei  confesliiii  cx  Iberia. 
xuo  Sfj  ouv  Ex   xijJv  S-rtovttuv   xbv  ovopa  (j.ExaT:E|jt'|i- c  qua.' Hispaiiia  etiam  noiiiiualur.  hoiiiiucni   accer- 

(jicvo;  xat  jxpaxnfbv  •/^EtpoxovVjja;  (j.e-o  xn;  juvEt-  seus,  ac  bello  praeficiens,  cuni   e.xercilu  collecto 

Xc-c[j.Evn;  e;£-£(iii/Ev    jxpaxio;.  'o  Sl  xf,  -ittJXEi   topa-  inisit.Hic aulein  iiiviclisarniis,  ortliotluxa  niiniruai 

^i|j.cvo;  8apjaXEu);  £;u)p|j:nJE,   xot  xf,;   Op^xn;  E^i-  fide  circumiiuiiiitos,  niagna  luin  fitlucia  adversus 

■6a;    xai  ju[jL5aXtjjv     ■TtdXeuov    (j.E;a    xojv    ^apoipujv  hostiiem  acieiii    procefHt.El  Thraciain  ingrcssus, 

xoxi    xpixo;   EvixnTcv  •    o'jx   EvcfxdvxE;  ^ip  cxeTvoi  is  quideiii  per  viiii  pra^lio  vicit  :  baibari  vcro  ne 

oi    [J.EV   'wuYov,  ol  8e    eSiujxov.  IIoAu;  81   tfooo;  xdiv  vel  |iriinuiii   siislinciiles    iiiipetuin,  staliai   oinncs 

popSipwv  CYCvexo  •  o'j  (jdvov  fip  u^^b  xtuv    'Puj[jLaitov,  siinul  lerga-dederunt;  et  mulla  eoruin   noii  sol;;ni 

oXXa  xai  ijnb  aXX/,Xujv  cxxcivovxo.  a  lloinanis  caedes  lacia  esl,  verun  etiam  jam  a  se 

ipsis  :  quanto  enim  majores  erant  horum   copiae,  lauio  magis   sibi    polius   quam   hiislibus   damnum 
inferebanl. 

e.    Ouxu)    Se     jycScjv    Ttivxujv    ivatpE8evxtov    xuJv  IX.  His  itaqui!  prope  oiiiiiibus  iU  delclis.  pauci           j 

popSipuiv    dXt'Yot     Xa^E^Tv    Suvn6iv-£;     otESnJov    xbv  adiiiodum,  (jui  polueruiit  se  occullare,  Danubiuiu          1 

ijxpov.    Hj6ei;  Se  d   ^ajtXcu;   rpoxtovbi;  u;  apijxx  trajiciuiit.  Lajlus  igiliir  Graiianns  quod  bclli  suiii- 

ij/n(ftjo[icvo;   a'jxbv    jxpaxn^bv    pojtXEa  xeyEipoxdvn-  luain   crcdidisset   Thi  odosio,  imiieratorcm   eum 

xc,  xai  xn;  0'jdXcvxo;  [loipa;  xo   j-xfjTtxpa  TtzpiSuj-  slatim  dcclaiat,   ct   ei  diiionis,  ijiia  Valeiis  ante 

xcv.    Kot    ouxb;    (xev   liA    xnv   'ixaXiov    E;u')p(j.nJEv,  [loliebatur,  sceplruiii  coiiiniillil.Ll  ipse  quitlem  ati 

Exctvov   81  cl;  xf,v   8o6ETjav  n-fE[jiovtav  Ttape-e(j.iJ/cv.  Iialia;  adiniiii!.ti alioiieiii  traiitivil,  illuiii   iiiil.ni  ad 

E'j6u;  8n  ouv  xf.v  pajtXeiav  ■:tapaXao(bv   xn;  xtuv  'Ex-  toncesfuiii  diinilllil    iirperiur.i.    Hegaleiii    igitur 

xXnottov  Ttpb   v(I)v   aXXiov  ju|jL(jitovio;  ETteiJLtXfien,  "'■ol  Thoodosiiiscapessens iligiiilatciii,concordiajEccle- 

xou  xn;  oixcia;  ni';(j.ovta;  £7ttjxd-ou;  cl;  xnv  Kujv-  siai  uin,qiiain  iiiaxime  poterat,  curaiii  gcrcbai,  el 

jxavxtvouTtoXtv  Spa(j.=tv   TtapnY-,''JnJEv  •  ouxn   ■Yop  ijo-  episcopos  propria' di:ionis.ut ctinvenirciil  iloiistaii- 

vn     xn;     'Apc.ovtxf,;   lij.^nETtXnJxo    Xtion;  •    n   ^ip  tinopoliin,  cxiiurlalus  est :  lia.'c  eiiiin   sola  rtf.':ta 

EjuEpa  xn;  vdjou    xouxn;   E.XEu6ipa  Ste|j.etvEv.  Ku)v-  fueral  Ariana  peste,  cum  illa!  parte^  quai ad  iicca- 

jxavctvo;    Y^P    "''=''    Ktovjxa;    oi    Ktovjxavxivou  xou  suni  eranl  posilK,  ab  isto    nioibo   lib  ra;   c^sent. 

[AEYoXou   uioi   xnv    itaxpt^av   -itijxtv    a-.f/,paxov  5te-f,-  Nam  Conslantino    alque    Constaiite   Const;.ntiiii 

pouv,   xoi    TtiXtv  OuoUvxtvto  .••j;  oxpofivf,    oiE'pXa;E  .\iagni  Eiliis  patcriiain  fideui  iMlciiicralam  con.ser- 

T>iv   t.jjtStiov  •   xb   Se  x[j.n|j.a  xb   li^ov,   TtoXXa-/^d6£v  vantibus,  et  ruisus  V,(leiilini.<no  pielaleui   dome- 


57 


AUCTOM  A1£TAPURAST£. 


58 


sticani  neutiquam  prodente.  Orientalis  portio  va-Axr.v  XtooT.v  Txjtf,v  eo=?a-o  kr.h    'AXE;av5pt(a«  op;a- 
riis  locis  hanc   iuem  admisit,   quse  cum  Alexan-     iii>ni   xr.c   a'p£3£uj«.  Toutoj    of,    E:ve/jt   [idvT,;  -:7,c 


driae  prius  ccepissel,  in  ulteriores  plagas  progre- 
diebatur. 

X.  Haec  quidem  Gratiano  adhuc  supersliteage- 
baniur.   Postea   vero  cum  ipse  indolem  suam  in 


|J10V 

oixEia;  '^xiiXda;  -.o-j;  E7:ijy.dzo'j«  e1?  tt^v  KoiviTav- 
TivoOitoXiv  tmHpoiaQii^X'.  rpog£xa;E,  zoiriia;  tv' 
ouv:/Oov. 

I  .    Tauxa    |jLEv    rpaxiavoO    exi    iiEpidvxoc    iYEvexo' 
ETTEiS-n   ol    e/.eTvoc    ev    te   i:oXe[jioi?   iptJXEuiov  xai  xi; 


rebus    bellicis  jaiii    osienderel,  ac  civitales  cum  TrdAei;  ow»pdvioc  xe  xal   ot/aiu);   i60vujv    t;  'E::tooj- 
modestia   alque  justilia  regcret,   per  insidias  vila    Xf,;  hE>E;tr,iJE,  ixaToa;   jjlev  oj  xaxaXtTtiuv   xXr,povd- 

excessit,fiiiosquidem(iuiregnosuccederent,nullos  [jlojc  xf,;   piTtXsia;,    iSsXtfibv  31  xojjitSri  ve&v  ijjtcivj- 

relinquens,  fratrem  vero  admodum  juveneni,  et  |jiov  xoO  rcaxpbc  otioo^^ov  xf,;  paitXetac  xaxaXeXotTrev  • 

patri  coj^nominem,   succe.;sorem  imperii  faciens.  Ma;t[xoc  Sf„   xf,;   OjaXEvxtvtavoJ   /.axatfpovV^jac  ved- 

Tum  vero  quidam  .Ma.\iinus,  sprela  Valentiniani  xt,xoc,  f^prajEv. 
pueritia,  Occidenlalis  imperii  thronum  usurpavit. 

XI.  Per  id  eliain  lemporis  Juslina.  raagni  qui- g  IA'.  Kax'  e/etvov  oe  xbv  j^pdvov 'loujxiva,  OJaXsv- 
dem  Valentiniani  conjux,  mater  autem  junioris,  xtvtavou  [jiev  YaiAcxf,  xoO  |;ieYiXot>,  xoO  8e  vcou  |jf/,- 
quse  doctrinffi  Arianffi  semen  dudum  exceperat,  xT,p,  S.  i^aXat  xf,c  'ApEtaviy.f,c  SisiixaXiac  eoeUxo 
ilud  filio  manifeslavit.Zelum  cnini  niarili  sui  erga  iTiEptiaTa  ofXa  •nETtoirixev  x(i>  Tiatoi.  Tou  (jilv  -(k? 
fidem  orthodoxam  perspectuiii  habeiis,  quoad  ille  oixoZ.iifo-j  xb  BEpijibv  l-tjTaijiEVT,  xf|C  niaTtu);,  XaBsTv 
in  vivis  fuil,  lalere  conala  est  :  cuni  vero  mentem  iuavxa  Tbv  ypdvov  Ecn:oJoat;c"  toj  Se  i^aiSb;  to  Tiv 
filii  teneram  esse  atque  nobilem  non  ignoraret,  tspcvuiv  aTraXbv  xai  euTtapiYUJYov  OEU)[jtEVT,,  r.po^t- 
fraudem  suam  in  mediuin  proferre  non  dubitavit.  ve^xeTv  Tf,v  l;aT:iTT,v  iOapp^^iaEv.  'o  Si  Tn;  [jLr,Tpb; 
Hic  vero  suggestiones  matris  utiles  pulans,  et  Ti;  uTOOi^.xa;  bvr,iii-.f,dpou;  u7:oXaSujv,  eic  y»?  '•'>  ■=^i< 
proptera;tatemcscamiilecebrosamnatura?intuitus,  wujeu);  OEXsap  inooXETiaiv,  to  6avaTr,odpov  iYxtjxpov 
dercpenle  iiicidit  in  laqueum.  Quapropter  magnus  'ev  tt,  ij/uyj,  zepteitetpev.  'o  oe  ^iiyxz  '.^jiSpdjtoc 
Ambrosius,qui  omneui  {|iiidem  y\rianam  fallaciam  -aiav  [iev  xal  itpuriv  'ApEiavtxf,v  -itXavr^v  ex  Ttairic 
ex  Italia  jam  piidem  expulerat,  cuni  arciperet  Tf,c  'iTaXia;  Ixitoodjv  iTtoirjsEv  •  [jLaOtov  ol  xal  xbv 
puerum  quoque  Valenlinianum  in  ips.^m  incidere,  veov  OuaXevxtvtavbv  xaijxr,v  EtuoEyeaOat  Tf,v  vdoov, 
juvcnis  animam  ah  ea  liberare,  quantum  in  ipso  'ejtceuoej  ex  xf,c  xou  veou  i|/u-/fic  iTtoStuJcat  xauxr,v 
eral,  satagebat,  Ilic  auieni  virum  illum  suspectuia^  xf,v  vdjov  •  auxbc  Se  o^iov  avxiTtaXov  xbv  ivSpa  eSdxet 
habebai  quasi  adversarium,  et  adversus  eum  per-  eTvat. 

iiide  ac  pmfessum  hosteiii  paratuserat. 

XII.  Hic  porro  in  memoriam  eirevocabatpater-  ib'. 'o  Se  xf,;  xe  toO  Ttaxpbc  ave[ji{[xvnjxev  eua«- 
nain  pietatem.et  ul  ,quam  acceperat  ha>redilatem,  SEiac,  xat  xbv  xXfipov  T:apeoaXe  tpjXaxxEtv  ov  Ttape- 
inlegram  conservarel,oblestal;a  ur:  docebalautem  XaoEv  aTjXov.  'Eoioar/.E  ce  xai  Tf,v  tiZiv  So-^iii-.uii 
quodnam  dogmalum  disrriineii  esscl,  et  queinad-  oiaoopiv,   xat  oTtwc   Ta    \>.l-j  tt,  tou  Kupiou  Jtoajxi- 


iiiodum  Iikl- quiileiii  oinni.i  Christi  doctrin»,  apo 
slolorumque  pra-dicationi  apte  congruereut,  illa  e 
oonlrario  spirilualem  oppugnarent  iegislationem. 
At  vero  puer,  utpule  qui  puer  esset,  et  a  iiiatre 
derepta  blanililiis  illeclus,  ei  verbis  ariiiabatur,el 
mililibus  armalis  Ecciesiu'  ambilus  circuuicinge- 
bat. 

XIII.  Po^lea  vero  quain  maximum  illum  pra?lia-  p 
torem,  divinum  Aiiibrosium,  eoruiu  qua?  ali  illo 
liebaiil.  niliil  dt-tcrruiliis  eiiiiii  ista  tanquaiii  pue- 
rorum  tcrriciilaiiienta  exisiiiiiabal),  il  i-  iiiipcndio 
molesle  ferens,  iiisuiii  e\lra  leiiiplonim  limiiia 
exire  jussil.  Ilic  auleiii,  Spoiite  nua,  inquit,  illud 
facere,  aique  oviuni  caulas  lupis  prodere,  etiams 


Xis[  xai  ToTc  Ttov  aTTojxdXujv  jufioaivtt  •XT,puY[ia(rtv  • 
Ta  OE  avTt/puc  EJTtv  EvavTia  xai  tti  itveuiJLaxiXTi  vo- 
ij.oflEj.!^  (jLa-/du.£va;  0  ol  veo;  oTa  o/j  veo;  xai  Ttapa 
[jLr,Tpbc  f|(jLaTr|aEvrj;  OEXyd^iLEvoc  o u  (jlovov  ou  itpoJlETO 
Ta  lty6\i.t'ix  Ttapa  tou  ipytcpEuJC,  iXXi  xa"t  Oujjlou 
TtXr^prjc  Evi^EXO  xat  Xd-yrotc  bTtXtxijjv  XE  xai  iteXxa- 
Bxdjv  xouc  £-/xXr>jiajxixouc  TtEptodXouc  exiixXou, 

ir  .    ET:£tOf|    OE    xbv  |jLE-;tjxov  ExcTvov  aptjxei,  xbv 

OelOV       .\|JlOpdjlOV,    O'J0lv     'E(Bd0T,J£    xwv    iiT:'    a.jTO-j    ^t- 

vo[<.Evu)v  (ijtop|JtoXu/.Eta  Y^P  uTtEXaoE  xauxa  [JLEtpa- 
xuXXioiC  UTtd  xivujv  T:poj'.jEpdiiEva)  ■  xdxE  071  ■;^<lXcT:ri- 
vac  TTpotsavio,  auxbv  exeXtuje  xiov  Upiov  e;u)  pf,vat 
TTpoOuptov.  0  Se,  'ii-xd)v  giev,  etpTi,  xoOxo  ou  opaju), 
0  jOe   TTpoooijoJ  xoTc  Xtjxotc  xbv    xtov   7:po5axtov    JT,xbv, 


sanguis  profiindendus  sit,  iMiiiiiiie  ferinii.   Verum     ojoe  xoTc   pXaj-jT,|jLoujt  xbv  OeTov  T:apaou)»o[iEv  vttiv 


si  tua;  volunlatis  cst  iiilus  iiii;  inleilici.  glaiiium, 
inqiiil,  vel  securiiii  iiiilii  uiliiiove:  hujusinodi  ne- 
cem  egoaniplcclar  (luam  libeiilissime.  Elisla  qui- 
deiii  divus  .\mbrosius. 

XlV.ExacIo  autem  spatio  Icmpoiis  non  exiguo, 
certior  faclus  est  Maxiiiius  eiiruni  ciinatuuiii,  quos 
cunlraclariasimuiiiveiitalispncconeiiiatleiilarant. 
.Mittitigiiur  Valentiniano,  quieuin  abello  adversus 


iXX  e't  jot  xTcTvai  SoxeT,  'tvoov  ETtEveYxai  [lot  to  5t- 
'}o;  ¥^  xfiv  i$IvT,v  •  «jTtajitoc  -i-ip  ot;o[iai  xfjv 
xotauXTiv  a(faYT'V.  Ka;  xauTa  (jtsv  A  OeToc  'A|i6pd- 
Jtoc. 

lA  .  -^pdvou  OE  juyvou  TptoojjiEvou  [i..'(jiaOT,x5  [jlIv 
i  .Ma$i(xoc  xa  xaxi  xo'j  [X£YaXotfu')vou  xf.pjxo;  xf,; 
iXr^Oeia;  ToX[jLi.')Misva  •  tTteJXttXe  os  xtjj  OJaXevxtvia- 
vijjj  xbv    xaxa  xfic  t-jjeoiiac   TtdXe^iov    xxxaXOjai  Tt«p- 


59 


VITA  S.  A^fBROSII 


60 


fYYuiv,  xai  Ttapa\'/(ov  \>.r\  irpoiiOai  triv  Tatpwav 
fjjsoeiav  '  itpOii-cEOsixev  &i  xat  toij  woXe[jlo'j  Tr,v 
iueiXTiv,  t\  [XTi  ■EtiOoiTo  •  xal  jjlevxoi  xai  tb  tpYov 
ToT;  XoYoic  iTttOTi/.Ev.  Tt|V  y"P  'TpaTtiv  aY£tpa< 
Jm  TTiv  MeJtoXavtov  ojpjJtT^UEv,  'ev6a  exeTvo;  8tf,Ye/. 
'O  Se  [j.a9(ov  TT,v  E'ao5ov  ti?  'lXX'jptou;  ((1/eTO  cfE'J- 
YUJV,  TT,  TtEipqt  |jta6(b;  xlvojv  ex  ttj?  (j.T,Tp'';ja;  (n:o)va-o 
coixSouXtic. 

lE  .  IIj9c1|j.£v»;  oe  esoodjio;  4  T:aveu'.fT,|Ao;  paai- 
Xtu;  Ta  iTapi  toO  veou  OjaXEVTtvtavoO  TipayOev-a 
xai  Ta  Ttapa  Ma$(uo'j  toO  Tupavvou  -ip^i^vnx^  £Ypai|/e 
T(jj  TiE^ieuYOTi  vc'0  |AT,  ypnvai  6auu.a^Etv  ti  Tfjj  pa- 
fftXeT  T9  OEO;,  T(^  Se  Tupiwip  xb  zpaTo;  auv£^£u/.Tat  ' 
T^  Y"?  eujeoEiif  ir£iioXE|jtT,xE  [jilv  6  paiiXeu;,  6  oe 
Tupavvo;  EirexouoTiffEv  '  y.ai  6  |jlev  Tauir^v  TiposjjLevo; 
anoSiSpia/.ei  y^-^IAvo;,  o  oz  TauTr,  /.aOti)TrXtff|j.Evo; 
Tou  •^z^uii^KOixi-^ioj  xpaTET  ■  TT,  Y^p  z-juzSv.cf  xat  6 
TauTT^;   JuvejTi  vo|j.o9etti;. 

I^  .  TauTi  |j."-v  ouv  xoppoj  tov  eTiEjttiXEv  •  eTuet- 
8t)  81  TTiv  tfUYT,v  [iE|j.a9T,x(b;  Et;  l-txoupiav  a^fxEto, 
xai  TT)v  jjtev  otxstav  xaTaXEAoiTtciTa  jjasiXeiav,  ei;  8s 
TTjv  auTou  7:apaYEv()ijtEvov  eToev  •  itptbtov  [JEV  tt, 
^'■'X^  TT,v  9£paT:£tav  TTpoar^vEYXE,  xai  tt,v  ETttY£vo|jLE- 
vT,v  TT,;  ixjEoeia;  e;T^Xaae  vtijov,  xai  ei;  Tf,v  Tta- 
Tptoav  euseSetav  eTtav/iYaYev  •  elTa  Oappetv  itapeY- 
YuVjffa:  xai  xaTa  tou  Tupavvou  dTpaTEuaa;  avai- 
|io)Ti  [X£v  T(u  v£'|)  Tf,v  PaaiXetav  TtapEOtoxe  tov  oi 
Tupavvov  aTtEXTStvEv  •  aoixEiv  Y^?  UTteXaoE  zai 
Ta;  Ttpb;  rpatiavbv  y^Y^^^^H-^'''"'  i^apaoatvEiv  auv^T,- 
xa;,  £t  [J.I,  Ttotvf,v  Tou;  KTtExTovoTa;  eiaTtpa^atTO  tt,; 
stfaYnc.  Ou-o;  6  TttaTtlTaTo;  paatXeu;  xaTa  tt,;  TtXi- 
VT>;  TT,;  eXXT,viz?,;  ;t£T£9r,x£  Tf,v  aTtou')!,^  rSaav, 
xai  v<J|Xou;  eyP*'}^)  '^"  "•'^''  ^'^o>Xo)v  tE|j.£vt,  /aTaXu- 
Oiivai  xeXeuo^v. 

IZ  .  KiovaTavTTvo;  |j.£v  y^?  b  Traar,;  a;ioJTaTo; 
tJtfiTilJ-fa;  TTptoTo;,  Eua-o^fqt  Tf,v  fJaat/Etav  xoa^jf/jaa; 
xat  TT.v  oizou;jEVT,v  '£Tt  [j.£|j.T,vuTav  bptjjv  to  |J.£v  toT; 
8ai(j.oat  9uEtv  TtavtaTtaatv  aTtii Yop^oae ,  tou;  8=  tou 
Ttov  vaou;  ou  yaTeXuaev,  iXXi  aSiTou;  eTvat  Ttpoa- 
eTa;Ev  •  xai  |j.£VTOt  xai  oi  toutou  TtaToe;  toT; 
TtaTptiotc  f,xoXou9T,aav  lyveatv  •  'louXtavb;  0£  avEvso')- 
oaTo  TT^v  aaeSeiav,  xai  tt,;  TtaXata;  £;aT:aTn;  i-ri- 
•^ii  Tf,v  (fXoYa.  'liDotavb;  81  Tf,v  paatXefav  TtapiXa- 
6'bv,  TtiXtv  Tf,v  Ttuv  Et8toXiov  oteztoXuaE  ^spattEtav  • 
xai  OuaXevTtvtavb;  ai  b  [jteYa;  toT;  auToT;  xsyprijjtE- 
V();  v(5|iot;,  ;9yvE  Tf,v  EuptOTtriv  •  6  Sz  OjaXr,;  Ttaai 
[lEv  TOT;  iXXot;  £TttTp£'^e  9pr,axeuEtv  f,  po^/ovtat 
xai  Ti  OpT,a/.eu()|jEva  6EpaTt£u£iv  •  [jdvoi;  o';  TtoXEtjttbv 
OiETEAet  ToT;  ttbv  aTtoj-oXiztbv  uTtepijiayouai  3oY|J.i- 
nivTa  Youv  Tbv  tf,;  exeivou  paatXEia;  ypdvov 
(.');jtOv  r^TtTETO  r.up,  xai  aTCOvoi;  zat  6u- 
ata;  toT;  eiSo)Xoi;  Ttpoaeaepov,  xai  Ta;  or,uoftotv!a; 
xaTi  Tf,v  iY«'p«''  ETteTEXou/,  xai  oi  Ti  Aiovuaou  op- 
Yia  T-T£Xea[jiEvoi  [itii  Ttbv  aiYtOtov  'etpEyov,  tou;  xu- 
va;  iTttaTttbvTE;  xai  |j.EijLT,vdT£;  xai  ^axyeuovTe;  xai 
TaXXa  8p'bvTE;  a  Tfjv  tou  OtoacrxiXou  Ttovr.jtav  e?/- 
Xou. 


^    C 


TtOV 

xai  To   ETttt, 


A  pielatem  ipsam  siispeclo  (iiscedere  moneret,liorla- 
relurque  piilernani  ne  ahjiceret  religionem  Nisi 
autetn  niorem  gererel,  ynivissiinum  eidem  liellu.ii 
ininilaliatur,  et  re  quidem  ipsa  cojlecto  exercitu, 
Mediulanum  versiis  promcvil  ;  h  inc  enim  sedem 
Valentiiiianus  elegeratad  iiabilandiim.Hicvero  ir- 
ruplionem  ejiiscum  acrepissel,  in  lllyriaiii  fuga  se 
conlulit,  liac  ipsa  experientia  compertuni  liabens, 
quanliim  iiialerna  consilia  ipsi  prodessent. 

XV.  At  imperator  Theodosius  ubi  resciv  it  el  q'ae 
Maximusadversus  juniorem  Valentinianum  molie- 
biilur,el  riirsus  quajnam  ad  eum  idem  scripsissel, 
lilteris  signilicat  juveni  fugienii  non  esse  quod 
qiiis   adinirarctur,    si  rt  gi  timor,    lyranno  robur 

[j  conjtinclus  esset.  Nani  pielali,  inquit,  rex  beiluni 
intulil,  Ijrannus  vero  auxilialus  est  :  ct  ille  qui- 
dem  ipsam  deserens,  nudus  aufugit  :  hic  e  con- 
irario  illa  armalus,  victoriam  lefeil  ex  de.f-.udal'.'  : 
pielati  eniiii  ipsius  legislator  adjut'ir  fiiil. 

XVI.  Hiec  igitur  per  epi?lolam,runi  longo  Iraclii 
esscl  dissilus,  nuntiavit  :  poslquam  vero  in  aiixi- 
liuiii  veni(,et  illum,propriu  quiilem  relicto  impe- 
rio.  in  suo  prwscnti^m  vidil;  |irimum  quideni  me- 
(lirinam  adhibuit  ejus  animsp,  el  iiiipielalii,  qua 
iaboraljaljiiiiirbuiii  cxiielleiis,  in  pielalem  patriaiii 
ipsuin  rediixil.  Deinde  illum  coijfiijerc jubens, 
et  coiilra  tyrannum  inferens  sigiia,  iHi  quidem 
.sinesaiiguine  rcddil  imperium,  tyrannum  autem 
supplicio  aflicil.  Enimvero  viidare  se  credilit 
inita  pacta  cum  Gratiano,  nisi  ab  illis,  (jui  buiic 
principem  li  ucidav  erant,  pcenas  repcterei.  .4tque 
ideni  imperator  (idelissimus  etiain  adver^us  gen- 
liliuni  crrores  oinncm  conlu/il  diligenliam,  leges- 
que  promulgr.vil,  quibus  idoloruin  templa  deslrui 
pr;eripicbat. 

XVII.  Klcnim  (^onslanlir.iisMagnus^omni  laude 
a:  priedicaiioiie  qiiam  dignissinius,  pictaleurnavit 
iinpeiium;  ac  toluin  orbem  etiam  tunc  .iiisanien- 
tein  videns,d;cnionibus  quidem  sacrificare  ornnino 
proliibuit.  eoruni  auleinfana  siare  perniisil,  ab  eis 
arccriqueiiilibei  jubens.  Et  i[uidem  liujus  filii  |ia- 
ternis  instilcre  vesligiis  :  Jul/aiius  vero  reiiovavit 
iinpielattiii,nec  iion  errtiris jain  exsuleli  vehciiien- 
liorem  flammam   aicendit.    At  Joviaiius  adeptus 

_iinperiun),  rursus  idoloruni  cultum  proscripsit. 
Ei  iiiagnus  quoqiie  Valculinianus  iisdem  [dane  le- 
gibus  iisns,  Europam  rcxit.  Quod  vcro  ad  Valen- 
leiii,  cunclis  quidem  aliis  adcrare  pcrmisit,  quo- 
modo  vcUenl,  el  qua;  adur<ibant,  palam  colere  :  in 
bos  autem  solos,  a  ([iiibus  dogmata  aposlolica 
[iru|Uignab;intur,  belluiii  gerere  nqn  inlermisil. 
0.1  iii  ergo  lempore  (|uo  is  regiiavit,  ignis  altari 
supei  pusilus  ;iccenilebatur,  et  libationes  atque, 
boslias  idolis  uirerebaiil,  etin  plaleis  convivia  pii- 
blica  cdebrabant,  tt  qui  peragcbant  Dacchiorgia, 
cuiii  caprinis  pellibus  currebaiit,canes  secum  tra- 
henles,  el  insanienles,  cl  ilcbarchantes,  elcoin- 
mi.teiiles  alia  hujusmodi,  quae  nequitiam  magistri 
sui  palam  facerent. 


E;!a 


6i  ALCTORE  METAPHRASTE. 

XVIII.FidelissimusautemimperatnrTheodosiusA  ih'.  etoooaTo«  Sk  o -ij-:d-oc:o;  |3a(jiXe-j; 
isthaec  omnia  e  medio  ita  sustulit,  ac  si  ab  initio 
non  exstitisseul :  in  cjuorum  viceni  Clirisiianis  in- 
stituit  alia  pluraSed  enim  ejus  qui  a  primis  relro 
temporibus  hoslis  hominum  est,  oninia  relia  non 
nisi  a.'gre  efTugiuniur ;  sjrpius  enim  aliquis  cnm 
luxuria!  morbum  evaseril,  avaritis  laqueo  forsan 
capitur  :  si  autem  illa  fuerit  niajoraliunde  rursus 
livoris  vorago  subnasciiur  :  et  licet  hanc  denuo 
transilierit,  plagasiracundia'  ofTendet  puTparatas: 
el  sexrentas  alias  hominibus  lendiculas  instruit 
malignus  ille,  qui  in  homiiiumvenatur  perniciem. 
Sane  quidt  ni  corporeos  motus  machinis  adversus 
animamabeo  fabricatis  habet  cooperantes  :  mens 
autem  illa  qua;  vigilans  fuerit,  sola  superat,  pro- 
pensione  in  res  divinas  machinalionum  iilius  ma- B  H-nx"'''!^!}!'''^'^^    8'.sX=YXt"^  '"i"'   y.ixojpvav. 'tii«   a-i- 


62 


:aji:a  r.t- 
f.ElAj  Ttiv-cx,  oJjzEp  av  Ei  uLT|Oe  TT,v  apyf,v  -if^oti-.x, 
xal  ttXeiuj  .^piTC.avoT;  sfi-mT,tiy.aL-:o  tTepa.  '.\A>,i 
■(Xp  Tovi  xoivoO  Tujv  av6p(izu)v  avwStv  7:o),eiji{o'j  ti; 
apzu;  tixyj-{Ztv  auiji;  o'j  p^Oiov  •  ToXXax',;  -pp 
*  lOpsja;  Tf,;  azzl-^ilxi  -.0  1:280;,  xf,  Tf,;  t.Xi- 
;     '.jo);     iX(ijy.Ei:ai    T.xfioi..     E'.     ol    xai    trJTT,; 

/.peiTTUJV    ipavElT,,      E-Epu)8cV     'JTtO-pttll    T:aXiv  xou     M- 

vo'j  TO  pipaOpov  •  xSv  xoOto  8=  itaXiv  uT:epT:T,5T,aTi , 
xo  -cou  6u[xoJ  oixxuov  e^jpyidei  T:pox£'![jitvov  •  xxi  aX- 
Xa;  Si  [lupia;  xoT;  av6ptiT:oi;  ^■{Or^j:  T.x-('.oxi  h  t.o- 
vT,po;,  ovpfjuv  ei;  6').E0pov.  Kat  xi  (iev  ::a6T,  xoO 
Ju)(Aaxoj  u-oupYoOvTa  £■/_£•.  xaT;  xaxi  xf,;  iJ--J/f,;  xe- 
xxaivojxEvai;  utc'  «'jxo^j  [iTiX.avaT;  •  (jtdvo;  ol  1^?^°- 
ptu;   6    vo'j;  rEpiYtvexat,   xfj  ixtpi  xi  6eTa   xpoTiii     " 


Opa)7:Ei'a;  of,  ouv  o'jjeo);  xat  6  ea^jjjiajto;  pajtXfj; 
[j.Exaj-/_u)V  o^jxo;  o^Los  xtov  exeivti;  ■naOtov  afEujxo; 
'i[iEtvev  •  iXXi  xt;  a[j.Exp(a  xtji  otxattjj  8u[JLtp  ■npojYJ- 
vo[iEVTi  aTtrivE;  xi  todtve  xat  T:apavo[iov,  iudTzta  of, 
auv  a-jxtxa  pT,6T,<r£xai  •  o'j  •(•ip  xaxTjYoptav  eyet  [xd- 
PaJtXeo);, 


vov 


1/^ 


xou    flau[iajxou     [iaJt/EO);,      oXXi     xat    fJ(j)T)[jL!av 
(AvTi[(.T,;  a;tu)xaXT,v,    xai    [iiXuxa    xf,v    xoO      fevva'!ou 


xo'jtou     '.\|jiopojtau    dtaOEyOtTjav    evxa^jOa     i:ap:T,j'!av, 
T:oXdv    'e-/.eTvov   10  T.tpi  xt,v  t"jaEotiav  'txeypTjxo 


/.x 


xov 


litiam  reprimens.Quaproptcr  cum  humana^nalurae 

particeps  esset  imperator  i!le  admirabilis,  pertur- 

bationum  illius  e\pers   non  semper   fuil.  Verum 

excessus  iiescio  quis  ira;  legitim»  conjunctus,  cru- 

dele  quiddam    parturiit  atque  injustum  ;  de  quo 

videlicel  staiim    dicetur.  Neque  enim  tantum  re- 

prehensionem  habet  admirabilis  imperaloris,  f e  I 

etiam  praidicatifinem  memoria  admodum  dignam: 

maxime  vero    generosi  iilius  Ambrosii  liberlalem 

huc  succedenlem,  ac  mullum  illum,quo  utebalur     !;f,Xov  OT,Xtijet  0'  cjv  o[jiu);  6  Xd-^o 

in  rebus  ad  pietatem    pcrtinentibus,  animi  fervo- 

rem.  Quidquid  iilud  sil,  tamen  declarabit  oratio. 

XlXr  Thcssalonicacivilas  magna  est,  a.-  populis 
frequens,altributa  quidrmMaccdonibus.Thessaliaj 

aulem  atqne  Achaiae  ca|iul,  quemadnKKJum  ctc  ^EttaXia;  xal  'A-xaia;  xal  iXXtov  7:oXXtuv 'e6vtuv  oji 
aharum  multaruu),  quottp^ot  subjiciuntur  Illvria;  'j-o  xtj)  xtJiv  'iXXjptuiv  uixipytj)  xtTxai.  Sxijeu);  xo;- 
prsefecto.Seditionc  igilur  illic  exorla.quidam  ma- 
gistraluum  iipidali  suiit,  ct  j  er  vias  Ir.Tcti, vitaiii- 
(jue  turpissimo  e.xilu  finicriint.  Rcx  igilur  eoriim 
qnx  acciderant,  iiunlii^  excai.dcscens,ea  non  mo. 
dcrale  liilit  :  sed  oninom  slomaclnmi  contra  oiiines 
etfundens,etinjustosexsfcrensgladios,insontescum 
noceniibus  interfecit,  nimirum  septem  miliia,  ut 
memoiatur,  cuni  iii.lluin  iirorsus  ab  co  judicium 
prKinissum  esset. 

X.X.  Calamitateiii  lianc  adeo  lugendain  ubi  rc- 
scivit  magnus  Ambrosius,venicnli  Mediolanum  ini- 
peratori,  cl  iii  templum  Dei  cx  nioie  ingrcdi  cu- 
pieuti,  euiinus  (iliviaiii  |ii'ogrediciis 
quidein  teinpli  iiilrarc  jcriiiisit  : 
quiens,  uii  vidctiir,  nef.iiia'  carlis,  (lua' p  racta 
esl,  magniludineiii  :  ncqiie  pusl  ip.>.uin  iracundiac 
lua;  linem,  rationc  cogiiovisti  qual'>  facinus  au  us 
fucris.  Knimvero  te  furiasse  iion  siiiit  iniperialis 
potciilia  cnmcn  cognMsccrc,  sed  lalioni  ubjccia 
auctoritatis  lumcn  alimit.  Vcrumtamcn  naliira 
necessH.  est  habeat  ipsa  se  persiiectam,  ct  siiiiul 
lum  quod  inest  illi  imirtalis  ac  fluxi,  liim  piogeiii- 
Iricem  illam  glcl>ain,uiule  facli  suiiius,cl  iii  quaiii 
disxiKiiiiiir  :  noii  Tcro  pui'|iiir;p  fliirc  fisciiiala, 
opcvti  corpori.s  i;  iiorarc  delict  inlirinilalcin  Siib- 
ditis  qiii  cadriii  leciiiii  iialur;i  conslaiil,  iiiiperas, 
0  ie.\,  imo  eliani  conservis  tuis  ;  unus  cnim  Do- 


18  .  eejjaXovtxT,    ToXt;    ejxt    p.tva'XT,   xai    ToXuiv- 
pw-o;,   xE/ouja    [ilv  et;   Ma-/.£odva;,  f,YOU[j.e-)Ti  ol   xai 


vuv  ev  a'jxfi  ■^tw^tivTi^;  xax£XEujOT,jiv  xe  xai  xaXE- 
•T'jpT,jav  xtov  apydvxu)v  xtvl;,  xai  xdv  |3'0v  aVjyuxa 
oiixu)  xaxEjxpeiJ/av.  'o  ouv  |3ajtXE'j;  xaT;  xtLv  juij.oav- 
xu)v  (i-c-fEX;'at;  avatsXtYEt;  o'jy.  t^veyxe  7:piu);  •  aXXi 
■j:ivxa  Ou;j.dv  itivxuv  atjiEi;  xai  ajtxa  5'.'fn  yJlJLvtija;, 
xou;  aOtoou;  jjiETa  xtov  u;rej6'jvu)v  iveTXEv,  tsxi  yi- 
Xiiia;  d  XsOexat,  [jit,oe  ij.ia;  a'jni)  )tptj£u);  f^vTiJa- 
[J.^vT,;. 

K  .  TauxT,v  [xaO(i)v  xf,v  daxp^jtov  iiii.o'jaxt  jj^ttsopiv 
d  [lEVa;  .■\|j,opoaio;,  i',j)txd[iiEvov  ei;  xfiv  MtStoXivtov 
xdv  pajtXea  xat  juvV.Ou);  t:'jto  x',u  Ottou  raptX^ETv 
nc  portas  p  ^ouXTiOEvxa  vaou,  TdppwOtv  TpouTavxT.ja;,  o'j5;  xtov 
.^cscis,  ill-  Uptov  t'i'ajE  -itjX^ov  'E7:tof,vat,  0'j/.  oTjOa,  XtYtov,  u); 
'EOt/.Ev,  u)  ^ajtXtO,  xf,;  tipfaJijLEvT,;  (jitatt(>ov;'a;  xd 
[^.£■[■£00;,  o!)0E  jjttxi  xfiv  xo-j  6u[jto0  Xfi;tv  4  Ao-ftj(jtd; 
'E-ifvu)  xd  xoX[jiT,6£v'  0'jx  *E^  Yip  ''juj;  xf,;  paJtXtia; 
f,  ouvajXEia  ET;tYvuJvat  xf,v  a[jt»pxt'av,  iXX'  E7:iT:pc- 
jOeT  f,  'E;ouj;a  xtp  Xoytjijttp.  Xpr,  [itvxot  xf,v  tsjjtv 
EtOEvat,  xat  xd  xa'JxT,;  OvT,xdv  XE  xai  Stapptov,  xal 
xdv  7:po-fovov  j^oOv  j;  ou  •;f(<ivxii.tv  xai  ti;  Sv  «Ttop- 
pso[iEv,  xat  [if,  xtp  avOti  xfi;  iXo'jpY:6o;  aTroovjxo- 
Xou[j.£vT,v,    a-cvo£".v     xoO    xaXu7txo(jttvou    (i(i[iaxo;    xf|v 


ijOtv 
zai 

Xe'j 


0[t' 


oSo'JXi 


0[jto'^'j( 


apyt;; 


lajiAEu,    xxt 


[jtfiv  Jfi 


tov  •    eT;   yip   rivxwv  dtJJtdxT,;  xii    [laji- 
4   xtuv    oXwv   ST,|jito-jpfd;.   Iloiot;    xo!vuv    dtpQiX- 
[jioT;    oi})tt;  xdv    xoO    xotvoO   itJTtdxou  vt(.'iv  j  no'oi;  84 


i>3 


ViTA  S.  A.MBKOSll 


64 


iioitI  tb  eSaooc  exeTvo  TrttilTti?  to  0:^107  ;  Iluj;  i";  A  ininiis  el  rex  oinnium  est,  oinniuin  videlicet  crea 
Ta?  -^tTpac  ^xxevttc  6tp|jioj  tTi  (Tia^ouiiac  a"|jia-o«  ;  tor.Qiiibus  ergo  ociilis  cominunis  Doniini  tcmpluni 
"h    too;   ToiaJTat;   imooi^Ti   ^^tpji   tou  AtaitoToj   to    ailsiiicies,   ijuiljusve   petlibiis  sanctum    hoc  pavi- 


TtavaYtov  aujjjia  ;  ritu;  ?e  xai  tt})  (rto'|xati  itpotroiiJEi; 
tb  ai|jta  tb  t([jii0Vj  tojouttov  0'.a  tbv  6u|J.bv  iiapavo- 
[J.10C  al[jia  ixj^Ea;  ;  '  Ai:i6t  toivuv,  -/.21  [J.r|  Ttttpto  toTr 
OEutEpot;  tT^v  wpottpav  auU'"'  TrapavoiJ.(av,  /.at  ot- 
70U   tbv  jEdjj.iiv  tji  Sebi;  4  ttov  SXiov  AtffTOtvi;  avtoOev 


nieniuin  premos?  quomodo  aiilem  manus  exlen- 
(ies,c.ilenti  aiihiic  sauguine  stilkintcs.aiit  quomodo 
talibiis  inanibi.s  excipiessacrosanctum  Lioniinicor- 
puset  ori  etiam  pretiosmn  sanguineiii  ailmoveljis, 
cuin  per  irje  impolt^ntiain  lantnm  sangiiinis  contra 


Y^vEtai   auij.|Titpo;.     'latpixb;    Se    outo;  xai  uYt£(a;  jus  omne  ac  fiis  effuderis ?  Abscede   igitU',  et  iie 

!iot  ■7ipd;svo;,  £■  iti',   t:ou   iOtpaTiEuta   Ttaffyetv  irpoifi-  aggrediaris  priorem  culpam  secunda  cumul.11  e;  et 

pT,7(o.  cxcipe  illiid  vinculum  qnod   ciclilus  judicio  suo 

Deus  universorum  Dominus  condrmat.  Erit  autem  illiid  libi  mcdicinale,  ac  saiitalis  conciliator,    nisi 
forle  insanaliile  vulnus  perpeti  elegeris.  » 

Ka'.  Toutoi;    tT;a;   6    fJacrt)i'j'j;  toT;  ^.oyoi;  (toT;  XXI.    Iiiiperalor  paiens  liis    sernionibus  (naui 

Yap  etioi;   vo[jioi;  Evt£6pa|j.[jtvo;  w-^  r^&zi  oatfu);  t(va  cum  a  puero  in  If  gibus  divinis  es.^^tt  edMcalus,qu» 

jitv  ttov  kpEtov,   t(va   6e  ttov  (JaTtXetov '.5ta),  ittvtov  ad sacerilotesperlinerenl,qii;cvcadreges  peispicue 
b[j.ou  xai   Saxputov   Eiravi^Wtv  e!;  ti  ^aaiXEta.  'OySoou  B  noveral),  gemilus  ac  lacrvmas  simul  profiiiiilens, 

ii   iTapEXOcJvto;   t;   exttvou  ;j.T,vb;  fj/.t  [xlv  ti  tou  Sw-  iu    paiatium    si'  iccipit.  Oclavo  autem  mense  ab 

t^po;  T)[j.(uv  YfteXto;  lopt/^  •  xa6nato  5:  irpb;  toT;  binc  elapso,  venil  quidem  Salvaloris  nostri  nalale 


PatriXstoi;  paputata  TtEvetov  8toSc<sto;.  Touto  Po'. 
toTv»;  tt;  [j.aYtitoo;  tTjvtxa^jta  l?(j>v,  :TooatX6(.ov  oTa 
ofi  j^pTjstb;  a'jt(j)  xai  auvyi^Ti;  i-TTUvOavtto  tf,v  a'.- 
tiav.  0  &i  Tttxabv  (ivottjt<o;a;  xat  6£pjj.dt£pov  irpo- 
•j^ta;  tb  Saxpuov.  S'j  |j.lv,  tu  PoucpTvt,  -Trai^tt;,  'ttpri, 
ttov  Yotp  t|iiov  0'jx  tnatoOavT;  xaxuJv  "  l-^u»  Si  attvu) 
xat  bXotfupoiiai,  tf,v  t|jiautou  aojjnfopav  avaXoYi^b- 
jJiEvo;,  S^nto;  toT;  [jilv  oixttat;  xat  toT;  T:ooaa(tai; 
avttoxtai  b  6eTo;  vtio:,  xat  tiaiaatv  ioEuJ;  xat  tbv 
oixtTov  avttSoXouJt  \ti!r,i-.','i  '  lij.01  ot  xai  a'Jtb; 
aoato;,    xai  rpb;    touto    b     0''jpavb;    a-oxexXttatat  • 


feslum,  Theociosius  vero  in  regia  sedens  amaris- 
simc  flebal.  Id  Riirinusquidam  lunc  temporisnia- 
gisler  palatii  cum  pervidissel,  ad  eum  accedens, 
bomovidelicet  domino  ulilis  ac  famiiiaris,  causam 
rognbal.  Tum  vero  ille  acerbe  geinens,  el  calidio- 
ribus  inanuns  fletibus  :  Tu  qnidem,  inquil,  lu- 
dis,  Rufine;  mcaenim  malanon  sentis.  Ego  auteni 
genioatque  deploro  nieam  ipsiuscalamitalein,duin 
mecumrcpiito  divinum  templum  fainulis  cliiiin  at- 
que  mendicis  a()ertum  esse,  ingressumque  illuc  tu- 
luin  acliberum  palere  illis,ut  proprium  Uoiiinuiu 


JTitE,  «    XEYOUJr,;,    <i    ir.i    tr,; 
xat  'ev   toT;   oupavoT;.  > 


JtOEU 


(j.E[j.vTi[jiat  Yap  tf,;  itaT^otixf,;    toujvfi;,  t  "o    av  of,- C  jpsi  conveniant  :   mihi  aulem  hoc  interdicitur,  et 

prseterea  coekim  etiam  interdusum  est.  Memini 
qui[ipeDominicicvocis,quapromulgalur:«Qoidquid 
ligaveritis  super  terram,frit  ligalum  et  in  ccelis.  » 
XXH.  Rufiniis  vero  medicinam  regi  ministrare 
volens,  ;;c  tempestivnm  beneficium  illi  prcebere  : 
Curani,  inquil,  si  libi  placel,  et  episcopoid  per- 
suadebo  multis  precibi.s,  ut  te  a  vinculis  istis  ab- 
siilva!.  Sed  nun  ille  persuadebilur,  ail  irnperator  ; 


KB  .  0  5t  PoutsTvo;  ui:o'jpYf|aai  t'o  jSaatXtT  ti 
npo;  6tpa7tt(av  [3o'jXd[jitvc;  xai  "/aptv  fjxatpov  Tta- 
P*'/'^")  ipa[Jiou[j.a'.,  ti  aot  ooxtT,  'ttfr,,  xat  tbv  ap- 
XttpEa    Ttflau)    itoXXi,     '^Tpi,    Sti,6Et;    X'jaa( 


OE       ttOV 

oToj 


6ei[j.u)v.    '.iXX'  0'j    i:eia6Tiattat,  'ttfTj  0  l^aatXtu; 

Yap  lyui  tT,;   'A[j.Spoa(ou  tj-fifou  tb   o'!xaiov  •  ou   fkf,     qjiam  ciiim  jusium   ,\mbrosii  jutlicium  sil,  coiii 


atSta^it;  tf,;  ^aatXtia;  tf,v  ';;oua'av  tdj  6t"iO' 
paoT,atta(  Ttote  vd[j.ov.  'ETtttof,  oe  xat  aXXot;  7tX,E(oat 
XpA'a[jEvo;  6  Pou'jTvo;  X^YOt;  ttE^aEtv  ui^ETVtto  tbv 
(j.tYav  'Ajjopdatov,  aT:tX8tTv  autbv  b  [SaatXtu;  xati 
tayo;  IxtXtus,  xai  a'jtb;  8t  UT:b  tf,;  tX7:(So;  otXta- 
aOti;  f,xoXo-b6T,aE  [Atta  flpa/j)  taT;  i)7toayta£ai  tou 
Pouty(vo'j     Tttattuaa;.      '.V-jt(/.a    -(o^-i     tbv     'PoU'iTvov 


pertum  habeo.  Nec  porro  ille  unquain  commiltel, 
ul  imperialis  potenliae  respectu  divinam  legein 
traiisgrcdiatur.  At  pdsieaquam  adhibilis  pluribus 
;iliis  ralionibus,  Rulinus  promiltebat  a  magno  .\m- 
brosio  rem  se  liaud  dubie  i.npelraturum,  jussil 
-iniperator  quain  cilissime  illuiii  abire.  Ipse  autem 
pe  inescalus,  posl  non  multum   tempons  secutus 


0  etio;  A[j.6pdato;,  1  Tf,v  ttiv  xjvtov,  'Etfr,,  avafJEtav,  est,  ut  qui  Rulini  promissionibus  fidein  haberet 
uj  PoutfTvt,  ^nXoT;,  xat  outE  tpu6pi?;,  o'utt  Seota;,  Confesliiii  vero  alloculus  Rulinuin  divns  .\mbro 
toaoutov  xata  tf,;  6E(a;  X^jttr^aa;  t'xdvo;  ;  11  'Eitttof,  sius  :  (.Canuiii,  iiHiuil,  impudentiam,  Ruline,  imi- 
St  4  Po'j(i)Tvo;  fivttSdXti,  xai  tbv  ^aatXta  |j.£ta  [j.i- 
xpbv  f;f£tv  'tXe-ctv,  'J7:b  tci  6t(ou  ^f.Xou  7:up7:oXT,eti;  d 
OtTo;  'A[xopdato;,  «  'Ey(o,  "ttfn,  tb  'PojtpTvt,  -.fT.^jti  btt 
xuXtjau)  X(ov  iep(ov  a'Jtbv  £7ti6f,vat  i:po6upu)v  •  tt  3t 
VE  Et;  -upavv(Sa  tf,v  (3aoiXe(av  [ji-6'!atnai,  Ot^optat 
x^Yto  [jit6'  f,Sovfj;  tf,v   atfaYnv.  » 


laris;  el  neqiie  ernbescis.  neque  perlimescis,cuin 
lanla  rabie  adversus  imaginem  Dei  s;evieris"?»  Ibi 
vcro  institil  [«ufinu.^^,  ct  iinperatoreni  brevi  spatio 
interjectu  veiilurum  dixit,  inccnsus  divino  zelo 
divinus  Ambrosius  :  «Ego,  inquil,  0  Huline,  prat- 
liico   nie   probibilunim,  iie   vel  i[)suin  templi  ve- 


slibulum  calcet:  sinautem  is  regiam  potestalem  in  tvrannidem  verlal.    me   necem  exeepturiim  cum 
voluptate.  » 


65  ALCTOKE  METAPHRASTE.  66 

XXIII   llis  ainlitis.Piulinus  el  Anibrosii  inenlpm  A      Kr',  Toutiov   o   'vom^vkh   i-Muit-xi  jjLT.vjti   «  tj- 


iMipeialuri  [)tr  qutiiidaiii  illico  nuntiavil,cl  ul  nia- 
nere!  iri  palaliu,  exhortatus  e>t  lii!|jcralnr  vero, 
i]ui  ad  niPilium  fDriiin  jaiii  perveneral,  cum  hacc 
aii  'ivit  :  Ego  pergam,  i[i(]uit,  et  insaniie  iue;e  poe- 
iias  exsolvain.  l'oslf|uaiii  vero  iii  .•^ncruiu  sej^luin 
jain  ventuui  luit  in  llei  quidem  oxles  non  erat  in- 
^ressus,  veriun  in  saiulatoria  d-  iiin  conscderal, 
suis  se  vir.culis  sulvi  flagiians. 

XXIV  Ille  vero  lyraiiiiicuui  vocabal  ejus  adven- 
lum,  yc  TliioilMsium  coiilraDeuin  rnreiiMiec  non 
ipsius  ieges  calcare  pronuiitiabat.Inqier^tlorauiein 
iu  coiiliilione  cordis  ac  spirUu  huiuiiitalis  :  Noii 
audacia  efl^eror,    inquil,   adversus   leges.  nec  sa- 


Tixa  oii  xivoi;  t(j>  paii/e"  li,-/  toj  a^y.toitu^  •^idt- 
[iT,v,  xai  (AEVttv  tiaui  xiuv  paiiXsiojv  rapfivtatv,  0 
0£  pa7iX£'j«  rfir\  y.oi-zk  [iEJTjv  xf,v  afopiv  xaOta  y.x- 
01JJV,  ATt-iai,  ItoT),  /.al  li;  Oizaia;  Ss;o(xai  itapo'.- 
via;.    '£-E'.of,   cl     TOJC    Upo'j;    ■reEpiooXoj?    y.a-:iX.io£v, 

eI,-     alv      -rj-l     6eT0V      OJX     £lJ£AT,Xj(l£t      VEtiv    "     Sv    H    TlJ) 

aTitajTi/.tu  o'''xo)  xa6f,s-:o,  EzXiT:apd)v  •cmv  oejjnuv 
a7ToX'j6i^vai. 

KA  .  0  Se  Tjpavvixfiv  exaXei  ifjv  ■TTapoujfav,  xai 
xaTa  6£0'j  uiE[j.T,vEvai  xov  Seosojiov  eXEfe,  xa'.  *o'j< 
£/.e:vo'j  vdijio'j^  ■na-eTv.  0  ol  iiajiXfj!;  ev  ouvTpio/i 
•/.apoia^  za!  Tve-jjia-:'.  -^aKEivoJueuJi,  0'"j  6paj'jvo- 
(Aai,   EoT,,    xa^ia    Tujv  xeijjieviov    v(!jjlcjv,    0'joe  7:apav(5- 


cruin  liineii  cnnlra  jus  el  fas  tcrere  agj;redior :  sed  g  ,u.(»);   imo^^vai   •:ujv    lepuiv    ■jtpoO^jpwv  eoiEjxai  •    oXXa 

obsecro  te,ut  ine  vincuiurum  nexu  liberes,  el  cle-     "i   ptoi  Xjuat  tov   o£7|jiov    i;ttu,  xai   ifiv  to^j  •xoivou 

iiK  iilia  cuiuuiuiiis  Doiiiini  ob    ocu  os  lii>i  posila, 

iiiilii  iMiU  pra^cludas  illaui  januain.quaiu  Doininus 

i[ise  «unclis  aperuit  [loeiiiteiitibus.    Qiiaiem  ergo, 

episcopus  ait,    poenitentiain    oj-lenriisti  posl  tan- 

lumscelusi'   quibusve  ineiiicainenlis  vulncra  isla 

ad  saiiaiiduin    diflicilliiiia    cuirc    fc  ^li  ?  Ad  luec 

liiiperalor  in  conirito  s|iiritu  rursus  relulil  :  Tiium 

est  oiuniuo  el  praicijiere,  el  coiiinii.-^fere  ineilica- 


JE  |jtot  Xjjzt  Tbv  0£7|jibv  a;ttu,  xai 
i£j::dTO'j  (»tXav6pu)7:''av  Xo-f'!iTai6at,  "xal  [xf,  •itX.eT- 
«jat  (xot  6'jpav,  f,j  i:aTt  ToT;  ()i£Ta|jL£/E'!a  ypu)[ji£vot; 
6  AE37:dTT|;  avEujJe,  Kai  6  ap'y^t£p£ij;,  Ilotav  ojv, 
E-.pTi,  [jt£Ta[jiEX£tav  EjEt;a;  [j.tta  Tota'JTT,v  7:apavo- 
puj;  Dsiot;  oe  teap^jiaxot;  -ti  ojaiaTa  £6£pi'i:E'jaa? 
Tpa'J|j.aTa  ;    Kai   6   ^ajtXEi);    ev    3\)VTETptiji|jt=vtu  -t^ve^j- 


iiaTi 
•/.ai 


a'jot;,    iov     spYOv, 
t5ap():a/.a. 


EtsTiaE,    ■navTuj;     xa:   OET;ai 
ToTE    4    6eTo;    '.\[a.opdjio;. 


iiiina.    ruiii  vero  divus  Ambrosius  :  Quamloqui-  't-£tof,  -.^>  6j;a(u  of/ti^Etv  iKtTpe^T^Ei;,  e-^t,,  xai  o^j-^^  6 

dem,    inquil,  ira;  propria}  pcriniltis  judicium,  el  Xo-ctj[j.b;  Tf,v  -piujtv,    (i>Xa   b  6jij.b;  E'/tp£pet,  Ypiloi» 

iion  raiio,  sed  aninii  a'stus  seiitenliam  ferl :  legein  vd[j.ov  TO'i    6'j;jlo-j   Ti;    <!j-/,<^o'Ji   ap-/x^    r.oiowxa  -^al 

hujuPinoili  veliili  yai.cias,    qiue   decretum  ([uodvis  -epiTTa;,   •/.al    TptixovTa  f,[i£pa;  oi  tsovixai  xai  ot,(XE'j- 

irre  iinpetii,  uliosnm  re  itlal  ac^u[)ertlui;iii :  capitis  Tixa'i   [jieveTiojav     •yv^ojEt;    ^v     -cpi[x[j.aji,    Tf^v    toO 

vero  sentenliie  vel  exilii  triginta  dies  scriptrc  ina  ^ '■ovijixo^j   ::poso£-/^d(xEvai   xpiatv.    AteX^ojjtiv   Se  tujv 

iieant,  rationis  judicium  opperienles.  E.xaclis  aii-  Totx/.ovTa    f,ix£p(uv     ot    Ti     i-fvu)j(x£va     Y'",?'?"^'^'' 

teni  triginla  diebus.  qui  exar.^ruut  decreta  illa,  b£i/.v'JTU)jav   ajTi,    xat    TT,vtxa'jTa   to-j  6'j(xo-j  i^tito^j- 

(•adein  exhibeanl  :  el   iriicundia  tarndiu  requiel;.,  \>-i''°'->  i'-»^'  tajTov   otxi^wv  6   Xo-ftj[j.b;  E;eTa^ETu)  Ta 


.-ecuiu  ipsa  ralio  jiidicans,  |)rioreiu  '  \|)enilat  C';- 
giiiiionem,  examinctque  justaue  illa  sit,  an  secus 
liabeat.  Siquidem  poi  ro  iiiKjuain  inveniant,discer- 
|)at  scripla,et  sententiam  irritam  rcddat :  sin  au- 
leiii  tcqua  fueiit,  ita  maiieat  ;  nec  triginta  die;uin 
nuuieius  labefactabii  recle  judicat;i. 

XXV.  Admonitioneiu  hanr,  iiuperator  ullro  ad- 
inittens.el  secuni  opliiiie  agi  sibi  persuadeiis,con- 
linuojussit  legcin  p)';escribi,  quam  el  litleris  pro- 
prix  luaniis  ralam  ac  lirinam  esse  vuluit  His  ita 
faclis,  divus  Air.brosius  iiiiperatoris  vin.iiiuin  sol- 
vit :  ini[ieratur  autein  sumpla  in  teii)|iluiii  inlrandi  0-fev£j6a 
fiducia,  non  stans,  iieque  in  genua  [iroctiinbens,  '.xeteujev 
Dominum  pretabatur,  sed  iii  soium  'luduiii  deje- 
ctusac  iirostiatiis, Davidicam  illam  eui.sit  vocem  : 
'(  A'lha'sil,  iiiquiens,  pavinicnto  aiiiiua  iiiea  :  Vi- 
vilica  me  secuudum  \erbuiu  luuiii  '.  »  Et  cri- 
iies  manibus  vellens,  et  facieiu  contundens,  el 
profusis  lacrymis   irrigans    p.ivimeulum.  veniain 


E-Cvu)Tuit£va,  -xai  jxet:t£j6(o  api  •(•£  otxata  f,  [xt,  oj- 
To;  's-yovTa  eTev.  Ei  [xev  0'jv  idtxa  tupoi,  otapjiT,- 
"CvJTto  Ti  -cE-cpajx[XEva,  xat  Tf,v  '|f,tsov  ixjpov  roteiTU)  • 
£t  de  dixata,  (xevot  •  ojtu)  xai  6  TtiJv  Tptixov-a  f,[xe- 
ptuv  ipieixb;  o"j  Xj[xaveTTat  TOT;  dp6(i;  fc-cvu)0|xe- 
vot;. 

IvE'.  TauTT,v  b  pajtXei);  d£;a(xevo;  Tf,v  eIjt^y'^'^''} 
•/.at  aptJTa  'i/zii  J-noXaotuv,  E'j6'j;  yP*'-?^i''»'  ''■^  ~'°'' 
vd[xov  exeXeijje,  xai  toT;  oixeia;  '//'.pb;  eoeooituTt 
-Cpi[X(xajt.  TouTOj  0£  •cEvO|ievou  8t£X'joe  tov  Seajxbv 
i  6£To;    'A[xopdjto;,    xai    4  ^ajiXeu;    £tju)    6app/,ja; 


TO'J    6£'!ou    vaoO, 


o-V/     IffTtu;  Tov    AejitdTT,v 
iXXi   T:OT,vf,;    eitl 


T- 


,  ouO£  TO  -covaTO  xAtva;, 
jixvoj  ■KEJujv  To^j  idatfcj;  xfiJ  Aa'j':dfxf,v  a(^T,xe 
tftovTjv,  <  'ExoXXt^6ti,  >  Xe-fujv,  «  Tty  edatpti  f,  '^^^'^ 
;xou  •  i;f,7dv  (xe  xoTa  tov  Xoyov  oo'J  •  »  xat  xoT;  J^epji 
TtXXujv  Ti;  Tpi-/a;,  xxi  To  (xeTujitov  TUTtTojv,  xai  toT; 
Tujv  daxp'jujv  j-a-cdjt  to  toatfo;  xaTapfiaivuJv,  o^jY" 
CVu')(XT,;    f,vTt6dX£t   T'j-/tTv.    'ETttiof    dl   xat    4    xo.pb; 


■onsequi  properabal.PostquamautciiiadolTerenda  ExiAet  t^  lep^   TpaitEjT»  to  Stipa  itpoJtveYxeTv,  ova- 

>acrKinensa:muneravccavit  teinpus,  cum  fletibus  jto;  (xexi  tujv  ijujv  Saxpuujv  tiuv  ovaxTdpwv  iTteoT,  • 

iion  ininuscopiosis  surgens.gradusaltaris  scandit ;  -pojEVEYxiu-)   is,  tvoov,   uijTtEp  eiu)8ti,  Tapo  to;  xif- 

oblalione   vero   porrecla,    inlra   cancellos,  ut  illi  /.Xido;   [x6(XEVT,xev.    'aXX'  0'jd^v   TauTo   4   Itpe;    A(x- 

moris  erat,  niansit.  Sed  iiullu  modo,  ul  li.-cc  dissi-  Spdjto;  jt-cfijot   f,v£j/_tTo,   iXXa   xol  t4   twv  Tditwv 

mularet,  absse  impelravilsacerAmbrosius:  allo-  dtdijxti  diitfopov.    Kai    TtptiJta    (xev   fiptxo  ti  tivo; 


'  Psal.  cxviii.  •ih. 


67 


VITA  S.  AMBROSII 


68 


SeotTo.    To'j    Se     ^■xai\iu>i     elprixfjTo;     (')?     r.pos^. 

TTIV       TUI'/       6e[u)V        liJJTriptoOV  IJ.eTiXTi'|/lV,      JOT^XlOJiVj 

UTiojpYqi  T(o  T(ov  oiay.rjviov  i,YO'J[X£v'f)  y_p7ijajj.tvo?, 
oxi  Ti  evoov,  d»  padiXeu,  [jidvot;  euTiv  'lepeuut  pi- 
oi|ia  •  tjTi;  5't  aXXot;  iiijtv  ao'jTi  Ts  xai  a'}a'jcrT3(. 
"E$iOi  to(-<'jv,  y.a!  toT;  iXXot?  xoivcjvet  tt,;;  JTijetoc  ' 
iXoupYtc  yip  pajtXea;,  0'jy_  '.epca<;  irotct. 


jicvst  A  corumiliscrinien  illum  edocuil.Etprimumquidem) 
nuiii  ouiii  pcftuljtrel,  inlerrngabat.  Imperatore 
auleni  respnndenle,  parlicipalioneni  (iivinoruin 
myslerionim  .sese  prieslulari,  minisiruin  adhibeiis 
arcliiili.iconiim  ciare  professus  est  :  Inleriora,  n 
imperalor,  iiisi  iinis  sacerdolibus  non  sui;t  ade- 
unda.  Egredere  igi^ur,  ct  eamdcm  cuni  aliis  laicis 
slalioncm  spiva;  purpura  eniiii  reges,  nequaquain 
voro  .'acei  doles  facit. 

XXVI.Haiic  aulemcompcilalionemsiiiiililerboni 
consiilens  lidelissiiiiu£Tiieodosiiis,coiitrae.xposuit 
iion  temerilale  inlracancellosseremansisse,verum 


(jiiiadonstanlinopoli  liociiii!iL(  rat.TanUe  virlutis  el 


1^^'.  Ka!  TauTTjV  8e  o  rtJT^-JTaTOC  8to6()ijio;  ajjic- 
vto;  0£$a[ACvo;  ttiv  ctar^Y'''!"'')  «^^eST^X^ojcv  (b;  o"j 
OpaJuTTjTt  yptojjtevo;  evoov  Ttov  vtiYxXtOtov  |j.C[j.cvtixcv, 
iXX'  ev     KoJvJTavTtvouTrdXet    touto      |Aa6(0v.    Toja'jTT, 

xal   TT,Xtxa'jTTi  xai   6  paatXeu;   zat  6   apxtepcj;  ote-     imperalor  et  episcopus  luce  fulgebaiit !  Equidem 
XavTtov    apcT?,'-    an-iOTcptov   -(kp   cYtoYC  ' aYajjtat ,    to'3  g  eniiii  ulrumque  su,=;pic  o.liiinc  videlicet  genorosain 
(jiEv  Tnv  uapiJr.a^lav, '  ToO   Se  Tf.v  cjTtciOEtav  •  y.at  ToO     ob  liberlalem,  illum  veropropterfacilemobedieii 
iiev  TTiv    Tou  s^.Xou  6ep|j.dTT,Ta,   toO  Se    ttiv    T-fj;    m- 
aTCto;    '/.a6apdTT,Ta.       A    [jievToi  f-  'J~^   '^^'■>  ^auiiajToO 
'.\[jiopoT'!ou     -v    TTJ    MeStoXavtov    6      paiiXeJ;    ratoeu 


Ot[Ti     Ta'jTa    xat    ti;   ir\-j   K(ovjTavTtvo'j7:oXtv  c-raveX- 
6ti)v  CTyipet,  xai  O'joevb;  TO'jTtov  [jLc6teT0. 

KZ'.  'EpoxTJ;  •jkp  auTov  iciXtv  6c[a;  c;  tov  6ctov 
fffo^jJTj;  vctbv,  TT|  SepaTtxii  TpaTTC^T,  Ta  otopa  r.poij- 
tvCYXtbv  ej6u;  cXt,Xj6c'  .  Tou  Oc  tt,;  e-xxXr,a[a; 
■npoeSpou,  NexTctpio;  oc  TrivtxauTa  fiv,  T(  SriTa  (j.t, 
[».C[j.cvTixa;  cvoov  •  OT,Xti)aa'<To;,  ouj-y(^epava;  6  pajt- 
Xtu;,  MdXt;,  c(fT|,  !3ajtXcto;  -/.at  '.cpeto;  totoa^6r|V  to 
(lejov  •  kzet  xat  [jidXi;  cupov  aXT,6e'!ac  SiOaaxaXov, 
'.^[jtSadjiov  ixdvov  tTt'!jxo7Tov  a^ito;  xaXo'j[j.evov. 
ToJouTOv  ovTjatv  cXc^yo;  Ttopi  ivSpA;  ipeTri  OtaXapt- 
■TtovTo;. 


liam  :  et  liujus  (|uidein  zeluin  ferventem,  illius 
vero  fidein  sinceram.t^uin  liaec  eliam,  qiice  impera- 
tor  sub  admiraiiilo  iilo  Ambrosio  edidiceratMedio- 
lani,reversus  Conslanlinopoliinipsaobservavit.ne- 
q 'C  illoroin  oniisit  quidi|uam. 

XXVII.  Eteiiim  quodain  die  feslo  euindenuovo- 
canle  in  Dei  templumubi  sacra  inensa'  dona  ob- 
lulit,  statim  regressiis  esl.  Ecclesiae  aulem  pise 
sid(%  is  vero  erat  lunc  Nectarius,  interrogante  : 
Qi  arelu  intus  non  remansisti  ?  iiiiperator  molt;sle 
ferens:  Quid  inler  iinperaiorem,  inqiiit,  etepisco- 
pum  sit  discriminis,  vi.\  tandem  didici ;  quoniaiii 
veritalis  magistrum  difliculter  inveni,  Ambrosium 
scilicet,  qui  solusdigne  vocatur  episcopus.  Usque 
adeo  correptio  prodest,  qiife  ab  hoinine  virtute 
claro  proliciscitur. 
KH'.  EX/t  xai  a'j)op;jtT|V  aXXf.v  (btseXe'!*;  o  pafft-  .XXVIII.  Alla  quoque  imperatori  fuit  utilitalis 
Xeu;  ouTto;  •  Ti  ■^kp  <3'J':^'iYi;  -o'jzq'j  -zCm  ^ddis,  a-jTov  causa.Enimvero  ipsius  coiijux  adsidue  illiim  adino- 
iiuveyil);  ave[j.[avTijy.c  vd[jiojv,  tptXcTtdvto;  ia''jTnv  tou-  nebal  divina;  legis,  in  qua  se  ipsam  diligenler  et 
Tot;  y.at  T:pb;  ixptSetav  e/.r:ovr]jaja  •  o!)  -ikp  cTrf,-  accurale  c.xercueiat.  Nec  enim  illam  imperii  po- 
pev  a!)T->iv  TTJ;  pajtXc[a;  t)  8uvajTe[a,  iXXi  tov  6£Tov  leslas  extollebal,  sed  in  ea  iiiagis  accentlefaat  Dei 
•TtXcov  cvexatcv  'eptoTa  •  Tfj;  ^i?  elicpYCjta;  Tb  [jlc-  amorcm  ;  niagnitudo  eniin  beneficii  erga  ejusdem 
■('tOo;  [j.c-;ov  To  Ttcpi  Tov  e!)epYeTTiv  cip-ca^cTo  tp[X-  auctorem  niajus  amoris  iiicentivum  excilabal  Qua- 
xpov.  A'!iT'.xa  -coOv  xai  tiov  to  trtbpia  -e7tT,p(0[j.cv(ov,  Fo  slaliiu  ab  iiiitio  ctirum  qni  corporea  caecilale 
xat  oTtavTa  Ti  [icXri  XcX(ooTi[j:cvtov  ravTooarT,v  cTtoi-  aut  membrorum  omniiim  deliilitale  alllioli  eranl, 
tTTo  t5povT[oa,  o!)x  otxcTat;,  o!)Oc  ooputfdpoi;  u^Ttoup-  omniniodam  gerebat  curam,iioii  doineslicoruiii  aut 
■]foT;  x£/^pn[j.cvTi,  iXX'  a-JToupYo;  •(".vo[j.cvri,  xat  ct;  sateliitum  oj  era  utens,  :it  ipsa  operi  manus  adlii- 
Tii;  To'JTtov  xaTaYtoyi;  at{)ixvo'j[jievT| ,  xat  exajT(i)  bens;  et  iu  jpsoruiii  tuguria  ingredi  non  dedignala, 
Tnv  -/^pt^av  Ttop^^ouja.  AuT'.  /.ai  xtbv  'Ex-/XT|iTitbv  tou;  unicuique  necessaria  suppedilabat.  ipsa  etiam 
Sevtbva;  -ittptvojTo^jua  uTtripeTci  ToTt  toT;  voto^jot,  ^^  ecclosiarum  lircumeiinjlo  inviseiis  iio=piiia,  iiiini- 
xai  itte(j.cXeTTo  xai  c6epa-cue,  xat  yuTpa;  attTo-  Strabat  Kgrotis,  eisquc  obsequiiiiu  el  curam  adhi- 
!J.e'/T|,  xai  ^io(j.oO  ■jt\jo^i.i^Tt,  xat  Tp'jSX'!ov  Ttpojrjc-  bebal,  ollas  nimirum  fervefaciens,  jiisculum  pi  a?- 
pouja,  xa!  ipTov  dpcYouia,  xai  -/.aXtxa  Staa^jtr;-  gustans,  patiiiam  atlerens.porrigens  panem,  pocula 
■^ouja,  xat  Ta  iXXa  itavTa  'cp-f a^oficvTi ,  oaa  otycTtbv  pfoluens,  ct  el  a  excrcens  oiiinia,  quai  famukirum 
xai  6epaitatv[S(ov   cpYa   vcvd[itjTat.    Eio^ieei   Sc   truvc-    atque  ancillarum  opera  judicantur.  Solebat  auteni 


•/_tb;    xai    Ttpb;    Tov  d(j.d^'jYOv  Xcyciv  •  'Ac[   <re, 
Ttpojy^xtt     XoYt?cj6ai   Tt   [jtlv    f|j6a  itiXat,   ti 


(o  avcp 
ol  Y^- 


assidue  conjugeiii  liis  compellare  :  Te  semper,  o 
marite,  aniiiio  reputare  convenii,et  quid  olim  fue- 


Yova;    vuv.    TauTa  ^ip  StT,vcx(b;   iv6u|jiou[j:cvo;     o!;x  fis.et  quem  iii  gradum  nunc  perveneris;  isla  enim 

ejT.  T.tfi.    Tbv   fjepYCTT.v  i-/aptjTo;  ■  aX\'  f.v    eSe;(o  tecum  indesinenler  si  recogites,    in  benefactorem 

3ajiXt'!av    •/.uoepvi',jtt;     evvd[xio;,     xat    txjt-t^    8epa-  tuuin ingralusnunquamevadcs.sed imperiuin,quod 

Tteujct;  Tov  ocotoxdTa.  accepisli,  adminislrabisicquis  legibus  ;  qua  etiam 

,  radoiiedebilum  largitori  ejusexsulvesobsequium. 

K».  T»iotSToi;  4.i  xsxpTi[A$vTi  XdYot;  oTi  Ttva  xa-  XXIX.  Cum  sempsr  illa  ejusinodi  ntereluTverbis 


i! 


69 


AUCTORE  METAPHRASTE 


70 


qiiae  virlutis  spmiiiihns  pulchnin  inciiiijugeirriiza- A  Xt|V  af,OEiav  xil  •itpoa^^opov  toT;  tt,;  a?t-:f,;  toj  iv- 
lionciiict  iiureiiienliiin  |iia;licrepuss(Mil,  |iriijs  ipsii  ^?''':  eotpz  i-ip^-i<j\..  npoxtpat  [liv-ot  toO  aj;>'oj 
quaiii  vir   falo  funcla  e>l.  Contii;it  aiitein  post  al 


ET£X£JTr,7E,     y.x\    (jjv£oT,    |i.E;i  ypdvov  Tivi   tt,;    teXej- 

TT,;       TOldvOE     Tl        -fEVElOai      OTIEp     tr^l      ■T:oXXt,V   t<ElVT,V 

co'j  paaiXEUj;  itEpi  a'jTT,v  oiiOEaiv  -/.ai  oiXoiTopvdv 
aTrJoii^Ev.  r— o  Y^p  ■^'"■'  ''Jy^""!'''  ■noXtjjnov  ivaYxa- 
^dacvo;  6  ^ajiXfj;  xai  -^or.iAaTcov  a7:avi;j(uV|  (fdpou; 
xaT;   — oXejiv    EUEYoai^aTO.      U    '.ViTidyoo     toiVjv   !fO- 


qiioil  leinpus  ab  cjus  morle  tale  quid  /ieri,uncie|>a- 

lam  iiniotesiercl,quonain  imperalor  erga  eam  aiii- 

mo,  quanlave  cliarilale  e  set  alTectus   Cogeiile  si- 

quidem  bclloruin  frcqin  nlia,iinperalor  lei  pecuni- 

ariie  iuopiam  toi'  rans,   tribiita  in'':\it  civiiatibus. 

Urbs  igilur  Anliochia  ciim  alias  urles  tributis  illis  poXoYO'j[j.;va;  xi;   E-spac  uoXei;   6pdJaa  xai  ouv  piqf 

subililasconspieeret.pecuniasveropervime.vigi,  ac  "^*   XP^'!^'"'^^   '"'''    «tapafc-r^Tu);    Eij7:pa-cxo[j.Eva;,    xh 

nulla  ailiiiii^a  excusatione;  commuiip  lioc  vectlgral  y-oiwv    to^jto   teXo;   ojx   kvf(/.o\i(ii,   aXXa   -t   67xoTa 

neqiia'|iiam  ferens.seii  lui  liaruin  orcasioneiii  Irnc  f-^—   ^7.^'°'  Trpd^iaj-.v   eU  i-cajiav  XaiAoavtov  eopaaE, 

arripieiis,  qiialia  viilgiis  facere  solel,  patravil  ;  et  >'■'''   ■t^c  'X^X/.t^v    E'/.dva    -cf,;  7:av£u-jr,[j.oj   UXa/.'X>.T,; 

nobilissinnePlacilbe  bocenimerat  imperalrici  110-  (^'■'Uto   ^ip  t,v   ovojAa  TTi  ^x^Jdot.)  ■/.%'.■/,'! ty.z  v.^i  i-z\ 

nem,a're:ini  slatuaiii  solo  aiifli.xit,  ipsnm  elinin  per  '''•''''^■'  "^n-:  irdXEw;  /.aTaujpaiAEvo;. 

plurcs  civilatis  vicos  perlrabens.  u 

XXX.Iinperalor,liacre  ad  sc  ilelala.ianliim  iiio-  .v'.  Ta'jTa   T:j6d|j.£vo;   o   pai-.XEu;    xal  yaXEm-va;, 

lestia?  qnanliim(iccebat,binc  rercipiens.eain  civi-  i^ir.tp   eixo;  t,v,  Ti   te    ti,;  toXeui;  itftiXETo  o^z/.aia, 

lalem  propriis  lcgibus  ablalis  iiiullat,   viciiianique  ''■*'  "^^    •,e!tovi    udXti    .VaooixEia    Tf,  rapi  OaXauav 

iirbem  l.ao(liceain,qua)  propterlittiisiiiaris.sitacsl,  diSuxe  -cf^v  f,Y£i.ioviav,    Ta^jTf,  |xaXioTa   vo|X':;iuv  aj- 

illi  pra!licit,liac  polissimum  via  ipsi  iPfjre  se  facere  "^ou;   iviajEiv  •     e^t,Xot'jt:ei   yip     fj     AaodixEia  ttiv 

persuasiiinhabens;namque.\ntiocbiai;  .ilongolem-  '.Vvxidy^Eiav     avcoOEv.    MeTi   Si  Ta^jTa   xal   E[A-i7tp^v 

pore  aMiiulabaturLaodicea  Insuperaulem  illaiii  se  ■'i-EiXEi    xal   zaTaXusiv  -xai    ei;   -/{(ijiTiv   -h  aiTj  \i.t- 

inccnsiirum  ac  (lelcluriim  niinilabaliii',nec  non  iii  xaoaXETv.    ol  ii    ap-/_ovT£;   xxi    ovETXdv    Tiva;    -ap' 

paguin  eanulern  seconversui  uin:proceresveronnn-  ="j^co  cr^jXXaSdvTE;  to  TdX[jiTi[J.a  itpiv   y'""^^"  ■^ov  paot- 

nullisin  ipsofacinorisactucorreptis.anlequamtra-  ^^«   ■^■fi''    ifx-^i^ols.^.    TauTx   dl    Ttivxa    6    paotXEu; 

goediam  rescirct  princcps.  mortein  irroi;arunt.  Et  ■'iitstXEt  [ilv,  o'j    [j.f,v     7:apa-/pf,[xa   'eTtofei,    to'j:o  toO 

lia}c  qiiidein  cunclaciiniiiiiiiabaliirTlieodosius.mm  vdjiou  xtoXuovTo;  ov '.\|Aopdoio;  6  [1=^^;  TEOfivat   7:ap- 

lainoiiillico  c.\se(iiiebaliir,proliibentebocniiiiirum  fiveiEv. 'tiTTEiof,  oe  Ttapi  Tf,v  'AvTid-/Etav  f,xov  ot  Ta; 

lege.ijuamliorlamsuomagiiiisAmbrosiusferendam  i^tetXi;  exEiva;  xo[x'!^ovte;   ('EXXEvt-/o;   te  oTpaTnY^': 

curaveral.Sed  posteaquaniquiminasillasferre  jussi  TT,vtxa'jTa  wv  xai   Kataapto;   t(uv  pacitXE^Itov  fi-i^ouiJtE- 

suiit,veneruntin  urbein  Antiochiancduxaulemerat  vo;,  [j.aYiiiTpov   H   o\   'Pto[jtaTot  xaXo-jat   tov  TauTT,v 

tunc  Ilallcnicbus.    et   Osarius  pr.Tfeclus  prseto-  'r/ovTa   Tf,v  ip-y^-riv),   Iv   SsEt   [jilv   f,oav  aTtavTE;  Ti; 

rianis,  niagisler  vero  a  Koinanis  dici!':r,  i|iii  ade-  aTieiXa;     7:Ept7:E'.j)ptxdTE;  ■    oi    Ss  ttiv    u7:tdpEiav  o!- 


pliis  esl  banc  (ligiiitalein),  uiiiversi  quideni  in 
inetu veisabantur.ininarum  ejtitum  reforiiiidanles. 
Virtiilis  auicm  illi  atblela',  qui  ad  radices  iiion  - 
tium  babilabanl,  (luoruin  ingens  crat  lunc  inulti- 


xo'jvte;  TTJ;  ipETf,;  aOXriTat  (TioXXot  ol  fioav  xaT* 
exeTvo  xatpou)  auvT]-/^Oov:o  ToT;  xfi  a7:EtXfi  'J7:o6e- 
OATi|jiivot;,  xai  7:EpiETpt-/ov  7:avTaj(^0'i),  -/lat  •j::!^ 
TtiJv  -/.oXaIJo[jiEvtov  io:  ouvaTOv  TtapsxiXouv, 


liido,    iis   qiios  percellebal   comiiiinalio,  compatiebanlur,    el   circumquaque   cursanles,  de  iis  viris 

qiii  supplicio  fuerant  alfccti,  quanliiiii  licebat,  alios  solabanlur. 

XXXI.    I'nus    aulein    e.t    illis   erat  vir  sanclus,  AA'.  ET;  oe  Tt;  e;  auTdiv  ivfip  a-Cto;,   «peTri    7:aaiti 

exornalus  onini  virtute,  et  qui  die  nocleque  puras  -xExoa^jtT^iJtEvo;   xal  vu-xTtop   -/.al  jjieO'  f,|jiEpav   Ttj)   lio- 

orationes  oiitniuin  Salvatori  offerebal.Ilic  nec  im-  Tfipt    •ctov   SXu>v    xaOapi;     Tpootfepujv    Eu-xa;,   o'J--o; 

peralori>    irain   meluciis,   nec   eoruin   qiii    inissi  o'Jte   to'3    paatXEu;     xaTa7:Xa-fEi;    Tf,v    opji^j    o'jte 

erant,   poteslatein   aniino  re|)utaiis,    riiin   in  iiie-  a7:oaTaXEvTU)v    Tf,v  'E;ouaiav    e!;    vo'jv    Xootov,  xaTi 
diam  urbein  venisscl,   et    aiiiiciilo   allcrum  lcga-p[i£aov  to  ioTJ   -fEvdiJtEvo;,  xat  tt,;    /Xavioo;  OaTspou 

torein    apprebendissel,   jussit  utrunKjne  ex  equis  xtov   07:00 caXtvTtov  ip/dvTujv  Xa6d[jiEvo;,    a[X!fOT£pou; 

dcscendere.   Hi  vero  parvum  seniculuin,  cumquc  ex  Ttiv  '(^titwv  xaTa5f,vat   xEXt-JEt.  oi  Si  [xtxpdv  Tt 

viti  paiiiio  vestiluiii  conspicati.  priiiio  (luiilem  in-  -(tfii-nio-^  t-jTEXn   pixia     TiEptotSXriiJievov  iSdvxE«,    to 

digii  ibaiitur    Al   ciiiii   postea  quidain   ex   iis  qui  TtpdjTov  |jt=v   xai   -/aXEiid;     '£'.fEpov,    '£r;eiTa  Si    tive; 

sctiuebaiilur,  virtiilein  viri   manileslassenl,  coiiti-  tcov    auvE7:o[j.Evu)v  Tf^v  Toij  ovSpb;   Eor^Xtoaav  opETT,v  • 

iiiio  desilierunt  e\  cquis.et  illius  gcnua  complcxi,  xaTE7:rionjav   te   t(ov  'iTntujv   e'jO'j;,  xat  Ttov   extivou 

veiiiain    petiernnt.    \'ir   aiilcm  sancttis,  ac  ilivina  -covaTwv   AaSdiJtEvoi   ouYYvufJiiv   II^TiTcuv.    0  St   Sotoj 

plenus  sapientia,  tali  apud  eos  usiis  cstorationc  :  ivf,p  ttj;   Oeiac  ootfia;   JiJttfopriOEi,- TotoToie  ■npb;  a5- 

l)ii:ile,  o  cara  lapita,   imperalori  ;  Noii  iinperator  Toii;  e/pr^oaTo  XoYot;  •  E'i-aTE  of,,  10  tsiXot  avcpt;,  xto 

?olimi,  veriini  etiaiil  liomo  exsistis  :   ne  ii;itur  SO-  ^aatXiT  •  O-J  paoiXfj;    eT    [Jidvov,  aAXi  xal  avOpujito;- 

lum  iinperium,  sed   ipsaiii   qiioque  iiatoram  con-  [xf,  Toivuv    7:pb;   (jidvr^v   opa  Tf,v  paotXiiav,  oXXi    xat 

sidcrts  ;   cuni   eniiii    bomo   sis,   ej.isdciu  nalura"  tfiv  (^uotv  a''jTf,v   XoYtiou  •    i'/0pio7:o;    y^"?   "^#   <'t*o- 

consortibus    impcras.   Humana  porro  nalura   ad  itHut  3aotXtutt«.  li«T'    tUdva  Sl    Otiov    xil  i[io(eu 


71 


VITA  S.  AMBROSII  AUOTORE  METAPMRASTE 


aiv   icivtwc   T,   Tulv    av9pu;tiov    SeST,ix'.'rjpYT,xat    (pu- a  imagiiiciTi  ac  simililiuliiieni  (livinain  omnino  efficla 


ffi;  •  (XT,  TOfvuv  f'>|i(i)?  oJTu)  y.al  a7tT,vto;  'oO  6eoO 
•tfjv  ety.dva  zsXeue  xaxa5'.faTTEij9at  •  TapovjvEt;  -^ap 
OJTto  ibv  AT,[i.ioupYOv,  TT,v  ^KEtvou  xoXi^tov  Ei/.ova. 
Zxditnorov  YOJV  <o«  >t5tt  TJ  ya/XTiC  kvs/.a  .^UJ/Epai- 
vtov  etxdvo;  TauTa  TroteT?.  '  Oaov  il  xt\i;  a-l/uyf/j  oia- 
tpEptt  f,  E|i4/uyo;  xat  ^(oca  xat  Xo-;ixfi,  0T|Xov  aTradt 
ToT«  tc  vouv  eyouatv  oijtoitoc  xai  aisOY,fftv  Ilpo;  ci 
TOUTOt;  XoYinaiTbto  xixsTvo  •  <J;  f,|iTv  ixsv  pa5tov 
4vxi  xfi;  Etxdvo;  TflaSe  itoXXi;  ST,|AtoupYfiaat  yaX- 
xa; 


est  ;  (jiKicirta  nuli  lam  t  riuleliler  alqiie  iiuma- 
niler  iniaginem  Uei  jugiilanilain  pra3ci|)ere  ;  .«ic 
enim  ail  ir.iin  concilas  Artificeiii,  (ium  in  cjus  ef- 
ligicm  aniniaiJverlis.  i'er|ieiiile  igitur  (juemaiimo- 
(liini  hi  ipse  pioiiler  figurain  aeream  graviter  com- 
inoius  islas  ilosigiia~.  Quanto  aulem  imago  spirans 
et  viva  cl  raliiinalis  potior  esl,  (]'.iam  inanima, 
perspicuum  est  oinnibus,  qui  qui'iein  inenle  ac 
sensu  sint  praedili.  Prfelerea  et  hoc  secum  repu- 


avatpEOivTtov  ST)|j.toup-ff,aat  Tpiy^a. 


Tcpotsavto;   awvaxov   (ifav   y/jm    x(ov     IpI,  nobis   iilique  ex|)'  (lilum   esse  |)ro  slatua  isla 


pluresa'reas  alias   condare  :  iiii  econlrario  pror- 

sus  i'npossibile,  eoriun,  qui  necali  sunl,  vel  unum 

frinfiii  piocutlere. 

AB'.    ToJTtov     axojavTE;     oi     eau|taaxoi   av5pe;         XXXU.  His   audilis,  adniirabiles  illi    wri  quK 

IxtTvot     |j.T,vuouiji    xto    paatXET  xa  E!pT,|j.eva  xai  xf|v  B  dicla  fueraul,  significant   imjieratori  el  iracundi;e 


xou  8u|j.o0  xaxejoEdav  (5X0^2  •  (j;  stvxt  xov  a7:t'A'ov 
l/.efvtov  aT:o)o-j"!av  xe  auxtxa  ■;fi'\f'x:  xat  xf,;  (3p-,'f,; 
xf,v  a'x(av  ST,X(Jbjat  Oux  eOEt  fkp^  e-jti,  i[jou  itXTijj.- 
(jeXViJavxo;,  YJvaTxa  TtiiTi;  e'j!jiT,[j.t'a;  a;t(uxaXT,v 
xoaaOxTiv  [xexi  xEXeuTf,v  oe;aaOat  rapoivtav  •  xax' 
Ejjtou    OE   e7p'/iv  xbv   OujJibv    xou;    aYavaxTouvTa;    OTtXt- 


6    (BtXdypiaTO 


aOTou    XT,; 
oTteXau  jEv . 


Ar .   0 

Tpd^nov     iv 


flamrnam  exslingiiiinl ;  ila  ul  minanim  istaruni 
lcco  qiiam  primuiii  sui  ^cribpret  excusalioiieiii,  et 
ira;  su;b  caiisam  exponerel.  Non  decebat  enim, 
inquiebat,  nie  delinquenle,  uxorem  incani  prsedi- 
ratione  omni  li  iige  (lignissiniam  lantum  conluine- 
li;ie  posl  inortem  sustiiiere  :  sed  eos  qui  aniino 
suo  obl('mperar»nt,  coiilra  me  1  porlebat  iracun- 
diarn  arin.ire  suam.  His  |  rajterea  subjunxit  ilhid, 
angi  se  aniiiii  alqiie  dolere  quod  cognovisset  a 
prajfectis  inorlc  allectos  qursdam  fuisse.  lloc  ita- 
que  inodo  imperalor  Clirisli  amicus,  talibusque 
[iraeceptis  ab  admirabili  Ambrosio  fuerat  iiislilutus, 
tanlamque  gratiam  ac  spiritualein  utilitatem  ab  eo 
perceperal. 
OE  OeTo;  ouTo;  'A|jLSpdaio;,  ov  eTpTixat  C  XXXIIl.  Divinus  aulem  tiie  Ambrosius  in  Ec- 
:f,  xo'j   Xptaxo'J   'lixxXTiatqc  iv  dpOood^oi;     clcsia,    quemadmoduiii     (liclum    esl,    orthodoxis 


aat.  tlpoaExiOei    c-    xoOxo,    d);    aXust   xxt    avtaTa'!  X' 

va;  UTtb 

ouv 

(AaaToO 


cLp-^iuiwi     av:fipf,o6at   jj.aOtov.  Ouxio    [jie/ 

paatXe'J;   xat  xotauxa  'JTtb  toO  6a'j- 

.\aopoaiou     tte-atOe^jxo,    xai    xoaa-JXT,;   Ttap' 

yaptto;    xai     xfj;     7tve'jtj.axtxfi;   (otpeXeia; 


idY[xaat  otaXa^jilia;,  ^TiXtoxT];  te  xal   u7tEp[j.ayo;   xn;     dogmalis  fulgens,    oemulatorque    verilatis   factus 


aXT,9eia;  •^zviix.t^oi ,  xat  eTtotxo5o|j.V|aa;  Etti  X(p  9e- 
[jeXujj  xtiv  aTtooxdXiov  xai  Ttpo'iT|Xtov,  Xoyou;  xe 
opOoOo;'Ia;  xai  OtOaaxaXta;  exOeiievo;,  xat  Tcaoav 
\tTto  '.\pE[ou  xai  '.VTtoXXtvapfou  xaivtoOeTaav  a'ipEotv 
aTtsXaoa;,    ttivxa    xe     xa   xf,;  auxou  ExxXTioia;    xaXdi; 


dtaOi 


et  propugnator,  ciiiii  siiiicr  inndamentum  aposlo- 
loruin  ac  proplielarum  Kdificasset,  nec  non  rect* 
doctrina'  ac  disciplaue  verba  exposuissel,  fugata 
(pialibel  ha;resi  ab  .-Vrio  alque  A|iollinario  recens 
iiivecta,  et  Ecclesia  sua  in  omiiibus  oplima  con- 


l^evo;. 


Pa6'j  -cnpa;  eXiaa;,    itXfipTi;  xe     stituta,  in  profundani   progre^sus  seneclulem,  ac 


T|[jep(ov  -^fio^Lyoij  avETta'JoaTo  ev  £tpf,VT),  TeOel; 
4v  xf,  exxXT,aia  MEOioXaviov,  [j.vf||j.T,v  aXT,6f,  Tov  aj- 
T,^'j  piov  xax^XtTtdiv  za't  xa  xaxo?0(j|j.axa  *  tov  ^T,Xto- 
xi;  xai  fi[j,a;  -cEvEoOat  xaxa^ttooEie,  xai  xtov  a^jToiv 
«[lototov   exEiv(p  xat    Ttov    aTE!oav(ov    ETtlTuyETv  yaptxt 


dieriim  pienus,  iii  pace  reqiiievit  Tumulatus  esl 
in  Ecclesia  .Medioianensi,  veiam  inemoiiam  sui 
relinquens,  propriam  utique  vitaiii  el  recte  facla  : 
quoruin  ut  nos  quoque  evadamus  imitatores, 
eadeniquo   cum  illo  pra^iiiia  atque  coronas  obli- 


xat  totXavQpioTtiif  xou  Kup'!ou  fi[j.(ov  "1^,000  Xptoxou,  p  iieamus,ipse  dignetur.gratia  et  bcnignilate  Domini 
14)  8d;a  xai  xb  xpaxo;  et;  xo'j;  aidiva;  xtov  aiiovtov.  noslri  Jesu  Chrisli,  cui  lionor  est  alque  potestas 
*l*^^'  in  saeciiia  saeculoruin.  Amen. 


73 


EX  EJUS  POTISSIMUM  SCRIPTIS. 


74 


YITA  SANCll  AMBROSII 

MEDIOLANENSIS   EPISCOPI 

EX  EJUS  POTISSIMUM   SCRIPTIS  COLLECTA,  ET  SECUNDUM  CHRONOLOGI/E 

ORDINEM  DIGESTA. 


1.  Tanta  rerum  gestarum  magnitudine,  doctrina3  A. 
ac  librorum  edilorum  celebritate,  sanclitatis  de- 
niqueetvirtutumepiscopaliiim  laudeclaruitsanclus 
Ambrosius,  ut  instar  cujusdam  essct  miraculi,  si 
defuissent  eruditi  homines,  a  quibus  ejus  historia 
litterarum  monumentis  committeretur.  Exstiterunt 
itaque  non  pauci  tum  Grasci  tum  Latini,  qui  hanc 
ipsam  spartam  ornandam  susceperunt,  in  quibus 
ordinem  ducit  Paulinus,  sancti  antislitis  notarius 
atque  diaconus,  cujus  fidem  ac  diligentiam  in  du- 
bium  revocare  nequaquam  licet.  Verumtamen 
illud  in  eo  desiJeratur,  quod  vi.K  ullam  in  rebus 
enarrandis  chronologia;habu't  rationem,  etnullum 
scriptorum  doctoris  nostri  catalogum  curavit  con- 
texere,  quod  non  omisit  inAngustini  Vita  Possidius. 
Vitium  illud  reparare  eruditissimus  cardinalis  Ha-  p 
ronius  constituerat,  cum  eam  Ambrosii  Vitam  elu- 
cubravit,  qu;e  in  Romana  Ambrosianorum  Operum 
editione  illis  praemissa,  postmodum  cum  iisdem 
toties  recusa  luit.  At  vero  hic  tanti  viri  labor  usque 
adeo  non  tulit  omnium  approbatiunem,  ut  proprio 
auctori  non  satisfecerit ;  quippe  qui  post  annos 
aliquot,  cum  in  ingenti  suo  Annaliura  ecclesiasti- 
corum  opere  desudaret,  pronuntiaverit  dc  eadem 
Vita  («i/  ativ.  397):  Quam  ad  scripla  de  eodem 
(Ambroaio  scilicet)  in  Aniialtbus,  eum  diKrsum 
in  ea  invenies  {quod  posleriores  cogitationes  meliores 
esse  snleanl)  conlormandam  inlclliges.  Quocirca, 
pnEterquam  quod  eadem  Vita  longiuscula  est, 
illam  prslo  subjicere  sine  corrcctionibus  mutatio- 
nibusque  neutiquam  possemus,  qund  noluimus  in 
opere  alieno  nobis  licero.  C 

2.  llermannus  Sorbouicus  doctor  post  Baronium 
novara  Ambrosii  Vitam  evulgavit,  quam  quidem 
tanta  dignatione  omnes  excepernnt,  quantam  me- 
rebatur  auctoris  diligentia  ct  eruJitio.  Verum 
etiamsi  vernaculo  idiomate,  quo  edita  est,  scripta 
non  fuisset;  cum  res  Ambrosiano  fevo  et  in  im- 
perio  et  in  Ecclesia  gestas  complectatur,  amplior 
sane  cst  illiusmoles,  quam  ut  ipsam  istorum  vo- 
luminum  modus  capcrct. 

3.  Itaque  optimum  nubis  illud  visum  esl,  ut 
Vitis  duabus,  quarum  alteram  edidit  Paulinus, 
ulteram  Grajcus  auctor  consarcinavit  ,  pra^missis, 
tertiam  insuper  adjungcrcmus,  qua;  ad  rhrorinlo-  D 
gicam  rationcm  accuratior,  defcctum  supplcrct 
illarum  utriusque.  Ipsam,  quoad  ejus  fieri  poterit 

ATROL,  XIV, 


ex  Ambrosii  libris  haurire  conabimur,  cujuspartes 
singulas  ad  eam  concinnitatem  ac  proportionem 
pro  nostravirili  cogere  satagemus  ;  ut  illius  be- 
neficio  lector  non  modo  factcrum  scriptorumve 
Ambrosianorum  ordiiiem  capere  nullo  negolio 
vnleat,  Verum  etiam  ad  studium  cnrumdem  ope- 
rum  lectioni  cum  fruclu  impendendum  evadat 
paratior. 

4.  (A.\.  350.1  Extra  controversiam  est  natum 
in  Galliis  essc  nostrum  .\ml)rosium  ;  ejus  paren- 
tem,  Ambrosiura  etiam  nomine,  in  iisdem  provin- 
ciis  prmfecti  dignitatem  obtinuisse  ;  ipsumque  an- 
tequam  ederelur  sanctus  Ambrosius,  duobus  jam 
liberis,  Marcellina  scilicet  ac  Satyro,  fuisse  au- 
ctum,  atquc  adeo  sanctum  hunc  uostrum  ordine 
nascendi  tertium  exstitisse  (De  excessu  Sal>jri,lib. 
I,  n.  5i).  At  non  tanta  est  de  tempore  et  loco  in 
quo  primum  lucom  adspexit,  scriptorumconsensio. 
Nam  quod  ad  tempus,  qui  Ambrosio  lxiv  vit;e  an- 
nos  tribuunt,  annura333ei  natalemcsse  affirmant : 
qui  autem  autumant  ipsum  non  uRra  annum  lyii 
vitam  produsissc,  ortura  ejusdem  non  contigisse 
nisi  anno  340,  plane  contendunt.  Utriquc  harum 
opinionum  illud  commune  est,  quod  anno  397, 
vel  398,  voluut  e  vivis  excessisse  sanctum  anti- 
stitem  :  totius  autem  diflicultalis  cardo  circa  nu- 
merum  annorum  quos  ille  vixit,  in  hoc  vertitur, 
quod  cum  vir  sanctus  epistola  lix,  qua;  ad  Seve- 
rum  destinata  est,  annum  agere  seLiii  tesiificetur. 
illic  cliam  ha!c  verba  scribat  (epist.  59,  num.  3): 
.Vi)s  autcm,  inquit,  olijccti  barbaricis  motibus,  et 
hcllorum proccllis,  in  medio  versamur  omnium  mo- 
lestiarum.  Enimvero  qui  locum  illum  cum  Baronio 
de  bello  adversus  Maximum  tyrannum  geslo  in- 
terprelanlur,  Ambrosium  inde  colligiint  pervcnisse 
ad  annum  vitre  tiv,  eo  quod  anno  307  idem  hoc 
liellum  trepidatione  ac  lerrore  complevcrit  oninem 
Italiam,  sanctus  vero  pra?sul  non  anle  annum  397 
lato  functus  sit.  Qui  autem  cilala  verba  de  bcllo 
Eugeniano,  quo  anno  3'J3  vel  304  palratuni  est 
intclligenda  esse  dcfcndunt,  iidoin  Ambi-osium 
annos  natura  lvii  mortcm  obiissc  nuilo  inodo  am- 
bigunl.  Fateinur  quidem  in  bao  sccundu  opiniono 
majorem  quaindam  voritalis  speciem  elucerc  :  sed 
in  hac  questionc  magnum  inesse  opera3  prelium 
non  arbitramur.  Etenim   hos   septcna   annos,   do 


73 


VITA  S.  AMBROSII 


76 


quibiis  hic  controvertitur,  ad  vitani  ab  Aniljrd^^iii 
ante  baptismurn  et  in  sascularium  reruni  ciiiiiiinT- 
cio  exactam  pertinere  in  confesso  est:  de  annis 
vero  quos  vixit  cpisenpus,  et  ad  quos  pracipua 
qui-eque  ipsius  facta  refenintur,  auctores  fcrme 
inter  se  consentiunt. 

5.  Quod  porro  ad  locum  qui  eumdem  nascentera 
exceperit,  satis  cognoscitur  ex  verbis  Paulini  eara 
urbem  fuisse,  in  qua  sedem  habere  consueverat 
Galliarum  pr^Tfectus  (Basil.  Epist.  ad  Amhr  ;  Pau- 
lin.  in  Yila  Amhr.,  etc).  Verum  illa  ipsaurbs  qua?- 
nam  censcnda  sit,  haud  parva  lis  est;  a!ii  enim 
Arelati,  alii  Treviris  aut  etiam  Lugduno  hunc  ho- 
norem  deferunt,  singuli  videlicet  harum  urbium 
nobilitati  ac  prairogativis  antiquis  nixi  :  sed  revera 
nulllum  argumentum  quo  cccteris  in  hoc  antopo- 
nenda  liquido  domonstretur,  in  medium  promentes. 
Non  desunt  prKterea  qui  Romam  ipsam  vocitent 
Ambrosii  patriam :  sed  patria  nihil  aliud  apud 
eos  his  locis  sonat,  quara  familice  atque  originis 
solum  natale,  noc  non  solitum  parentum  sancti 
viri,  et  ipsius  etiam  non  modicio  tempore  domi- 
cilium. 

6  In  illa  igitur  harum  urbium,  ubi  pr;ofocti 
Galliarum  prffilorium  erat,  in  luoem  cditus  est 
noster  Ambrosius :  ubi  ct  Paulinus  (in  Vita  Ain- 
bros.,  n.  3)  prodigium  illud  memorat  contigisse, 
quo  apicul.T  in  os  infantuli  alternatim  intrantes 
atque  extiintes,  summam  illins  in  dioendo,  et  in 
horainibus  ad  Christi  obsequium  alliciendis,  suavi- 
tatem  visae  sunt  portonderc. 

7.  (An.  353.)  Patre  mortuo,  Amlirosius  cura 
matre  Romam  revorsus  est,  qua  in  urbe  iVIarcelli- 
nam,  ijihc^c iiz>(/ /'»/«/(''«, utPaulinustestatur(num. 4), 
jani  fucrat  profcssa,  cura  alia  item  sacra  virgine 
habitantom  rcperit.  Cum  autem  ex  ipsomet  Ambro- 
sio  cognoscere  sit  eamdem  iVIarcellinan  Liberii 
pontificis  manibus  natali  dic  Christi  Domini  flam- 
meo  virginali  fuisse  cnnsecratara  (lib.  iii  De  virg. 
cap.  1,  num.  I)  :  aliunde  vero  non  dubitetur  quin 
ille  pontifex  xi  Kal.  Junias  anni  tantum  352,  suf- 
fectus  fuerit  in  decessoris  sui  Julii  scdem,  hinc 
flt  compertura  Marcellina;  consecrationem  non  nisi 
viii  Kal.  Januarias  anni,  ut  minimum,  353,  aut 
potius  351,  fleri  potuisse.  Porro  cum  dd  tempiis 
Ambrosiano  in  urbem  reditu  posterius  referatur  a 
Paulino  sai-pius  hic  citando,  quod  idera  Ambrosius 
manus  suas  tanquam  futuri  episcopi  exosculandas 
puellae  porrigeret  memorata;,  ex  lusu  illo  sane  pue- 
rili  satis  colligitur  Pauliniana  verba,  cum  adole- 
rme/,  potiori  jure  dc  sancti  nostri  anno  xii  vel 
xiii  intelligi,  quam  de  xix  aut  xx.  Unde  illud  non 
leviler  potest  cunlirmare,  quodAmbrosii  ortuman- 
no  3*0  assignavimus. 

8.  Educatus  in  contubernio  harum  virginum 
noster  Ambrosius,  inde  tanto  erga  virginitatcm 
atquc  cffilibatum  amore  allVctus  cst,  ut  illud  vita; 
genus  non  modo  ipsc  scmpor  coluerit  quara  stu- 
diosissime,  veruni  etiaiu  totis  viribus  longe  lateque 


A  propagaverit,  quemadmodura  edita  ab  eo  scripta, 
vir^ines  ejus  manibus  solemni  ritu  Christo  con?e- 
crata5,  monasteria  demum  variis  in  locis  ab  ipso 
instituta  palam  faciunt.  Inter  virgines  autem  quoe 
a  sancto  prffisule  ad  professionis  sure  perfectionera 
inlbrmatae  sunt,  niillam  insignioribus  virtutum 
omniura  fulsisse  docuraentis,  quani  Marcellinam, 
ipsius  effigies  a  pio  Iratre  stylo  expressa  clare  de- 
monstrat  (lib.  iii  De  virg.  cap.  4,  num.  15  et  seq.]. 
Roma;  quidem  corninorabatur  eadem  virgo,  sed 
iVatri  sernper  intiino  quodara  animorura  nexu  con- 
juncta  fuit;  ita  ut  ejus,  si  quando  ipsum  in  Urbem 
Iraheret  uccessitas,  conspectu  frui  minime  con- 
tcnta  subinde  Mediolanum  itaret  ad  eura  invisen- 
duin  :  quoties  autem  ab  invicera  locorura  distantia 

„  scparabantur,  crcbris  epistolis  iisque  de  virtute  ac 
religions  potissimum  scriptis,  mutuura  sui  deside- 
riura  consolarentur.  At  prsterea  si  quid  anxium 
sollicitumve  reddebat  Arabrosiura,  amantissima 
soror  IVaternam  sollicitudinem  cum  eo  partiri 
nunquaui  destitit,  quoad  ille  vixit :  ipsam  enim 
siiperstitem  ei  fuisse  dubium  non  est. 

9.  Ambrosius  dum  egit  Romse,  liberalihiis  disci- 
plinis  (Paulin.  in  Vita  Amhr.,  num.  5;  operam  de- 
dit,  magnosque,  ut  ex  ejus  lucubrationibus  licet 
cognoscere,  et  in  lectionebonorum  auctorum,  et  in 
Grajcaruui  lilterarum  cognitione  progressus  ha- 
buit.  Inde  cum  orandis  in  foro  causis  animura  ad- 
jccisset,  tantum  prse  se  tulit  ingenii,  eloquentise  et 
gravitatis  ;  ut  eum  Probus  praetorio  prfefectus  ad 
consilium     trihucndum   eligeret.    Satyrus   quoque, 

C  peracto  studiorum  suorura  curriculo,  forum  secu- 
tus,  incrcdihili  admiratione,  ut  Ambrosii  verba 
usurpemus,  in  auditorio  praefccturx  sublimis  emi- 
cuit  (De  excessu  Satyri,  n.  29).  Et  revera  ambo  illi 
fratres  virtutum  suarum  sutfragio  clarissimas 
quasque  dignitates  assecuti  sunt,  quas  quo  animo 
iidem  adierint,  rlare  significavit  Ambrosius,  ubi 
hfcc  dixit :  Sxruli  hujus  honores,  inquit,  .  .  .  quos 
iilco  ndcpii  sumus,  non  quia  fuii  e.xpctenda  eorum 
pcrccpiio,  sed  ne  vilis  dissimulaiio  videretur  [ibid., 
num.  2.5).  Quemadmodum  autem  Satyrus  provin- 
ciam  administraverit  suae  cur»  creditam,  non 
aliunde  melius  quam  ex  hoc  fraterno  testimonio 
discere  licet;  Qualis  in  univcrsos  fucril,  ait  i]\e,pro- 
viiicialium  quihus  prxfuit,   sludia  docent  qui  paren- 

T\  tem  magis   proprium,  quam  judicem  loquehantur. 
gratum    pix    necessitudinis    arbitrum,    constantem         . 
scqui  juris  disccptatorem  {ibid.  num.  58).  U 

10.  (An.  375.)  Quam  regionera  Satyrus  regen- 
dam  acceperit,  minirae  conslat :  quod  vero  ad 
Ambrosiura,  Probus  jam  ante  memoratus  eura 
pi-ffifecit  Liguriffi  atque  .-Erailia;,  quibus  provinciis 
archiepiscopatum  Mediolanensem,  Liguriarura 
Taurinensem,  Genuensem,  atque  Bononiensem 
comprehendi  vulgo  existimant.  Cum  porro  Ambro- 
sium  illuc  abs  se  Probus  dimitteret,  cum  hisce 
verbis  fertur  allocutus:  rnt/f,  inquit,  age  non  ut 
jude.c,   scd   ut   episcopus  i_Paulin.   in    Vila    Ambr. 


t 


77 


EX  EJUS  POTISSIMUM  SCRIPTIS. 


78 


num.  8)  ;  nimirum  ut  potius   clementiam   episco-  A.  episcopi  judicio,  orienlales  eliam  exemplo  probarunt 


p;ilcm,  quam  judicis    scvcritatrm    c.';h'bcrct    prc 
vincialibus,  pulcherrime  admoncns. 

II.  Hujus  praecepti  haud  immenior  exstitil  Am- 
brosius  :  populorum  enim  animos  tantopere  sibi 
devinxit  comitate  sua  et  mansueludine,  ut,  exstin- 
cto  Auxentio,  perfido  illo  Ariano  (qui  sedem  occu- 
parat  Mediolanensem,  unde  ejectus  et  in  exsilium 
amandatus  eratsanctus  Dionysius},  in  ejus  locnm 
ipsemet  sufTectus  fueril  ad  eum  modum  qui  a  Pau- 
lino  eleganter  describitur.  .\mbrosius  hac  in  ele- 
clione  vim  sibi  illatam  fuisse  frequenter  conqueri- 
tuT  {ibid.,  num.  6  et  seq.)  namque  in  primo  libro 
de  Otficiis  (  num.  2  et  A)  modo  sibi  relugienli  im- 
positam  sacerdotii  necessiludinem  dolet,  modo  se 
raptum  a  tribunalibus  alque  administrationis  infulis  t» 
ad  sacerdcttium.  EL  alio  in  libro  :  Dicctur,  inquit, 
Ecce  ille  non  in  Ecclesix  nutritus  sinu,  non  edomi- 
tus  a  puero  :  sed  raptus  a  tribunalibus,  abductus  de 
vanitatibus  sceculi  hujus,  a  praconis  voce  ad  Psal- 
mistx  assuefactus  canlicum  (lib.  ii  De  posnil.  c.  H, 
num.  67).  Et  post  pauca  :  Custodi  donum  qxwd 
contuUsti  etiam  refuyienli.  Ego  enim  scicbam  quod 
non  sum  dignus  vocaj-i  epi.^copus,  quoniam  dederum 
me  sasculo  huic  :  sed  graiia  tua  sum  quod  sum.  £' 
sum  quidem  miuimus  omnium  episcoporum,  et  infi- 
mus  mento.  In  epistola  quoque  ad  Vercellenscs  ita 
loquitur  :  Quam  rcsistebam  nc  ord-narer...  Scd 
non  valuit  prxscriptio,  prscvaluit  iwpressio  (epist. 
63,  num.  6-5).  Certe  quidem  ex  iis  qnsB  Paulinus 
hac  de  re  narrat  (in  Vita  .\mbr.   n.  7.  et  seq.),  pla- 


q';cmadmodum  teslaturipsemet  .\mbrosius,  qiii  et 
subjungit  :  Si  diUUio  ordinaiioni  liejuit,  vii  cogen- 
lis  esl  :  si  lioti  i'ecst  humilitas  competens  sacerdotio, 
ubi  causanon  hxret,  viiiuni  non  imputatur. 

13,  Verisimile  est  consecrationem  illam  vii  Idus 
mensis  Decembris  factam  fuisse  quandoquidemhoc 
ipso  die  menlio  ejus  fit  tam  apud  Grs3Cos,  quam 
apufl  Latinos  :  quin  ethoc  idem  indicare  videtur 
Ambrosius,  cum  agens  de  Felicis  Comensis  epi- 
scopi  ordinationc,  qux  in  e.vordio  ipsa  Kakndarum 
Novembrium  redibat,  sic  eum  alloquitur  :  ISalalem 
tuum  prosequemur  nostris  orationibus,  et  tu  noslri 
in  tuis  vclis  non  oLliviscaris  (epist.  4,  num.  2). 
Etenim  si  dictio  no-itri  afficiat  vocem  natabs,  ad- 
moduni  prohabile  fuerit  virum  sanctum  non  aliun- 
dead  ha^c  scribenda  inductum  esse,  nisi  quia  initi 
abs  se  episcopatus  annivcrsarium  cogitabat  tunc 
imminere.  Atqui  consensus  chronologistarum  de 
anno  consecrationis  ejusdem  sancti  multo  major 
est,  eorum  enim  peritissimi  anno  374  eam  coUo- 
cant ;  quanquam  uon  desint  qui  eamdem  in  annum 
insequeuteui  diiTeie  voluerint,  non  satis  nimirum 
attendentes  Valcntiniani,  quem  superstitcm  fuisse 
constat  quo  teaipore  ad  episcopalum  Ambrosius 
cooptatus  est,  obilum  evenisse  anno  375,  mense 
Novombri.  Quamprimum  vero  sanctus  antistes 
electionem  suam  episcopis  cum  orientalis  Ecclesice 
tum  occidentalis,  ut  moris  erat,  significavit,  ex- 
statque  etiamnum  episola  magni  Basilii  perquam 
egregia,    qua  litteris  Ambrosianis  ille  respondet 


nissimum   est   sanotum    hunc   nostrum,    ut  huic  C  (Basil.  epist.  55),  et  qui  epistola:  Uionysii  quem  in 


oneri  subduceret  humeros,  nihil  non  tentasse. 
Verumtamen  ubi  Valentiniani  Ca-saris  allatae  sunt 
litterae,  divins  voluntati  quam  post  tol  indicia  in 
dubium  revocare  jam  non  poterat,  morem  gerere 
coactus  fuit.  Eam  ob  rem  secutis  temporibus,  cum 
atrocissime  impeteretur  ab  Arianis,  Valentinianum 
secundum  his  verbis  cnmpellabat  :  Umitlo,  in- 
quiens,  quia  jam  ipse  popxdus  judicuvit,omitto,  quia 
eum  quem  habet,  de  patre  c.lementiif  tux  postulavit  : 
iaceo  quia  pater  pietatis  tuie  quictem  fuluram  spo- 
pondit,  si  eleclus  susciperel  sacerdotium.  Ilanc  ftdem 
seculus  ium  promissorum  (epist.  21,  num.  7). 

12.  Postquam  igitur  divinis  paruit  imperatis,  re- 
generationis   lavacro    episcopi    calholici   manibus 


episcopatu  excepit  Ambrosius,  rcliquias  adjunctas 
fuisse  quidam  cxislimaiit.  Mortuus  autcm  est  in 
exsilio  sanctus  Dionysius  vni  Kal.  Aprilcs  ejus- 
dem  anni  374. 

14.  Caeterum  Ambrosius  noster  statim  atque  ad 
tanfam  dignitatem  assumptus  fuit,  omncm  aliam 
curam  pra;ierquam  implendi  muneris  sui  a  se  re- 
movit.  Is  enim  hona  tomporalia,  quibus  ipsius  fa- 
milia  locuples  crat,  cum  Siityrum  iratrem  opibus 
pauperem  fuisse  vir  sanctus  neget  [Deexcossu  Sa- 
tyri,  num.  56),  universa  abdicavit,  auroquc  et  ar- 
geato  in  egcnos  coliato,  prajdia  sua,  reservato 
sorori  solo  usufructu,  Ecclesia;  Iribuit  (Paul.  in 
Vila    .imbr.    num.    58).    Inde   esl  quod    tempore 


voluit  expiari  :  Baptizatus  autcm  fertur  omnia  ec-  J)  Ariana;  persccutionis  responderit  tanta  cuiu  fidu- 


clesiastica  officia  implesse,  alque  octava  die  episcopus 
ordinatus  est  (Paulin.  in  Vita  Ambr.  num  9.)  N'ihi- 
lominus  tamen  ut  Ecclesiffi  legcs,  quaj  neophytum 
vetant  consccrari,  aliqiiatenus  observarentur,  an- 
nisus  est  viribus  omnibus,  ut  sailcm  onlinatio 
prolelaretur  (cpist.  03,  num.  6.)  Verum  cum  non 
alia  de  causa  hujusmodi  prohibeatur  inauguralio, 
quam  ne  in  superbiam  elalus,  in  judicium  incidat 
diuboli  {I  Tim.  iii,  7),  eique  periculo  obnoxia  non 
videretur  Ambrosiana  humilitas  ;  urgente  Eccle- 
siit  utilitale,  non  diulius  differri  oportcre  judica- 
tura  est.  Et  sane  illam  ordinalionem  occidentales 


c\a.  :  Si  u  me  petcret  {'[mpera.lor)  quod  meum  cssct, 
id  est  jundum  meum,  argenlum  mcum,  quidvis 
hujusmodi  mcum,  me  non  rcfragnfurum  ;  quanquam 
omnia  qux  mei  si.tit,  ct.scnt  paupcrum  (epist.  20. 
num.  8).  Patriniunium  cuin  fratrilius  paitiii  no- 
luit,  scd  ejus  curam,  non  sccus  uc  aliarum  rcrum 
saicularium,  sicut  etiam  servorum  ac  familia;  di- 
rectioncm  in  Salyrum  rojecit.  Fratcr  ille  i'ilocti8- 
simus  aJ  eum  vcnerul  Mcdioluuum,  adoo  onim 
altcr  ab  allcro  divulsus  vivcrc  luni  polciut,  ut  ca 
de  re  Ambrosius  ilu  loqualur  :  Ncr  ipsi,  uit,  nos 
SKCuli  hujwideleclabniU  honores,  quod  nos  a  nobit 


79 


inviccmdividebanl  {De  exccssu  Sulyri,  ninn.  25). 
Tanta  vero  prudealia  et  niansucludinc  hano  adini- 
nistralionem  obivit  Satyrus,  ut  ipsi  jam  mcrLuo. 
lostimonium  hoc  rcddat  sanctus  frater  :  Sinc  offun- 
sioncuUaet  (jubernanti  fratris  domum,cl  comincn- 
dasti  saccrdotium  [ibid.,  num.  20). 

15.  Quaproptcr  cxpeditus  ac  liber  a  rcbus  trrre- 
nis  novus  episcopus,  ccBlestium  acquisitioni  totus 
incubuit  :  et  quamvis  ante  susceptum  sacrum  ha- 
ptisma  tam  honestc  tumqne  Christiane  vitam  ins- 
tituissct,  utvixaliud  ((uod  addoretur,  culniiniscpi- 
scopalis  periectio  viderelur  exigere  ;  nihilominus 
tamcn  tanta  animi  contentione  operaui  dedit  vir- 
tutibus  omnihus,  quanta  si  nullani  sibi  ine.^se  per- 
suasum  habuisset.  Qua  ratione  talis  effectus,  qua- 
lom  unumquemque  subdilorum  suorum  esse 
pcroptabat,  ci.sdcm  ad  hona  opera  faccm  nun- 
quam  non  prfeferebat.  In  primis  autem  ila  se  man- 
ciparat  cultui  sacrorum  altarium,  ut  nullis  ncgo- 
tiis  quominus  quotidie  divinum  offerret  sacrificium 
(epist.  20,  num.  15)  avocaretur.  Sed  cum  Paulinus 
satis  accurate  Ambrosianas  singulorum  dierum 
cxercitationes  enarraverit  [Vita  Amhros.,  num.  38 
et  scq.),  ut  e;e  minutatim  hoc  luco  exponanlur, 
nihil  est  necesse.  C;eterum  sanctus  praisul  atlente 
consideransguhernacula  ejus  Ecclesiaj  sibi  credila. 
quam  Auxentius,  qui  eam  totos  20  annos  oocupa- 
vorat,  Arianorum  dogmatum  veneno  inficere  nmni 
ope  conatus  fuerat  ;  e  contrario  ipso  arbitratus 
est  sibi  nervis  omnibus  esse  connitendum,  ut  non 
modo  ejusdem  Ariana;  dementire,  sed  et  omnium 
aliarum  hcereseon  pravagorminastirpitus  expopu- 
lorum  mentibus  evellerct,  Pastoralis  hujus  solli- 
citudinis  effectum  declaravit  sancLus  Hieronymus 
in  illa  verba  :  Post  Au.ventii,  inquit,  seram  mnrlem, 
Mediolani  Ambrosio  consliluto,  omnis  ud  lidem  re- 
ctam  Italia  convcrlitur  (Hieron,  in  Cliron.).  Tanfus 
autem  ille  successus  eo  dignior  est  admiratione, 
quo  ad  illum  adipiscendum  breviori  spatio  vir 
sanctus  indiguit  ;  ipse  siquidem  per  .'\rianoe  tem- 
pestatis  tempora,  id  est  anno  385  aut  380,  sio  jam 
scribebat  :  Prodirc  de  Arianis  nultus  audcbat,  quia 
nec  quisquam  de  civibus  erat,  paua  de  familia  regia, 
nonnulli  etiam  Gothi  (epist.  20,  num,  12.  Hoc  si- 
militer  tempore  Augustinum  a  Manicha^orum  cas- 
sibus  libcravit  sanctus  antistes  :  neque  etiam  du- 
bitaverinius  plures  alios  non  tam  pervicaces  quam 
Augustinum,  Ambrosio  jam  ante  debuisse  primi 
sui  erroris  depulsionem. 

16.  Verumtamen  uberos  iUi  fructus  magno  stu- 
dio  multisque  laboribus  constitcre  novo  pracsuli  ; 
nam  licet  a  nobis  observatum  sit  liberalibus  illum 
litteris  ac  disciplinis  ab  adolescentia  instrurtum 
fuisse,  ecclesiasticam  t;unen  doctriuaui,  cum  ad 
opiscopatum  proveclus  fuit,  ei  defuisse  negabit  ne- 
mo.Ut  igiturhanc  scientiam  sibi  compararct,  quid- 
quidtemporissibianogotiismuncrissui,autnecessa- 
riacorporiscuravacuum  erat,incredibili  assiduitate 
ScriptursB  sacra;  meditationi   totum   impendebat. 


VITA  S.  AMRROSII 

A 


8» 


B 


Te?tcin  habemushujuscereimagnum  Augustinum, 
cujus  ha3c  verba  sunt:  Secludentibns  me,  inquit,  ab 
ejus  aure  atque  ore  catervis  negoliosorum  hominum, 
qunrum  infirmitatibus  serviebat,  cum  quibus  quando 
non  erut,  quod  pcr  cxiijuum  tcmporis  eral,  aut  cor- 
put  rcficicbnt  neccssariis  sustentaculis,  aut  lectione 
animum  {Confess.  I.  vi,  cap.  3,  num.  3).  Sed  nec 
fidelissimus  ille  discipulus  nogligendum  tacen- 
dumve  existiraavit,  quam  rationom  in  legendo  te- 
noret  prEceptor  suus  ;  eodem  enim  loco  ista  sub- 
jungit  :  Sed  cum  lcgebat,  ait,  oculi  ducebantur  per 
pai/inas,  et  cor  intcllcctum  rimabatnr,  vox  autem 
ct  tingua  quiescebat  {Ihid.).  Neque  vero  diurnaa 
liicis  curriculum  ejus  sufficiebat  avidiati  ;  sed 
noctc  dici  hoc  in  opere  propemodum  continuata, 
redux  a  sacris  vigiliis,  lectionem  quamprimum 
rcsumchat,  sicut  ipse  oharissimo  suo  Irena;o  ingc- 
nue  fatetur  hoc  modo  scribons  :  Intcr  legendum, 
inquil,  crm  paululum  requievisscm  animo,  quia  lu- 
cubratione  destiteram,  versicuLum  illum  ccepi  mecum 
revolverc,  quo  vcsperi  in  vigiliis  usi  fueramus 
(epist.  29,  num.  1.)  Quin  etiam  postquam  aitate 
jam  erat  provectior,  de  tam  improbo  studio  nibil 
romisit,  quemadmodum  ex  una  ejus  epislolarum 
Sabiuo  amico  suo  et  familiari  scripta  cognosccre 
est  ;  in  oa  quippe  haec  verba  legimus  :  Non  cnim 
dictamus  omnla,  ct  maxime  noctibiis,  quibus  nolu- 
mus  aliis  gravcs  cssc  ac  molcsti  fepist.  47,  num.  1). 
Atque  ita  qui  labori  suo  nunquam  parcebat,  par- 
cobat  alieno.  Quaproter  cum  acerrimo  ingenio 
prKditus   csset  et   humanioribus    litteris  apprime 

C  institutus,  maxime  vero  Grscis,  in  quibus  inter 
Latinos  Patros  uni  Hieronymo  primas  concedebat, 
niirum  non  videbitur,  si  Patrum,  tam  Grajcorum 
c|uam  Latinorum,  operibus  indefessa  manu  vol- 
vendis,  et  saoris  utriusque  lingua-  codicibus  inter 
se  oonferendis,  tantos  progressus  tam  brevi  ha- 
bucrit.  Nnm  quod  contendit  magnus  cardinalis  (iu 
Vita  Amhr.  et  in  .inn.  ad  ann.  375  et  385),  Dama- 
sum  pont.  max.  ubi  comperit  Ambrosii  adhuc  ca- 
techumini  eleclioncm,  Simplicianum,  qui  eum  pri- 
mis  episcopatus  sui  annis  in  ecclesiastica  scientia 
erudiret,  Mediolanum  misisse,  haud  satis  idoneo 
nititur  fundamento  ;  quod  enim  Ambrosius  suam 
ad  eumdem  Simplicianum  epistolam  his  verbia 
conoluscrit  :  Nos  parentis  affeclu  diligc  (epist.  65)  ; 

n  et  Augustinus  ipsum  vocitarit  patrcm  in  accipienda 
gratia  tunc  episcopi  Ambrosii,  et  quem  vereut  pa- 
Irem  diligcbat  (.August.  I.  vui  Conf.  cap.  2)  ;  id 
aliunde  non  esse  factum  jam  ostendimus,  quam 
quia  illum  idem  presbyter  adhuc  juvenem  primis 
fortasse  religionis  elementis  Roma;  imbuerat,  vel 
quia  eum  post  electionem  ad  sacramenta  regene- 
rationis  ordinationisque  suscipienda  parare  stu- 
duerat. 

17.  (An  375).  Ambrosius  comparandae  rerum  ec- 
closiaslicarum,  et  Scripturarum  potissimum  co- 
gnitioni  con  alio  consilio  desudabat,  nisi  ut  im- 
plere  posset  doctoria  inunus,quemadmodum  aperte 


81 


EX  EJUS  POTISSIMUM  SCRIPTIS. 


82 


significant  haecejus  verba:  Sed  tanlummndo  inten-  A  Etenim  ut  illana  enarrationem  Theodoreti,  cui  eam 


tionem  et  diligentiam  circa  Scripturas  divinas  opto 
assequi....  el  liunc  ipsam  ul  docenlis  studio  possim 
discere  {lib.  i  De  offtc.  cap.  1,  num.  3).  Hanc  ob 
rem  stalim  a  primis  sacerdotii  annis  festinavit  illud 
aggredi ;  non  enim  obscure  id  ipsum  declarat,  dum 
tanta  cum  modestia  et  sui  demisione  proQtctur 
factum  fuisse,  ut  prius,  inquit,  docere  inciperem, 
quam  discere.  Discendum  igitur  milii  simul  cl  do- 
cendum,  quoniam  non  vacavit  ante  disrere  (ibid. 
num.  h'\.  Cicrici  porro  quos  hic  allofiuitur,  non  soli 
exstiterunt,  ad  quos  primae  illius  curae  pertinue- 
rint  ;  in  catechumenis  etiam  ad  gcnitalia  sa- 
cramenta  parandis  erudiendisque  plurimum  labo- 
rabat.  Et  tot  ejus  libri  ex  sermonibus  aJ  eosdem 
habitis  compositi,  abunde  probant  vix  aliud  ipsi 
iuisae  antiquius,  quam  ut  idoneas  redderet  hasce 
teneras  plantas,  quse  pietatis  radicibus  altius  aclis, 
fruttus  uberes  aiiquando  ferrent.  Indefessus  erat 
in  hoc  munerc,  et  omnino  in  rebus  divinis  imptcn- 
rfw,  ut  Paulinus  loquitur  (In  Vita  Amhr.  num.  38), 
fortissimus,  in  tantum  ut  quod  solitus  erat  circa 
baptizandos  implere,  quinque  postea  episcopi  tem- 
pore  quo  decessit,  vix  implerent. 

18.  Superiora  duo  conditionum  genera  sancto 
episcopo  populi  oblivionem  haud  induxerunl :  is 
euim  sedulam  operam  dabat  non  modo  illius  mo- 
ribus  virtutum  omnium  ornamento  exrolendis  ac 
decorandis,  verum  etiam  ipsius  animis  contra 
technas  ac  perfidiam  hasreticorum  prMmuniendis. 
Hoc  ejus  noscitur  fuisse  proposUum,  quando  li- 
brum  suum  De  paradiso,  quem  hoc  ipso  an 
editum  putamus,  ea  de  re  in  lucem  emisit ;  ue 
Apellis  discipali,  aut  iManichsi  potius  simplic.es 
mentes,  inquit,  malitiosa  interpretatione  traducant 
(lib.  De  parad.  cap.  5,  n.  28).  Huic  libro  alios 
duos  adjecit,  qui  De  Cain  et  Al)et  inscnpVx  suni, 
in  quibus  faciliori  adhuc  negotio  deprchenduntur 
ii  sermones,  qui  Christiani  oratoris  non  ita  maturi 
ingenium  referant,  licet  bi  ipsi  pra;ceptis  ad 
bonos  morcs  appositissimis  passim  aspergan- 
tur. 

W).  Ambrosium  siugulis  diebus  Dominicis  ad 
populum  verba  facere  consucvisse  testis  est  Augu- 
stinus,  cum  profitetur:  Eum  quidem  in  populo  ver- 
bum  verilalis  rcrle  Iraclanlem  omni  die  Dominico 
audiebam  (lil).  vi  Cotif.  cap.  3).  Sed  verba  illa  non 
nisi  dc  scrmonibus  per  anni  cursum  ex  cnnimuni 
more  haberi  solitis  accipienda  sunt  ;  in  feslis  ce- 
iebrioribus,  necnon  in  diobus  exlraordinariis  quo- 
tidie,  imo  vero  interdum  etiam  seuiel  et  iteruui  eo- 
dem  diosuggostuui  conscendebat,  sicut  a  nobis  suis 
locis  observalum  est  lAdmon.  iti  lih.  de  Mi/sl.  el  in 
lib.  Hexacm.). 

20.  Pi-iiiiis  quoijuc  Ambrosianicpiscopalus  annis 
gencrosam  illain  libertalem,  quam  saccrdos  Chrisli 
advcrsus  principea  magnatcsque  sceculi  adhibcre 
constitucrat,  expcrtus  cst   Vaientinianua  Magnus. 


debemus,  verbis  ipsis  reprmsentemus  :  Paucis  post 
diebus,  nimirum  ab  ordinatione,  cum  divinus  Am- 
hrosius  multa  cum  libcrtatc  imperatorem  alloquens, 
nonnnlla  rcprclicndisset,  qux  a  magistratibus  haud 
rectc  facta  esse  videhantur,  rcspondit  imperator :  Hanc 
iuam  libcrtatem  jam  pridem  cognitam  habebam  ;  sed 
licet  eam  probe  nossem,  noii  solum  non  contradixi, 
imo  asscnsum  pnnhui  ordinationi  tux.  Proinde  de- 
lictis  animarum  nostrarum  medicinam  adhihe,  quem- 
admodum  divina  lcx  prxcipit  (lil).  iv  Uist.  eccl., 
cap.  7). 

21.  Hic  imperator  xv  Kal.  Dccerabres  diem 
obiit,  relictis  duobus  filiis,  Gratiano  scilicet  ac 
Valentiniano  :   quorum  ille    prior  jam  impleverat 

n  annum  i-Gtatis  xvii,  et  die  ix  Kal.  Septembres  ailni 
367  Augutus  fuerat  salutatus  ;  Valentinianus  vero 
adhuc  quadrimus  sexto  die  post  obitum  paternum 
imperator  declaratus  est.  Utrumque  horum  prin- 
cipum  semper  Ambrosius  tenero  quodam  et  vere 
patrio  amore  complexus  est,  quem  et  illi  vicissim 
parentis  proprii  loco  nunquam  non  coluerunt  ; 
quod  enini  sub  junioris  imperio  vexationem  atro- 
cissimam  sustinuit  sanctus  episcopus,  id  in  furo- 
rem  haereticfe  feminae,  qUiE  puerili  filii  ictate 
abutebatur  {oral.  de  obit.  Valent.),  rejiciendum 
est. 

22.  (.\n.  376).  Quautumcunquc  porro  quffilibct 
ratio  beato  prajsuli  curae  fuerit,  nullum  institulum 
sollicitudinis  suae  laboribus  ei  unquam  dignius 
visum  est,   quam  virgineum.    Jam   inde  ab  initio 

C  opiscopatus  lueubrationes  guas  domini  sui  sponsis 
devotandas  putavit  ;  cum  non  tardius  hoc  anno 
ineunte  ad  eas  habiti  videantur  elegantissimi  illi 
sermones,  ex  quibus  libri  De  virginibus  concin- 
nati  sunt.  Quantus  autem  horum  cum  pronuntiati 
sunt,  fructus  eruperit,  ex  eo  satis  colligi  datur, 
quod  vir  alioqui  modestissimus  illum  premore  non 
potuerit :  De  Placeniino,  inquit,  sacrandx  virgines 
vcniimt,  de  Bononiensi  veiiiunt,  de  Mauritania  ve- 
tiiunl,  ut  hic  velentur  (iib.  Dc  virg.  c.  10,  num. 
57).  Uu:p  quidem  verba  tempus  etiam  quo  illi  ser- 
mones  habiti  fuere,  salis  innuunt ;  cum  enim  Am- 
brosius  iricnmlis  sacerdos  iihid.  lih.  iv,  cap.  6, 
n.  39iensdcra  redegerit  in  librorum  formam,  hinc 
intelligas  unius,    ut   nimirum,   anni  spatio  fuissc 

n  opus,  ut  illarum  concionum  fama  in  loca  tam  dis- 
sita,  et  maxime  in  Mauritaniam  usque  pervadens, 
velandas  virgines  Mcdiolanum  indc  pcrlraxcrit. 
Quocirca  si  festum  bcalic  Agnetis  xii  Kal,  Fcbrua- 
rias  CBlelii-abaiur,  ut  nuuc  moris  est,  baud  sino 
causa  credidnrimus  eorumdcm  sermoniim  priiuum 
hoc  ipso  anno  in  natali  illius  martyris,  alios  vero 
aliis  di^^bus  ex  intervallo  diclos  fuissc.  Hoc  au- 
lcm  Ambrnsius  tanta  cuiu  fiicundia  rtornatu.simul 
voro  tanta  cum  vchcmcnlia  ct  cflicaria  persua- 
dcndi  pricstitil ;  ut  et  niiniam  orationis  luxuricm 
ipscnicl  cxcusarel,  ct  matrcs  nc  fiiia;  suir  tanli 
doclorisclnqucnlia  persuasa),  virginitalemChrislo- 


83 


VITA  S.  AMBROSII 


84 


consccrarent,   eas   in    conclavi  scdulo  inclusas  ad  A  quam  continuutionem  libri  De  viduis  (Admon.  in 


eum  audiendum  in  ecclcsiam  vcnire  uon  palercn- 
tur. 

23.  Ariani,  cuni  novuni  antistitem  ti;eresi  suae 
bellum  indixisse,  ac  nullam  a  primo  die  acceptPB 
ordinationis  occasionem  corum  oppugnandi  pra;- 
tcrmittere  conspicerent ;  cccperunt  serio  inter  se 
consulore,  quiljus  machinisadversario  partibus  suis 
perniciem  proximam  minitanti  sese  opponerent. 
Eo  animo,  ut  quidam  prudenter  existimant,  Va- 
lentem  elegerunt  1'uroiis  sui  ministrum  idoneuni, 
qui  Petavione,  cujus  thronum  episcopalem,  ejecto 
Marco,  per  vini  occuparat,  turpiter  expulsus,  in 
Itaham  ad  perturbandas  illius  Rcclesias  se  contu- 
lerat.  Sed  repressa   est  ejus  amontia  Gratiani  au- 


lib.  De  virg.j,  eumque  similiter  compositum  esse 
ex  sermonibus,  quos  ut  commotam  memoratie 
viduae  mentem  placaret,  composuit.  Verum  prius- 
quam  eamdem  viduam  alloquerctur,  fuse  disputat 
de  instituto  virginitatis,  illudque  nec  improbum 
e.ise,  nec  novum,  nec  inulile  argumentis  evincit 
[De  virg.  cap.  6,  n.  27  et  seq.],  Et  hac  ratione 
tam  de  virginibus,  quam  de  viduis  illic  agitur, 
maximc  vero  de  his  ultimis.  Cum  autem  liber  De 
viduis  absolvi  nisi  verteute  anno  superiore  non 
potuerit,  hinc  evidens  est  eum  librum  de  quo  agi- 
mus,  conscribi  ante  hunc  annum  non  potuisse. 

28.  Interea  dum  Ambrosius  tam  feliciter  haresi 
debellandoe,  vitiis    exstirpandis,   ac  inserendis  vir- 


ctoritate ;    legem   enim  adver.sus    illum  ab  eodem  n  tutibus  operam    navabat,    Valens    imperator,    qui 


principe  fuisso  latam  ex  primis  verbis  lib.  iv  Dc 
hxret.  discamus  licet. 

24.  (An,  377j.  Jara  supra  narravimus  qLiam  latc 
Ambrosianorum  de  virginitate  sermunum  fama 
se  diffudisset.  Inde  factum  est  ut  virgincs  sacra;, 
quae  propter  locorum  distantiam  illas  adhortatio- 
nosauribus  haurire  non  poterant,  eas  saltem  char- 
tis  traditas  legere  percuperent.  Nec  profecto  cre- 
dibile  est  Marcellinam  Ambrosii  sororem,  et  ante 
niultos  annos  id  vita?  gonus  publice  professam. 
ferre  potuisse,  ut  ab  alia  in  lioc  cxpetendo  pra?- 
verterctur  :  sanctus  autem  prssul  libentissime 
obsecutus  est  eorum  votis  :  quod  ipse  manifesto  de 
se  teslatur,  his  verbis  loquens  :  Pingdiilihus  vir- 
ginibus  ne  hoc  quidem  pntiwi  nec/andwm  (|ib.  De 
virg.  cap.  1).  Illa  de  causa  eosdem  sermones  iu  C 
trcs  libros  de  virginibus  is  transformavit  noiiduin 
Iriennalis  sacerdos,  utjam  dictum  e.=t,  MaroellinK 
sorori  hoc  idem  opus  inscriptuin  voluit,  in  quo  et 
orationcm  illaui  retulit  (Admon.  in  lib.  De  virg.), 
quam  dum  illi  sanctiomoniali  vclum  imponeret, 
habuit  Liberius. 

25.  Non  ita  mullo  post  librum  De  viduis  {Adinon. 
in  lili.  Dc  viilui^i),  ipii  similiter  constat  e  sermo- 
nibus,  in  vulgus  cdidit.  Viduariiin  Christianarum 
comnioda  et  mcrita  illio  prc-edicat,  noc  non  earum 
conditionem  proxime  accedere  ad  virginalem  appo- 
site  probat.  Dederat  autem  eidem  opclla!  occa- 
sionem  quaedam  vidua,  quai  cum  haberet  ex  filia- 
hus  alias  nuptas,  alias  vero  nuptiis  maturas,  eum 


catholicos  afflictabat  tam  atrociter,  maximas  a 
Gothis  clades  pertulit.  Contra  vero  Gratianus,  ejus 
ex  fratro  nepos,  rectm  fidei  benefioio  ubique  trii»m- 
phabat.  Is  igitur,  comperto  palrui  periculo,  in 
Orientem  eidem  lalurus  auxilium  transire  consti- 
tuit.  Itaque,ut  adversus  adeunda  pericula  potentiori 
pra;sidio  communiret  se,  aut  superiore  anno 
exeunte,  aut  ineunte  pra;senti,  rogavit  Ambrosium 
ut  sibi  commentationem  (.■Idmon.  in  lih.  De  ftde), 
qua  Filii  Dei  diviuitas  astrueretur,  lucubraret ;  quo 
scilicet  regiones  Arianorum  contagione  infectas 
aditurus,  alexipharmaco  non  privaretur.  Ambro- 
sius,  tametsi  magis  optasset  cohortandi  ad  fidem 
subire  officiuni,  quam  de  fide  disceptandi  (lib.  i  De 
fi-le,  cap.G,  num.  4),  principis  votis  tamen  obtem- 
perans,  priores  duos  libros  De  fde  ad  ilium  misit. 
Quu  facto,  suam  omnem  sollicitudinem  eo  conver- 
tit  ut  fusis  ad  Dominum  continuis  fervidisque  pre- 
eibus,  eidcm  principi  felicem  impetraret  expeditio- 
nem  ;  qucmadmodum  in  epistola  super  ejus  reditu 
ad  iUum  data  ipsc  testatur,  his  verbis  scribens  ; 
Tuum  quotidianum  itcr  lcijebam,  nocte  ac  die  in  tuis 
casiris  curii  cl  sensu.  locatus,  orationum  excubiis 
prxte.idebam ;  etsi  invalidus  merilo,  sed  affeclu  se- 
dulus  (epist.  1,  num.  1). 

29.  Valens  autem  cum  didicisset  secundurn  Da- 
nubiiripas  Gratianuin  ad  se  properare  ;  nejuvenem 
illura  prinoipem  cujus  virtuti  maxime  invidebat, 
sooium  victoria;  haberet,  festinavit  funestissimum 
illudcommitlere  prffilium,  in  quo  unacum  omnibus 


consuluerat  an  ad   secanduai   conjugium    trunsire  J)  orientalis  imperii  viribus  protligatus  est,  ipse  vero 


sibi  cxpedirel? 

20.  Huio  ipsi  tempoi-i  librum  De  Tohia  etsi  non 
argumentis  necessariis,  prubatiilibus  tamen  con- 
jecturis  attribuimus  (.Vlmon.  in  lih.  do  Tobia). 
Ex  historia  Tobi.-c  ab  eoijuo  niiituo  dati-e  Gabelo 
pecuni.o  ansam  arripions,  iu  usuram  insurgil  ea 
tempcstale  initnauitcr  grassantem,  quaiii  ejusmodi 
rationum  raomentis  impuguat  el  profligat,  ad  qua; 
niemori;B  noslr;o  humiiics  vitam  compuncro  uptan- 
dum  essol. 

27.  (An.  378.)  Quid  libellum  De  lirginilale  paulo 
attentius  examin.ivcrit,  nihil  aliud   esBc   compcriot 


iii  agresti  tuguriulo  die  iv  Kal.  .\ugusti  vivus  com- 
bustus. 

30.  Barbari  in  quiluis  erant  Taifalss,  quae  natio 
prae  caiteris  aliis  impudicitiae  turpitudini  mancipa- 
batur,  usi  victoria  in  plurimas  imperii  provincias 
maximeque  In  Thiaciam  et  Illyriam  facta  irru- 
ptionc,  usque  ad  radices  .\lpium  Julianarum  omnia 
porvastarunt.  Explicari  non  potest  quanta  crimina 
perpetraverint,  quemadmodum  cuncta  miscuerint 
c.edibus  atque  inceudiis,  quantum  deuique  capti- 
vorum  numerum  abduserint,  quos  pecudum  more 
passini  venalcs  exponebant.    Nota    sunt  hxc  nimis, 


i 


88 


EX  hJUS  POTISSIMUM  SCRIPTIS. 


86 


inquit   Ambrosius,    lUyrici   vasiitata  ei    Tlimcix  :  A  fefellit,  quandoquidem  primus,ut  Ambrosius  testi 


quanii  ubique  venales  erant  toto  captivi  orbe  (lib.  ii 
Offic.  cap.  15,  num.  70).  Ex  bis  comphires  redem- 
ptos  esse  ab  Ecclesiis  idem  signifirat  :sed  ipse  om- 
nium  charitatem  superavit  inhocofticio.quippe  qui 
non  pecunias  tantum  inredemptionem  illam  libens 
impenderit,  sed  ipsa  quoque  Ecclesiae  vasa  com- 
minuerit,  flaveritque.Qua  quidem  in  rerum  primo 
servatis  legibus  prudenti»,  vasa  non  iniliala  con- 
fregisset,  postmodum  tamen  si  illunon  poluissent 
suflicere,  etiam  initiatis  non  parcendum  esse  arbi- 
trabatur.  Pulcherrimum  illud  exemplum  postea 
sanctus  .\ugustinus  aliique  prai^stantissimi  antistites 
cum  laude  tum  imitatione  approbavere;  scd  Arlani 
e  contrario  cravissimam  hinc  invidiam  viro  sancto 


flcatur,  servatus  esl  ex  nndis.  Ubi  primum  terram 
attigit,  servosque  proprios  eripuit  e  periculo,  jam 
curam  omnem  ad  agendas  Deo  gratias,  et  susci- 
piendum  sacrum  baptisma  festinus  vertit.  Cum 
vero  audivisset  loci  quo  appulerat,  episcopum  Lu- 
ciferiano  schismati  adha;rere,  calholicum  a  quo 
abluerelur,  quaesivit,  ac  fam  ubcrem  in  en  sacra- 
menlo  gratiam  est  adeplus.ut  eam,.\mbrosio  teste, 
postca  nunquam  amiserit    [itiid.  num.  .52). 

34.  Pr.Tter  hoc  naufragium,morbo  idem  quoque 
Satyrus  eo  in  itinere  connictatus  est,  cu.jus  nun- 
tium  ad  Ambrosium  ac  Marcellinam  cum  perve- 
nisset,  ingenti  dolore  illos  affecit.  Incertum  porro 
nnbis  videtur,  utrum  in  mcmorato  naufragio,an  in 


creare  conati  sunt  :  yos  aliqiiando,  inquil,  in  mvi-  p  boc  ipso  morbo  vota  sanclo  LaunMitio  nuncupave- 


diam  occidimus :  quod  confregerimus  vasa  myslica, 
ul  caplicos  redimeremus  :  qiiod  Arianis  displiccre 
potuerat;  nec  tam  factum  displiceret,  quam  ut  csset 
quod  in  nobis  7'eprehenderetnr  libid.  mim,  I3C\  Qua- 
propter  ad  eorum  criminationem  abs  se  depellcn- 
dam,  conscenso  Ecclesiee  suggestu,  ituin  populo, 
inquit,  prosecuti  .■iumus,  ut  confilcremur,  multoque 
commodius  astrueremus,  ul  animas  Domino  quam 
auruni  servaremus  {ibid.num.  137). 

:^l.  Sub  exilum  hujusce  anni  Satyrus  {Admon.  in 
lih.  De  excessu  Satyri),  qui  omnem  .'Vmbrosianaj 
familiie  administrationem  a  beato  fratre  sibi  tradi- 
tam  suscpperat,  hiemali  tempestate  negligens  fri- 
goris  navigavit  in  Africam  {De  excessu  Salyri,  num. 
50);  ut  ad  solvcndum  compellcrot  Prosperum  quem 


rit.de  quibus  in  hunc  modum  loquitur.\mbrosius : 
Tuis  votis  (ipud  sanctum  Laurcntium  martyrcm  im- 
petralum  esse  nunc  cognoscimus  vitx  commealum  ; 
atquc  utinnm  non  solum  commeatum,  scd  eliatn  p-o- 
li.vuni  iil;c  tenipus  rogasses !  Potuisli  annos  pluri- 
mos  impelrarc  vivcndi,  qui  potuisti  commealum  im- 
petrare  veniendi  (ibid.  num.  17). 

35.  Confecto  prudenterjuxta  ac  efficaciter  nego- 
tio.  cujus  causa  Satyrus  in  Africam  navigaverat, 
in  reditu  Rnmam  iter  habuit.  Tametsi  autem  a 
Sywmitcho  ejus  parenle  {ibid.  num.  321,  ut  eum  ho- 
noris  ac  forte  etiam  patrocinii  gratia  Ambrosius 
vocitat,  rctineretur,ne  incideret  in  manus  barba- 
rorum,  quod  ardcre  bello  Italia  diceretur ;  nihilo- 
minus  tamen  nullum  pcriculum  reviscendi  charis- 


dam,  de  quo  Ambrosius  :  Plaudebal  siln,  ait,  quod  ^  simi  fratris  cupiditatem   valuit    retardare.  Verum 


sucerdotii  mei  occasione  redditurum  se  qux  abstule- 
rat,non  putahal  {ibid.  num.  24.)  Nihil  omissum 
est  ab  Ambrosio,  ut  ab  illa  navigalione  fratremre- 
vocaret,  et  alii  demandaretur  ea  provincia  {ibid. 
nnm.  26).  Satyrus  tamen  non  destitit  a  proposito, 
scd  quo  celerius  intcrjertum  mare  transmitteret, 
veleri  etsenlinoso  navigio  uti  non  timuit  (ji»/.) 

32.  lutcrea  in  morbum  inciditsanctusepiscopus: 
Denique  proxime,  inquit,  cum  gravi  quudam,  atque 
utinam  suprcmo  urgerer  occa.iu,  hoc  solum  dolebam, 
quod  non  ipse  iissisteres  lectulo,  ac  votivutn  cum 
sanctii  sorore  partitus  officium,  morientis  oculos  di- 
gitis  tiiis  rlauderes  (ihid.  num.  36).  Ex  quibus  vcr- 
bis  etiam  intelligasper  hancSatyriperegrinationcm 


Mediolani  vix  redux  erat,  cum  sontico  oppressus 
morbo,  paucis  diebus  vita  excessit.  ha  enim,  ait 
sanctus  frater,  mature  ereplus  est,  poslquam  venit, 
quasi  propter  hoc  solum  vidcretur  esse  dilaius,  ut  ad 
fraf res  rediref  {iliid.  num.  17K  Ambrosius  ac  Mir- 
cellina  tristissimn  illn  potiti  fuerunt  solatiolo,quod 
fratri  fam  tonere  dilecto  omnia  ministerii  acsedu- 
litatis  obsequia  et  Kgrotanti  et  dcmortuo  exhibue- 
runt.Satyri  corpus  cura  ingcnti  pompa  in  ecclesiam 
eiatum,  ct  e  rcgione  umbonis  positum  fuit  rcvclata 
facic :  sanctus  vero  pr.rsul,  vi  adhibita  dolori 
suo,  coram  ingentl  bominum  co^tu,  fratrcm  ea 
laudavit  Oratione,  qua  nihil  tencrius  possit  cogi- 
tarl,  quemadmodum  ex  lectione  ejua  hodicque  co- 


Marccllinam  charissimum  suum  grrmanum  invisu-  D  gnoscere  est. 


ram  venisse  Mediolanum,  el  ipsi  in  periculosa  illa 
valctudine  sodulo  jninistrasse. 

3:?.  fatyrus,  tam  vitiosa  navi  ccnscensa,  non 
multo  post  naufragium  fecit  :  cum  enim  in  brcvia 
illisissct  idem  navlgium,ejuscompago  statimsoiula 
est.  In  lanto  tamque  pra;scnti  periculo  ab  iis  qui 
genitali  aqua  tincti  fuerant  (nondum  enlm  excppe- 
rat  cnm  gratiam  {Divinum  fidclium  sacramcntum 
poposcil...  et  lignri  fecit  in  orario,  ei  orarium  in- 
volvit  collo,  alque  ita  sc  dejecit  in  mare...  his  .<;c 
tutiim  atque  munitum  salis  credens,  alia  auxilia  non 
rcqiiisivit  {ibid.  num.  43).  Et  eum  spes  suaminime 


36.  Tcstamcnlum  nullum  condidit  Satyrus, 
etiamsi  Ambrositis  ac  Marcclllna  instuntius  ab  eo 
id  conlendissent ;  sed  facullates  suas  utriusque 
permisit  arbitrio.  Erat  hoc  quidem  illus  paupcri- 
bus  nobiliori  quadam  rationc  ct  vanitati  minimc 
ubnnxia  rclinqucre  atque  lcgare  ;  sanctus  cnim 
eplscopus  non  secus  uo  ipsorum  soror  ila  rjus  vo- 
luntatnm  intcrprctnti  sunl,  ut  dispcn.tatorc.f,  non 
hieredes  se  Instilulos  arliitrnrenlur,  sicque  ad  Saty- 
rum  illius  rpi  redilt  omnis  mcrcos. 

37.  Soptimo  die  redilumestad  Salyri  tumulum, 
ul  ipsius  unimwsolilis  precibus  ac  ca?rcmoniis  di- 


,87 


VITA  S.  AMBROSII 


88 


vinum  numen  propitiaretur.  Tunc  sanclus  nosler  A.  argumentis  respondere  necessum  haberet.  Prop- 


aliam  oratiouem  inatituens,  admitteniJum  ostendit 
esse  solaliuiii,  nec  rnortem  propin(|uorum  aut  l;i- 
milia.ium  noslrorum  inimoflice  lugpi\dani;  quando 
hominibus  onmibus  illa  communis  est,  et  sine  illa 
erui  ex  vitm  hujus  calamitatibus,  atque  ad  fclicem 
resurrectionem  bonique  infiniti  possessionem  per- 
venire  nemini  licpf.  Idem  anti?tes,  si  qua  debetur 
fides  Dungalo,  composuit  germani  sui  epitaphium, 
et  ejus  tumulo  insculpendum  curavit.  Caeterum  in- 
ter  duos  alios  fi^atres  nunquam  rcperta  est  non 
solum  anirnoruui  tanta  eonsensio,  verum  etiam 
corporea;  constitutionis  ac  fronlis  quoque  simili- 
tudo  :  contingebat  enim  sfepe  Scepius  {ibiil.  num, 
36),  ut  altero   a-grotante   alter  a>grotaret,   rursus- 


terea  priusquam  scriberet  De  Spiritu  sancto,  mc- 
moralis  duobus  libri»  De  fide  Ires  alios  adderc  sibi 
propusuit  taiii  aptc  compositos,  ut  omnes  simul  in 
unum  opus  coalescerent.  Tam  prospere  cessit  ei 
consilium  (Admon.  in  lib.  De  fide),  ut  qui  non  om- 
nino  in  perfidia  induruissent  revocarentur,  animi 
pararontur  calliolicorum,  el  Gratianus  eis  eccle- 
siain  unam  reddi  juberct,  quani  sequestrari  Aria- 
norum  prcces  improbae  ab  illo  extorserant. 

•42.  Sub  initium  Quadragesimffi  anni  prajsenlis 
Ambrosius  ad  Constanliumepiscopaliconsecratione 
non  pridem  inauguratum  dedit  epistolam,  qua  de 
olliciis  episcoporum,  deque  ipsorum  doctrina  fuse 
disputat.  Ibi  autem  hfec  illi  scribit  inter  alia:  Com- 


qne  convalescenle  convalescerct ;  el  plerique  etiam  jt  mciidn    ecclcsiam  qiix  est  ad   Forum    Cornelii,   quo 

eam  de  proximo  intervisas  frequcntius.  Occupatus 
dicbus  ingruentibus  Quadrayesimie,  tam  longe  non 
possnm  excurrere.  Habes  illic  llhjrios  de  improba 
doctrina  Arianorwn,  cave  corum  iixania...  Adver- 
tunt  qui  propter  suam  perfidiam  accideril  sibi  (In- 
tellige  Valentis  e.titium),  quiescanl,  el  veram  fidem 
scquantur  (epist.  2). 

43.  De  iisdein  illis  calamitatibua  qufe  ad  Eccle- 
siam  atquc  imperium  exintcrilu  infelicis  illius  im- 
peratoris  redicre,  queritur  sanctus  prffsul  etiam  in 
libro  Dc  Noe  et  Arca  (c.  1,  n.  3,  et  Admon.  in  hunc 
lib.)  Et  ex  hoc  superioribusque  scriptis  cognosci- 
luus  eumdem  librum  huic  ipsi  anno  tribuendum 
esse.acsedulum  doctorem  indefessis  laboribustum 
a(lhibendffiorthodoxorummiseriisconsolationi,tum 


alteri  se  loqui   existimarent,   cum   tamen  alterum 
alloquerentur. 

38.  (An.  370.)  Ex  hiherna  Satyri  profeetione  con- 
jecturam  valde  pi'obabilem  ducere  licet  ipsum  non 
nisi  hoe  anno  abiisse  ad  superos,  nec  non  fuue- 
bres  ejus  Orationes  habitas  esse.  Euindem  auleni 
sanctorum  albo  inscripsit  Ecclesia,  cujus  natalem 
renuntiat  xiv  Kal.  mensis  Octobris. 

39.  Hoc  ipso  anno  Gratianus  Caesar,  de  eladibus 
queis  ob  funestam  Valentis  necem  Romanffi  pro- 
vincia;  lacerabantur,  resarciendis  admodum  solli- 
citus,  Theodosium  imperii  consortem  fecit.  Hac 
adoptione  qua  salubrius  imperii  saluti  nihil  fieri 
potuit,  Orientis  provincia;,  quibus  insupcr  acees- 
serunt  IMacedonia  atque  Gra-cia,   Theodosio   attri- 


butffi  siint.Gratianijudieium  Augustinus  (lib.  v  De  ^  depelleudis   heterodoxorum  erroribus  ineubuisse  ; 


civ.  Dci,  cap.  25)  aliiiiue  seriptores  impense  hiu- 
dant :  sed  nullus  omnium  eo  magis  delectatus  est, 
quam  Ambrosius  ;quippe  qui  et  Gratianum  summe 
diligeret,  et  Theodosium  propter  eximias  ejus  vir- 
tutes  maximo  haberet  in  numero. 

-10.  Postquam  Theodusius  Orientis  impcrator 
declaratus  est,  quod  peractum  Sirniii  xiv  Kal.  Fe- 
bruarias  hujusce  anni  ;  Gratianus  in  Gallias,ut  eas 
a  Germanoruin  populationibns  defenderet,  venit. 
In  ipso  itinore  antistiti  nnstro  ofriciosissimam 
scripsit  epistolam,  qua  ipsum  ut  se  invi;;eret,  ite- 
rumque  primos  duos  libros  De  fide  sibi  traderet 
{epist.  ad  Ambr.,  toin.  II,  pag.  7.51),  obstetabatur, 
ac  simul  iisdem  adjicerct  De  spirilu  sancto  fidelcm 


imo  vero  Juda^is  ipsis  ad  Ecclesiam  compellendis, 
sed  in  his  operam  suam  propter  eorum  contuma- 
ciam  inoassum  reoidisse  dolens  testatur. 

•44.  (An.  380.)  Felix,  Comensium  primus  epis- 
eopus,  ab  Ambrosio  nostro  susceperat  manuumim- 
posilionem ,  atque  adeo  niirum  non  fuerit,  quod 
inler  illos  tantum  familiaritatis  interccsserit.  Epi- 
stolam  qua  sanctus  noster  accepta  ab  illo  lubera 
mirie  magmludinis  (epist.  3)  lepide  atque  urbane 
laudat,  hoc  jpso  anno,  si  quid  fidei  Ughello  haben- 
dum  est  {llal.  sacra,  tom.  II),  scriptam  dicemus. 
Eadem  autem  in  epistola  cum  peramicas  quod  ad 
se  Felix  nondum  venisset,  querelas  Ambrosius  in- 
seruisset,  ille  datis  litteris  apud  eum  sese  escusa- 


disputationem,  quai  divinitatem  ejus  demonstraret.  j)  vit,  Ambrosius,cum  sibi  redditaest  ha;c  responsio, 


Ad  ha;c  rescripsit  Ambrosius  noster,  seque  quod 
tam  cito  eum  convenire  iion  posset,  ila  e.\cusavit, 
ut  prima  data  opportunitate,  satisfacturum  se  vo- 
luntati  ejus  polliccatur  (ppist.  I).  Intcrim  petitos 
ab  eo  libros  Dc  fide  ad  ipsum  misit;  qnod  vero  ad 
commentationem  Dc  spiritu  sancto,  ad  hoc  sibi  dari 
moram  petiit. 

41.  Non  ignorabat  sanctus  hic  doctur  ab  hffire- 
ticis  quibusdam,  Palladio  fortasse  ac  Secundiano, 
nonnulla  conlra  libros  suos  De  fide  fiiisse  objecta, 
et  eam  ab  his  criminationem  sibi  inlendi,  quod 
brevilatem  dedita  opera  alfectavisset,   ne  ipsorum 


inlirmitate  detinebatur,  el  cum  Bassiano  Laudensi 
cpiscopo  qui  tuiic  temporis  se  inviserat,  de  Felice 
culloquebatur.  Itaque  secunda  sua  adeum  epistola 
(cpist.  4),  et  h;ec  illi  signiticavit,  et  prKterea  etiam 
addidit  sc  spopondisse  illum  adfuturum  basilicce 
qufe  a  Bassiano  constructa  fuerat,  dedicationi  : 
ppoindeque  ablatum  ipsi  jam  locum  esse  procras- 
tinandi. 

45.  Circa  idem  tempus  iucidit  Ambrosio  gravius 
quodam  cum  Syagrio  Veronensipraesule  negotium, 
in  quo  exemplum  moris  antiquitus  in  judiciis  cri- 
minum  ab  Ecclcsia  servari  soliti  etiamnum  restat. 


' 


89 


EX  EJUS  POT[SSIMUM  SCRIPTIS. 


90 


quo  vix  alibi  occurrat  prsstantius.  Indicia,  virgo  A  Febr.  vila  defuncto,  publici  juris  fecit,  Caesari  mi- 


cousecrata,  apud  Syagrium  violatae  virginitalis  ex- 
stiuclique  letus  insiniulala  fuerat.  Eain  detulerat 
Marcedus  quidam,  qui  sororem  ejus  habcbat  ia 
matrimonio;  et,  nuila  affinitatis  rationc  habita, 
malis  artibus  ac  sutelis  suis  tantum  etfecerat,  ut 
obstetricum  inspectioni  addiceretnr.  Provocavit  In- 
diciaad  tribunal  Ambrosii,ad  quem  etiam  scriben- 
dum  putavit  Syagrius,  ut  judicium  hoc  suum  de- 
fendurct.  Ambrosius  hauc  causam  una  cum  aliis 
aliquot  episcopis  examiiiavit,  et,  agnita  Indicia;  in- 
noceutia  Verouensis  episcopi  sententiam  irritam 
feoit,  ac  praeterea  virginis  calumniatores  affecit  eis 
poenis  quas  exigebat  criminis  atrocitas.  Quod  in 
hac  causa  statutum  abs  se  fucrat,  Syagrio  signifi- 


sit.  In  his  autem  elucuhrandis  feliciter  usus  est 
scriptis  Didymi  acBasilii,  non  quidem  ut,  .Esopise 
corniruliE  instar,  alienis  plumis  sc  ostentaret,  scd 
Qpis  industria»  ex  floribus  diversis  favos  condiret. 
4  .  Quamvis  apparcat  Gratianum  Sirmii  adhnc 
commorantem  Palladio  et  Secundiano  Ariano  fa- 
ctionis  episcopis  ipsi  molestissime  obtuudentibus 
invitum  concessisse,  ut  Aquileia;  synodus  cogere- 
tur  ;  non  tamen  eam  ante  mensem  Septembrem 
istius  anni  celebratam  esse  concedi  poti'st.  Vole- 
bant  illi  oecumenicum  esse  hoc  concilium,  univer- 
sosque  episcopos  desertis  suis  gregibus  eo  conve- 
nire:  sed  cum  superfluum  fore  tantum  laborem 
.■\rabrosius  persuasisset  imperatori,ex  ejus  consilio 


cavit  per  epistolam  (epist.  5),  qua   dcfectus  atque  r>  idem  Gratianus  seniores  episcopos  aut  dcbiliores 


vitia  sententias  ab  eo  latae  cxponebanlur.  Veritus 
tamen  ne  illum  episcopum  abalienasset,paucis  post 
diebus  aliam  epistolam  ad  eum  misit  (epist.  6), 
qua  illi  cum  singularis  benevolentiae  testificatione 
ponit  ub  oculos,  quantam  injuriam  universo  virgi- 
num  sacrarum  ordiiii  voluissel  inflictara,cum  indi- 
ciam  tam  propudiosa; inspeclionis  poena  damnasset. 
46.Aliaquoque  controversianequaquamleviorsu- 
periore  .\mbrosium  inter  atque  Justinam  propter 
Anemiura  agit.ita  est.  Vacabat  oo  tempore  urbis 
Sirmii,  qua;  totius  pst  Illyriii!  capnt,  eiiiscopalis 
sedes,  quam  diutius  Photinus  et  Germinius  .\riani 
episcopi  occupaverant.  Imperatris  tunc.ut  videlur, 
illic  insidens,  omnem  lapidem  movebat,  ut  futu- 
rusepiscopus  ex  Arianis  cooptaretur.  Advolavit  eo 


ab  hac  subeunda  faligatione  immunes  fecit.Et  illuc 
revcra  exiguo  numero  praesules  convenere,  sed  vi- 
tae  merito  et  doctrinae  prsstantia  celebres.  Abunde 
a  nobis  locn  suo  actum  est  de  hoc  conventu  (Ad- 
mnn.  in  Epi.<:tolas)\\Uud  ergo  iantum  hic  adjicimus 
ibidem  Ambrosium  Patrnm  aliornm  propeomnium 
cum  in  disputando  contra  dictos  ha3reticos,tum  in 
eorura  damnatione  per  synodicas  epistolas  ahsenti- 
bus  cpiscopis  aut  principibus  denuntianda  vices 
obivisse. 

50.  (An.  3^2.)  Opinantur  nonnulli  ad  idem  Aqui- 

leiensc  concilium  perlinere  illam  cpislolam  (epist. 

3),  quae  sic  inscribitur :  Ambrosius  et  cxteri  epi- 

scopi  llalix  ;se'i  contendunt  alii  eam  attribuendam 

esse  alteri  concilio,qund  in  quapiam  urbinm  ltah\TB 


sanctus  Ambrosius,  et  quamvis   Justina  haereticas  C  sub  initium  hiijusco  anni  celchratum   est.  Synodi 


conspirationis  septapra;sidiis  contra  obluctaretur, 
ut  tamen  assumerelur  prssul  catholicus,constantia 
pervicit.Hujus  clectionis  modura,sicut  et  patratum 
in  ea  miraculum  narrat  Paulinus  (in  Vit.  Ambros. 
n.  H),  qui  novo  episcopo  Anemio  nomen  fuJsse 
testificatur.  Porro  cuni  idem  bic  .\nemius  sequcnti 
anno  concilio  Aqudeiensi  priEsens  fuerit,  ejus  ole- 
ctio  probabilius  assignari  non  potest,  quam  praj- 
senti  anno. 

47.  Concilio  Aquilciensi  cum  Ancmio  otiam  in- 
terfuit  Justus  Lugduncnsis,  cui  antistiti  cuin  Am- 
brosio  interccdcbat  amicitiaj  sumraa  conjunctio. 
Postquam  solutus  est  Patrura  convcntus,  in  -Egy- 
tii  solitudines  Justus  recessit.  Inde  cognoscit  ur  Am- 


Patres  ad  Thcndosium  detulere  querelas  suas,quod 
mortuo  Melctio,  successorin  pjus  locum  suffecfus 
esset,  cum  ex  inita  conventione  scdes  .\ntiochena 
deberetur  uni  Paulino.  Conquesti  sunt  etiam  de 
Nectarii  electionc  ad  Constantinnpolitanum  cpisco- 
palum  ;  cum  enim  Maxiiniis  Petri  .Alpxandrini  lit- 
teras  ad  eos  attulisset.ipsiim  vcre  et  ex  canonibus 
electum  esse  arbitrabantur.  Humanissime  concilio 
rescripsit  imperator,  eique  Maximi  Cynici  fraudes 
aperuit.  Quocirca  eidcm  principi  aliam  epistolam 
synodus  misit  (epist.  15),  illiquc  prinium  rationeni 
rcddidit,  cur  cum  Maximo  et  Xectario  ita  sc  gcs- 
sisset :  tum  pricterea  Kratias  cgit,  quod  ipsius  be- 
neficio   Ecclesiaj  oriontales   occidentjlesque   pace 


brosium  nostrum,  priusquam  ille  Lugduno  itcrca-  n  fruerontur:  postreino  fautorcm  quemdam  .\pollina- 

pesserct  ad  hanc  synodum,  eidem  scripsisse  illam 

epistolam  (epist.  7;,  qua  Exodi  lucum  de  quo  ab  eo 

consultus  fuerat,  cxponit.  Non    ita   mullo  post  alia 

epistola  ad  illum  data  (epist.  8),  iterum  rospondit 

huic  ejus  qiiaestioni,  nnm  ex  artis  rhctorica?  legi- 

hus  scribere  curassent  auctores  sacri. 

48  !.\n.  381.)  Uixinius  .\nibrosiiim  Gratiano  pol- 
licitum  fuissc  divinitatcm  sancti  Spiritus  edito  tra- 
ctatu  sc  probaturum.  Kidem  suam  hac  in  re  libe- 
ravit  inounte  hoc  anno  (Admon.  in  hb.  De  Spirilu 
sando),  Iresque  suos  libros  De  Spirilu  simclo,  quos 
Athanarico  Gothorum  rcge  Constantinopuli  viii  Kal. 


ristarum  justa  damnatione    a   se   coercitum  esao 
nuntiavit. 

.51.  Iliiic  nnnn  ctiam  tribuilur,  qiind  a  Paiilinn 
memnratur  accdcnti  ad  palatinm  sancto  pra^suli, 
ut  cuidam  a  Gratiano  veniam  pnstularet,  negatuin 
fuisse  aditum  a  Macedonio  magistro  ofliciorum^ei- 
qiic  .\nibrosiuii.  divinam  ultinncm  ila  prKdixisse: 
El  lu  (juidem  venies  ad  Eeclesinnt,  nee,  ehiusis  ju- 
nuis,  invenies  qica  intiredidri.i  (Puulin.  iii  Vila  Am- 
br.,  nuin.  37).  Quod  re  ipsn.Gratiano  cxslincto,illc 
expertus  cst.  Si  proptcrca  h.cc  Ambrosil  comnii- 
natin  hoc  annn  ponitur,  quod  rum   facta  est,  Grn- 


91 


VITA  S.  AMBROSII 


tianus  versaretur  Mediolani  ;  cum  duobus   annis  A      54.  Pr.oterea  hujus  anni  est  pium  illud  Gratiani 


superioribus  ibidem  etiam  commoralu?  sit,  eodem 
jure  in  alterum  ex  illis  potest,revocari.  Proindeque 
in  illius  tempore  certi  nibil  est.Videturautera  vero 
propius  illum  reum  eumdem  esse,  qui  Sozomeuo 
teste,  cum  esset  pag.inus,  Grulianum  roinnriix  la- 
rcraverat,el  palre  indiijirum  uppellaverat  (Sozom.  lib. 
VII,  c.  25).  Cujus  deprecator  apuJ  principem  cum 
nemo  esse  vellet,  Ambrusius,  ul  iUe  relert,  per  se- 
cretam  januam  ad  Gratianum  penotrans,  misero 
pagano  delicti  f;ratiam  impelruvit. 

52.  Hoc  etiain  anno  contigit  ut  duo  cubicularii 
imperaloris  (Paul.  in  Vila  Ambr.uma.  18,  et  in 
Adm.inlib.  Dc  Dom.  Incarn.  sacr.),  qui  sectabantur 
partes  Arianorum,  sanctum  doctorem  ad  publioam 


edictum,  quo  Victoriae  aramjex  senatu,  unde  illam 
Constantius  jam  removerat,  reposuerat  autem  Ju- 
lianus  apostata,  tolli  Jubebat.  Auferobat  insuper 
vcstaliuni  privilegia,  sacrificulorum  coramoda,  ct 
pecunias  sacriliciorum  sumptibus  dcstinatas.  Mo- 
lolalras  ut  hoc  iraperatum  revocarelur,nihil  omise- 
runt;  eaque  de  causa  per  Symmachum,  nobilissi- 
mum  virum  etoratorem  facuudissimum,imperatori 
libellum  obtulere.At  sanctus  noster,  cujus  consilio 
imperatorem  ha'C  decrevisse  probabile  est,  ubi  a 
Damasu  Homano  pontifice  Christianorum  senato- 
rum  hbellum  accepit  (epist.  17,  num.  10),  tam  cl- 
ficaciter  egit  apud  Caesarem,  ut  ejusdem  rescripto 
vis  sua  integra  servaretur,  et  libellus  Symmachia- 


de  mysterio  incarnationis  disceptationem  provoca-  n  nus  ne  quidem  legeretur  a  Gratiano,ut  non  temcre 

rent.  fieceperat   ille  in    Purtiana   basilica   hoc  se      conjici  potest. 

55.  A.N.  383.)  IIoc  anno  vitam  temporalem 
aeterna  mutavit  sanetus  Acholius.  Ejus  obituiu 
episcopi  Macedoniae  et  clerus  urbis  Thessalonicaj 
per  littcras  beato  Ambrosio,  qui  mirabiliori  qua- 
dam  ratione  illum  jam  noverat,  significarunt.  Re- 
sponsum  ad  eos  misit  sanctus  prajsul,  in  quo  posl- 
quam  intimura  suum  de  morte  taati  antistilis 
dolorem  patefecit  (epist.  (5),  et  egregias  ejus  vir- 
tutes  justis  laudibus  prosecutus  est,  Istatum  sc 
esse  testificatur,  quod  in  ejus  locum  Anysius 
ejusdera  saucti  dignus  discipulus,  esset  locatus. 
Aliam  quoque  epistolam  Anysio  scripsit  (epist.  16), 
in  qua,post  consuetum  gratulationis  officium,  eum 
hortatur,  ut  pra^ceptoris  sui  ac  deccssoris  imitetur 


facturum,  cui  promisso,  ut  condictuni  fuerat,  mi- 
nime  defuit.  Verum  cum  isti  ex  equis  curruentes 
ractis  cervicibus  anirnam  exhalassent,  Ambrosius, 
terribilis  illius  casus  nondum  certior,  eum  sermo- 
nem  ad  populum  habuit,  unde  libellus  De  Incarna- 
lionis  Dominicx  sacrameiito  concinnatus  est.  Atta- 
men  eidem  arguinento  accesserunt  duaruni  di.ti- 
cultatum,  quas  Ariani  per  Gratianum  ipsuiii  viro 
sancto  proposuerant,  solutiones.  Quaruui  quidem 
difficultatum  prior  in  vocibus  genilus  atque  ingeni- 
tus  posita  erat,  posterior  circa  Christi  umnipoten- 
tiam  versabatur.  In  hoc  porro  Ambrusii  mirum  in 
niodura  elucet  modestia,  quod  cum  non  potuerit 
meraoratum   eventum   non   cognoscere,  antequam 


eidem  sermoni  suo  libri   forniam  accomraodaret ;  C  virtutes. 


mortis  tamen  infelicium  horuin  juvenum  nullam 
omnino  fecerit  nientionem. 

53.  Vertente  hoc  anno,  Ambrosius  Piomam  se 
contulit,  ut  magno  concilio  quod  illic  habitum 
est,  iuteresset.  iJum  ibidem  ageret,  morbo  corre- 
ptus  est,  in  quo  eum  sanotus  Acholius,  quem  in 
Urbem  evocaveral  eadem  causa,invisere  neutiquam 
omisit:cuju3  congressum  maxinii  bcneficii  loco 
ponebat  autistes  noster.  Quorumdam  autcm  opinio 
est  eunidem  Anibrosiuni  Homam  tum  primum  ex 
quo  tenipore  in  episcopum  electus  fuerat,  profe- 
ctum  esse.  Quod  si  verum  est,  huic  itineri  tri- 
buenda  erunt,  quae  pcst  unnos  aliquot  ordinationis 
suse,  ut  Paulinus  uiemorat  (in  Vita  Ambr.,  n.  9  et 


56.  Hic  etiam  annus  famem  passus  est,  quam 
subsequenti  anno  memoratus  Sym.raachus  yRclal. 
ad  Valcnt.  pag.  83.,  n.  <4)  imputavit  Christiano; 
religioni,  quod  videlicet,  puellis  Vesta;  atque  ido- 
lorum  sacerdotibus  privilegia  sua  essent  ablata. 
Sed  Ambrosius  argumentaejus  futilia  esse  pulchre 
demonstravit;  illauique  tritici  penuriam  univer- 
salera  non  esstitisse  ;)/fras(/«e  enim  prorincias  re- 
dundassc  frumento  ct  proxime  sequenti  anno  mes- 
sem  fencratain  et  liberalioris  vindemix  beneficia 
successisse  (Bpist.  18,  nura.  17  clscq.). 

57.  Maximi  rebellione  clades.  multo  gravior  im- 
perio  illata  est  quam  inopia  frumentaria.  Tyran- 
nus  ille  in  Anglia  malis  artibus  imperator  decla- 


10),  ipsi  contigerunt.  Malrem  in  vivis  ipsc  non  re-  j)  ratus  est ;  simulabat    tamen  purpurara   a    se  non 

usurpatara  sed  recusanti  atque  invito  obtrusam 
esse.  Cum  magno  esercitu  transmisit  in  Gallias  ac 
Gratianus  ubi  proditum  se  ac  destitutum  a  suis  vi 
dit,  versus  Alpes  fugam  tentavit.  Verum  ubi  Lug- 
dunum  cursu  delatus  est,  imraani  scelere  necatus 
fuit  die  viii  Kal.  Spptembres,  anno  vitae  xxiv,  im- 
perii  autem  vii  et  mense  ix.  Infelix  princeps  in 
hostium  suorum  potestate  detentus.nihil  frequen- 
tius  cogitatione  atque  ore  versabat,quam  Ambrosii 
parentis  nomen.  Tti  me,  ait  sanctus  antistes,  inler 
lua  pcricula  requircbas,  tu  in  tuis  e.rtremis  me  ap- 
pellabas,  meum  de  te  plus  dolebas  dolorem  {De  obttu 


porit,  sed  ibi  vidit  illam  puellam,  cui  manumolim 
porrigere  consueverat  e.xosculandam,  ac  tandem 
muheri  paralytica;  restituit  nienibrorum  usum.His 
addit  Baronius  sanctum  episcopum  stabularis  cui- 
dam  ob  prosperos  successus  insolescenti  diram 
imminere  vindiclani  prwnuntiasse  :  sed  huic  tradi- 
tiuni  nulla  scripturis  veteris  auctoritas  astipulatur. 
Qiianta  vero  cura  voluptate  charissimi  fratris  con- 
spectu  et  colloquio  Marcellina  potita  fuerit  quam- 
que  sollicile  niinibtravcrit  huic  sgrotanti,  cum  ex- 
plicatu  inutiio  Paulinus  duxerit,  nos  quoque  lecto- 
rum  relinquimus  cogitationi. 


93 


EX  EJUS  POTISSIMUM  SCRIPTIS. 


94 


Va/ifn/.  nuin.  79).  Certe  quidemsaacti  hujus  mocror  ^  separare   a    communionis  usu    merito   potuisse; 


quantus  fuerit,  cuivis  judicare  e.xpeditum  est ;  ipse 
tamen  variis  locis  eam  expromit,  puta  in  psul. 
LXi  expositione,  iii  qua  virtutes  interfecti  principis 
amanter  iaudat,  interfectoris  vero  perlidiam  acri- 
ter  vituperat.  Sed  exstincto  postea  etiam  Valen- 
tiniano,  dolnris  niodum  jam  vix  habuit.  Xamque 
in  questibus  utrumque  germanum  simul  conjun- 
gens,  in  iis  oculos  velut  sibi  efTossos  essc  deflebat, 
ac  Davidis  more  ita  querebatur:  Uiinam,  fitii,  pro 
vobis  licuisset  hunc  spiritum  fumlere  !  Compendium 
doloris  inveneram,  et  gloriosius  mihi  fuerat  pro  iiin- 
tis  obire  pi(/noribus  (ibid.  num.  39).  Verumtamen 
non  tantopere  sua  causa  dolebat,  quam  Ecclesiffi, 
qu8B  immani  vulnere  sauciabatur  crudeli  caede  hu- 


atque  adeo  verisimilius  est  sanctum  praesulem  ncc 
eidem  tyranno  in  sacris  unquam  consortem  fieri, 
nec  aliquo  adversus  eum  temperamento  uti  voluisse. 
60.  Arabrosius  Medioiani  redus,  episcopalia  mu- 
nia  repetiit :  egregiosque  illos  sermones  ex  qui- 
bus  libri  De  interprclatione  Job  et  David  compositi 
sunt,  ab  eo  pronuntiatos  existiinamus.  Conveniebat 
iisdem  tcraporibus  hoc  arguinenfum  ;  ibi  {Admon. 
in  eosd.  lib).  quippe  agilur  de  querimoniis  quibus 
uterque  horum  sanctorum  vit;n  humaii.f  calaniiLa- 
tes  tara  corporeas  quam  spiritales  lamentabaatur. 
Ibidem  etiam  discutiuntur  ill*  querelac,  quas  et 
improborum  prosperitas  etadversitas  bonorum  so- 
lent  elicere.  Tractands  porro  exornanda?que  huic 


jus  principis,  quem  ex  indole  ipsius  atque  virtute  _  materi.e  pulcherrimos  quosque  locos  libri  Job  ele 

•  _!L.-      :»_£. C t         ..-l.-J        D .__        ;, - ._ ,        


maximum  sibi  defensorem    fore    speraverat   [ibid 
num.  6). 

58.  Caeterum  non  solis  verbis  prre  se  tulit  san- 
ctus  episcopus  quantum  sibi  doloris  peperisset  mors 
Gratiaui,  verura  et  factis,  quam  chara  sibi  esset 
illius  memoria,  declarare  voluit.  Etenim  Valenti- 
niano  gerraano  ejus  puerilem  aetatem  nondura 
egresso,  paternum  animum  ac  patrociniura  omni- 
no  exhibuit,  ut  ipse  testatur  in  illa  verba : 
Ego  te  suscepi  parvulum,  cum  Irgaius  ad  hostem 
tuutn  pergerem;  ego  Justime  maternis  l^-aditum  ma- 
nlbus  amplexus  sum  {Ue  obitu  Valent.  num.  28). 
Justina  videlicet  cura  improvisa  Gratiani  morte 
omnia  confusa  et  perturbata,  seque  ac  lilium  iu 
summo  periculo    esse   conspiceret,    confugere   ad 


ganter   exponit,  nec    minus   argute  psal.  xli,  xlii 
et  Lxxii  enarrat  et  illustrat. 

61.  (An.  384.)  Videtur  similiter  sanctus  episco- 
pus  dolorem  suum  de  Gratiani  caede  in  illis  sermo- 
nibus,  ex  quibus  constat  (Admon.  in  hunc  lib.) 
Apologia  prophetx  Davul,  pateiecisse.  licet  eumdem 
Giatianum  nusquam  illic  nominaverit.  Ul  autem 
de  hoc  argumento  verba  faceret,  ea  re  impulsus 
est,  quod  gcminum  Davidis  crimen,  adulterium 
nempe  atque  homicidium,  quosdara  otTendebat 
longe  gravissiine.  Probat  igitur  ni  rum  non  esse, 
quod  homo  fragilis  inciderit  in  ha-c  delicta,  sed 
adinirationem  illud  mereri,  quod  tantus  princeps 
tam  prouiplam  tamque  hurailem  adraissi  criminis 
confessionem  edere  valuerit,   et  idem  ipsum  cum 


Ambrosium    quanturavis  ipsi  infensa  esset,  coacta  C  longiori  asperioriquc  diluere  poenitentia,  tum  con- 

tinuo  bonorum  operum  exercitio  tegere.  Hunc 
porro  litirum,  si  anliquissimorum  aliquot  manu- 
scriptorum  inscriptioni  fidem  habparaus,  Theoiio- 
sio  poitea  misit  antistes  noster,  ut  nempe  illum  ad 
expiandam,  Davidis  instar,  csdem  Thcssalonicoe 
urbis  ab  eo  jussam  e.xstimularet. 

02.  Symmachus  hoc  anno  prKfecturam  Urbis 
administrabat :  is  confusionem  rerum  ac  Valenti- 
niani  pueri  matrisque  Justinoe  trepiiationem  com- 
modam  ratus,  iterura  profanarum  religionura.  al- 
taris  Victoria!,  ac  privilegiorum  restitutionem 
petere  constituit.  Quamobrcm  imperatori  lihollum 
obtulit  oranibus  calaraistris  eloquentis  comptum 
et  excultiim  ;toin.  II,  pag.  828;.  Et  quidem  clan- 
culum  rcm  tentaverat  oralor  ille;  sed  etlicere  ncu- 
tiquara  potuil,  ne  veniret  in  Ambrosii  cognitionem. 
Hic  ergo  istius  consilii  factus  certior,  libellum 
{epist.  17)  et  ipse  vel  epistolam  cpiscopalis  viiioris 
plenam  Vulentiniiino  conlestim  d>"dit,  qna  librlli 
Symmachiani  sibi  copiam  tieri  postulahat.  ut  ei 
responderet  accuratius.  Itaque  mos  ut  a  C.Tsare 
boc  scriptum  obtiuuit,  tam  porspiouc  tamque  va- 
lide  singulu  ipsius  capita  diluit  ac  conlulavit  (epist. 
iS),  ut  Symmacho  neccsoariuin  super  ea  causa 
silenlium  iiiiponcrcl.  Iliiuc  secundu;!!  liliollum  posl 
viudemiales  fcrias  scnptuni  iinperatori  .\mbrosius 
noster  tradi  curavit,  quem   quidem  libellum,  sicut 


fuit.  Illis  igitur  temporibus  difficillimis  Ambrosius 
periculosara  ad  Maximum  legationem  non  detre- 
ctavit,  ct  ajiud  illura  Victoris  comitis  ad  Valenti- 
nianura  ab  eodem  tyranno  missi  reditum  oporiens, 
per  totam  hiemem  commoratus  est  (epist.  24, 
num.  7;.  Quanquara  autem  omnia  tunc  erant  ple- 
na  discriniiuis,  non  tauien  diguitatem  suam  putavit 
dejicieudam  ;  scd  simul  magnanimitate  ac  pruden- 
tia  u.sus,  ila  ciim  tyranno  egit,  ut  obtineret  ab  eo 
postulata.  Sane  hanc  ejus  legationem  ncmo  fuit 
qui  non  probaret,  praeter  Maximum.  Is  enim  se- 
quenti  anno  deceptum  se  ab  eo  esse  quiritatus  est. 
Antistes  vero  licet  has  querelas  sibi  gloriosas  ar- 
bitraretur,  injuria  taraen  eas  haberi  planissime 
ostendit  [ibid.  num.  5).  i 

59.  Et  haec  quidem  ex  Ambrosio  ipso  discimus  : 
at  praeterea,  ut  Paulinus  auctor  est,  Maximum  a 
communiunis  consnrtio  segregandum  putavit,  admo- 
nens  ul  ej]usi  samjuinis  domini  sui,  et  quod  est  gra- 
vius  innocentis,  agerel  pcenilcntiam  .Paulin.  in  Vila 
Ambr.,  num.  19).  Verum  cum  sanctus  proesul  sc- 
mel  ac  iteruin  Icgatus  ad  Muxiraum  profectus  fue- 
rit,  et  hasce  duas  lcgationes  noa  distinguat  hic 
idem  auctor;  ex  scric  narrationis  probabilius  est 
citalura  loLum  posteriori  luagis  quadrare.  Attainen 
non  videtur  Aiiibrosiiis,  siquidem  iu  priina  lega- 
tionc  communicasset  cum  Maximo,  eum  in  secunda 


9» 


VITA  S.  AMBROSII 


96 


priorem,  lcctum  in  frequenti  consistorio,  quae  pe-  A  venit  MeJioIanum.  Eam  dignatus  est  sanctus  Am- 


tebantur,   assecutum  esse  ex  epistola  sancti  proe- 
sulis  ad  Eugeniuin  discamus  licet. 

63.  Idem  Symmachus  por  suam  pracfecturam 
de  C.hristiana  rL'Iigione  melius  est  meritiis  ijuam 
cogitavcrat;  quandoquidem  Mediolanum,  cujns  ci- 
ves  magistrum  rheloricas  ab  eo  petierant,  Augu- 
stinum  ea  gratia  pergere  voluit.  Quam  amice  au- 
tem  Auguslinus  eo  venicus  ab  .\mbrosio  exceplus 
fuerit,  eleganler  ipse  describit,  eujus  proinde  nos 
jion  pigebit  vorba  matuari  :  Et  vcui,  ait,  Mediola- 
num  iid  .■Jmbrosiuin  cpiscoptim  in  optimis  nolum  or- 
hi  terrx,  pitmi  cultorem  titum,  cujus  ttinc  elofjtiia 
strenue  ministrabant  adipem  frumenti  tiii,  et  Ixti- 
tiam  olei,  et  sobriam  vini  ebrietatem  populo  tuo.  Ad 
eum  autcm  dticebar  abs  le  nesciens,  vt  per  eum  ad 
te  sciens  ducerer.  Susccpit  me  paterne  ille  homo  Dei, 
el  perecjrinationem  meam  satis  episcopaliler  dile.rit. 
Et  eum  amare  coepi,  primo  quidcm  non  ianquam 
doctorem  veri,  quod  in  ecclesia  tua  prorstis  despe- 
rabam,  sed  tanquam  hominem  benignum  in  me.  Et 
studiose  audiebam  dispulanlem  in  populo,  non  in- 
lentionc  qua  dcbui,  scd  quasi  exploruns  facundiam, 
utrmn  convcniret  famx  sux,  an  major  minorve 
profluerel,  quam  prxdicabaiur :  et  verbis  ejus  sus- 
pendebur  inlcntus,  rcrum  aiitcm  inctiriosus  et  con- 
icmptor  astabam  :  ct  dcleclabar  suavilate  sermonis, 
quanquam  cruditioris,  mintis  iamcn  hilaresccntis  at- 
qiic  mulcenlis,  quaiii  Fausti  erat,  quod  attinet  ad 
moduin  :  cmlerum  rerum  ipsarum  niilla  comparalio ; 
nam  illc  per  Manichxas  faltacius  abcrrabat,  iste  au 


brosius  eadem  comitate  ac  benevolentia,  quamjam 
Augustino  e.xhibuerat  (lib.  vi  Confess.  cap.  -1). 
Augustinum  vero  a  Maniohrporum  commentis  ac 
probris  abalienatum  offendit  mater,  nondum  tamen 
erga  voritatem  doctrinae  catholice  satis  propensnin. 
Summa  lastitia  eamdem  afTecit  filii  agitatio;  eer- 
tam  enim  spem  inde  capiebat  conversionem  ejus 
vicinara  essc.  Quapropter  ut  eam  a  divina  clemen- 
tia  consequeretur,  geminatis  precihua,  cfcpit  et 
sltidiosius  ad  ecclesiam  currcre,  el  in  Ambrosii  ora 
suspendi  ad  fontem  salientis  aqux  in  vitam  xter- 
nam.  Diligebat  autem  illum  virum  sicut  angelum 
Dci,  quod  per  illum  cognoverat  me  interim  ad  illam 
ancipitem  fluctuationem  jam  esse  perductum  (ibid.). 

66.  Qua  porro  veneratione  sanctum  antistitom 
prosequeretur  pia  illa  vidua,  vel  hino  intelligas, 
quod  cum  ad  mcmorias  sanctorum,  inquit  Augusti- 
nus,  sicut  in  Africa  solebat,  pultes  et  panem,  et 
merum  atiulisset  [ibid.  cap.  2);  ubi  audivit  a  jani- 
tore  propter  abusus  quosdam  hunc  morem  ab  epi- 
scopo  fuifse  interdictum,  lam  pi;  atquc  obedicnlcr, 
pergit  idem  ille,  amplexa  esl,  ut  ipse  mirarer  quam 
facile  accusutri.z  potius  consueludinis  sux,  quam 
discoplalrix  illius  prohibitionis  effecla  sit  {ibid.). 

67.  Interim  Augustinus  in  veritatis  itinere  sem- 
per  ulterius  progrediebatur,  de  Ambrosio  autem 
ita  scntiebat :  Ambrosium,  inquit,  fclicem  qticmdam 
homincm  seciindum  sxculum  opinabar,  qucm  sic 
tanlx  potestates  honorarent ;  cmlihalus  tantum  ejus 
mihi   laboriosus  vidcbatur   (ibid.,  cap.  3).   Optabat 


tem  saluberrime   docebat   salulcm    (lib.   v    Confess.  G  non  mediocriter  longius  cum  eo  inire  colloquium, 


cap.  23).  Haotenus  ."Xuguslinus,  qni  hac  narralione 
n-obis  aperit  non  solum  quam  alto  consilio  quasi 
manu  ductiis  sit  ad  Ambrosium,  ut  revocaretur  ab 
erroribus;  verum  etiam  quanta  esset  apud  homi- 
nes  prsesulis  nostri  exislimatio,  quamve  rationem 
et  in  excipiendis  exteris,  et  in  populis  instituendis 
ille  sequerelur.  Deinde  explicat  idcm  Augustinus 
quibus  gradibus  Ambrosiana  verba  primum  in 
mentem  suam  veritalis  lunien  intulerint,  ac  demum 
immutaverint  voluntatem.  Sic  autem  de  hoc  lo- 
quitur:  Et  ilum  cor  aperirem,  inquit,  ad  excipien- 
dum  quam  diserte  diceret,  pariter  et  intrabat  quam 
vere  diccret,  ijraduiiin  quidem  [ibid.  cap.  24). 

6'i.  llujus  quoque  anni  esse  putaraus  duos  libros 


ut  ei  mentis  suk  motus  atque  agitationes  aperiret. 
Subinde  ad  ipsum  pergebat  illam  oh  causam,  cum- 
que  fodes  episcopales  nemini  non  paterent,  facili 
negotio  ad  ipsum  accedebat.  Verum  quia  sanctus 
antistes  aut  diversorum  hominum  serviebat  infir- 
mitatibus,  aut  Scripturarum  meditationeoccupatus 
erat,  Augustino  nulla  dabatur  copia  sciscitandi 
quiB  oupicbat.  Eum  tamen  alloquebatur  interdum 
Ambrosius,  eique  propter  maternam  pietatem  gra- 
tulabatur. 

68.  Sed  Augustinus,  congressu  tam  perfunotorio 
minimeoontentus,  ut,  qualicebat,  desiderio  satisfa- 
ceret  suo,  illum  in  populo  verbum  vcritafis  recte 
iractantcin  omni  dic  Dominico  audicbat  {ibid.).  His 


De  pirnitcnlia    {.{diiwn.    in    eo.ul.    lib.),    quos    Am-  rj  concionibus    nubes    quibus  interior    ejus    obtutus 

brosius  scripsit  contra  Novatianos.  tn   cis    horum 

haereticorum  deliras  simul  atque  crudeles  opiniones 

funditus  cvertit,    necnon  auctoritalem   dimiltendi 

peccata  Ecclcsi.f  a  Christo    datam   invicte  probat. 

Quod  autem  istic  legunlur  ea  verba:  Lgo    aliqucm 

laborem   pro   sancta    Ecclesia   suscepi    (lib.  ii,  c.  8, 

num.  73);   illis  utiquc   si   labor   innuatur  contra 

Synimachum  atque  ethnicosabAmbrosio  susceptus, 

eosdem  iibros  ab  hoc  ipso  anno  multuni  removen- 

dos  censebit  nemo. 

65.  (.\n.  3o5.)  Monica,   filiuin    tcrra   marique,  ei 
in  pericuhs  omnibus  secuta,  non  multo  post  ad  eum 


oboajcabatur,  dissipatae  sunt;  ipseque  catholica; 
fidei  veritatem  agnoscere,  ac  Manichaeorum  errores 
maxime  circa  prisci  fcederis  Testamentum  despicere 
capil.  Sxpe  in  pojiularibus  scrmonibus  suis,  inquit, 
docenlem  Ainhrosium  sxpius  audicbam  :  Littcra  oc- 
cidit,  spiritus  autem  vivificat,  cuin  ca  qux  ad  litte- 
ram  perversiialem  docere  videhantur,  remoto  mystico 
velamento,  spiritaliter  aperirct  {ihid.  cap.  -4).  Ncn 
est  ergo  cur  aliquis  miretur,  quod  Ambrosius  tan- 
topere  mysticum  urgeret  intellectum  in  sermoni- 
bus  hoc  et  sequenti  anno  de  suggestu  habitis, 
quorum  plerique  in  libros  redacti  sunt.  Hos  certe 


97 


EX  EJUS  POTISSIMUM  SCRIPTIS. 


liliros  fastidiosi  quidam  majori  baljorcrit  in  [irjtio,  .V  sc^e  eoaforre.  Scd   oiim  eos  bcatus  antistes  csset 


si  temporum  illorum  neces:^it;item,  et  pxpres.Tam 
ipsorum  eflicacia  magni  Augustini  conversionem 
tantisper  attendercnt. 

69.  Ambrosius,  qui  ultra  Mediolanensis  Ecclesi<B 
limites  soUicitudinem  suam  extendebat,  rogatu?  a 
Vigiiio  ad  Tridentinara  sedem  nuper  evecto,  pra^ci- 
pua  episcopalis  dignitatis  munera  per  epistolam 
ipsi  exposuit  (epist.  19).  Pras  caateris  autem  illum 
admonebat,  ut  ne  connubia  inter  cultu  dispares 
coire  permitteret,  boc  est  inter  Christianos  et  in- 
fideles.  Cujus  admnnitionis  necessitas  oriebatur 
ex  idolnlalrarum  nniltitudine.qua?  in  Tridentinis  ti- 
nibustunc  tanta  erat,  ut  idem  Vigilius  cum  eos  ni- 
teretur  adducere  ad  Christi  cognitionem,  ab  ipsis 
martyrio  afTectus  memoretur. 

70.  Ubi  primum  Justina  pacem  a  Maximo  sibi 
concessam  vidit,  ea  opportunitate  constituit  abuti. 
ut  .\mbrosio  bellum  indiceret  ;  rafa  enim  auctori- 
fatem  filii  jam  satis  esse  confirmatam,  omnia  in  se 
atque  in  imperium  sancti  viri  merita  oblivione  de- 
Ifivit.  Occasionem  ipsi  exhibuit,  quod  in  proximo 
erat,  resurrectionis  Dominics  festuni ;  ut  ad  .\m- 
brosium  mitteret  (epist.  10),  qui  Portianam  basili- 
cam,  hoc  est  extramuranam,  peterent  Arianis.  Id 
cum  ingenti  aninio  negasset  sanctus  pra;sul,  impn- 
ratrix  ex  eo  etferata,  filii  nomine  ac  terrore  ob- 
.jecto,  rem  extorquere  conafa  esf.  Quapropfer  feria 
sexta  anfe  Dominicam  qu»  dicifur  Palmarum,  ve- 
niunt  ipsius  jussu  comites  quidam  consistoriani, 
qui  basilicam  novam,  hoc  est  intramuranam,   quaB 


B 


allncutiis,  confestim  al  stationem  suaiu  redieruat. 
Ambrosius  veroferiam  tertiam  in  ecclesia  integram 
exegit ;  imminenfe  autem  noctia  tempnre,  rediit 
in  sdes  episcopales:  uf  si  eum  in  exailium  pellere 
vrilent,  paratum  invenirent  [ibid.  num.  10).  Po- 
sfridic  ojus  diei  anfelucana  hnra  dnmo  egressus, 
cinctam  militibus  reperif  eeclesiam,  in  qua  nihilo- 
minus  lectinncs  consuetas  recifabanfur.  Imperavit 
episcopus  milites  sacr»  communinnis  jnre  inter- 
dici,  quo  illi  deterriti,  ad  catholicnnim  partes  ac- 
cesserunf.  Tunc  ille  ambonem  basilica?  conscen- 
dcns,  ex  libro  Job  qiiem  tunc  l^gi  configit,  ad  po- 
pukim  concionatusest  ('bi'1.  num.  (4  et  seq.).  Dum 
sermonem  suum  rebus  prajsentibus  scife  adapfaret, 
eum  interpellant,  vela  removeri  ex  basilica  signi- 
ticantes,  quod  imperaforem  coppto  des'stere  indicio 
erat.  Prosequebatur  concionem  suam  aniistes  no- 
sfer,  cum  ecce  ibi  notarius  ab  imperatore  ad  eum 
venit,  qui  et  fyrannum  ipsum  appellavit  (jVii'/.  num. 
22),  et  verbis  tractavit  injuriosissimis.  Modesfe 
quidera  ille  rospondif,  sed  nihil  remisit  deconslan- 
tia.  Non  perraissus  est  eo  die  domum  regredi,  sed 
ciim  frairibiis  in  ttasilirii  minnre  ranendrs  psalmis 
omnes  pernoctaruuf.  Sequenti  dic,  id  est  feria 
qninta  majoris  hebdomadoe,  Jonaj  prophefia  more 
solifo  recitafa  est,  quam  dicendo  exponere  incepit 
Ambrosius  [ibid.  num.  25).  Haud  multum  proces- 
sera*  in  instifufo  sermone,  cum  a  quibusdara  ei 
refertur  pra?cepisse  Valentianum  ut  recederent 
milites,  ac  cives  qui  in  vinculis    eranf,  dimifferen- 


superiori  erat  amplior,  poscerent  ab  eodem  Am-  C  fur.   Incredibilem  apud  catholicos  voluptafem  pe- 

perit  hoc  nuntium.  At  etiamsi  persccufio  illa  hic 
finierit  [ibid.  n.  27  el  28).  nuntiabantur  tamen  im- 
peratoris  verba  nonnulla,  qufle  securos  csse  non 
patiebanfur  eosdem  catholicos  :  et  Caligonus  Va- 
lcntiniani  pr;efectus  cubiculo,  ab  Ambrnsium  mi- 
sit,  qui  suisverbis  ci  diceret :  Me  vivo,  tn  conlem- 
nis  Valenlinianum  ?  Caput  tibi  tollo  iibid.  niim.  2B), 
Cui  genorosum  hoc  et  plane  episcopale  responsum 
dcdit :  Deus  permillat  lihi  ut  implcns  quod  minaris; 
er/o  enim  patiar  quod  episcopi,  lu  faeies  quod  spnlo- 
nes.  Ejusdem  ennuchi,sed  suppresso  illiiis  nomine, 
Ambrosius  meminit  in  Commentafione  Dc  Joseph 
palriarclia,  ubi  hm  voces  otiam  leguntur  modera- 
tionis  sancti    episcopi  verc  indices  :  AV  ipsius   qui- 


brosio  {ibid.).  Hic  autem  rursus  modeste  simul  ac 
generose  reposuit  templum  Dei  a  sacerdote  tradi 
non  posse  (ibid.,  num.  21.  Postridie  prasfecfus  ipse 
convenil  sanctum  virum.  ut  vel  Porfiana  basilica 
concederefur.  Maxima  cum  pietate  ac  consfantia 
populus  reclamavif,  quod  cum  cerneret  idem  prae- 
fecfus,  ad  palatium  rediit,  imperafori  quoe  gesfa 
fuerant,  nuntiaturus.  Sanctus  antistcs,  hujusmodi 
tiirbis  non  deferritus,  Dominica  Palmarura  sacris 
consuefis  rito  operafus  cst.  Verumfafera  dum  com- 
pcfenfibiis  traderet  symbolum,  a  quibusdam  audi- 
vit,  quod  ad  Portianam  basilicam  de  palalio  decu- 
manos  misissenl ;  et  vela  su.^spenderent  {ibid.,  num. 
■4) ;    ut    videlicet    a   Valenfiano,     hanc    ecclesiam 


otcupari  vindicariquc  significarent.  Ambrosius  ab  n  dem  scrmones  mei   meminissc   drlectnt,   qurm   iiinc 

offerendo  sacrilicio  non  absistebat,  cum  nunfiatum 

est  presbyterum  quemdam  Arianorum,  Casfulum 

nomine,  a  populo  fuisse  captum.  Id  episcopusgra- 

vifer  tulif,  atque  extcmplo  presbytcros  ac  diaconos 

huc  destinavit  [ibid.,  num.  5  et  seq.),  a  quibus  sa- 

crificulus  libcrarotiir.  Jusfina  tamcn  seditionis  loco 

illud  accipions,  multos  civiura  conjecit  in  vincula, 

palatio  jusfitium  indixif,  magnasque  minas  inten- 

tavit  optimatibus.  Attamen   denuo  missi  sunt  ad 

Ambrosium  tribuni  et  comitcs,  qui  eum  dc  cedenda 

una  ex  basilicis  compellarent  \ibid.  niiiii.  8  ct  scq.). 

laterim  vero  juasi  sunt  militea  adeam  occupandam 


tcmpo''is  vel  ejjwierit,  vel  e.rtorscril  Ecclcsin'  contu- 
melia  (lib.  dc  Joseph,  c.  0,  nura.  33  el  seq.).  Sub- 
jungittamen  illum  non  multo  postpoenas  dedisse, 
scd  condemnatum  alferius  criminis,  quod  Aiigus- 
tinus  nobis  explicat  in  cum  mndum,  Cnlluionum, 
inquif,  Valcntininni  junioris  cunucbnm  ijladio  novi- 
miis  ullore  puniliifi,  tnerelricis confcs.^none  convictuvi 
(lib.  VI  in  Julian.  c.  iA). 

71.  Dici  non  potest  qiinm  cnnstcrnala  fuerit  .Mar- 
cellina,  ubi  primns  liiijiis  tumultus  riiinores  acro- 
pit.  Stutim  igitiir  crcbris  littoris  fralrom  rogiivit 
ut  se  omnium  faceret  certiorom.  Ambrosiua   veru 


99 


VITA  S.  AMBROSII 


400 


Eollicitam  de  se  sororem  charissimam  animi  ppn- 
dpre  nequaquam  passus,  ei  per  ordiniim  niniiia 
scripsit ;  e  cujus  epistola  (epist.  20)  qua?  de  hac 
eadem  persecutione  a  nobis  narrata  sunt,  mutuo 
siimpsimus.  Nonnulli  porro  hano  persecutionem 
sequonti  anno  excitatnm  autumant ;  sed  non  diffe- 
rendam  ultra  hunc  ipsum  demonstravimus  proprio 
loco  (Admon.  in  epist.  20  et  21). 

72.  (an.  3«6.)  Elsi  Justinae  vexationps  sopitae 
vidcrentur,  optime  tamen  Arabrosuis  fore  praevi- 
derat,  ut  non  quisceret  hrec  Ariana.  Et  certc  non 
diu  oduim  illa  rontinnit :  sed  ut  efticacius  cogitata 
perflcoret,  jam  inde  a  mense  Januario  hujusce 
anni  persuasit  filio  scribendam  legem,  qua8  Arianis 
in  ecclesiam  conveniendi  potestatem  faceret,  pce- 
namque  capitis  eis  irrogaret,  qui  contra  non  modo 
palam  intercedere,  sed  \e\  clanculo  supplicare  Mm- 
tavissent  (lib.  ult.  De  fide).  Jussit  imperatrix  Ue- 
ncvolum,  Mejuorix  scriniis  prxfectum,  hanc  legem 
exarare  atque  obsignare  (ihid.).  Hic  vero,  conscien- 
tiam  favori  anteponens,  hoc  detrectavit,  ac  prop- 
tcrea  libentissimo  animo  subivit  exsilium,  hujus 
operam  supplevit  Auxentius,  qui  se,  ut  Amhrosius 
testilicatur,  episcopum  Arianorum  esse  jactabat. 
Sed  sanctus  praesul  de  illo  sic  loquitur  imperatori: 
Nam  cgo,  inquit,  nec  cpiscopum  novi,  nec  unde  sit, 
scio  (epist.  21,  num.  9).  Nihilominus  tamen  ex  an- 
tistite  nostro  discimus  illum  ex  Scythia  oriundum 
esse,  et  inde  cum  venisset  Mediolanum,  posito 
Mercurini  iiomine,  sub  quo  criminibus  infamis 
evaserat.  dictum  Auxentium.  Quippe  ita  erubuit, 
ait  Arabrosius,  ut  mutaret  vocabulumi  (serm.  contr. 
Auxent.  num  22).  Sic  autem  voluit  se  appcllari, 
quod  propter  memoriam  veteris  Auxentii  acceptio- 
rem  se  paucis  illis,  et  potissimam  partem  exteris 
Arianis  quisequebantur  imperatricem,  fore  crede- 
bat.  Et  hujusmodi  erat  proecipuus  iile  Justinae  mi- 
nister,  a  quo  scriptum  fuit  dirum  hoc  edictiim, 
quod  fletus  quidein  expressit  catholicis,  Ambrosii 
vero  mentem  infringere  minime  valuit. 

73.  Post  hujus  legis  promulgationem,  relicta 
urbe  Mediolano,  iraperator  una  cum  niatre  Tici- 
num  venit,  et  ibidem  iegem  edidit  \v  Kal.  Mart. 
Verisimile  autem  est  tunc  contigisse,  ut  eadem 
princcps  cunctis  orthodoxis  scmper  infesta,  vidu;e 
depositum  Ticinensis  episcopi  fidei  creditum  ex- 
torquere  conniteretur  ilib.  De  legnt.  et  dccret.). 
Verum  episcopus,  re  cum  Ambrosiocommunicata, 
istiusmodi  viam  inivit,  qua  sanctitas  depositnrum 
sarta  tectaque  custodiretur  (lib.  ii  Offic.  c.  29.). 

74.  Inde  Justina,  procul  dubio  magis  innamraata 
in  Ambrosiiiiii,  acerbiora  gravioraque  adversus 
eum  machinata  est.  libi  eniin  rediit  Mediolanum, 
Dalmatius  tnbunus  acnotarius  imperatorisnomine 
sanctum  virum  convenit,  ut  judices,  qucmadmo- 
dum  fecerat  Auxentius,  et  ipse  deligeret  (epist.  21, 
num.  1) :  quibus  in  palatio  considentibus,  de  fidei 
suae  dogmatis  disputaret :  sin  autem  secus,  solum 
verteret,  ac  sedero   auam  oederet  Auxentio,  Am- 


A  brosiiis,  ronvocatis,  qui  Mediolani  tunc  versaban- 
lur,  episcopis  presbyteris,  de  mandatn  imperii.li  ad 
eoa  rclulit.  Cum  visum  essntillis  omnibuslibellum 
Ca?sari  otferri  oportero,  idera  Ambrosius  ejus  scri- 
bendi  suscepit  provinciam.  In  eo  exposiiit  impera- 
tori,  qnibiis  de  causis  in  palatio  coram  profanis 
judicibus  de  fide  disputare  sihi  nnn  liceret  {ibid. 
num.  Zetseq.):  sed  eadem  illa  controversiainconci- 
lio  tractanda  esset.  Adjecit  etiam  ad  se  audien- 
dum  cum  de  fide  disserebat  inErclesia,  liberiimadi- 
tum  ciinctis  patere :  se  in  palatiiim  venturum 
fuisse,  ut  h»o  coram  diceret  {ihid.  num.  17!:  sed 
per  episcopos  et  catholicum  populum  sibi  non  li- 
cere :  eosdem  sirailitcr  obnixe  prnhibere  quomi- 
nus  excedat  Mediolano  ;  persuasos  videlicet  unura 

ri  idemque  esse  hoo  rerum  statu  Eoclesiam  deserere, 
ao  eam  prodere  haereticis.  Postea  se  ipse  recepit 
in  ecclesiam,  ubi  per  aliquantum  temporis  die  ac 
nocte  populus  eiim  sepsit  trequcntissimus,  ne  sibi 
per  vim  eriperetur.  Et  sane  raissi  ab  imperatore 
militum  manipuli  ecclesiam  cinxerunt:  at  ipse  ne- 
dum  ullum  prcelcrret  timoris  indicium,  votis  om- 
nibus  expetebat  martyrii  gratiam  :  atque  adeo  po- 
pulum  ne  sibi  ad  illud  irapediraento  esset,  obte- 
stabatur,  ob  oculos  eidera  ponens  quam  vanae  essent 
eorum  excubiae,  cum  portam  apertam  cecus  repe- 
risset,  quam  illi  pulaverant  diligenter  occlusam, 
nec  patentem  deprehendere  milites  potuerant.  Dum 
custodiretur  in  ecclesia,  populum  suum  cum  Scri- 
pturarum  lectione  tum  ipsarum  expositione  con- 
solabatur.  Superest  adhuc  una  e  prfpcipius  concio- 

(j  nibus  per  id  temporis  ab  eodem  habita  (sermo  De 
Biisil.,  tom.  II,  pag.  S6'i],  qus  non  minimam  eo- 
rum  conaluum  partem  meraorat,  quibus  pastorem 
gregemque  catholicum  hoc  etiam  anno  per  sacros 
dies  Resurrectionis  Ariana  rabies  divexavit.  Am- 
brosius  vero  in  communi  hac  mcestitia  prster  me- 
morata  solatia  et  aliud  adjunxit,  nimirum  hymno- 
rum  quos  in  honorem  divinissimae  Trinitatis  ipse 
composuerat,  sacrum  concentum.  Canebat  eos 
hymnos  totus  populus  cum  tanfo  pietalis  interio- 
risque  afTectus  motu,  ut  lacrymarum  vim  plurimi 
efTunderent.  Certe  Augustinus,  horum  omnium  te- 
stis  oculatus,  postquara  de  parento  his  verbis  lo- 
cutus  est :  Ihi  mater  mea,  anciUa  tua,  sollicitudinis 
et  vigiliarum  primas  tenens,  nratiouibus  vivebat  (lib. 

[)  IX  Confess.  c.  6  et  7) ;  de  so  quoque  ita  subjungit : 
Quantum  flevi,  inquit,  in  iujmnis  et  canticis  suave 
sonantis  Ecclesix  tux  commotus  acriler!  Rationem 
aiitem  in  his  cantibus  observatam  esse  occidentali 
Ecclosise  nondum  usitatam,  postmodum  vero  in 
ea  propagatam,  haec  Augustini  verba  testantur : 
Tunc,  ail  ille,  hymni  el  psalmi,  ut  canerentur  se- 
cundum  morem  orientalium  partium  institutum  est, 
el  ex  illo  in  fiodiernum  relentum,  mullis  jam  et  pene 
omnibus  gregibus  luxs  et  per  cxtera  orbis  imilanti- 
bus  iibid.).  Eadem  etiam  de  hoc  instituto  tradit 
Paulinus  (in  vila  Ambros.  num.  13).  Verumta- 
raen  quod  psalraodioe  atque  hymondiiE  genus  hic 


101 


EX  EJUS  POTISSIMUM  SCRIPTIS. 


=it  intelligendum,  non  saiis  const.it  intpr  auoliirr.=  ,  /\  miim    r.xviT,    nnnn     in 


102 

Lucas   Evancelium   verba 


noi{ue  etiam  hujus  loci  est  operosius  id  expk.rare. 
75.  Glarius  quiddam  alque  illuslrius,  ut  duo 
memorati  scriptores  narrant,  divinitus  accidit,  ad 
coercendam,  inquit  Augustinus,  rahiem  femineam, 
sed  regiam  (locis  citatis).  Enimvero  hac  tempestate 
corpora  Protasii  ac  Gervasii  fratrum  martyrum  di- 
vino  monitu  .Ambrosio  nostro  revelatasunt,quorum 
solemnem  exhumHtionem,  translationeinque  dum 
refert  Arabrosius,  nec  sermones  in  ea  celebritale 
abs  86  habitog,  nec  miracula  magno  numero  a 
martyribus  tupc  perpetrata  silentio  prsterit  (epist. 
22)  :  imo  nec  calumnias  hcereticorum,  qui  diabolo 
ipso  magis  perlidi,  quos  Christi  martyres  hic  fate- 
batur,  obatinate  jiixta  ac  impudenter  negare  aude- 


fpcisse.  Oui  autem  iiliMmique  areumrnlum  ci^nti- 
uuib  Looiinicis  ad  linem  usque  tractatum  volent 
(Admon.  in  eod.  opera),  quuminus  conciones  in 
Lucam  rejiciant  in  sequentem  aanum.nihil  prohi- 
beLit. 

78.  Episcopi  ^Emilice  pruvinciae,  qua;  nunc  ar- 
chiepiscopatu  Bononiensi  compreheudilur,  Ambro- 
sium  hoc  anno  per  litteras  cousulueruut  qua  die 
anno  proximo  feslum  Paschatis  esset  celebiaudum; 
etenim  cum  lore  vidcrinl,  ul  iii  vii  Kal.  Maias  illud 
incideret,  utrum  hic  dies  ad  priuium  aequinoctii 
mensem  perlineret,  illi  ambigebant.  Eorum  inter- 
rogationi  satisfecit  sanctus  aiitistes  (epist.  23),  et 
soiutis  omnibusdilficultatibus,  eo  die  mcmoralum 


bant.  Augustinus,  qui  praesens  erat,  horum  eliam  _  festum  celebrari  debere  planum  lacit 


non  semel  meminit  (lib.LX  Conf.  cap.  vii^  et  lib.  IL 
De  ctv.  Deij.  Paulinus  autem,  a  quo  illa  quoque 
non  omittuntur,  adjuncta  qusdam  hujus  persecu- 
tionis  memoriae  prodidit,  quaj  Anibrosius  alque 
Augustinus  relicuere.  Hujusmodi  est  quod  narrat 
de  Euthymio  (m  Vita  Ambr.  num.  14  et  seqq.),  qui 
cum  mandato  imperatricis  vehiculum  parasset, 
quo  sanctum  antistitem  exportaret  in  exsilium, 
sequenti  anno  solum  vertere  ipsemet  jussus,eodem 
curru  patria  e.xcedere  coactus  fuit.  Sed  utri  per- 
secutioni  hoc  tribuendum,non  explicuit.Circiter  hoc 
etiam  tempus  evenisse  idem  asserit,  ut  in  Ec- 
clesiae  gremium  reverteretur  quidam  ex  Arianis, 
(Ibid.  num.  17),  qui  angelum  sancto  viro  aslantem 
se  vidisse  aiebat,  et  quae  populo  exponeret  ipsi 
suggerentem.  C 

76.  Re  vera  minime  obscurum  est  hac  ipsa  tem- 
pestate  pronuntiatos  esse  illos  sermones,ex  quibus 
praestantissima  sancli  doctoris  opera  composita 
sunt.  Expositio  in  psalmum  c.wiii  (Admon.  in  kunc 
psal.).  quae  inler  pukiierima  ejusdem  monumenta 
jure  memoratur,  multos  sermones  hujusce  anni  in 
se  continet  :  sed  mullos  etiam  anni  sequentis,  ut 
suo  loco  demonslratum  est{Admonit.in  Expos.  psal. 
cxviii).  Hujus  operis  huc  spectat  propositum,  ut 
Christiani  et  ofliciorum  suorum  informentur  cogni- 
tione,  et  ad  eadem  rnorum  honestate  ac  pielatis 
cultu  implenda  stimularentur.  Id  autcm  beatus 
Pater  melius  effici  omnino  non  posse  arbitratusest, 
quam  psalmorum  nobilissimi,  ac  moralium  prece- 
ptionum  refertissimi  enarratione;  cui  pra;tcrea  an- 
nexam  voluit  explicationeai  locorum  e  Canticis  be- 
ne  multorum,  quos  argurnento  suo  magis  con- 
grucrc  existimavit. 

77.  Quamvis  Uaronii  sententia  fucrit  Ambro- 
siana  in  Evangelium  beati  Lucae  commentaria  inde 
ab  anno  370  scripta  fuisse;  attamen  extra  dubium 
esl  in  sermonibus,  cx  quibus  compactum  est  hoc 
ipsum  opus,  Arianorum  infcstationis,  tanquam  rei 
admodum  rcccntis,  fieri  mentionem.  Aliundo  vero 
cum  appareat  cosdem  sermoncs  non  nisi  per  bien- 
nium  fuisse  absolutos,  erunt  fortc  qui  conjiciant 
doctorem  aostrum  ulternis  Duininicis  tuuc  in  psal- 


9.  Per  tempestatem  vindemiarum  Augustinus, 
cujus  conversioni  supremam  manuni  Deus  impo- 
suerat,  venit  m  Cassiacum  Verecundi  viltam  ^lib. 
IX  Conf.  eap.  Vj:  el  e  vestigio  hinc  ad  Ambrosium, 
quem  in  hoc  opere  primarium  divinae  gratiae  mi- 
nistrum  ducebat,  litteras  dedit  {Ibid.  cap.  vi)  :  E/ 
intimavi,  inquit,  per  liiteras  anli.^^titi  tuo  vero  san- 
cto  .■imbrosio  pristinos  errores  meos,  el  prxsens 
volum  mcum,  ut  moncrel  quid  potissimum  milii  de 
libri.i  lius  legendum  es.tet,  quo  percipiendai  tantx 
yralia;  paralior  aptiorve  [ierem.  At  itle  jussil  Jsaiam 
propiietam ;  credo  quodprx  aeleris  Evangelii  vocatio- 
nisque  gentium  sit  prxnuntialor  apertior.  Verumta- 
meu  cum  prophetffi  hujus  satis  assequi  sensum 
non  posset,  ejus  lectionem  in  aliud  tenipus  ratus 
est  dilferendam. 

80  (An.  387.)  Statim  atque  tempus  adluit,  quo 
catechumeni  se  ad  baptismum  inscribi  curant,sub 
extremam  scilicet  Quadiagesimam,  Augustinus, 
Alypio  suo,  et  filio  Adeodalo  comitantibus,  Medio- 
lanum  rediit,  ut  siinul  in  ordinem  competentium 
admitterentur  :  Uhi,  ait  ille,  iempus  advenit,  quo 
me  nomen  dare  oporteret,  reliclo  rure  Mediolanum 
remeavimus.  Contigit  autem  ut  tunc  temporis  de 
morulibus  quotidianum  sermonem  haberet  Ambro- 
sius  (De  myst.  cap.  i,  n.  1).  Alibi  vero  declara- 
tum  est,  moralem  istam,  quam  hoc  loco  iiinuit 
idem  episcopus  {.4dmon.  in  lib.  de  Abrah.},  dispu- 
tationem  aptius  intelligi  neutiquam  posse,  quam 
de  sermonibus,  ex  quibus  libri  do  patriarchia 
n  composili  sunt.  Priini  eorumdem  collocantur  libri 
ile  Ahraham,  quo  in  opere  sancti  hujus  viri  impi- 
ijram  fidei  devotionem  Ambrusius  demonstral  (lib. 
De  Joseph,  cap.  i,  num.  ~ ),  ab  ipso  quoque  factis 
impletum,  quod  vix  jejuna  quadani  idea  philoso- 
phi  intellexere. 

S\ .  Libcr  de  Isaac  el  unima  duos  illos  scquitur. 
llic  auteiii  eo  pertincl,ut  in  eodcui  saiicto  patriarcha 
sinccro'  rncntis  purilidcm  oculis  subjicicns  {ibid.), 
ipsum  Ghristi  Domini,  llebeccam  vero  ejus  u.xo- 
rcm  Ecclcsis  typum  cxstitisso  palefaciat  :  neo  non 
utrumquc  illum  conjugem  anim;c  liJelis  cum  cce- 
lcsti  sponsu  Duptiis  acvuiumodcl. 


103 


VITA  S.  AMBROSII 


104 


^2.    Quod    in    libello    superiori    Ambrosius    dc  A  signififavit   fepist.    24),    omnemque    rerum    cum 


anima  dispulaverat,  eum  induxit,  ul  crtila  opella 
De  bono  morti.i,  nihil  terribile  inesse  morti  plauum 
faceret;  fiim<i)r|ue  astrueret  omnino  oporteret,  ut, 
nhdicath  corporisdelectatinnibus,  cupiditatihus  omni- 
hus,  mundique  illecehrif:  (lib.  Dc  hono  mort.  cap.  iii, 
n.  9),  in  perpetuum  s.ijoulo  moriaraur. 

83.  His  sermonibus  ad  prsparandos  catechume- 
nos  appositissimis  iinbuti  Augustinus  atque  alii, 
aqua  vivifioa  in  pervigilio  Paschalis,  quod  vii  Kal. 
Maias  anni  proesenlis  celebratum  diximus,  tincti 
fuere.  Initialos  sacro  baplismo  confestim  sacra- 
mcntorum  quae  receperant,  siout  et  eorum  quae 
occultari  prius  solebant,  cxpositione  sanctus  epi- 
soopus  rite  instituit  :  qua  quidem  ex  catechesi 
librum  De  mijsteriis  factum  putamus  (Admon.in  lih. 
Dc  mysl.). 

84.  Rediit  ad  moralia  prpecepta  sanctus  Ambro- 
sius,  et  ut  candidam  illum  neophytorum  turbam  a 
redeundo  in  sfficulum,  cui  per  baptisma  nuntium 
remiserant,  fortius  deterreret;  ideo  sermones  pro- 
nuntiavit,  qui  nunc  redacti  in  librariam  formam, 
sub  titulo  libri  De  fuga  svculi  ad  nos  pervenere 
[Admon.  in  eumd.  lib.) 

(S5.  Commentationem  hanc  excipiunt  duo  libri  De 
Jncoh  ctvita  heala,  in  quibus  AmbTos.\u9  siiuiularem 
animi  laborumque  palientiam  in  eodem  sancto  imi- 
tandam  proponens  (lib.  De  Joseph.  patr.  cap.  i,n.l) 
beatitudinem  in  calamitatibus,  afflictationibus,  ac 
doloribus  esse  positain  evidenter  docet. 

8ii.  Non  praHermisit  Josephi  historiam  aiitistes 
noster,  sod  in  eam  non  semel  verba  feoit,  praa  ' 
caBteris  ejusdem  patriarcha;  dotibus,castitalem  ejus 
egregie  praedicans  [Ibid.  c.  6,  num.  30  et  38).  In 
idem  argumentum  jam  superiore  anuo  concionatum 
sn  esse  illic  testatur;  verum  aut  exciderunt  serrao- 
iies  illi,  aut  forte  chartis  nunquam  mandati  sunt. 

87.  Horum  tractatuum  ordinem  cogit  liber  Dc 
'lenedictionibus  palriarcharmn  {Admon.  in  eumd. 
lih.).  Hunc  brevi  intervallo  lucubrationem  de  qua 
proxime  nos  dicebamus,  secutum  esse,  atque  ante 
alteram  Ambrosii  ad  IVIaxiinum  legationem  publice 
pronuntiatum  probabile  est. 

88.  Jam  veniamus  ad  secundam  istam  legatio- 
nem.  Omnes  hujusce  tyranni  motus  satis  prome- 
bant  Italiae  provinciis  eum  imminere,  spoliandique 


lyranno  abs  se  gestarum  pertexuit  ordinem.  Hanc 
epislulaai  dura  rediret,  ex  ipso  itinere  Cffisari 
misit ;  nc  forte  quis  antevertens,  mentem  ipsius 
maligne  occuparet;  et  simul  ut  princeps,  rerum 
omnium  factus  certior,  adversus  hostem  tam  for- 
midabilem,  qui  eum  opprimere  apud  se  statuerat, 
paratus  esset.Duplicis  generis  episcopos.a  quorum 
communione  penitus  abstinuit.apud  Maximum  re- 
perit  Ambrosius.  Priores  erant,  qui  eidem  Maximo 
communicabant  (ihid.,  num.  l^l;  unde  Paulinus 
ipsum  a  beato  praesule  communionis  consortio 
privatum  asseverat  fin  Vila  Ambr.nnm.  19),  ut  jam 
dictum  est  :  posteriores  vero,  (jui  aliquos,  devios 
licet  a  fide,  ad  necem  petehant  (epist.  24,  num.  12), 
nempe  Ithaciani  a  quibus  apud  Maximum  accusa- 
tus  est  Prisciilianus,et  iisdem  agentibus,  cum  ipse 
tum  e.jus  sectatores  gladio  truncati  sunt.Hancsanc- 
ti  .^mbrosii  constantiametanimi  magnitudinem  non 
tulit  tyrannus  :  sed  graviter  commotus  jussit  cum 
sine  mnra  regredi  (ibid.) 

89.  Maximus  redeuntem  propere  secutus,  no- 
mine  obsistente,  Italiam  invasit  :  Valentinianus 
vero,  metuens  ne  incideret  in  ejus  manus,  et  ea- 
dem  inhumanitas  ab  eo  tractaretur,  quam  Gra- 
tianus  expertus  crat,  conscenso  navigio,  venit 
Thessalonicam,  seque  fldei  ac  prfflsidio  Theodosii 
totum  commisit.  Profugum  Theodosius  excepit 
perquam  humaniter  :  eumdem  vero  pie  admnnuit 
has  tantas  clades  ob  propugnatam  hsresim  Aria- 
nam  ac  divexatam  Ecclesiara  catholicam  divinitus 
immissas  ne  duhitaret. 

!»U.  Taraetsi  autem  Ambrosio  Maximus  intenta- 
visset  acerbissimas  minas,  non  illi  tamen,  ut  qui- 
dem  videtur,damnumintulit.Usqueadeo  etiamapud 
malos  venerationem  invenit  virtus !  Prster  opera 
jam  recensita  hujus  quoque  temporis  esse  credimus 
plures  epistolas.quibus  sanctus  vir  multorum  dubiis 
sibi  per  litteras  certatim  propositis  responsa  de- 
dit.  In  harum  numero  epistolce  ad  Sudium  duae 
reponi  possunt  (epist.  25  et  26).  In  saeculari  foro 
hic  judex  erat  :  is  cum  vidcret,  Priscilliano  urgen- 
tibus  Ithacianis  capitis  condemnatu,  recedere  plu- 
rimos  ab  eorum  omnium  communione  qui  capita- 
lem  sententiam  in  quempiam  tulissent,  sciscitatus 
erat  ex  Ambrosio,num  sibi  a  sacris  esset  abstinen- 


Valentiniani  consilium  cepisse.  Justina,  hoc  tanto  r\  dura,  quoties  aliquem   extremo   supplicio  ipse  ad- 


periculo  vchementer  perculsa,  nullius  opera  prae- 
sentiorem  arbitrata  est,  quam  sancti  Ambrosii. 
Quapropter  cum  hic  memoriam  injuriarum  nullam 
retineret,rogatu  e.jusdem  iraperatricis  rursuslegati 
ad  tyrannura  illum  onus  subivit.  Ego  tuus,  inquit, 
ilerum  legalus  repetivi  GaUias,et  mihi  dulce  pro 
salule  lua  primo,  deinde  pro  pace,  atque  pietate  qua 
fratcrnas  reliquias  postulabas,  nondum  pro  te  secu- 
rus,  el  jam  pro  fraterno  houore  sollicilus  [De  obitu 
Valent.,  num.  28).  His  verbis  causa  legationis 
aperitur  :  ipse  vero  sanctus  antistes,  quem  ex  ea 
sucoessura  retulerit,  scripta  Valentiniano  epistola 


dixisset.Ejus  interrogato  .Atnbrosius  ita  respondit : 
Plerique  sponte  se  abstinent,  et  laudaoturquidem, 
nec  ipsi  eos  laudare  non  possumus,  qui  auctorita- 
tem  Apostoli  eatenus  observamus,  ut  iis  commu- 
nionem  non  audeamus  negare.  Deinde  vero  quasi 
episcopus  in  exhibendam  potius  reis  clementiam 
quam  severitatera  illum  hortatur. 

Oi.Hocetiam  tempore  s<epius  ad  Irenfeum  charis- 
simum  filium  et  Ecclesiaj  Mediolanensis  presbyte- 
rum  aut  diaconum,scripsit  Ambrosius.  Prima  epi- 
stola  (epist.  27),  Deuteronomii  versum  enucleat  et 
sooietatem  perditorum  hominum  suadet  evitandam, 


105 


EX  EJUS  POTISfelMUM  SCRIPTIS. 


106 


Secunda  non  mullo  post  sccuta  'epist.  2S).    ipsius  A  cadcm  quoquc  sapientia  csse   positas  aliis   lillcris 

vitam,  ut  pote  iiominis  divininri  characterenouili-      clare  demonstrat^epist.  3S). 


tati,  probat  perfectiorem  esse  debere,  ac  Scecula- 
rium  conversatione  multo  sanctiorem.  Eodem  die 
domum  reversus  a  vigiliis  sanctus  episcopus,  stu- 
diis  suis  de  morerepetitis,  versumScripturK.quem 
modo  in  synaxi  cantari  uudierat,  revolvere  animo 
ccepit.  Admovit  statim  manum  calamo,  et  e.varata 
epistola  tertia,  Irenaeum  interpretatione  ejusdem 
versiculiexhortatusest;epist.29),ut  per  mundi  con- 
temptum  atque  repudium  supremo  bono  unice  ad- 
hxreret.  Vis  ferendamdederal  hancepistolam,cum 
locus  ex  Aggseo  ei  succurrit,  huic  ipsi  argumento 
plane  conveniens,  qui  materiam  elucubranda; 
quartae  epistolae  suppeditavit  (epist.  30). 


93.  Denique  circa  id  temporis  Faustinum  quem- 
dam  amissam  sororem  virtutis  singularis  ac  meri- 
ti  feminam  lacrymis  lugentem  sane  immodicisAm- 
lirosius  epistolam  consolalus  est  (epist.  39). 

93.  (a.\  338.)  Juslinam  .Arianam  illam  imperatri- 
rem  vulgo  oxislimant  non  reverlisse  in  Italiam,scd 
in  fuga  ipsa  fato  concessissc  ;  ita  ut  non  sine  divi- 
no  judicio  qu.-c  toties  .\mbrosium  ejicere  in  e.xsi- 
tiumconata  fuerat,  e.KSul  atque  e.xtoiris  ipsa  more- 
retur.  Si  quaetiam  conjeclura  in  Paulini  verbissta- 
tui  possit  {in  VitaAmbi-.  n.  20),  circiter  hunc  annum 
conligisse  dicemus,  ut  magus  quidam,  Innocentius 
nomine,  cum  torqueretur  ob  varia   scelera,  confes- 


92.1reaa;us,  tantis  benevolentia;  acfacilitatisAm-  B  «us  fuerit,  Justinagubernante  conductum  semetab 


brosianae  testimoniis  pellectus,  non  dubitavit  sanc 
tum  episcopum  super  variis  quaestionibus  consu- 
lere.Quaestionum  ejus  hfec  prima  fuit,  utrum  ma- 
jor  conscnda  esseteorum  charitas.qui  ab  unguicu- 
lis  Dei  obesquio  se  mancipassent,  an  vero  eorum 
qui  provectiori  tantum  aetate?  Hujus  dubii  haud  in- 
jucundi  explicalionem  epistola  una  complexus  pri- 
mo  fuerat  Ambrosius(epist.3l),  at  mos  aliam  deea- 
demre  supperaddidit(epist.32).Acceptisautempriu- 
ribus  litteris  Irenaeus  ob  locum  quemdani  Deutero- 
nomii  inhiscitatum  difficultatisaliquidpassus^illud 
iterum  ipsi  proposuit,  a  quo  et  optatam  ejusdem 
quaestionis  continuo  accepit  solationem  (epist.  33). 

93.  Horontianus,  sancti  doctoris  et  ipsc  discipu- 
lus,  qui  clericcrum  in  contubernio  educatus  ab  in- 
fantia,  manibus  .A.mbrosii  diaconns  aut  presbyter 
consecratus  fueral,prEceptorem  suum  interrogavit, 
numquid  humana  animacoelestis  esset  subtantiae? 
Duabus  epistolis  'episl.  34  et  35),  quarum  prio- 
rem  brcvissimo  spatio  secuta  posterior  est,  sanc- 
tus  praesul  illum  docuit  animK  nostr.Te  naturnmes- 
sespiritualem.eumque  ut  librum  quartum  Esdrae 
pervolveret,  multumimpulit.  Idem  Horontianus  de 
quibusdam  Apostoli  verbia  quorum  ab  Ambrosio 
citata  fuerant  antecedentia,  quid  ilie  sentiret,scire 
optavit.  Sali.sfecit  ipsius  voluntati  antistes  nostcr 
(epist.  3Gj,  sed  eorum  vcrborumoccasione  impera- 
re  sibi  non  potuit,quin  martyrii  opportunitatos  sibi 
ereptas  apud  eum  deflcrct  gravissimis  verbis  : 
Qualesoccasiones,  inquit,  habuit,  etde  ipso  prope 
fine  revocutus  sum  (Ihid.  num.  4)  ! 

94.  Simplicianus  .Vmbrosio  signilicavit,  quanta 
voluptate  afTectus  esset  iis  legendis,  quoe  in  Pauli- 
nas  epistnlas  ad  popuhim  disseruerat:  quaniqucgra- 
lum  sibi  esset  fuluruni,si  quid  insupor  ejusdcni  ge- 
neris  ad  se  mitteret.Major  crat  Ambrosii  crga  hunc 
virum  observantia,  quam  ut  ejusoptalisnon  annue- 
ret.  Epislolam  igitur  ad  illum  dcdit.qua  complexus 
ea  fuerat,qu;e  in  alium  Apostoli  tcxtum  pronuntia- 
veratcoram  populo  :  ubi  pratcreaid  probavcrat,  li- 
bertatem  nostrainin  Christi  essc  sniiienlia  {iii)\ii.  37. 
Sed  hoc  ullimum  rursus  repetens,  veras  divitiasin 

PATBOi.  XIV, 


.\rianis  ut  in  episcopum  populi  odia  excitarel,  ex- 
secranda  sacrilicia  celebrasse,  sed  irrito  conatu. 
Subdit  Paulinus  [ibid.)  manam  percussoris  ad  Am- 
brosium  missi  exaruisse,  atque  a  sancto  viro  eidem 
fuissc  moxrestitutam.Narrat  (jAirf.  21)  poslea  Pro- 
bum  curasse,  ut  puer  notarius  deduceretur  ad  Am- 
brosium,  cujus  benedcio  a  da;nione  liberaretur. 

97.  Cum  Valentiniano  triinsiit  Theodosius  in  Ita- 
liain,  ac  duabus  victoriis  dc  Maximo  tyranno  citius 
rcportatis,  .\quileiam,  quo  tyrannus  ille  se  recepe- 
rat,  obsidione  cinxit  :  qua  expugnata  in  illum  gla- 
liio  animadvertit.Summam  in  his  victoriis  Thcodo- 
sii  moderationemcertatini  historicilaudibuscumu- 
larunt  :  quibus  si  quidquam  adjiocrc  induceremus 
inauimum,  instituli  nostri  tcrminos  exccderemus. 
>j  Non  tamen  possumus  quin  ea  qugo  Ambrosii  prcci- 
bus  concessit  imperaior,  Ambrosianis  vcrbis  hic 
elferamus  :  Debeo,  inquit,  beneficiis  tuis,  quibus,pe- 
tcntc  nic,  liierasli  plurimos  dc  c.tsiliis,  de  carccrilnis, 
dc  ullimH'  nccis  suppliciis  (c\)\si.  iO,  num.  25). 

y'^.  Maximi  partibus  profligatis,  venit  Theodosius 
Mediolanum,  unde  AmbrosiusAquileiani  profectus 
erat.  Ambrosiani  itineris  qu.-e  causa  fucrit,  ignora- 
tur.  Opinatus  est  cardinalis  liaronius  \ab  ann.  388) 
susccptum  illudfuissc,  ut  Valcriano,qui  eam  guber- 
naverat  Ecclesiam,  sulTicerctur  novus  episcopus. 
Verumtamen  astruendo!  huicopinioni  tcstiraonium  . 
nullumreperireest.  Utcumqueautem  sc  res  habeat, 
Ambrosius  ibidem  tuuc  versabatur,  cum  perlata  est 
ad  cum  fama  de  Thoodosiano  .luodam  edicto,  quod 
n  contra  episcopum  Caslri  Cnllinici,  ubi  a  nonnulis 
Christianoruin  Judaica  synagoga  inccnsa  fucrat.et 
contra  monachos  qui  Valcntinianorum  tcmplum 
combusserjint,  idem  sanxcrat.  Scripslt  extemnlo 
imporatori  sanctus  anlistos  in  gratiam  episcopi  ac 
monachorum  :  sed  cum  Thcudosius,  aurenipurpu- 
ratorum  consiliis  IjUis  a^quo  pra>bens,  edietum  su- 
uiu  rcvocasset,  prima  data  occasionc  coru:n  co- 
dera  principe  concionandi,  tanta  cum  libcrlale 
indignitatem  dati  rcscripti  ilemonstravit,  ut  cjus 
revocationem  non  concedcro  non  potucrit  bonus 
impcrator.  Quamvis  aiitcm  cpisrnpnlis  genernsil.itis 
baud  facilc  isto  excinplo  repcriatur  aliud  ik  bilius 


107 


VITA  S.  AMBllOSII 


108 


quia  tamen  cum  apud  Paulinum  (in  Vita  Ambr.  n. 
22),  tum  in  duabus  cpistolis  Ambrosianis  exacle 
describitur  (epist.  40  et41)  hic  de  eodem  plura  di- 
cero  superscdcmus. 

99.H0C  anno  pagani  denuo  periculum  facerc  mi- 
nime  dubitarunt,  num  a  Theodosio  profanarum 
religionum  jam  sa;pius  petitam  instaurationem 
possent  extundere.  Symmachum  in  hac  etiampeti- 
tione  antesignanum  sese  pr£ebuisse  non  a^gre  credi- 
mus  ;  at  vero  cum  Ambrosiumetiamhacvice  Chris- 
tianae  religionis  patronum  offendisset,  repulsama 
Caesare  passus  est  turpissimam.  Id  narrat  ipse  Am- 
brosius  ad  eum  modum  :  Posteaeiiam  clenwntisnmo 
imperatorl  Tlieodosio  coram  intimuvi,  atquc  in  os  dicere 
non  duhitari,cui  intimaii scnatus  legatione  hujusmodi, 
licet  non  totus  senatus  poposceril,  insinualioni  mese 
tandem  assensum  dctulil,  et  sic  aliquibus  ad  ipsum 
diebus  non  accessi  :  nec  moleste  tulii,  quia  non  pro 
meis  commodis  faeiebam,  sed  quod  et  ipsi,  et  animx 
mew  proderat,  in  conspeelu  regis  loqui  non  confun- 
debar  (epist.  57,  num.  4). 

100.  (a.n.  389.)  Sermones  quoscomplectuntur  li- 
bri  Hexaemeron,  extrema  hujusce  anni  quadrage- 
sima,  ut  docuimus  {Admon.  in  hune  lib.),  habitos 
esseprobabile  est.  Eorum  nonraro  binos  eodem  die 
pronuntiabat.  Sed  in  tantis  laboribus  id  ipsi  erat 
nonparvosolatio,quod  fideliumgregem  ethnicorum 
atque  haereticorum  conversione  in  dies  augeri  con- 
spiciebat  [lib.  iii  llexacm.  c.  1,  num.  3). 

101.  Statim  atque  opus  Hexaemeron  absohitum 
fuit,  etin  amicorum  discipulorumque  sancti  epis- 
copi  manus  pervcnit.diiigenter  abeis  evolutumest. 
Horontianus  ex  eorum  numero  ubi  attentiori  men- 
te  illud  perlegisset,admiratus  est.neque  IMoysen,ne- 
que  .'^mbrosium  exponere  conatos  esse  cur  homo  ul- 
timus  creaturarum  esset  conditus.Itaque  pro  illoju- 
re  familiaritatis,quod  ei  concessum  fueral  ab  ipso 
Ambrosio,illumea  de  re  interrogavit.Huicrespondit 
sanclus  antistes  (epist.  43,  et  cnm  prffimisisset  le- 
gislatorem  nihil  scripsisse,  quod  non  divinitus  ip- 
se  recepisset.  varias  rationes  eidem  promit  solven- 
do  huic  problemati  valde  appositas. 

102.  Idem  etiam  Horontianus  sciscitatus  est,  cur 
sex  diebus  rerum  universitas  creata  esset  ?  Cujus 
quaestionem  altcraepistola  soIvit.\mbrosius  (epist. 
44.) 

103.  Sabinus  quoque,  a  quo  similiter  leclum 
fuerat  Hexaemeron,a  sancto  viro  petiit  perlitteras, 
an  alicubi  de  paradisi  terrestris  loco  disseruisset, 
aut  quae  esset  ejus  de  illo  senlentia  ?Rescripstt  Am- 
brosius  ^epist.  45'  de  illa  qu.tistione,  de  qua  jam 
ante  disputaverat,  in  hisce  libris  neuliquam  egis- 
se  :  postea  tamen  in  sua  responsione  tam  secun- 
dum  sensum  spiritualcm,  quam  ethicum,  hanc 
examinat  difricultatem. 

104.  Scripsit  iterum  Sabinus  .\mbrosio,  nuntia- 
vitque  sectatorem  quemdam  ApoIIinarii  venissc 
Placentiam,  et  in  ea  urbe  errores  suos  dissemi- 
passe  ;  cum  vero  ibi  fuisset  confutatus,  iter   ce- 


A  pisse  Mediolanum.  Iluic  episcopo  responsum  mit- 
tcns  Ambrosius  noster  (epist.  40).  errorem  illum 
Modiolani  clanculum  placitis  suis  inficere  animos 
conatum  esse,  et  in  locos  aliquos  librorum  suornm, 
De  ^rf(7  procul  dubio,  multum  clamitasse  :  hac  re 
compcrta,  sese  misisse  qui  verbis  suis  illi  diceret 
non  ex  charitate  ipsum  agere  :  se  enimvero,ut  qui 
homo  esset.  errori  similiter  esse  obnosium,  atque 
adeo  non  recusare,  quin  lapsus  suos  lubens  agno- 
sceret,  si  sibi  privatim  ostenderentur  :  sed  ad  ex- 
tremumcumpertinacem  hunc  h«reticum  latiuspro- 
pagare  suos  errores  intellexisset,  tandem  huic  ipsi 
publice  refutato  se  praeter  fugam  nihil  reliquisse. 

105.  Ambrosius  una  cum  epistolasua  eath  etiam 
commentationem,  quam   reprehenderat   Apollina- 

j,  rista,  Sabino  miserat ;  ut  quam  censuram  de  illa 
ferret,  libere  sibi  significaret.  Verum  cum  eosdem 
libros  minus  distincte  exaratos  Sabinus  legere  non 
potuisset,  eos  remisit  ad  Ambrosium  :  quos  qui- 
dem  elegantius  scriptos  rursus  hic  noster  ad  illum 
episcopum  curavit  perferendos,  addita  etiam  alia 
episLoIa  (epist.  47),  in  qua  de  Scripturis,  prout 
Sabinus  ipse  optaverat,  caput  aliquod  excutieba- 
tur. 

lOG.  Hoc  ipsum  opus  pcrlectum  a  Sabino  et  si- 
mul  approbatum  Ambrosius  recepit  :  sed  continuo 
ad  eumdem  aliud  misit,  quod  ut  severe  examina- 
ret,  obtestatus  est,  l'numquemque,mq}i\i  (epist.48), 
fallunt  sua  scripta,  et  aurem  prxtereunt ;  atque  ut 
filii  etiam  deformes  delectant,  sic  etiam  sci  ipforem 
indecores  sermones  palpant.  Pulchre   id  quidem    at- 

C  que  prudenter,  sed  eum  insuper  alia  quaedamcau- 
sa  movebat ;  in  eo  enim  libro  unaex  praecipuis  fidei 
quEstionibus  agitabatur.  Et  hinc  colligi  posse  no- 
bis  vidctur  non  alium  librura  hic  designari,  quam 
de  incarnationis  dominicse  saa-amento ;  qua  in  ope- 
lla  non  solum  Arianorum  et  Sabellianorum,  sed 
potissimum  ApoIIinaristarum  errores  confutantur. 

107.  His  .\mbrosii  ad  eumdem  Sabinum  episto- 
lis  accedit  alia  (epist.  49),  in  qua  se  nunquam  mi- 
nus  essesolum,  quam  cum  solus  esset,  scite  dis- 
putat.  Sed  alias  ejus  ad  illum  epistolas  inde  co- 
gnoscimus  interiisse,  quod  frequentius  ei  se  scrip- 
turum  in  hac  promittit. 

108.  Ambrosius,  litteris  Chromatii  Aquilsiensis 
certior  factus  jucundissimum  ei   futurum,  si    per 

n  epistolas  de  prisco  fcedere  quidpiam  tractaret,con- 
tinuo  ad  ipsum  scribens,  historiam  Balaam  pseu- 
doprophetffi  iuterpretatus  est  {ep.  50).  Etiamsi  au- 
tem  hac  in  epistola  eidem  Chromatio  alias  additu- 
rum  se  polliceatur,  nullam  tamen  ad  eum  reperi- 
mus  nisi  hanc  solam. 

109.  Cum  Romae  Jovinianierrorespublice  erupis- 
sent,  Siricius  pont.  max.,  presbyteris  suis  aliisque 
clericis  in  concilium  uua  convocatis,  hKresiarcham 
illum  atque  ejus  commenta  condemnavit.  Quoniam 
vero  nonnullos  e  monachis  ejus  asceterii  quod  Me- 
diolani  prope  muros  conditum  erat,  iidem  errores 
infecerant  ;  in  eam  urbem  misit  legatos  a    quibus 


109 


EX  EJUS  POTISSIMUM  SCRIPTIS 


HO 


synodica  epistola  (tom.  II.  pag.  963)  ad  illam  Ec-  A  ingerebatur,  si  rebello  isliusmodi   mancret  impu- 


clesiam  tuto  perferretur.  Acceptis  his  litteris. 
Ambrosius,  quem  pracipue  dicti  monasterii  cura 
spectabat,  clericos  Ecclesias  suse  actutum  congre- 
gavit,  ac  pri-csentibus  legatis  pontificiis,  eamdein 
hacresim  in  suo.ut  sic  loquamur,natali  solo  simul 
confodere.Sanctus  vir  porrolitteris  lotius  coaven- 
tus  nomine  scriptis,  non  modo  concilii  sententiam 
significavit  summo  pontifici,  verum  etiam  argu- 
menta  validissima  ibidem  proposuit,  quibus  ameii- 
tia  hujus  hffircsis  prolligabatur. 

110.  Post  annum  385,  sed  ante  390  (Admou.  in 
easd.Enarr.)  scripsit  Ambrosius  suam  in  psalmum. 
Enarrationem,  cui  et  prajmisit  pulcherrimam  pne- 
fationem  in  omnes  psalmos,   utramque  autein  ex 


nita,  cives  Thessalonicenses  atrocissime  puniri 
jussit :  quo  exdecreto  innumer.T!ca?des  qua  sonlium 
qiia  insontium,  perpetratre  sunt. 

Il.'i.  Concilii  Pitres,  tants  iinmanitatis  certiores 
farti,  quam  gravissime  illain  tulerunt.  Eorum 
nemo,  ut  Ambrosius  testatur  (epist.  51,  num.  6), 
nnn  inijemint,  millus  mediocriler  accepil :  non  erat 
fnrti  tui  ah.wlntio  in  .'imbrosii  communione  ;  in  me 
etiiim  amplius  commissi  e.vaggcraretur  invidia,  si 
ncmo  diccret  Dci  nostri  rcconcilialioncm  fore  neces- 
.mriam.  Ita  loquebatur  sanctus  antistcs  :  cum  enim 
Thcodosium  audiret  rcgredi  Mediolanum,  recens 
illius  vulnus  levi  adhuc  manu  tractandum  ratus, 
nequo  tamen  vel  latum  unguem  recedcndum  a  di- 


sermonibus  publice  habitis  coagmentatam  ;  quan-  t>  sciplina,  e.\  eadem  urbe  exire  constituit,  cujus  ra- 


doquidem  in  auditoribus  suis  catechumenos,et  cos 
uti  videtur,  ex  ordine  competenlium  numeratos 
esse  ipsemet  indicat,  quo  pars  extrema  Quadroge- 
sims  certo  designatur.  Enarrationes  in  psalmos 
XLV,  xLvii,  XLViii  et  Lxi,  quas  etiam  e  scrmonibus 
factas  autumamus  (/fc;d.),  eodeni  circiter  tempore 
editcB  sunt. 

111.  (An-.  390.)  Librum  De  Elia  et  jejunio  de- 
monstravimus  {Admon.  in  illum  lib.)  constare  ex 
tribus  sermonibus ;  quorum  qui  primus  est,  ad 
capessenda  Qiiadragesimas  opcra  stimulat  Chri- 
stianos,  secundus  ac  tertius  percipiendcB  sub  ejus- 
dem  Quadragesimae  flnem  baptismali  gratiffi  com- 
pelentes  pra;parat.  Ex  illis  vero  simul  conjunctis 
Ambrosius  noster  Basilii  exemplo  librum  compe- 
git. 

112.  Cum  civitas  Thessalonica,  in  seditionem 
versa,  prwfectos  nonnullos  interemisset,  pocnas 
tanti  criminis  ab  ea  repetendas  existimavit  Theo- 
dosius.  Verum  Ambrosius,  qui  clementiam  hujus 
principis  in  miserae  istius  urbis  graliam  implorare 
cum  primis  fcstinavit,  tam  calide  tamque  constan- 
ter  Thcodosio  institit,  ut  hic  injuriam  illam  con- 
donaturum  se  promittcret  (Paulin.  in  Vita  Amhr. 
num.  24).  IIoc  impcratoris  promisso,  sicut  et  in- 
nataeidem  bonitateplus  nimio  confisus  Ambrosius, 
Mediolani  concilium  ad  quod  episcopi  Galliarum 
convenorant,  securus  celebrabat.IIabcbatur  illa  sy- 
nodiis  propter  Ithacianos  ordinationomquc  Folicis 
Trcvirensis  ab  eis  factam,  qua  universcc  Gallia;  tur- 


tioncm  hunc  ipsi  reddil :  Ojfcrre,  inquit,  non  au- 
dco  sacrilicium,  si  wlucris  assisterc  (ibid.  num.  13). 
Quibus  quidem  vcrbis  quamvis  declarabat  a  jure 
communionis  illum  alienum,nullamtamenilli,unde 
offenderetur,  causam  relinquebat  ;  quippe  qui  se- 
cretis  litteris  ista  comniittoret  :  .Scriho  manu  mea, 
inquit,  quod  solus  lcgas  [itiid.  nuni.  11).  Imo  et  hoc 
quoque  signilicavit,  sibi  divinilus  ipsa  nocte  qua 
yroficisci  parabat,  prohibitum  esse,  ne  illo  prae- 
sente,  sacris  altaribus  operaretur.Postremo  ex  hao 
epistola  discere  possunt  omnes  episcopi,  quanta 
cum  prudentia  et  cautione  erga  principes  in  gra- 
via  qua^piain  crimina  lapsos  se  gererc  debeant  :  et 
quemadmodum  eos  oporteat  minus  adhibere  acer- 
bitatis  quam  mansuetudinis.  Quid  enim  plenius 
C  prudentis  hujus  moderationis,  quam  illa  verba  : 
Prxtcndi,  ait  {ihid.  num.  15),  wijriludinem  corporis 
revera  ijravem,  cl  nisi  a  viris  mitioribus  vi.v  levan- 
dam;  vel  emori  lamen  maluissnm,  quam  adventum 
luum  hiduo  aul  Iriduo  non  exspeclarem. 

114.  Theodoretus  auctor  est  (lib.  v.  llisl.  EccL, 
cap.  18),  impcratorem,  poslquam  a  synaxi  eccle- 
siastica  lolos  viii  menses  abstinuissct,  natalis  Do- 
minici  festo  in  ecclcsiam  vonire  voluissc:  at  gravi- 
ter  incropitum  ab  Ambrosio,  non  prius  ingredi 
permissuni  esse,  quam  et  publicaj  pccnitenliai  ca- 
put  subjecisset,  et  laturum  sc  legein  ejuscomodi 
essol  pollicitus,  qu;c  reum  ullumexlremo  supplicio 
nisi  post  dicm  a  condemnatione  tricosimum  allici 
prohibercl.  Implcvit  imporator  utrumquo   promis- 


babantur.  Quid  autem  super  ea  causa,  qua3  a  qui-  n  sum  ;  quodque   ad   publicam   pionituntiam,   tanta 


busdam  male  ponitur  anno  superiori,hacin  synodo 
statutum  fuerit,  concilium  Taurincnse,  can,  0,  in- 
nuit  iii  ha;c  verba  :  .S'(  (jui  ab  ejus  Fclicis  videlicet, 
communionc  se  voluerint  scqucstrurc,  in  noslroi  pa- 
cis  consorlium  su.^icipiunlur  jtt.tia  littcras  vencrahilis 
memoriee  .\mbrosii  cpiscopi  vel  liomanx  Ecclesix 
sacerdotis  dudum  latas  {Conc.  Taur.  can.  6.)  Verum 
ista;  littcra;  de  quibus  hic  agitur,  ad  memoriam 
nostram  non  pervenerunt.  CcEtorum  dum  cu'ptum 
concilium  proscqucrenturilli  cpiscupi,  Tlioodosius, 
victus  persuasione  comilum  aulicorum,  a  quibus 
rem  periculosi^^iijii  aoperniciosissimiexcmpiifore 


cum  sui  demissionc  illani  amplexus  est,  ul  nobis 
lcmperarc  non  valcamus,  quin  locum  de  illa  Am- 
brosianum  subjiciamus :  Stravit  omnc,  inquit  {De 
obil.  Tlirod.  num.  3'(.),  quo  nitchutur,  insiijnc  re- 
gium:  dejlcvit  in  ccclesia  pcccalum  .■tuum,  quod  el 
aliorum  fraude  ohrepseral;  gcmilu  et  lacnimis  ora- 
vil  veniam.  Quod  privali  eruhe.<:cunt,  non  erubuii 
imperator  puhlice  agcre  pienilculiam;  neque  ullus 
po.slca  dics  fuit,  quo  non  illum  dolcrel  crrorem. 
.\ddit  citatiis  Thoodorolus  (lib.  v,  cup.  ).'.'  ct  cum 
eo  otium  Sozoinenus  ^lib.  vii,  cap.  '.i'-!  iioii  ita 
nmllo  posl  Thcodosiuin,cun>  inlerosscl  saciilicio. 


ill 


VITA  S.  AMBROSII 


112 


et  ad    altare  oblationem  suam  obtulisset,  ruinan-  A  iLini,  sed  alibi  quoque   illorum  monachorum  non 


sisse  intra  cancellos  presbylerii ;  Ambrosium  vcro 
misisse  ad  illum,  qui  cum  moneret  solis  clericis 
in  isto  loco  fas  esse  consislere  ;  et  his  rnonilis  illico 
paruisse  imperatorem.  Memoratus  Theodoretus  ct 
hoc  adjungit  {loco  cil.),  eumdem  principem  non 
longo  post  tempore  cum  in  basilica  Constantinopo- 
litana  invitaretur  a  Nectario,  ut  altaris  septa  in- 
grederetur,  hanc  vocem  eraisisse  antistiti  nostro 
tam  gloriosam  :  Eijisropum,  c.ecepto  Ambrosio,  novi 
neminem. 

J15.  Circiter  eliam  hoc  ipsum  tempusi/iiO  potcn- 
tissimi  el  sapienfissimi  Penaritm,  .\mhro3\i,  ut  Pau- 
linus  narrat  (in  Vita  .hnh.  n.  2.51,  fama  e.xciti, 
.Mediolanum  venerunt  eo  solo  consiiio,   ut  per  se 


sine  honore  mcntionem  facit  :lib.  i  De  mor.  Ecc. 
calh,  c.  33).  Verum  intcr  bonos  illos  apostolics 
vit.-B  imitatores  diio  inventi  sunt,  qui  proditoris 
perfidiam  Kinularentur.  Erant  iis  nomlna  Saima- 
tioni  et  Barbatiano,  quos  Ambrosius  enacratione 
in  psalmum  xxxvi  (num.  49)  obscuriusperstringit, 
in  opistoia  vero  ad  Vercellenses  (epist.  63,  num.  7 
el  seq.)  prupriis  depingit  coloribus  :  quos  locos  ad- 
ire  poterunt  ii  qui  plura  de  illorum  vitiis  utque  er- 
rorlbus  desidcrabunt. 

113.  (.\x.  392.)  Vertente  anno  superiore,  Theo- 
dosius  Orientem  repetierat,  et  Valentinianum  in 
imperio  qiio  a  Maximo  fuerat  spoliatus,  quietum 
reliqucrut.  Verum  cum  juvenis  hic  princeps  venis- 


ipsi  cognoscerent,  an  viri  pr.-csentia  fam£e  respon-  „  set  in  Gallias,  ut  illas  a  Barbarorum    impressioni 


deret :  qui,  eodem    Paulino  teste,  admirantes  dis- 
cesserunt  ab  eo, 

H6.  (An.  391.)  Per  id  temporis  muxima  pace 
fruebatur  Ambrosius  amborura  beneficio  imperato- 
rura,  a  quibus  impense  diligebatur  colebaturque. 
Hanc  igitur  tranquillitatem  ne  perire  sineret,  per 
hoc  otium  elericis  suis,  ut  sane  videtur,  libros  suos 
de  officiis  ministrorum  elucubravit.  Quibus  quidem 
libris  sermones  aliquos  variis  temporibus,  et  ipso 
quoque  sacerdotii  sui  inilio  pronuntiatos  idem  in- 
seruit ;  noverat  enirn  vita  clericorum,  quos  necesse 
est  Cfeteris  Christianis  exemplo  pra-lucere,  Tiihil 
debcre  esse  sanctius  :  ac  proptcrea  maximam  sem- 
per  in  iisdem  vel  informandis  curam  adhibebat,vel 
eligendis  cautionem.  Neque  forte  lectori   fuerit  in 


bus  tutarelur,  ea  pace  non  diu  potitus  est,  qnam 
impcrio  parere  statuerat.  Etenim  increbrescente 
fama  imminentis  barbaricsB  irruptionis  in  Italiam, 
rogatus  fuit  a  pra;fecto  et  magistratibus  sanctus 
Arabrosius.ut  ad  imperatorem  proficisceretur.eum- 
que  ad  opem  eidem  regioni  reditu  suo  afferendam 
induceret.  Non  tamen  hoc  iter  ille  suscepit,  quia 
interim  .\lpcs  transire  nuntiatus  est  Valentinianus. 
Sub  htPC  allatae  sunt  ad  sanctum  antislitem  V'alen- 
tiniaui  ipiius  lilterfe  {De  ohitu  Valent,  num.  25), 
quibus  propere  accersebatur,  tum  quod  baptizari 
ab  eo  vellet,  tum  quod  eum  prsdem  fidei  sus  Ar- 
bogasti  comiti  dare  cuperet.  Hisce  nuntiis  turba- 
tus  Ambrosius,  illico  viam  ingressus  est,  jamque 
superahat  Alpium  jwja   [ibid.),   cum  infelicis  illius 


jucundum,  si  geminum   ejus  rei  specimen  ipsius  C  imperaloris  accepil  necem.  Caesus  autem  est  a  di- 


verbis  hic  proponamus  ;  sic  ergo  ille  :  Memini.$tis, 
fitii,  quemdam  aniicum  cum  sedulis  se  viderctur  com- 
tnendure  officiis,  hoc  solo  tamen  in  clerum  a  me  non 
receptum,  quod  gestus  ejus  plurimum  dedeceret  :  al- 
teriim  quoque  cum  in  clei-o  reperissem,  jussisse  me 
nc  unquam  prxiret  mihi,  quiu  velut  quodam  inso- 
lentis  incessus  verbere  oculos  fcriret  mcos...  nec 
fefellil  sententia,  uterque  enim  ab  Ecclcsia  rccessit ; 
ut  qualis  incessu  prodebatur,  talis  perfidia  animi 
demonstraretur.  Namque  altcr  Arianx  infestationis 
tempore  fidem  deseruit,  altcr  pecunix  sludio  ne  ju- 
dicium  subirct  saccrdolale,  sc  nostrum  negavit  (lib. 
1  Ofjic.  c.  -18,  num.  72.)  Ex  his  abunde  quivis  in- 
telligat   hoc  illud  opus,  qiio  de    agitur,   maxime 


cto  comite,  Idibus  maii  pridic  Pentecostes,  annos 
tantum  xx  natus.  Iter  suum  Ambrosius  statim  re- 
legit,  multis  lacrymis  illud  irrigans.  Nihil  enim 
ejua  dolore  tenerius  poterat  cogitari,  cum  secum 
ipse  reputahat,  quantum  ille  a  se,  quanquam  tot 
ac  tantis  septus  episcopis,baptizari  optasset,quan- 
luraque  in  advcntii  suo  spei  posuisset,  sed  potissi- 
mum  jacturam,  ab  Ecclcsia  factam  lamentabatur; 
Pcrcussa,  inquiebat,  eras,  Ecclesia,  in  maxilla, 
cum  amittcres  Gratianum ;  prxbuisli  et  alteram, 
quando  libi  Valenlinianus  creplus  est  {ibid.  num.  6). 
119.  Corpus  illius  non  multo  post  relalum  fuit 
Mediolanum,  duraque  .Arabrosius  ad  ejus  sepultu- 
ram  Theodosii  mandata  opperiebatur,  eum   hujus 


omnium  clericis  destinari :   at  vero  cum    horum  n  principis  praevertit  epistoIa,qua  compatiebatur  ejns 


officium  sit  moribus  suis  ac  sermonibus  vitam 
allorum  quasi  condire,  idcirco  tot  praeceptioncs  il- 
lic  intexta!  sunt  cuilibet  hominum  condilioni  per- 
utiles,  ut  fructura  non  modicum  inde  haurireom- 
nibus  liceat. 

llT.Caeterum  AmbrosianasulKciludo.qute  oranes 
omnino  complectebatur,  monasticam  non  neglige- 
bat  professionem  ;  cocnobii  quippein  Mediolanensi 
suburbio  positi  meminit  .Augu<li:ms  :  El  crut,  in- 
quiens,  monastcrium  Mediolani,  plcnum  bonis  fra- 
tribus  e.xtra  ma^nia,  sub  Amlrosio  nutritore,  ct  non 
noveramus  (lib.  viii,  Conf.  n.  •13).  Neque  hic  tan- 


moestitia!.  .\d  quem  epislolam  Ambrosius  respon- 
dons,  silentii  sui  rationera  reddit,  tum  imperatori 
testificatur  sibi  nulla  alia  re  VEdentiniani  sui  desi- 
dcrium  majus  excitari,  quam  quod  tuis  institutis, 
aiebat  sanctus  prssul  (epist.  53),  tantam  dovotio- 
nem  erga  Deum  noslrum  induerat,  atque  tanlo 
in  me  incubuerat  affectti ;  ut  quem  ante  perse- 
quebatur,  nunc  diligcrct :  quem  ante  ut  adversa- 
rium  rcpcllebat,  nunc  ut  parentem  putaret.  De  se- 
pultura  vero  illius  principis  postquam  ha-c  prae- 
misit :  Sunt  tabulx  porphyreticse,  inquit,  preliosis- 
simx,  quibus  vestialur  operculum,  qao  regales  ex- 


113 


EX  EJUS  POTISSIMUM  SCRIPTIS. 


114 


uvix  claudantur, contmm  admoneteasdem  exuvias,  A  pitis  cognitio  Theophilo  Alexandrino  wf^gj^ptiisquc 

episcopis  a  laudato  conciiio  attributa  fuerat.  Sed 
cum  decreto  concilii  Flavianus  parero  detrectasset, 
adierat  imperatorem.  a  quo  numerosiorera  syno- 
dum  postulaverat.  Ambrosium  illius  rei  certiorem, 
scriptis  litteris,  fecerat  Theophilus.  Huic  Ambro- 
sius  responsum  dedit,  utlitem  illam,si  fieri  posset, 
salvis  concilii  Nicceni,  scd  et  siinodi  Capuensis  de- 
cretis  (epist.  56),  componeret,  idquc  nuntiaret 
Romano  episcopo;  optimc  enira  hoc  modo  pacem 
conciliari  posse,  illis  vero  qua  a  Romana  Ecclesia 
probata  fuissent,  admodum  libenter  se  subscriptu- 
rura.  Quod  porro  ad  Bnnosura,  examen  ejus  ad 
Anysium  Thessalonicensem  alicsque  episcopos 
Macedonice  remittendum  censuit.  At  iidera  praesu- 
■D  les  alii  episcopo,  cujus  nnmen  incognitum  est,  de 


ne  caloris  aestu  solverentur,  mature  tumulandas, 
et  simul  etiam  ut  Justas  et  Grutae,  exstincti  princi- 
pis  sororum,  nimio  luctui  consulere.tur. 

120.  Mandalis  Theodosii  Mediolanum  allatis, 
Valentiniano  circiter  medium  Julium  justa  soluta 
sunt.  Jam  venerat  in  ecclesiam  sanctus  antistes, 
et  in  Evangelium  publice  recitatuni  verba  fecerat 
{De  obilu  Valent.  num.  30) ;  unde  colligimus  de 
Dominico,  vel  solemniori  aliquo  natali  celebrata 
esse  hsc  parentalia.  Imperatoris  dcmum  corpore 
in  basilica  pro  dignitate  tanti  principis  magnilicen- 
tissime  collocato,  funebrem  in  illum  orationem 
habuit  Ambrosius.  Nihil  illa  plenius  pietatis  et 
charitatis,  nihil  ad  eliciendas  auditorum  lacrymas 
efficacius. 

121.  Quod  vero  praecipuum  est,  promitlit  forc  ut 
nocturnis  diurnisque  precibus  utruraque  fratrem 
Deo  commendet,  et  omnibus  oblationibus  eos  fre- 
quentet  libi'/.  num.  78),  non  secus  ac  Theodosium 
sororesque  Valentiniani  qua;  erant  actioni  prKSon- 
tes.  Denique  Ueum  comprecatus,  ut  in  ccelo  jun- 
geret  fratrum  animas  quorum  corpora  jam  in  se- 
pulcro  jungenda  essent  {ibid.  num.  79),  e  suggestu 
exiit. 

<22.  His  temporibus  ad  Titianum,cui  cum  nepte 
sua  lites  intercedebant,  scripsit  Ambrnsius  (epist. 
52),  et  eum  ut  ex  pietate  cum  ipsa  transigat,  ex- 
hortatus  est.  Volunt  aulem  quidam  hunc  ipsum 
Titianum  prcefectura  prretorii  defunctum  esse, 
quod  in  dubiura  revocari  posse  alii  putant 


hoc  scripserunt.  Hic  autem  respondit  eorum  epi- 
stolae  ipsis  competere  hoc  judicium  (tom.  H.  pag. 
1008) ;  id  enim  illis  a  synodo  Capuensi  adjudica- 
tum.  Interim  taraen  in  sua  epistola  eumdem  Bono- 
sum  de  Mari«  filiis  jure  reprehensum  asseveravit. 
126.  (An.  393.)  Arbogastes,  post  interfectum 
Valentinianum,  ut  jam  diximus,  cum  sumere  pur- 
puram  ipse  non  auderet,  eadem  Eugenium  quon- 
dam  grammaticura  atque  rhctorera  indui  jussit. 
Hic  statira  atque  imperalor  salutatuscst,cpistolam 
dedit  ad  Ambrosium.  Sed  nec  responso  sanctus 
episcopus  iilum  dignatus  est,  quia  scilicet  fore 
prffividebat,  ut  hic  tyrannus  ethnicorum  non  reji- 
ccret  petitiones.  In  primordiis,  inquit  (epist.  57), 
imperii  tui  scribcnii  non  resrripsi,  quiii  istud  pra^vi- 
123.  Erat  lunc  Bononia;  Eusebius  quidam,  nobi-  C  det)am  fufurum.  Continuoque    subdit  :  Tiimcn    ubi 


lis  et  copiop.t!  famili.-n  caput,  qui  cum  Ambrosio 
cpistolare  commerciura  agitabat.  Hic  filios  ac  ne- 
potes  suos  missitabat  Mediolanum  (epist.  54  el 
55),  ut  sub  oculis  tanti  doctoris  instituerentur. 
Misit  autem  inter  alios  Ambrosiam  pucllam  sacro 
virginitatis  velamine  illius  manibus  consecrandam. 
Sancto  pra?suli  nihil  gratius  poterat  accidere.  Ad 
hanc  igitur  consecrationem  condiclo,  ut  nobis 
videtur,  Paschali  fcsto,  publicura  sermonem  pro- 
nuntiavit.in  qaoetcnntra  Bonosisectatures.aquibus 
perpctua  Mari;e  virginitas  impetebatur,  niulta 
disputavit.  Prafixis  autem  huic  concioni  duobus 
capltibus,  inde  composuit  libellura  unum,  cui  titu- 
lum  fecit  l)e  insiiiutiime  virginis,  et  eidem  Eusebio 
illura  inscripsit  {.idmon.  in  eumd.  lib.). 

124.  fxstant  prajterea  duae  epistolae  ad  Euse- 
bium  Ambrosianac,  quarum  altera  (epist.  5'j)  re- 
missam  olfensam  appaiitori,et  1'austini  pueri  tussi 
laborantis  ad  sororem  advcntum  illi  nuntial;aUora 
(epist.  55)  significat  cumdcm  Faustinura  cum 
Faustino  patre  Bononiam  regredi,  manentibus  in- 
terim  Mediolani  duobus  Ambrosiis. 

125.  In  Capuana  synodo  capita  duo  fucrant  agi- 
tata  :  primum  ad  Flaviani  cum  Evagrio  dc  Aiitio- 
chena  scdc  controversiam  pertinebat,  sccundum  ail 
Bonosi  causam  propter  negatam  Deipara;  perpe- 
tuam  virginitatem  in  judirium  vncati.  Prioris  ca- 


causa  emcrsit  officii  mci  pro  his,  tjui  sollicitutlincm 
sui  gcrebant,  et  scniisi,  cl  roguvi,  ut  ostcnderem  in 
causis  Dei  limo-em  mihi  justum  inesse.  Has  episto- 
las,  quas  anno  proxime  elapso  datas  fuisse  mani- 
festum  est,  inviilia  antiquitatis  noluit  ad  posterio- 
rem  «tatem  pcrvenirc. 

127.  Eugenius  sub  initium  praesontis  anni  Alpos 
transivit,  quem  ut  audivit  sanctus  Amhrosius  ven- 
turum  quoque  Mediolanum,  e  vestigio  inde  reces- 
sit ;  qnia  nimirum  fcrre  non   poterat  praesenliam 
tyranni,    qui,   petcntihus,  ut   Paulinus    memorat, 
Flaviano  tunc  prxfccto,  et   .irbogastc  comite,  aram 
Victorix  et   sumptus  Ccrrcmoniarum...  ohlitus  fidei 
.<iUie,    conccssit  (Paul.   in   Vila    Ambr.  n.   26).  Sed 
Q  Eugenium    cum    gentilium  preces  bis  rojecissot, 
tertio   tandem  eadem  de  re  interpellatum  maniis 
dedisse  intelligimus  cx  ea  epistola,  qua  sanctus 
episcnpus   recossus  sui    oidcm  Eugonio   rationcm 
roddidit  (cpist.   .57,    num.  6).  Ambrosius  porro,  ut 
Paulinus  docet,  Mediolano  ad  Bononicnscm  civita- 
tcm,  atque  inde  Faventiam  usque    perrexil  {in  Vila 
Ambr.  n.  27).  Addit  ille  scriptor  Ambrosium  no- 
strum  dum  Klorenlia;  cssel,l'ansnphio  puero  vitam 
rcstituisse  :  Ad   quem  infiinlulum,  inquit,  libctlum 
conscripsit,  ut  quflit  pcr  ;rtiitis  infantiam    scirc  non 
potcrat,  legcndo  cogno.wrct  {Itiid.  luim.  2H). 

128.  Non  rediit    sunctus    antistcs  Mcdiolanum, 


H5 


VITA  S.  AMBROSII 


116 


nisi  Kal.  mensis  Augiisti  anni  spqupntis,  ef^resso 
inrle  memorato  tyranno  (epist.  6i).  Qua  vcro  in 
urbe  per  hoc  spatium  potissimum  pommnratus  sit, 
nobis  ignotum  est  :  comperlum  autem  illud  babe- 
mus  cum  esset  Bononice,  ab  eo  corpora  Vitalis  at- 
que  Agricoln;  martyrum  Christi  de  tumulo  suo 
levata  esse  ;  qua?  quidem  prius  in  raediis  ipsis  Ju- 
da5orum  sepulcris  jacebant  inrognita,  7iisi  se,  ait 
Paulinus,  sancli  martyres  sacerdoli  ipsi  rerelassent 
(Paul.  in  Vila  Ambr.  num.29),aut  quemadraodum 
plures  codices  legunt,  sacerdoli  ipsius  ecclesix  rc- 
velnsscnl,  Bononionsi  nimirum  episcopo. 

129.  Sub  idom  tempus  rogatus  a  Florentinis 
sanctus  Arabrosius,  ut  dedicatum  novam  basilioam 
Florentiam  accederet,  non  poluit  instantissimis 
illorum  postulatis  non  annuere,  etiamsi  alio  se 
conferre  ipse  decrevcrat  {Admon.  in  lib.  E.vhort. 
t'»v/.).  Per  jejunia  igitur  Quadragesimse  in  eamdem 
veniens  civitatem,  de  rcliquiis  sanctorum  marty- 
rum  qui  Bononise  cxhuraati  fuerant,  fragmenta,  vel 
ut  ipse  vocat  {Exliort.  virg.),  apophoreta  secum 
detulit  qu»  in  basilica  dicanda  reconderet.  Inter 
sacras  hujus  consecrationis  c-Teremonias  serraonem 
habuit,  in  quo  Juiianam  viduam,  qu»  idem  illud 
tempium  .-cdincarat  siimplibus  suis,  summe  prsedi- 
cat ;  ct  relata  ejusdera  exhortatione  ad  liberos,  qui 
oranes  simul  ea  pcrmoti  Deo  se  dovoverant,  eos- 
dem  suis  ipse  verbis  tandem  alloquitur,  atque  ad 
virtutes  eorum  instituto  congruas  impellit  et  inci- 
tat.  Hanc  ipsam  concionem  habemus  etiam  nunc 
in  libollo  qui  insci'ibitur  E.vhorlnlio  vircjinHatis. 

•I30.])ifncillimis  Eugeniana;  dominationis  tempo- 
ribus,  id  est,  hoc  anno  vel  proxime  sequenti,  Am- 
brosius  epislolam  Severo  Neapolitanse  sedis  epi- 
scopo  scripsit,  qua  Jacobum  quemdara  ordine 
presbyterura  c.v  iiltimo  Persidis  .■\inn  (epist.  59)  in 
Campanife  solitudines  se  recipientem  illi  coraraen- 
dat.  Non  tamen  desunt  qui  hano  epistolam  ad  Ma- 
ximiani  belli  tempora  censeant  referendam.  Quod 
loco  suo  satis  expenrtitur  {Admon.  in    eamd.  episL). 

131.  Scripsit  vir  sanctus  (epist.  60)  etiam  Pa- 
terno  amplissimum  honorem  consecuto,  qui  cum 
filio  ncpicm  e.v  filia  connubiali  vinculo  jungere 
statuisset,  episcopi  sui  hac  in  re  sententiam  fuerat 
sciscitatus,  et  ab  eo  remissus  ad  Ambrosium.  Pa- 
ternus  igitur  destinatis  ad  hunc  litteris,  rationes 
omnes  quibus  ad  copulandum  nepti  avunculum 
impellcretur,  ipsi  aperuit.Huic  epistola;  ita  respon- 
dit  Sductus  Ambrosius,  ut  simul  episcopo  Paterni 
honorem  deCerret  legitimum,  et  rationes  quibus 
illud  matrimonium  licitum  esse  in  menteminduxe- 
rat  idem  Paternus,  nullas  demonstrarel. 

13'2.  Successu  non  caruit  Ambrosiana  illa  epi- 
stola;  namque  aliam  (epist.  841  ejus  habemus  ad 
Cyue2:ium,  in  qua  legimus  :  Avo  nepfem,  ut  opinor. 
rcjudi :  qnam  ncscio  plane  qwi  opinivnc  nnrum  .■iihi 
ficri  desideralial,  ut  avnm  socero  mutarct.  Hunc 
enim  Cynegiuiu  non  dubitamuseum  Patcrni  filiniu 
esse,  de  quo  Paternus  Ambrosium  nostrum  consu- 


A  luerat,  et  quem  etiam  super  eadem  re  scripsisse 
ad  sanctum  antistitem  ex  hac  epistola  cognoscere 
est. 

133.  An.  394.)  Hujus  quoque  anni  partem  ali- 
quam  FlorentiiE  exegit  Ambrosius;  quandoquidem 
communis  fert  opinio,  dum  in  ea  urbe  commora- 
retur,  illac  transiisse  sanctum  Paulinura,  ut  comi- 
tante  Therasia  ctmjuge  Nolam  ad  Felicis  martyris 
templum  se  reciperet.  Audierat  jam  sanctus  epi- 
scopus  quanto  caducarum  rerura  contemptu  ipse 
ac  Therasia  pretium  possessionum  suarura,  qus 
quidera  fuerant  araplissim»,  in  pauperes  erogave- 
rant :  quam  utriusque  generositatem  contra  sa^cu- 
larium  hominum  oblatralioncs,  scripta  Sabino 
epistola,  ipse  defenderat  (epist.58).Inde  conjectura 

n  licet  assequi  quanta  cum  laetitia  et  voluptate  illum 
exceperit.  Certe  non  repentinam  neque  nuperam 
fuisse  Ambrosii  cum  eodem  Paulino  necessitudi- 
nem  aperte  Paulinus  ipse  proPitetur,  loquens  in 
hffiC  verba  :  Amhrosii  sempcr  dilectione  ad  fiiem 
innutritiis  stim,et  nunc  in  sacerdotii  ordine  confoveor, 
Denique  suo  me  clero  vindicare  voluit,  ut  etsi  diver- 
sis  locis  degam,  ipsius  presbyter  censear  (Paul.  in 
epist.  4,  ad  Alyp.).  Neque  hoc  tautum  loco  Am- 
brosii  meminit  ;  sed  cum  alibi,  tum  uhi  magnis 
illis  ao  sanctis  viris  qui  sacro  cinerura  suorum  de- 
posito  varias  provincias  illustrarunt,  ipsum  annu- 
merans,  sic  de  illo  canit  : 

Nec  niinor  occiduis  etfiilsit  gratia  teriis  : 
Anibrosius  Latio,  Vinoentius  exslat  liheris  I, 
Gallia  .Martinum,  Delpliinum  .\quitania  sunipsit. 
Q  (S.  Paul.  Poem.  27,  de  Nnt.  S.  Fel.  11.) 

134.  Ambrosius  Mediolano,  ut  supra  dictum  est, 
ideo  secesserat,  ne  Eugenii  scelerati  hominis  con- 
speotum  ferret,  et  veri  admodum  nobis  simile  est 
rlericis  suis  eum  districte  prohibuisse,  ne  se  com- 
munione  ejusdem  tyranni  contaminarent.  Munera 
enim  imperaloris  qiii  se  sacrilegio  commiscuerat, 
iuquit  Paulin'  s,  ab  Ecclesia  respuebantur,  nec 
orandi  illi  rum  Ecclesia  societas  tribuehatur  (Paul. 
in  Vita  Ambr.,  num.  31).  Arbogastos  vero  et  Fla- 
vianus,  qui  ob  concessara  suis  precibus  profani 
cultus  restitutionera  hac  ignominia  Eugenium 
afflci  nou  ignorabant,  eo  furoris  exarscre,  ut  mi- 
narentur  egredientes  Mediolano,  cum  victores  reversi 
essent,  stabuliim  se  esse  facturos  in  basilica  eeclesix 

[)  Mediolancnsis,  atque  clcricos  sub  armis  probaturos 
{Ibid.).  Hanc  autem  amentiura  horainum  impieta- 
tem  hauil  impunilam  illis  tuisse  subdit  Paulinus, 
et  Ambrosius  quoque  idem  testatur  {Enarr.  in  psal. 
xxxvi,  num.  25),  sed  nominibus  comitis  utriusque 
silentio  transmissis. 

135.  Ubi  primum  Mediolano  excessit  Eugenius, 
ut  copias  in  Thoodosium  duceret.  in  eam  civita- 
tem  rirciter  kal.  Augustas  rediit  Ambrosius  (epist. 
01),  (]u;ppe  qui  uon  revucaret  in  dubium  quin 
huic  pidom  Theodosio  justitiae  ac  pietatis  partes 
defendenti  adfuturum  esset  cccleste  pra^sidium.  Et 
revera  magnus  ille  princeps  tam  admirabilem  re- 


H7 


EX  EJUS  POTISSIMUM  SCRIPTIS. 


118 


tulit  vicioriam,  ut  miracula  quibus  eadem  illu-  A  obitu  Theod.  n.  35).  Oblit  autem,  ut  vulgo   volun 


strata  est,  non  modo  prasul  noster  [Enarr.  in 
p.ml.  xxxvi,  num.  22),  verum  etiam  Augustinus 
(lib.  V  De  civ.  Dei,  cap.  26),  Orosius  {lib.  vii,  cap. 
35),  Claudianus  (Paneg.  de  iii  cofis.  Ilonor.),  in- 
numerique  alii  celebrarint. 

136.  Post.magnam  illam  victoriam,  atque  tyran- 
num  VIII  Idus  Septembres  de  medio  sublatum, 
Theodosius  per  litteras  mandavit  Ambrosio,  ut  pro 
successulam  auspicato  publicas  gratias  Deoredde- 
ret.  Satisfecit  Ca;saris  imperatis  incredibili  alacri- 
tate  sanctus  episcopus,  idque  Theodosio  signiflcavit 
datis  litteris,  in  quibus  sic  loquitur:  Epislolam 
pietatis  tux  altari  imposui,  ipsam  gestavi  manu, 
cum  offerrem  sacriftcium ;  ut  fides  tua  in  mea  voce 
loquerelur,  ut  apices  Augusti  sacerdotalis  oblationis 
munere  funyerenlur  (epist.  61).  Deinde  ipsum  enixe 
obtestatur,utiis  qui  Eugenianaspartessecuti  erant 
ignosceret ;  maxime  vero  si  non  alterius  criminis 
admisso  tenerentur.  Huic  epistoL-e  adjecta  est  se- 
cunda  (epist.  62',  et  raox  tertia  :  sed  illam  iniqui- 
tas  temporum  intercepit ;  hoec  vero  qua  veniaillis 
postulatur,qui  ad  ecclcsiarum  asylumconfugerant, 
ad  nostram  ietatem  conservata  est.Quin  etiam  pius 
antistes,  his  non  contentus,  Aquileiam,  ut  asserit 
Paulinus  (in  Vila  Ambr.  n.  31),  ipsemet  adivit 
imperatorem,a  quo  quidquid  petiit,consecutus  est. 
Hujus  principis  clementiam  in  hostes  victos  certa- 
tim  laudant  Paulinus,  Augustinus,  Orosius,  Clau- 
dianus,  atque  alii  :  scd  adjunctum  quoddam  me- 
morat  Ambrosius,neutiquam  indignum  quod  refe 


XVII  Kalendas  Februarias.  Elapsis  autem  ab  illa 
morte  diebus  quadraginta,  Honorius  Caesar,  qui  es 
Oriente  ad  patrem  extremo  suo  morbo  laborantem 
venerat,  priusquam  ejus  corpus  Constanlinopolim 
ad  sepulora  decessorum  imperatorum  transferret, 
illud  funebri  pompa  in  ecclesia  Medioianensi  cura- 
vit  honorari.  Praesens  fuit  idem  ille  princeps  his 
caeremoniis  {De  obitu  Theod.  num.  3) ;  et  ipso  au- 
diente,  cum  regium  corpus  ante  altare  esset  collo- 
catum,nobili  simul  et  Christiana  oratione  Theodo- 
sii  virtutes  laudavit  Ambrosius.  Quo  in  epicedio 
cum  victorias  ab  eo  principe  salutiferae  crucis 
beneficio  partas  celebraret,in  ejusdem  inventionem 
lale  digressus  est  {Ibid.  n.  42,  el  seq.).  Ad  postrc- 
mum  vero  mentem  Honorii  mcerore  non  levi  pro- 
pterea  dejectam,  quod  sibi  funus  patrium  Constan- 
tinopolim  usque  prosequi  por  inipcrii  necessitates 
minime  liceret,solatio  demulcerein  ipsa  peroratio- 
ce  conatus  est  {Ibid.  num.  55  et  56). 

139.  Theodosii  mortem  apud  Paulinum  continuo 
excipit  sacrorum  lipsanorum  Nazarii  ac  Celsi  mar- 
tyrum  revelatio  beato  antis-titi  divinitus  afflata 
(Paulin.m  V.  Ambr.n\xm.  32  et  seq.),  et  eorumdem 
in  basilicam  Apostolorum  ab  ipso  celebrata  transla- 
tio.  Idem  scriptor  memorat  energumenum  ab  eo- 
dem  sancto  inter  concionandum  a  da;mone  libera- 
tum  fuisse ;  et  mox  sulijungit  quonara  indicio 
sanctas  reliquias  pio  praisuli  revelatas  esse  intelli- 
geretur,  bis  verbis  loquens :  Scd  hoc  erat  signum 
et  revclati  marlyris,  si  sanctus  sacerdos  ad   locutn 


ratur    :    Quid   quod    prxclaram,    inquit,    adeptus  C  ad  quem  nunquam  antea  fuerat,  oralum  isset  {ihid. 


victoriam,  tamcn  quia  hostes  prostrati  sunt,  ahslinuit 
a  con,wrl!o  sacramentorum,  doncc  Domini  circa  .%e 
graliam  ftliorum  cxperiretur  advcnlu  (De  ohilu 
Theod.  n.34).  Xobis  porro  non  difficuller  quis  per- 
suaserit  eumdem  Ambrosium  qui  Theodosio  tam 
fcrvens  hortator  fucral  ad  cleinentiani,  auctorem 
insuper  ob  cffusum  sanguinera  ei  fuisse  ad  hanc 
ccclestis  sacramenti  abstinentiam. 

137.  Redux  Mcdiolani  sanctus  episcopus,  Enar- 
rationes  suas  {.idmon.  in  Enarr.  in  psal.)  in  psal- 
mos  XXXV,  XXXVI,  xxxvn,  xxxviii,  xxxix  et  xl,  dc 
suggestu  pronuntiavit.  In  illis  enim  cum  Theodo- 
sian«  ex  Eugenio  victori;o  fiat  mcntio,  ipsas  aut 
sub  finem  pra-sentis  anni,  aut  sub  initium  subse- 
cuturi  habitas  esse  non  ambigimus. 

138.  (An.  395.)  Hoc  anno  ineunfe  Ambrosius 
noster  acerbissimo  dolore  coufectus  esl,cum  Theo- 
dosius,  quem  non  modo  tanquam  Ecclesia;  impe- 
riique  columon  sempcr  aspexerat,  sed  otiam  qucm 
8ui  amantissimum  nunquam  non  senserat,  vita 
decessit.  De  illius  obitu  sic  Paulinus  loquitur:  yec 
diu,  inquit  (in  Yila  Ambr.,  n.  32),  susceptis  filiis  in 
Ecclesia,  ct  iraditis  sacerdoti,  in  hac  luce  fuit. 
Ambrosius  vero  illum  principom  ad  morLem 
usquc  amoris  in  so  tcstimonia  exhibuisse  aperte 
signiiicaL  his  paucis  verbia  :  Ditexi  virum,  inquit 
qui  me  in  suprcmis suis  uttimo  spiritu  requirebat  {Dc 


num.  33).  Sanctorum  autcm  istorum  corporum 
partcm  non  modicam  Ambrosium  dono  misisse  ad 
sanctum  Paulinum  Nolae  tunc  presbyterum  ex  hu- 
jus  ipsius  carmine  cognoscimus,  ubi  dicitur: 

Hic  el  Nazarius  martyr,  quem  munere  Ddo 
Nobilis  Anibrosii  substiata  nienle  recepi,  etc. 
(S.  Pdul.,  Poem.  24,  de  Nal.  S:  Fel.,  9.; 

Scd  ct  his  reliquiis  alias  quoque  SS.  Protasii  ac 
Gervasii  additas  fuisseidem  Paulinus  indicat(cpist. 
32),  ad  Severum  scribcns,  cujus  locus  consuli 
potest. 

liO.  lluicetiam  tcmpori,  aut  saltcm  non  rcmoto 
attribui  debent  sermoucs  ii  quos  rcdactos  in  libri 
formam  sub  titulo  libri  Dc  Nabulhc  Jesraclita  ho- 
[)  diequc  volvcre  licct  {Admon.  in  hunc  lib.).  lllos 
sermones  dedita  opera  habendos  sibi  proposuit, 
tum  ut  crudelem  divitum  sui  temporis  castigaret 
avaritiam,  tum  ut  pauperes  in  tolcrandis  suis  mi- 
scriis  sublevaret  ac  solarotur.Quantum  innpum  af- 
ficorctur  incommodis  et  calamitatibus,  abundc  cx 
Paulino  (in  V.  Aml>r.  num.  40)  cognoscitur :  nequc 
ullus  profecto  dubitandi  locusestquin  locuplctuin 
hominum  inhumanilas,  qua;  post  dcccssum  Theo- 
dosii  crevit  in  immensum,  cas  qucrelas  c.v  ipsius 
ore  coegerit  erumpere,  quas  intra  poclus  jani  con- 
tincrc  non  potis  crat. 
i  il.  .\n.  39C.)  Hoc  anno  sub  consulatu  novorum 


»1 


119 


DE  S.  AMBROSIO 


120 


imperatorura  Arcadii  alqueHonoriiexeinplumPau-  A  fuit,  satis  singulatim  illos  recenset.  In  eisdem  vero 


linus  narral  (Iu  F.  Amhr.  nuin.  34)  editiiin  esso, 
quo  Doiis  ipse  manifestavit,  quam  inviolatura  ec- 
clesiarum  asylum  esse  oporteat.  Nam  Cresoonio 
quodam  a  militibus  ex  Eoclesia  per  vim  erepto, 
cum  in.juriam  looorum  sacrnrum  prostratus  ad  alta- 
re  lugeret  Ambrosius,  revorsos  in  circum  illos  mi- 
lites  leopardi  laniaverunt.  Eo  ipso  loco  idem  Pau- 
linus  (in  Vita  .tmAr.,num.35),post  amicam  illam  cor- 
reptionem,  qua  Theodulura,  Mutinensis  Ecclesia; 
postea  episcopum,  proximi  lapsus  commonefecit 
sanctus  hic  nnster,  subnectit  reginae  Marcomanno- 
rum  ad  Ambrosium  legationcm.  Illa  regina,  sicut 
perhibet  citatus  auctor,  vooabatur  Fritigil,  quae  fa- 
mam  Ambrosii  cum  audivisset,  missis   Mediolanum 


illud  osteusum  singularc  cst,quod  Ambrosius  cum 
Paulino  ipsi  psalnii  xliii  enarrationem  dictaret,  ab 
eo  visus  est  igneum  orbem  qui  prius  antistitis  ver- 
tici  superpositus  apparuerat,  sensim  intra  pectus 
per  os  hausisse :  quod  eum  vehementiori  divinae 
charitatis  ardere  incendio  significabat.  Et  sane  in 
extremo  illo  vit»  spatioeruperunt  majora  qusdam 
virtutum  ejus  testimonia  :insignis  nimirum  modes- 
tia;  argumentum  est,  quod  sacris  litleris  interpre- 
tandis  imparem  se  esse  profitebatur :  nec  minus 
divini  zeli  indicium,  quod  contra  haereticos  et  Aria- 
nos  impriir.is  ad  ultimum  spiritum  pugnare  nun- 
quam  intermisit  :  denique  in  hoc  effulsit  ipsius 
charitas  ingregem  suum,quod  pra?parando  adejus- 


muneribus  ad  ecdesiam,  per   legatos  ■poslulavit,  ut  n  dom  usum  spiritali  pabulo  immortuus  est. 


scriptis  ipsius  qualiler  credere  deberet,  informarettir. 
Ad  quam  ille  epistolarn  fccil  prxclaram  in  modum 
catechismi  (Ibiil.  num.  37).  Dolemus  interiisse  hanc 
epistolam.quippe  qua  lccta,  tanto  desidorio  videu- 
di  Ambrosii  Fritigil  exarserit,  ut  eam  ob  causara 
et  ipsamet  venerit  Mediolanum  :  sed  oum  non  nisi 
post  obitum  sancti  praBSulis  illuc  pervenisset,  tan- 
tum  laboris  incassum  cessit. 

1 12.  Linienius  Vercellensium  episcopus  et  suc- 
cessor  sancti  Eusebii,  circiter  hoc  tempus  morlem 
oppetiit.In  sufliciendo  illi  successore  clerus  ac  po- 
pulus  illius  urbis  abiere  in  varias  partes  atque  stu- 
dia,  et  diutissime  oonvenire  inter  se  non  valuerunt. 
Ambrosius,ubi  hoc  rescivit,  moleste  tulit:  cumque 
ad  ipsum,  ut  pote  metropolitanum,  hujus   dissidii 


•145.  Arabrosii  vita  mcditatio  mortis  continua 
fuerat,et  ipsum  ante  corporum  Gervasii  ac  Prota- 
sii  martyrum  translationem  de  tumulo  suo  jam  co- 
giLasse  illique  locum  designavisse  lepist.  22,  num. 
13),  exploratum  est.  Atque  adeo  nullus  mirabitur 
quod  suprema  instante  ipsius  hora  candide  suis 
istadixerit  :  Non  ita  inter  vos  vixi,  ut  pudeat  me 
vivere  :  ncc  timeo  mori,  quia  Dominum  honum  hahe- 
mus  (Paul.  in  V.  Ambr.  num.  45).  Quod  quidem 
dictum  magnoruin  virorum  admirationem  semper 
excitavit,  et  Augustini  pra;  caeteris  :  de  hoc  enim 
Possidius  sic  testatus  est :  El  in  his,  inquit,  noster 
Auguslinus  sencv  cliniuta  ac  librata  admirabatur  et 
laudahut  verba  (Poss.  in  V.  August.  cap.  27).  Causs 
autem  hujusadrairationis  apud  eurademPossidium 


correotin  pertineret,  eideni  Ecclesia;  amplara  juxta  C  videri  possunt.  Nec  tamen  alia  quae  a  Paulino  quo- 

que  referuntur,  de  hoc  postremo  Ambrosii  agone, 
minus  adrairanda  sunt.qua"  brevitatis  ergo  praeter- 
mittimus.  Quare  ut  veniamus  ad  beatam  mortem 
sancli  praesulis,in  ipso  arliculo  sanctus  Honoratus 
episcopus  Vercellensium.Limenii  succcssor,  divina 
voce  ter  admonitus,  divinam  Eucharistiam  ei  mi- 
nistra.vit:  quam  simul  atque  pie  suscepit,  ipsius 
anima  in  ccelestem  patriam  vinculis  corporeis  li- 
bera  evolavit. 

1411.  Prosequitur  autem  idem  Paulinus  in  eum 
modum:  Inde  ad  Ecclesiam  majorem  antelucana 
hora  q:ia  defunctus  est,  corptis  ipsius  portatum  est: 
ibique  eadem  fuit  nocte,  qua  vigilavitnus  in  pascha 
(Paul.  in  Y.  .imbr.  num.  48).  Quibus  verbis  aperte 


ac  elegantem  scripsit  epistolam  (Epist.  63).  In  ca 
Vercellenses  ad  pacem  ac  mentium  unitatem  gravi- 
ter  hortatur,tum  ad  explioandas  easdotes  atque  vir- 
tutcs,quae  in  candiJato  ejusdera  episcopatus  dcbc- 
bant  incsse,styluin  convcrtens,  ita  loquitur:  Duo  pa- 
rilcr,  inquit,t'.ri(/i  vidcntur,monasterncontinentia,  et 
disciplina  Ecclcsiie  \lbid.  nuni.  66);  eo  quod  np.mpe 
hoc  utrumque  institutum  a  beato  Kusebio  in  illa 
Ecclesia  simul  junctura  erat.  Postremo  in  Sarma- 
tioncm  et  Barbatianum  invehitur  (Ibid.  num.  7), 
monachos  apostatns,  de  quibus  jam  dictura  est : 
qui  Vercellas  venerant  non  tantura  haeresis  dis- 
seminandffi  eausa,  vorum  etiam  fovenda;  dissen- 
sionis. 


143.  Quid  eCfecorit  illa  epistola,  compcrtum  non  [)  ostenditur  illum  obitum  sub  extremam  ferise  sextas 

noclem  evenisse,  ac  sanctum  corpus  toto  Sabbato 
et  usque  ad  Matutinas  horas  Paschatis  mansissein 
eadera  majore  basilira :  unde  colligitur,  cum  illo 
anno  raeraoratum  festum  in  nonas  Aprilis  mensis 
inciderit,  pridic  Nonas  diem  obiisse  sanctum  epi- 
scopum,  quod  raartyrologiorum  omnium  consensu 
etiain  conlirmatur. 

147.  Non  ignoramus  Ambrosianam  mortera  non- 
nisi  subscquenti  annoin  MarcelliniChronico  renun- 
tiari.  Sed  non  ita  exactum  est  illud  Chronicon,  ut 
non  multa  eidem  anno  sspe  ascribat.quae  sunt  di- 
versorum  :  et  e  contrario  multa  divcrsis,  quae  sunt 


habeinus:  veruin  si  fides  tribuenda  sit  Actis  Gau- 
d^mtii  Novariensis,  ipsimet  Ambrosio  proficiseen- 
dum  fuit  in  illam  urbem,  ut  dissidentcs  animos  ad 
concordiam  revooaret. 

■Il^,  (An.  397.)  Hic  annus  felicera  vitio  Ambro- 
siana;  coronidom  imposuit:  quandoquideni  intra 
illius  cursum  sanctus  episcopus  laiu  egrcgiarum 
virtutum  quibus  in  Eoelesia  nunquam  non  pra;lu- 
xerat,  totque  laborum  periculoruiuque  gravissiino- 
rum,  quffi  pro  Ecclesia  sustinuerat,  a  Deo  optimo 
maximouberemraercedemassecutus  est.  Paulinus, 
qui  ultimorum  actuum  cjusdem   sancli  spectator 


131 


SELECTA  TESTIMONIA. 


122 


ejusdem.  Qui  vero  hanc  sequuntur  chronologiani,  A.  honorilice  de  Ambrosio  illi  sentiunt,  ct  disciplinam 


cum  eumdcm  obitura  in  xv  Kai.  Maias  rcferendum 
coganlur  defendere,  neque  idoneis  rationibus  ad 
hoc  nllantur,  martyrologiorum  et  Ecclesiarum  Me- 
diolanensis  atque  Romana;  magis  deferendum  au- 
ctoritati  esistimamus. 

148.  Pretiosum  igitur  sancti  viri  decessum  die 
et  anno,  quos  jam  oidem  assignaviraus,  constanter 
ponimus ;  el  hoo  aptissime  convenit  cum  Paulini 
testimonio,  diserte  asscrenlis,  beatum  antistitem 
Theodosio  fere  irimnium  supcrstitem  fuisse  (Paul. 
in  YiUi  Ambr.  num  32),  id  est,  non  totum  trien- 
nium.  Si  enim  anno  tantum  398.  xv  Kal.  Maias, 
vita  functus  est,  ultra  dictum  spalium  Theodosio 
supervixisse  dicendus  erit:  cum   idem   imperator. 


eorum  temporumsibiesse  probantminus  cognitam. 
'40.  Hic  omiltemus  illa  miracula,  quse  sancti 
obilum  cousecuta  sunt,  quippe  quae  legere  liceat 
apud  Pauiinum  (in  Vila  Ambr.  num.  48  et  seq.) 
Tametsi  autem  praecipue  nobis  consilium  fuerit 
Ambrosii  commcntationum  ordinem  ac  seriem 
breviter  contexerc,  ut  inde  lectores  ad  earum 
studium  adjuvarentur;  ita  tamen  ipsius  scriptis 
facta  quoque  ac  virtutes  ejusdem  conncxaF  sunl, 
ut  illa  junctim  ubique  proponerc  necessum  ha- 
buerimus.  Passim  namque  tibi  ocrurrunt  aut 
celsitudo  illa  animi  terroribus  ac  periculis  pro 
Christi  et  Ecclesiae  causa  cedere  nescii,  aut  rursus 
modestia  hominis  nihil  sibi  usquam   attribuentis  : 


ut  ostendimus,  mense  Januario  anni  395  abierit  ad  j.  modo  indefcssa  pascendi  gregis  sollicitudo,  modo 
plures.  Accedit  eo  concilium  Carthaginense  hoc  vigiles  contra  dolos  ha?reticorum  excubis  ac 
ipso  anno  mense  Septembri  habitum  {Co7ic.  Carlh. 
an.  397),  a  quo  successor  Ambrosii  Simplicianu^, 
quasi  ejus  throno  jam  impositus,  pcr  epistolam 
consultus  fuit ;  qui  enim  putant  Simplicianum  tan- 
quam  virum  in  argumento  quod  agebatur,  pereru- 
dituiu,  vivente  Ambrosio,  consultum  esse,  nec  satis 


labores :  alibi  summa  benignitas  erga  pauperes 
atque  captivos,  ubique  demum  adversus  Deum 
resque  divinas  singularis  plane  picstas  ;  quas  qui- 
dem  virtutes  Christianis  omnibus,  maxime  vero 
sacerdotibus  imitationi  esse  convenit,  el  nos  opta- 
mus. 


SELECTA  VETERUM  TESTIMONIA 

DB  S\^CiO   aMBROSIO. 


Basilii  e.x  epistola  55,  qux  ad  Ambrosium  ipsum      C 
■icrijita  esl. 

Quod  interioris  hominis  tui  pulchritudidem  veluli 
ex  variegata  sermonum  pictura  cognovimus... 
glorificamus  Deum  nostrum  qui  in  singulis  gene- 
rationibus  eos  qui  sibi  placuerint,  deligit.  Qui 
olim  quidem  ex  pastoribus  ovium  populo  suo  prin- 
cipem  excitavit,  ct  Amos  de  grege  caprarum 
sumptum  spiritu  suo  instruxit,  nunc  virum  cx 
urbe  regia,  cui  totius  gentis  principatus  concredi- 
tus  erat,  sapienlia  sublimem,  generis  clarilate, 
vita3  splendore,  orandi  facultate,  et  rebus  sajcuia- 
ribus  illustrem  ad  grogum  Christi  pasturam 
traxit  ;  qui  projectis  hujus  vita?  opibus  univcrsis, 
proque  damno  habitis  ut  Christum  lucrifaccrcl, 
commissa  sibi  magni  ac  pra;clari  navigii,  Eccle- 
si.-E  videlicet  Dei,  in  fide  Christi  gubernacula  ^ 
accepit.  Age  igitur,  o  hom  o  Dci,  quando  quidem 
non  ab  hominibus  acccpisti  aul  doctus  cs  Evan- 
gelium  Christi,  sed  ipse  te  Dominus  e  medio 
Judicum  tcrra;  desumptum  ad  cathedram  apostoli- 
cam  transtulit,  etc. 

Gandenlii   liri.riani  episcopi  Inirlalu  hahito 

in  die  su.vordinalionis. 

Ohsecro  communcm  patrcm  Ambrofium  ut  post 

exiguum  rorem  sermonis   mci,   ipse   irrigct  corda 

vestra  divinarum   mysteriis  litterarum.  Loqu    ur 


enim    Spiritu    sancto    quo  plenus  e.st,  et  flumina 

de    vcntre    ejus    fluent    aqu;c    viv.T,    et    tanquam 

Petri  apnstoli  successor,  ipse  erit  os   univcrsorura 

circumstantium  sacerdotum.    Vide  etiam  trnct.  seg. 

nbi  inrenlionis  SS.  marlijrum  Cerrasii  ac  Proiasii 

meminit. 

Hieromjmi  ex   epistola  23,  ad  fiustochium,  cap.  10. 

Legas  Ambrosii  nostri  qua;  nuper  scripsit  ad 
sororem  opuscula,in  quibuslanto  seefTuditeloquio, 
ut  quidquid  ad  laudes  virginum  pertinet,  exquisie- 
ril,  expresserit,  ordinaril. 

Ejusdem  ex  iibro  De  scriptoribus  eccksiasticis. 

Ambrosius  Mediolanrnsis  episcopu-,  usque  in 
prffisontem  diem  scribit :  de  quo,  quia  superest, 
meuni  Judicium  sublraham  ;  ne  in  altcrutram 
partem  aut  adulatio  in  me  mprchendatur,  aut 
veritas. 

Ejusdcm  ex  Apolngia  adversus  Jovinianum. 

Quod  si  cui  aspcrum  ct  reprohcnsione  dignum 
videtur,  lantam  noa  intcr  virgiuilatoui  ct  nuplius 
fccissc  distanlium,  quaula  intcr  Irunu^ntum  ct  lior- 
deum  est,  legnt  sancti  Ambrosii  De  viduis  iibrum, 
et  invcniet  illum  inlcr  cslcra  quaidc  virginitatc  el 
nupliis  disputavit,  etiam  hoc  dixissc. 

Eju.idcin  e.r  cpislola  57,  ad  thtmasum. 

Quisquis  trialiaic,  hoc  csl,  Ires  hyposlascs,  id  est, 


123 


DE  S.  AMBROSIO 


124 


usiasdicit...jungaturcumDeatitudinetuaUrsicinus,  A  E.v  lib.  vi,   cctp.  1,  uhi  de  Monica  matre  ita  scrihit ; 
cumAmbrosio  societur  Auxentius.  Absithoc  aRo- 

mana  fide,  etc. 

Ejusdem  e.r  cpistola  C5,  ad  Pammachinm. 
Nuper  Ambrosius  sic  Hexaemerum  Origenis  oom- 
pilavit,  ul  magisHyppoIyti  scnlentias  Basiliiquc  se- 
queretur. 

Ejusdem  e.v  epistola  90,  ad  Auguslinnm. 
Quorum    et   priorem  {Origenem   scilicel)    nostcr 
Ambrosius  in  quibusdam  secutus  est. 

Ejusdem  c.v  epislola  151,  ad  .iUjas.,  Quxst.  0. 
Ambrosius  Mediolanensis  episcopus  quid  de  hoc 
loco  senserit,  in  Commentariis  ejus  legere  poteris. 
Ejusdcm  e.v  Apoloijia  1,  adversus  Buftniim,  cap.  1. 
Si  auctoritatem    operi  suo   prastruebat,    volens 


Studiosius  ad  Ecclesiam  currere,  et  in  Ambrosii 
ora  suspendi  ad  fontem  salientis  aquae  ad  vitam 
ffiternam.  Diligebat  autem  iUum  virum  sicut  ange- 
lum  Dci,  quod  per  illum  cognoverat  me  interim 
ad  illam  ancipitem  fluctuationem  jam  esse  pcr- 
duclum...  Uaque  cum  ad  memorias  sanctorum, 
sicut  in  Africa  solebat,  pultes  et  panem  et  merum 
attulissot,  atque  ab  ostiario  prohiberetur...  ubi 
comperit  a  prKclaro  prsdicatore  atque  antistite 
pietatis  pra?ceptum  esse  ita  non  fieri...  abstinuit 
lubentissime. 

Ex  eodem  lib.  cap.  3. 

Ipsum  Ambrosium  felicem  quemdam  hominem 
secundum     SKCulum    opinabar,    quem   sic   tantaj 


quos  sequeretur,  ostendere;    habuit   in  promptu  g  potestates  honorarent;  ccelibatus  autem  ejus  mihi 


Hilariura...Ambrosium...etmartyremVictorinum... 
de  his  omnibus  tacet,  et  quasi  columnis  Ecclesia; 
prcetermissis,  me  soium  pulicem  et  nihili  hominem 
per  angulos  consectatur. 

Ilcm  ex  .Ipologia,  3,  cap.  3. 

Ego  non  accusavi  quare  Origcnem  pro  voluntate 
transtuleris ;  hoo  enim  et  ipse  feci,  et  anle  mc 
Victorinus,  Hilarius,  Ambrosiusque  fecerunt. 
Endcm  ctiam  dixcral  in  Apologia  2,  cap.  4. 

Ejusdem  cx  Cbronico,  Grnt.  iii  et  Equit.  coss. 

Post  Auxentii  seram  mortoni,  Mediolani  Ambro- 
sio  constiliito,  omnis  ad  rectam  fidcm  Italia  con- 
vertitur. 

Rnftni  Aquilciensis  prcsbyteri  ex  Invcctira  2  in 
Ilicronymum. 

Virum  (luccral)  omni  admiratione  dignum  Am- 
brosium  episcopum,  qui  non  solum  Mediolanensis 
Ecclesia;,  verum  eliam  omnium  Ecclesiarum  co- 
lumna  quasdam  et  turris  inexpugnabilis  fuit...  qui 
ad  Ecclesiarum  Dei  gloriam  electus  a  Deo  est :  qui 
in  conspectu  Domini  locutus  est,  in  conspectu 
persecutorum  regum,  et  non  est  confusus.  Am- 
brosius  sanctus  de  Spiritu  sancto  non  solum  verbis, 
sed  et  sanguine  suo  scripsit;  obtulit  enim  perse- 
cutoribus  sanguinem  suum,  quem  in  se  fudit:  sod 
a  Deo  ad  alios  adhuc  reservabatur  labores... 
sanctum  viruni  Ambrosium,  cujusadhuc  pr£eclara3 
vitae  memoria  in  animis  omnium  viget. 

Jngustini  ex  lib.  v  Confess.  cap.  ^3. 

Veni  Mediolanum  ad  Ambrosium  episcopum  in 
oplimis  notum  orbi  terra;,  pium  oultorem  tuum, 
cujus  lunc  eloquia  strenue  ministrabant  adipem 
frumenti  tui,  et  kctitiam  olei,  et  sobriam  vini 
ebrielatem  populo  tuo.  Ad  eum  autem  ducebar  abs 
te  nesciens,  ut  per  eum  ad  te  sciens  ducerer. 
Suscepit  me  paterne  ille  homo  Dei,  et  peregrina- 
tionem  meam  s-itis  episcopaliier  dilexit...  Et  de- 
lectabar  suavitate  sermonis,  quanquam  eruditioris, 
minus  tamen  hilarescentis  atque  mulcentis  quam 
Fausti  erat,  quod  atlinet  ad  dicendi  modum:  caste- 
rum  rerum  ipsarum  nulla  comparatio  ;  nam  ille 
perManichwas  falhicias  aberrrabat.iste  autem  salu- 
berrime  docebat  salutem. 


aboriosus  videbatur.  Quid  autem  ille  spei  gereret, 
et  adversus  ipsius  excellentiae  tentamenta  quid 
luctaminis  haberet,  quidve  solaminis  in  adversis, 
et  ocoultum  os  ejus  quod  erat  in  corde  ejus  quam 
sapida  gaudia  de  pane  tuo  ruminaret,  nec  conjicere 
noveram,  nec  expertus  eram.  El  injra  hoc  eodem 
capite.  Sed  certe  nulla  dabatur  copia  sciscitandi 
quK  cupiebam  de  tam  sancto  oraculo  tuo,  pectore 
illius...  Et  eum  quidem  in  populo  verbum  veritatis 
recte  tractantem  Domni  die  dominico  audiebam;  et 
magis  magisque  mihi  confirmabatur  omnes  versu- 
tarum  calumniarum  nodos,  quos  il!i  deceptores 
noslri  adversus  divinos  libros  innectebant,  posse 
dissolvi. 

Ex  eodem  lib.  cap.  8. 

Et  erat  monasterium  Mediolani  plenum  bonis 
fratribus  extra  urbis  mcenia  sub  Ambrosio  nu- 
tritore. 

Ex  lib,  IX,  eap.  6. 

Cum  Justina  Valentiniani  regis  pueri  mater  ho- 
minem  tuum  Ambrosium  persequeretur  haeresis 
sua;  causa,  qua  fuerat  seducta  ab  Arianis:  excu- 
babat  pia  plebs  in  Ecclesia,  mori  parata  cum 
episcopo  suo  servo  tuo...  Tunc  hymni  et  psalmi  ut 
canerentur  secundum  morem  Orientalium  partium, 
ne  populus  moeroris  taedio  tabesceret,  institutum 
est,  et  ex  illo  in  hodiernum  retentum,  multis  jam 
ac  pene  omnibus  gregibus  tuis  et  per  caetera  orbis 
imitantibus. 

Ejusdeni  ex  cpistola  31,  alias  IL 

Libros  beatissimi  papae  Ambrosii  credo  habere 
sanctitatem  tuam,  eos  autem  multum  desidero 
quos  adversus  nonnullos  imperitissimos  et  super- 
bissimos,  qui  de  Platonis  libris  Dominum  pro- 
fecisse  contendunt,  diligentissime  et  copiosissime 
scripsit. 

E.t  epistola  5!,  alias  118. 

Subsecutus  est  (Ambrosius)  et  ait  mihi :  6'«m 
liomam  vcnio,  jejuno  Sabbato :  cum  hic  su7n,  non 
jcjuno.  Sic  ctiam  tu  ad  quam  forte  Ecclesiam  vene- 
ris,  ejus  morcm  serva ;  si  cuiquam  non  vis  esse 
scan.ialo,  nce  qucmquam  tibi.  Hoc  cum  matri  re- 
nuntiassem,  libenter  amplexaest.  Ego  vero  de  hac 


125 


SELECTA  TESTIMONIA. 


12& 


sententia  etiam   atque  etiam  cogitans,  ita  semper  A  caliget  auditor.  Et  cap.  ix  :  Ecqiiis  hrpc  dicit.Homo 


habui,  tanquam  eam  ccelesti   oraculo  acceperim 
Eamdem  Amhrosii  refiwnsionem  epistola  qunque  38, 
alias  163,  ideyn  memorat  Augustinus. 
Ex  epistota  44,  alius  163. 

Quaesivi  ab  co  {Fortunio  Dcnatista)  utrum 
justum  et  religiosum  putaret  episcopum  Mediola- 
nensis  Ecclesiae  Ambrosium?  Cogebatur  utique 
negare  quod  ilie  vir  Christianus  esset  et  justus  ; 
quia  si  fateretur,  statim  objiceremus  quod  eum 
rebaplizandum  esse  censeret.  Cum  ergo  ea  loqui 
cogeretur  quibus  ille  non  esset  habendus  Christia- 
nus  et  justus,  commemoravi  quantam  persecutio- 
nem  pertulerit,  circumdata  etiam  militibus  arma- 
tis  ecclesia. 

Ex  epistola  147,  alias  112,  num.  55. 

Quae  si  approbas  tene  mecum  sancti  Ambrosii 
sententiam,  jam  non  ejus  auctoritate,  sed  ipsa 
veritate  tirmatam.  Neque  enim  mihi  propterea 
placet,  quia  per  illius  os  potissimum  me  Dominus 
ab  errore  liberavit,  et  per  illius  ministerium  gra- 
tiam  mihi  baptismi  indulsit,tanquam  plantatoriet 
rigatori  meo  nimium  faveam  :  sed  quia  de  hac  re 
et  ipse  hoc  di.vit,  quod  pie  cogitanti  et  recte  in- 
telligenti  loquitur  etiam  ille.qui  incrementuni  dat, 
Deus. 

Ejusdem  ex  lil>.  de  Gralia  Christi  contra  Cmlest. 
et  Pelag.,  cap.  xlii. 

Iste  ipse  Pelagius  in  illo  ipso  recenti  opusculo 
suo  cujus  se  commemoratione   defendit,  id  est,  in 


Dei  catholicus  et  catholica;  veritatis  adversus 
haereticos  usque  ad  periculum  sanguinis  defensor 
acerrimus...  Ille  strenuus  Christi  miles,et  Ecclesiae 
fidelis  doctor,  etc. 

Eju-^dcm  c.r  lib.  de  Ciirn  pro  Hortuis  ger.  cap.  xvi'. 
Mediolani  apud  sanctos  Protasium  et  Gervasium 
martyres  expresso  nomine  sicut  defunctorum  quos 
eodem  modo  commemorabant,  adhuc  vivum  das- 
mones  episcopum  confitebantur  Ambrosium.atque 
ut  sibi  parceret  obsecrabant,  illo  aliud  agente, 
atque  hoc  cum  agerctur,  omnino  nescicnte.  Videsis 
etiam  lilj.  XI,  c.  vii,  lib.  XXII  Do  civit.  Dei  c.ip.  xvii. 
et  lib.  I  Retract.  cap.  xiii. 

Pautini  ex  epist.ad  .Uypium,qux  est  apud  Aug.WW, 
p  alias  25. 

Quod  indicasti  jam  de  humilitatis  nostr»  nomine 
apud  Mediolanum  te  didicisse.cum  illic  initiareris, 
fateor  curiosius  me  velle  condiscere,  ut  omni  parte 
te  novcrim,  quo  magis  gratuler,  si  a  suspiciendo 
mihi  patre  nostro  Ambrosio.vel  ad  fidem  invitutus 
es,  vel  ad  sacerdotium  consecratus,  ut  eumdem 
ambo  videamur  habere  auctorem.  Nam  ego  ctsi  a 
Delphino  Burdigalse  baptizatus,  a  Larapio  apud 
Barcilonem  in  Hispania  per  vim  intlammat®  subito 
plebis  sacratus  sim;tamen  Ambrosii  scmper  et 
dilectionc  ad  fidem  innutritus  sum,  et  nunc  in 
sacerdotii  ordine  confoveor.  Denique  suo  nie  clero 
vindicare  voluit,  ut  etsi  divorsis  locis  degam,  ip- 
sius  presbyter  censear. 


tertio  libro  dc   libero  arbitrio,  sanctum  Ambrosium 

quemadmodum    laudet    accipitc    :  Bcalus,  \n„,n^    r  J'i<-c>-^i  e.x  Appendice  operum  sancli  Hieronymi  ep.7, 

Amhrosius  cpiscopus,   in  cujus  prxcipue  libris  Ro 


mana  elucel  fides,  qui  scriptores  inter  Latinos  flos 
quidam  speciosus  enituit,  cujus  fidem  et  puri.ssimum 
in  Scripturis  sensum  ne  inimicus  quidem  aiisus  esl 
rc/»r/i('«i/<Te...  Audiat  ergo  illum  venerabilem  an- 
tistitem  dicentem  et  docentem...  Audiat  iste  tan- 
tum  virum  doccntem,  imitetur  credentem,  etc. 
Enrfm  ferme  commemoral  lib.  De  peccato  orig.  cap. 
xxii.  lib.  De  nupt.  et  concup.  cap.  xxxv,  et  lib.  IV. 
Contra  duas  Epist.  Pelag.  rnp.  xi  ct  xii. 

Ejusdem  ex  lib.  1  contra  Jut.  Pelag.  cap.  iii. 

Sed  audi  adhuc  alium  excellentem  Dei  dispensa- 
torem,  quem  veneror  ut  patrem  ;  in  Christo  enim 
Jesu  per  Evangclium  ipse  me  genuit.et  eo  Christi 
ministro  lavacrum  regenerationis  acccpi  :  boitum  n 
loquor  Ambrosiuin,cujuspro  catholicafidegratiam, 
constantiam,  labores,  pericula  sive  operibus  sive 
sermonibus,  et  ipse  sum  expertus,  et  mecum  non 
dubitat  praidicarc  orbis  Romanus.  Similia  quoque 
lequenlitius  ejusdem  libri  capitibus  vidcas  licct. 
Itcm  cx  hh.  II,  cip.  v. 

Hic  apertissime  atque  satiatissimo  ille  tamexcel- 
lenter  tui  doctoris  ore  laudalus  doctor  Ambrosius 
declaravit  et  quid  cssct,  et  unde  esset  originale 
pcccatum,  et  undo  contigorit  prima  illa  confusio... 
Ecce  fundit  cloqiientia'  lucidum  ac  pcrspicuuin  fiu- 
men  Ambrosius.Non  est  hic  ubi  heereat  lector;  ubi 


ctijus  tamen  uuctorem  quidcm  C-clestinum  aut  Pe- 
lagium,  quidam  Ma.vimum  Tnurincn.tcm  putant. 

Cum  martyres  jam  pridem  apparendi  haberent 
tempus,  hominem  cui  se  prodercnt,  inquirebant, 
illum  ccrte  cui  sub  ea  fide  revelarentur,  qua  mar- 
tyria  fecissent.  Sic  donatum  est  Ambrosio,  quod 
Au.Kcntio  denegatum  est;  quoniam  qu;n  Auxenlius 
blasphfiinabat,  Ambrosius  prasdicabat. 

Inccrti  cx  cndcm  .ippcndire  in  Catalogo  Script. 
Kcctcsiast.  ad  Desiderium. 

Ambrosius  frater  profundorum  penna  raptus,  et 
aeris  volucer,  quandiu  in  profundum  ingreditur 
fructum  do  alto  carpere  vldetur  :  et  omnes  ejus 
scntentia;  lidei  Ecclosim,  et  oniniuin  virlutum 
firma!  sunt  coIumnK.  Ibidem  in  Dialfjo  ignoti 
cujusdamex  Augustini  el  llieronijmi  verbis  consarci- 
uato,  Amhro.mis  inter  viros  aposloticos  commemora- 
tur. 

Ex  lihelti  Synodici  vcrljis  Conc.  .Yfr.wo  inserlis 
tom.  I(  edit.  l.nbhci,  pag.  98. 

Arianis  aulcm  soditionem  movcntibus  Amhro- 
sius  qui  urbi  pra;fectus  esset,  sedandi  tumultus 
causa  supervcnit.  Quom  cum  conim  qui  nliler 
senliunt,  turba  aspcxisset,  et  fidelium  clamorcin 
rcpuiissct,  episcopum  cum  renunliuvit.  Quin  ct 
divina  convcniens  synodus,  ipso  iiispcrtante  im- 
pcratore,  eum  comprchfndciis  sacro  bnplisiiiate 
iniliavit.  Eleclo  aulem  juni  co  hujusmodi  bymnum 


127 


DB  S.  AMBROSIO 


m 


Deo   imperator  coram   omnibus   cecinit  ;  Gratia  A.     Videsis   ejuadem  epigramma  77    et    142,  quod 
tibi,     Dornine    omnipotens     ct    Servalor    nosfer, 
quod  cui  ego  viro  corpora,  tu  animas  comniiseris; 
meumque  de  eo.judiciuni  jusfum  esse  declaravo- 

ris. 

Ex  eodem  lih.  Syn.  in  Collect.  Diituz.  p.  788. 
Beati  Ambrosii  Mediol.  opiscopi  dignissima 
scripta  testantur,  viri  apud  Ecclesiam  Dei  ultra 
csteros  episcopos  famosi,  et  quem  pro  meritis 
suis  non  solum  catholici,  sed  caeteri  principes 
ejus  temporis  ultra  omnes  sunt  veriti  sacerdotes, 
cujus  eiiam  tcstimoniis  Ephesina  synodus  usa 
est. 

£.c  eodem  in  eadcm.  Collectionc,  p.  893. 


utrumque  in  Ambrosium  scriptum  est. 

Marcellini  Comilis  e.T  Clvon.  coss.  Arcad.  iv  et 

llonor.  III. 
Ambrosius    Mediolanensis   virtutum    episcopus 
sanctus,  arx  fidei,  orator  catholicus. 

Cassiod.    Senaloris    ex    lib.    de    Divin.  Lection. 
cap.  20. 

Sanctus  quoque  Ambrosius  lactei  sermonis  ema- 
nator,  cum  gravitate  acutus,  perviolenta  persua- 
sione  dulcissimus,  cui  fuil  cequalis  doctrina  cum 
vita,  quando  ei  non  parvis  miraculis  gratia  divini- 
tatis  arrisit. 

Gregorii   magni   ex  Prxfat.    Commenl.  super   Eie- 
chiclem. 


Hi  qui  ante  nos  fucrunt  Deo  amicissimi  episcopi 

in  Occidente  quidem  Damasus,  Innocentius,   Am-  j,  Tua  itaque  dilectio  has  sibi  ad  legendum  mitti 

brosius,  etc.  poposcerat ;   sed    valde    incongruum    credidi    ut 

Ejiisdem  ex  eadem  Cottccl.  p.  947.  aquam  despicabitem    hauriret,  quem   constat  de 

Rursum  et  apud   beatissimum  Ambrosiuui,  qui  beatorum    Patrum    Ambrosii    et    Augustini    tor- 
omnes  partes  hesperias  illustravit. 


Cassiani  ex  lib.  VII.  de  Incarnat.  Domini. 
Ambrosius  eximius  Dei  sacerdos,   qui  a   manu 
Domini  non  recedens  in  Dei   semper  digito  quasi 
gemma  rulilavit. 

Pro-^^peri  Aquit.  cx  Chron.  Grat.  v  el  Theod.  i 
coss. 


rontibus  profunda  et  perspicua  fluenta  assiduebi- 
bcre. 

Isidori  ex  lib.  ii  de  Ojfic.  Eccles.  cap.  25. 
Ambrosius  Mediolanensis  episcopus,  vir  magnae 
gloriaj  in  Christo,  et  clarissimus  doctor  in   Eccle- 
sia. 

Aldhelmi  Schireb,  apud  Occid.   Saxones  episcopi  ex 
Carm.  de  Laud.  Virginum. 


Jam  fuit  Hesperiae  famosua  laude  sacerdos 
Ambro.»iu5,  Christi  complens  prtecepta  benigni, 
Spiritus  et  cast»  eervavit  fcedera  carni;, 
Qui  nomen  gerit  Ambrosiae  de  nectare  ductum. 
Hic  teuer  in  cuuis  quondam  dum  parvulus  esset, 


Pro  eatholica  fide  multa  sublimiler  Ambrosius 
episcopus  scripsit. 

Theodoreti  ex  Polymorpho  Dial.  i. 

Audio  Ambrosium  qui  Mediolani   sedcm  episco- 
palem  ornavit,  et  contra  omnes   ha;reses   prajclare 

decertasse,  et  pulchorrima  apostolorumque  doctri-  C  Magua  fulurarum  gessit  spectacula  rerum, 
uci-ciLasao,  ct  [juivi                  i                     i                         Namque  «xameu  apum  numerosis  forte  caetervis; 
n-E  congruentia  scripsisse.  ~  

Idacii  ex  Chron.  Gral.  iii  ei  Equit.  coss. 
Ambrosius  in  Italia  Mediolani  episcopus,  Mar- 
tinus  in  Galliis  Turonis  episcopus,  et  vitae  meri- 
tis,   et  patratis   miraculis  virtutuni  habentur   in- 
signes. 

Vigilii  Taps.  ex  lib.  III  adversus  Eutychen. 

Et  omnes  Latini  sermonis  apostolici  viri,  id  est, 

Ililarius,  Eusebius,  Ambrosius,  Augustinus  et  Hie- 

ronymus,  caclestibus  imbuti  doetrinis,  simul  pari- 

ter  consentiunt. 

Gelasii  papx  I,  e.v  episl.  13  ad  Dardanos.,tom.  IV 

Conc.  edit.  Lahbei. 
Beatae  memoriffi  Ambrosius  Mediolanensis  sacer- 


Conteudit  laciem  pueri,  mirabile  fatu. 

l]oc(nempe]  eia.men  apum.  quo  sancti  labra  reduudant, 

Dulcia  mulsiirum  porleudit  verba  favoium, 

E  quibus  affatim  ilulcescunt  pectora  plebis. 

Lucida  digessit  venerandus  opuscula  doctor, 

Cum  ratione  pia  pandens  ab  origiue  prima, 

Qualiter  hunc  mundum  summa  pruJeutia  Patris 

Tempore  pra>sentem  tunc  per  bis  lerna  dienim 

Fecerit,  aeterno  dispones  sacula  nutu. 

Uifc,  iuquam,  docuit  crebro  sermone  sacerdcs 

Plures  perducens  ad  coeli  regna  phalanges. 

Bedx  Venerabilis  ex  lib.  de  Temporum  ratione  ad 
an.  }/.  4337. 

Qui  [Valentin.  Junior)  tamen  justissimam  cum 
matre  ejus  Justina  pcenam  luit  exsilii  :  quia  et 
ipsura    Ariana    poUuit    haeresis,    et   eminentissi- 


dos  Ecclesi»  majori  Theodosio  imperatori  commu-  jj  ^^„1  catholica;   fidei    arcem  Ambrosium  perfida 

obsidione  vexavit  :  nec  priusquam  prolatis  bea- 
torum  Gervasii  et  Protasii  martyrum,  Deo  re- 
velante,  reliquiis  incorruptis,  nefanda  coepta  dese- 
ruit. 

Mcolai  papx  I  ex  epist.  ad  Photium,  tom.  VIII 
Conc.  cdit.  Phil.  Labbei. 
Sed  et  beatissimum  Ambrosium  es  catechu- 
meno,  divino  oraculo  ad  episcopatum  promotum, 
nihil  est  quod  cxempli  causa  proferas  [ctenim  ibi 
satis  est  divina,  non  humana  jussio),  cujus  adhuc 
infantis  in  cunis  jacentis  exaraen  apum  repente 
advolans  vultum  obsedit,  atque  os,  ingredientibus 


nionem  publice  palamque  suspondit,  atque  ad  pce- 

uitentiam  redegit  regiam  potestatem. 

Ennodii  Ticin.  episc.  e.v  lib.  I  Carm,,  hymn.  6. 

Coelo  ferunt  Ambrosinm  ReduTit  expulsam  fidem ; 

Nomeu,  honor.  vel  actio.  Diiit  triumphos  martyrum 

Nil  debet  hic  facuudiie,  Liiiguaj  vireutis  laureis. 

Dos  omnis  esl,  a  moribus.  Hic  ore  praidam  sustulit 

Fortis  javautem  uou  cupil,  De  fuuce  serpentis  feri. 

Umboue  muuitus  suo.  Qui  beila  Christi  militat. 

In  carne  cirnis  nibil  agit  Nudus  timetur  eusiinis. 


Regiua  mens  in  cnrpore. 
Confregil  omne  lubricum. 
Sic  vixit  iHe  non  sibi, 
Sed  tolus  uuetori  Deo. 
Adjectus  hiuc  Apostoli», 


Vivit  sepultus  et  juvat. 
Clavum  teueus  Ecclesiae. 
Justiua  vires  perdidit, 
Dat  poeua  Vali  pra;mium. 


129 

alii-. 


SELECTA  TESTIMONIA. 


130 


aliis    egredientibus,    iinplevit.    Quor!    paler  A  spirifiialis    pater    licali  Auijiistini,  fjueai  idein  vii- 


cum  videret  :  Si  vixerit,  prceoagus  iuquil,,  iulkna, 
naagnus  erit.  Qui  postea  adultus  Mediolanum  per- 
rexit  tunc  episcopo  deslitutum.  Cum  autem  popu- 
lu3  ad  electionem  pastoris  convenisset,  ecce  tibi 
infans  quisplam  Ambrosium  episcopum  proclama- 
vit.  Populus  vocem  non  sine  numine  missam  arri- 
puit;  simulijiie  ut  virum  raperet,  irruit.  Subdu- 
cebat  ille  se,  et  omni  ratione  latebras  qua?rebat ; 
tametsi  latere  non  potuit,  populo  illum  toto  cum 
clero  simul  deligente.  Ergo  ex  catechumeno  per 
singulos  gradus  ccclesiasticos  progrcssus,  octavo 
demum  die,  tota  catholica  consentiente  Ecclesia, 
diviuo  jam  oraculo  designatus,  episcopus  est  cnu- 
secratus.  Lerjunlur  planc  dniilia  in  ejusdem  Pon- 
liftcis  episi.  v,  ad  Michaeleia  imp.,  p.  ^80,  ubi 
subditur  :  Ecclesiasticarum  regularum  normam 
toto  vitfe  suK  tempore  custodivit,  omnes  hareses 
debellans,  Verbi  Uei  zelo  succinctus.  Adi  etiam 
epist.  VI,  ad  Phulium,  p.  284,  ubi  /i;t'c  ipsa  jusius 
adhuc  pertractat  idem  ISicolaus,  Ambrosiumque 
nostrum  clarissimam  et  splendidissimam  lucernam 
Ecclesiae  vocat. 

llincmari   nrchicp.    Tlem.    in  Quiilern.  ad  Carol.  re- 
gem  tom.  Vlll  Conc. 

Mementote  facti  luemorandi  Theodosii  et  me- 
morabilis  viri  Ambrosii,  et  quia  excessit  ut  homo 
Theodosius,  corripuit  eum  ut  verus  sacerdos  Am- 
brosius,  et  recepit  patienter  atque  humiller  per 
illum  divinam  correctionem  Tlieodosius. . .  Felix 
ille  imperator  qui  suo  tempore  talem  habuit  sa- 
cerdotera. 

qui  in  tempore  fuittalis  imperatoris  ;  scriptum  est 
enim  :  Beatus  qui  enarrat  justiliam  auri  audienti 
[Eccli.  x-xv).  Felices  quoque  ambo  et  sacerdos  et 
imperalor,  quia  ne  ira  uei  pro  excessu  descende- 
ret  super  imperatorem,  habuit  suo  tempure  sa- 
cerdotem  do  quo  non  questus  est  Dominus  quod 
de  nobis  modo  queiitur  dicens  :  Qusesivi  unum  qui 
inlerponeret  scpem,  et  slaret  oppositits  contra 
me,  ne  dissiparem  eam,  el  non  inveni  (Eiech. 
xxii). 

Ejusdem  e.t  lib.  ii  de  Prxdcst.  cap.  25. 

Sanctus   Ambrosius    cujus    sententice    fidei   et 
Ecclesias  et  omnium  virtutum  firmissima;  sunt  co- 
lumna3,  qui  sanctum  Augustinum  per  Dei  gratiam 
fide   illuminavit,   baptismate    consecravit,    atque  n 
doctrina  pietatis  instruxit,  ita  in  libro,  ctc. 
Photii  ex  ipsius  Biblioth.  cap.  231,  pag.  890. 

Ille  in  divinitus  atflata  libertate  ac  pietate  im- 
mobillis  animus,  Mediolanensis  nimiruiii  Ambro- 
sius. 

Odilonis  abliutis  ex  Chron.  Cluniac.  paij.  402. 

Bcatus  Ainbrosius,  vir  per  cuncta  laudabilis, 
et  verus  assertor  fidei  catholicae  .  .  .  doctissimus 
doctor. 

Guitmundi   Aversani   episc.    e.c   tib.    iii  de  Sacraui. 
Corp.  et    Sanij.  Domini 

Sed   tu,  doctor  egregie,   beatissime  Ambrosi, 


saiioii^^mius  in  libris  suis  sanctum  i-X  beatum 
nominat ;  cujus  auctoritatem,  teste  Augustino, 
martyrum  revelator  Paulus  Apostolus  cominendat: 
quem  beatus  Gregorius,  vir  plane  apnstolicus,  pra; 
se  gerit :  cujus  doctrinam  recipiendam  bealissi- 
mus  Benedictus,  teste  sancto  Uregorio,  sanctorum 
prophetarum  Spiritu  plenus  jiidicuvit  :  cui  totius 
Ecclesia3  Mpdiolanensis  gloria  specialiter  attesta- 
tur :  quem  merito  lidei  totus  orbis  veneranter  am- 
plectitur  (non  enim  totet  tanti  testes  si  te  in  fide 
catholica  errare  scissent,  tanto  praeconio  te  prae- 
dicassent) :  quid  tu,  inquam,  de  sacramentis  alta- 
ris  sentias,  explanato. 

Diuandi  abbatis   e.v  tract.    dc  Corpore  et  Sanguine 
g  Christi,  part.  iv. 

Aliqua  dcnorare  libet  de  sancto  Ambrosio,  cu- 
jus  in  Ecclcsia  catholica  past  apostolos  auctoritas 
habctur  pra;cipua,  ci  jus  eloquentiae  affluens  facun- 
dia  Latina3  linguae  decus  cst  et  Ibrma. 

Gregorii  papx  VII  ex  epist.   2,  lib.   iv,  tom.  .Y  C07}c. 
Labbei,  p.  149. 

Nec  pra;termittant  quod  beatus  Ambrosius,  non 
solum  regein,  sod  etiam  revcra  imperatorftm 
Ttiendosium  moribus  et  potestate,  non  tantum  ex- 
cominunicavit,  sed  etiam  ne  prtesumeret  in  loco 
sacerdotum  in  Ecclesia  manere,  interdixit. 

Bernardi  abbatis  Clarev.  ex  epist.  77. 
Ab  his  ergo  duabus  columnis  lAugustinum  lo- 
Et'    felix  sacerdos    Dei    Ambrosius,  C  q"^''   ct   Arabrosium),    crede  mihi,  difficile  aveU 

lor  :  cuin  his,  inquam,  me  aut  errarc  aut  sapero 
fateor. 


PetrarchcV  ex  lib.  \,  cpisi.  1. 

Unum  a^niulo  ac  reprenhensore  carentcm,  unum 
plona  et  indoccrpta  laudc  decoraLum  Ainbrosium, 
cujus  ne  juvenis  quidem  famam  mordax  livor  at- 
tigerit,  apud  qunsdam  invciiin,  quod  forte  ad  pu- 
ram  cjus  ac  simplicem  doctrinam,  omnis  anibigui 
expcrtem,  referendum  est,  Consule  ejusdem  quoque 
librum  ii  De  Vita  solitaria,  sectione  iii,  cap.  2  et 
4,  ubi  scitu  dignissima  tradit  de  Ambrosio,  qua;  nos 
causa  brevitatis  hic  omilliinus,  non  secus  acalia  mul- 
ta,  qu.c  in  historicis  hibliotliccariis  lcr/cndariisque 
sponle  occurrunl. 

Andrea  de  Pelra   Coloss.    archiep.  ex    orat.   hahita 
in    conc.    Busil.,  t.  XJl  Conc.  edit.  Luhbei,    pag. 

877. 

Quod  vero  sanctorum  Patrum  dnctrina  errores 
oinnes  dopulerit,  testes  sunt...  Ambrosius,  .'\iigu- 
stinus,  Hieronymus,  Christian;e  relipionis  clarissi- 
ma  lumina,  qui  advcrsus  omnis  h.eresis  gcnus 
invictlssime  scripserunt. 

Bessarionis  card.  cx orat.  dogmat.  Conc,  tom.  \III. 

Ilabemus  item    ens    qui  ab    OiTiilente  exstinxe- 

ruat  crroruni  tlainmas  suna  ciarissimaquo  doctrina, 


131                                                                 S.  AMBUOSII                                                                 132 

Hilarium,  Ambrosium..  .nui  rugitu  suo  h:rrelicos  A         Amljrosii  monitis  =utjdere  le  propera. 

,   .                  .  Ambrosiiia  normam  tibi  monstr^it  jnris  ft  mqui ; 

omncs  de.tcrruerunt.  p-^li^  ^i  p„ieris  discere,  scire,  sequi. 

Incerti  ex  ms.   Colhcrt:  ann.  circ.  600.  Ambnisii  scriptis  pertiucitur  atl  meliorn, 

Audeo  auos  hnmili  versus  subscribere  stylo,  .      Qui.sua  scripta  legit.  et  facit  abs.jue  mora. 

Mi  lecto.  noli  ducere  pro  nibilo.  Ambrosuim  leKito,  s.  vi  s  pascna  qua.ns : 

Dicere  co-it  aiuor  me,  qu»  loquor,  Ambrosianus,  ^.   .0"*  'fi^'^.  ''^c  facito  ;  sicqne  beatus  ens. 

Cui  s?rvire  cnpit  niens  mc-a,  liugna,   mauus,  Fims  adest ;  muuus  prffistet  qn,    nnus  et  unus 

0  quicunque  sitis  paradisi  gaudia  vera,  ^"  m>h>,  s.cque  p.us  postulet  An.bros.us. 


!^  SEX  LIBROS  IlEXAEMEiiON  ADMOMTIO.  ' 


Observalum  jam  multis,  quod  ct  res  ipsa  clamat,  Ambrosianum  h.inc  fctum  scrmonibus  constare, 
quibus  sanctus  Doctor  populo  Mediolan^nsi  rerum  oreationem  exposuit.  Hos  notarium  aliquem  ex  ore 
dicentis  excopisse  arbitrantur  nonnulli,  ex  primis  scrmonis  octavi  verbis  conjecturam  capientes  :  at 
certc  Ambrosius  jam  pronuntiatos  stylo  astrinxit,  ac  in  eam,  qiia  circumferuntur,  tractatus  formam 
concinnavit.  Ipscmet  enim  Orontiano  diacono  [F.pist.  ad  Oront.),  ad  quem  sicut  et  ad  Sabinum  episco- 
pum  hoc  idom  opus  misit,  scribcns,  Hexaemeron  suum  scse  exarasse  significat.  Eamdem  rem  in  aliis 
quoquc  libris  ipse  factitabit.  Neque  dubium,  illi  hoc  ideo  iisu  venire,  et  amicorum  ut  obsequeretur  vo- 
luntuti    casterorumque  Christianorum  utilitati  consulcret,  et  gibi  ne  imponi  posset  a  notariis. 

Operi  suo  Auclor  ipse  titulum  Hexaemeron  indidit  (Epist.  aiiSabin.  et  Oronl.),  illudque,  si  fides  ha- 
benda  niss.  in  quibus  omnibus  iegere  est,  E.vplirit  dies  primits.  Incipit  dics  secunduf,  et  ita  de  ca;teris 
in  sex  dies  divisit.  Congruil  quidem  titulo  suo,  univcrsoque  operi  divisio  :  sed  cum  jam  inde  a  Cassio- 
dori  senatoris  tcmporibus  sex  in  libros  distributum  fuisse  appareat,  tam  antiquas  divisioni  et  ab  ipso 
Ambrosio  forsan  profeclffi  quidquam  immutare  visum  non  est. 

Doctori  noslro  Origenem,  Hippolytum  ac  Basilium  in  hoc  argumento  prsivisse  docet  Hieronymus 
lEpist  ad  Panwiurh.  supra  cit.).  Quid  autem  a  prioribus  duobus  mutuatus  sit,  cum  laudati  eorum  libri 
ad  Ktatem  noslram,  ul  in  Pra;fatione  dictum  est,  minime  pervenerint,  scire  non  possumus  :  a  Basilio 
vero  ut  euni  quam  plurima  sumpsispc  haudquaquam  inficiamur  ;  ista  serviliter  illius  opera  imitatum 
esse,  aut  quasi  tralatoris  officio  functum  pernegamus.  Enimvcro  etsi  frcquenter  illius  insistit  vestigiis, 
ab  eis  tamen  seepe  saepius  recedit :  quippe  qui  addat,  adimat,  transponat;  imo  nec  religioni  ducat  con- 
traria  sentire  Basilio  (lib.  iii,  c.  4  ;  lib.  iv,  c.  7  ;  lib.  v,  c.  18),  quem  etiam  interdum,  tacito  licet  nomi- 
ne  non  leviler  pcrslringit.  Multa  quoque  ex  profanis  auctoribus  Plinio  et  aliis  petita  operi  suo  inseruit, 
qucB  nuUo  nogolio  quivis  poterit  adnotare  :  sed  hic  non  vidclur  pra;termittendum,  ita  lusisse  hunc  ipsum 
exprimendo  Virgilio,  ut  dc  apibus  agens  (lib.  v,  c.  21),  solutis  versuum  numeris,  Poeta;  verba  saepius 
retineret. 

Porro  sicubi  Basilium  imitatus  est,  id  vel  maximc  factum  in  argumenti  totius  distributione  atque 
ceconomia.  Unde  minime  dubitaverimus,  quin  hic  sermones  novem,  quot  videlicet  apud  beatum  Basi- 
lum  exstant,  assignandi  sint.  Certe  quidem  eum  numerum  adstrucre  operosumnon  crit.  Duo  enim  in 
libro  tertio  manifestissime  distinguuntur,  quorum  alter,  primis  quinquecapitibusiuclusus,  manehabitus 
est ;  alter  qui  per  roliqua  ejus  libri  capita  oxtonditur,  vcspere.  Neque  vero  minus  pcrspicuum  quinto  li- 
bro  binos  similiter  contincri,  cum  multum  discrcpet  is,  quem  undeoim  prior;bus  capitibus  putamus 
circumscriptum,  ab  eo  qui  inde  ad  finem  usque  libri  porducitur.  Illum  matutinis  horis  pronuntiatum 
esse  planissime  dcclarant  ultima  capitis  undecimi  vcrba,  quibus  e  solis  jam  nimium  procedcntis  ardore 
tota  concludilur  oratio  :  hunc  autem  vespcrlinis  habitum,  ea  quffi  de  nocturnis  avibus  dicit,  probant  evi- 
denter  ;  et  pr.Ttcrca  concionis  confirmat  epilogus,  quos  pius  prssul  vergcnte  arctioris  jejunii  die  audito- 
res  ad  serolinani  rcfcctionem  dimittit.  Quanquam  vcro  ncn  ita  proclive  sit  evincere  primum  quoque 
librum  in  duos  sermones  fuisse  divisum,  in  eamtamenopinionemhincadducimur,quod  sexti  capitisfinis 
nihil  aliud  prasferre  videalur,  nisi  orationis  conclusioncm,  qua;  cum  prima  Basiliana  homilia  pulchre 
consentit:  reliqua  autcm  hujusce  libri  capita,  qua;  et  ipsa  secundae  Basilii  homiiiae  aptissime  respondent, 
aliam  suisquc  numeris  absolutani  orationem  satis  liquido  pr;c  se  ferant.  Ca;teri  tandem  libri  ut  apud 
Basilium,  ita  etiani  hic  suum  quisque  scrmonem  complectuntur. 

Quaeras  forlasse  cui  polissimum  anno  tribuendi  sint  ?  Quamvis  id  certo  definirc  non  audeamus,  tamen 
si  quid  conjecturis  liceat  indulgere,  illos  anno  3tit>  haud  multo  antiquiores  arbitrabimur.  Cum  enim  ibi 
(lib.  III.  c.  1  ct  5  ;  iib.  v.  c,  4)  mentio  ecclesiastici  cantus,  quem  Mediolani  Vir  sanctus  anno  385  aut 
386  institucat,  non  semel  fiat,  ante  illud  tempus  Hoxaemeron  suura  composuisse  dicendus  non  est. 
Deindc  so  tunc  provectioris  fuisse  aitatis  nou  dissimulat :  Qiuv  pucri,  inquiens  (lib.  iv,  c.  v),  risimus,  ea 
senes  commemorare  qui  possimus  ?  Ex  comrauniori  autem  chronologia  non  ita  senes  anno  397  diem  obiit 


133  HRXAEiMERON   IIH.   I.  134 

Ambrosius  :  quapropter  suam  eum  senectntcm  vix  antc  annum  389  praedicasse  judicaveris,  Accodit  his 
quod  ipsac  quje  id  temporis  in  Ecclesia  sua  agebantur,  doscribens  doeet  jam  non  niultas  esse  congrcga- 
tiones,  ad  quas  separatim  pagani,  hiercticique  cogubanUir  :  Sed  ladusest,  ini|uit  Jih.  111,  c.  9)  unus 
populus,  ex  luTi-clias,et  geniibus  repletu  csl  Ecclcsia.Qnv  sanc  quantum  cum  assignatis  temporibus  con- 
veniant,  facile  quivis  intelligat,  Haec  namque  aperte  significant  felices  illos  dios,  cum  exstincta  Justina 
imperatrice  Arianorum  partibus  tam  pcrtinaciter  addicta,  confutato  repulsoque  Symmacho  elhnicorum 
rituum  tam  forti  propugntitore,  victor  tandem  de  Maximo  tyranno  Theodosius  Magnus  tot  hoc  anno  le- 
ges  (Cod.  Tb.  tit.  de  pag.  et  hceret.),  tantaque  prudentia  adversus  paganos  alque  ba;retico3  tulit  :  ut  eo- 
rum  plurimos  in  Ecclesise  catholics  convolasse  ejusdem  a^vi  scriptores  nolaverint  (Hier.  epist.  7  ;  Prud. 
I.  I,  in  symb.). 

Ad  anni  porro  tempestatem  quod  attinet,  planum  quidom  est  observatum  istis  diebus  jejunium  :  ve- 
risimile  autem  non  aliud  fuisse  illud  quam  exeuntis  Quadragesinise.  Etenim  eosdem  illos  dies  singularis 
exsititisse  rcligionis  eo  constare  posset,  quod  summo  mane  populus  ad  Ecclesiam  frequens  conflueret, 
unde  non  nisi  post  snlis  occasum  discedcrct.  Itaque  haud  imiLerito  di.\eris  tales  fuisse  eos,  quales  in 
ipsa  Justinre  S(-pvientis  persecutione  ab  Ambrosio  describuntur,  quando  per  sacram  hebdoniadam  plebs 
omnis  ad  agendam  matutinam  vespertinamque  synaxim  convoniat.  Addamus  insuper  eadem  in  utris- 
que  coclibus  peracta  esse.  Nara  de  his  scribit  sanctus  Antistes  [Epist.  ad  Marc),  dies  esse  quibus  in  Eccle- 
sia  pcenitcntia  relaxalur  :  de  illis  (lib.  v,  cap.  25),  tenipus  esse  quo  celehratur  indubjentia  pcccatorum  :  in 
his  lectam  Jona;  prophetiam  asserit  (Epist.  ad  Marc),  in  illis  idem  prastitum  non  obscure  designat  (lib. 
v,  c.  11  et  25.)  In  istis  igitur  conventibus  cum  codem  dic  bis  aliquando,  Basilii  morc,  verba  faccret,  sex 
omnino  diebus  susceptum  argumentum  absolvit,  hoo  est,  intra  hcbdomada>  unius  angustias.  Probat  id 
quidem  a  nobis  instituta  sermonum  divisio  ;  at  illud  idem  evincit  ipsemet  Ambrosius  in  hfficverba  [Wh. 
VI.  c.  1)  :  Qui  (sermo  noster)  etsi  per  quinque  jam  dies  noii  mediocri  laborc  nobis  prxcesserit ;  tamen  hodier- 
no  die,  etc. 


SANCTI  A3iBI{0SII 

MEDIOLANENSIS  EPISCOPI 

HEXAEMERON 

LIBHI  SEX' 


LIBER  PRIMUS. 

DE  OPERE    PRIMI    DIEI. 


1    CAPUT    PRIMUM.  (Sermo  I.)  A  causas  rcbus  omnibus  doilisse    asseratur  ;    ipsum 

De  mundi  principio,  durutione  et  unitate.  1'lnloso-  quoquo  9  mundum  incorruptum,  ncc  creatum.aut 

phorumerrorcs  referunturacperstringuntur.  factum   cxislimarent  :  alii   quoque,  ut    Aristotcles 

1.  Tantumne  opinionis  assumpisse   homines,  ut  cum  suis  disputandum   putavit  (2),  duo  principia 

aliqui  corura  tria  prineipia  constiluereut  omjiium,  poncront,  materiam    ct    speciom.et    torlium    cura 

Deum,  et  cxemplar,  et  materiam,  sicut  Plato    dis-  iis,  quod  oporatorium  dicitur,  cui  suppclerot  com- 

cipuli([ue  cjus  ;    et  ea  incorrupta,  et   increata,    ac  i^etcntor  cflicore,  quod  adoriundtim  pulassol. 

sine  initio  esso  asseverarcnt  :    Deumque  non  tan-  2.  Quid  igitur  tam  inconvenicns,  quani  ul  .-pter- 

quam  creatorem  materiae,sed  tanquamartificem  ad  nitatcm  operis  cum  Dei  omnipotonlis   ff-tornitale 

exomplar,  hoc  est,  ideam  intendentem,fecis3e  mun-  conjungerent,  vel  ipsum  opus  Deum  osso  dioorert ; 

dum  de  materia,  quara  vocant  hylen,  qu;c  gigncndi  ut  co;lum,  et   tcrram,  et  marc   diviuis   prosoqiie- 

(1)  Scripti  circa  an.  3S9.  lius  alii,  atque  editioncs,    putavit..  ponerenl.    Hoc 

(2)  Manuscriptus  Corbciensis  unus  ct    Colberti-  onim  ultimum  verbum  pcndot  ex  ipso  initio  cnpi- 
nu»  disputandum,  putaiit  duo  principia  ponere.   Me-  tis  ;  Tantumne...  ul  aliqui,  etc. 


I.^^S 


S.  AMBROSII 


136 


rpiitup  honoribus  ?  Ex  quo  factum   est,  ut   partes  A  bus  tajcularis  prudentia;  disciplinis  informari    at- 


mundi  deos  esse  crederent,quamvi3  de  ipso  mundo 
non  mediooris  inter  eos  qurpstio  sit. 

3.  Nam  Pythagoras  unum  muiidnm  asserit  :  alii 
innumerabiles  dicunt  essn  mundos,  ul  scripsit  De- 
mocritus,  cui  plurimum  de  physicis  velustas  au- 
ctoritatis  delulit.  Ipsumque  mundum  scmper  fuis- 
so  et  fore  Aristoteles  usurpat  riicere  :  contra  au- 
tem  Plato  non  seniper  fuisse,  sed  semper  forc  prae- 
sumit  astruere?  phirimi  vero  3  nec  fuisse  semper, 
nec  semper  fore  scriptis  siiis  teslficantur. 

-1.  Inter  has  eorum  dissensiones  quje  potest  esse 
veri  astimatio  ?  cum  alii  mundum  ipsum  Deum 
esse  dicant,  quoil  ei  mens  divina,  ut  putant,  ines- 
so  videatur  :    alii    partes  ejus,    alii  utrumque  :  in 


que  in&trui  desideravit.  Qui  cum  de  aqua  nomen 
acceperit,  non  putavit  lamen  dicendum,  quod  ex 
aqua  constarent  omnia,  ut  Thales  dixit.  Et  cum 
csspt  in  aula  educatus  regia,  maluit  tamen  pro 
amore  justitiae  subire  exsiiinm  voluntarium,  quam 
in  tyrannidis  fastigio  peccati  perfunctionemdeliciis 
aquirere.  Denique  priiisquam  ad  populi  liberandi 
munus  vocaretur,  naturali  aequitatis  studio  provo- 
catus,  acc-pientem  injuriam  de  popularibus  suis 
ultus,  invidiffi  sese  dedit,  voluptatique  eripuit,  at- 
que  omnes  regise  domus  declinans  tumultus,  inse- 
cretum  /I'Hhiopiae  so  contulit  :  ibidem  a  cajteris  ne- 
gotiis  remotus,  totum  divinae  cognitioni  animum 
intendit,  ut  gloriam  Dei  4  videret  facie  ad  faciem. 


quo  nec  qufe  ligiira  sit  deorurn,  nec  qui  numerus,  t^  Cui  testilicatur  Scriptura,  quia  7wmo   surrexil  am- 


neo  qui  locus,  aut  vita  possit,  aut  cura  compre- 
hendi.  Siquidem  mundi  re&timatione  volubileni  (.S), 
rotundum,  ardentem,  quibusdam  incitatiim  moli- 
bus,  sine  sensu  Deum  conveniat  intelligi,  qui  alie- 
no,  non  suo  motu  feratur. 

CAPUT    II 
Moysis  opinio  de   inilio    rerum,   auctore   mutuli,    et 
creatione  materix.  liiem    multis   nominibus   com- 
mendalur  :  cui  uni,  explosis  atomis   ideisque,   cre- 
dendum  ostendtlur. 

5.  Unde  divino  spiritu  prsvidens  sanctus  Moyses 
hos  hominum  errores  fore,  et  Ibrte  jam  coepissp, 
in  exordio  sermonis  sui  sic  ait,  In  principio  jenl 
Deus  cwhnn  el  terram  {Gen.  i,  1)  :  initium  rerum, 
auctorem  mundi,  creationem  materioe  comprehen- 


/)/!!(,'!  propheta  in  Israel,  sicut  Moyses,  quem  scivit 
Dominus  (6)  facie  ad  faciem  (Deut.  xxxiv,  10).  Non 
in  visione,  neque  in  somniis  (7)  sed  os  ad  os  cum 
Deo  summo  locutus  :  neque  in  specie,  neque  per 
ajnigmata,  sed  clara  atque  perspicua  pra?sentiae 
divinae  dignatione  donatus  (8). 

7.  Is  itaque  Moyses  aperuit  os  suum,  et  ef- 
fudit  quo!  in  eo  Dominus  loijuebatur,  secundum  , 
quod  ei  diverat,  cum  eum  ad  Pharao  regem  diri- 
geret  •  Vade  ergo,  et  ego  aperiam  os  tuum,  et  in- 
slruam  te  quid  debeas  loqui  {Exod.  iv.  12).  Etenim 
si  quod  de  populo  dimittendo  diceret,  a  Deo 
aoceperat,  quando  magis  quoil  de  ccelo  loqueretur? 
Denique  non  in  persuasione  humana;  aapientis. 
nec  in  philosophia;   simulatoriis    disputationibus, 


dens  :  ut  Deum  cognosi^ere    ante   initium    mundi  C  sed  in    ostensione    spiritus  et   virtutis,    tanquam 


esse,  vel  ipsum  esse  initium  universorum  ;  sicut 
in  Evangclio  Dei  Filius  dicentibus  sibi,  Tu  quis 
es  ?  respondit  :  Initium  {A)  quod  el  loquor  vohis 
(Joun.  viii,  25)  :  et  ipsum  dedisse  gignendis  rebus 
initium,  et  ipsum  esse  creatorem  mundi,  non  idea 
quadam  duce  imilatorem  materias,  ex  qua  non  ad 
arbritium  suum,  sed  ad  speciem  propositam  sua 
npera  formaret.  Pulchre  quoque  ait,  In  principio 
fecit;  ut  incomprchensilem  celeritatem  operis  ex- 
primeret,  rum  etfectum  (5)  prius  operationis  im- 
pletae,  quam  indicium  cceptae  explicuisset. 

6.  Quis  hoc  dii  at  advertere  debemus.  Moyses 
utique  ille  eruditus  in  omni  sapientia  .Egyptio- 
rum,  quem  de  flumine  collectum   filia    Pharao    ut 


testis  divini  operis  ausus  est  dicere  :  In  principio 
fecit  Deus  ccetum  et  terram.  Non  ille,  ut  atomorum 
consursione  mundus  coiret,  serum  atque  otiosum 
exspectavit  negotium  ;  neque  disciplinam  quam- 
dam  materias  (9),  quam  contemplando  mundum 
posset  eflingere,  sed  auctorem  Deum  exprimen- 
duru  putavit.  Advertit  enim  vir  plenus  prudentiae, 
quod  visibilium  atque  invisibilium  substantiaa, 
origines,  et  causas  rerum  (10)  mens  sola  divina 
contineat,  non  utphilosophi  disputant,  validiorem 
atomorum  complexionem  perseverantiaj  jugis  prae- 
stare  causam  :  sed  judicavit  quod  telara  araneae 
texerent  qui  sic  minuta  et  insubstantiva  principia 
ccelo  ac  terrisdarent,  quae  ut  ibrtuito  conjungeren 


filium  dilexit,et  snbsidiis  regalibus  fultum,  omni-  n  tur,  ita  fortuito  ac  temere   dissolverentur,   nisi  in 


(3)  Ms.  Regius,  Corb.  et  Colb.  mundum  a;.slima- 
tioue.  Cartusieiisis,  mundi  xslimationem  volubiiem, 
rotundam,  incilatam.  Alii  etedit.  mundi  xstimatio- 
ne.  Bene,  si  interpreteris  quasi  sit  idera  ac  prout 
mundusMstimatur. 

(4)  Gemeticonsis,  Cenomanensis  et  Vulgata, 
Principium,  qui.  Ueg.,  Germauensis  et  edit.  Amer- 
bachii  el  Peliti,  Initium  qui.  Sic  Dionysianus  infra 
cap.  4,  num.  15.  Decera  mss.  Initium  quod.  Sic 
etiara  infr,  num.  citato,  et  l.  ui  de  Fidc  ad  Grat. 
c.  IV.  1.  V,  c.  4.  Graece  autem  tv  apx-^,v,  6  ti  xal 
XiXoi  uijlVv.  Tremelius  vertit,  Id  quod  a  principio  dico 
vobis. 

(6)  Quinque  mss.  et  edit.  Erasmi  ac  Romana, 
afjeoium. 


(6)  Mss.octo  antiquioris  ac  melioris  notae  et  edit. 
veteres,  qui  scivit  Dominuni.  Reg.  et  Remensis, 
qui  scivit  Dcum.  Dion.,  qui  scivit  Deum  faciem  ad 
faciem.  Germ.,  qui  vidil  Dominum.  LX.\,  quem 
novis  Dominus  eum  faciem  ad  faciem.  Vulg.,  quem 
nosset  Dominus. 

il)  Cod.  aliquot,  neque  in  somno. 

(8)  Rom.edit.  cum  uno  ms.,  cognitione  dignatus. 

(9)  Decem  mss.  melioris  nols,  neque  discipulum 
quemdam. 

(10)  Quatuor  mss.  et  edit.  Costerii,  invisibilium 
oriyines  substantiarum  et  causas  rerum.  Am.,  Eras. 
et  Gillot.  omittunt  oriyines.  Quatuormss.,  invisibi- 
lium  substantiam  et  causas  rerum. 


1 


137 


HraAEMERON  LIR.  1. 


138 


sui  gubernatoris   divina   virtute    constarent.   Xec  A  videntur.'  Quis   dubitet   quod   Deus   hac   fecerit, 


immerito  gubernatorem  nesciunt,  qui  non  noverunt 
Deum,  per  quem  omnia  roguntur  et  gubernantur. 
Sequamur  ergo  eum  qui  et  auctorem  novit  et 
gubernatorem,  nec  vanis  abducamur  opinionibus. 

CAPUT  III. 
Principium  suum  a  Deo   munilum  linbere;  ar  proin- 

de  eum,   licet  sphxrica  fujura  sit,  selemum  non 

esse. 

8.  Iii.  principio,  inquit.  Quam  bonus  ordo,  ut 
illud  primum  assereret.quod  negare  consueverunt, 
et  cognoscerent  principium  esse  mundi,  ne  sine 
principio  mundum  esse  homines  arbitrarcntur. 
Unde  et  David  cum  de  ccelo,  et  terra,  et  mari  lo- 
queretur,  ait,  Omnia  in  sapienlia  fecisti  iPsal.  ciii, 
24).  Dedit  ergo  principium  mundo,  dedit  eliam 
creatura;  infirmitatem  (11),  ne  anarchon,  ne  in- 
creatum,  et  divin»  consortem  substantias  crede- 
remus.  Et  pulchre  addidit  (12),  fecit,  ne  mora  in 
faciendo  fuisse  exstimarctur ;  ut  vel  sic  intellige- 
rent  homines  quam  incomparabilis  operator  esset, 
qui  tantum  opus  brevi  5  exiguoque  momento  suae 
operationis  absolveret,  ut  voluntatis  effectus 
sensum  (13)  temporis  praeveniret  (14).  Nemo  ope- 
rantem  vidit,  sed  agnovit  operatum.  Ubi  igitur 
mora,  cum  legas  :  Quia  ipse  di.cit,  ct  facla  sunt ; 
ipse  mandavit,  et  creata  sunt  (Psal.  cxlviii,  5)  ? 
Nec  artis  igitur  usum,  neo  virtutis  expendit,  qui 
momento  suaj  voluntatis  majestatem  tantae  ope- 
rationis  implevit ;  ut  ea  qua;  non  erant,  esse  face- 
ret  tam  velociter,  ut  neque  voluntas  operationi 
prscurreret,  neque  operatio  voluntali. 

9.  Miraris  opus,  quceris  operatorem,  quis  prin- 
cipium  tanto  operi  dederit,  quis  tam  cito  id  fece- 
rit?  Subjecit  statim,  dicens  quia  Deus  fecit  ccelum 
et  terram.  .\udisti  auctorem,  dubitare  non  debes. 
Hic  est  in  quo  bcnedixit  Mclchisedech  Abraham 
patrem  multarum  gentium,  dicens  ;  Bencdictus 
Abraham  u  Deo  summo,  qui  fecit  cidum  et  terram 
{Gen.  XIV,  10).  Et  crcdidit  Abraham  Dco,  et  ait : 
Exlendam  manum  meam  ad  Deum  stmimum,  qui 
fccit  caium  et  terram  [Ibid.  22).  Vides  quia  hcc 
non  homo  invenit,  sed  Deus  annuntiavit.  Deus 
est  enim  Mclchisedcch,  qui  cst  rex  pacis  el  jusli- 
tiffi,  nec  initiuTn  dicrum  neque  (inem  habens.  Non 
mirum  ergo  si  Deus,  qui  est  sine  initio,  initium 


qui  por  prophetara  locutus  ait  :  Quis  mensus  est 
manu  aiinam,  et  cwlum  palmo,  et  universam  terram 
clausa  manu?  Quis  statuit  monles  in  libra  et  rupes 
in  statera,  ct  nemora  in  jugo?  Quis  cognovit  sen- 
sum  Domini,  aut  quis  ejus  eonsitiarius  fuit,  vel  quis 
instru.xit  eum  {hu.  xl,  12,  1.3)?  De  quo  etiam  alibi 
legimus  :  Quia  tenct  circuitum  tcrriB,  et  coclum 
vclut  nihiluni  fecil  [Isa.  xl,  22).  Et  Jcremias  ait  : 
Dii  qui  non  feccrunt  eoelum  et  terratn,  peribunt  a 
terra,  et  de  sub  cwlo  isto.  Dominus  qui  fecit-  ter- 
ratn  in  virtute  sua,  et  correxit  in  sapientia  sua 
orbcm,  cl  in  sua  prudenlia  e.vtendit  cadum,  et 
multiludincm  aqux  in  ccelo  {Jerem.  x.  11-13).  Et 
addidit  :  bifatuatiis  cst  homo  a  scientia  sua  {Ibid. 
n  14).  Qui  enim  corruptibilia  mundi  sequitur,  et  ex 
his  putat  quod  divinae  possit  natura;  comprehen- 
dere  veritatcm,  quomodo  non  infatuatur  versuta; 
disputationis  astutia? 

10.  Cum  ergo  tot  oracula  audias,  quibus  testifi- 
catur  Deus  quod  fecerit  mundum,  noli  eum  sine 
principio  esse  credere  ;quia  quasi  sphaBra  mundus 

.  essp  dicatur,  ut  principium  cjus  nullum  videatur 
exstarc ;  et  cum  intonat,  quasi  iu  circuitu  omnia 
commoventur,  ut  inde  incipiunt,  ubi  desinant  non 
facile  comprchendas  :  quia  circuitus  principium 
sensu  colligere  impossibile  habetur.  Ncque  enim 
sp'iaera:  potes  initium  reperire,  vel  unde  cceperit  glo- 
hius  luna!,  vel  ubi  desinat  menstrua  luno!  defectio. 
Neque  vcro  si  ipse  non  comprcliendas,  idcirco  non 
ccepit,  aut  6  nequaquam  desinet.  Siipse  circuitum 

'-'  vel  atramento,  vel  graphio  ducas,  vel  centro(l5)ex- 
primas,  unde  cceperis,  aut  ubi  desieris,  intervallo 
interposito  non  faciie  vcl  oculis  colligis,  vel  mente 
repctis  ;  et  tamen  et  coepisse  et  desivisse  ipse  tibi 
tcstis  es.  Naiii  etsi  sensum  subterfugit,  veritatem 
non  subruit.  Qua;  autem  initium  habent,  et  finem 
habent  ;  et  quibus  finis  datur,  initium  datum  con- 
stat.  Fincm  autcm  mundi  futurum  ipse  Salvator 
docet  in  Evangelio  suo,  dicens  :  Caium  et  lerra 
prxleribunt  {.Mallh.  xxiv,  3.5).  Et  infra  :  Ecee  ego 
vobiscum  sum  usque  ad  con.mmnialionem  mundi 
(Matth.  xxviii,  20).  El  Apostolus  :  Prxtcrit  enim 
figura  hujiis.mundi  (/  Cor.  vii,  31). 

11.  Quomodo  crgo  cojeternum  Deo  mundum  as- 


oranibus  dedit;  ut  qua;  non  erant,  csse  inciperent.  j,  serunt,  et  crcatori  omnium  sociant,atquc  a;qualem 


Non  mirum  siDeus,qui  omnia  virtutesuacontinet, 
et  incomprchcnsibili  majeslalc  universa  coinple- 
ctitur.fccit  h>'cc  qu;e  videntur,  cum  etiam  illa  fece- 
rit  quffi  non  videntur.  Invisibilia  autem  iis  qua; 
vidimtur,  potiora  essc  quis  neget ;  cum  ea  qua; 
videntur,  temporalia  sint,  iterna  autem  qua;  non 

(lliMss.  aliquot  ac  edit.Gill.in  marginc.etRom. 
in  corporc,  inlormcm  materiam.  Ahi  novera  opti- 
ma;  notu;  et  vet.  edit.,  infirmilalcm,  id  est,  ut  ait 
Latinius,  corruplioncm. 

(12)  Edit.  oinnes  unanimi  conscnsu,  addidit  de 
celeritale  condilionis,  Eecil.  At  ha;  voces  de  celcri- 
late  conditionis  dcsunt  in  mss.  omnibus. 

Patrol.  XIV. 


esse  disputant  crealuram,  corpusque  materiale 
mundi  invisibili  illi  atque  inaccessibili  natur;B  divi- 
na;  conjungcndum  putant,  cum  pra;serlim  seciin- 
dum  suam  scnlentiam  non  possint  negarc,  quo- 
niam  cujug  parles  corruptioni  et  mutabilitati 
subjacent,  hujus  necesse  esl  universilatem  iisdem 

(I3}lta  tredccim  mss.ct  cdit.  vet.  At  cdil.  Uoni,, 
momcnto  siiiu  voliintatis  ab.wlvcrel,  et  oiicrationis 
elJeclu  sinsiim,  ctc. 

(li)  Carn.  codd.,  sensum  corporis  pnrveniicl. 

(15)  Centnim,  gra?ce  xe'/Tfcv,  iil  cst  stimulus  vel 
spiculum.  Vido  infru  lib.  v,  cap.  10. 


139 


S,  AMBROSII 


140 


passionibus,  quibus  propria;  portioncs   i:jus   suiil  A  dixeral,  :  uerminct    lerra  herbam    fcni,   seminans, 


obnosia?,  subjacere? 

CAPUT  IV. 
Principiorum  varia  yenera  :  el  in  quo  Deus  fecisse 
cvelum  ae  (erram  intelUgendus. 
12.  Principium  igituresso  docct  qui  dicit:/»  i^rln- 
cipio  feeil  Deus  cctlum  et  terram.  Principium  autcm 
ad  tempus  refcrlur,aut  ad  nunicrum,aut  ad  Cunda- 
mentum;quo  modo  inKdificandadonio  initiumfun- 
damentum  est.  Principium  quoque  convcrsionis  et 
depravalionis  diei  posse  Scripturarunicognoscimiis 
auctoritate.  Est  et  principium  artis  ars  ipsa,  cx 
qua  artificum  diversorum  deinceps  cospit  operatio. 
Est  etiam  principium  bonorum  operum  finis  opti- 
mus,  ut  miscricordia;  principium  est,  Deo  piaccre 


semen  secundum  genus  el  secundum  siimlitudinem, 
et  lignum  fructiferum  jaciens  fructum  {Cen.  i,  11). 
Et  statim  produxit  tcrra  herbam  feni,  et  lignum 
fructiferum  :  in  quo  nobis  et  moderationis  per- 
pctUi-B  divina  providentia,  et  cclcritas  terrse  ger- 
niinantis  ad  »stima!ionem  verna;  suliragalur  sta- 
tis.  Nam  ctsi  quocunque  tcmpore  ct  Deo  jubere 
promptum  fuit,  et  terrena;  naturse  obcrtire,ut  inter 
hibernas  glacies  ct  hiemales  pruinascaDlcstisimpe- 
rii  foUi  germinans  torra  fetum  produceret  :  non 
crat  tamen  dispositionis  ;etprnEE  rigido  stricta  gelu 
in  viridcs  subilo  fructus  arva  laxare,  alque  hor- 
rcntibus  pruinis  florulenta  miscere.  Ergo  ut  osten- 
derct  Scriptura    veris   tempora   in  constitutione 


quod  facias.  Eo  enim  ad  eonicrendum    hominibus  _  mundi,   ait  :  Mensis  hic   volns   initium    mensium, 
subsidium  maxime  provocamur.  Est  etiam    virtus      primns  est  vobisin  mensihus  anni,\>T\Ta\im  mensem, 


divina,  quae  hac  exprimitur  appellalione.  Ad  tcm- 
pus  refertur,  si  velis  dicere  in  quo  tempore  Deus 
fecit  coelum  et  terram,  id  est  in  exordio  mun- 
di,  quando  fieri  coepit,  sicut  ait  Sapientia  :  Cum 
pararet  caduni,  cum  illo  cram  {Prov.  Viii,  27).  Ad 
numerum  aufem  si  referas,  ita  convonit,  ut  ac- 
cipias  :  imprimis  fecit  Deus  coelum  ct  terram, 
deinde  coUes,  regiones,  fines  inhabitabiles.  Vel  sic: 
anle  reliquas  visibiies  creaiuras,  diem,  nocltm, 
ligna  fructifcra,  animantium  gencra  diversa,  coe- 
lum  et  terram  fecit.  Si  vero  ad  fundamentum  refo- 
ras,  principium  lerr.-c  fundamenia  esse  legisti, 
dicente  Sapicntia  :  Quando  foriia  faciebat  funda- 
menta  lerrx,cram  penes  illum  cuncta  componens  (16) 
{lljid.  30).  Est  etiani  bonas  principium   disciplinEe,  C  annis  Jesu  Christi    Pascha   celebratur,    hoc    est 


vernum  tcmpus  appellans.  Deccbat  enim  princi- 
pium  anni  principium  essc  generationis,  et  ipsam 
geni-rationem  moUioribus  auris  foveri.  Nequc 
euim  possent  tcnera  rerum  exordia  aut  asperioris 
laloreui  tolerare  frigoris,  aut  torronlis  .Tstus  inju- 
riam  sustinere. 

•l-i.  Simul  istud  adverterc  licct,  quia  jure  con- 
currit,  nt  eo  tempore  videatur  in  hanc  generalio- 
neni,  atque  iu  hos  usus  tributus  ingressus,  quo 
tempore  ex  hac  generationc  in  generaiionem  est 
legitimus  transitus.  Siquidcm  verno  tempore  filii 
Israel  jlilgyptum  reliquerunt,  et  per  mare  transie- 
ruut,  baptizati  in  iiube  et  in  mari,  ut  Apostolus 
dixit  (/  Cor.  x,  1,  2)  :  et  eo  tempore  Domini    quot- 


sicut  est  illud  :  Inilium  sapientix  est  timor  Domini 
{Prov.  1,  7);  quoniam  qui  timet  Dominum,  decli- 
uat  errorcm,  et  ad  virlulis  scmitam  vias  suas  diri- 
git.  Nisi  enim  quis  tiniuerit  Dcuin,  non  [lotest 
renuntiare  peccato. 

13.  Quod  ffique  etiam  dc  illo  possumus  accipere: 
Meiisis  hic  inilium  niensiiim  crit  vo!>is{Exod.  xi\, 
2) ;  quamvis  7  et  de  tcmpore  istud  acciplatur, 
quia  de  Pascha  Domini  loquebatur,  quod  veris 
iniiio  celebratur.  In  hoc  ergo  priiicipiura  rnen- 
siuiii,  coslum  et  tcrram  fccit,  quod  indc  mundi 
capi  oportebat  cxordium,  ubi  erat  opportuna 
omnibus  vcrna  lemperics.  Unde  et  annus  mundi 
imaginem    nascentis   expressit,   ut   posl  hibernas 


aniinarum  transilus  a  vitiis  ad  virtutem,  a  passio- 
nibus  carnis  ad  gratiam  sobrictalemque  rneatis,  a 
malitise  nequitiicque  fermento  ad  vcritatem  et  sin- 
ceritatcm.  Regeneratis  itaque  dicitur  :  Mensis  hic 
vobis  iniliitm  7ncnsium,  primits  esl  vobis  in  7nensibus 
unni.  Derelinquit  enim  et  descrit,  qui  abluitur, 
inlelligibilem  illumPharaoprincipemioiius  mundi, 
dicens  :  Abrenuniio  tibi,  diabole,  et  angelis 
tuis  (17),  et  operibus  tuis,  et  impcriis  tuis.  Nec 
jam  scrviet  ei,  vel  terrenis  hujus  corporis  passio- 
nibus,vel  depravatEe  mentis  erroribus  qui  demersa 
omni  nialitia,  Nnce  plumbi,  bonis  opcribus  dextra 
lasvaquc  munitus  inoITenso  sEcuIi  hujus  freta  stu- 
det  transirc  vestigio.  In  libro  quoque  qui   inscri- 


glacies   atque  hicmales   caligines  serenior  solito  j)  bitur  de  Numeris,  ait  Scriptura  :  8  Inilium   m- 


verni  temporis  splendor  cluceat.  Dedit  ergo  for- 
mam  futuris  annorum  curriculis  mundi  primus 
cxortus,  ut  ea  lego  annorum  viees  surgercnt, 
atque  initio  cujusque  anni  produceret  terra  nova 
seminum   germina,   quo   primum    Dommus  Deus 

(16)  Qnatuor  mss.  et  edit.  Am.  Pct.,  penes  ilium 
componens.  Sex  mss.  ct  LXX,  penes  illum  disponens. 

(17)  iMss.  quatuor  probatissimi  pr;elermittunt, rf 
angciis  tuis. 

(1(3)  Undonam  interpretalionem  hanc  sumpserit 
Anil).  non  faeile  dictu  est  :  fatondum  tamcn  eam 
haud  imracrilo  improbari.  Neque  enim  p^^SV  cum 
voce  iSa  ullam  habet  affinitatein.  B.  Hieron.aliam 


tionum  Amalcc,  et  semen  ejus  peribil  (Nu7n.  xxiv, 
20).  Et  utique  non  oranium  nationum  primus  est 
Amalec  ;  sed  quia  per  interpretalionem  ."^raalec  rex 
accipitur  iniquorum  (18) :  iniqui  (19)  autem  geutes 
sunt  :  vide  nc  principem    mundi    hujus'  accipere 

ejusdem  nominis  significationem  ex  Philone  refert 
de  nom.  Hebr.  Amalec,  inquit,  populus  lambens, 
lingens.  Tertiam  prsterea  explicationem  in  iineBi- 
bliorum  R.  Stephani  reperias.ubi,4ina/ft'ex  Hcbra»o 
et  Syro  exponitur,  populus  jwrcutiens. 

(19)  Edlt.  omnes  cum  mss.  aliquot,   Iniqux  au- 
tem  genies  simt.  Alii  melius,  i/iigui,  etc. 


141 


!ll',XAF.iMERON  LIB.  I. 


142 


debeamus.qui  imperatnalionibusvoluntatem  suam  A '■ator.     Namque    ni.    islarum    artium    aliae   sunt 


facientibus,  eujus  seraen  peribit :  semen  autem 
ejus  impii  et  infideles  siint,  quibus  aif  Dominus, 
Vox  ex  palre  diiiholn  estis  (Joan.  viii,  4-'!). 

15.  Est  etiam  initium  mysticum,  ut  illud  est, 
Ego  sum  primus  et  novissimus,  inilium  el  finis  (Apoc. 
1,  8).  Et  illud  in  Evangelio  proecipue,  quod  inter- 
ropatus  Dominus  quis  esset,  respondit :  Inilium, 
quod  el  ioquor  vobis  (Joan  viii,  25).  Qui  vere  et 
seeundum  divinilatem  rst  initium  omnium,  qiiia 
nenio  ante  ipsum  ;  et  l;nis,  quia  nemo  ulfrn  ipsum  : 
et  secundum  Salomonem  (Prov.  vin.  22)  initium 
e^it  viarum  Domini  in  opera  ejns  :  nt  per  ipsum 
disceret  hominum  genus  vias  Domini  sequi,  et 
operari  opera  Dei.  In  boc  ergo  principio,  id  cst 
inChristo,  fecit  Deuscoelum  et  terram  ;  quia  per  t» 
ipsum  nmnia  facta  sunt,  et  sine  ipso  factum  est 
nihil  quod  factum  est.  In  ipso  vita  erat ;  quia  in 
ipso  constant  omnia.  Etipse  est  primogenitus  lo- 
tius  creaturaj :  sive  quia  anfe  omncm  creaturam, 
sive  quia  sanctus,  quia  primogeniti  sancti  sunt,  ut 
primogenitus  Israel  ;  non  quia  ante  omnes,  sed 
quia  sanctior  cseleris.  Sanctus  autere  IJominus  su- 
pra  omncm  creaturam  et  secundum  corporis  sus- 
ceptionem  ;  quiasolus  sine  peccato.  solus  sine  vani- 
tate.  Omnis  autem  creatura  snbjecla   vanitati  est. 

16.  Possumus  ctiam  intelligere  :  In  principio 
fecil  Deus  cfrlum  et  terram  ;  id  est  ante  ternpus  : 
sicut  initium  vise  nondum  via,  et  initium  domus 
nondum  domus.  Denique  alii  dixerunt,  i't  zsos- 
>,i:m  quasi  in  capite,  quo  significatur  in    brevi    ct 


actuosae,  qua;  siint  in  corporis  mofu,  aut  sono  vo- 
cis  ;  cessavil  motus  aut  sonus,  nihil  superfuit,  nec 
remansit  specfantibus  vel  audienlibus;  aliae  theo- 
reticae,  qua;  vigorem  mentis  exerceant  (20);  aliae 
hujusmodi,  ut,  cessante  quoque  operationis  officio 
operis  munus  appareat,  ut  aedificatio  atque  texlura 
quic  etiam  taccntc  arlifice,  peritiam  ejus  osten- 
dunt,  ul  operalorioperis  sui  testimonium  sufTrage- 
tur.  Simiiiter  hicmundusdivina!  majestatis  insigne 
est,  ut  per  ipsumDei  sapientia  manifestelur.  Quem 
videns  Propheta,  simul  et  ad  invisibilia  oculos 
mentis  altoUens,  ait :  Qiiam  magnificata  sunt  opera 
tua,  nomine !  omnia  in  sapientia  fecisti  (^Psal. 
ciii,  24). 

18.  Nec  otiose  utique  factum  legimus  ;  quiagen- 
tiles  plerique  qui  coaiternum  Deo  mundum  volunt 
esse,  quasiadumbrationemvirtutis  divinaa,  asserunt 
etiam  sponte  subsistere ;  et  quamvis  causam  ejus 
Deum  esse  fateantur,  causam  tamen  factum  (21) 
volunl  non  ex  voluntate  et  dispositionesua,  sed  ita 
ut  causa  umbra;  corpus  est.  Adhojrel  enini  umbra 
corpori,  ot  fulgor  luraini  naturali  magis  societate 
quam  voluntate  arbilra.  Pulchre  ergo  ait  Moyses, 
ijuia  fecit  Deus  ccelum  et  terram.  Non  dixit  quia 
subesse  fecit ;  non  dixit  quia  causara  mundo  ut 
esset,  prMbuit :  sed  fecil  quasi  bonus  quod  foret 
ulile :  quasi  sapiens,  quod  oplimum  judicabat : 
quasi  omnipotens,  quod  amplissiraum  praevideba. 
Quoniodo  aulem  quasi  umbra  esse  poterat,  ubi 
corpus  non   erat,   cum    incorporei   Dei  corporea 


in  exiguo  momento   summa   operationis  implela. ''  adumbralio  esse  non  possil?  Quomodo  etiam    iii 


Sunl  ecgo  ot  qui  principium  non  pro  tempore  ac- 

ripiant,  sed  ante  tnmpus,  xii  YS3a>,aiov  vel   caput ; 

ut  dicamus  Latine  quasi  summam  operis;  quia  re- 

rum  visibilium  summa  coehim  et   terra   est,    qune 

non  solum  ad  mundi  hujus  s pectare  videntur  or- 

natum.  sed  etiam  ad  indicinm  rcrum  invisibilium, 

et  qunddam  argnmentum  eorumqua; nou videntur, 

ut  est   istud    propheticum  :  Cieli  enarrant  gloriam 

Dei.  et  opcra  manuum  ejus   nnnuntiat  firmumcnlum 

^y^{Psal.  xviii,  I).  Quod  secutus  Apostolus    aliis  ver- 

bis  in  eamdem  conclusit  sentcnfiam  dicens  :   Quia 

I       invi.Hbilia  ejus  per  ea  quj'  facta   svnt,    intelliquntur 

1       [I\om.  I.  20).  .'Vnctorem  enim  Angclorum  et   Domi- 

nationum  el  Potestatum  facile    intelliRimus    eum, 


corporei  lumiuis  splendor  possil  esse  corporeus  ? 
19.  Sed  si  quHjris  splendorcm  Dei,  Filius  est 
imagoDei  invisibilis.  Qualis  crgo  Dcus  cst,  lalis 
imago.  Invisibilis  Deus,  etiaiu  imago  invisibilis. 
Est  enim  .-^plenaor  gloria;  paterna;,  atque  ejus 
iinago  substantia;. /« /«•inci/)(o,  inquit,  fecil  Deus 
nuluni  cl  lerram.  Faclus  est  ergo  mundus,  et  coupit 
esse,  qui  non  erat:  Vcibumautem  Dei  iii  principio 
erat,  eteratsemper.  Sed  etiam  Angeli,  Dominationes 
et  P(iteslales,etsiaIiquandoca3pcrunt  ;erant  tamen 
jam  quando  hic  mundus  eslfaclus.  Omnianamque 
creata  ct  eondila  sunt,  visiblia,  et  invisibilia. 
sive  Sedcs,  sive  Domiiialiones,  sive  Principatus, 
sive  Poteslalcs  :    Omnia,  inquit,   pcr  ipsum   facta 


^qui  momento  imperii  sui  hanc  lanfam    pulchrilu-  ])  sunt,  ct  in  ipsum  (22) ci-ealasunl{Coloss.i,  16).  Quid 
dinem  mundi  ex  nihilo  fecit  esse,  qua;   non    erat ;  '    cst  in  ipsum  creata?  Quia  ipse  esthaires  Palris,  eo 


et  non  de  ex.^tantibus  aut  rebus,  aut  causis  donavit 
haberesubsiaiiliam. 

CvPUT  V. 

Mundum  divin,T  npc-alwnis  spccimcn  iksc:  a  ijcnli- 
tilnts  cum  Dci  umbram  non  rccte  ilici:  Filio  enim 
soli,  ul  inuigo  Dci  sit,  convenirc. 

IT.Est  ergo  hic  raundus  divinte  specimen  ope- 
rationis  ;  quia  dum  opus  videtur,  9  prwfertur  ope- 

(20)  Ms.  Corb.  velus  et  Germ.,  qux  vigore  mcn- 
lis  e.rcrrcantur. 

(21J  Omnes  cdit.  icc  mss. 'duo,  rausam  lamcn 
factam  i  B.\\\  d\io,  causam   tamen   ut  factum:   toli- 


quod  a  Patre  in  ipsum  transierit  haireditas,  sicut 
Palcr  dicil:  Posce  a  me,  cl  dabo  libi  gcnlcs  luvrc- 
ditatem  hiam{rsal.  i\.  S).  Pux  iamen  ha;reditas  a 
Patre  Iransit  in  Fiiium,  ot  in  Putrem  rcvcrtifur  u 
Filio.  Egregie  itaque  Apostolus  et  hoc  loco  Filium 
dixit  auctorem  omniura  ot  majestate  sua  contincn- 
tein  omnia.  El  ad  iionianosde  Palrc  ail :  Quoniam 
c.v  ipso     el  per  ipsum,  el    iu   iitsum    sunt    omnia 

dcm.  causa  lamen  ut   facluni  :  plures    el   poliores. 
causam  lamcn   faclum :  ubi    vox   faclum   ad    Dcum 
relcrenda. 
(22)  Ita  quinque  mss.  mel,  nolaj  cl  Ani.,   Pot., 


143 


AMBltOSII 


144 


(fiom.  xi,36)  (23).  Ex  ipso  principium  et  origo  sub-  A  similiter  significalur,   cum   legitur  :  Quia   ccclum 
stantia;  univcrsorum,  JO  id  est  ex  voluntate   ejus      Dominus  estendit  (/sa.  xxxiv,  4).  Extenditur   enim 


et  potestate.  Opinia  enini  ex  ejus  voluntate  coepe- 
runt ;  quia  unus  Deus  Pater,  exquoomnia.  Etenim 
tanquam  ex  suo  fecit,  quia  unde  voluit  fecit.  Per 
ipsum  continuatio  ;  finis  in  ipsum.  Ex  ipso  crgo 
materia.  Per  ipsum  operalio  qua;  ligavit  alquecon- 
strinxit  universa.  In  ipsum,  quia  quandiu  vult, 
omnia  ejus  virtute  manent  atque  consistunt,  ct 
finis  eorum  in  Dei  voluntatem  recurrit ;  et  ejus 
arbitrio  resolvuntur. 

CAPUT  VI. 

In  civJo  ct  tcrra  quatuor  elementa,  e  quihns  oninia 
componuntur,  creata  esse.  Qualis  celi  substantia, 
quatisve  'terrx  positio ;  etquam  diverse  pliilosoplii 
dc  coelorum  natura  judicarint:  iis  neylectis  di- 
vinx  auctorituti  auscultandum. 

20.  In  principio  itaque  temporis  coelum  et  ter- 
ram  Deus  fecit.  Tempus  cnim  ab  hoc  mundo,  non 
ante  miindum  :  dies  autem  tomporis  portio  est, 
non  principium.  Et  quanquam  lectionis  serie 
possimus  astruere  quod  primo  diem  fecerit  Domi- 
nus  et  noctem,  quae  sunt  vices  temporum  ;  et  se- 
cundo  die  firmamentum  fecerit,  quo  discrevit 
aquam  quK  sub  coolo  est,  et  aquam  quie  super 
ooelum  ;  tamen  satis  est  ad  pra3sentem  assertionem, 
quod  in  principio  ccelum  fecerit,  undeprKrogativa 
generationis  et  causa  (2^) ;  et  terram  fecerit,  in 
qua  esset  generationis  substantia.  In  his  enim 
quatuor  illa  elemenfa  creata  sunf,  ex  quibus  gene- 


vel  quasi  pellis  ad  tabernacula  habitationesquef25) 
sanctorum  ;  vel  quasi  liber,  ut  plurirnum  scriban- 
tur  nomina,  qui  Chrisli  11  gratiam  fide  et  devo- 
tione  meruerunt,  quibus  dicitur :  Gaudete,  quia 
nomina  veslra  scripta  sunl  in  ae.lo  (Luc.  x,  20). 

22.  De  terrje  quoque  vel  qualitate  vel  positione 
tractare  nihil  prodest  ad  spem  futuri,  cum  satissit 
ad  scienfiani  quod  Scripturarum  divinarum  series 
corcprehendit,  quia  suspendit  terram  in  nihilo 
(.7o6  xxvi,7).  Quid  nobis  discutere  utrum  in  aere 
pendeat,  an  superaquam,  ut  inde  nascatur  con- 
troversia,  quomodo  aeris  natura  tenuis  et  mollior 
molem  possit  sustentare  terrenam?Aut  quomodo, 
_  si  super  aquas  non  demergatur  in  aquam  gravis 
ruina  terrarum?  Aut  quomodo  ei  maris  unda  non 
cedat,  et  in  latera  ejus  sese  loco  suo  mota  diffun- 
dat?I\Iulli  etiam  in  medio  aeris  terram  esse  dixe- 
runt,  et  mole  sua  immobilem  permanere,  quod 
«quabili  motu  (26)  hinc  atque  indepropendeat.  De 
quo  satis  putamus  dictum  a  Domino  ad  Job  ser- 
viim  suum,  quando  locutus  per  nubem  ait:  Vbi 
eras  cxim  fundarem  terram?  indica  mihi,  si  habes 
scientiam.  Quis  posuit  mensuras  ejus,  si  nosti'1  Aut 
quis  est  qui  superindu.vit  mensurayn  super  eam, 
aul  super  quid  circuli  ejus  confi.vi  sunt  [Job 
XXXVIII,  4-6)?  Et  infra:  Conclusi  mare  portis,  et 
di.vi :  Usque  huc  venies,  et  non  iransibis,  sed  in  te 
comminuentur  fluctus  tui  (Ibid.  \Q,  11).  Nonne  evi- 
denfer  ostendit  Deus  omnia  majestate  sua   consi- 


rantur  omnia  ista  quas  mundi  sunt.  Elementa   au-  C  stere  m  numero,  pondere  atque  mensura  ?   Neque 


tem  quatuor,  aer,  ignis,  aqua,  et  terra,  qum  in 
omnibus  sibi  mista  sunt.  Siquidem  et  in  terra 
ignem  reperies,  qui  ex  lapidibus  et  ferro  frequen- 
ter  excutitur ;  et  in  crelo,  cum  sit  ignitus  et 
micans  fulgentibus  stellis  polus,  aqua  esse  possit 
intelligi,  qum  vcl  supra  coolum  est,  vel  deillo  supe- 
riore  loco  in  terram  largo  frequenter  imbre  demit- 
titur.  Qu»  pluribus  colligere  possemus,  si  quid  ad 
cedificationem  Ecclesije  ista  proficei-e  vidercmus. 
Sed  quia  his  occupari  infructuosum  negotium  est, 
ad  illa  magis  intendamus  animum  in  quibus  vita; 
sit  profectus  fBlerna!. 

21.  De  qualitate  igitur  ct   substantia   co»li   satis 
Bst  ea  promere  quce  in  Isaiie  soriptis    reperimus, 


enim  creatura  legem  tribuit,  sed  accepit,  et  servat 
acceplam.  Non  ergo  quod  in  medio  sit  terra,  quasi 
ffiqua  lance  suspenditur  :  sed  quia  majestas  Dei 
voluntatis  sua3  eam  lege  constringit ;  ut  supra  in- 
stabile  atque  inane  stabilis  perseveret,  sicut 
David  quoquepropbeta  testatur  dicens  :  Fundavil 
lerram  supcr  lirmamentum  (27)  ejus,  non  inclinabilur 
insseculum  sxculi  (l'sal.  ciii,  5).  Non  utique  hic 
quasi  tantummodo  artifexDeus;  sed  quasi  omni- 
potens  prwdicatur,  qui  non  centro  quodam  terram, 
sed  pra;cepti  sui  suspenderit  firmamento,  nec  eam 
inclinari  patiatur.  Nou  ergo  mensuram  centri,  sed 
judicii  divini  accipere  debemus ;  quia  non  artis 
mensura  est,  sed    potestatis  ;   mensura  justitiae. 


qui  medioeribus  et  usitatis  sermonibus  qualitatem  t\  mensura  cognitionis  ;  quia   omnia   non   tanquam 

«  o  4- 1^  n*rt     n  *-.-\l  rtri  +  ii-i     nvT*^»y.v^y^ri.        J3Z  ^  .^ _        _^_1         /^ __       ■«  ■  ...._.      .__±___ 1      -.Z^-_.w..«^.. !-...__  ..J t  ±.1 ^  1 


naturcTG  crelestis  expressit,  dicens  quod  firmaverit 
coelum  sicut  fumum  (Isa  li,  6),  subtilem  ejus  na- 
turam  nec  solidam  cupiens  declarare.  Ad  speciem 
quoque  ejus  abundat,  quod  ipsedecceli  firmamento 
locutus  est,  quia  fccitDeus  coalum  sicut  camoram  ; 
quod  intra  cqqH  ambitum  universa  claudantur  (Isa. 
XL,  22),  quse  vel  in  mari  geruntur  vel  terris.  Quod 

Era. ;  Graece  sf;  aoxiv.  Reliqui  mss.  ac  edit.  Gill. 
ct  Rom.  in  ipso.  Quid  est  in  ipso? 

(23)  lla  ms.  Corb.  et  Thuaneus  edit. :  Cost.  et 
quaedam  ParisinK,  sic  etiam  paulo  post.  At  aliqui 
ms.  et  edit.,  in  ipso. 

(24)  Tres  mss.  prorogata  generationis  causa. 

(25)  Corb.  vetus  et  Benignianus,  ad  tabernacula 


immensa  prtetereant  ejus  scientiam,  sed  cognitioni 
cjus  tanquam  dimensa  subjaceant.  Ncque  enim 
cum  \egimus:  Ego  conlirmavi  columnas  ejus  (Psal. 
Lxxiv,  4),  vere  columnis  eam  subnixam  possu- 
nius  a,'stimare,  sed  ea  virtute  quae  suffulciat 
substantiam  terrs  atque  sustineat.  Denique  quod 
in  potestate  Dei  sit  terraj  constitutio,    etiam    hinc 

haliitationis.  Gem.  secunda  manu,  ut  edit.  Cost., 
ad  labernacula  protcclionis  hnbilationisque,  etc. 

(26)  Mss.  2,  quod  a-quali  situ.  Rom.  edit.,  quod 
xqualimomcnlo. 

(27)  Ita  sexmss.  et  edit.  Am.,Pet.,Era.  Sicetiam 
paulo  post.  At  ca;teri  mss.  et  edit.  Rom.,  jirmi- 
tatem. 


Uo 


HEXAEMERON  LIB.  I. 


146 


collige,  quia  scriptum  est :  Qui  aspicit  terram,  ci  A.  volvitur,    et   superiora  inferioribus,  superioribus 


facil  eam  tremere  {Psnl.  ciu,  32).  Et  aWhi :  Adhttc 
ego  semcl  conctitio  tcrram  [Agg.  ii,  81.  Non  ergo 
libramentis  suis  immobilis  manet :  sed  frcquen- 
ter  Dei  nutu  et  arbitrio  commovctur,  sicut  et  Job 
dicit :  Quia  Dominus  commovet  eam  a  fundamentis  : 
columnic  autem  ejus  exagilaniur  [Job  ix.  6).  Et 
alibi :  Nuda  infenia  in  conspcctu  ejus,  el  non  est 
morti  invobtcrum,  e.vtendens  lioream  pro  nihilo, 
suspendens  terram  in  nihilum,  alliyans  aqtiam  in 
nubibus  suis...  Columnx  cwli  ttvolavertmt,  et  expa- 
verunt  ab  increpalionc  ejiis :  virtute  mitigavit  niarc, 
disriplina  stravit  celum :  claustra  autem  12  cadi 
limenl  eum  [Job  xxvi,  6-13)  :  Voluntate  igitur  Dei 
immobiiis  manet  et  stat  in  ssculum  terra,  sccun- 


quoque  inferiora  mutantur.  Quorum  autem  secun- 
dum  naturara  motus  mutati  sunt,  horum  necessa- 
rio  feruat  mutari  solere  qualitales  substantiarum 
suarum.  Quid  igitur  dcfendimus  a;lhercum  corpus 
esse,  ne  videatur  corruptioni  obnoxium  ?  Quod 
enim  compositum  ex  corruptibilibus  elementis 
necesso  est  resolvalur.Nam  hoc  ipso  quod  divcrsje 
eadem  siut  elementa  naturae,  simplicem  et  invio- 
labilem  motum  habere  non  possunt,  cum  se  di- 
versus  elementorum  motus  impugnet.  Unus  enim 
motus  omnibus  aptus  esse  non  potest,et  elemcntis 
distantibus  convenire.Nam  qui  levibus  accommo- 
dus  est,  fit  incomraodus  gravioribus  elementis 
Itaque  quando  ad  superiora  motus  coeli  est  neces- 


dum  Ecclesiasticis  sententiam(£(;i;/(?.i,4) :  et  volun- -n  sarius,  terrenis  gravatur;    quando    ad    infcriora 


tate  Dei  movetur,  et  nutat.  Non  ergo  fundamentis 
suis  nixa  subsistit,  nec  fulcris  suis  stabilis  perse- 
verat :  sed  Dominus  statuit  eam,  et  firmamento 
voluntatis  sua;  continet ;  quia  in  raanu  ejus  sunl 
omnes  flnes  terraj.  Et  hffic  fidei  simplicitas  argu- 
mentis  omnibus  antecellit.  Laudent  alii  quod  ideo 
nusquam  decidat  terra  ;  quia  secundum  naturam 
in  medio  regionem  possideat  suam,  eo  quod  ne- 
cesse  sit  eam  manere  in  regione^sua,  nec  in  par- 
tem  alteram  inclinari,  quando  contra  naturam 
non  movetur,  sed  secundum  naturam.  Pra;dicent 
artificii  divini  et  operatoris  a^terni  excellentiam  : 
quis  enim  artificum  non  ab  illo  accepit"?  aut  quis 
dedit  mulieribus  textura;  sapientiam,  aut  varietatis 
disciplinam?  Ego  tamen,  qui  profuodum  majesta- 


decursus  13  expelitur,  igneus  vigor  ille  violenter 
attrahitur.  Etenim  contra  naturaj  su.-e  usum  deor- 
sum  cogitur.  Omne  autem  quod  in  contrariura 
cogitur,  non  natura^  serviens,  sed  necessilati,  cito 
solvitur,  et  in  ea  scinditur  ex  quibus  videtur  esse 
compositum,  in  suam  quamque  regionera  singulis 
recurrentibus.  Haec  igitur  alii  considerantes  sta- 
bilia  eese  non  posse,  ajlhereum  corpus  coeli  steila- 
ruinque  esse  arbitrati  sunt,  quintam  quamdam  na- 
turam  corporis  introducentes,  quo  diuturnam  cocli 
putarent  mansuram  esse  substantiam. 

24.  Sed  non  ista  opinio  propheticaepotuitobviare 
sententi»,  quam  divina  quoque  Domini  Josu  Cbri- 
sti  majestas  in  Evangelio  comprobavit.  Dixit  enim 
Uaviil :    Principio  terram    Iti   fiindasti,  Domine,  et 


tis  ejus,  et  artis  excellentiam  non  queo  comprc-  C  opera  manutim  ttiartim  sunt  cceii.lpsi  veribunl,  tu 
hendere,  non  disputationis  me  libcramentis  com- 
mitto  atque  mensuris:  sed  omnia  reposita  in  ejus 
existimo  voluntate  (?.8),  quod  voluntas  cjus  funda- 
inentum  sit  universorum,  et  propter  eum  adhuc 
mnndus  hic  maneat.Quod  apostolica;  quoque  licet 
astruere  auctoritatis  exemplo.  Scriptum  cst  enim  : 
Quia  vanitati  creatura  subjecta  est  non  sponte,  sed 
projitcr eum qui subjecit  eamin  spe{Rom.\iu,20).Libe- 
rabltur  autem  et  ipsacreatura  a  servitute  corruptio- 
ni3,cum  divin;crenumerationisgratia(-9)  affulserit. 
23.  De  natura  auteracl  qualitalc  substantia;  cadi 
quid  enumerera  ea  quse  disputalionibus  suisphilo- 
sophi  texuerunt  ?  cura  alii  compositum  ccelum  ex 
quatuor  clomentis   asserant :  alii   quintam  quam- 


atdem  pcrmanes,  et  omnia  sicttl  veslimentum  vele- 
rasccnt,  et  tanquam  amictum  mutabis  ea,et  mutabun- 
tur  ;  tti  vero  ipse  es,  et  anni  tui  non  deficient  (Psal. 
ci,  2G-28).  Quod  adeo  probavit  in  Evangelio  Domi- 
nus,  ut  diceret  :  Cadum  et  terra  prxteribunt  (30), 
mea  autcm  verba  non  prxteribunl.  [Matlh.  xx  v, 
35).  Nihil  igitur  agunt,  qui  propter  coeli  asseren- 
dam  perpetuitatem,  quintura  corpus  ;ethereum  in- 
troducendum  putarunt;  cum  a-que  videant  dissi- 
railcm  ca;teris  adjunclamraembriunius  portionora. 
labcm  corpori  inagis  alicrre  consucvisse.  Siniul 
illud  adverte,  quia  propheta  David  cum  terram 
priori  loco  nominavit,  et  postea  coelum  {Psat. 
ci,   C),  credidit  opus  csse  Domini  declarandum  ; 


dam  naturara    novi    corporis    ad   constitutionem  j)  quando  cnim  dixit  el  facta  sunt  (Psal.  CLXviii,  5), 


cjus  indiicant,  atquc  aflingant  a;thoreum  essc  cor- 
pus,  cui  neque  ignis  admistus  sit,  neque  aer,  ne- 
que  aqua,  neque  terra  ;  quod  hujusmodi  clemcn- 
ta  suum  queindam  cursum  habeant  atque  usura 
et  motum  natura;,  ut  graviora  demcrgant,  cl  in 
pronum  ferantur,  vacua  et  levia  in  superiora  so 
subrigant ;  est  cnim  proprius  cuique  motus,  in 
spha;ra;  autera  circuitu  ista  confundi,  et  vim  sui 
cursus  amittere,  quoniam  spha;ra   in  orbem  suum 

(28)  Edit.  ac  mss.  non  pauci  potestate. AUi  autem 
novem  melioris  ;evi,  voluntute. 
(2'.))  Sic  undccim  mss.  optima;  nolaj  ac  vet.  edit. 


nihil  inlcrest  quid  prius  exprimas,  cum  siniul 
utrumque  sit  factum  ;  simul  ne  ha;c  saltem  pra;ro- 
gativa  ccelo  divina;  videatur  adjudicata  substantia;, 
ut  priraogenitffi  creatura;  privilegio  potior  a;stimc- 
tur.  Itaquc  illos  suis  rclinquamus  contentionibus, 
qui  mutuis  dispulationibus  se  rofellunt.  Nobis  au- 
tem  satis  cst  ad  salutcm,  non  disputationum  con- 
troversia,  sed  pra;ceptorum  vcritas ;  nec  argu- 
mentationis  ustutia,  sed  fides  mentis,  ulscrviamus 

Rom.  edit.  et  pauci  mss.  ctm...gloria,  elc. 

|30)  Mss.   Colb.,  Corh.  unus  el  Vict.  ilem  unus, 
peribtntt.  Edil.  llom.,  trunsibunl. 


147 


S.  AMBROSn 


148 


Creatori  potiiis  qu.im  prf>.atiir.-i\  qni  "st  Dons  bcne-  A  hatioimis  scriptum  :  De  hoc  mundo   nmi  sunt,  sicut 


dictusin  sajcula. 

CAPUT  VII.  (Sermo  11.) 
Occurritur  iis  qui  mnteriss  xternitatem  e  Scrintur.v 
verliis  cnnnnlvr    anlrufre.  Terram   en  inimihilem 
dici,  quod  aquis  cooperta  esset.  Cur  ea  prius  facta 
siynificelur,  quam  oraala. 

25.  Terra  autcm  erat  inviubilis  ot  incomposila 
(Gen.  I,  2).  Bnnus  artifex  prius  funrlamcntum 
ponit :  postea,  fundamento  posito,  .■ndificationis 
membra  distinprnit,  et  adiunsjit  ornatum.  Posito 
igitur  fundampnto  lerra;,  et  confirmata  cmli  suh- 
stantia,  duo  enim  ista  sunt  velut  cardines  rerum, 
subtcxuit :  Terra  aiilem  erat  invisHnlis  et  incompo- 
sita.  Quid  est,  erat,   nisi   ne  forte  in  inflnitum  et 


et  eqo  non  sum  de  mundo  {Joan.  xvii,  14). 

2fl.  nuemadmodum  ertro  invisibilia  visibi!ibus,et 
ei  qui  ordinem  ac  decorem  donavit  omnibus,  in- 
composita  eopulabantur?  nisi  forte  quia  dixit, 
Terra  autrm  erat  invisihilis,  et  invisibilem  eam 
per  substantiam  credant ;  etideo  quia  aquisoperta, 
visibilis  corporeis  oculis  esse  non  poterat,  quem- 
admodum  pleraque  in  profundo  aquarum  sita, 
visum  oculQrum,  aciemqug  pra;tereant.  Non  enim 
Deo  aliquid  invisibile.sed  creatura  mundi  creaturae 
utique  Kstimatione  censelur.  Invisibilis  eliam 
tcrra.  quia  nondum  !ux  qua;  iiluminaret  mundum, 
nondum  sol :  postea  enini  luminaria  facta  sunt 
cceli.  Ouod  si  solis  radius  pierumque   etiam   aquis 


sine  principio    extendant  oninionem   suam.  et  di-  g  operta  illuminat,     et    profundo   mersa    splendore 


cant :  Ecce  quia  materia,  id  est  hyle,  sicut  phi- 
losophi  dicnnt,  etiam  secundum  Scripturam  divi- 
nam  non  habuit  initium.  Verum  hoc  dicentilius 
respondebis.  quia  scriptum  est :  Erat  avlcm  Cain 
operarius  terrx-  (Gen.  iv,  2).  Et  14  dn  oo  qui 
Jubal  diotns  est,  habet  Seriptura  :  Ilic  eral  patcr 
qui  demonstramt  psalteriv.m  et  citharam  (Ilnd.  21). 
Et,  Homn  erat  in  Ausilide  regione,  cui  nomen  Job 
(Job  I,  \).  Desinant  ergo  de  verbo  qua;stionem 
movere,  cum  pr.-psertim  preemiscrit  IMoyses,  quia 
fecit  Deus  terram.  Erat  ergo,  ox  quo  facla  est. 
Nam  si  sine  principio  eam  dicant  csse,  jam  nnn 
solum  Deum,  sed  etiam  hylen  sine  princinio  di- 
centes,  deftniant  uliinam  erat.  Si  in  Incn,  eiato 
etiam  locus  sine  principio  fuis^e  astruitur,  in  qun 
erat  materia  rerum,  qua;  principium  non  haljebat. 
Quod  si  absurdum  videtur  de  loco  credere,  videte 
ne  forte  volatilnm  terram  debearaus  .rstimare, 
qua;  non  h.Tbeiis  fundamentuni,  alarum  remisiis 
suspendebatur.  Imdc  ergo  ei  nlas  sum.imus,  nisi 
forte  huc  derivemus  prophetici  sermonis  inter- 
pretationem  :  .4  pcnni.t  tfrrx  prndigia  awiivimus 
(Isa.  xxiv,  16)?  Et  illnd  :  ViC  terrns  navium  pen- 
nx  (31)  (ha.  xviii,  1)?  Sed  hoc  si  accipiainus.  in 
quo  aere  volabat  terra?  Sine  aere  enira  volare  non 
poterat,  sed  aeradhuo  esse  non  poterat,  quia  non 
erat  sine  rcrum  matoria  elementorura  facta  distin- 
ctio,  cum  ipsa  adhuc  elementa  facta  nnn  es^ent. 
Ubi  ergo  erat  materia  ista  alarum  sutfulta  remi- 
giis?  In  aere  non  erat,  quia  aer  corpus  est  mundi: 


luminis  sui  prodit;  quis  dubitet  Dco  ea,  qua?  in 
profundo  sunt,  inviaibilia  es.se  non  posse ;  nisi 
forte  sic  accipiamus  invisibilem  terram,  quod 
nondum  verbo  Dei  et  protecfione  visitabatur,  qua; 
hominom  non  hahebat,  propter  quem  Dominus 
rcspiccret  in  terram,  sicut  scriptura  est :  Domirtus 
respexit  suner  filios  hominum,  ut  viderel  si  est  intel- 
liqens  (32),  aut  requirens  Deum  (Psal.  xiii,  2)  ?  Et 
alihi  ait :  De  ccclo  jaculalus  est  judicium :  terru 
trcmuit  et  quievit  (Psal.  lxxv,  9).  Et  merito  invi- 
sibilis,  quia  incomposita,  quae  ficruram  et  speciem 
congruenlcm  15  adhue  non  acceperat  a  proprio 
conditore. 
27.  Et  fortasse  dicant;  Cur  enim  Deus,  sicut 
^  dixit  ct  facta  sunt,  non  simul  ornatus  congruos 
'  asRurgentibusdonavit  elementis.quasinon  potuerit, 
eoeium  insignitum  stellis  subito  ut  creatum  est, 
refulgere,  et  floribus  ac  fructibus  terra  vestiri  ? 
Potuit  utique,  sed  ideo  primo  facta,  postea  com- 
pnsita  declarantur,  ne  vere  increata  et  sine  prin- 
cipio  crederentnr,  si  species  rerum  velut  incene- 
rat^.ab  initio,  non  postea  addifaj  viderentur. 
Ineomposita  terra  legitur,  et  iisdem  a  pbilosophis 
reternitatis,quibus  Deus.privilegiis  honoratur;  quid 
diccrent  si  ab  initio  e.jus  pulchritudo  vernasset  ? 
Demersa  aquis  describitur,  velut  cuidam  princi- 
piorum  suornm  addicta  naufragio.et  adhuc  a  non- 
nullis  facta  non  creditur;  quid  si  decorem  primo- 
genituni  vindicaret?  Aeeedit  illud.quod  imitatores 
nos  sui  Deus  esse  voluit,ut  primo  faciaraus  aliqua. 


corpus  autem  esse  aerem  docetlectio  (Snp.  v,  12),  ])  postea  venustenius ;  ne  dum  simul  ufrumque  ado- 


quia,  emissa  sagitta  in  Incura  quem  .jaculator  in- 
tendit,  incisus  aer  statim  in  seipsum  resofulus 
est.  Ubi  ergo  erat  hyle,  ni«i  forte  dieatiir  quadam 
dementi  intentinne,  quia  in  Deo  erat  ?  Ergo  Deus, 
qui  est  invisibilis  natura?  atque  inviolabilis,  qui 
lucera  habitat  inaccessibilem,  incomprohensiijilis 
et  purissimus  spiritus,  locus  erat  uiateria;  mun- 
dialis,  et  erat  in  Deo  mundi  porSio,  euin  de  hoo 
mundo  non   sil  nec  mens  sei-vulo;um  ejus,  sicut 

(3f)  Gemet.  et,  Ccen.,  V-r  icrrx  avvim  pennce. 
(32)  Docem  mss.  et  edit.  Am..  Pet.,   Era.,  omit- 
tunt  ha;c  verba,  ul  videret.  Edit.  Rom.,  «f  dicerct. 


i-imur,  neutrura  possimus  implere.  Kides  autem 
nostra  quodam  g<>adu  crescit.  Ideo  primo  fecit 
Deus,  postea  venustavit,  ut  eumdem  credaraus  or- 
nasse  qui  fecit,et  fecisse  qui  ornavit :  ne  alterum 
pulemus  ornasse.  alierum  creavisse;  sed  euradem 
utrumque  esse  operatum  ;  ut  primo  faceret,  postea 
componeret,  ut  alterum  altero  (33)  crederetur.  Ha- 
bes  in  lilvangelio  hujusreievidenstesti.monium.Nam 
susciiaturus  Lazarum  Dominus,  jussit    ut   Juda-i 

(33)  Mss.  Gem.  sed  alia  manu,  itera  Victorin. 
unus  el  edit.Gill.ac  Kom..  ilc  alteium  alieri  deesse. 
Edit.  Am.  Pet.,  Era.,  ne  alterum  sine  altero,  etc. 


i49 


HEXAEMERON  LIB.  I. 


130 


removerent  lapidem  de  sepulcro,  ut  mortuum  vi-  A  Dominus  eorum  malitiam  creaverit;  cum  utique 


dentes,  postea  rcsuscitatuai  crederent.  Dcindo  vo 
cavit  Lazarum,  et  resurrexit,  et  ligatis  manibus  et 
pedibus  esiit  forus  {Joan.  xi,  39-44).  Nonno  potorat 
removere  lapidem,  qui  poterat  morluum  suseilare? 
Et  qui  potuit  defunclo  vitam  reddere,  non  potuit 
ncxus  solvere  vinculorum?  Cui  Ninctis  pedibus 
gressum  dedit,  huic  non  potuit  ruptis  viaculis  in- 
cessum  reddere?  Sed  utique  advcrtimus  quod  vo- 
luit  prirjo  demonstrare  morluum,  ut  oculis  snis 
crederent :  dtinde  resuscitare  :  tertio  jubore  ul  ipsi 
vincula  funeris  solverent;  ut  inter  ista  lides  infun- 
derctur  infidelibus,  et  per  gradus  quosdam  credu- 
lilas  nasceretur.  i 

CAPUT  VIH. 


non  substantialis,  sed  accidens  sit  malitia,  qua;  a 
natura»  bonitate  deflexit. 

29.  Itaque  in  constitutione  mundi  opinio  malitia; 
interim  sequestretur,  ne  divinae  operationi,  et  pul- 
cherrimaj  creaturje,  ea  q,ua5  decolora  sunt,  admi- 
scere  videaraur.  maxime  cum  sequatur  :  F.t  spmtns 
Dei  sunerfeirbatiir  suncr  ariiias  (Jbid.).  Ouem  etsi 
aliqui  pro  aere  accipiant,  aliqui  pro  spiritu  quem 
spiramus  et  carpimus  aur»  hujus  vitalis  spiritum  ; 
uos  tamen  cum  sanctorum  et  fidelium  sententia 
confjruentos,  Spiritum  sanctum  accipimus,  ut  in 
constitutionc  mundi  operatio  Trinitafis  eluceat. 
Prwmisso  enim  quia  in  p-incipio  fecit  Deus  cmlurn 


elterram  (Gen.i,  \),  \<\   esl,  in  Christo  fecit  Deus, 
Terravi  incomimxlam  lume;,  tum  quia  in  eanihil  g  ^gj  pi,i„g  Uei  Deus  fecit.  vel  p^rFilium  Deusfecit; 

quia  omnia  per  ipsum  f;icla  sunl,  et  sine  ipso  fa- 


distincli,  tum  ijiiia  tembris  essel  vehita.  ilalitiam 
per  tencbras  non  inteUiyendum  S»iritus  s  nctvs  fe- 
rebattir  super  ariuas,  uliaque  declarant  :  sed  vel 
maxime  quod  matitia  non  nisi  a  nobis  oriatur. 

28.  Fecit  ergo  Deus  primo  coelum  et  tcrram,  ea 
tamen  non  quasi  perpetua  (34),  sed  quasi  corru- 
ptibilis  creaturae  consummationi  voluit  subjacere. 
Unde  in  Isai»  libro  ait  :  Tollile  in  ccelum  oculos 
vestros,  et  aspicile  tcrram  deorsum;  quia  calum  ut 
fumus  solidututn  est,  terra  aulem  ut  vestimenlum  ve- 
terascd  (Isa.  li,  6).  Ha;c  terra  est,  quas  ante  erat  in- 
composita.  Nondum  enim  erant  '145  mariasuo  fine 
diotincta,  et  ideo  vago  fluctu,  et  profundo  gurgite 
terra  inuudabatur.  Considera,  quia  etiam  nunc  pa- 
luslri  uliginc  terra  inhorrere  consuevit,  nec  paliens 


ctum  est  nihil,  supererat  pienitudo  operationis  in 
Spiritu,  sicut  scriptum  est  :  Verbo  Domini  ca;li  fir- 
mati  sunt,  et  Spiritu  oris  ejus  omnis  virtus  eorum 
(Psal.  XXXII,  6).  Itaque,  quemadmodum  in  Psalmo 
docemur  operationem  Verbi,  quod  est  Verbum  Dei, 
et  virtntem  quam  dedit  Spiritus  sanctus;  ita  hic 
prophcticum  resultavit  nraculum.  quia  Dens  dixit, 
et  Deus  fecit.  Sniritus  quoque  Dei  superferebatur 
super  aquas.  Ornando  enim  polo  crrli.  germinaturis 
terris  pulchre  Spiritus  superferebatur,  quia  per 
ipsum  habebant  novorum  partuum  semina  germi- 
nare,  secundum  quod  dixit  Propheta  :  17  EmUte 
Spiritum  tuum,  et  crcabuntur,  el  renovabis  faciem 


est   vomeris,  ubi   inlusus  terris  huuior  exuudat.  „  terrx  (Psal.  ciii.  30).   Denique  Syrus,  qui  vicinus 

p...^*     ««,,^     ;.s,.«^ ^^u *  — ».    .-»i~-.i;- ;-_!_   v(    iT,.i ,„  „„.     „. —  „    „„„„„ t    ;-.     _l«_: „t 


Eiat  ergo  incomposita;  utpote  solertis  agricolee 
inaruta  culturis,  quia  adhuc  deerat  cultor.  Erat  in- 
composita;  quia  nuda  gignentium,  nec  thoris  her- 
bosa  riparum,  uec  opaca  nemoiibus,  noc  laeta  sc- 
gelibus,  nec  umbrosa  superoiliis  montium,  nec 
odora  lloribus,  nec  grata  vinetis.  Merito  incompo- 
sita,  qua;  ornatibus  indigebat,  cui  deerant  vitium 
scrta  gemmantiuin.  Ostendere  enim  voluit  Deus, 
quia  nec  mundus  ipse  haberet  gratiam,  nisi  eum 
vario  cultu  operalor  ornasset.  Cuclum  ipsum  intes- 
tum  nubibus,  horrorem  oculis,  mo-stiliam  animis 
excitaro  consuevit.  Terra  imbribus  madefacta, 
fastidio  est.  Maria  procellis  turbata,  quos  non  in- 
cutiunt  metus?  Pulcherrima  est  rerum  species,  sed 
quid  esset  sine  liiinine?  quid  sine  temperie?  quid 


llebrffio  est,  et  sormone  consonat  in  plerisque  et 
congriiit,  sic  habet :  Et  Spiriltts  Dei  fovebal  aquas, 
id  est.  vivificabat,  ut  in  novas  cogeret  creaturas, 
et  fotu  suo  animarct  ad  vitam.Nam  etiam  Spiritum 
sanctum  logimus  creatorem,  diconte  Job,  Spiriius 
divinus  qui  fccil  me  (Job  xxiii,  4).  Sive  ergo  Spiri- 
tus  sanclus  superfercbatur  super  aquas,  tenebroe 
conlrariarum  virtutum  super  eas  esse  non  poterant, 
ubi  locum  sibi  tanta  gratia  vindicabat  :  sive,  ut 
quidam  volunt,  aerem  accipiant,  respondeant  qua 
ratione  Spiritum  Dei  dixerit,  cum  satis  fuerit  spi- 
ritum  nuncupare. 

30.  Ili  ergo  volunt  a  Domino  Deo  nostro  quatuor 
primum  elementa  generata,  ccclum,  terram,  mare, 
aerem;  eo  quod  ciuisa!  rerum,  ignis  el  aer,  terra 


sino  aquarurn  congregationc,  quibus  antc  demersa  D  et  aqua  sint,  ex  quibus  niundi   specics  constat  el 


poli  hujus  babebantur  cxordia?  Toilc  solem  tcrris, 
tolle  ccclis  stellarum  globos,  omniu  tenebris  inhor- 
rescunt.  Sic  eranl  antequam  lumen  huic  mundo 
Dominus  infunderet.  Et  ideo  Scriptura  ait  :  quia 
tenebrie  eranl  supcr  abijssum  (Gen.  i,  2).  Tenobro; 
erant,  quia  splendur  decrat  lucis.  Tenebrae  erant, 
quia  acr  ipsc  tenebrosus  est.  Aqiia  ipsa  sub  nuhe 
teuebrosa  est,quia  teneurosa  aijua  in  nubibus  aoris. 
Erant  ergo  tcnebi;e  supcr  abyssos  aquuruia.  Non 
enini  malas  intelligendum  arbitror  potestales,quod 

(31)  Ita  mss.  duodecim  ac  vct.  edit.;  mss.  vero 
Ccenoraan.,  Corb.  unus,  et  llom.  cdil.  pcrpetuas,  scd 


forma.Ubi  igifur  tcnpbra;  nequitiarum  spiritualium 
iocuni  habcre  potuerunt,  cum  august.i;  hujus  de- 
corem  ligurae  mundus  indueret?  Numquid  simul 
malitiam  Deus  creavil?  Sed  ea  e.x  nobis  orla,  non 
a  creatore  Dco  condita,  raorum  levitale  generatur, 
non  ullam  creaturio  habons  prierogativum,  ncc  au- 
ctoritalem  subsfantia;  natiirulis,  sed  iiiutabililulis 
vitium,  et  errorem  prolupsionis.  Erudicari  hanc 
Dcus  vultdc  uniuiissingulorum.quoinodoeam  ipso 
generurel?   Clumat   propliela  :  Desinile  a  vialiliis 

quasi  corniptibilcs crr.iturus. \al.  Codd.,  perpctmm... 
corruptibilcm  crcaturam. 


Inl 


S.  AMBRO«II 


132 


vestris  {Isa.  i,  J6).  Et   pr.-ccipue   sanctus  David  :  A  humilitate,  diligere  mansuetudinem.  Quid  naturam 


Desinc  a  malo,  et  fac  bonum  {l'xat.  xxxiii,  15);  quo- 
modo  ergo  ei  initium  a  Domino  damus?  Scd  hicc 
opinio  fenilis  corum  qui  perturljandam  Eccle- 
siam  pulaverunt.  Hinc  Marcionos,  hinc  Valentini, 
hinc  pestes  \]\m  Manichffiorum  funesta  sanctorum 
mentibus  tentavcrunt  inferre  contagia.  Quid  nobis 
in  ipso  lumine  vitos  tencbras  mortis  inquirimus  ? 
Scriptura  divina  salutem  suggerit,  vitaB  odorem 
fragratj  ut  suavitatem  legcns  capias,  non  ut  prsci- 
pitii  discrimen  incurras.  Simpliciter  lege,  o  homo, 
non  tibi  ipse  foveam  pravus  interpres  eCfodias  : 
simplex  sermo  est,  qnia  fecit  Dciis  cretum  el  terram. 
Fecit  quod  non  erat,  non  quod  erat.  Et  lerra  eral 
invisibitis,  ex   quo  facta  est,  erat;  et  erat  invisi- 


accusas,  o  homo?  Habet  illa  velut  impndimenta 
quKdam,  senectutem  ct  infirmitatem.  Sed  senectus 
ipsa  in  bonis  moribus  dulcior,  in  consiliis  utilior, 
ad  conslantiam  subcundae  mortis  paratior,  ad  re- 
prirnendas  libidines  fortior.  Infirmitasquoque  cor- 
poris,  sobrictas  mentis  est.  Unde  ait  Apostolus  : 
Cum  iiifirmor,  lunc  potens  sum  [11  Cor.  xii,  lOi.  Ita- 
que  non  in  virtutibus,  sed  infirmitatibus  gloriaba- 
tur.  Responsum  quoque  divinum  refulsit  oraculo 
salutari;  quia  virtus  in  infirmitate  consummatur. 
Illa  cavenda  {15  q.^  cap.  llla  cavenda),  quae  ex 
nostra  voluntatc  prodeunt,  delicta  juventutis,  et 
irrationabiles  passioncs  corporis.  Quorum  igitur 
nos  sumus   domini,  horum  principia  -extrinsecus 


bilis,  quia  exundabat  aqua,  et  operiebat  eam,  e\,  -n  non  requiramus;  nec  derivemus  in  alios,  sed  agno 


erant  super  eam  tenebra;  superfuste,  quia  nondum 
erat  lumen  diei,  nondum  solis  radius,  qui  solet  et 
sub  aquis  latentia  declarare.  Quid  ergo  dicunt  quod 
Deus  creavcrit  malum,  cum  ex  contrariis  et  adver- 
sis  ncquaquam  sibi  adversa  generantur?  Nec  enim 
vita  mortem  gcnerat,  nec  lux  tenebras.  Non  enim 
sicut  mutabilitates  affectuum,  ita  etiam  generatio- 
num  progressiones  sunt.  Illffi  ex  contrariis  in  con- 
traria  propositi  deflexione  vertuntur  :  istnj  non  ex 
contrariis  in  adversa  defiectuntur,  sed  ex  ejusdcm 
generis  vel  auctoribus,  vel  causis  creatas,  in  simi- 
litudinem  sui  rcferuntur  auctoris. 

31.  Quid  igitur  dicemus  (35)?  Si  enim  neque 
sine  principio  cst,  quasi  increata,  neque  a  Deo 
facta,  unde  habet  natura  malitiam?  Nam  mala  esso 


scamus  ea  quaj  proprie  nostra  sunt.  Quod  enim 

possumus  non  facere  si  nolumus,  hujus  electionem 
mali  nobis  potius  debemus,  quam  aliis  ascribere. 
Ideo  ctiam  in  judiciis  istius  mundi  voluntarios  reos, 
non  ex  necessitate  compulsos,  culpa  constringit, 
poena  condemnat.  Neque  enim  si  per  furorem 
aliquis  innocentem  peremerit,  obnoxius  morti  est. 
Quin  etiam  ipsius  divinffi  legis  oraculo  [Deut.  xix, 
5),  si  quis  pcr  imprudentiam  intulerit  necem,  acci- 
pit  impunitatis  spem,  refugii  facultateni,  ut  possit 
cvadere.  Hoc  igilur  de  eo  quod  proprie  malum  vi- 
detur,  dictum  sit.  Mala  enim  non  sunt  nisi  quas 
crimine  mentem  implicant  et  conscientiam  ligant. 
Cajlerum  paupericm,  ignobilitatem,  a?gritudinem, 
inortem  nemo  sapiens  mala  dixerit,  nec  in   ma- 


in  hoc  mundo  nullus  sapiens  denegavit,  cum  sit  Cj  lorum    sorte    numeraverit;    quia    nec     contraria 

18  tam  frequens  in  hoc  sa^culo  lapsus  ad  mortcm. 

Sed  ex  iis  quae  jam  diximus,  possumus  colligere 

quia  non  est  viva  substantia,  sed  mentis  atquc 

animi  depravatio,  a  tramite  virtutis  devia,  qu»  in- 

curiosorum  animig  quam   frequcnter  obrepit.  Non 

igitur  ab  cxtraneis   esl   nobis,  quam  a  nobis   ipsis 

majus  periculum.  Intus  est  adversarius,  intus  au- 

ctor  erroris,  intus,  inquam,clausus  in  nobismetip- 

sis.  Propositum  tuurn  speculare,  habitum  ture  men- 

tis  expIora,excubias  obtende  adversum  mentistuaj 

cogitationes,  et  animi  cupiditates.  Tu  ipse   tibi  es 

causa  improbitatie,  tu  ipse  dux  fiagitiorura  tuorum, 

atque  incentor  criminum.  Quid  alienam  naturam 

aroessis  ad  excusationem  luorum  lapsum?  Utinam 


istis  in  bonis  babentur  maximis,  quorum  alia  no- 
bis  ex  natura,  alia  ex  commoditate  accidere  vi- 
dentur. 

32.  Non  otiose  nobis  cxcursus  iste  processit;  ut 
probaremus  tenebras  et  abyssum  simpliciter  ac- 
cipicnda.  Erant  enim  tenebras  de  obumbratione 
19  coeli;  quia  omne  corpus  umbram  facit,  qua 
obumbrat  vel  finitima  vel  inferiora,  et  ea  maxi- 
me,  quae  operire  atque  includerc  videtur.  Inclu- 
dit  autem  coeli  polus,  quia  coelum  sicut  camera 
extenditur,  quemadmodum  supra  demonstravimus. 
Non  ergo  principalis  erat  tenebrosa  substantia ; 
sed  quasi  umbra  secuta  est  mundi  corpus  caligo 
tenobrarum.  Itaque  momento  divina;  prsceptionis 


te  ipse  non   impelleres,  utinam   non   pr;ccipitares     n  mundus  assurgens,  intra  se  inclusit   umbram ;  ut 


utinam  non  involveres  aut  studiis  immoderatiori- 
bus,  aut  indignatione,  aut  cupiditatibus,  qure  nos 
inne.ios  velut  quibusdam  rctilnis  tenent.  Et  certc 
in  nobis  est  moderari  studia,  cohibere  iracundiaro, 
coercere  cupiditates  :  in  nobis  esl  etiam  indulgere 
luxuriffi,  adolere  (36)  libidines,  infiammare  iracun. 
diam,vcl  inflamnianti  aurem  accommudarc,eleviiri 
magis  superbia,  clfundi  in  s!evitiam,quam  rcprimi 

(35)  Edit.  Paris.,  Quid  igilur  delerius? 

(36)  Edit.  Rom.,  atwtere.  Reliquae  et  omnes  con- 
stantissimc  legunt  adoterc,  id  est  augcrc. 

(37)  Scena  locus  est  raniis  arborum  tectus,  Maro. 


si  quis  in  campi  medio,  quem  sol  meridianus  illu- 
minat,  locum  aliquem  repente  obsepiat,  et  densis 
ramorum  frondibus  tegat,  nonne  quo  splendidior 
foris  species  loci  ejus  eCfuIgeat,  hec  horrenti  de- 
super  scena  (37)  gurgustium  ejus  intus  obscurius 
flt?  Aut  unde  antrum,  clausum  undique  hujus 
modi  locum  vocarunt,  nisi  quod  atro  inhorrescat 
situ  atque  olfusione  tenebraruin?  Ists  ergo  teue- 

I.  I  .En.  : 

....  tuin  sylvii  scena  coruscis 
Desuper,  liorreutiijue  atrum  nemus  imminet  umbra. 


m 


HEXAEMERON  LIB    I. 


134 


brfe  super  aquarum  abyssos  erant.  Non  abyssum  A  explicari.Quid  miramur  si  Deus  loculus  est  lucem, 

et  caliganli  mundo  lumen  emicuit,  quando  si  quis 
inter  aquas  mersus,  oleum  ore  emiserit,  clariora 
faciat  ea  quK  profundi  tegebantur  oecultis  ?  Dixit 
Deus  ;  non  ut  per  vocis  organa  quidam  sonus  ser- 
moTiis  exiret,  nec  ut  linguse  raotus  cceleste  forma- 
rot  alloquium,atquc  aerem  istum  quidam  verborum 
strepitus  verbcraret  :  sed  ut  voluntatis  sueb  cogni- 
tionem  (39)  proderet  operationis  eCfectu. 

34.  F.t  cliscrevit  inter  lucem  el  lenebras ;  et  vidit 
Dcus  lucem  quia  bonaest  (Gen.  i,  -1).  Dixit  et  sonum 
vocis  nullus  audivit :  discrevit,  et  operationis  mo- 
limina  nemo  dcprehendit :  vidit,  ct  orulorum  ejus 
intentionem  nuUus  aspexit.  Et  viJit,  ,iuciiiit,  Deus 
lucem  quia  bona  est.  Nec  quod  ignorabat,  vidit ; 
nec  id  quod  nesciebat  ante,  aut  non  viderat,  com- 
probavit:  sed  bonorum  operum  proprium  est,  ut 
externo  commendatore  non  egcant,  scd  gratiam 
suam,  cura  videntur,  ipsa  testentur.  Pius  est  quod 
probatur  aspectu,  quam  quod  sermone  laudatur. 
Suo  enim  utitur  tcstimonio,  non  alieno  suffragio. 
Quod  si  apud  nos  oculis  judicium  emittitur,quibu3 
simul  et  gratia  venustatis.et  rcrum  mensura  com- 
prelienditur:  quanto  magis  Deus  oninia  quae  probat, 
videt,  et  qua;  videt,  probat,  secundum  quod  scri- 
ptum  e3t,quia  Oculi  Domini  super  justos(Psal.xxx\u. 
16)?  Lucis  natura  hujusmodi  est,  ut  non  in  nu- 
mero,  non  in  mensu^a,  non  in  pondere,ut  alia.sed 
omnis  ejus  in  aspectu  gratia  sit.  Propriis  itaque 
sermonibus  naturam  lucis  exprcssit,  qus  videndo 
complacet,  quoniam  ipsa  vidcndi  officium  submi- 


multitudinem  et  profundura  aquarum  dici,  leciio 
Evangelii  docet  (Luc.  vui,  31),  ubi  rogabant  Sal- 
vatorem  daemonia,  ne  juberet  illis  ul  in  abyssum 
irent.  Sed  qui  docebat  voluntalcs  dasmoniorum 
non  essefaciendas,  prmcepit  illis  ut  irent  in  por- 
cos.  Porci  autem  se  in  stagnum  aquarum  prscipi- 
tarunt,  ut  quod  recusabant  dffimonia ,  non 
evaderent,  sed  digno  prfecipitio  demergerentur. 
Erat  ergo  hrec  mundi  incomposita  species  et 
forma. 

c.\pi;t  IX. 

Creatur  lu.v  :  eadem  :i  tenebris  discernitur  atque  ap- 
probatur :  et  qua  causa  lux  dies,  ac  lenebrx  no.v, 
appellatx. 

33.  Et  Spiritus,  inquit,  Dei  superferebatur  super 
aquas,  ct  dixit  Dcus:  Fiat  lu.c  (Gen.  i,  2,  3).  Me- 
rito  prcemissus  cst  Spiritus  Dei,  ubi  divina  inci- 
pere  habebat  operalio.  Fiat,  inquit,  lu.v.  Undevox 
Dei  in  Soriptura  divina  debuil  inchoare,  nisi  a 
lumine  ?  unde  mundi  ornalus,  nisi  a  luce  exor- 
dium  sumere?  Frustra  enim  esset,  si  non  videre- 
tur.  Erat  quidem  Deus  ipso  in  lumine,  quia  lucem 
habitat  inaccessibilcm,  et  erat  lumen  verum,  quod 
illuminat  omnem  hominem  venientem  in  hunc 
mundum  :  sed  eam  lucem  fieri  voluit,  quse  oculis 
corporalibus  comprehendcrctur.  Qui  aedificium 
aliquod  dignum  habitaculo  patrisfamilias  struere 
desiderat,  antequam  fundamenta  ponat,  unde  lu- 
cem  ei  infundat  cxplorat,  et  ea  prima  est  gratia, 
quffi  si  desit,  tota  domus  deformi    horret  incultu. 


B 


Lux  est  quae  reliquos  domus  commendat  ornatus.  ^  nistrat.  Nec  immerito  tantum  sibi  pra^dicatorem 


Fiat,  inquit,  lux.  Plena  vox  luminis  non  disposi- 
tionis  apparatum  signifieat,  sed  operationis  re- 
splcndet  effectu.  Naturaj  opifex  lucem  locutus  est, 
et  creavit.  Sermo  Dei  voluntas  est,opus  Dei  natura 
est :  lucem  creavit,  teoebras  illuminavit.  £<  du-rt 
Deus,  Fiat  lux,  et  facta  est  lux.  Non  ideo  dixit, 
ut  sequereturoperalio,  sed  dicto  absolvit  negotium. 
Unde  pulchrc  Davidirum  illud  :  Di.vit,  el  facla  sunt 
{Psai.  cxLViii,  5),  qiiia  dictuni  !80  implcvit  effe- 
ctus.  Auctorergo  lucisDeus  :  locus  autem  ct  causa 
tenebrarummundusest.  Sedbonus  auctoritalucem 
di.xit  (38),ut  mundumipsuminfusoaperiret  lumine, 
atque  ejus  speciem  venusturct.  Rcspleiiduit  igitur 
subito    aer,  ot  expaverunt  tenebra;  novi   luminis 


potuit  invenire,  a  quo  jure  prima  laudatur;  quo- 
niara  ipsa  fecit,  ut  etiam  cailera,  mundi  membra 
digna  sint  laudibus.  Vidit  ergo  Deus  lucem,  et 
vultu  suo  illuminavit,  et  vidit  quia  bona  est.  Non 
ex  parte  Dei,  sed  gencrale  judicium  est.  Itaque 
non  in  splendore  tantummodo,  sed  in  omni  utili- 
tate  gratia  lucis  probatur.Unde  et  discretio  fit  inter 
lucem  et  tencbras  ;  ut  separata  lucis  natura  (.50) 
atque  tenebrarum,  nihil  videatur  intra  se  habcro 
confusum. 

35.  Et  vocuvil  Deus  Incem  diem,  et  tcnebras  noctem 
vocavit  {Gen.  i,  5) ;  ut  et  nominc  ipso  diem  noctem- 
que  distingueret.  Advertimus  itaquc  quod  lucis 
ortus  antcquam    sol   diom,  videatur   aj-iire;*! 


claritate.Repressit  eas,  et  quasi  in  abyssos  demer-  |j  principia  enim  diei,  noctis  exitum  claudunt,  finis- 


sit  reponte  per  universamundi  fulgorlucis  infusus. 
Pulchre  itaque  et  proprie  dixit :  Facta  est  lux. 
Sicut  enim  cito  lux  coelum,terras,  maria  illuminat, 
et  momcnto  temporis  sine  iiUa  comprchensione 
retectissurgentis  diei  splendore  rcgionibus,  nostro 
se  circumfundlt  aspectui ;  ila  ortus  cjus  cito  dcbuit 


que  teinporis  et  status  limes  nocli  ct  diei  videatur 
esse  prajscriptus.  Diem  sol  clarificat,  lux  facit. 
Frequenter  coelum  nubibus  texitur,  ut  sol  tegatur, 
nec  ullus  radius  ejus  appareat ;  Iiix  tanien  dicm 
demonstrat,  tenebras  abscondit. 


(38)  Mss.  Coen.  et  Gem.  per  corr.,  di.vit.  Sic 
ctiam  inlra  non  scmel.  Alii  tamen  et  cdit.,  dilcxit. 

(3'Ji  Sic  edit.  vcl.  et  niss.  plurcs  potioresque. 
Quatuor,  cogitalioncm  :  R(un.  e<Jt.,  dispnsilioncm. 
Sed  cofinitionem  retineiulam  equidem  arbitror,  et 
hic  idcm  esse  uc  scnlcntiam  et  .judicium,  qucmad- 


modum  cognilor  judex  est.ct  cognoscerc.Judicare. 
Ibidem  mss.  aliquot,  proderet  vidunlatis  elfeilus, 
nliquot...  clfectum.  Alii  magno  numcro  ot  edil. 
oinnes...  cjlcctu. 

(40)  Dion.  et  Colb.  unus,   ul  .^cparala   rrrum  na- 
tura. 


15S 


S.  AMBROSII 


156 


CAPUT  X. 


Diem  nnrti  contra  quam  nonnnlUs  videafur,  hic  anle- 
poni.  Cur  dies  unus  potius  licatur  quam  primus  ; 
ac  malutino  fine  eoncLudalur. 

36.  Et  factum  esl  vespere,  el  factum  est  mane  dies 
unus  {Gen.  i,  5).  Oua;runt  aliqui,  cur  prius  vespe- 
rum,  postea  mane  Scriplura  iueuioraverit,ne  forte 
nocteni  priusquam  dicm  significare  videatur.  Nec 
advertunt  primo  quod  praiiiiiseril  diem,  dicendo: 
Et  vocavit  Deus  lucem  diem,  et  tcnelras  vocauit  no- 
clem  (Ibid.) :  deinde  quod  vesper  llnis  diei  sit,  et 
mane  flnis  noctis.Ergo  ut  prairogativam  et  prima- 
tus  nativitatis  diei  daret,  prius  finem  diei  signiO- 
cavit,  poslquam  scculura  nox  esset,  deinde  postea 

n 


A  generatio  computatur.et  intelligitur  etiam  femina- 
rura,  quia  nectuntur  secunda  potioribus  (41)  ;  ita 
etiam  dies  numerantur,  et  noctes  aestimantur  ad- 
juncta'.  Sicut  igitur  circuitus  unus,  ita  dics  unus. 
Nam  plpriqueetiam  liebdomadam  unam  unum  diera 
dicunt ;  quod  in  se  quasi  in  unurn  redeat  diem, 
et  quasi  septies  in  se  recurrat.  Estautem  circuilus 
figura  haec  a  se  inoipere,  et  in  se  reverli.  Unde  et 
SiBculum  unum  interdum  Scriptura  dicit.Nam  elsi 
aliis  locis  ssecula  appellat,  videtur  magis  diversi- 
tates  statuum  publicorum  vel  negotiorum  signifi- 
cure,  quam  sfficuloruin  successioues  aliquas  defi- 
nire  :  Quia  dies  Domini  ma;p!us  el  prxclurus  {Joel 
II,  II).  Et  aWbi :  Ulquid  vobis  quierere  diem  Do- 
mini  {.im.  v,  18)  ?  Et  hiic  tenebrae   et  non  lux.  Ma- 


nem  noctis  adjunxit.Eo  usquc  autem  noctemdici  „  nifestum  est  enim  quod  male  consciis  et  indignis 


Scriptura  antefcrre  non  poluit,  ut  et  diei  et  uoctis 
tempora,  diei  appellatione  concluserit,  tanquam 
principalis  auctoritate  nominis  vindicaverit.  Et 
hanc  ScripturE  esse  consuetudinem,  ut  potiori 
appellationem  deputet,  frequentibus  exemplis  pro- 
bamus.  Siquidem  ct  Jacoli  dixit :  Dies  vilse  mex, 
pusilli  el  tnali  (Gen.  xlvii,  9).  Et  iterum  :  Omnes 
dies  vitx  mciB  (Ibid.  28).  Et  David  posuit?  Dics 
annorum  nosircrmn  (l'sul.  lxxxix,  10) ;  non  dixit 
et  nootes.  Unde  advertimus  ea  quas  nunc  in  speoie 
historisB  traduntur,Yira  statuisselegis  in  posterum. 
Principum  ergo  diiM,  vox  Dei  est :  /iat  lux  ;  et 
fac'a  esi  Itix.  Finis  dici  vesper  esl.  Jam  sequcns 
dies  ex  noctis  fiae  succcdit.  Sentenlia  autem  Dei 
evidens,  quia  dicm  primo  vocavit  lucem,  et  se- 
cundo  vocavit  teuebras  noctem. 

U7.  Pricclarc  etiani  unumnon  primum  diemdixil; 
nam  secuturo  secundo,  et  tertio  die,  et  deinccps 
reliquis  primum  potuit  dicere  :  et  hoc  ordinis  vi- 
debalur,  sed  legem  statuit,  ut  viginti  S2  quatuor 
horae  diurns  aique  nocturuiE  diei  tantum  nomine 
definiantur,ut  si  diceret :  Viginti  quatuor  horarum 
monsura  unius  dici  tompusest.  Sicut  enimvirorum 

(il)  JIss.  aliquot  ac  Wom.edii. ,sccnnda  prioribus. 


dies  ille  tenebrosus  sit,  quo  fulgebit  innocentia,  et 
nions  noxia  cruciabilur.  Cajterum  quod  sino  inter- 
polationo  noctium,  et  successione  tenebrarum  dies 
perpetuus  ille,  remunerationis  ceterua!  futurus  sit, 
Soriptura  nos  docel  (ha.  lx,  19). 

38.  Pulchre  autem  vicem  utramque  unum  dictu- 
rus  diem,  inalutino  cum  fine  conclusit,  ut  el  a  luce 
inchoare  dieiii  doceret,  et  in  lucem  desinere.  Non 
enim  est  integrum  diei  tempus,  uisi  ct  noctis  fue- 
rit  expletum.  Unde  et  nos  semper  quasi  in  die 
oneste  ambulemus,  et  abjiciamus  opera  tenebra- 
rum.Noctem  enim  ad  quielem  corporis  datam  esse 
cognosoimus,  non  ad  muneris  alicujus  vel  operis 
functionem,  quffi  somno  etoblivione  transcurritur. 
Non  sit  nobis  comessatio,  ebrietas,  cubile,  im- 
C  pudicitia.  Non  dicamus :  Tenebrae  et  parietes  ope- 
riunt  nos,  et  quis  scit  si  videbit  Altissimus?  Bed 
sit  in  nobis  amor  lucis,  et  cura  honestatis,  ut, 
tanquam  in  die  ambulantes,  opera  nostra  coram 
Dco  lucere  cupiamus,  cui  est  honor,  laus,  gloria, 
potestas,  cum  Domino  nostro  Jesu  Christo,  et  cum 
Spiritu  sancto  a  sasculis,  et  nunc  et  semper,  et  in 
omnia  sa3cula  ssculorum.  Amen. 


LIBELl  SCCU:>DUS. 

DE   UPERE   SEGUNDl   DIEI. 


CAPUT  I.  (Sermo  III).  D 

Operibus  pnmiilini  strictim  recensitis,  rejectisque  iis 
qui  ma,i>lo  maleriam  xlernam  affingebant,  Iritnsit 
ad  sscundum.  diem :  ct  in  rerum  crcatione  non 
natune  possibiHlatem,  scd  potentiam  Dei  spodan- 
dani  docet. 

1.  Diein  primum,  vcl  potius  unum,maneal  enim 
ei  propholici  pra;rogativa  sermonis,  ut  potuimus, 

(42)  Rt)^i.  edit.,  aquarim  exundaniiam  coercilam. 
A  cffiterib  uiis.   et   cait.    abest   vos   cocrcitam,    et 


absolvimus  ;  in  quoconditum  ccelum.terram  crea- 
tam,  aqu  rum  exundantiam  (42),  circumfusum 
aerem,  discretionem  factam  lucis  atque  tene- 
brarum,'Dei  omnipotentis,  et  Domini  Jesu  Christi, 
Spiritus  quoque  sancti  operatione,  cognovimus. 
Quis  ergo  non  miretur  dissimilibus  membris  dis- 
parem  mundum   in    corpus    unum    assurgere,  ct 

quidem    recte  ;  nondum   enim   congregatae    erant 

K. 


137 


HEXAEMERON  LIB.  II. 


i38 


jnsolubili  concordia}  rharitatisque  Ipse  in  societa-  A.  suam  Moyses,  ut   divideretur  mare  Rubnim,  sed 


tcm  et  connexionem  sui  tam  distanfia  conven"rp, 
ut  qiise  discreta  natura  sunt,  in  unitatis  ct  pacis 
vinculum  velut  individua  compactione  nectantur? 
Aiit  qnis  hrcc  videns,  possibilitatem  rationis  in- 
firmo  inffcni';  ■iniPtur?  On.T  omnia  vis  divinn, 
incomprchpns.l  -'is  humanisnriontibns,ct  incffabilis 
sermonibus  •"itris,  volimtatis  su.ti  anctnritMte 
connexuit. 

2.  9S  Fecit  i^'i  Deus  cailum  et  terram,  et  ea 
quasi  auctor  iso  pra!cepit,  non  tanquam  fig\ira3 
invcntor,  sed  t-inquam  operator  naturae.  Nam 
qunmndo  sibi  conveniunt  operatoria  impassibilis 
Dei  virtus  e'  passibilis  materise  natura,  tanquam 
altera  ab  altpra,  quo  indigucrint,  mutuantcs?  Nam 


divina»  imnerio  potestatis  obtemperans.  Unde  et 
ipse  ait:  Dextera  manus  tua,  Domine,  glorifiratn 
est  jn  virtiite :  dextera  manu'!  tua,  Domine,  confregit 
inimicos  {Exod.  xv,  6).  lllo  igitur,  sancta  plebs, 
elpva  menlem  tuam,  ef  tolnm  anin^um  tuum  eo 
confer.  Non  sic  Deus  videt,  quemadmodum  homo ; 
Dens  in  corde,  homo  in  facie  Nec  sic  igitur  homo 
vidct,  quemadmodnm  Dftus.  Audis  quia  Deus  vidit, 
et  laudavit.  Noli  igitur  tuis  oculis  aislimare  qii.-c 
facta  snnt.  opinionibiisnue  colligcre:  sed  qua> 
Deusviditet  probavit,  eatu  retract-nda  non  lutes. 

94  CAPUT  II. 
Firmamentum,  ul  aqitas  ah  aqnis  disterminet,  crea- 
tur.    Cmli   probanlur   vlures    ess",   ac  ccelestium 


si  increatE  materia,  vidotur  ergo  Deo  crcand.ie  po-  r»      oibinm  concentus  refellilur. 


testas  materi.-p  defuisse,  et  a!i  ea  oporationi  sub- 
jacentia  niutuata.  Si  vern  incomposita.  mirum  ad- 
modiim  co.-eternam  Deo  materiam  decorem  sibi 
non  potuisse  conferre,  qiife  substautiam  non  a  crea- 
tore  acceperit,  scd  sine  tempore  ipsa  possederit. 
Pliis  crgo  invenit  npcrator  omnium,  quam  confnlit 
Invenit  mnfciam  in  qua  posset  opcari  :  contnlit. 
autem  figuratn.  oum  decorem  inventis  rebus  affer- 
ret.  Und-  excipiendus  a  cwferis  t.anquam  dics 
unus,  no.(  conferendus  cum  c.a^teris  tanquam  dies 
primus  est,  qno  fundamenta  rerum  omnium  posita, 
et  caus.-E  esse  copperunt.  nnilius  miindi  bnjus  at- 
qiie  univers.^B  visibilis  creatur.ij  fnlta  substantia 
est.Quaread  seeiindi  diei  admirynda  npera  sermo 
nobis  prodeat,  quorum    eminentia  non  secundum 


A.  Et  dixit  Dcus:  fiat  firmamentum  inter  mediam 
aquam,  et  sit  disrmiens  infrr  aquam  et  aauam  et 
factum  est  sic  {C<en.  i,  6,  7).  Audi  verba  Dei,  Fia 
dicit.  Jubentis  est,  non  aestimanfis.  Imperat  na- 
tura»,,  non  possibilitati  obtemperat,  non  mensuras 
coHigit,  non  pnndns  examinal.  Vnliintas  ejus  men- 
snra  rerum  est.  Pcrmo  ejiis  finis  cst  operis  :  Fiat, 
inqiiit,  firmamentiim  inler  mediam  aqvam.  Firmiim 
est  omno  '!uod  stafuit  Deus.  Et  satis  pulchre  pra;- 
xm%\i:  Fiat  firmamenlum,  antequam  snbjiceret  w- 
ter  mediam  aqiiam;  ut  tii  prius  crederes  firma- 
mentum  ex  pra>cppto  Dei  factum,  quam  de  aqua- 
rum  prnflna  qualitatc  dnbilares.  Si  naturam  ele- 
mcntornm  considpres,  quomodo  inter  aquas  soli- 
datum    cst    firmamentum  ?    Illa!    profluunt,    illiid 


tractatusnostri  nossibilitatem :  sed  secundum  scri-  ^  constrineitur:   illa^  currunt,  hoc  manet.  Et  sil,  in 


ptoris   veritatem,    nd    laudem  referenda  cst  Crea- 
toris. 

3.  Vos  ifritiir  qiia>so  ut  naturaliter  aestimare, 
qu.-n  dicinius  prohabiliter.  nc  simplici  mente  et  sc- 
diiln  ingenio  pensare  dignemini,  non  secundum 
philosophia»  traditiones,  et  inanem  seduetionem 
sunsnria  verisimilia  (4.^1  colligentes;  sed  secundum 
rcgulam  veritatip,  quK  ornciilis  divini  sermonis 
pxnrimitur,  et  contemplntinne  tanta;  maiesfatis  fi- 
dcliiim  pectoribus  infundilur.  quia  scriptum  est : 
Confirma  me  in  verhis  luis.  Karravenint  mihi  in- 
jiisli  e.tcrcifnliones,  sed  non  sicut  lcx  tua,  Domine: 
omnia  pnccepta  lua  verilas  (Psal.  cxviti,  28,  S5 
el  8f)).   Nnn  ergo  secnndum  elementorum  naturas. 


quit,  discernens  intcr  aquani.  Sed  aqua  confundere, 
non  discprnere  solct.  Quomodo  iiibpt  quod  scit 
sccundum  elementorum  ratinncmesse  confrarium? 
Sed  eum  sermo  ejus  ortus  naturac  sit,  jureusurpat 
dare  legera  nalura'..  qui  originem  dc.Iit. 

5.  Sed  prius  consideremus  quid  sit  firmamentum, 
utrum  ipsnm  sit  quod  in  superiorihus  ccelum  ap- 
pellavit,  an  aliud,  et  sint  duo  cwli,  an  pliires.  Nain 
sunt  qui  unnm  ccBlum  essc  dicant,  nec  allerius 
cccli  facicndi,  cum  csset  una  hylc,  ut  ipsi  niunt, 
potuisse  suppeteresubsfantiam;  quoniamcnm  om- 
nis  siiperiorl  ccclo  esset  expensa,  nihil  reliqui  fuit 
quod  ad  .-Bdificationem  secundi  c.rli  tprl''ve  profi- 
ceret.  Alii   vero  innumcros  crrlos  et  miindos  esse 


scd  seeiindiim  Christum,    qni    omnia    qua;    volnit  J)  asserunt,  quos  irridentsui.  Non  enim  nnbiscum  illis 


fecit,  abundans  plenitiidinc  divinitatis  suae.  consi- 
deremiis  ou.u  facta  sunt.  et  naturffi  possibilitafem 
interrogemiis  Neqiie  enim  cum  in  Evangelio  lepro- 
sos  curaret,  c^^cis  visum  rcfundcrpt.  populiis  (pii 
aderat  et  spectabat  illa,  medicinic  ordinem  rcro- 
gnovit :  sed,  potestatem  Domini  mirafiis,  dedit, 
ut  srriplum  cst,  Deo  laudcm  {Lw..  xviii,  43).  Neqiie 
sccunduin  numeros.^Egypliorum  cl  cineursus  sidc- 
rum,   nicnsuras     elciiienlorum   cxtcndit    lunnuin 

(43)  Ita  vcl.  cilit.  ct  mss.  non  pauci,  iu  quibus 
liig.,  Colb.  et  Diun.,  habent  vcriqiic  siir.ilia.  .\t 
Vat.  cod.  vocem  verisimilia  non  cxhibct.  Edit. 
autcm  Rom.  et  tres  mss.  habcnt  suasorie.  Th.  ot 


maior,  quam  cum  suis  pugna  cst,  qiii  gcomctricis 
niimeris  et  necessitafibus  contendnnt  probarc  quod 
nlind  cmlum  esse  non  posait,  nec  pnti  nafuram  uli 
secundum  aut  tertium  sit,  ncc  operaloris  virfutem 
idonnam,  ut  multoscmlos  faceret.  Ef  (juis  non  hanc 
eorum  artificem  facundiam  irridcat,  qui  cuin  ex 
una  atquc  eadcm  causa  plura  c  jiisdcm  gpneria  tib 
linminibus  fieri  pnssc  nnn  abnrauf.  de  Creatoro 
oninium  dubilcnt,  ufrum  pliiros  calos  facorc  po_ 

Rcj;.,  snisnri V'.Ti^i'iii!'a.  Ron.  otCnrb.  prima  mnnti. 
sn:ir.:ir,v...  Gar.,  siiaiori:i\  olc,  nou  niule.  Nam 
subintelligi potcst  d:s.-i;>'i!rr. 


dS9 


S.  AMBROSII 


160 


tuerit,  de  quo  scriptum  est;  Dominus  autem  cmlos.  A  reiinquamus  :  nos  inhaereamus  Scripturarum  coele- 
fecil  [Psal.  xcv,  5).  Et  alibi :  Omnia  quxcmque  vo- 
luit  fecit  [Psal.  ln-iii,  3).  Quid  enim  difficile  ei,   cui 


stiura  magisterio. 


velle  fecisse  est?Fluitat  igitur  illis  impossibilitatis 
ratio,  cum  de  Deo  disputant,  cui  vcrc  dicitur:  Quia 
impossibile  tibi  nibil  est. 

6.  Itaque  nos  non  solum  secundum,  sed  etiam 
tortium  coelum  esse  negare  non  possumus,  cum 
Apostolus  rapLum  se  ad  tertium  ccelum  scriptorum 
suorum  testinoationo  confirmet  (//  Cor.,  xii,  2). 
David  etiam  ccelos  coDJorum  in  illo  laudantium  Do- 
minum  constituit  choro  {Psal.  cxlviii,  4).  Quem 
imitantes  philosophi  quinque  stellarum  et  solis  et 
luncB,  globorum  consonum  molum  introduxerunt, 
quorum  orbibus  vel  potius  globis  connexa  memo- 


CAPUT  III. 

Firmamcntum  non  itlem  esse  ac  cielum:  veras  aquas 
supcr  ipso  residerc  perpcram.  neijari,  idijuc  ostendi 
Scriplura,  exemplis,  ac  multiplici  ralionc:  ubi  qui 
calidam  soli  naturam  inesse  nolunt,  revincuniur. 

8.  Propositum  igitur  nobis  cst,  quia  dixit  Deus: 
Fiat  firmamcntnm  inter  mcdium  aqux,  el  sit  (liscer- 
nens  inlcr  aquam  et  aquam  (Gcn.  i,  G).  Et  hinc  tracta- 
tur  utrum  hoc  firmamentum  appellet  quod  ante  jam 
fecit,  de  quo  scriptum  est:  In  principio  fccit  Deus 
ciHum  el  tcrram  (lliid.).  Nec  fallit  quod  aliqui  ante 
nos  ita  acceperint,  eo  quod  supra  creatum  auctore 
Dco  et  conditum  ccelum   Scriptura  expresseril,  hic 


rant25  omnia,  quos  sibi  inne.\os  et  velut  insertos  n  exposiLionem    operis   creationisque   diffuderit;  ut 


versari  retro  et  contrario  caeteris  motu  ferri  arbi- 
trantur,  eoque  impulsu  et  motu  ipsorum  orbium 
dulcem  quemdam  et  plonum  suavitatis  atque  artis 
et  gratissimi  modulaminis  sonum  reddi,  quoniam 
scissus  aer  tam  arliflci  motu,  eL  acuta  cum  gravi- 
bus  temperante,  ita  varios  aequabiliter  concentus 
efficiat,  ut  omnem  supergrediatur  musici  carminis 
suavitatem. 

7.  Uujus  rei  fidem  si  reqoiras  atque  exspectes 
sensu  nobis  et  auditu  probari,  hfesitant.  Nam  si 
vera  forent,  quomodo  tanto  motu  orbium  concre- 
pante,  cum  ille  coelestis  orbis,  cui  affixos  ferunt 
stellarum  cursus,  qui  sineintermissionc  volvuntur, 
conoitatiorem  habeat  conversionem  atque  acutum 
sonum  excitet,  hicautem  lunarisgravissimum,  non 
audiretur  a  nobis,  cum  leviora  audire  soleamus? 
Fidem  ergo  ejus  dispulationis  si  testimonio  nostro 
et  auditus  munere  exigamus  probari,  referunt  ob- 
surduisse  aures  nostras,  et  hebetiorem  nobis  sen- 
sum  audiendi  factum,  propter  illam  a  principio 
nostriB  generationis  concepti  sonitus  consuetudi- 
nem.  Et  exemplum  afferunt,  eo  quod  Nilus  fluvio- 
rum  maximus,  eo  videlicet  loco  ubi  se  ex  altissimis 
montibus  in  catadupa  (44)  illa  praBcipitat,  magni- 
tudine  fragoris  sui  aures  accolarum  obstruat,  ut 
audiendi  muuere  carere  dicantur.  Sed  facile  his 
ipsarespondet  veriLas.  Nam  qui  tonitrua  audimus 
nubium  coUisione  generata,  tantorum  orbium  con- 
versiones,  qui  majori  utique  sicut  motu  ferri 
aestimantur,  ita  vehementiores  sonitus  excitarent, 


ibi  quasi  summa  operis  breviter  comprehensa  sit, 
hic  operationis  qualitas  per  ipsas  concurrentium 
rerum  digesta  sit  species.  Sed  movetnos,  quia  26 
et  nomen  aliud  significatur,  et  species  solidior,  et 
causa  discernitur,  et  persona  cooperatoris  adjun- 
gitur.  Sic  enim  scriptum  est:  Et  discrevit  Deus  inler 
mcdium  aqux  qucB  erat  sub  firmamento,  ct  inter 
medium  aqux  quse  erat  super  firmamenlum  (Ibid.). 

9.  Et  primo  voUint  id  destruere  quod  frequenti 
Scripturarum  lectioneinolitumnostrisetimpressum 
est  mentibus,  quia  aquae  super  coclos  esse  non  pos- 
sint,  dicentes  rotundum  esse  orbem  illum  coeli, 
cujus  in  medio  terra  sit,  et  in  illo  circuitu  aquam 
stare  non  posse,  quod  necesse  est  defluat  et  labatur, 
cum  de  superioribus  ad  inferiora  decursus  est.  Quo- 
modo  enim  aqua  super  orbem,  ut  aiunt,  stare  po- 
test,  cum  orbis  ipse  volvatur?  Haec  est  illa  versutia 
dialecticEB.  Da  mihi  unde  tibi  respondeam.  Quod 
si  non  detur,  nullum  verbum  refertur.  Petunt  sibi 
concedi  axem  cccli  torqueri  motu  concito,  orbem 
aulem  terrae  esse  immobilem  ;  ut  astruant  aquas 
super  coolos  esse  non  posse,  quod  omnes  cas  vol- 
vendo  se  axis  effunderet:  quasi  vero  ut  concedam 
illis  quod  postulant,  et  secundum  eorum  opiniones 
illis  respondeam,  negare  possint  in  illa  altitudine 
ct  profundo  et  longitudinem  esse  et  latitudinem, 
quam  nemo  potest  comprehendere,  nisi  is  qui  im- 
pletur  in  omnem  plenitudinem  Dei,  ut  Apostolus 
ait  {Ephes.  iii,  18,  19).  Quis  enim  potest  facile  esse 
divini  operis  ffistimator?  Est  ergo  latitudo  in  ipsa 


non    audiremus?   Addunt   prmterea,  ideo  sonum  J}  coeli  altitudine.  Sunt  etiam,  ut  de  his  dicamus  quae 


hunc  non  pervenire  ad  terras,  ne  capti  homines 
per  suavitatem  ejus  atque  dulcedinem,  quam  ce- 
lerrimus  ille  ccelorum  effecit  motus,  ab  orientalibus 
partibus  usque  in  occasum,  propria  negotia  atque 
opera  derelinquercnt,  et  omnia  hic  otiosa  remane- 
rent,  quodam  humana;  ad  ccelestes  sonos  mentis 
excessu.  Sed  ea  qua;  sunt  aliena  a  studio  noslro, 
et  a   divinaj    lectionis   seric,    iis  qui   foris   sunt. 


scire  possumus,  pleraque  a?dificia  foris  rotunda, 
infus  quadrata,  et  foris  quadrata,  intus  rotunda, 
quibus  superiora  sunt  plana,  in  quibus  aqua  hae- 
rere  soleat.  Quaj  tamen  ideo  dicimus,  ut  advertant 
opiniones  suas  opinionibus  verisimilioribus  revinci 
posse,  et  desinant  tantum  opus  Dei,  humana;  ope- 
rationis  et  nostrae  possibilitatis  contemplatione 
metiri. 


(•44)  Mss.  plures  ac  probatiores,  catadijta,  a  qui- 
bus  alii  licet  corrupti  haud  longe  recedunt.  Corb. 
vetus,   Gijm.   ac  Cron.    cxplicationis    ergo   habcnt 


ahdita  profluvii.  Alii  vero  et  edit.  legunt  catadupa, 
qu«  sunt  Nili  cataractae,  de  quibus  Cic.  in  Soranio 
Scipionis. 


IGl 


IIEXAKMKHON  \.lh.  H. 


»G2 


10.  Nos  autcm  Scripturarum  seriem  atque  ordi-  A  (''9)  {Pltilipp.iv.  13)?  Dicant  certe  quemadmodum 


nem  sequimur,  et  opus  contemplatione  aestimamus 
•luctoris,  et  quid  dictum  sit  quKriraus,  et  quis  di- 
xerit,  et  cui  dixerit  :  Fiat,  inquit,  ftntiamentuvi  in 
meilio  aijux,  el  sit  discernens  intcr  aquas.  Audio  fir- 
mamentum  fieri  per  prKceptura  quo  divideretur 
aqua,  et  ab  inferiore  superior  discerneretur.  Quid 
hoc  manifestius?  Qui  jussit  discerni  aquara  inter- 
jecto  et  medio  firmamento,providit  quemadmodum 
divisa  atquc  discreta  manere  possit.  Sermo  Dei 
virtus  naturae  est,  et  diuturnitatis  substantia  (45) 
quoadusque  velit  eam  manere  qui  statuit,  sicut 
scriplum  est  :  Slatuit  ea  in  sseculum  sxculi,  prse- 
ceplum  posuit  et  non  prxteribit  {Psal.  cxlviii,  6). 
Et  ut  scias  quia  de  istis  aquis  hoc  dixit,  quas  tu 


aer  cogatur  in  nubcm,  utrum  pluvia  nubibus  gene- 
retur,  an  sinu  nubium  colligatur.  Videmus  ple- 
rumque  exire  nubes  de  montibus.  Quaero  utrum 
de  lerris  ascendat  aqua,  an  ea  qua  super  coelos 
est,  largo  imbre  descendat.  Si  ascendit,  utique 
contra  naiuram  est,  ut  ascendat  in  superiora  quae 
gravior  est,  et  portetur  aere,  cum  aer  subtilior 
sit.  Aut  si  conciti  orljis  lctius  motu  rapitur  aqua, 
sicut  imo  orbe  rapitur,  ita  summo  orbe  diffundi- 
tur.  Si  fundi,  ut  volunt,  non  desinit,  utique  non 
desinit  rapi  :  quia  si  axis  coeli  semper  movetur,  et 
aqua  semper  bauritur  (50).  Si  desccndit  :  manet 
ergo  jugiter  supra  coelos  quae  habet  unde  descen- 
dat.  Deinde  quid  obstnt  si  confiteantur  quia  aqua 


neges  posse  in  superioribus  coeli  esse,  audi  supo-  ^  supra  coelos  suspensa  sit?  Nam  quo  verbo  dicunt 


riora  :  Laudate  euni,  cceli  ccelorum,  et  aqux,  qux 
super  ccelos  sunt,  laudent  nomen  Domini  {Ibid.  4, 
5).  Nonne  quasi  adversanti  tibi  dixit  :  Quoniam 
ipse  dixit,  el  lacta  sunt,  ipse  mandavit,  et  creala 
sunt  :  statuit  ea  in  sxculum  sxculi;  prxceptum  po- 
suit,  et  7ion  prxleribit  [Ibid.  5,  C).  Annon  videtur 
tibi  auctor  idoneus,  qui  legem  suo  operi  daret? 
Deus  est  qui  dicit,  venerabilis  natura,  inaestimabi- 
lis  magnitudine,  immensus  in  reraunerationibus, 
incomprchensibilis  17  in  operibus,  cujus  altitu- 
dinem  sapientiae  quis  investigare  facilis?  Istc  dicit 
Filio,  id  est,  dicit  brachio  suo,  dicit  virtuti  sua;, 
dicit  sapientiae  suaj,  dicit  justitia;  suae.  Et  facit  Fi- 
lius  quasi  potens,  facit  quasi  virtus  Dei,  facit 
quasi   sapientia   Dei,    facit  quasi   justitia  divina. 


terram  in  medio  esse  suspensam,  et  imraobilem 
manere,  cum  utique  gravior  sit  quam  aqua;  ea 
ratione  possunt  dicere  non  pracipitari  aquam  or- 
bis  illius  ccelestis  conversione  qua;  super  ccelos 
est.  Sicut  enim  terra  inani  suspcnditur,  vel  pon- 
dere  librato  undique  imraobilis  prrsoverat ;  ita  et 
aqua  aut  gravioribus  aul  aiquis  cum  terra  ponde- 
ribus  examinatur.  Ideoque  non  facile  superfundi- 
tur  mare  terris,  nisi  cum  jubetur  exire. 

12.  Deinde  cum  ipsi  dicant  volvi  orbem  cceli 
stellis  ardentibus  refulgenlem,  nonne  divina  Pro- 
videntia  necessario  prospexit  ut,  intra  orbcra  coeli 
et  supra  orbem,  redundaret  aqua,qu£e  illa  forventis 
axis  incendia  temperaret?  Propterea  quia  cxundat 
ignis  et  fervet,  etiam  aqua  exundavit  in  terris,  ne 


Gum  haec  audis,  quid  miraris,  si  supra  firmamen-  C  eas  surgentis  solis  et  stellarum  micantium  ardor 


tum  cojli  potuit  tantae  majestatis  operatione  unda 
suspendi? 

11.  De  aliis  h£EC  collige,  de  iis  qu;e  viderunt 
oculi  hominum,quomodo  ad  Judaeorum  transitum. 
si  rationem  qu;eris,  se  unda  diviserit.  Non  solot 
hoc  esse  naturae,  ut  aqua  se  discernat  ab  aijua, 
et  in  profundo  interfusiones  aquarum  terroe  nie- 
dio  (40)  separentur.  Gelaverunt  enim  fiuctus,  et 
firmamenti  specie  cursum  suum  insolito  fine 
frcnarunt.Nonne  potuit  etiam  aliter  Ilebrffium  po- 
pulum  liberare.  Sed  tibi  voluit  ostendere,  ut  eo 
spcctaculo  etiam  i!Ia  quae  non  vidisti,  aestimares 
esse  credcnda.  Jordanis  quoque  rcfiexo  amnc,  in 
suum  fontem  revertitur.  Harere  aquara,  cura  labi- 
tur  inusitatum ;  rursum  redire  (47)  in  superiora 
sine  ullo  repagulo  irapossibile  habetur.  Sed  quid  ' 
impossibilc  ei  qui  dedit  posse  infirmis  ut  infirmus 
dicat  (48)  :  Omnia  possum  in  eo  qui  me  conforlal 

{■'la)  Mss.  Corb.  vet.,  diuturnitas  suh.Uantix.  Hc- 
liqui  mss.  et  edit.,  diulurnitalis  substantia. 

(46)  Tres  mss.,  uquarum  medio;  edit.  liom.a^urt- 
rum  sine  mcdio. 

(47)  Edit.  Rom.,  hxrere  aquuni  cum  labitur,  sur- 
sumque  redirc;  cdit.  Pet.,  Era.,  Oill.,  hxrerc  aqitani, 
el  ita  sur.wm  rcdirc ;  niss.  vcro  ut  nos  in  textu,  ni- 
si  quod  potiorcs  prima  manu  habont  usitatum,  se- 
cunda  inusitatuyn. 

(18)  Ita  mss.  Corb.  vpt.,  Ben.,  Th.  ct  Cnrn.  Alii 
et  edit.  onmes  (excepta  Paris.  an.  1G14,  in  qua  in- 


exureret,  et  tenera  rerum  cxordia  insolitus  vapor 
L-edcrct.Quanti  fontes,  fiuvii,  lacus  irrigant  terras  ; 
98  quia  eas  internus  quidam  ignis  vaporat?  Unde 
enim  aut  arbores  germinarent,  aut  frumenta  vel 
sata  prorurapercnt,  vcl  orta  coquercntur;  nisi  ea 
interior  quoque  ignis  animarct?  Qui  etiam  de  saxis 
frequenter  excutitur,  ct  de  ipso  Sc-cpe,  dum  ea;di- 
tur,  ligno  exsilit.  Ergo  sicut  nccessaria  ignis  crea- 
tura,  ut  ordinata  ct  disposita  permaneat,  ccelique 
clementia  temperet  aquarum  rigorem ;  ita  ctiam 
aquarum  redundantia  non  superflua,  ne  alterum 
altero  consumeretur,  quia  nisi  conveniens  utrius- 
que  mensura  sit,  sicut  ignis  a([uam  exsiccat,  ita 
el  aqua  rcstinguit  ignem.  Ideotiiie  pondcre  et  raen- 
sura  exarainavit  univcrsa;  nunierata  enim  siint  ei 
et  stillicidiapluviarum,  sicut  in  libro  Job  legimus 
{Joh.xxvm,  26)  Sciens  vel  rerum  facilcm  dcfectum 
foro,  vcl  solulionom  universitatis,  si  alterum  exsu- 

/i'-Hii.5)  legunt,  qui  dcdit  possc  quihus  voluitf  Dcdil 
posse  infirmitatihus.  Qua;  ultima  vox  si  rctintaliir, 
non  mutnbitur  sensus.  Potcst  enim  diri  infirmitas 
pro  infirmo,  ut  pcr  metonymiam  scnium  pro  scne, 
sacrile(/iutn  pro  sacrileno. 

(49rCorb.  ct  Carn.  In  Dco  qui  mc  conlorlul. 

(50)  Sic  mss.  duoderim;  nt  Hig.,  Vicl.  unus  ot 
Gem.,  sicul  a.vis  cali  scwpcr  movclur,  ila  aqua  sem- 
jicr  haurilur,  edit.  vero...  scmpcr  movelur,  ct  aqua 
invvctur,  cl  aqua  scmpcr  haurilur. 


163 


S.  AMBROSII 


1P4 


poraretur  ab  allero,  ila  utriusque  tempcravit  dio- A.  ra'.'^';  s  iu   speciem  ignis.  Et  ideo  aiunt  quod  nec 

ignitus  natura  sit,  et  si  quid  habet'caloris,  ferunt 
ex  nimio  motu  conversionis  accirterc.  Quod  ideo 
dicendum  pulant,ut  nihil  videatur  bumoris  consu- 
mere  :  quia  calorcm  quo  humor  vcl  miauitur,  vel 
Ijlerumque  exhauritur,  non  habet  naturalera.  Sed 
nihil  agunt,  cum  ista  componunt;  quia  iiihil  inter- 
est,  utrui/i  ex  natura  calorom  quis  hnbcat,  an  ex 
passionc,  aut  aliqua  ex  causa;  quia  ignis  omnis 
consuniptur  humoris  est,  vel  hujusmodi  materiae, 
quam  flamma  consuevit  e.xurere.  Nam  sive  ex 
lignis  haudquaquam  semiustulatis,  sed  inter  se 
collisis,  ignis  excussus  excipiatur  foliis,  eliam 
ilamma  adolet,  ac  si  de  igne  acceadas  facem  :  sive 
de  fiamma;  lumine  lumen  acceadas,  eadem  species 
et  natura  esl  luminis,  ac  si  illud  non  naturalis 
ignis  adoleverit,  sed  accidcns  cuusa  generaverit. 
Vel  hinc  saltem  contemplentur  solis  calorem,  quo 
diversa  ei  Ueus  constituit  cursus  sui  loca  et  tem- 
pora;  ne,  si  semper  in  iisdem  moraretur  locis, 
quotidiano  ea  vapore  exureret.  Mare  ipsum  ideo 
ferunt  ipsi  salsam  atque  amaram  aquam  habere, 
quod  ea  quae  fluviis  in  freta  influat,  calore  absu- 
matur,  tantumquo  vapore  diurno  consumi,  quan- 
tum  quotidie  ex  diversis  fluviorum  cursibus  inve- 
hatur.  Quod  ex  solis  quadam  dijudicatione  fieri 
perhibetur,  qui  quod  purum  ac  leve  est,  sibi  rapit, 
quod  grave  atque  torrenum,  relinquit  :  ex  quo  re- 
raanet  salsum  illud  alque  aridum,  quod  sine  usu 
ac  suavitate  potandi  sit. 

CAPUT  IV. 

nimum  inter  se  ipsa  elementorum  natura  decernit.  C  Cailum,  nomeii  commune;  speciale  vero,  firmameu- 


pendia  :  ut  neque  plus  ignis  excoqueret,  ncque 
exubcraret  aqua  :  scd  imuiinutio  fioret  utriusque 
modorata,  qua3  et  supcrfluum  detraheret,  et  neoes- 
sarium  rescrvaret.  Itaque  cum  tanta  de  terris 
erurnpaut  maximorum  fluenta  amniura,  Nilus  cf- 
fuso  .Eg.vptum  stagnans  flumine,  Danubius  de  oc- 
cidcntaiibus  partibus,  Barbarorum  atque  Romano- 
rum  intersecans  populos,  donec  Ponto  ipse  con- 
datur,  Rhenus  dc  jugo  Alpiura  usque  in  Oceani 
profunda  curs  is  suos  dirigens,  Romani  memoran- 
(lus  advcrsus  feras  gentcs  murus  imperii,Padus  ma- 
ritimorum  commeatuum  Italicis  subsidiis  fidus 
iiivector,  Rhodanus'  rapido  concitus  cursu  Thyr- 
rhcni  icquoris  frela  scindens,  in  quo  nun  mediocre 
fertur  navigantium  poriculum,  dum  inler  se  maris  ^ 
fluctus  et  amnis  flucnta  decertunt,  ilemque  de  se- 
ptcntrionali  parte  Phasis  (51)  Caucaseis  montibus 
fusus  cum  pluribus  aliis  in  Euxinum  se  prajcipi- 
tans  mare,  prolixum  est  singulorum  prosequi  flu- 
viorum  nomina  qui  vel  in  noslrum  mare  derivantur, 
vel  exinaniuniur  Ocoano  ;  cum  tanta  igitur  ubertas 
aquarum  sit,  tamen  plerumque  terra  meridianos 
plagffi  torretur  ardoribus,  atque  jEstu  soluta  fa- 
tiscit  in  pulverem,  miserandi  agricolas  labore  con- 
sumplo  ;  ut  frequenter  ad  potum,  siccatis  puteis, 
ai-ido  gurgite  subsidium  vilale  dcficiat.  Et  erit  qui- 
dem  quando  dicat  abysso  :  Deserta  eris,  et  omnes 
fluvios  siccabo  ih<i..  xli.,  27),  sicut  per  Isaiam 
ruUu-um  annuntiavit.  Sed  etiamantequam  ille  dies 
adveniat,  divino  pra;stitutus   arbitrio  (52),  nou  mi- 


C.robro  ilaque  aut  inundationibus  mundus  hic  qua- 
titur,  aul  nimio  sstu  et  ariditate  vexaiui'. 

\'i.  Noli  igitur  incredibilem  opinari  aquarum 
multitudinem,  sed  respice  ad  vim  caloris,  ct  incrc- 
(lulus  noa  cris.  Multum  est  quod  ignis  absorbct  : 
quod  vel  ex  illo  nobis  debet  esse  manifestum, 
cum  medici  vasa  quiedam  angusta  ore,  planiora 
(li^super,  intus  concava,  levi  lucern»  conccpto  lu- 
mine  aifigunt  corpori  qucmadmodum  99  caior 
iile  omnem  in  se  rapiat  humorem?  Quis  igitur 
dubitet  quod  ignitus  ;Ether,  et  magno  fervens  va- 
pore  infiammaret  atque  exureret  omnia,  nisi  lege 
qiiadam  sui  cohiberetur  auctoris,ut  nec  flumina,neo 
locus,nec  ipsa  niaria  vim  ejus  possent  reslinguere? 


inm  :  et  nnde  vo.v  ntraque  desumpta.  Hinc  cceli 
ttcccptioHcs  nonnullx ;  et  ad  e.vtremum,  cum  ccclo- 
ruiii  uc  firmamenti,  tum  aquarummoralis  interpre- 
lulio. 

15.  Ssd  rcvcrtamur  ad  propositum.  Fiat  firma- 
menium  inier  medium  aqttas.  Non  moveat,  30  sic- 
uti  jam  dixi,  quia  supra  coelum  ait,  hic  dicit  /ir- 
mamenluiii ;  quoniam  et  David  dicit  :  Ctrli  cnar- 
rant  f/loriam  Dei,  ct  opera  mamium  ejus  aimuntiai 
firmamcntum  (Psal.  xviii,  2),  hoc  est,  mundi  opus 
cum  videtur,  suura  laudat  auctorcm.  Invisihilis 
enim  majestas  e.jus  per  ea  quK  videntur,  agnosci- 
tur.  Et  videtur  mihi  nomen  coilorum  commune 
esse,  quia  piurimos  coclos  Scriptura  testificatur, 
nomen  aulem  esse  speciale,  Crmamentum.  Siqui- 


Et  ideo  desuper  aqua  impetu  quodam  descendens,  t^  deni  et  hic  ita  habetur  :  Et  vocavit  Deus  firmamen- 


iu  tantos  plerumque  imbres  rumpitur,  ut  fiumina 
et  lacus  repcnte  repleantur,  ipsa  maria  exundent. 
Uiido  frequenter  et  solem  videmus  madidum  atque 
rorantem.  In  quo  evidens  dat  indicium,  quod  ali- 
mentum  sibi  aquarum  ad  temperiem  sui  surnpse- 
rit. 

14.  Tantum  autem  inost  illis  impugnauda;  veri- 
lalis  studiura,  ut  solem  ipsum  negent  ctdida;  na- 
t'ira;  esse;  co  quod  albus  sit,  non  rubicundus,  aut 

(51)  Mss.  Vat.  duo,  Tanais;  Big.,  Eusis;  Vict. 
unus,  Gocn.,  Gan.  Corb.  nnus, Euxis...  mss.septcm, 
lirxcipitat,  reliqui,  ac  edit.  oinnes,  praecipitans. 


tum  cceium  [Gen.  i,  8),  ut  videatur  supra  genera- 
litcr  dixisse,  in  principio  coelum  factum,ut  omnem 
cflclesti  creaturos  fabricam  comprehenderet  :  hic 
autem  specialem  firmamenti  hujus  cxterioris  so- 
liditatcm  quod  dicitur  cocli  lirmamentum,  sicut 
legimus  in  hymno  prophetico  :  licnediclus  es  in 
firmamento  cmli  [Dan.  iii,  56).  Nam  cojlura,  quod 
oOpavci;  Gra;ce  dicitur,  Latine,  quia  impressa  stel- 
larum  lumina  velut  signa  habcat,  tanquam  caela- 

(52)  Vet.  edit.  ac  mss.  aliquot,  Divino  prsefeclus 
arhitrio. 


463 


HEXAEMEROxN  LIB.  II. 


160 


luiii  appellatur  :  sicut  argentum  qucii  signis  crni-  J^ 
nentibus  refulget,  cKlatum  dicimus,  oCpav6;  autem 
ir.a  zo\i  hoirj^xi  (licitur  (53),  quod  videatur.  .  . . 
Igitur  terra;,  qu®  obscurior  est,  ouoavi?  nuncupa- 
tur-,  quia  lucidus.est,  lanquam  visibilis.  Unde  puto 
et  illud  dictum  :  Vohitilia  ca'li  (54)  semper  vidcTit 
fadan  Palris  nui,  qtii  in  rcelis  est  {Malth.  xvm,  !8). 
Et :  volatitia  circa  jirmamcntwn  cwli  {Gcn.  i,  20) ; 
co  quod  potestates,  quae  sunt  in  illo  visibili  loco, 
spectent  haec  omnia,  et  subjecla  suis  habeant  con- 
spectibus. 

IG.  Denique  clausum  ccelum  dictum  est  tempo- 
ribus  Eliae  quando  in  Acbab  et  Jezabel  pcrfidia 
regnabat,  cum  jjrnulus  regali  saerilegio  deserviret, 
eo  quod  nemo  ■i  ccelum  oculos  erigebat,  ncmo 
ejus  auclore 

adorabant.  Unde  hoc  colligimus?  Q 
dictionibus  populi  Israel  dixit  Deus  :  Erit  tibi 
cceluni  super  caput  luum  xneum,  el  terra  tua  fer- 
rea  [Deut,  xxviii,  23),  quando  pretium  pcrfidiae 
luens  populus  Judajorum,  intemperie  coeli  et  ter- 
ra;  inlecunditate  multatur  ;  de  ccelo  enim  causa 
fertilitatis.  Denique  et  Moyses  benedictiones  Iribui 
Joseph  a  finibus  cccli  et  rore  abyssi  fontium 
dcorsum,  et  secundum  horam  a  solis  eursu,  et  a 
convenientibus  mensibus  (5.5),  et  a  vertice  mon- 
tium  et  collium  tEternorum  dedit,  eo  quod  mode- 
ralione  coelesti  terrarum  fecunditas  nutriatur. 
Ferreum  crgo  coelum,  quod  nullum  exsudat  hu- 
morem,  quando  nullis  nubibusimberrumpitur  (56) 
Cst  etiam  ferreum  ccelum  subobscurus  aer,  pres- 


!T.  Nco  prasterit  rctuliss  aliquos  coks  ca.lo 
rum  ::d  infelligibilea  virlutes,  firmamentum  ad  opo- 
ratorias.  Et  ideo  laiulirfe  coe^os,  vel  enarrare  glo- 
riam  Dei,  annunliare  firmanientum  :  sed  non 
quasi  spirilualia,  scd  quasi  opera  mundi  enarrant, 
queraadmodum  supra  disimus.  Alii  quoque  puri- 
ficatorias  virtutes  intcrjiretati  sunt  aquas,  quaj 
suptr  coclos  sunt.  .\ccipimus  hirc  quasi  ad  tra- 
ctstus  dccorem  :  nobis  tameu  non  alienum  vide- 
(ur  atque  absurdum,  si  aquas  veras  jiropier  il- 
lara  causam,  quam  dixiiuus,  intelligamus.  Nam  ct 
ros  et  gelu  et  frigus  et  a^s!us,  serundum  hymnum 
proplieticum  benedicunt  Domiiuim,  benedicit  et 
tcrra  {Dan.  iii,  64  el  seq.)  :  et  illa  non  ad  intel- 
ligibiles  naturas  referiraus,  sed  ad  veritatem. 
irem  venerabatur,  sed  ligna  et  lapidos  _  Laudant  etiam  dracones  Dominum  {Psal.  cxlviii, 
.  Unde  hoc  colligimus?  Quia  ct  in  male-      7)  ;  quia    natura   eorum    et  species   cum  videtur, 

non  mininum  vel   decoris  offundit,  vel  "    3sse  ra- 
tionis  ostendit. 

CAPUT  V. 
Quam    perfecta    Putris   an  Filii  in    operibus    suis 
conjunclio.    Videre  in  Dcff  uiem  atque  npprolare, 
Opus  laudarc  partibus  nondum  abfJutis  Deo   pru- 
prium. 

18  Ki  vidit  Deus  quia  honur.i  {Gen.  i,  10).  Fa- 
cit  rilius  quod  vult  Pater :  laudat  Pater,  quod 
facit  Filius.  Nihil  in  illo  naturce  degeueris  inve- 
nilur,  cujus  opus  a  palerna  non  dcgenerat  volun- 
tate.  Vidit  utique,  non  oculis  corporalibus  iuten- 
dit  :  scd  definivit  plenitudini  graiia;  convenire, 
ut  mihi  ejus.judicium  cognoscerelur  :  nos  eaim  so- 
sus  atque  nebulosus  colore    ferrugineo,    quando  C  k-mus  etiam  de   iis,   qua;  divina  sunl,  diiputaie. 


rigore  frigoris  stringitur  terra,  tunc  veluti  super 
caput  nostrum  hunior  suspensus  videlur,  ct  pcr 
momcnta  imminere.  Plerumque  etiam  glacialibus 
ventorum  flatibus  rigentes  aquse  consolidantur  in 
nivcm,  et  rupto  acre  nix  funditur.  Ncqiic  enim 
lirmamentum  hoc  potest  sine  aliquo  rumpi  fra- 
gore  1,57).  Ideo  et  firmanienlum  31  dicitur,  quod 
nim  sit  invalidum,  ncc  rernissum.  Unde  et  de  to- 
nitrubus,  qusc  concepto  inlra  sinum  nubium  spiri- 
tu  cum  se  vehementcr  erupturus  eliserit  (58),  ma- 
gno  coQcrepant  sonitu,  ait  Scriptura  :  Firmans 
tonitrua  {Amos  iv,  13).  A  flrmitale  ergo  firma- 
mentum  est  nuncupatum,  vel  quod  divina  virtute 
firmatum  sit,    sicut   Scriptura  nos  docet:  dicens  : 


Et  quid  miruin  si  dc  opere  relractare  possiut,  qui 
de  ipsius  operatoris  generatione  faciunt  quaislio- 
nes  ?  Ipsum  in  judicium  vocant,  ipsum  ina;qualem 
atque  degenerem  asscrere  conanlui-.  Ideo  legis  :  Et 
dixit  Deus,  el  fecit  Dcus.  Eodeni  Paleret  Filius  ma- 
jcstatis  honorantur  nomine.  E£  vidil  Dcus  quia 
bonum.  Dixit  tanquain  omnia  qua:  Pater  vellet 
scicnti,  ct  vidit  tamquam  omnia  qua;  Filius  faceret 
scicntia  tcnens,  et  e(ficien.«  operaticnc  consorti. 

10.  Vidit  quia  bonum.  Non  utiquc  cognovil  quod 
nesciebat,  sed  probavit  quod  placebat.  iNon  quasi 
incognitum  placuit  opus ;  quia  nec  quasi  incogni- 
tus  Pater  qui  complacuit  in  Filio,  sicut  scriptum 
est :  llic  eU  Fllius  mcus   dileclui,  in  3%  quo  milti 


Laudate    eum  in    firmamento    virlutis   ejtts    {Psal.  t>  complacui  {Malth.  iii,  17).  Scil  aulrra  seraper  Filius 
CL,  1).  voluntalem  Patris,  et  Pater  Filii,  et  audit  Palrem 


(53)  Edit.  Era.  et  sequentes  ;  iz4  toj  6pav  Svu 
(Rom.    addit   vel   opirjOat.    quod    videatur  ■:'!,■/  fiXT.v 

opiv  ivwOsv  Y^,v.  Mss.  ir.b  xoO  Jpiaxai  dicilur,  qttod 
vtdealur.  Mss.  quinque  probatis-simi .  .  qttod  dividi- 
tur.  At  qua;  scquunlur  Gra>ea  vcrba,  ita  confuse 
scribiintur,  ut  a  ncmine  eoruin  quos  consuiuimus, 
legi  [jotucrint.  Subodoramur  taincn  per  ha;c.  non- 
ninil  de  divisione  ca;li  a  circulo  horizonte  signata 
indicari. 

(54)  Edit.,  nonnulla;  Paris.  volatiiia  ca;li,el  volan- 
lia  supcr  terram,  scctis  firmamentum  coeli.  LX.\... 
st'.  tt,;  y"'!;  *^~  "^^*  aT£pco)u.3t  TO'j  oupavou.  Hic 
autcm  significari  angelos  elarc  ostenditur  cx  Am- 
brosio  1.  I  de   Intcrpell.,    c.  0,    Eadcin  nietaphora 


usum  reperiasbcatum  Job  xxviiii,  2  ;  videsis  glos- 
sam  interl.  ad  istura  locum. 

(55)  lla  plures  ac  poiiores  ujSs.  ;  at  recontinrcs 
aliquot  atque  edit.,  a  ftnibus  cwli.  rore,  it  alnjs- 
sis  fontitim  deorstim  vcnienl'bus :  \'\i\g.,  de  imnis 
cceli  et  rorc  atque  abysso  sulijacente ;  L\.\,  ir4 
6pu>v     oupavou,     xai    6p<i(jou,    -Axl    iiA    aStiffiTuv    7rr,Y<iv 

XJTUlOjV. 

foOj  Rom.    edi(.,  nulliti   nuhilms  itnher  crttmpit. 

(57)  Post  vocps  ruiiipi  frangore,  addilur  in  (idil. 
aut  penelrari.  Et  nuin.  17,  post  gloriam  nei,  ai\- 
ditiir  in  cisdcm  et  operu  manuum  ejus.  Utrumquo 
dpe9t"in  mss. 

(5S)  Omncs  cdil.,  eruptura  cliscnnt. 


167 


S.  AMniUtSII 


168 


Filius  semper,  et  Patcr  Filium  pcr  unitatem  na-  A. 
turffi,  voluntatis  alque  substantia;.  Denique  testa- 
turhoo  in  Evangelio  suo  Filius,  dicens  ad  Patrcm  : 
Sciebam  quia  semper  me  audis  (Joan.  xi,  'r2).  Ima- 
go  est  enim  invisibilis  Dei  Filius.  Omnia  Palris 
quasiimago  exprimit,  omnia  ejus  quasi  splendor 
gloria;  illuminat,  atque  nobis  manifestat.  Videt  et 
Filius  Palris  opus,  sicut  et  Pater  Filii  ;  sicut  et 
ipse  Dominus  dcclaravit :  Non  polest  Filius  facere 
a  se  quidqmnn  nisi  quod  viderit  facientem  Palrem 
[Joan.  V,  19).  Videt  ergo  facientem  Patrem,  et 
videt  per  secretum  invisibilis  naturs,  et  audit  si- 
militer.  Denique  ait :  Sicut  audio,  judico,  et  judi- 
cium  meum  verum  est ;  qiiia  non  sum  solus,  sed 
eijo,  el  qui  misit  me  Paler  [Joan.  viii,  16). 

20.  Hoc  mysticum  est,  illnd  morale.  Vidit  mihi,  „ 
probavit  mihi.  Quod  Deus  probavit,  tu  reprehen- 
sibile  ne  dixeris  ;  quoniam  quod  Deus  mundavil,  lu 
comir.une  ne  dixeris  {.-lct.  x,  15),  scriptum  tibi  esse 
meministi;  ergo  bonum  Dei  nemo  blaspbemet(59). 
Si  firmamentum  bonum,  quanto  magis  bonus  ejus 
crealor  ;  etiamsi  Ariani  nolint,  Eunomiani  recla- 
ment,  radicis  degeneris  fructus  deterior. 

21.  Vidit,  inquit  Dcus  qitia  bonum.  Solent  ar- 
tificcs  singula  prius  facere,  et  postea  habili  com- 
missione  counectere:   ut  qui  vultus  hominum  vel 

(59)  Codex  I5ig.  et  Gem.,  bonum  nomen  Dei  ne- 
mo   btaspheniet.    Alii   quatuor.  .  .  .   ne   blasphcmcs. 


corpora  excudunt  de  marmore,  vel  eere  iingunt, 
vol  ceris  exprimunt,  non  tamcn  sciunt  quemad- 
modum  sibi  possiut  meinbra  singula  convenire,  et 
quid  gratiaj  afierat  futura  connexio  ;  et  ideo  aut 
laudare  non  audent,  aut  pro  parte  laudant.  Deus 
vcro  tanquara  aestimator  universilatis,  praevidens 
qu«  futura  sunt,  quasi  perfecta  jam  laudat,  qu<E 
adhuc  in  primi  operis  exordio  sunt,  finem  opcris 
cognitionc  prcneveniens.  Nec  mirum,  si  apud  quem 
rerum  perfectio,  non  in  consummatione  opcris, 
sed  in  suffi  prsedestinatione  est  voluntatis,  laudat 
singula,  quasi  convenientia  futuris  :  laudat  pleni- 
tudinom  singulorum  venustate  compositam.  IUa 
est  enim  vera  pulchritudo,  et  in  singulis  membris 
esse  quod  deoeat,  et  in  toto  ;  ut  in  singulis  gratia, 
in  omnibus  formse  convenientis  plenitudo  laudetur. 
22.  Sed  jam  etiam  secundus  nobis  claudatur 
dies,  ne  dum  opus  astruimus  firmamenti,  infir- 
miores  eos,  qui  audiunt,  dicendi  prolixitate  facia- 
inus ;  dum  in  noctem  sermo  producitur,  quae 
adhuc  carens  luna;  stellarumque  lumine,  nondum 
enim  luminaria  creata  sunt  oa;li  (60),  obscurita- 
tem  possit  afferre  remeantibus  :  simul  ut  eibo 
potuque  curentur  corpora,  ne,  animis  epulantibus, 
fragilitas  carnis  de  noclurno  quoque  jejunio  con- 
quoratur. 

(60)  Mss.  quatuor,    quae  cceli  obscuritatem  possinl 
uufcrre  remcantibus. 


LIBEK  TERTIUS. 

DE    OPERE    TERTll    DIEl. 


33  CAPUT  I.  ^Sermo  IV.) 
Cum  aqux  divino  obciliatit  impcrio,  homincs  eidem 
non  parere  flagiliosum.  In  aquarum  congregalionc 
Ecclesix  fii/urani  e.rprimi.  Quam  prxclarum  spe- 
ctarulum  c.vliibcat  eadem  Ecclesia  ;  el  quomodo 
super  flumina  fundata  sit. 

1.  Dies  terlius  nobis  hodie  in  sermone  nascatur, 
qui  ortus  est  in  lectione.  Praeclarus  dies,  qui 
terram  a  naufragio  liberavit,  dicente  Deo  :  Congre- 
gdur  aqua  quce  est  suh  coelo  in  congreijatione  una 
(Gen.  i,  9).  De  quo  prwfationem  adoriri  plaoet. 
Comjregetur  aqua  dictum  est,  et  congregata  est  ; 
et  frequenter  dicitur,  Congregetur  populus,  etnon 
congregatur.  Non  mediocris  pudor  est  imperio  Dei 
insensibilia  elementa  parere,  et  homines  non  obe- 
dire,  quibus  sensus  ab  ipso  tributus  est  auctore. 
Kl  fortasse  hic  pudor  fecerit,  ut  hodie  phires  con- 
vcniretis  ;  ne  quo  die  congregata  est  aqua  iu  con- 
giegationem  unum,  eo  die  populus  nequaquam 
congregatus  in  ecclesiam  Domini  videretur. 

2.  Nec  hoc  solum   obedientis   aquje  e.^emplum 


habemus ;  nam  et  alibi  scriptum  est :  Viderunl  te 
aqux,  Dcus,  videnmt  te  aqux,  et  timuerunt  iPsul. 
Lxxvi,  17).  Neque  enim  verisimile  non  videtur  de 
aquis  dictum,  quando  alibi  quoque  idem  propheta 
ait  :  Mare  vidit  et  fugit ;  Jordanisconvcrsus  est  retror- 
snm  {Psat.  cxiii,  3).  Hoc  enim  vere  factum  quis  igno- 
rat,  quod  ad  Hebra30rum  traasitum  mare  fugerit, 
quando  se  unda  divisit ;  transivit  populus  pulve- 
rulento  vestigio,  perisse  mare  credens,  fugisso  fiu- 
ctus?  Donique  credidithoc  yEgyptius,  et  ingressus 
est  :  sed  illi  rediit  unda,  quee  fugerat.  Novit  ergo 
aqua  et  eongregari,  et  timere,  et  fugere,  quando 
Deus  pra;cipit.Hanc  imitetur  aquam  et  unam  con- 
gregationem  Domini,  unam  Ecclesiam  noverimus. 
3.  Congregata  est  hic  quondam  aqua  ex  omni 
valle,  ex  omni  palude,  ex  omni  lacu.  Vallis  est 
ha;resis,  vallis  est  gentilitas  ;  quia  Deus  montium 
est,  non  vallium.  Denique  in  Ecclesia  essultatio 
est,  in  hKroesi  et  gentilitate  fletus  et  mcEror.  Unde 
ait  :    Disposuit    in  convalle  /le^MS    [Psal.   l.xxxiii, 


169 


HEXAEMERON  LIB.  III. 


170 


6-7).  Ex  omni  igitur  valle  congregatus  est  populus  A  crgo  aulsa,  quibus  attollit  vitam  bonam,    peccata 
catholicus.  Jam  non  multK    congregationos   sunt,      legit,  culpam  obumbrat. 


sed  una  est  congregatio,  una  Ecclesia.  Dictum  est 
et  hic  :  congregetur  aqua  ex  omni  valle,  et  facta 
est  congregatio  spiritalis,  et  factus  est  unus  po- 
pulus ;  ex  haereticis  et  gentibus  repleta  Ecclesia  est. 
Vallis  est  scena,  vallisest  circus,  ubi  currit  mendax 
equus  ad  salutem,  ubi  vilis  34  et  abjecta  con- 
tentio,  ubi  litium  fffida  deformitas.  Ex  bis  igitur 
qui  circo  inhrerere  consueverant,  fides  crevit  Ec- 
clesiae,  quotidianus  coetus  augetur. 

4.  Palus  est  luxuria,  palus  est  imtempcrantia, 
palus  est  incontinentia  .•  in  qua  volutabra  libidinum 
sunt,  bestiarum  murmura,  latibula  passionum:  ubi 
mersantur  quinque  inciderint,    et  non    emergunt : 


0.  H«c  est  ecclcsia  quae  supcr  maria  fandata 
est,  et  super  flumina  pr;cparata.  Supra  vos  cnim 
coufirmata  est  et  praeparata,  qui  sicut  flumina  puro 
in  eam  mundi  foate  decurritis  (63)  ,  de  quibus  di- 
ctum  est :  Elevaverunt  jlumina,  Domine,ek'vaverunl 
flumina  vocem  suam  a  voce  aquarum  multarum 
[Psal.  xcii,  3,  l).  Et  addidit :  Mirabiles  elaliones 
maria,  mirabilis  in  excdsis  Dominus  {Ibid.  4).  Bona 
fluiriina  ;  hausistis  eniin  ex  illo  perenni  et  pleno 
fonte  (64),  quo  35  fluistis  qui  ait  vobis  :  Qui  a-e- 
dit  in  me,  iicut  dicit  Scriptura,  flumina  de  ventre 
ejus  jluenl  aqux  vivx  [Joan.  vii,  38).  IIoc  autem 
dicebat  de  spiritu,  quem  inciplebant  accipere,  qui 


ubi  labuntur  pedum  vestigia,  fluitant  singulorum  p  credituri  eranl  in  eum.  Sed  jam  quasi  boni  Jorda- 


mcessus  :  ubi  fulicse  se  dum  lavant,  polluunt :  ubi 
flebiles  desuper  gemitus  columbarum  :  ubi  pigra 
testudo  ccenbso  ha;ret  in  gurgite ;  dcnique  aper  in 
paludc,cervus  adfontes.Ex  omni  igitur  palude,ubi 
quasi  rana  veterem  querelam  canebant,  congregata 
est  fides,  congregata  est  puritas  animi,  mentisque 
simplicitas. 

5.  Congregala  est  aqua  ex  omni  lacu,  ct  ex 
omni  fovea,  ut  nemo  fodiat  foveam  fratri  suo,  in 
quam  ipse  incidat:  sed  omnes  se  invicem  diligant, 
omnes  se  invicem  foveant,  et  quasi  unum  corpus 
diversa  se  membra  sustentent ;  quos  non  morti- 
feri  cantus  (61),  et  acroamata  scenicorum  quE 
mentem  emolliamt  ad  amorcs,  sed  consentus  Eo- 
clesi»,  et  consona  circa  Dei  laudes  populi  vox  et 
pia  vita  delectet  (G2) :  quibus  non  purpurca  peri- 
petasmata,  non  aulaa  pretiosa  spectare  voluptati 
sit,  sed  hanc  pulcherrimam  mundi  fabricam,  hanc 
distantium  inter  se  elementorum  copulam,  ctelum 
sicut  cameram  extensum,  ut  inhabitantes  in  hoc 
mundo  tegat,  terrani  ad  operaudum  datam,  diffu- 
sum  acrem,  clausa  maria,  populum  hunc  divin» 
operationis  organum,  in  quo  divini  modulamen 
resultet  oraculi,  et  Dei  spiritus  intus  operetur, 
templum  istud  sacrarium  Trinitatis,  sanctitatis 
domicilium,  Ecclesiam  sanctam,  in  qua  refulgent 
aula;a  ca'Iestia,  de  quibus  dictumest:  Diliila  locum 
tabernaculorum  luorum  et  aulxorum  luorum:  fvje, 
'te  parcas ;  longiores  fac  funiculos  iuos,  et  palos 
luos  confirma  :  adhuc  in  dexleram  et  sinistram   e.v- 


nis  flucnta  revertimini  mecum  in  origmem. 

C-^PUT  II. 
Terram  superfusis  aquis  prius  iiivisibilem,  iisdem 
unum  in  locum  conjlucnlibus  uppai-uisse.  Stobili- 
latem  ac  postca  fluidilatem  aquis  inditam  divina 
potestate,(iuxvariise.tcmptisaslruilnr.Quammirum 
aifuas  omnesunoloco  conlineri,  illisijue  suos limites 
a  Dco  pnuuji  poluisse. 

7.  Comjregetur,  inquit,  aqua  qux  siib  civlo  est  in 
coiigregationcm  unam,  et  appareat  aridu  (<ien.  i,  9). 
Et  factum  est  sic.  Fortasse  parum  crediderit  ali- 
quis  superioribus  sermonibus  nostris,  quibus  tra- 
ctavimus  invisibilem  ideo  fuisse  terram,  quod 
aquis  operta  tegeretur,  ut  corporeis  oculis  videri 
non  posset.  Ad  se  enim  propheta  retulit,  hoc  est, 
ad  nostram  conditionem,  non  ad  divina;  raajestatem 
nalura3,  quee  utique  omnia  videt.  Sed  ut  advertatis 
quia  non  quasi  nostri  ingeuii  probandi  gratia,  sed 
vestra;  causa  instructionis  suscepimus  hunc  tra- 
ctandi  laborem  astipulantem  nobis  lectionis  seriem 
lestificamur,  quio  (C5)  aperte  probat  post  congre- 
gationem  aqua;  qua;  erat  super  terram,  et  post 
derivationcm  cjus,  in  maria,  apparuissc  aridam. 
Dcsinant  ergo  nobis  dialecticis  disputalionibus 
movere  negotia  dicentes  (60) :  Quomodo  terra  in- 
visibilis,  cum  omni  corpori  naturaliter  et  species 
et  color  insit  omnis  autem  color  sil  subjcctus  aspe- 
ctui  ?  CUunat  Dei  vox  :  Congrcyelur  nqua  et  appa- 
reat  arida.  Ei  iteruin  Scriptura  dicit:  CongregiUa 
est  aqua  in  congregationem  unam,  et  apparuit  arida 
{Ibid.  10).  Quid   opus   fuit   iterare,  nisi   occurren- 


lende,  et  scmen  tuum  gentes  hxreditate  possidebit,  cl  D  duin  qua;stionibus  judicasset  propheta  ?  Nonne  vi- 
civilales  desertas  inhabitabit  [Isa.   uv.  a,  3).  Habet      detur  dicere  :  Non  dixi  invisibilemsecundum  natu- 


1,61)  Mss.  aliquot :  mortifen  cantus  cromatum 
scenicorum.  Non  male  est  enim  croma,  seu  potius 
cruma,  musicorum  instrumentorum  sonus,  i-fj  loO 
)ipou£'.v,  hoc  est  pulsurc.  Alii  magno  numcro...  et 
acromatum  scenicorum.  Melius  edit...  ct  acroamata, 
scenicorum.  Fit  autem  ea  vox  ir.b  toG  ivipooiaOai, 
id  cst  audirc,  ac  nonnunquam  pro  recitatione  et 
canlu  sumitur.  Sed  lieri  potuit  ut  vox  acromalum 
Ambrosli  tcmpore  apud  populum  in  usu  esset. 

(62i  Sic  omnes  inss.,  excepto  Reg.,  qui  sicut  ct 
omnes  edit.  pra-fert  ct  pia  vota  ilclcctcnl. 

(63)  Edit.  Rom.  ct  pauci  lique  uon  magn;c  au- 
ctoritatis  mss.,  undique  fonte  decurrilis  alii  ct  edit. 
vet.,  mundi  fonte  decurrilis,  id  e8t,purgaliab  hiero- 

Patboi.  XIV. 


seos  ac  gentilitatis  erroribus. 

(61)  lla  m.ss.  non  pauci.  Alii  nonnuUi,  a  quo 
fluilis,  qui,  etc,  aut  cum  edit.  Rom.,  a  quo  fluit 
is  qui,  etc.  Ali(iuot  eliam,  et  vet.  edit.,  a  quo  flui- 
tis,  quod  fhntis,  qui,  etc. 

(65)  Puiis,  ali(iuot  edit.,  astipulatur  nobis  leclio- 
nis  svrivs,  qua',  efc.  Ali;u  omnes  et  mulli  iiiss., 
astipulanle  nobis  lcclionis  scrie  teslifuumur,  qux ; 
Roni.  edit.,..  lestificanlur ea  qux,  elc.  Reliqai  vcro 
niss.  uuctoritate  superiorcs  uec  numcro  pauciores, 
ut  nos  In  le.\tu. 

^OGj  Omnes  cdit.  cuin  puucis  mss.,  Drsinnut 
crgo  nobis,  qui  dii.dcctis...   ncgolia  soknt,  diccnlct, 


9 


111 


S.  AMBROSII 


172 


ram,    sed   secundum    superfusionem     aquarum?  A  derivata,    quantum    descenderit,     tantum    rursus 


Denique  addidit    sublato  velamine  apparuisse  ari- 
dam,  quos  ante  non  vidcbatur. 

8.  Iterum  quoque  quccstiones  alias  serunt  (07) 
dicentes :  Si  in  nongregationibus  diversis  aqua 
erat,  quomodo  si  illse  congregationes  in  superiori- 
bus  erant,  non  dcfluebat  aqua  in  eum  locum,  ad 
quempostDominiimperiumderivataesl(u8)?Natura 
enim  aquarum  sponte  in  inferiora  prolabitur.  Sin 
vero  in  inferioribus  erant  illae  congregationes, 
quomodo  contra  naturam  suam  aqua  ad  superiora 
conseendit?  Itaque  aut  naturalis  cursus  (69)  im- 
perio  non  equit,  aut  contra  naturam  imperis  profi- 
cere  non  potutt.  Cui  qu»stioni  facile  respondebo, 
si  mihi  ipsi  ante  respondeant  ante  prfeceptum  Do- 


ascendat  ?  Itaque  si  vel  impetu  suo  fertur,  vel  arti- 
ficis  ingenio  contra  naturam  suam  ducitur  et  ele- 
vatur,  miramini  si  divini  operatione  praecepti  ali- 
quid  ad  usum  natura;  ejus  accessit,  quod  in  usu 
ante  non  fuerit .'  Dicant  nunc  mihi  quomodo  tan- 
quam  in  utrem  congregaverit  aquas  maris  (Psal. 
-xxxii,  7),  ut  scriptum  est  quomodo  eduxerit  de 
pctra  aquam  {Psal.  lxxvii,  16)  ?  Qui  potuit  de  petra 
cducere  aquam  que  non  erat,  non  poluit  aquam 
educere  quas  erat  ?  Percussit  petram,  et  fluxenmt 
aqiix,  c!amat  David,  et  torrentes  inu7idaverunt 
[Psal.  Lxxvii.  20).  Et  alibi :  Super  tnontes  sta- 
liunt  aqux  [Psal.  cul,  6).  Habes  in  Evangelio  quod 
cum  gravis    esset  procella  ,  et   magnus  in    mari 


mini  hanoaquarum  fuissenaturam  ut  laberetur,  ut  _  motus,  ita   ut  trepidarent  apostoli  naufragii    peri 
.  Non  enim    es   usu  hoc   habet   cKterorum      culum,  excitas 


flueret 

elementorum,  sed  speoiale  et  proprium:  non  ex 
quodam  ordine,  sed  magis  ex  voluntate  et  opera- 
tione  Dei,  summi.  Quid  jusserit  Deusaudiunt.  36 
Vox  autem  Dei,  elTiciens  natura;  est  (70).  Eam 
vocem  effectus  operationis  implevit.  Ccepit  labi 
aqua.et  in  unam  confluere  congregationemj  qua; 
ante  erat  diffusa  per  terras,  et  plurimis  receptacu- 
lis  inhajrebat.  Cursum  ejus  ante  non  legi,  motuni 
ejus  ante  non  didioi,  nec  oculus  meus  vidit,  nec 
auris  audivit.  Stabat  aqua  diversis  locis,  ad  vocem 
Dei  mota  est.  Nonne  videtur  quia  naturam  ei 
hujusmodi  vox  Dei  fecit  ?  Secuta  est  creatura  pr»- 
ceptum,  et  usum  fecit  es  lege.  Prims  enim  con- 
stitutionis    lex   formam   in    posterum    dereliquit. 


averuiit  dormientem  in  puppi  Domi- 
num  Jesum,  et  surgens  imperavit  vento  et  mari, 
sedata  est  tempestas,  refusa  tranquillitas  [Mutth. 
VIII,  24-26).  Qui  potuit  imperio  mare  totum  sedare, 
non  potuit  aquas  imperio  movere?  Atqui  in  diluvio 
sic  accepimus,  quod  eruperint  abyssi  fontes  [Gen. 
VII,  li),  et  quod  induxerit  postea  spiritum,  et  sic- 
caverit  aquam  [Gen.  viii,  1) :  si  nolunt  obedisse 
naturam,  usumque  elementi  imperio  Dei  esse  con- 
versum  ;  vel  hoc  concedant  potuisse  immisso  vento 
aquas  ourrere,  quod  quotidie  vidcmus  in  mari, 
ut  indo  aqua;  cuirant,  unde  flaverit  ventus.  Si 
tempore  Moysi  excitato  Austro  valido  siccatum  est 
mare,  eodem  modo  siccari  non  potuit  congregatio 
aquarum,  et  37    in   mare  profluere   aqua,    quse 


Denique  semel  diem  fecit  et  noclem  :  ex  illo  manet  C  postea  divisa  est  a  profundo  (73)  [Exod.  xiv.^l).  Sed 


utriusque  diuturna  successio,etdiulurna  reparatio- 
Jussa  est  etiam  aqua  currere  in  congregatioueia  : 
ex  illo  currit,  fontes  labuntur  in  fluvios,  in  freta 
currunt  flumina,  lacus  derivantur  in  maria,  ipsa 
se  aqua  prajcedit,  urget,  et  sequitur.  Unus  est 
ductus,  unum  corpus.  Et  cum  sit  altitudo  diversa; 
indiscreta  tamen  dorsi  ejus  ffiqualitas.  Unde  et 
squor  appellatum  arbitror,  quod  superficies  ejus 
eequalis  sit  (71). 

9.  Respondi  secunrlum  illorum  propositum  ;  illi 
nunc  respondeant  mihi,  si  nunquam  viderint 
fontes  ex  inferioribus  scaturire,  de  pavimento 
aquam  surgere.  Quis  eam  cogit?  Undeprorumpit? 
Quemadmodum  non  doficit  ?   Quomodo  flt  ut  ima 


discant  naturam  posse  converti,  quando  petra 
aquas  fluxit,  et  ferrum  aqua;  supernatavit,  quod 
utique  Elisseus  orando  facere  meruit,  non  impe- 
rando  (IV  Reg.  vi,  6).  Si  igitur  ElisaBus  ferrum 
levavit  contra  naturam.  Christus  aquas  moverenon 
potuit  ?  Sed  movit,  qui  potuit  dicere  :  Lazare,  veni 
foras  [Joan.  \i,  i3),  et  mortuum  suscitavit ;  Deus 
enim  quod  jubet,  facit.  Itaque  pari  exemplo  dictum 
accipe :  Congregelur  aqua,  et  conyregata  est.  Di- 
cendo  auVem  congregetur,  non  solum  moviteam  de 
loco  :  sed  etiam  statuit  in  loco,  ut  non  prsterflu- 
eret,  sed  maneret. 

10.  Hoc  itaque  majoris   miraculi    est,    quomodo 
omnes  congregationes   in    unam    congregationem 


,.  _^>       j  1 .1  Ti  j  r\  defluxerint,  et  una  congregatio  non  adimpleta  sit. 

soh  ora   72)  undam  vomant  /  Hjec   secundum   oc- U  ,,  '  ,        r    °        ■    ,  .,■  ■     ■ 

Nan  et  scriptura   hoc  mter    mirabilia   constituit, 

dicendo :    Omnes    iorrente^  eunt   in  mare,  et  mare 

non  adimpletur  ^Eccle.  i,   7).    Utrumque   igitur  ex 

praecepto  Dei,  ut    fluat    aqua,    et   non   superfluat. 


cultae  secreta  natura;.  Ca;terum  quis  ignorat  quod 
rapido  plerumque  impetu  in  ima  descendens,  in 
superiora  se  subrigat,  atque  in  supercilium  montis 
attollat ;  plcrumque  etiam  canalibus  manuartificis 


(67)  Amerb.  et  Eras.  cum  mss.  nonnullis,  qu.v- 
stiones  alias  afjerunt. 

(68)  Edit.  omnes  et  mss.  aliquot,  nd  quem  postea 
Domini  impcrio  derivala  csl. 

(69)  Omnes  edit.  et  quidam  mss.,  aut  secundum 
naturalcs  cursus. 

(70)  Vet.  cdit.  omnes,  ac  Paris.  nonnulla}  cum 
duobus  aut  tribus  mss.,  cfficicns  nalura  cst.  Mss 
aliquot  optimas  nota3,  efligies  natwx  cst.  His  tamem 
&nteponendi  alii  et  aliquee  edit,  Sanctus  enim  ex- 


prcssum   voluit   illud  Basilii,  <}Cstai  liri  ■no:T,Tix-f,. 
(,71)  Quidam  mss.,  quod  in  superficie  ejus   xqua- 
Jilas  sit. 

(72)  Mss.  aliquot,  ut  ima  ac  solidiora.  Aiii  ac 
edit.  omnes  :  uf  ima  solidiora.  Corb.,  Carn.,  Ben. 
et  Th.,  ul  inia  soli  ora.  Germ.,  ut  ima  soli. 

(73)  Edit.  cum  paucis  mss.,  divisa  est  in  pro- 
fun.lo;  melius  reliquit  mss.,  a  profundo,  id  est  ab 
imoadsummum. 


173 


HEXAEMERON  LIB.  III. 


174 


Circumscripta  igitur  imposito  fine  maria  claudun-  A  Oceanum  mare  dicimus,  et  Tyrrhcnum,et  Adriati- 

'•um.  ct  Indicum,  ct  /Egyptium,  et  Ponticum,  et 
Propoulidem,  et  Hellespontum,  et  Euxinum, 
/Kgaeum,  lonium,  Atlanticum,  Plerique  etiam  Cre- 
ticum,  et  Septentrionale  Caspium  (77)  appellant 
mare.  Unde  consideremus  Scriptur»  verba,  quae 
librato  sunt  trutinata  examine. 


tur,  ne  supcrfusa  terris  innundent  omnia,  et  dcsti- 
tuto  arvorum  cultu,  munus  terrense  fecunditatis 
impediant;  cognoscant  igitur  divini  csse  pra;cepti, 
operationisque  ccclestis.  Ait  enim  Uominus  per 
nubem  ad  Job  inter  alia  etiam  de  maris  claustro  : 
Posuiei  fines^apponens  claustra  etportas.  Dixil  au- 
tem  ei :  Usque  huc  venies,  nec  Irciusgredieris,  sed  in 
te  ipso  eonterentur  fluctus  iui  [Job  xxxvin,  10,  11). 
Nonne  ipsi  videmus  mare  frequenter  undosum,  ita 
ut  in  altum  fluctus  ejus  tanquam  mons  aqua;  pras- 
ruptus  insurgat,  ubi  impetum  suum  ad  littus  illi- 
serit,  in  spumas  resolvi,  repagulis  quibusdam 
arenffi  humilis  repercussum,  socundum  quod  scri- 
ptum  est :  Aul  nou  timebilis  me,  dicil  Dominus,  qui 


13.  Colliijalur,  inquit,  aqua  in  collcclionem  una^n. 
Una  aquarum,jugisqueetcontinua  congrcgatioest, 
sed  diversi  sinus  maris,  ut  quidam  de  scriptoribus 
forensibus  ait  {Plat.  in  Timxo).  Namquc  pontus 
maris  nostri  (78)  sinus  amplissimus,  meritoque  in 
diversis  locis  diversa  sunt  nomina,  quia  vocabula 
aquis  ex  regionum  vocabulis  adhffiserunt.  Una  au- 
tem  congregatio  aquarum,  eo  quod  jugis  unda  at- 


posui  arenam  finesmariyer.  v,  22)?  Infirmissimo  g  que  continua  ab  Indico  mari  (79)  usque  ad  Gadi- 

_-   _.-  tani  oram  littoris,etinde  in  mareRubrum  extremo 

circumfusa  orbem  (80)  terrarum  includit  Oceano  : 
interius  quoque  Tyrrhcno  Adrias.Adriaj  catera  ma- 
ria  miscentur,  nominibus  distincta,  non  fluctibus. 
Uude  pulchre  habes,  quia  Deus  congregationes 
aquarum  vocavit  maria  {Gen.  i,  10).  Ifa  et  una  est 
generalis  collectio,  quc-o  dicitur  mare,  et  multtB 
collectionesquffi  muria  proregionibusnuncupantur. 
Sicut  enim  mults  terr.-e,  ut  Alrica,  Hispania,Thra- 
cia,  Macedonia,  Syria,  itgyptus,  Gallia,  atque  Ita- 
lia,  pro  regionum  appellantur  vocabuIis,et  una  est 
tcrra:  ita  multa  dicuntur  pro  locorum  appellatio- 
nibus  maria,  et  unum  est  mare,  sicut  ait  Propheta 
dicens :  Tui  sunt  cwli,  et  lua  est  terra,  orbem  ter- 
rarum  et  plcniludinem  ejus  lu  fundasli,  Aquilonem 


itaque  omnium  vilis  sabulonis  pulvere  vis  maris 
intempesta  cohibetur  (74),  et  veluthabenis  quibus- 
dam  coelestis  imperii  prccscripto  sibi  fine  revoca- 
tur,  violentique  ajquoris  motus  in  sese  frangitur, 
atque  in  reductos  sinus  suos  scindilur  (75). 

II.  Cffiterum  nisi  vis  statuti  coelestis  inhiberet, 
quid  obstaret  quin  per  plana^gypti,  quas  maxime 
humilloribus  jacens  vallibus  campestris  asseritur, 
niare  llubrum  ^Egyptio  pelago  miscerelur?  Deni- 
que  docent  hoc  qui  voluerunt  hKC  duo  sibi  maria 
connectere,  atque  in  se  transfundere.  Scsostris 
.^gyptius,  qui  antiquior  fuit,  et  Darius  Medus,  qui 
majoris  contuitu  potentise  in  effectum  voluit  addu- 
cere,  quod  ab  indigena  fuerat  ante  tenlutum.  Qu<Te 
res  indicio  est,   quod  superius  est  mare  Indioum 


in  quo  muro    llubrum,  quam   ajquor  /Egyptium  C  et  mare  tu  creasti  {PsaLLXxxmi,  12,  13).  Et  ad  Job 


quod  inferius  alluit.  Et  Ibrtasse  ne  latius  se  mare 
efrunderet,desuperioribus  ad  inferiora  priecipitans, 
ideo  molimina  sua  rex  uterque  revocavit. 

38  CAPUT  III 
Colleclionem  aquarum  unam  el  ronlinuam  esse,  no- 
mina  vcro  pro  diversilale  reyionum  diver.ia.  Quo- 
mado  locum  aquis,  loto  orbe  dijfusis,  Deus  para- 
vcrit.  Item  de  lacubus  et  staijnis  suh  una  congrc' 
(jalionc  comprchensis. 

12.  Quffiro  nunc.cum  dixerit  ;  Colliyalur  (76) 
aqua  in-  collectionem  unam  [Gcn.  i,  9) ;  quomodo 
dilfusas  per  lacus,  paludes,  stagna,  aquas,  et  su- 
perfusas  vallibus  etcampisomnibusqueplanioribus 
locis,  currentes  fontibus  atquo  fluminibus,  una 
potuerit  recipcre  collectio:  aut  quomodo  una  col 


ipse  Dominus  ait  :  Conclusi  aulcm  marc  porlis  {Job 
xxxviii,  8). 

14.  Nunc  quia  una  collectione  diximus,  illud  oc- 
currit ;  utrum  cum  per  omnem  ferc  terram  ct  su- 
per  terram  fuerint  diffus.-e  aqua;  per  vallestria  (81) 
agrorum,  concava  nontium,  planitiemque  campo- 
rum,  modo  aiquoris  l'usa  congregatio  una  potuerit 
omnes  illas  aquas  recipere  atque  exinunirc  tcrras, 
quK  anle  fuso  peruniversum  flumine  stagnabantur. 
Nam  si  ita  operta  erunt  omnia ;  non  cnim  diccret, 
visa  est  tcrra,39  nisi  rctectam  vellet  locis  omnl- 
bus  dcmonstrare.  Si  diluvium  Noe  tempore  abscon- 
dit  ct  montes,  quando  aquarumjam  et  super  coelos 
et  infra  firmamontum  fuorat  facta  discrctio;quanto 


lectio  cum  bodiequo  divcrsa  sint  maria?  Nam  ct  I)  mugis  dubitari  non  potcst  ctium  montium  verliccs 


(74)  Edit.  omnes,  vilis  sabuli  pulverc  vis  maris 
in  lcmpcilale  cohibelur.  Mss.  oranes,  vilis  .iahlonis 
uut  .■ialmlonis...  Carn.,  Curb.,  Ben.,  Th.,  Cerm.  et 
Ileg.  iiilenijiata  :  alii  vero  ut  edit.,  in  lcmpcslale. 

(75)  Dion.  cod.,  alque  rcductus  in  sinus  suos  scin- 
dilur. 

(70)  Ita  vct.  cdit.et  cuncti  fere  mss.  nec  non  in- 
fra  num.  13.  Edit.  aiitem  Rom.  cum  mss.  uno  aut 
altero,  cowjrcqclur,  etc,  ut  initio  cap,  2,  ct  infra 
cup.  4,  in  (juibus  locis  eidem  omncs  mss.  alque 
cdit.  concinunt. 

(77)  Rom.  edit.  plerique  etiam  Ballicum  seplen- 
trinnalc  el  Caspium,  elc. 

(78)  Edit.  omnes  et  msB,  plerique,  portus  maris 


noslri,  elc.  Corb.,lanicn  ct  uliiquinquc  optimajno- 
tne  ponlus.  Et  fortc  codcm  modo  dici  possit,  ponlus 
maris,  quo  usurpatur  .■iolum  tcrrw,  el  similia. 
(70)  Rom.  edit.,  conlinuo  a  Ponlico  mari,  clc. 

(80)  Mss.  aliquot  et  edit.  Am.alquc  Era.  c.vlrcma 
circumfu.to  orhcin  ;  quidam  mss.,  orbc,  ctc.  Alii  ali- 
quot  et  cdit.  Roin.  c.itrcmo  rircumfu.w  orhcm,  eto. 
Alii  denique  ot  edit.  Gill.  ut  nos  in  textu.  Ibidom 
mss.  Vicl.  unus.  Colb.  ct  Dig.,  includil  Occaniis. 

(81)  Sic  antiqua;  edit.  ot  plurcs  niss.  Alii]ui  ha- 
bent  fiisa  conijrcyalionc  una.  Rog.,  fiisas  comjrcqalio 
una.  Non  usncriuuulu  lectio.  Noruni  cdit.  Roni.  to- 
tum  locum  ita  consarcinat :  per  omncm  ferre  Urrain 
fuerunt  vallestria. 


175 


S.  AMBROSII 


476 


illa  superfusione  latuisse  ?  Quo  igitur  illa  omnis  A  species  superfusis  aquis  non  appareat.  Arida  autem 


aquarum  redundantiaderivata  est  ?Ouae  receptacula 
eam  tam  continua  atque  connexa  absorbere  potue- 
runt?  De  quo  multus  nobis  potest  sermo  suppe- 
tere. 

15.  Primum  quia  potuit  Creator  omnium  et  ipsa- 
rum  terrarum  spatia  dilTundere  ;  quod  aliqui  ante 
nos  conlirmanteSjpropria  posuerunt  sententia  (82). 
Kgo  quid  facere  potuerit,  non  prfetermitto  :  quid 
fecerit  quod  aperte  Scripturarum  aucloritate  non 
didici,  quasi  secretum  prastereo,  ne  forte  etiam 
hino  alias  sibi  quaastionesrequirant.  Assero  tamen 
secundumScripturas,quia  patuit  locorum  humilia, 
et  camporum  aperta  diffundere,  sicutipse  ait :  Eyo 
nnte  le  cimbiilaho,  ct  montes  planos  faciam  llsa. 
XLV,  2).  Potuit  etiam  ipsaaquarum  vis  proiundiora  -n 
ea  facere,  qus  insederat :  tanto  iluctuum  motu, 
tantoque  aestu  concitatioris  elementi,  qui  quotidie 
ima  pelagi  torquere,  et  areniis,  vertere  soleat  de 
profundo.  Ouis  deinde  sciat  (83),  in  quantum  se 
illud  magnum  et  inaufum  navigantibus  atque  in- 
tentatum  nautis  fundat  mare,  quod  Britannias  fre- 
menti  includit  eequore  atque  in  ulteriora  et  ipsis 
fabulis  inaccessa  secreta  se  porrigit !  Quis  deinde 
non  eolligat  quantum  Lucrina  et  Averno  in  Italia, 
Tiberiadi  quoque  in  Pala3stina,  ct  ei  lacui  qui 
inter  Palcestinarn  et  iEgyptum  Arabia:  deserta  pro- 
tendit,  portubusque  diversis  Augusti  atque  Tra- 
jani,  cajterisque  per  univorsum  orbem  infusum  ad- 
diderit  mare  ? 

iQ.  Sed  sunt  etiam  non  confusi  lacus,  et  stagna 


non  solum  ad  genus,  sed  etiam  ad  speciem  terra- 
rum  40  refertur,  ut  sit  utilis  (84),  sicca,  habilis 
et  apta  culturis.  Simul  prospectum  est,ne  videatur 
sole  magis  quam  Dei  prrecepto  esse  siccata,  quia 
arida  facta  est  antequam  sol  crearetur,  Unde  et 
David  discernens  mare  et  terram,  ait  de  Domino 
Doo  ;  Quoniam  ipsius  est  mare,  et  ipse  fecit  iHtid, 
et  aridam  manus  ejits  fundaverunl  [Psal.  xciv,  5), 
Arida  enim  expressio  naturae  est,  terra  appellatio 
qu;edam  simplex  negotii,quae  in  se  habeat  proprie- 
tatem.  Sicut  enim  animal  generis  significatio  est, 
cui  inest  proprium  aliquid  et  excellens  :  rationabi- 
le  autem  proprium  est  hominis  :  ita  et  terra  potest 
communiter  dici  vel  scatens  aquis,  vel  deserta  et 
invia,  et  sine  aqua.  Ergo  et  illi  quae  scatet  aquis, 
inest  ut  habeat  ariditatem.  Remota  enim  aqua, 
incipit  esse  arida,  sicut  habes  scriptum  :  Posuit 
fhimina  in  desertum,  et  e.vitus  aquarum  in  sitim 
{Psal.  cvi,  33),  hoc  est,  de  terra  aquosa  aridam  fe- 
cit. 

18.  Habet  ergo  terra  propriam  qualitatem  suam, 
sicut  et  singula  elementa  habent,  nam  et  aer  hu- 
midam  qualitatem,  et  aqua  frigidam,  et  ignis  cali- 
dam.  Et  hoc  est  principale  proprium  elementis 
singulis,  quod  ratione  colligimus.  Comprehendere 
autem  sensibiiiter  et  corporaliter  si  velimus,  velut 
connexa  et  composita  |85)  reperimus  ;  ut  si  terra 
arida  et  frigida,  aqua  frigida  et  humida,  aer  cali- 
dus  et  humidus,  ignis  calidus  et  siccus  ;  etsic  sibi 
per  has  jugales  qualitates  singula  miscentur  ele- 


qua3  non  miscentur  fluctibus.ut  Larius  et  Benacus.  C  menta.  Nam  terra  cum  sit  arida  et  frigidae  quali- 


Albanus  quoque  aliique  plures,  quomodo  una  con- 
gregatio  aquarum?Sedquemadmodum  dicitur,quia 
fecit  Deus  duo  luminaria,  id  est  solem  et  lunam, 
cum  sint  utique  et  stellarum  lumina  :  ita  et  una 
congregatio  dicitur,  cum  sint  plurima.Neque  enim 
annumerantur,  quaa  non  conferuntur. 


CAi 


IV. 


Terrie  prxcipuam  qualitatem,  cum  arida  vocatur, 
significari.  Qux  sint  elemenlorum,  tjuibus  invicem 
conneclimlur,  proprietates ;  idque  speciatim  de  ler- 
ra  disquiritur. 

17.  Sed  ut  videtur,  quoniam  de  mari  loqueba- 
mur,  aliquantulum   exundavimus  ;   ad  propositum 


tatis,  connectitur  aqu;e  per  cognationem  quali- 
tatis  frigidffi,  et  per  aquam  aeri  (86':  quia  humidus 
est  aer.  Ergo  aqua  tanquam  brachiis  quibusdam 
duobus  frigoris  et  humoris,  altero  terram,  altero 
aerem  videtur  amplecti,  frigido  terram,  aerem  hu- 
mido.  Aer  quoque  medius  inter  duocompugnantia 
per  naturam,hoo  est  inter  aquam  et  igneni,utrum- 
que  illud  elementura  conciliat  sibi ;  quia  et  aquis 
humore,  et^  igni  calore  conjungitur.  Ignis  quo- 
que  cum  sit  calidus  et  sicous  natura,  calore  aeri 
annectitur,  siccitate  autem  in  communionem  ter- 
rffi  ac  sooietatem  refunditur ;  atque  ita  sibi  per 
hunc  circuitum  (87)  et  chorum  quemdam  concor- 
diffi  societatisque,  conveniunt.  Unde  et  GrKce  atoi- 


revertamur,  et  consideremus  quid  sit,quod  ait  Do-  n  Z^'»  dicuntur,  qure  Latine  elementa  dicimus,  quod 
minus  :  Congregetur  aqua  in  unam   congregationcm,      sibi  conveniant  et  concinant. 

et  appareat  arida  [Gen.    i,  9),  et  non  dixerit,  terra.  '^-  Huc  autem  progressi  sumus,  quia  Scriptura 

Quodprffclareposltumquisnonadvertat?Terraenim      ait,  quod  Deus  vocaverit  aridam  terram,   hoc  est, 
potest  et  luto  esse  permista,   aquis  madida,  cujus      1"'*  ^^^^  principale  est  ejus,  nuncupavit  proprie- 


(82)  Codex  Bon.et  Gcen.,  proprias  posuerunt  sen- 
teniia.s  Vat.  et  Colb.  unus,  propriam,  etc.  His  aoce- 
dit  Dion.  qui  adjicit :  Ego  quid  facere  potueril  ne- 
scio;  non  prcetermitlo,  etc. 

(83)  Omnes  cdit.,  Quis  dcinde  colligat.  Sed  in 
cunctis  mss.  habetur  negatio. 

(8-5j  Vet.  edit.  cum  paucismss.,  ul  sit  utilis,  sic- 
calnlis,  Rom...  sulcatiilis. 
[85)  Mss.  aliquot  melioris  notee,   velut  connexe 


composila. 

(86)  Omnes  edit.  et  mss.  aliquot :  el  uqua  aeri, 
Alii  plurcs  et  probatiores  cum  Bas.,  et  per  aquam 
aeri. 

(87)  Ita  cunctas  edit.  ac  plerique  mss.  At  non- 
nulli,  pcr  hunc  circuitum  elemcnta.  Big.,  Gem.,  ele- 
menlorum,  in  unam  concordix  societatisque  compa- 
ginem  conveniunt. 


177 


HEXAEMERO.N  LIB.  III. 


178 


tate  nalurffl.  Naturalis  enim  proprietas  siccilas  est  A  junotio,  itineris  compendium,transfugIum  laboran- 


terrfe  :  hsc  ei  praerogativa  servata  est.  Principniis 
ergo  siccitas.  Subest  etiam  ut  sit  frigida  :  sed  non 
prasferuntur  secunda  primis.  Ut  autem  humida 
sit,  aquarum  id  affinitate  sortitur.  Ergo  illud  suum, 
istud  alienum  :  suum,  quod  arida  ;  alienum,  quod 
humida.Auctor  itaque  natura:  quodprimo  donavit, 
hoc  tenuit ;  quia  istud  ex  natura,  illud  ex  causa. 
Ex  principalibus  igitur,  non  ex  accidentibus  terr<E 
debuit  proprietas  definiri;  ut  secundum  pra;ro- 
gativam  qualitatis  ejus  informaretur  nostra  cog- 
nitio. 

41  CAPUT  V. 
Quxdam  hoc  Scriptiirx   Inco  addila  cxse   nonniillos 


tium,  subsidium  vectigalium,  sterilitatis  alimen- 
tum.E.x  hoc  pluvia  in  terrus  transfunditur;siquidcm 
de  mari  aqua  radiis  solis  hauritur,  et  quod  subtile 
ejus  est,  rapitur  :  doinde  quanto  altius  elevatur, 
tanto  magis  etiamnubium  obumbrationo  frigescit, 
ct  imbor  fit  qui  non  solum  terrenam  temperat  sic- 
citatem,  sed  etiam  jejuna  arva  fecundat. 

23.  Quid  enumerem  insuias,  quas  velut  monilia 
plerumque  prffitexit,  in  quibus  ii  qui  se  abdicant 
intempcrantiaj  sa;cularis  illccebris,  fide  49  conti- 
nenlia;  proposito  eligunt  mundo  latere,  et  vit® 
hujus  declinare  dubios  anfractus  ?  Mare  est  ergo 
secretum  temperantis,  exercitium  continentiae, 
gravitatis  secessus,  portussecuritatis,  tranquillitas 


arbilrari.  Mnris  commcndatio   a  piiicliritudine  ac 

muiliplici  iitiliiute,  scd  prsecipiie  quod  insulanos      „       r   ™     j-  i    •  i    ■  i       ,        r.^  <■, 

anaclwrelas  undis  amplectatur,  et  cxtus  ecclcsia-  B  ^'^'"'''  """.'''  .'"'J"^  sobnetas,  tum  fidehbus  vins 
stici  figuram  referat  :  quse  claudit  pia  aiictoris  pre-      atque  devotis  incentivum  devotionis,  ut  cum  un- 


catiiineida. 

20.  Et  vidit  Dcus  qiiia  bonum  (Gen.  i,  10).  Non 
praeterimus  quia  aliqui  nec  in  Hebraeo  putant  esse, 
nec  in  cajteris  interpretationibus  :  Quia  congregata 
esl  aqua  in  collecliones  siias,  et  apparuit  arida,  el 
vocnvit  Deus  aridam  terram,  et  collcctioncs  aqiiarum 
vocavit  maria  (Ilnd).  Cum  enim  dixerit  Deus  quia 
faclum  est  sic,  satis  esse  putant  vocem  operatoris 
ad  celebratm  operationis  indicium.  Sed  quia  in 
aliis  quoque  creaturis  habet  et  definitionem  prae- 
ceptionis,  et  repetitum  operationis  vel  indicium, 
vel  effcclum,  ideo  nos  non  putamus  absurdum  id 
quod  perbibetur  additum,etiamsi  caeteris  interpre- 
tibus  vel  veritas  doceatur  suppetere,vel  auctoritas. 


darum  leniter  allucntium  sono  certent  cantuspsal- 
lentium,  plaudant  insulffi  tranquillo  fluctuum  san- 
ctorum  choro,  hymnis  sanctorum  personent  (88). 
Unde  mihi  ut  omnem  pelagi  pulchritudinem  com- 
prehendam  quam  vidit  operator?  Et  quid  plura? 
Quid  aliud  ille  concentus  undarum,  nisi  quidam 
concentus  est  plebis  ?  Unde  bene  mari  plerumque 
comparatur  Ecclesia,  quas  primo  ingrcdientis  po- 
puli  agmine  totis  vestibulis  undas  vomit  :  deinde 
in  oratione  totius  plebis  tanquam  undis  retluenti- 
bus  stridet,  cum  responsoriis  psalmorum,  cantus 
virorum,  mulierum,  virginum,  parvulorum,  con- 
sonus  undarum  fragor  resultat.  Nam  illud  quid 
dicam,  quod  unda  peccatum  abluit,  ct  sancti  Spi- 


Multa  enim  non  otiose  a  Septuaginta  viris  Hebrai-  C  ritus  aura  salutaris  aspirat? 


cae  lectioni  addita  ct  adjuncta  comperimus. 

21.  Vidit  ergo  Deus  quia  bonum  mare.  Etsi  pul- 
chra  sit  species  hujus  clementi,  vel  cum  surgenti- 
bus  albescit  cumulis  ac  verticibus  undarum,  et 
cautes  nivea  rorant  aspergine,  vel  eum  ffiquore 
crispanti,  clementioribus  auris,  et  blando  serena! 
tranquillitatis  purpurascentem  pra;fert  eolurem, 
qui  eminus  spectantibus  frcqucnter  oCfunditur, 
quando  non  violentis  fluctibus  vicina  tundit  littora, 
scd  velut  pacificis  ambit  ct  salutat  amplexibus, 
quam  dulcis  aonus,  quam  jucundus  fragor,  quam 
grata  et  consona  resultatio,  ego  tamen  non  oculis 
ffstimatum  creatur»  dccorem  arbitror  :  sed  secun- 
dum  ralioncm  opcrationis  judicio  opcratoris  con- 
venire,  et  congruere  dcfinitum.  ] 

22.  Bonum  igitur  marc,  primum  quia  terras  ne- 
cessario  sufFuIcit  humore,  quibus  per  vcnas  quas- 
dam  occulte  succum  quemdam  haud  inutilem  sub- 
ministrat.Bonum  mare,  tanquam  hospitium  fiuvio- 
rum,  fons  imbrium,  derivatio  alluvionum,  invcc- 
tio  commcatuum,  quo  sibi  distantcs  populi  co- 
pulantur,  quo  prKliorum  rcmovcnlur  pericula, 
quo  barbaricus  furor  clauditur,  subsidium  in  nc- 
ccssitatibus,  rcfugium  in  pcriculis,  gratia  in  volii- 
ptatibus,  salubritas  valoludinis,  scparatorum  con- 

(88)  Mss.  aliquot,  tranquillo  Ihieliium  choro, 
hiimnis  ;  quidam,    hymni   sanclorum,    etc.    Uom. 


24.  Det  nobis  Dominus  illa  successum  flumina 
prospero  ligno  currere,  tuto  portu  consistero,  ne- 
quitite  spiritalis  graviora  quam  ferrc  possumus, 
tcntamcnta  nesciro,  fidei  ignorare  naufragia,  ha- 
berc  pacem  profundam  :  et  si  quando  aliquid  sit, 
quod  graves  nobis  ssculi  hujus  excitet  fluctus, 
evigilantem  pro  nobis  habere  gubernatorem  Domi- 
nuni  Jesum,  qui  verbo  imperet,  tempestatem  miti- 
gel,  Iranquilitatcm  maris  refundat,  cui  est  honor 
ct  gloria,  laus,  pcrpetuitas  a  saiculis  et  nunc  et 
semper,  in  omnia  sajcula  Sfficulorum.  Amen. 

CAPUT  VI.  (Sermo  V.) 
Terrx  suam  spcciem,  qiix  in  germinalionc  ac  viridi- 
tale  posita  esl,  pcrcommodc  additam  essc ;  voccm 
^      Dei  lectindilalis   causam  prxbere  :   quod  quidam 
solis  colori  perperam  acceptiim  fenint. 

25.  Discedente  aqua,  convcniebat  ut  species  tcr- 
ra;  daretur  et  gratia,  ut  invisibilis  et  incomposita 
desineret  essc.Nam  plerique  etiam  hoc  dicunt  esse 
invisiblc,  quod  spcciem  non  habet  ;  ct  ideo  acci- 
piunt  lcrram  invisibilem  fuissc,  non  quia  vidcri 
non  posset  a  summo  Dco  vcl  angelis  ejus,  nam 
adhuc  homincs  creali  non  crant,  vol  ctiam  pc- 
cudcs,  sed  quia  sinesua  spccic  erat.  Spcciesautom 
terra;  est  gnrminalio  et  viriditas  ngri.  Undo  ut  et 

cdit.,   Iranquilto   viotu   lluctuum,    sanctorum    chori 
hijmnis  pcrsoncnt. 


179 


S.  AMBROSII 


visibilem  eam  et  compositam  faceret  Deus,  ait  :  A  Cum  enim  illa  pascuntur  Dei  gratia,  nemo  sibide- 
Germinet  terra  herbam  feni,  seniinanS  senien  seeim- 
duM  genus,  cl  lignum  fructiferum  faciens  fructum 
secundiim  gcnus,  cujus  semen  suum  in  ipso  (80)  {Gen. 
i,  11). 

26.  Audiamus  verba  veritalis,  quorum  serics  sa- 
lus  est  audientium.  Prima  enim  illa  vox  Dei  sin- 
gulis  creaturis  impertita  gignendis,  lex  natura  est, 
quaB  terris  in  omne  a3vum  remansit,  futurffl  suc- 
cessionis  datura  prMScriptum,  quemadrnodum  vel 
generandi  vel  fructuandi  in  reliquura  usus  ado- 
lesceret.  Prima  itaque  germinatio  43  est,  quando 
nascentia  videntur  erumpere  :deinde  cum  eruperit 
et  profecerit  germen,  fit  herba  :  herba  quoque  ubi 
paululum   processerit,    fit    fenum.    Quam    utilis 


bet  de  sua  industria  et  virtute  blandiri.  Deinde 
quia  simplicem  victum  et  naturalem  cibum  reliquis 
cibis  debuit  anteferre.  Hio  enim  sobrietatis  est 
cibus,  reliqui  dcliciarum  atque  luxuriae  :  hic  com- 
munis  omnibus  animantibus  cibus,  ille  paucorum. 
Exemplum  itaque  frugalitatis,  magisterium  parci- 
monioe  est,  herbae  simplicis  victu  olerisque  viiis 
aut  pomi  contentos  esse  omnes  oportere  quem  na- 
tura  obtulit,  quem  liberalitas  Dei  prima  donavit. 
Ille  salubris,  ille  utilis  cibus,  qui  morbos  repellat, 
qui  resecet  cruditates,  nullo  hominum  partus  la- 
bore,  sed  divino  effusus  munere,  sine  satione  fru- 
ges,  fructus  sine  semine,  tam  dulcis,  tam  gratus, 
ut  etiam  repletis  voluptati  atque  usui  sit.  Denique 


quam  vehemens  vox.  Gcrminet  terra  herbam  feni,  g  ad  primas  datus  mensas,  ad  secundas  remansit 


hoc  est,  ipsa  per  se  germinet  terra,   nullum  alte 
rius  quaerat    auxilium,   non    cujusquam   indigeat 
ministerio. 

27.  Solent  enim  plerique  dicere  :Nisi  clementior 
solis  calor  tepefecerit  terras,  et  quodam  modo  ra- 
diis  suis  foverit,  non  poterit  germinare  terra;  et 
propterea  gentes  divinum  honorem  deputant  soli  ; 
quod  virtute  caloris  sui  terrarum  penetret  sinus, 
sparsaque  foveat  semina,  vel  rigentes  gelu  venas 
arborum  relaxet.  Audi  ergo  Deum  velut  hanc  vo- 
cem  emittentem  :  Conticescatineptus  sermo  homi- 
num  qui  fulurus  est,  facessat  vana  opinio.  Ante- 
quam  solis  fiat  luminare,  herba  nascatur ;  anti- 
quior  ejus  sit'  prtTrogativa,  quam  solis.  Ne  error 
hominum  convalescat,  germinct  prius  terra,  quam 


29.  Quid  autem  creatura^  hujus  attexam  miracu- 
lum,  44  et  sapientiie  operatricis  argumentum  ex- 
primam  ?  In  hac  enim  germinum  specie,  et  illo 
virentis  herbaB  munere  imago  est  vitae  humanae,  et 
naturae  conditionisque  nostrae  insigne  quoddam 
spectatur,  et  speculum  elucet.  IUa  herba  et  flos 
feni  figura  est  carnis  humanoe,  sicut  bonus  divini- 
tatis  interpres  organo  suae  vocis  cxpressit,  dicens  : 
Ctama  —  Quid  clamaho?  Oninis  caro  fenum,  et  om- 
nis  gloria\hominis  ut  flos  feni.  Aruit  fenuni,  et  flos 
decidit  :  verbum  autem  Domini  manet  in  gsternum 
(Isa.  XL,  6,  8).  Dei  sententia  vox  humana  est.  Dicit 
Deus,  Clnnia  :  sed  in  ipso  Isaia  loquitur.  Ille  res- 
pondit  :  Quid  clamabo?  Et  tanquam  quid  loquere- 
tur    audisset,    adjunxit   :    Omnis   cnro    fcnum.    Et 


fotus  solis  accipiat.  Sciant  omnes  solem  auctorem  C  vere;  viret  enim  gloria  hominis   in    carne   quasi 


non  esse  nascentium,  Dei    clementia  terram    re- 
laxat,  Dei  indulgentia  prorumpere  facit   fructus. 
Quomodo   sol   vivendi    usum    ministrat  oriundis, 
quando  illa  prius  divina;   operationis   vivificatione 
sunt  edita,  quam  sol  in  hos  vivendi  usus  veniret? 
Junior  est  herbis,  junior  feno. 
CAPUT  VII 
Citr  pahuliim  pecori  prius  creatum,  quam  cibus  ho- 
mini.  Ucrham   virentem  humanse   imaginem  csse 
conditionis,  ciijus  fragililas   eleganU   descriptione 
exponiiur.    Ejiisdnii,    herbx    imilatores    in    fructu 
fcrendo  nos  tssc  oportere;  ubi  Miviichxi  Eunomia- 
niquc  pcrstringuntur. 

28.   Et  forte  miretur  aliquis   quod    prius  pecori 
pabulum,  quam  cibus  homini   sit  creatus.  In  quo 


fenum  :  et  quee  putaturesse  sublimis,exigua  quasi 
herba  est,  pra;matura  ut  flos,  caduca  quasi  fenum 
germinat  vitw  viriditatem  in  specie,  non  in  fructu 
soliditatem,  hilatioris  vitae  quasi  flos  prsetendens 
jucunditatem,  breviori  spatio  occasura,  sicut  her- 
ba  feni,  quod  priusquam  evellatur,  arescit.  Quae 
enim  firmitudo  in  carne,  quae  salubritas  potest 
esse  diuturna? 

30.  Hodie  videas  adolescentem  validum,  pubes- 
centem,  a>tatis  viriditate  florentem,  e;rata  specie, 
suavi  colore ;  crastina  die  tibi  facie  et  ore  mutatus 
occurrit  :  et  qui  pridie  tibi  lautissimus  (91)  de- 
cora  formae  visus  est  gratia,  alio  die  raiserandus 
apparet  ffigritudinis  alicujus  infirmitate  resolutus. 


primum   profundum  Dei  (90)   debemus   advertere,  J)  Plerosque    aut    labor    frangit,    aut    inopia    mace- 


quod  ctiam  minima  quaique  non  negligat,  sicut  in 
Evangelio  Sapientia  Dei  dicit  :  Respicite  volalilia 
cali,  quoniam  non  serunt,  neque  metunt,  neque  con- 
grcgant  in  horrea,  el  Paler  vester  cceleslis  pasc.it 
illa :  nonne  vos  pluris  cslis  illis   {Matth.    vi,    26)? 

(89)  Eilit.  Uom.  cl  LXX  Inlerp.,  sccundum  gcnus, 
et  scciindum siinililiidincm  suam,et  liyniim  pomiferuin 
faciens  Iruclum  sccundum  gcnus  suum,  cujiis  serncn 
suum  sil  iii  ipso.  Decst,  sccundiim  siinililudinem 
suam  ;  in  Vulg.  et  in  vet,  edit.  Ambr.  sicnt  ct  in 
mss.quos  seculi  sumiis. 

(90)  Edit.  cum  paucis  mss.,  profundum  Dei  consi- 
lium.    Cod.    vcro   plures  et  potiores  vocem  consi- 


rat,  aut  cruditas  vexat,  aut  vina  corrumpunt, 
aut  senectus  debilitat,  aut  eviratos  deliciae  red- 
dunt,  luxuria  decolorat.  Nonne  verum  est,  quia 
aruit  fenum,  et  flos  decidit?  Alius  avis  atavis- 
que  nobilis,  et  majorum  honestatus   infulis,  pro- 

lium  non  agnoscunt. 

(9!)  Vet.  edit.  et  nonnulli  mss.,  pridie  tibi  lau- 
tissimus.  Rpg.,  Iaudatissimu.<i.  Utrumque  deest  in 
probatissimis  mss.,  quorum  alii  lcgunt  pridie  tibi 
decore.  Corb.  secunda  manu,  decorus  lormx  visus 
esf  gratia;  alii  autem,  pridie  tibi  decore  fonnx  visus 
cst  gratior. 


ISl 


HEXAEMERON  LIB.  III. 


182 


sapii  veterls   clarus  insignibu9,amicis  abundans,  A  tiniane,  dicis  quia  in  constitutione  mundi  adhuc 


stipatus  clientibus  et  utrumque  latus  tectus,  pro- 
ducens  masimam  ac  reducens  familiam,  repente 
aliqua  accidentis  periculi  mole  turbatus,  destitui- 
tur  ab  omnibus,  a  sodalibus  derelinquitur,  Impu- 
gnatur  a  prosimis.  Ecce  verum  est,  quia  sicut  fe- 
num  vita  bominis,  priusquam  evellatur,  arescit. 
Est  etiam  qui  dudum  ubertate  affluens  copiarum, 
liberalitatis  fama  per  ora  volitans  singulorum, 
clarus  honoribus,  praeeminens  potPstatibus,  tribu- 
nalibus  celsus,  solio  sublimis,  beatus  populis 
aestimatus,  dum  preeconum  clamore  deducitur, 
subita  rerum  conversione  in  eum  carcerem  rapi- 
tur,  quo  alios  ipse  detruserat,  et  inter  reos  suos 
imminentis  pocnse  deflet  aerumnam.  Quantos  pridie 
caterva  plaudentium,  et  invidiosa    frequentis  po-  „  centia  terraj,primum  gcrmcn  csl;  ubi  se  paululum 

,■     j r,.^^ J.J.....1       ..      _  ...     „1„       "    i..l :t      nt    1 1 i._     :■ _-      :.-    yt-,f 


non  erat  Christus ;  et  tu,  Eunomiane,  dicis  quia 
dissimilis  est  Patri  Filius.  Nam  si  imago,  non  dis- 
similis  utique  :  sed  totum  ex  toto  e.sprimens  (95) 
Patrem,  quem  Paler  subslanti.-c  suk  unitate  signa- 
vit.  Pater  dicit  :  Faciamus;  et  tu  cooperatorem  ne- 
gas?  Quod  dixit  Pater,  Filius  fecit:  et  tu  aequalem 
negas,  in  quo  complacuit  Pater. 

CAPUT  VIII. 
De  virliilc  seminaria;  dcque  germinamli  ac  fnictili- 
caiidi  modo  plane  mirabili  :  ila  d£  tcrrx  leracitate, 
agri  pleni  pnlchritudine,  herbarum  salubritate  ac 
remediis. 

33.  Germinet,  inquit,  terra  herham  feni  secundum 
genns  [Gen.  i,  M).  In  omnibus  quas  dicuntur  nas- 


puli  domum  (92)  pompa  deduxit,  et  nox  una  glo 
riosa;  illum  splendorem  deductionis  abolevit,  ac 
repentiaus  lateris  doIor,e£fusis  gaudiis,  luctuosam 
gravis  successionem  moeroris  admiscuit !  Hujus- 
modi  igilur  est  gloria  hominis  sicut  flos  feni  : 
qua;  etiam  cum  defertur  nihil  operibus  adjun- 
git  (93),  in  qua  nullus  fructus  acquiritur  ;  et  cum 
araitlitur,  evanescit,  omnem  scenara  hominis,  et 
quam  desuper  oburabrabat  repente  destituens,  et 
quam  intus  animabat. 

45  31.  Atque  utinam  imitarcmur  hanc  herbam, 
de  qua  ait  Dominus  :  Germinct  tcrra  hcrham  fcni, 
seminans  semen  secundum  gcnus,  ct  secundum  .sj'-^ 
mililudincm  {Gen.  i,  \i).  ?iQm\x\cmns  igitur  somen 
secundum  genus.  Quod  sit  genus,  audi  dicentera 
oportere  nos  quarere  illud  divinum,  si  quomodo  C 
illud  tractare  possimus  aut  invenire  :  Quamvis 
non  longe  sit  ab  unoquoque  no.Urum.  In.  ipso  enim 
vivimus,  et  sumus,  et  movemur  :  sicut  quidam  vc- 
strum,  inquit,  dixerunt  cujus  et  genus  sumus 
{Act.  xvu.ZTfiS).  Secundum  hoc  genus  seminemus 
semen  nou  in  carne,  sed  in  spiritu.Non  enim  carna- 
lia,sed  spiritualia  scminare  debcmus.qui  ad  vitam 
pervenire  volumus  aiternam.  Qus  sit  autem  simi- 
litudo,  non  ignoras,  qui  ad  imaginem  et  similitu- 
dinem  Dei  factus  es.  Herba  generi  respondet  suo, 
tu  non  respondes  tuo  generi.  Tritici  granura  spar- 
sura  terra3  generis  sui  gratiam  rcddit,  et  tu  dege- 
neras.  Fruges  non  adulterant  sui  sinceritatem  se- 
minis,tu  adulteras  puritatcm  animaB,vigorem  men- 
tis,  corporis  castitatem. 

32.  Non  agnoscis  opus  esse  te  Christi.  Manibus 
suis.ut  legimus,  ct  ille  formavit  te,et  tu.Manichajc, 
alterum  (94)  tibi  asciscis  auctorem.  Pater  Dcus 
dicit  ad  Filium  :  Faciamus  hominem  ad  imagincm 
et  simililudinem  nostram.  [Gen.  i,  26) ;  et  tu,  Pho- 


(92)  Edit.  omnes,  fuventis  populi  frequens  donnm, 
etc. 

(93)  Edit.  nonnulla;  Paris.,  nihil  opis  atljungil. 
Codex  Dion.  et  Gcrm.,  «(/«7  opibus...  Cocn.,  niliil 
opcris,  etc. 

(9?)  Mss.  seplem  :  el  tu,  Manichsce,  adultcrum. 
Alii  melioris  nota;  atque  edit.,  et  tu,  Maniclie,  alte- 
rum,  etc. 

(95)  Sed  lotum  ex  toto  exprimens.  Deest  in  quin- 


sustulerit,  fit  herba,postoa  ienum,  inde  fit  fructus. 
Sunt  nascentia  qua  de  radice  gcrminant,  ut  arbo- 
res  quae  non  sunt  satae,  ex  aliarum  arborum  radice 
nascuntur.  In  arundine  vidcmus  quomodo  in  ex- 
tremo  ejus  velut  quidam  fit  nodus  e  latere,  et  inde 
alia  arundo  germinat.  Est  ergo  in  radice  vis  qua- 
dam  seminarii.  Insitiva  quoque  in  superioribus 
germinant.  Aliis  ergo  a  radice  (90),  aliis  diverso 
munere  series  successionis  acquiritur.  Inost  enim 
nascentibus  singulis  aut  semen,  aut  virtus  aliqua 
seminaria,  et  ea  secundum  genus ;  ut  quod  nasci- 
tur  ex  ea,  simile  eorum  qua:  sata  sunt,vel  quorum 
dc  radice  sit,  germinet.De  tritieo  triticum  de  milio 
milium,dcpyropyrusaIbonoreprorumpit;castanea, 
quoque  surgit  do  radicc  castanooe. 

3'(.  Germinet,  inquit,  tcrra  hcrbam  fcni  secundum 
genus.  Et  continuo  parturiens  terra  novos  se  fudit 
in  partus,  et  induit  se  amictum  viriditatis,  46 
gratiam  fecunditatis  assumpsit,diversisque  compta 
germinibus,  proprios  suscepit  ornatus.  Miramur 
quod  tam  cito  germinaverit;  quanto  majora  mi- 
racula  sunt,  si  spcclcs  singula,  quemadmodum  vel 
jacta  in  terram  semina  resolvantur,ac  nisi  mortua 
fuerint,  nullum  fructum  affcrant  :  si  vero  fuerint 
quadam  sui  morte  resoluta,in  uberiores  fructus  re- 
surgant.  Suscipit  igitur  granum  tritici  putris 
gleba  (97),  et  sparsum  cohibet  occatio  (98)  ac  vc- 
lut  materno  terra  gremio  fovet  et  comprimit.  In- 
do  cum  se  granum  illud  resolverit,herbam  germi- 
nat,grata  ipsa  jam  species  herbesoentis  viriditatis, 
r^  quaj  statim  genus  sativi  similitudinis  sui  prodit; 
ut  in  ipso  sua;  stirpis  cxordio  cujus  gcneris  herba 
sit  recognoscas,  atquc  in  herbis  fructus  apparoat ; 
paulatimque  adolcscit  ut  fcnum,  culmoquc  pube- 
scens  crigitur  ct  assurgit.  Ast  ubi  se  geniculata 
jam  spica  sustulerit,  vagina;  quasdam  fulura»  frugi 

quc  mss.  optima;  nola!,  e.v  toto. 

(96)  Edit.  Gill.  ac  Rom.,  .iliis  crgo  a  scmine. 

(97)  Quinque  mss.  non  mal.-c  nol.T,  nutri.r  gleba. 
Melius  alii  ot  cdit.  :  putri.^t  glcba,  id  cst  solubilis, 
ut  Virg.,  I  Gcorg.  : 

lil  zepbyro  piitris  se  glcba  resolvit. 
(■98)  Uoc  est,  comminutio  glcbarum. 


183 


S.  AMBROSII 


184 


parantur,  in  quibusgrannm  formnlur  inlcrius;  no  A  snmat,  cui  Dominus  tanlum  testimonium  tulit,  ut 


tencra  pjus  primordia  aut  frigus  Ifedat,  aut  solis 
aBstus  exurat,  aut  vcntorum  inclementia,  vel  im- 
brium  vis  saeva  decutiat.  Succertunt  quidam  ordi- 
nes  spic»,  mirabili  arte  formati,  vel  ad  speciem 
grati,  vel  ad  tiitatcm  nexu  quodamunter  se  natu- 
ralis  colligalionis  astrioli,  quos  providentia  divina 
formavit.  Et  ne  frugis  numerosioris  pondere  velut 
quaedam  cedat  fultura  culmorum,  vaginis  quibus- 
dam  ipse  culraus  includitur,  ut  geminatis  viribus 
frugem  possit  multiplicem  sustinere,  ne  impar 
oneri  curvetur  in  terram.Tiim  supraipsam  spicam 
vallum  struitur  aristaruni,ut  quasi  quadam  in  arce 
prffitendat,  no  avium  minorum  morsibus  spica  \x- 
datur,  aut  suis  exuatur  fructibus,aut  vestigiis  pro- 
teratur.  ti 

35.  Quid  dicam  quemadmodum  clementia  Dei 
humanje  prospexerlt  utililali?  Feneratum  terra 
reslituit  quod  accepit,  et  usurarum  cumulo  mul- 
tipbcatum.  Homines  saspe  decipiunt,  et  ipsa  fcene- 
ratorem  suum  sorte  defraudant  :  tcrra  fidclis  ma- 
net.  Et  si  quando  non  solverit,  si  forte  adversata 
fuerit  frigoris  inclemcntia,  aut  nimia  siccilas,  aut 
immcnsa  vis  imbrium,  alio  anno  superioris  anni 
damna  compensat;  ita  et  quando  proventus  spein 
destituit  agricola3,nihil  terra  delinquit  :  ct  quando 
arridet,  ubertas  fecundaj  malris  se  id  partuseffun- 
dit,  ut  nunquam  uUum  dispendium  suo  infcrat 
creditori. 

36.  Ou.E  vero  spccies  plcni  agri!  Qui  odor!  Quk 
suavitasl  Qua;  voluptas  agricolarum  !  Quid  digne 
explicare  possumus,  si  nostro  utamur  alloquio?  G 
Sed  habemus  Scripturffi  testimonia,  quibus  agri 
suavitatem  benedictioni  ct  gratias  sanctorum  ad- 
verlimus  comparalarn,  dicente  sancto  Isanc  :  Odor 
Hlii  mei  sicut  odor  ayri  pleni  [Gcn.  xxviii,  27).  Quid 
igitur  describam  purpurascentes  violas,  candida 
lilia,  rutilantes  rosas,  depicta  rura  nunc  aureis, 
nunc  variis,  nunc  lutois  floribus,  in  quibus  nescias 
utrum  species  amplius  flornm  an  vis  odora  dele- 
ctet?  Pascuntur  oculi  grato  spectaculo,  longe  la- 
teque  odor  spargitur,  cujus  suavitate  complemur. 
Unde  divine  Dominus  ait  :  Kt  species  47  agri  me- 
cum  csl  {Psal.  xux,  il);  cum  ipso  est  enim  quam 
ipse  formavit.  Quis  enim  alius  arlifex  possit  tan- 
tam    rcrum    singularum  cxprimorc   venustatem  ? 


diccret  :  Ncc  Snhinon  iii  onuii  gloria  sua  sic  vestie- 
hatur,  sicut  iiiium  ex  islis  (Ibid.  29)?  Rex  opulcn- 
tissimus  et  sapientissimus  inferior  judicatur,quam 
hujus  floris  pulchritudo. 

37.  Quid  cnumcrem  succos  herbarura  salubres  ? 
quid  vigultorum  ac  faliorum  remedia?  Gervus  reger 
ramusculos  oleaB  mandit,  et  sanus  (it.  Locustas 
quoque  folia  olea;  arrosa  (99)  llberant  ab  eegritu- 
dino.  Rubi  folia  superjacta  serpenti,  interimunt 
eum.  Culices  non  tangent  te,  si  absinlhii  herbam 
cum  oleo  coquas,  et  eo  te  perunxeris. 

CAPUT  IX. 
No.via  cum  utilibns  non  sine  ratione  generari  :  eum 
rjund  uiii  no.vium,  alteri  sit  utile;  atgue  ad  noxia 
cvilunda  in.Htiiiclumbrulis  hominilms  rationein  Deus 
indidcrii.  Quam  deccns  ordo  in  terrx  Irucliftcaiione 
servatus. 

38.  Sed  forte  dicant  aliqui  :  Quid  quod  cum  uti- 
libusetiam  lethalla  et  perniciosa  generantur?Cum 
tritico  conium  (i)  quod  inter  alimenta  vitae  no- 
xium  reperilur,  ct  nisi  pr«visum  fuerit,  consuevit 
saluti  nocere.  Inter  alia  quoque  nutrimenta  vita; 
helleborum  deprehenditur.  Acouita  quoque  fallunt 
frequenter,  et  decipiunt  colligentem.  Sed  hoc  ita 
est,  ac  si  reprehendas  terram,  quia  non  omnes 
homines  boni.  Sed  quod  plus  est  accipe,  quia  non 
omnes  boni  angeli  in  coelo.  Sol  ipse  prae  nimio  ca- 
lore  spicas  torret,  adurit  autem  gignentium  prima 
exordia.  Luna  quoque  viantibus  iter  demonstrat 
latronum  prodit  insidias.  Num  igitur  dignum  est 
ut  in  his  qufe  utilia  sunt,  posthabentes  Conditoris 
gratiam  confiteri,  propter  aliqua  alimentorum  no- 
xia  Creatoris  prospicientia?  derogemus,  quasi  vero 
omnia  guhc  causa  debucrint  procreari  aut  exigua 
sint  quae  ventri  noslro  divina  indulgentia  ministra- 
vcrit?  Definitae  nobis  escas  sunt,  et  nots  omnibus, 
quas  et  voluptatem  generent,  corporis  salubrita- 
tem. 

3!(.  Singula  autem  eorum  qua3  generantur  e 
terris,  specialem  quamdam  rationem  habent,  quae 
pro  virili  portione  complent  universre  plenitudi- 
ncm  creaturaj.  Alia  ergo  esui,  alia  alii  nascuntur 
usui  (2).  Nihil  vacat,  nihil  inane  germinat  terra. 
Quod  tihi  putas  inutile,  aliis  utile  48  est ;  imo 
ipsi  tibi  frequenter  alio  est  usu  utilc.  Quod  escam 
non  adjuvat,  medicinam  suggerit  :  et  sa-pe  eadem 


Considcrale  alia  agri   [Maltli.  vi,  28),  quanlus    sit  Q  qua^  tibi   noxia  sunt,   avibus  aut  feris  innoxium 


candor  in  foliis,  quemadmodum  stipata  ipsa  folia 
ab  imo  ad  summum  videantur  assurgere,ut  scyphi 
exprimant  formam,  ut  auri  quaedam  spocies  intus 
eflulgeat,qu.-B  tamen  vallo  in  circuitu  floris  obscpla 
nulli  pateat  iiijuriae.  Si  quis  hunc  florem  deccrpat, 
et  sua  solvat  in  folia,  quae  tanti  cst  artificis  ma- 
nus  quajpossitlilii  speciem  reforraare?  Quistantus 
iraitator  naturae,  ut  florem  hunc  redintegrare  pra;- 

(99)  Mss.  Big.,  Colb.  ct  Gorb.,  olex  ar  ros.v  Mss. 
Gem.  et  Rom.,'  olcx  ac  rosa. 

(1)  Quatuor  mss.,  lolium.  Alii^  melius  conium. 
Namque   ila  LSasil.   :   ij.sTi  xoO  aiTou  t6  ■/.wveio.i,    cum 


ministrant  pabulum.  Denique  sturni  vescuntur  co- 
nium,  ncc  fraudi  est  eis,  quoniam  per  qualitatem 
sui  corporis  venenum  succi  lethalis  evadunt.  Fri- 
gida  enini  vis  ejus  est  succi,  quam  subtilibus  po- 
ris  iu  cordis  sui  sedem  ducentibus,  prascoci  dige- 
slione  prajvoniunt,  priusquam  vitalia  ipsa  perten- 
tol.Helleborum  autem  periti  loquuntur  escam  esse 
etalimoniam  coturnicum,eo  quod  naturali  quodam 

frunicnto  cicuta. 

(2)  Quinque  mss.,  et  Rom.  edit.  addunt :  alia 
potui,  quod  in  mel,  nota^  mss.  desideratur.  Reg., 
Alia  ergo  usui,  alia  nascuntur  esui. 


185 


HEXAEMERON  LIB.  III. 


486 


temperamento  sui  corporis  vim   pabulinocentis  A  »■""'' •S'''"''"  W'""^«»!  Jcnw^.Non  solum  cnim  spon- 


evitent.  Etenim  si  ratione  medicina?  pleruraque  ad 
salubritatem  bumani  quoque  corporis  temperatur, 
cui  videtur  esse  contrarium  :  quanto  magis  pro- 
prietate  naturae  ad  cibum  proficit,  quod  mediea 
manu  convertitur  ad  salutem!  Per  mandragoram 
quoque  somnus  frequenter  accersitur,  ubi  vigi- 
liarum  a?gri  alfliclantur  incommodo.  Nam  quid 
de  opio  [3)  loquar,  quod  eliam  nobis  quotidiano 
prope  usu  innotuit,  quoniam  dolores  eo  gravissimi 
internorum  saepe  viscerum  sopiuntur?  Nec  illud 
praeterit,  quod  conio  plerumque  furores  libidinum 
marcuerunt,  et  helleborum  vetustaa  passiones  aegri 
corporis  sunt  solutse. 

40.  Non  solum  igitur  nulla  in  his  reprehensio 
Creatoris,  sed  etiam  inurementum  est  gratiaruni.  t> 
Siquidem  quod  ad  periculum  putabas  esse  genera- 
tum,  ad  remedia  tibi  salutis  operatur.  Nam  et  id 
quod  periculi  cst,  per  providcntiam  declinatur  :  et 
id  quod  salutis,  per  industriam  non  amittitur.  An 
non  oves  et  capraeeaqux  sibi  noxia  sunt  declinare 
didicerunt,  et  solo  odore  per  quoddam  naturse 
mysterium  (4),  cum  sint  rationis  expertes,  ratio- 
nem  tamen  evadendi  periculi,  vel  tuendtc  salutis 
agnoscunt,  noxiaque  pariter  ac  profutura  distin- 
guunt ;  ita  ut  plerumque  cum  armata  venenis  tela 
senserit,  notas  petere  herbas  atque  his  remedium 
vulneri  dicantur  adbibere?  Cibus  illis  ergo  medi- 
cina  est,  ut  resiliro  sagitas  videas  e  vulnere,  et 
fugere  venena,  non  serpere.  Deniquc  cervis  cibus 
venenum  est.  Coluber  cervum  fugit,  leonem  inter 


taneam  alimoniam  comprehendit  quae  est  in  herbis 
et  radicibus,  atque  in  arborum,  reliquisque  fru- 
ctibus  (3) ;  sed  etiam  eam  qu.-e  industria  compa- 
ratur,  et  cultu  rusticani  laboris  acquiritur. 

42.  Quam  decorum  autem  quod  non  statim  fun- 
dere  terras  semen  jussit  et  fructus  :  sed  primura 
germinare,  deinde  herbescere  campos  statuit,  po- 
stca  secundum  proprietatem  sui  generis  semen 
adolescere,  ut  nunquam  arvorum  vacaret  gratia, 
quae  grato  primum  decore  vernaru;i;,  postea  fru- 
ctuum  suggererent  utilitatem ! 

CAPUT  X. 
Semina  nnnquayn  propne  degenemre,  cinn  eorum 
non  mutctur  genus,  sed  perfectio  :  lolium  cnim  ac 
zitania  e  frumcnti  scmine  ncquaquam  nasci.  Ver- 
huiii  Dci  miram  terrx  fccundilalem  conlulisse 
antcquam  homo  pcccaret ;  altainen  tcrram  etiani 
nunc  ca  non  prorsus  esse  dcstitutam. 

43.  Sed  fortc  quis  dicat  :  Quomodo  secundum 
genus  terra  profert  semina,  cum  plerumque  semina 
jacta  dcgenerent,  et  cum  bonum  triticum  fuerit 
seminatum,  decolor  ejus  species,  ct  infcrior  forma 
reddatur?  Sed  hoc  si  quando  accidit,non  ad  trans- 
lationem  generis,  sed  et  icgritudincm  quamdam 
et  inKqualitatem  seminis  videtur  esse  refercndura. 
Non  enim  desinit  esse  triticum,  si  aut  frigore  adu- 
ratur,  aut  imbre  madidctur  (6)  :  sed  specie  magis 
quam  genere,  colore  quoque  ct  corruptione  muta- 
tum.Denique  frequenter  madidata  frumenta  in  sui 
generis  speciem  rcvcrtuntur,  si  aut  sole,  aut  igni- 
bus  torreantur,  aut  diligenlibus  commissa  cultori- 


ficit  :  draco  elephantem  ligat,  cujus  ruina  mors  C  bus,iicris  temperictorrarumquo  feracium  ubertate 


victoris  cst.  Et  ideo  summa  vi  utrinque  certatur  ; 
ille  ut  pedem  alliget,  in  quo  casus  vincti  sibi  no- 
cere  non  possit;  iste  ne  posteriore  extremus  pcdc, 
aut  calle  capiatur  angusto,  ubi  vel  ipsc  sc  non 
queat  retorquere,  et  draconcm  gravi  protererc  ves- 
tigiojvel  sequentis  elephanti  auxilium  non  habere. 
4I.Ergo  si  irrationabilia  animalia  norunt  quibus 
sibi  aut  medicentur  herbis,  aut  subsidiis  opem 
afferant ;  homo  nescit  cui  rationabilis  sensus  in- 
nascitur,aut  tam  alienus  a  vcro  cst,  utquae  cuique 
apta  sint  usui  minime  dcprehendat:  aut  ita  natu- 
rffi  ingratus  bonis,ut  quoniam  taurini  haustus  san- 
guinis  lethaiis  est  homini,  propterca  putet  laborio- 
sum  animal  aut   nasci    non    debuisse,    aut   siue 


foveantur.  Itaquc  rcparalur  in  sobole,  quod  dege- 
neraverat  in  parente.  Unde  non  periclitamur,  ne 
pr.Tcceptum  illud  Dei  cujus  usus  natura;  inolcvil,in 
reliquum  successionis  vitio  destitutum  sit,  eum 
hodicquc  inseminibus  gencris  sui  sinceritas  reser- 
vetur. 

Zi4.NamIoIium  et  reliqua  aduUcrina  seminaquae 
frugibus  ssepc  miscentur,  zizania  nuncupari  Evan- 
gelii  lectione  cognovimus  (Matth.  xiii,  2Ci)  :  sed  ea 
proprium  quoddam  genus  habcnt,  non  ex  tritici 
semine  in  aliud  genus  seminis  decolori  mutationc 
translata,  degcncrem  traxere  naturani.  Deniquc 
hoc  docel  Dominus  dicons  :  Simile  cst  rcgnum  cw- 
lorum  homini  qui  seminavil  bonum  scmcn  in   agro 


sanguino  debuisse  generari,  cujus  49  virtus  ad  J)  «uo  ;  nm  ai:/m  dormirenl  homines,  venit  inimicus 
cultum  agrorum  utilis,  ad  usum  plaustrorum  ha-  ejus,  el  supersemimwil  •J-Mnia  inter  trilicum  {Ibid., 
bilis,  ad  alimoniam  suavis,  diverso  muncrc  fulcit  2'.,  25).Advertitnus  utiquc  quod  zizania  et  triticum 
agricolas,  quibusDeus,sibona  sua  norint,universa  ut  nominibus.ita  et  genere  vidcanlurcssc  discreta. 
donavit  dicens  :  Germinet   terra    herbam   feni,  spi-      Deniquc  et  servi  dixerunt  ad  palrem  familias  :  Do- 


(3)  Edit.  Gill.  ac  non  pauci  mss.,  dc  apio.  Basil. 
tamen  et  cum  eo  reliqui  mss.  et  cdit.  de  opio. 

(4)  Ita  mss.  aiitiquloris  manus,  atquc  edit.  Am. 
Pct.,  Era.  ct  fiill.  in  margine.  Cccleri  mss.  et  edit. 
Gill.  ao  llom.,  ininislcrium. 

(."))  Ita  vet.  cdit.  ct  inss.  aliqiiot  optimas  nota). 
Rom.  edit.  et  mss.  nonnulli  cxpungunt,  qiie.  Vict. 
unus,  Dion.,  Gem.,  Golb.,  Big.  el  Corb.  unus  lc- 
gunt  :   atqui  in   arbortm    germinibus,  reliquisquc 


fruclilius.  Vict.  alter,  alquc    iu    arliorilais,  rcliquis- 
quc,  etc.  . 

(6)  Edit.  Am.  el  Pct.  cum  Ben.  nis.,  si  aul 
aiisiriginc.  Carn.  ms.  intf^r  lincas,  acd  eadem  ma- 
nu,  si  aiil  ustriiiinc,  lioc  cst  urcdiiic.  Alia-  edit.  nc 
mss.  oraucs,  si  aul  Irigorc.  Et  lorlc  nllusum  cst  nd 
illud  Virg.  i  Gcory.  : 

Ut  horciu  pcnolr.iliile  fiigus  adural. 


S.  AMBROSII  18^ 

bonum  semen   seminasti  in  50  aijro  A  spicam,  deinde  plenum  triticum  in  spica.  Et  cum 


187 

mine,  nonne 

tuo?  Umle  ergo  hahel  zixwiia?  Et  aii  illis  :  inimicus 
homo  hoe  fecit  {Ihid.,  27.  28).  Alind  enim  est  se- 
men  diaboli,  aliud  semen  esl  Cliristi  quod  seritur 
ad  justitiam.  Denique  aliud  Filius  hominis,  aliud 
diabolus  seminavit.  Adco  diversa  natura  utriusque 
seminis,  ut  contrarius  seminatorsit.  Quod  seminat 
Christus,  regnum  csl  Dei  :  quod  seminat  diabolus, 
peccalum  est.  Quomodo  igitur  potest  uniusgeneris 
esse  regnum  atque  pecoatum?  Sic  est,  inquit 
regnum  Dei,  quemadmodum  sihomojactet  semen 
super  terram. 

■'i5.  Est  et  homo  qui  seminat  verbum,  de  quo 
scriptura  est  :  Qni  seminat,  verh  um  seminal  [Marc. 
IV,  H.  Hic  homo  verbum  seminavit  super  terram, 
quando  dixit :  Germinet  terra  herbam,  et  subilo 
terrarum  germina  puUularunt,  et  diversffi  rerum 
species  refulscrunt.  Ilinc  pratorum  virens  gratia 
abundantiam  pabuli  ministravit  :  inde  camporum 
spica  flavescens,  imaginem  pelagifl  ucluantis  com- 
motione  segetis  uberioris  expressit.  Sponte  omnes 
fructus  terra  suggessit  :  ctsi  arata  sine  cultore  esse 
non  poterat,nondum  enim  erat  formatus  agricola; 
inarata  tamen  opimis  messibus  redundabat,  et 
haud  duliito  an  majore  proventu.  Siquidem  nec 
cultoris  desidia  terrarum  dcstituere  poterat  uber- 
tatem.  Nunc  enim  fecunditas  unicuique  pro  merito 
laboris  acquiritur,  ubi  oultus  spectatur  agrorum  ; 
et  negligentia  vel  offensa,  aut  diluviis  pluviarum, 
aut  terrarum  ariditatibus,  aut  grandinis  jactu,  aut 


produxerit  fructum,  statim  mittit  falcom,  quoniam 
adest  messis.  Dormienti  igitur  tibi,  o  homo,  et  no- 
scienti  fructus  suos  ultro  terra  producit.  Dorrais 
et  surgis,  et  frumenti  per  noctem  incrementa  mi- 
raris. 

51  CAPUT  xr. 

De  ortu  arborum  :  ati/ue  inihi  ile  rosa  qiix  pnmo 
sinespinis  nula,  illis  poslomodum  inhorruil,  elvitx 
nostrx  speculum  jacta  est. 

47.  Diximua  de  herba  feni,  nunc  dicamus  de  U- 
gno  fructuoso  faciente  fructum  secundum  genus, 
cujus  semen  ejus  in  ipso  sit.  Dixit  et  facta  sunt,  et 
3ubito,utsuprafloribus,  herbarumque  viriditatibus, 
ita  hic  nemoribus  terra  vcstita  est.  Concurrerunt 
■n  arbores,  consurrexere  silvae,  vertices  repente  mon- 
tium  fronduerunt.  Hinc  pinus,  hinc  cupressus  in 
alta  se  extulerunt  cacumina,  cedri  et  pices  conve- 
nerunt.  .Abies  quoque  non  contenta  terrenis  radici- 
bus  atque  aerio  vertice,  etiam  casus  marinos  tuto 
subitura  remigio,  nec  solum  ventis,  sed  etiam  flu- 
clibus  certatura  processit.  Nec  non  et  laurusassur- 
gens  odorem  suuTn  dedit  nunquam  suo  exuenda 
velamine.  Umbrosae  quoque  ilicis  verticem  protu- 
lerunt,  inhorrpctem  comam  hibernis  quoque  tem- 
ploribus  servaturaj.  Hoc  enim  in  singulis  privile- 
gium  natura  denuit  in  reliquum,  quod  sub  ictu 
mundi  surgentis  accepit :  et  inde  manet  sua  ilici- 
bus  prasrogativa,  manet  cupressibus,  ut  nulli  venti 
eas  crinis  sui  honore  despolient. 

•48.  Surrexerat  ante  floribus  immista  terrenis  (9) 


quacunque  ex  causa,  soli  uberis  sterilitatc  mulcta-  C  sine  spinis   rosa,    et   pulcherrimus   flos   sine  ulla 

tur  (7).  Tuno  autem  proventu  spontaneo  terra  fru- 

ctus  locis  omnibus  invehebat ;  quoniam  is  prsece- 

petat,  qui  universorumest  plenitudo.  Verbum  enim 

Dei  fructificabat  in  terris,  necuUo  adhuceral  terra 

dannata  raaledicto.   Antiquiora  enim   mundi   na- 

Ecentis  exordia,  quam  nostra  peccata  sunt  ;  et  re- 

centior  culpa  propter  quam  condemnati  sumus  in 

sudore  vultus  nostri   panem  manducarc,  sine  su- 

dore  (8)  alimenta  nescire. 


46.  Denique  hodieque  fecunditas  terrfc  velerem 
afnuentiam  spontaneK  usu  fertilitatis  operatur. 
Quam  multa  sunt  enim  qua3  adhuc  sponfe  gene- 
rcntur  !  Sed  etiam  in  his  ipsis  qu»  manu  qurerun- 


fraude  vernabat :  postea  spina  sepsit  gratiam  flo- 
ris,  tanquam  humanE  speculum  praeferens  vitae, 
quse  suavitatem  perfunctionis  suee  fmitimis  curarum 
stimulis  saspe  compungat.  Vallata  est  enim  elegan- 
tia  vitaj  nostrae,  et  quibusdam  sollicitudinibus  ob- 
septa,  ut  tristitia  adjuncta  sit  gratia^.  Unde  cum 
unusquisque  aut  suavitate  rationis,  aut  prosperio- 
ris  cursus  successibus  gratulatur  meminisse  culpae 
eum  convenit,  per  quam  nobis  in  paradisi  amce- 
nitate  florentibus  spinae  mentis,  animaeque  sontes 
jure  condemnationis  ascripti  sunt.  Irrutiles  igitur 
licet,  0  homo,  aut  splendore  nobilitatis,  aut  fasti- 
gio  potestatis,  aut  fulgore  virtutis,  semper  tibi 
spina  proxima  est,  semper  est  sentis  (10),  semper 


tur,  magna  ex  parte  manent  nobis  divina  beaefi-  ^  inferiora  tua  respice,  super  spinas  germinas  (H), 


cia,  ut  frumenta  ipsa  quiescentibus  inferantur. 
Quod  propositae  docet  lectionis  exemplum,  dioente 
Domino :  (?i(ia  >s7'c  est  regnum  Dei  quemadmodum 
si  homo  jaeiat  semen  super  terram,  et  ohdormiat, 
inquit,  et  e.vsimjal  nocte  et  die,  el  semen  tjerminet, 
et  increscat,  dum  nescil  itle  {Marc.  iv,  2G,  27).  Ul- 
tro  enim  tcrra  fructificat,  primo  herbam,  deinde 

(7)  Codex  Dion.,  Viot.  unus,  Gorb.  etiam  unus, 
et  Colb.,  Soli  uherlas  slerilitate.  Vict.  alter,  et 
CoBn.:  corrupti  aeris  sterililate. 

(8)  Slc  decem  mss.  optimrc  not».  Alii,  et  edit., 
sine  dolrrc. 

(9)  Edit.  oranes :  florihus  immista  tcneris. 


nec  prolixa  gratia  manet :  brevi  unusquisque  de- 
curso  ffitatis  flore  (12)  marcescit. 

CAPUT  XII 
Laudatur    vitis,  et   eum    Ecclesia    comparalur:  nec 

non  exemplum  ejus  7iobis  ad  imUationem  propo- 

nitur, 

49.  Sane  ut  caduca  tibi  noveris  communia  esse 

(10)  Edit.  omnes.  et  mss.  aliquot  omittunt 
semper  est  sentis  ;  qus  verba  e  mss.  decem  proba- 
tissimis  restituimus. 

(U)  Mss.  Coen.  et  Vict.  unus ;  semper  spinas 
ger)ninas. 

(12)  Tres  ms3.  eevi   remotioris :  rft^cor   suavitatis 


189 


HEXAEMERON  LIB.  III. 


190 


cum  floribus,  ita^etiam  Iseta  Cum  vitibup,  quibus  A  tos  fuisse  demonstrat,    quibus  ait :  Venite  ad  mc, 


generatur  vinum,  quo  cor  hominis  laetificatur.  At 
que  utinam,  o  homo,  hujus  generis  imiteris  exem- 
plum,ut  ipse  tibi  laetitiam  jucunditatemque  fructi- 
fices  !  In  te  ipso  suavitas  tuas  gratis  est  (13),  ex 
te  pullulat,  in  te  manet,  intus  55  tibi  inest,id  est, 
in  te  ipso  quaerenda  jucunditas  tuae  est  conscientiae. 
Ideo  ait:  Bibc  aqiiam  de  tuis  vaais,  el  de  puteorum 
tuorum  fonlibus  (Prov.  v,  15).  Primum  omnium 
nihil  gratius  florentis  odore  vitis.  Siquidem  deflore 
earumsuccus  expressuspoculi  genus  conficit,  quod 
et  voluptati  et  saluti  sit.  Deinde  quis  non  miretur 
ex  acini  vinacio  vitem  usque  in  arboris  summum 
cacumen  prorumpere,quam  velutquodam  amplexu 
fovet,  et  quibusdam  brachiis  ligat,  et  circumdat 
lacertis,  pampinis  vestit,  sertis  uvarum  coronat  ? 
Quffi  ad  imitationem  vitae  nostrae  primum  vivam 
defigit  radicem,  deindc  quia  natura  flexibilis  et 
caduca  est,  quasi  brachiis  quibusdam  (1-5),  ita  et 
claviculis  quidquid  apprehenderit,  stringit,  hisque 
se  erigit  et  attollit. 

50.  Hujus  est  similis  plebs  Ecclesiae,  qus  velut 
quadam  fldei  radice  plantatur,et  reprimitur  humi- 
litatis  propagine,  de  qua  pulchre  ait  Propheta  : 
Vincam  ex  jEgypto  transtulisti,  et  plantasti  radices 
ejus,  et  replesti  terram  (i5) :  operuit  monles  vmbra 
ejus,  et  arbusta  ejus  cedros  Dci:  extendisli  palmites 
ejus  usque  ad  mare,  et  nsque  ad  flumen  propagines 
ejus  [Psal.  Lxxix,  9-12).  Et  per  Isaiam  ipse  Domi- 
nus  locutus  est  dicens :  Vinea  facta  est  dilecto  in 
comu,   in   loco   uberi:et  maceriam   circumdedi,  et 


omnes  qui  laboratis  et  onerali  estis,  cl  ego  vos  refi- 
cium  (Matth.  xi.  28).  Ergo  illa  anima  mulieris 
quasi  circumfossa  respiravit,  et  erecta  est. 

5i.  Sod  eadem  vitis  ubi  circumfossa  fuerit,  reli- 
gatur  et  erigitur,  ne  reflectatur  in  terram.Recidun- 
tur  alia  sarmenta,  alia  propagantur  :  reciduntur 
qua;  inani  effusione  luxuriant.propagantur  ea  qus 
bonus  agricola  judicavcrit  fructuosa.  Quid  ego 
adminiculorum  ordines,  jugationisque  dcscribam 
gratiam,  quaj  vere  atquo  manifeste  a»qualitatem 
docent  in  Ecclesia  esse  servandam,  ut  nemo  se 
divesauthonoratus  extollat,  nemo  pauper  dejiciat, 
ignobilisque  desperet?  Omnibus  sit  in  Ecclesia  par 
atque  una  libortas,  omnibus  impertiafur  justitia 
commuuis  53  et  gratia.  Ideo  turris  in  medio  est, 
quK  exemplum  de  illis  rusticanis,  de  illis  circum- 
ierat  piscatoribus,  qui  virtutum  arcem  tenere  me- 
ruerunt :  quorum  exemplis  nostererigatur  affectus, 
neque  humi  vilis  et  despicabilis  jaceat  (16)  ;  scd 
uniuscujusque  mensad  superiora  sesubrigat.ut  au- 
deat  dicere:  Nostra  autem  conversatio  in  coelis  est. 
Unde  ne  aliquibus  procellis  sa^culi  possit  reflecti, 
et  tempestate  deduci,  claviculis  illis  et  circulis 
quasi  amplexibus  charitatis  proximos  quosque 
complectitur,  et  in  eorum  conjunctione  rcquiescit. 
Charitas  est  igitur  qua;  nos  superioribus  nectit, 
CQiloque  inserit.  Qui  enim  manet  in  charitate, 
Deus  in  eo  manet.  Unde  et  Dominus  ait :  Manete 
in  mc,  et  cgo  in  vobis.  Sicut  palmes  non  potest  fru- 
ctum  afferre  a  se,  nisi  manserit  in  vite ;  sic  et  vos, 


circumfodi  vineam   Sorech,  ct   sedificavi   turrim  in  C  si  in  me  non  nmnscritis.  Ego  sum  vitis,  vos  palmites 
medio  ejus  ijsa.   v,  I,  2).    Circumdcdit   enim  eam      eslis  {.loan.  xv,  A,  5) 


velut  vallo  quodam  coelestium  praeceptorum,et  an- 
gelorum  custodia.  Immittet  enim  angelus  Domini 
in  circuitu  timentium  eum.  Posuit  in  Ecclesia  ve- 
lut  turrim  apostolorum  et  prophetarum  atque  do- 
ctorum,  qui  solent  pro  Ecclesiae  pace  praetendere. 
Circumfodit  eam,  quando  exonoravit  terrenarum 
molc  curarum.  Nihil  enim  magis  mentem  onerat, 
quam  istius  raundi  sollicitudo  et  cupiditas  vel  pe- 
cuniffi  vel  potentia;.  Quod  tibi  demonstratur  in 
Evangelio  (Luc.  xiir,  11-13),  cum  legis,  quia  illa 
mulicr  quaj  habebat  spiritum  infirmitatis,  inclinata 
erat  ut  sursum  respicere  non  posset.Curvata  enim 
eratanima  ejus.qu»  inclinabatur  ad  terrena  com- 


52.  Evidenter  igitur  exomplum  vitis  ad  nostrae 
vita;  institutionem  arcessendum  essc  signavit,  quae 
primum  veris  tepefactatemperie  gemraare  pcrhibe- 
tur  :  deinde  ex  ipsis  sarmentorum  articulis  fructum 
emittere,  de  quibus  oriens  uva  formatur,  paula- 
timque  augescens  immaturi  partus  retinet  acerbi- 
tatera,  ncc  potest  nisi  matura  jam  et  cocta  dulce- 
sccre.  Vcstitur  interca  viridantibus  pampinis  vinea, 
quibus  et  adversum  frigus,  omnemque  injuriam 
non  exiguo  munitur  subsidio,  et  a  solis  ardore  de- 
fenditur.  Quid  autem  eo  vcl  spectaculo  gratius, 
vel  fructu  est  dulcius,viderc  scrta  pendcnlia  velut 
qua?dam  speciosi  r\iris  monilia,  carpcre    uvas  vel 


pcndia,  et  coelestem  gratiam  non  videbat.  Respexit  q  auroo  colore  vel  purpurco  renitcntes?  llyacinthos 

caiterasque  gemmas   fulgere   existimes,  coruscare 
Indicos  (17),  albarum  emicarc  gratiam.  Nec  adver- 


eam  Jesus,  et  vocavit,  et  statim  mulier  onera  ter- 
rena  deposuit.  His  cupiditatibus  etiam  illos  onera- 

flore,  etc.  Alii  quinque,  decursu  setatis  flore,  etc. 
Rcliqui,  et  edit.  ut  in  textu. 

(13)  Edit  omnes,  .■iuavitalis  tux  gratia  est. 

(1-4)  Rom.  edit.  :  claviculis  quasi  manibus  nui- 
busdam.  Ubi  respexisse  editores  ad  locum  e  lib. 
Cic.  Ue  scncrt.  satis  credibileest.  Neque  negavcrim 
Ambrosium  et  quod  hic  de  vite,  et  guod  pauloanle 
de  frumonto  dictitavit,  ex  codem  oratore  mutua- 
tum  csse.  Verum  contra  edit.  et  mss.  auctoritatem 
nihil  muto. 

(15)  Ita  vet.  edit.  et  novem  mss.  At  Carn.,  Corb. 
el  Th.cum  L.X.\  et  Rom.  Psalterium,  replela  est 
terra.   Alii    mss.  et   edit.    Rom.,   replevit  terram. 


Rursus  eodem  loco  edit.  Rora. :  e.vtendit  palmitcs 
«uo.s ;  plures  mss.,  e/iu.  Alii  et  vet.  cd\l.,  exlen- 
di.fli,  elc. 

(10)  Edit.  omncs  et  mss.  non  pauci :  neque  humi- 
lis.  Addunt  nonnulli  :  divcs...  jaccat.  Rcn.,  Carn. 
et  Gcrm. :  ncque  humi  vilis,  elc. 

{\7)  Edit.  llom.  et  mss.  nonnulli,  indicns.  Edit. 
vot.  cuui  mss.  undeciin,  indicos.  Coen.  codex  ail 
margincin  eadcni  iiianu,  (|ua  texlus,  ha>c  pr.rfert. 
Indicos  vocat  Inpidcs,  qui  de  lndia  fcruntur;  nlbns, 
quas  I).  Crcg.  alljulns,  qu:c  usiluto  noniinc  vocuii- 
tur  marijaiitx  et  pcrlx.  I.cgimus  ct  all>ain  smnra- 
gduin,  ct  albam  sardonicem. 


191 


S.  AMBROSII 


192 


tis  ex  his  admoneri  to,homo,ne  immaturos  fructus 
tuos  dies  supremus  inveniat,  aut  plenaj  tempus 
ffitatisoperaimperata  dedeceant  (18).  Acerbuscnim 
fructus  amarior  esse  consuevit ;  nec  potestdulce 
esse,  nisi  quod  ad  maturitatem  porfcctionis  adole- 
verit.  Huio  viro  pcrfeoto  nee  frigus  borrid»  mortis, 
nec  sol  iniquitatis  nocere  consuevit ;  quia  obumbrat 
eum  gratia  spiritalis,  et  omnia  mundanaB  cupidi- 
tatis  et  corporeae  libidinis  restinguit  incendia,  de- 
fcndit  ardorcs.  Laudent  te  quicunque  conspiciunt, 
et  agmina  EcclesiiE  velut  qusdam  palmitum  scrta 
mirentur  :  spectent  singuli  fidelium  pulchra  ani- 
marum  monilia:  delectentur  maturitate  prudenti», 
splendore  fidei,  confessionis  decore,  justitias  pul- 
chritudine,  ubertale  misericordiffi,  utdicatur  tibi : 
Uxor  tiui  sicul  vilis  abundans  in  lateribus  domus 
iux  {Psnl.  cxxvn,  3)  ;  eo  quod  redundantiam  vitis 
fruetifera?,  copiosK  munere  liberalitatis  imiteris. 

CAPUT  XIII. 
De  arhorum  ntilitnle,  uc  diversilale ;  de  ratione  illas 
juQandi   ar.  medicandi :  postremo   dc  arborcorum 
succorum.  proprielatibus :  cum  morali  ad  singula 
expositione. 

55.  Sed  quid  ego  in  sola  viteimrnoror,  cum  omnia 
genera  arborum  utilia  sint,  alia  54  ad  fructum 
nata,  alia  ad  usum  data?  Nam  et  quibus  non  est 
fructus  uberior,  tamen  usus  pretiosior  est.  Cedrus 
Buspendendis  tectorum  apta  culminibus,  eo  quod 
hujusmodi  materies  et  procera  sit  spatiis.nec  one- 
rosa  parietibus.  Lacunaribus  quoque  comendisque 
fastigiis  habilis  (19)  est  cupressus.  Undeet  Ecclesia 
dicitinCanticis:  Trabes  domorum  nostrarum  cedri- 
nse,  lacunaria  noslra  cupressima  (Cant.  i,  16) ;  in 
his  esse  declarans  decora  sui  ornamenta  fastigii, 
qui  quasi  trabes  (20)  verticem  Ecclesiae  sua  virtute 
sustineant,  et  fasligium  ejus  exorncnt.  Laurus  et 
palma  ad  insigne  victoria?.  Lauro  victorum  capita 
coronanlur,  palma  manus  victricis  ornatus  est. 
Unde  et  Ecclesia  ait :  Dixi,  ascendam  in  pahnam, 
tencbo  altitudines  ejus  (Cant.  vii,  8).  Quae  eminen- 
tiam  videns  Verbi,  et  speraas  quod  ad  ejus  altitu- 
dinem  possit  ascendere  et  scientia3  summitalem, 
dicil :  Ascendam  in  palmani ;  ut  omnia  inferiora 
relinquat,  et  ad  superiora  contendat,  ad  bravium 
Ghristi(21),  utsuavesejus  fructus  carpat  et  gustet 
Suavis  enim  virlutis  est  fructus.  Populus  quoque 
coronis  arbor  umbrosa  victricibus,  et  salix  lenta 
vitibus  habilis  vincicndis,  quid  aliud  mystice  decla- 
rant,  nisi  bona  esse  Cfaristi  vincula,  qua)  nocerc 
non  soleant,  vincula  gratia;,  vincula  charitatis,  ut 


A  unusquisque  suls  vinculis  glorietur,  sicut  gloriaba- 
turet  Paulus,  dicens  :  Paulus  vinctus,  Jesu  Christi 
[Philem.  1)?  His  ligatus  vinculis  dicebat :  Quis 
nos  separabit  a  charitate  Christi  (Rom.  viii,  35)  ? 
Vinculis  abstinentiffi  vinculischaritatis.  His  ligatus 
vinculis  etiam  David  ait  .•  In  salicibus,  in  medio 
ejus  suspendimus  orgena  nostra  (Psal.  cx.xxvi,  2). 
Buxus  quoque  elementorum  apicihus  utilis  expri- 
mendis,  levi  materia  usum  manus  puerilis  infor- 
mat.  Unde  ait  Scriptura :  Scribe  in  buxo  (Isa., 
XXX,  8).  Simul  ut  admoneat  te  ipsa  materia  quae 
semper  viret,  nec  unquam  foliis  exuitur  suis,  ne 
unquam  spei  tuae  dissimulatione  nuderis,sed  sem- 
per  tibi  per  fidem  germinet  spes  salutis. 
54.  Quid  ego  enumerem  quanta  varietas  arborum, 

15  quam  diversus  in  singulis  et  pulcher  ornatus,  quam 
patulae  fagi,quam  proceras  abietes,  quam  comantes 
pinus,  quam  umbrosa;  ilices,  quam  populi  bico- 
lores,  quam  ncmorosa  et  rediviva  castanea,  quae 
simul  ut  excisa  fuerit,tanquara  silvam  ex  se  pullu- 
lare  consuevit ;  quemadmodum  in  arboribus  ipsis 
ffitas  aut  senilis  aut  novella  deprehenditur :  junio- 
ribus  enim  exiliores  rami,  antiquioribus  validiora 
et  nodosa  sunt  brachia  :  illis  folia  levigata  atque 
diflusa,  istis  contractiora  et  aspera.  Sunt  etiara 
arbores  quae  senili  atqueemortua  radice  successio- 
nem  sui,si  forte  caedantur,  reparare  non  noverint ; 
aliae  quibus  aut.juventus  viret,aut  nalura  fecundior 
est,  quibus  excisio  lucro  potius  quam  detrimento 
sit,  ut  per  plures  sUi  rediviva  suocessione  remo- 
ventur  hsredes. 

C  55.  Est  etiam,quod  mireris,  ipsis  sexus  in  pomis, 
est  discretio  sexus  in  arboribus.  Nam  videas  pal- 
mam  qua^  dactylos  generat,  plerumque  inclinantem 
ramos  suos  et  subjicientcm,  et  concupiscentiae 
atque  amplcxus  speciem  praetendentem  55  et  ar- 
bori,  quam  marem  palmam  appellant  pueri  rusti- 
corura.  (22).  Illa  ergo  palma  feminea  est,  et  sexum 
suum  subjectionis  specie  confitetur.  Unde  locorum 
cultores  pra?jaciunt  ramis  ejus  dactylorura  vel  pal- 
mitum  semina  masculorum  (23),  quibus  illi  femi- 
neae  arbori  velut  quidam  sensus  perfunctionis  in- 
funditur,  el  expetiti  concubilus  gratia  reprcBscn- 
tatur.  Quo  munere  donata  rursus  erigitur,  et  elevat 
ramos  suos,  et  in  veterem  statum  comam  suam 
rursus  attollit.  De  ficu  quoque  eadem  opinio  est. 

J)  Ideoque  plerique  secundura  domesticam  et  fructi- 
feram  ficum  agrestem  ficulneara  feruntur  inserere, 
eo  quod  cito  fructus  fecundae  illius  et  domesticae 
ficus  velauratentatialiqua,  vel  astu  defluere  feran- 


(18)  Mss.  quinque,  opera  parva  deducat.  Tres, 
opera  prava  deducat.  Unus,  dedurant.  Alius  deni- 
que,  delectcnt. 

(i9)  Mss.  aliquot,  commondandisque  fastigiis, 
liabilis. 

(20)  Rnm.  edit.  cuni  paucis  recentioribusque 
mss.,  ornumenta  fasti',pi  qux  gua.-ii,  elr.  Melius 
aliffi  cum  reliquis...  (/;ii  (piasi,  ctc.  Syllepsis  est 
enim  in  voce  ornumcnta,  pcr  quam  apostoli  signi- 
ficantur. 


(21)  Vide  notam  pagina;  182  subjectam. 

(22)  Hoc  est  rustici.  Et  ea  loquendi  forma  petita 
est  a  Graecis,  apud  quos  Ttjtos;  s.Aosdsojv  idem  so- 
nat  ac  siWMifo: :  imo  et  apud  Hebrsos  filius  homi- 
nis  pro  homine  saepe  in  Vet.  Testamento  ponitur, 
et  alia  hujusmodi  exstant  bene  multa. 

(23)  Rom.  edit.,  palmarum  vclul  quwdam  semina 
mdsculanim.  Alia3  et  mss.  aliquot,  palmarum  se- 
mina  masculorum.  At  mss.  decem  optimse  not«, 
palmitwn,  etc. 


193 


HEXAEMERON  LIB.  III. 


194 


tur  in  terram.  Unde  gnari  hujus  remedii  grossis  A.  gratiamque  pomorum,  singulorum  quoque  utilita- 


arboris  agrestis  alligatis  ad  illam  feracem  arborcm, 
medenturejusinfirmitati;  utpossit  fructusproprios 
reservare,jamjamque  si  deforent  remedia,  lapsuros. 
Quo  admonemur  velut  quodam  aenigmate  naturaj 
non  refugere  eos,  qui  a  nostra  fide  et  consortio 
separati  sunt ;  eo  quod  et  gentilis  qui  fuerit  acqui- 
situs,  quo  gravior  fuerit  assertor  erroris,  eo  vehe- 
mentior  possit  fldei  defensor  exsistere;  et  si  quis 
de  hffireticis  convertutur,  velut  confirmet  eam  par- 
tem  in  quam  se  commutata  opinione  contulerit, 
maxime  si  habeat  aliquid  natura;  directum,  ut 
vivida  possit  esse  ejus  sententia,  si  adminiculetur 
ei  attentio  sobrietatis,  observantia  castitatis.  Pro- 
funde  ergo  circa  eum  sludium  tuum,  ut  similitu- 
dine  fructiferaj  illius  ficus  de  prssentia  et  conjun- 
ctioneagrestisilliusarboris  tuam  possiscorroborarc 
virtutem.  Ita  enim  tua  nec  dissolvetur  intentio,  et 
diligentia;  fructus  et  gratiae  reservabilur. 

56.  Quam  multa  sunt  autem  qua;  doceant  natura- 
lcm  duritiam  posse  diligentia;  studio  temperuri, 
quibus  affert  cultus  ruralis  exemplum  !  Nam  ple- 
rumque  cito  florent  mala  granata,  et  fructum  afferre 
non  possunt,  nisi  congruis  peritorum  remediis 
e.xcolantur:  plerumque  succus  vanescit  interior, 
et  fortis  species  ejus  pulchra  praitenditur.  Qu;e 
non  immerito  comparatur  Ecclesice,  ut  habcs  in 
Canticis  ad  Ecclesiam  dictum  :  Ul  cortex  raali  pu- 
nici  gense  tiia;{CaiU.  iv,  3).  Et  infra:  Sifloruit  vitis, 
ftoruenmt  mala  granala  (Cant.,  vii,  12).  Ecclesia 
enim  bonum  fidei  fulgorem  confessionisque  pne- 


tem  fructuum,  succorumque  proprietatem,  qua; 
cuique  rei  apta  videantur,  quemadmodum  sgris 
visceribus  hominum  amariora  ponia  medicentur, 
et  inflationem  asperitatemque  interiorem  tempe- 
rent,quemadmodum  rursus  humorum  asperapomo- 
rum  dulcibus  temperentur  ?  Donique  ea  medicina 
antiquior,  quoe  herbis  curare  consuevit  et  succis  ; 
nec  uila  (irmior  sanitas,  quam  qua:  salubribus 
reformatur  aliinentis.  Uiiilo  secundum  naturam 
docemur,  quia  sola  nobis  osca  mcdicinaest.  Herbis 
certe  ulcera  aperta  clauduntur,  herbis  curantur 
interna.  Ideoque  medieorum  est  opus  herbarum 
poteslates  noscere.  Ilinc  cnim  medendi usus  inoievit. 
C.AI-LT  XIV. 
n  De  sitnplicium  pomorum  iliffereniia,  foliorumqiie  di- 

versitate  :  uhi  prxcipue  de  pampino,  et  folio  ficus ; 

deque  variis  aliorum  foliorum  figuris. 

58.  Sed  utad  simplioiapoma  revocemus  stylum, 
alia  sunt  qua;  coquunlur  so!e,  alia  quae  tcstis  aut 
corticibus  clausa  coni;!lrntur.  Malaet  pyra,  uvarum 
quoque  genera  omnia  nudo  objecta  sunt  soli :  nu- 
cis  autem  et  nuclcai,  nuclci  quoque  fructus  et  te- 
sta  opertus  et  cortice,  alitur  tamen  et  ipsc  calore 
solis  atque  nutritur;  et  quantum  pineoe  densitate 
nucleus  absconditur,  tantum  solis  calore  nutri- 
tur(25). 

5'J.  Quanta  deinde  Domini  providentia,  ut  ubi 
mollior  fructus,  ibi  folii  crassitudo  validius  tegu- 
mentum  tuendo  deferat  pomo,  quod  videmus  in 
fructu    ficulnea;.    Delicatiora   itaquo    validioribus 


tendit,  tot  martyrum   sanguine  speciosa,  et,  quod  C  munienda  sunt,  ut  et  ipsc  quoquc  Dominus  per 


est  amplius,  Christi  cruore  dotata;  simul  plurimos 
intra  se  fructus  usu  istius  pomi  sub  una  muni- 
tione  conservans,  et  virtutum  negotia  multa  con- 
plectens.  Sapiens  enim  spiritu  celat  negotia.  Amy- 
gdalis  quoque  hoc  ger.ere  medicari  feruntur  agri  • 
colae,  ut  ex  amaris  dulces  fiant  fructus,  ut  et  tere- 
brent  ejus  radiccm  urboris,  et  in  medium  inserant 
surculum  ejus  arboris  quam  Gra;ci  raiixTiv,  nos 
piceam  dicimus;  quo  facto  succi  amaritudo  deponi- 
tur.  Ergo  si  agricultura  convertit  stirpium  quali- 
tatcs,  nonnestudia  doctrina;,  et  disciplinte  attentio 
miligare  possunt  quaslibet  aegritudines  passio- 
num  (24j?56  Nemoergo  positus  vel  in  adolescen- 
tia;  vcl  intemperantiaB  lubrico,  de  sui  conversione 


Jeremiam  docet,  dieens:  Sicut  ficus  istas  bonas 
recognoscani  (26)  translatos  Judu,  quos  emisi  de  lo- 
co  isto  in  lerram  Clialdxorutn  in  bona,  el  confirmabo 
oculos  meos  super  illos  in  bona  {Jerem.  xxiv,  5).  Tan- 
quam  delicatos  enim  velut  qucdam  misericordia; 
su;e  validiori  sepsit  legmine,  ne  teneri  fructus  ma- 
turius  inlerirent.  Denique  de  ipsis  etiam  in  po- 
sterioribus  dicit:  Delicati  mei  ambnlaverunl  vias 
asperas  {Uaruch.  iv,  20).  Quibus  infra  ait :  Cons- 
slantes  cslole,  filii,  et  clamale  ad  Deum  {Ibid.  27). 
Hoc  enim  solum  advcrsus  omnes  proeellas  atque  in- 
jurias  inviolabile  tegmen,  impenetrabile  munimcn- 
tum  est.  Ubi  crgo  tencri  fructus,  ibi  crassiora  teg- 
mina  et  nmnimcnla    foliorum.  Contra  autem  ubi 


desperet.  Ligna  plerumque  in  mcliores  vertuntur  Q  fructus  validiores,  57  ibi  tencriora  folia,  ut  malus 
usus,  et  non  possunt  hominum  corda  nmtari? 

57.  Docuimus  non  solum  inter  diversi  generis 
arbores  esse  fructuum  diversilates,  sed  plerumque 
in  eadem  specie  arborum  compugnaresibi  fructus. 
Alia  enim  species  masculorum,  alia  femineorum 
fructuum,  sicut  de  dactylis  supra  diximus.  Quis 
autem  possit   comprehendere  varietatcm,  speciein 


f2'ij  Rom.  edit.  sola,  quaslihcl  animarum  jiassioncs. 

(25j  Antiqua;  edit.,  nucis  uutem,  et  nodc,  nuclei- 
que  fructus,  ct  testa  opcrtus  ct  cortice  alitur,  tamen 
et  ipse  calorc  solis  nascitur  atque  nutritur.  Vat. 
cod.  non  habet,  ct  node,  nucleiquc.  Hom.  edit., 
nucis  uutein  pmen',  nuculietjue  frucCus  ci  tcsta  opeV' 


arbor  docet.  Pomum  cnim  validius  non  multo 
indigct  protectionis  auxilio  ;  nam  ipsa  protectionis 
crassioris  umbra  pomo  nocere  plus  posset. 

00.  Denique  doceat  nos  pampinus  natura;  gra- 
tiam,  el  divina;  sapicntiie  interna  mystcria.  \'ide- 
mus  cnim  ita  scissum  atque  divisum,  ut  trium  fo- 
liorum  speciem  videatur  oslendere:  ita  pais  mo- 

tus  el  cortice  alitur,  tamcn  ct  ipse  calore  solis  :cque 
nutrilur.  .Mss.  partim,  nuces  aulem ;  parlim,  nueis 
autem;  reliqua  ul  nos  in  lexlu. 

(26)  Ilom.  cdit.,  Sicut  ficus  islcv  bonx,  sic  re- 
cognoscam,  etc. 


195 


S.  AMBROSII 


196 


dia   distincla   est,    ut   nisi    inferiorihiis    hiTreret,  A  dulcior  pro  specierum  quibus   infusa  fuerit  qua- 


scparata  spectantibus  videretur.  Ea  autem  ratio 
videtur  servata  natura;,  ul  ot  soleni  facihus  admil- 
tat,  et  umbram  obtexat.  Denique  procerius  media 
pars  ejus  extenditur,  et  in  ipsa  summitate  tenua- 
tur,  ut  plus  pulchritudinis  quam  tegumenti  prffife- 
rat.  Etenim  bravii  (27)  speciem  videlur  effingere, 
signilicans  quod  uva  intcr  pendentes  Cfeteros  fru- 
ctus  habeat  pvincipatum,  cui  tacito  quodam  judicio 
naturae,  sed  evidcnti  indicio  innascitur  species  ct 
prffirogativa  victorias.  Secum  igitur  habet  bravium 
suum,  quo  et  munimen  sibi  praebetur  adversum 
injurias  aeris,  pariterque  imbrium  violentiam,  et 
irapedimcntum  non  affertur  ad  recipiendum  solis 
calorem,  quo  topelacta  alitur,  coloratur,  augetur. 
riculne;o  quoquc  folium,  feque  i)rope  ut  pampinus, 
quadrifida  intcrscinditur  divisione;  quod  eo  clarius 
videtur,  quo  majus  est  folium,  sane  non  ita  ut 
pampinus  vel  ora  omni,  vel  summitate  c.rispanti. 
Sicut  enim  in  ficulneai  folio  crassiluda  validior, 
iLa  in  pampino  species  elegantior.  Grassitudo  igilur 
folii  prolicit  ad  tempestatis  injuriara  repellendara, 
intercisio  ad  fructus  gratiam  vaporandi.  Denique 
hoc  genus  pomi  grandinem  non  cito,  maturitatem 
cito  sentil;  quia  et  latere  videtur  adversum  inju- 
rias,  et  patere  ad  gratiam. 

61.  Quid  ego  foliorum  describam  diversitates, 
quemadmodum  alia  rotunda,  alia  longiora,  alia 
flesibilia,  alia  rigidiora  sint,  alia  nuUis  facile  ven- 
lis  labentia,  alia  qua;  levi  motu  deculiantur  aura- 
rum '? 

CAPUT  XV. 

Slupeiida  aqme  iliversitas.  Inde  et  fnicliium  qui  ea 
nutiiiintur,  dil]erenlia  nascitur ;  cl  siillanliam 
ex  arborilms  lacnjiiuirum  diserepantia :  quibus 
accitratioris  pcrsrrutationis  e.rcusalio  sulijiinr/ilur. 

62.  Inexnlicabile  est  singularum  rcrum  exqui- 
rere  velle  proprietates,  et  vel  diversitates  earum 
manifesta  testiiicatione  distinguere,  vel  latentes 
occultasque  causas  indeficientibus  aperire  docu- 
mentis.  Una  nempe  atque  eadem  est  aqua,  et  in 
diversas  plerumque  sese  mutat  species  :  aut  inter 
arenas  flava,  aut  inter  cautes  spumca,  aut  inter 
nemora  viridantior,  ant  inter  fiorulenta  discolor, 
aut  inter  lilia  fulgentior,  aut  inter  rosas  rutilan- 
tior,  aut  in  gramine  liquidior,  aut  in  palude  turbi- 


litatc  varietur  ?  ilsperatur  immaturioribus  succis, 
tunso  oortice  nucis,  foliisque  contnslis,  amariorfit 
absinlhio,  vino  vehementior,  austerior  alliis: 
gravescit  veneno,  melle  dulcescit.  Si  vero  ei  len- 
tiscum,  terebinthi  quoque  fructus,  vel  nucis  inte- 
rior  pars  misceatur,  in  olei  mollem  naturain  facile 
translunditur.  Cum  sit  autem  altrix  omnium  vir- 
gultorum,  diversos  singulis  usus  minislrat.  Si  ra- 
dices  alluat  (28)  vel  nubibus  fusa  descendat,  dis- 
cretas  dat  omnibus  vires,  radicem  impinguat, 
caudicem  provehit,  ramos  diffundit,  folia  virescere 
facit,  fructuum  alit  semina,  ponmm  augere  (29) 
consuevit.  Ergo  cum  eadem  sit  omnium  nutrix, 
iilia  arborum  genera   tristiores   ferunt  succos,  alia 

T,  dulciores,  alia  tardos,  alia  prffimaturos.  Ipsae  quo- 
que  inter  se  discrepant  suavitate.  Alia  suavitas  est 
in  vinea,  alia  in  olea,  alia  in  cerasis,  alia  in  ficu, 
discreta  in  malo,  dispar  in  dactylo. 

03.  Tactus  ipse  aquse  alibi  lenis,  alibi  asperior, 
plerumque  pinguior  est.  Pondere  quoquc  distat  fre- 
quenter  ut  specie.  Nam  plerisque  locis  gravior, 
plerisque  levior  a^stimatur.  Non  mirum  igitur  si 
cum  ipsa  in  se  discrepet,  discrepent  etiam  inter  se 
lacrymee  arborum,  qus  ejusdem  aquae  alluvione 
generantur.  Et  cum  una  sit  omnium  causa,  diver- 
sus  singularum  usus,  diversa  natura  est.  Aliam 
vira  habet  cerasi  arboris  lacryma,  aliam  lentisci. 
Disparom  quoque  balsami  guttam  odorata  Orientis 
ligna  sudare  produntur:  diversum  quoque  lacry- 
marum  genus  virgulta  ferularum  in  /Egypto  acLi- 

C  bya  quadam  vi  naturae  secretioris  illaorymant.  Quid 
autem  tibi  referam,  clementem  licet  esse  sermo- 
nem,  quod  electrum  lacryraa  virgulti  sit,  et  in  tan- 
ta3  materi»  soliditatem  lacryma  durescat  (30)?  Nec 
levibus  id  astruitur  testimoniis,  quando  folia  aut 
surculorum  minutissimaj  portiones,  aut  exigua 
queedam  anmiantium  genera  in  electro  sa;pe  repe- 
riantur,  qua;  videtur  cum  adhuc  gutta  esset  mol- 
lior,  recepisse  et  solidata  tenuisse. 

64.  Sed  quid  ego  vili  sermone  decerno  cum  alta 
alque  pretiosa  ratione  naturee,  cum  iste  sermo  hu- 
mano  alatur  ingenio  (31),  naturam  autem  omnium 
providentia  divina  formaverit "?  Unde  veluthabenis 
quibusdam  verborum  cohibenda  diffusio  est :  ne 
quod  Salomoni  specialiter  sapientiae  munere  divi- 


dior,  aut  in  fonte  perspicacior,  aut  in  mari  obscu-  n  nitus  videtur  esse  collatum,  usurpatorie  videamur 

exponere  ditferentias  arborum  et  virtutes  radicum, 
et  quKCunque  sunt  abscondita  et  improvisa,  sicut 
scriptum  est  [Sap.  vii,  20,  21),  qua3  nec  ipso  ta- 
men  manifestata  produntur;  ut  mihi  videatur  po- 
tuisse  cum  disputare  de  virgultorum  generibus 
(///  Reg.  IV,  33),  non  potuisse  tamen  plenius  om- 
nes  creaturae  explicare  rationes  (32). 

na  augere,  etc. 

(30)  Rom.    edit.,    et  lapidex   naturx   soliditatem 
dure.scat. 

(31)  Edit.     vet.,     cum     isto    sermone     humatio; 
Cost.  et  Gill.,  humanum,  alatur  ingeniiim. 

(32)  Ita  mss.  plures  el  potiores.Ali  qui  cum  edi- 
tis,  omne,  vel  oninis,  secretiim  creaturse  expUcare 


rior,  assumpto  locorum  quibus  influit  colore,  de- 
currit.  Rigorera  quoque  pari  ratione  coramutat, 
ut  inter  58  vaporantia  fervcat,  inter  umbrosa 
frigescatjSole  rcpcrcussa  exajstuet,  nivibus  irrigata 
glaciali  humore  canescat.  Quemadmodum  autem 
sapor  ejus  ipse  convertitur,  ut  nunc  asperior,  nunc 
amarior,  nunc  vehementior,  nunc  austerior,   nunc 

(27)  Gra?ce  PpiSsTov,  corona  seu  victoria"!  prae- 
mium.  Dabatur  autem  illud  e  ramis  variarum  ar- 
borum,  quarum  aliquaB  cap.  superiori,  num.  55, 
explicantur.  Yidesis  Lurianum  in  dial.  'Ava/apai?, 
■?,  (izo:  yuavaTiuv,  et  alios. 

(28)  Mss.  non  pauci  et  vet.  edit.,  Si  radices  alat. 

(29)  Mss.   aliquot,  fructum  alit,  pomorum  semi- 


197 


HEXAEMERON  LIB.  III. 


198 


59  CAPUT  XVI. 


Quomodo  ad  vocem  Domini  subito  omne  virgultonim 
geiius  efflorescens  victum,  delirias  ac  medicinam 
ministraverit.  Quo  eliam  modo  plantx  omnes  aut 
semen,  aut  aliqxdd  quod  seminis  vicem  suppleat, 
in  se  haheant.  De  magtia  Dei  virtute  in  singulis  ; 
ubi  speciutim  depinea  ac  myricis. 

65.  Quod  si  irriguis  aquarum  plerumque  et  se- 
getes  laetiores  sunt,  et  virides  fabae,  et  hortorum 
multiplex  suscitatur  et  ressucitatur  gratia.si  viri- 
dantibus  thoris  (luviorum  exundantium  ripa  deco- 
ratur ;  quennadmodum  ad  verbum  Domini  (33), 
quod  omni  aquarum  cursu  est  redundantius.subito 
creatura  virgultorum  omnis  effloruit?  Festinarunt 
canipi  non  commissam  sibi  frugem  edere,  ignorata 
horti  olerum  genera,  florum   miracula  germinare, 


j^  videntur  seminis  habere  salices;  habent  tamen 
in  foliis  granum  quoddam  quod  habeat  virtutcm 
seminis,  ut  eo  comisso  terris,  tanqnam  posito 
surgat  arbor  de  surculo ;  et  tanquam  de  semine 
se  exsuscitet.  Grano  itaque  illo  radis  primum 
coalescit :  de  radice  puihiiat  non  solura  salicis, 
sed  ctiam  reliquarum  ad  similitudinnm  hujusmodi 
generis  60  arborum  silva.  Habel  autem  ct  radicia 
generatio  virtutem  seminis  (37);  unde  plerique  ea 
satione  incremenlum  (38)  suis  ncmoris  propaga- 
runt. 

67.  Magna  Dei  virtus  in  singulis.  Nec  miretur 
aliquis  si  in  virgultis  magiiam  L)ei  dixi  esse  virtu- 
tem.  Siquidem  magnam  suam  virtutem  in  locustis 
esse  dixit  et  brucho,  eo  quod  divina;  majestatis 
olfensa  magno  modeiamine  sterilitatis  Judaica;  at- 


ripa  fluminum  se  vestire  myrtetis  :  properaveru 
arbores  cito  surgere,  cito  se  in  florem  induere(34), 
victum  hominibus,  pecori  pabulum  ministrare, 
Fructus  communis  esl  omnibus,  unus  quoque  est 
datus  omnibus.Simul  utrumque  arbores  germina- 
runt,aliud  quo  vesceremur,  aliud  quo  refrigerante 
umbra  defenderemur  a  sole.  Cibus  in  fructu,  usus 
amccnitatis  in  folio  (35) ;  tamen  quia  praescia  erat 
providentia  Creatoris  quod  fructum  sibi  maxime 
humana  aviditas  vindicarct,  reliquis  providit  ani- 
mantibus.ut  specialem  his  donaret  alimoniam.  Ita- 
que  esca  his  non  mediocris  in  foliis  est,  cortici- 
busque  silvestribus  :  ea  quoque  quoe  ad  usum  me- 
dendi  proflcerent,  id  est,  succi,  lacryma;,  surculi, 
pariterministratasunt.Itaqueilla  queeest  postexpe- 
rimento,  usu  et  exemplo  utilia  cognovimus,  ea  a  C 
principio  Creator  cui  usui  apta  donaret,  pra^scien- 
tiae  sus  majestate  (36)  de  sinu  terrarum  jussit 
exire. 

60.  Et  quia  jussit  Dominus  ut  germinaret  terra 
herbam  feni,  et  lignum  fructiferum,  faciens  fru- 
ctum  secundum  genus,cujus  semen  ejus  in  eo  (ne 
fortc  quis  dicat  in  multis  arboribus,  neque  fru- 
clum,  nequo  scmen  videri,et  putet  divinum  in  ali- 
quo  vacillare  pra;ccptum,  ut  a  veritate  sit  devium) 
illud  advertat,  quia  nequaquam  fleri  potest,  ut  non 
aut  seminibus  utantur  universa  gignentia,  aut  ha- 
beant  aliqua  qua;  videantur  cum  virtute  seminum 
convcnire;  idque  si  quis  diligenter  intendat,  ma- 
nifesta  testificatione  poterit  comprehendere.   Nihil 


nt      que  inopiae  solveretur.  Magna  enim  virtus  patie 


tia,  magna  virtus  providentia  (39).  Indigni  etenim 
erant,  qui  uterentur  fecunditate  terrena,  qui  ter- 
rarura  liEserant  creatoreni.  lOt  vere  magnus,  qui 
miserabili  fame  nefas  tantie  impietatis  ulciscitur. 
Itaque  si  magna  virtute  Dei  sterilem  bruchum  ter- 
ra  generavit,  quanto  magis  virtute  magna,  qux  fe- 
cunda  sunt,  procreat! 

68.  Quis  pineam  videns  non  stupeat  tantam  di- 
vino  praecepto  artem  inolitam,  impressamque  na- 
turae  :  qufemadmodum  ab  ipso  centro  distantibus 
licet  mensuris  pari  assurgat  glutino,  quo  proprios 
fovet  fructus?  Itaque  per  circuituni  eadcm  species 
et  ordo  servatur,  et  quidara  in  singulis  plagis  nu- 
cleorum  partus  exuberat,  atque  in  orbem  redit 
fructus  et  gratia.Itaquc  in  pinea  ista  imaginem  sui 
natura  videtur  exprimere,  qua;  a  primo  illo  divino 
coelestique  mandato  privilegia  accepta  custodit,  et 
partus  suos  quadam  annoruni  vice  et  ordiue  refert, 
donec  consummatio  temporis  impleatur. 

09.  Sed  ut  in  hoc  fructu  gratara  speciem  sui 
signat;  ita  etiam  in  myricis,  id  est  bumilibus 
virgultis,  liguram  improbae  calliditatis  cxpressit. 
Sicut  enim  duplici  cordc  viri  ubique  pra;sto  sunt, 
et  gratiam  simplicitalemcjue  apud  bonos  praten- 
dunt,  et  vitiosissimis  glutinantur  :  ita  etiam  et  in 
aquosis  et  in  descrtis  contrario  quodam  usu  haec 
virgulta  nascuntur.  Unde  et  Jeremias  (40)  dubia 
morum  atque  insincera  myricis  comparavit  (Aw»i. 
XVII,  6). 


ratione.  Alii  landem,o;nne  secretum  explicare  ratio- 
nis. 

(33)  Edit.  aliquoj  Paris.,  decoratur,  qucmadmo- 
durn  7ion,  etc.  Mss.  Gem.,  Big.,  Dion.  ac  Colb., 
decoratur:  miraris  quemadmodum  ad,  elc.  C;cteri 
scripti  atquc  editi  codiccs  ut  in  contextu, 

(3'i)  Edit.  vet.  ac  mss.  quatuor,  se  flore  induere. 
Melius  Rom.  cum  rcliquis  mss.,  se  in  florem  in- 
duere.  IIoc  enim  pctitum  vidctur  cx  illo  Virg.  i 
Ceorg.  : 

Cuiu  se  nox  plurima  silvis 
Iiiduel  in  florem. 

(35^  Mss.  aliquot  optimi  ajvi  :  cibus  infructuosus 
am:enitalis  in  foliis.  Error  est  calami,  qucm  qui 
cmendaro  volucrunt,  rcposuere  :  ribus  in  Iruclu, 
vel  in  jructibus,  ainicnitas  in  foliis.  Et  hos  aecutto 


D  sunt  edit.  At  veram  lcctioncm  mss.  Bcn.,  Carn.  et 
Gcrm.  rostitucrc. 

(30)  Vet.  edit.  :  ca  a  principio  crcnturx  u.vii  apla 
donavit  pr^e.mentia  divino'  majeslis.  Illis  accodunt 
qu.cdam  recentioros,  ac  mss.   duo,   nisi  quod   hi 

kgunt ct  prxscienti:c  ■■<u:c  majcslalc.    Illarmn 

nonnullic providenli:c  sux  majislale.   lieliqui 

mss.  et  edit.  nobiscum  faciunt. 

(37)  Ita  mss.  undocim.  Alii  ot  odil.  Uabenl  autein 
et  radices  virlutem  seminis. 

(38)  Coll).  unus  et  Vicl.  duo,  ea  ralione  et  incre- 
tnenlum,  etc. 

(39)  Edil.  omncs  et  pauci  mss.,  sapicnlia...  pro- 
viaenlia.  Rem.  et  Ca-n.,  .uijtienli.v...  providenlix. 
Alii  novem  probatissinii,  palienlia,  elc. 

( W)  Mss.  quatuor,  dubia  h0rum,atque  insinceram 
mcntem. 


199 


S.  AMBROSII 


200 


CAPUT  XVII. 

Surditnte  liumani  cordis  increpala,  miriiliilis  Dci 
providentia  in  ininirnl^  dcclaratur ;  pivcipue  dc 
arhoribus  sempcr  virentitms  ct  iltarum  differcn- 
tiis,  tum  dc  primo  vitis  cidtore,  ac  vini  usu  disse- 
ritnr. 

70.  Gcrminet,  inquit,  tcrra  hcrham  virentcm,  et 
statim  omni  surgente  germine  terra  complcta  est. 
Et  homini  dicitur  :  Diliijes  Dominum  Deum  tuuni 
{Deut.  VI,  5).  et  non  est  charitas  Dei  oronium  in- 
fusa  viscerihus.  Surdiora  corda  hominum  sunt, 
quam  dura  saxorum.Terra  indebitos  fructus  nobis 
ministrat,  dum  obsecundat  auctori  :  nos  debitum 
nmnus  negamus,  dum  non  veneramur  auctorem. 

71.  Vide  in  parvis  quas  providentia  sit  Dei,et  61 
quia  comprehendere  non  potes,  mirare  quomodo 


A  et  florentia  merita  virtutum.  Mane  ergc  plantatus 
in  domo  Domini,  ut  in  atriis  ejus  sicut  palma  flo- 
reas,  et  ascendat  in  te  gratia  Ecclesia,  et  ait  odor 
narium  tuarum  sicut  mala,  et  fauces  tuae  sicut  vi- 
num  optimum  (Cant.  vii,  9),  ut  inebrieris  in 
Christo. 

72.  Beno  admonuit  iste  versiculus  repetere  pene 
intermissum,  quia  diximus  prKcepto  69  Domini 
vitem  etiara  pullulasse,quam  postea  post  diluvium 
a  Noe  plantatam  esse  cognovimus  (Cen.  ix,  20). 
Sio  enim  habes,  quia  Noe  agricola  erat  terra;,  et 
plautavit  vitem,  et  hibit  de  vino  ejus,  et  obdor- 
mivit.  Nnn  ergo  Noe  auctor  est  vitis,  sed  planta- 
tionis.  Neque  enim  nisi  eam  reperisset  ante  gene- 
ratam,  plantare  potuisset.  Cultor  ergo,  non  auctor 


alia  semper  florentia  reservaverit,  alia   mutationes  p  est  vitium.  Deus  autem  qui  sciret  quod  vinum  so- 

■  ■        '   '  brie  potatum  sanitatem  daret,augeret  frudentiam, 

immodice  sumptum  ad  vitia  causas  daret,creaturam 
dedit,  abundantiam   humano   arbitrio  reservavit ; 


habere  voluerit  exspoiiationis,  et  amiclus.  Inter 
cana  nivium,  pruinas  frigorum,  viridilatem  suam 
arva  conservant  :  et  cum  ipsa  tecta  sintgelu,  par- 
tus  sui  tamen  haud  exiguam  speciem  viriditatis 
obtexunt.  In  ipsis  quoque  generibus  arborum.quse 
diulurnis  frondibus  vestiuntur,  non  mediocris 
distantia  est.Servatindumentum  suum  seniperolea, 
vel  pinus,  sed  tamen  folia  sua  sa^pe  conimutant ; 
neo  ea  quasi  diulurna,  sed  quasi  succedanea  prK- 
tendunt  suae  arboris  pulchritudini,  perpetui  inte- 
gritate  vestitus  vice  muneris  obumbrantes.  Palma 
autem  vircns  semper  manet  conservationc  et  diu- 
turnitate,  non  immutatione  foliorum.  Nam  qu» 
primo  germinavcrit  folia.ea  sine  ulla  substitutionis 
successione  conscrvat.  Imitare  ergo  eam,  o  homo. 


ut  parcimonia  naturas  esset  magisterium  sobrie- 
tatis,  abundantiae  noxiam  lapsumque  temulentiae 
sibi  ascriberet  humana  conditio.  Denique  et  ipse 
inebriatus  est  Noe,et  obdormivit  consopitus  avino. 
Itaque  per  vinum  patuit  deformitati  qui  per  dilu- 
vium  excrevil  ad  gloriam  ;  sed  Dominus  et  in  eo 
creaturae  suae  gratiam  reservavit,  ut  ejus  fructum 
nobis  converteret  ad  salutem,  ac  per  eum  nobis 
remissio  peccatorum  proveniret.  Unde  pie  Isaac 
dixit  :  Odor  Jocob,  odor  agri  pleni,  id  est  natu- 
ralis  orior  (Gen.  xxvri,  27).  Quid  enim  pleno  rure 
suavius?  Quid  vitis  odore  jucundius'.'  Quid  fabae 


ut  dicatur  et  tibi  :  Statura  tua  similis  faciaeslpat-  C  flore  gratius?  Unde  quamvis  ingeniose  quis  ante 


mx  {Cant.  vii,  7).  Serva  viriditatem  pueritJK  tua;, 
et  illius  innocentiiB  naturalis  quam  a  primordio 
rocepisti,  ut,  plantatus  secus  decursus  aquarum, 
fructum  luum  iii  tempore  tuo  habeas  pra;paratum, 
et  folium  tuum  non  defluat.  Hanc  viriditatern  gra- 
tiae  seraper  florentis  in  Chrislo  secuta  Ecclesia 
dicit  :  In  umbra  ejus  concupivi,  ei  sedi  {Cant.  ii,  3). 
Hanc  praerogativam  doni  virentis  acceperunt  et 
apostoli,  quorum  nec  foliura  unquam  potuit  elabi, 
ut  eorum   etiam  urnbra  curaret  Kgrotos.  Obum- 


brat  enim  infirmitates  (41)  corporis  fides  mentis, 
(41)  Omnes  dit.  et  mss.  aliquot  sequioris  notas,    Obumbrabat  enim  infirmitati. 


nos  dixerit :  Non  vitem  aut  ficum  patriarcha  olebat 
aut  frugem,  sed  virtutum  spirabat  gratiam,  ego 
tamon  et  odorem  ipsum  terr®  simplicem  atque 
sincerum  pro  gratia  benedictionis  accipiam,  quem 
fraus  nulla  composuit,  sed  veritas  indulgentis  coe- 
!e?tis  infudit.  Denique  inter  benedictiones  sacra- 
tissimas  computatur,  ut  tribuat  nobis  Dominus  a 
rore  cceli  vim  vini,  olei  atque  frumenti  :  cui  est 
honor,  laus,  et  gloria,  perpetuitas  a  sasculis,  et 
nunc  et  semper,  et  in  omnia  sa;cula  sKCulorum. 
Amcn. 


LIBEU  QUARTUS. 

DE    OPERE    QUARTI   DIEI. 


CAPUT  PRIMUM  (Sermo  VI.) 
Lectorem  parat  ad  creationem  solis  rccte  inlellujen- 
dam,  dcclinandamqne  in  eo  idolomaniam;  qua 
de  re  ejusdem  cum  auctorc  suo  comparationem  ins- 
tituit,  et  ordmem  quo  intcr  alia  crcatus  cst,  e.rpen- 
dit,  suhjecla  eleyanti  ierrx prosopop;cia. 
1.  Qui  vindemiam  colligit,  vasa  prius  quibus  vi- 

(42)  Edit.  omnes,et  mss.  aliquot,  partini,  nc  sor- 
des  aliqux...  dccolorcnt;  partim,  ne  sordes  aliqua... 
decoloret.  Decem.  mss.  probatcu  auctoritalis,  ne  so/^j 


D  num  infunditur,  mundare  consuevit,  ne  sors  ali- 
qua  (42)  vini  gratiam  decoloret.  Quid  enim  prodest 
ponere  vitem  ordine,  fodere  quotannis,  aut  aratria 
sulcos  ducere,putare,subrigere,si  adjungere  ulmis, 
et  quodam  connubio  copulare,  si  tanto  labore  vina 
qu;esita    in    vase   coacescant?   Matutinos   quoque 

aliqua,  etc.  Bona  lectio,  cujus  rationem  intelliges 
e  Frane.  Sanctii  Minerva  de  voc.  homon.,  pag.408. 


201 


HEXAEMERON  LIB.  IV, 


202 


solis  ortus    si    quis   spcctare    desiderat,  emuiidat  A  niura  terraabscondit ;  istiusmotura  non  potestsus- 

tinere,  nisi  voluntatis  ejus  substantia  fulciatur.  Si 
caco  damnum  esthujus  solis  gratiam'non  videre  ; 
quaiito  magis  poccatori  damnum,  veri  luminis  mu- 
nere  defraudatum,  perpetuse  uoctis  lenebras  susti- 
nere  ? 

3.  Ergo  cum  vides  solem,  altende  terram,  quae 
ante  fundata  est :  altende  herbam  feni,  quae  pr;estat 
ordinis  privilegio :  attende  ligna,  qua;  plaudunt 
quod  priora  luminibus  cccli  csse  ccepcrunt.  Num- 
quid  merita  feni  niajoraquam  solis  ?  Autnumquid 
potior  Jigni  prairogativa?  Absit  ut  in  sensibilia  tanti 
muneris  pra:lcramus  ministro.  Quid  igitur  pravi- 
dit  altiiudo  sapientiaj  et  scientia;  Dei,  \it  prius  in- 
ciperent  ligna  esse,  quam  illa  diio  nuindi  lumina- 


oculos  suos  :  ne  quid  pulveris,  ne  quid  purgamen- 
torum  ooulis  ejus  insidat  (43),  quotuentis  hebetetur 
obtutus  ;  ncve  aliqua  caligo  nebulosa  corporeos 
visus  spcotantis  obducat.  Nobis  in  lectione  cxo- 
riendus  est  sol,  qui  ante  non  fucrit.  Primum  jam 
diem  sine  sole  transivimus  :  secundum  sine  sole 
transegimus  :  tertium  sine  soleconfecimus  :  quarto 
diejubet  Dcus  fieri  luminaria  solem,  et  hinam,  et 
stellas.  Sol  incipit ;  emunda  oculosmentis,  o  homo, 
animique  interiores  obtutus,  ne  qua  festuca  pec- 
cati  aciem  tui  pr.nestringat  ingenii,  et  puri  cordis 
lurbet  aspectum.  Emunda  aurem,  ut  vase  sincero 
Scripturaj  divina;  nitida  fluenta  suscipias,  ne  qua 
ingrediatur  conlagio.    Procedit  sol   magno  jubare 


diem,  magno  mundum  cnmplens  lumine,  vaporans  r»  ria,  et  quidam   calestis  oculi  firmamenti :  nisi  ut 

cognoscerent  omnes  divinaj  testimonio  lectionis 
terram  sine  sole  posse  esse  fecundam?  Nam  quje 
potuit  sine  sole  priraa  rerum  semina  germinare, 
potest  ulique  semina  accepta  nutrire,  et  proprio 
fotu  sine  calore  solis  partus  edere. 

4.  Hac  igitur  voce  quadam  suorura  munerum  cla- 
raat  nalura  :  Bonus  quidera  soi,  sed  rainisterio, 
non  imperio;  bonus  mea  fecunditatis  adjutor,  sed 
noucreator;  bonus  meorum  altor  fructum,  sed 
non  auctor.  Interdum  partns  meos  et  ipse  adurit : 
frequonter  mihi  et  ipse  damno  cst,  plerisque  me 
locis  indotatam  reliuquit.  Non  sum  ingrata  con- 
servo,  mihi  est  in  usum  datus,  mecum  64  labori 
est  mancipatus,  mecum  subjectus  est  vanitati,  me- 
cum  corruptionis  subditus  servituti.  Mccum  con- 


calore.  Cave,  o  homo,  solam  ejus  perpendcre  ma 
gniludincm;  nenimius  fulgor  ejus  visustuae  mentis 
obcaecet :  ut  qui  e  regione  in  radium  ejus  intendit, 
repercusso  lumine  omnem  subito  amittit  aspectum ; 
ac  nisi  in  ca;teras  partes  vultum  suum  oculosque 
convertat,  wstimat  se  nihil  videre,  et  tuondi  mu- 
nere  esse  fraudatum  :  si  vero  63  deflectatobtutum, 
integrum  sibi  officium  perseverat.  Gai:e  igitur  ne 
et  tuum  radius  ejus  exoriensconfundat  aspectum. 
Et  ideo  prius  firmamcntum  coeli  aspice,  quod  ante 
solem  factum  est  :  terram  aspice,  quK  antequam 
sol  procederet,  cccpitesse  visibilis  atque  composita  : 
germina  ejus  aspice  anteriora  solis  lumine.  Ante- 
rior  bruchus  (44)  quam  sol,  autiquior  herba  quam 
luna.  Noli  ergo  Deum  credere,  cui  vides    Dci  mu 


nera  esse  pra^Iata.  Trcs  dies  transacti  sunt,  et  so-  C  gemiscit,  mecum  parturit,  ut  vcniat  adoptio  filio- 


lem  nemo  quKsivit,  el  luminis  claritas  abundavit. 
Habet  enirn  et  dies  suam  lucem,  qua;  pricessor 
est  solis.  Non  igitur  le  tanto  splendori  solistemere 
coramittas.  Oculus  est  enira  raundi,  jucunditas 
diei,  cccli  pulchritudo,  naturaj  gratia,  prajstantia 
creatura;. 

2.  Sed  quando  hunc  vides,  auetorem  cjus  consi- 
dera  :  quando  hunc  miraris.Iauda  prius  ipsius  crea- 
torcra.  Si  tam  gratus  est  sol  consors  et  particeps 
creatura;,  quam  bonus  est  sol  ille  justiliae  I  Si  tam 
velox  iste,  ut  rapidis  cursibus  in  dic  ac  nocte  lu- 
stret  omnia,  quantus  ille  qui  nbique  semper  est,  et 
majestatc  sua  complet  omnia  ?  Si admirabilis  qui  ju- 
bctur  cxire,  quam  supra  admiratione  qui  dicit 
soli,  et  non  exoritur,  ut  legimus  [Job  ix,  7)  ?  Si  J) 
magnus  est  qui  per  horarum  vices  locis  aut  accedit, 
aut  decedit  quotidie,  qualis  ille  qui  etiam  cum  se 
pxinanirct,  ut  nns  eum  possumus  videre,  erat  lumen 
vorum,  quod  illuminat  omncm  homincm  venicntem 
in  hunc  mundum  ?  Si  prsstantissimus,  qui  objectu 
terra!  patitur  sajpe  defectus ;  quant;e  majestatis  qui 
ail :   Adhuc  semel  ego  movebo  lerram  {Ayg.  u,  7)  ? 


rum,  et  humani  generis  redemptio,  quo  possmius 
et  nos  a  servilio  liberari.  Mecum  assistons  laudat 
auctorem,  mecum  hymnum  dicit  Domino  Deo  no- 
stro.  Ubi  major  ejus  cst  gratia,  ibi  mecum  est  ei 
commune  consortium.  Ubi  sol  benedicit,  ibi  terra 
benedicit.  Benedicunt  ligna  fructifera,  bcnedicunt 
pccora,  benedieunt  volucrcs  mecum  [Psal.  cxLVin. 
3-10).  In  mari  positus  illum  nauta  accusat,  me  de- 
siderat :  in  montibus  illum  pastor  declinat,  ad  mea 
germina,  ad  meas  feslinat  arbores,  quibus  exre- 
sluans  obunibrelur,  ad  meos  fontcs  sitiens  et  las- 
fus  accurrit. 

CAPIT  U. 
Solem  Dci  Filin  servirc,  a  quo  ud  oruamenlum  coe- 
licwn  aliis  luminibus  crcatus  fuil.  Fccunditalein 
a  Dco  tcms  inditam  non  a  sole:  cum  factus  sit 
in  potestatem  dici,  sicut  et  luna  in  potestatem 
noctis  :  (juod  etiam  Cliristo  el  Ecclesix  accommo- 
diitur. 

5.  Sed  ne  oculorura  libi  exiguum  vidoatur  esse 
testimonium,  emunda  aurem,  admove  eani  cojle- 
stibus  oraculis.  Duobus  enim  el  tribus  testibus  stat 
omne  verbum.  Audi  dicentem  :   Fiant  luminaria  in 


('i3j  Edit.  ac  pauci  mss.,  oculis  cjus  insidcat. 
Keliqui,  insidal- non  male  ;  aisi  scribcre  malueris 
incidal. 

(44)  Ubi  edit.  omncs  cl  mss.  non  pauci :  Anlcrior 
rubus;  ibi  sex  antiquiasimi  mss.,  Anterior  bruchus, 

Patrol.  XIV. 


id  esl  forte  ramus,  undc  facla  vox  Itnlica  hroncho, 
ct  gullica  brunche.  Vidc  .Aldrovnndum,  Dondrologita 
lib.  I,  |)ag.  22.  Ambrosius  vero  siipcriiiri  cap.  num. 
07,  pcr  hanc  vocem  arbustuni  uliquod  slcrilo  vide- 
tur  indicttre. 


203 


S.  AMBROSIl 


204 


A  narn,  qui  perpetum  mortis  urgebantur  occasu  :  ot 
Ecclesia  tempora  sua  habeat,  perseoutionis  vide- 
licot  et  pacis.  Nara  videtur  sicut  luna  deficere,  sed 
non  deficit.Ohumbraripotest,  deficere  non  potest; 
quia  aliquorum  quidem  in  persecutionibus  disces- 
sione  minuitur,  ut  martyrura  confessionibus  im- 
pleatur,  ot  efTusi  pro  Cliristo  sanguinis  clarincata 
victoriis  majus  devotionis  su«  et  fidei  toto  orbe 
lumen  effundat.  Namque  luna  luminis  imminutio- 
nem  habet  non  corporis,  quando  per  vices  men- 
struas  deponere  videturlumen  suum,  ut  mutuetur 
a  sole  ;  quod  facile  puro  acre  atque  perspicuo, 
quando  nulla  eam  obductanebula  caligantem  facit, 
cclligi  potest.  Orbis  enim  luna;  integer  manet, 
etsi    non    similiter    fotus,  ut    pars   ejus  effulgeat. 

_  Et  qualis  videri  solet  cum  plenus  est  luminis,  ta- 
lis  est  magnitudine  :  sed  per  umbram  quamdam 
luraine  suo  viduatus  apparet.  Et  inde  cornua 
ejus  refulgcnt;  quia  corpus  ejus  in  orbera  dilTun- 
ditur,  et  velut  deficiente  portionis  luce  insinuatur 
(47). 

CAPUT    III. 

Aliuil  esse  lumen  diei,  aliud  siderum.  Discrimen 
diurnum  ac  noclurnum  signis  duobus  notari,  ac 
duidicem  esse  ignis  operutionem,  illuminare  et 
urcrr,  qu^  in  relribulione  meriiorum  separabun- 
tur.  Deum  dici  iijnem  exurentem,  et  qua  causa. 
Postremo  omni  corpori  suam  umbram  adhxrere. 

8.  Movere  autem  potest  quod  ait :  Fiant  lumi- 
naria  ud  iUuminalionem  super  teiram  (48),  qux 
disccrnant  inler  diem  et  noctem  [Gen.  i,  14).  Quia  et 

C  supra  jam,  ubi  lumen  fecit,  dixerat  :  Separavit 
Deus  inter  lucem  ac  tenebras,  et  factum  est  vespere,  et 
fuctum  est  mane  dies  unus  (Ibid.  k,  5).  Sed  consi- 
doremus  quia  aliud  est  lumen  diei,  aliud  lumen 
solis  et  luns,  et  lumen  stellarum,  eo  quod  sol  ipse 
radiis  suis  fulgorera  diurno  lumini  videatur  adjun- 
gere,  quod  vel  ortus  diei  potest  prodere,  vel  occa- 
sus.  Nam  ante  solem  lucet  quidem,sed  non  refulget 
dies;  quia  amplius  quoque  meridiano  sole  resplen- 
det.  (^'uod  ostendit  Propheta,  dicens  :  El  edv^et 
quasi  lucem  justitiam  tuam,  et  judicium  tuum  sicut 
meridicm  [Psal.  xxxvi,  6).  Non  solum  enim  lumini, 
6S  sed  etiara  meridiano  luinini  sancti  justitiam 
comparavit. 

9.  Deinde  non    solum   unum  signum,  sed  etiam 


firmamento  citli  ad  iliuminationem  terrx{Gcn.  i,  14). 
Quis  hoc  dicit?  Deus  dicit.  Et  cui  dicit  nisi  Filio  ? 
Deus  ergo  Pater  dicit  :  Fiat  sol  :  et  Filius  fecit 
solem.  Dignum  enim  erat,  ut  solem  mundi  faceret 
Sol  justitiec.  Ipse  ergo  eura  in  lumcn  adduxit,  ipse 
eum  illuminavit,  ipse  ci  donavit  fundendi  luminis 
potestatem.  Factus  est  ergo  sol ;  ideo  et  ipso  servit, 
quoniara  dictum  est :  Fundasti  terram,  el  perma- 
nel :  dispositione  iua  permanet  dics,  quoniani  uni- 
versa  serviunt  tibi  [Psal.  cxviii,  90  e(  91).  Etenim 
cum  dies  serviat,  quoraodo  non  servit  sol,  qui  fa- 
ctus  est  in  potestalera  diei  ?  Quomodo  non  servit 
luna  et  stella;,qu«  factaa  sunt  in  potcstatcra  noctis  ? 
Etenim  quanto  majorem  his  gratiam  Creator  dona- 
vit,  ut  aer  solito  araplius  solis  claritate  resplen- 
deat,  dies  serenius  luceat,  noctisillurainentur  tene- 
braj  per  lunEe  stellaruraque  fulgorem,  ccclum  velut 
quibusdam  floribus  coronatum,ita  ignitislurainari- 
bus  micet,  ut  paradiso  putes  vernantedepictum  spi- 
ranlium  rosarum  vivis  monilibus  renitere:  quanto 
igitur  amplius  his  decoris  videtur  esse  collatum, 
tanto  amplius  debent.  Cui  enim  plus  committitur, 
plus  debet.  Et  ideo  bene  a  plerisque  ornamentum 
cccli  est  nuncupatum,  eo  quod  sit  stellarum  monile 
pretiosum. 

6.  Atque  ut  sciamus  quia  fertilitas  terrarum  non 
calori  solis  ascribitur,  sed  divin»  indulgentia;  de- 
putatur,  ait  Propheta  :  Omnia  a  te  exspectant,  ut  des 
illis  cibum  in  tempore  :  dante  te  illis,  colliijent  sihi, 
aperiente  te  manum,  univo-sa  iniplebunlur  bonilate 
(45)  [Psal.  ciiT,  27,  28).  Et  infra  :  EmHte  SpiriUim 
tuutn  et  creabuntur,  el  renovahis  jaciem  terne  {Ibid. 
(30).  Et  in  Evangelio :  Ccnsiderate  volatilia  cteli, 
quia  neque  serunt,  nec  metunt,  et  Paler  vester  cades- 
lis  pascit  illa  [Malth.  vi,  26).  Non  65  ergo  sol  aut 
luna  fecunditatis  auctores  sunt ;  sed  Deus  Pater 
per  Dominum  (40)  Jesum  omnibus  liberalitalem 
fertilitatis  imperlit. 

7.  Pulchre  autem  cxposuit  nobis  Propheta  quid 
sit  quod  ipse  ait :  Quia  fccit  Deus  solem  in  potesta- 
tem  dici  et  lunam  in  potestatem  noctis  [Psal.  cxxxv, 
8,  9).Nam  etinipso  psalmo  centesimo  terlio  de  quo 
supra  dixiraus,  scripsit  :  Fecit  lunfwi  in  tempora,  sol 
cognovit  occasum  suum  [Psal.  ciii,  19).  Cum  enim  dies 
horassuas  complerecccperit,  soldebitumsibi  cogno- 
scit  occasum.  Est  ergo  in  diei  potestate  sol,  et  luna 
in  potestate  noctis,  quae  temporum  vicibus  obedire  n  duo    voluit   esse  diurnae    discretionis    atque    no- 


compellitur,  et  nunc  impleturlumine,  atque  vacua- 
tur  :  licet  plerique  hunc  locum  myslice  de  Christo 
et  Ecclesia  videantur  accipere ;  quod  agnoverit 
Christus  proprii  corporis  passionem,  qui  ait  :  Pa- 
tcr,  venit  hora,  clariftca  Filium  tuum  {Joan.  xvii,  1), 
ut  illo    occasu    suo   omnibus  donaret  vitara  «ter- 

(4.5)  Omnes  edit.  el  rass.  non  pauci,  implebualur 
uhertate.  Mss.  septem  optimce  notK,  ct  LXX  Interpr., 
bimitate. 

(iO)  Kdit.  qua^dam  Paris.,  scJ  Dcus  propter  Do- 
minum,  etc. 

(47j  Omnes  edit.,  luce  .vnualur.  Contra,  mss. 
fere  ad  unum,    htce  insinuutur,   compositum  loco 


cturna; ;  ut  et  lux  discretionera  faciat,  et  solis  ex- 
ortus,  et  iterum  lucis  defcctus,  et  stellarum  ortus 
inter  occasum  diei  distinguat,  et  noctis  exordium. 
Nam  iibi  occiderit  sol,  manet  tamen  adhuc  aliquid 
reliquiarum  diei,  donec  tenebrae  terram  operiant : 
et  tunc  luna  oritur,  et  stellas.  Et  de  nocte  quidem 

simplicls. 

(48)  Edit.  Rom.  sola,  ad  illuminalionem  terrx. 
Et  certe  cap.  superioriita  citatur  in  omnibus  mss. 
et  edit.  Scd  utraque  lectio  probari  potcst.  Etsi  enim 
passim  apud  LX.K,  e!;  (faCoiv  e-nl  tt,;  yf,;,  in  uno  la- 
meu  vetusto  codice,    ut   Nobil.   testatur,  i\-  tpauscv 


205 


HEXAEMERON  LIB.  IV. 


:iiOG 


aperte  liquet,  quia  lunae  et    steliarutn   illuminatio  A  cum  c  regione  solis  aliquod   corpus  oc(>urrit,    es 


noctis  spatia  testatur.  Siquidem  per  dicm  fulgo- 
rem  illum  lunarem,  stellarumque  omnium  sol  ex- 
ortus  abscondit.  De  die  autem  vel  ipsa  solis  fla- 
grantia  docere  nos  potest  diversam  diurni  luminis 
et  solis  esse  naturam,  et  ipsam  essespeciem  disco- 
lorem.  Simplex  est  enim  lucis  species,  ut  lumen 
praebeat.  At  vero  sol  non  solum  virtulem  illumi- 
nandi  habet,  sedetianivaporandi ;  igneus  estenim. 
Ignis  auten)  et  illuniinat  et  exurit.  Unde  Uominus 
volens  Moysi  ostendere  suse  operationis  miracu- 
lum,  quo  IMoysenad  obediendi  studiumprovocaret, 
atque  ad  fidem  inflammaret  ejus  aCfectum,  in  igne 
visus  est  in  rubo,  et  rubus  non  exurebatur,  sed 
tantum  splcndere  ignis  specie  videbatur.    Altcrum 


ea  parte  qualumen  repcrcutitur  (.51),  umbra  sub- 
sistit :  sic  cum  decedente  die  e  regione  luminis 
ejus  aut  solis  terra;  objectus  occurrit,  obumbratur 
aer.  Undc  liquet  quod  noctem  faciat  umbra  ter- 
rarum. 

CAPUT  IV. 
Luminaria  facla  sunt  in  lUjna,  sed  non  nativitalum. 
Mathcmnlicorum  scienlia  inutilis  est  ac  impos- 
sibHis.  Quam  ineptc  proprielates  animalium  ter- 
rcstrium  ad  caelestia,  et  horum  ad  homincs  Irans- 
ferat.  Quam  ridicule  stabilem  vitx  slalum  e 
signis  erraticis  pendere  asscrat.  Quam  impie  illis 
qualitates,  qux  noceant  innoccntitjus,  attribuat. 
Qunm  slulle  tandem  proponat  manifeslc  falsa, 
et  malili,T,  ac  incrtiu;  crcusationem  suppcditet. 
ii.  Fecit  ergo  solem,  ct  lunam,    et  stellas,   et 


igitur  munus  ignis   vacabat,    alterum    operabutur.  j,  prteslituit  illis  mensuras  temporum,  soli    diurnas. 


Vacabat  exustionis  vis,  operabatur  illuminationis 
Ideo  stupebat  Moyses,  quia  contra  naluram  suam 
ignis  non  exurebat  rubum,  qui  etiam  vehemen- 
tiorem  materiem  consuevit  exurere.  Sed  Domini 
ignis  illuminare  solet,  exurere  non  solet. 

10.  At  fortc  dicas  :  Quomodo  scriptum  est :  Ego 
suni  ignis  consumens  {Deut.  iv,  24)  ?  Bene  admo- 
nuisti.  Non  solet  consumere,  nisi  sola  peccata.  In 
retributione  quoque  meritorum  colligimus  dividi 
ignis  naturam  (49) ;  utalios  illuminct,  alios  cxurat, 
illuminel  justos,  exurat  impios.  Non  eosdem  quos 
illuminat,  exurit  et  quosexurit  illuminat :  sed  illu- 
minatio  ejus  inexstinguibilis  est  ad  perfunclionem 
(50)  bonorum,  exustio  vehemens  ad  supplicium 
peccatorum. 


Iuna3  stellisque  nocturnas  :  ut  iste  augeat  diei  gra- 
tiam,  illoB  umbram  tenebrasque  illuminent.  Et  sint 
in  signa,  et  in  tempora,  et  in  dies,  et  in  annos  {Gen. 
I,  14).  Divisa  tempora  habent  paresque  mensuras 
pro  mensium  vicibus  sol  et  luna  cum  stellis,  et 
sunt  in  signa  non  possuraus  negare  quod  ex  sole 
et  luna  signa  aliqua  colligantur ;  nam  et  Dominus 
dixit:  Et  erunt  signa  in  sole,  et  Ittna,  et  stellis 
{Lttc.  XXI,  25).  Et  qua;rentibus  apostolis  signum 
adventus  cjus,  respondit :  Sol  obscurahititr,  et  luna 
non  dabit  lunien  sutim,  et  steUj;  cadent  de  ccelo 
\'!atlh.xxiv,  29.)  Hsec  dixitfore  signa  futurs  con- 
summationis  :  sed  conveniens  debet  cura:  nostras 
mensura  scrvari. 
13.    Denique   nonnuli   nativitatum     tentaverunt 


II.  Sod  revertaraur  ad  discretionem  diei  ac    no-  C  cxprimere  qualitates,  quulis  futurus  sit  unusquis 


ctis.  Orientc  diei  lumine  nox  fugatur,  decedcnte 
die  nox  infunditur.  Xon  est  enim  luci  societas  ulla 
cum  tenebris:  siquidem  naturali  legehoc  Dominus 
in  prima  operationc  sua  constituit.  Etenira  quando 
lumen  fecit,  et  discretionern  fccit  inter  lucem  ac 
tenebras.  Dcnique  in  ipso  die,  jam  solc  terris  in- 
fuso,  videmus  umbram  vel  hominis,  vel  virgulti 
alicujus  a  lumine  separari,  ut  manc  ad  occasum 
dirigatur,  vesperi  retorqucatur  in  oriontem,  me- 
ridianis  horis  ad  sptentriunem  inclinet:  lumini 
tamon  non  confunditur  al([ue  miscctur,  sed  cedit 
et  refugit.  Similitor  ct  nox  ccdcrc  videtur  diei, 
et  se  ab  cjus  lumine  declinarc;  est  enim,  ut  peri- 
liores  probarunt  qui  nobis  vel    a^tate  vel  munere 


que  qui  nalus  sit,  cum  hoc  non  solum  vanum, 
sed  etiam  inutile  sit  quierentibus,  impossible  polli- 
centibus.  Quid  enim  tam  inutile,  quam  ut  unus- 
quisque  persuadeat  sibi  hoc  esse  quod  nalus  cst? 
Ncrao  ergo  debet  vitam  suam,  statum  moresquo 
mutare  et  eniti  quo  mclior  fiat,  sed  in  ca  persua- 
sione  manero.  Nequc  probum  (52)  potes  laudare, 
nec  condemnareimprobum,  qui  necessitali  nati- 
vitatis  suse  respondere  videatup.  Et  quoraodo 
Dominus  aut  bonis  prffimiaproposuit,  autimprobis 
pumas,  si  facit  necessitasdisciplinam,  etconversa- 
tionom  stcllarum  cursus  informal?  Et  quid  est 
aliud  quam  homiuem  de  hominc  exucrc,  si  nibil 
moribus,  nihil  institutioni,  nihilstudiisderelinqui- 


prfficurrcrunt,  umbra  terrse.  Naturalitcr  cnim  um- j)  tur?  Quam    multos  videmus   ereptos   criminibus 


bra  corpori  adha^rct  atque  adjungitur,  adeo  ut 
etiam  piclores  umbi^as  corporum  qua;  pinxerint, 
nitantur  cxprimcre,  idquc  artis  esso  asscrant  non 
intcrmittore  07  vim  natur»  :  et  quasi  naturalis 
juris  prajvaricator  habeatur,  cujus  pictura  non 
etiam  umbrara  suam  exprimat.  Ergo  sicut    in  die 

(40)  Mss.  Rem.,  Coen.  ac  Ilcg.,  divini  ignis  natti- 
ram. 

(.50)  Qualuor  mss.,  ud  perfecttonem  bononim. 
Mclius  alii,  ac  edit.,  itd  pcrjunctionem,  etc,  id  esl 
ad  fruitionem.  liasil.,  £■;  iroAijT.v  to";  oiviaioi;.  Hoc 
verbo  non  semel  ulilur  Ambrosius. 

(51)  Edit,  Amerb.  ct  Paris.  nounuUu)  cum   ui&d. 


atque  peccatis  in  mclioreni  statum  csso  convcrsos. 
Uodempti  sunt  apostoli,  et  congrogati  ex  pcccato- 
ribus :  non  utiquo  nativitatis  sua;  hora,  sed 
Chrisli  eos  sanctilicavit  adventus,  et  hora  Domi- 
nicae  passionis  rcdemil  a  morte.  Lalro  damuatus, 
ille    qui   est   cum    Domino    (53)  crucifixus,   non 

quatuor.,  qtia  luminc  reperciitiiir,  minus  commode. 

(.52)  itn  mss.  uudccim.  Alii  ac  cnit.:  cnili  (tiill. 
.<!(■((  eniti;  Rom.,  ncqiie  cniliiqiio  melior  liiil.  Sed  in 
ca  pcrsuasione  ncquc  proOuni,  etc. 

(53)  Edit.  cl  pauci  uiss.,  lalro  ille  daninalu.t   ca- 

tis,  ille  cum  Uoinino,  otc.  Alii  deccni  muliurl9  aivi 

t  nos  in  Itixlu, 


207 


S.  AMBROSll 


208 


beneficionativitatis  suk,  sed  fidei   confessione   ad  A  Nam  et  ipsivitalem  illum  signorum  duodecim  cir- 


paradisi  68  wterna  transivit,  Jonam  in  mari  non 
vis  nativitatis,  sed  dissimulatcE  divinre  pr«ceptio- 
nis  prcBcipit  offensa,  eumdemque  cetus  exci- 
piens,  ad  indicium  futuri  mysterii  post  triduum 
revomuit,  et  prophetica!  merito  gratiae  reservavit. 
Petrum  de  carcere  imminenli  mortc  perimendura 
angelus  Ghristi,  non  stellarum  series  liberavit. 
Paulum  caecitas  convertit  ad  gratiam,  et  pereus- 
sum  a  vipera,  turbatumque  naufragio,  non  reme- 
dia  nalivitatis,  sed  devotionis  merita  servaverunt. 
Quid  de  illis  dicemus,  qui  corum  preoibus,  cum 
fuissent  mortui,  resurrexerunl  ?  Utrum  illos  sua 
nativitas,  an  apostolicagratia  resuscitavit  ?  Quid 
opus  fuit,  ut  sejejuniis  periculisque  committerent. 


cuitum  in  duodecim  partes  dividunt :  et  quia  tri- 
ginta  diebus  sol  duodecimam  partem  spherse 
ejus  quffi  inenarrabilis  habetur  regreditur,  quo 
gyrus  solis  anni  circuitu  compleatur,  in  triginta 
porliuncuias,  quas  [ioipa-  Grseci  vocant,  unam- 
quamque  duodecim  69  illarum  distribuunt  por- 
lionem  ;  ipsam  qiioque  portiunculam  in  sexaginta 
vices  conferunt.  Rursus  unumquodque  de  illis 
sexaginta  sexagies  secant.  Quam  incomprehensi- 
bile  est,  quod  sexagesimosexagesim»  portiuncuis 
nativitatis  momenta  constituant  (57),  et  quis  sin- 
gulorum  signorum  sit  aut  motus,  aut  species  in 
nativitate  nascentis!  Unde  cum  impossible  sit 
lam  subtiles    minutias   temporis  comprehendere, 


si  quo  volebant  nativitatis  beneflcio  poterant  per-  n  oxigua    autem     immutatio     invehat    universitatis 


venire  ?  Quod  si  credidissent  (54),  dum  expectant 
fatorum  necessitatem,  nunquam  ad  tantam  perve- 
nissent  gratiam.  Inutilis.igilur  isla  persuasio. 

14.  Quid  quodetiamimpossibilis  ?  Namut  deeo- 
rum  aliquid  disputatione  sumamus,  redarguendi 
gralia  non  probandi,  magnam  vim'dicunt  esse  na- 
tivitatis,  eamqucminulis  quibusdamet  oertiscolligi 
oportere  momentis:  ac  nisi  verius  colligatur, 
summam  esse  distantiam  :  brevi  enim  ,  atorao, 
exiguoque  momento  distare  nativitatem  inopis  et 
potentis,  egentis  et  divitis,  innocentis  et  noxii ;  et 
plerumque  eadem  hora  gonorari  longaevitati  debi- 
tum,et  prima  pueriliaj  Ktate  moriturum,  sireliqua 
disparia  sint,  et  aliquo  puncto  discreta.  Hoc  quc- 
madmodiim  possint  colligere,   respondeant.    Con 


errorem,  totum  negotium  plenum  est  vanitatis. 
Disputatores  eorum  quaj  sua  sunt,  nesciunt, 
quomodo  aliena  noverunt?  Quid  sibi  immineat 
ignorant,  quomodo  possunt  aliis  quae  sibi  fulura 
sunt,  denuntiare  ?  Ridiculum  est  credere,  quia  si 
possent,  sibi  potius  providerent. 

15.  Jam  illud  quam  ineptum,  ut  si  quis  signo 
arietis  ortum  esse  se  dicat,  ex  usu  pecudis  cesti- 
metur  prsestantissimus  consilio,  quod  in  grege  hu- 
jusmodi  cmineat  pecus  :  aut  locuplctior,  eo  quod 
veatitum  habeat  aries  naturalem,  et  quotannis  lu- 
crum  capiat  indumenti,  eoque  viro  illi  familiaria 
vidoantur  qu;estuum  esse  compendia  !  Similiter  et 
de  tauri  et  de  pisoium  signis  argumentatur  ;  ut 
es  natura  vilium  animantium  cccli    motus,  et    si- 


titue  partum  femin»;  obstetrix  utique  eum  primo  C  gnorum  interpretandas  existiment  potestates.    Ci- 


cognoscit,  exploratvagitum,  quo  nati  vita  colligi- 
tur,  altendit  utrum  masculus  sit,  an  femina.  Quot 
vis  inter  has  moras  prasterire  momenta?  Pone 
mathematicum^prwparatum.  Numquid  potest  vir 
interesse  puerperio?  Dum  mandat  obstetrix,  audit 
Chcaldajus,  ponit  horoscopium  (55);  in  alterius 
sortem  jam  nati  fala  migrarunt,  de  altcro  quaeritur 
ct  alterius  genitura  proponitur.  Pone  veram  esse 
eorum  opinionem  de  nativitatum  necossitalibus, 
non  potest  veraesse  collectio.  Puncta  transount, 
fngit  tcmpus  irreparabile.  Non  est  dubium  quod 
tompiis  in  atnmo  et  in  momento  oculi  sit.  Adducor 
utcredam,  qiiando  omnes  in,  atomo,  in  momento, 
in  ictu  oculi  resuscitamur,   ut    Apostolus  protesta- 


bus  ergo  noster  vivendi  nobis  decreta  constituit, 
et  alimenta  nostra  nobis,  id  est  aries,  taurus,  et 
piscis,  morum  imprimunt  disciplinam.  Quomodo 
igilur  de  ccclo  nobis  causas  rerum,  et  suhstantiam 
vitK  hujus  arcessunt,  cum  ipsis  coelestibus  signis 
causa  motus  sui  ex  qualitatibus  esci-e  vilis  im- 
pertiant  ?  Liberalem  aiunt  signo  natum  arietis,  eo 
quod  lanam  suam  aries  non  invitus  deponat:  et 
hujusmodi  virtutem  vilis  animantis  malunt  na- 
turic  deputare,  quam  coilo,  unde  et  serenilas 
nobis  fulgct,  et  pluvia  saepe  descendit.  Laborio- 
sos  et  patientes  servitii,  quos  nascentes  taurus 
aspexerit,  quia  animal  laboriosum  et  assuetum 
jugo  spontaneas  servituti  colla  submittit  (58).  Per- 


tur    dicens  :    Ec.ce   mystcrium   vohis   dico ;    0/»««  j)  cussorcm  quoque,  cujus    nativitatem    scorpius  m 


quidem  resurgemux ;  non  omnes  autem  immutahi- 
mur,  in  atomo,  in  momento  oculi  (56),  in  novissima 
tuba:  canet  enim  tnba,  el  mortui  resunjent  incor- 
rupti,  et  nos  immutahimur  [l  Cor.  xv,  51,  52). 
Inter  e!Tusionem,etsu6ceptioncm,  depositionemque 
pignoris,  inter  fletum  ejus  et  nuntiura  quot  atomi 
transierunt!  Et  hoc  ul  binipliciter    ista   toxuerim. 

(54)  Mss.  octo  non  malae  nots,  Quodsi  non  cre- 
didissent. 

(55)  instrumrntum  ad  notandamhoram  natalem. 

(56)  Edit  et  mss.  duo  :  in  momento,  in  iclu  oculi. 
Alii  magno  consensu  :  in  atomo,  etc;  grix^ce,  iv 
i-Gij.w,  £v  6;-r,  ^jfiiXiiLoO.Deeit  etiam  in  mss.,    Canet 


sua  partecomple.^ius  sit,  et  malitiae  venena  revo- 
meutem,  eoquod  animal  venenatum  sit.Quid  igitur 
auctoritatem  vivendi  daturum  te  signorum  ccele- 
stium  dignitate  pratendis,  et  de  nugis  quibusdam 
argumentum  assertionis  assumis?  Nam  si  de  ani- 
malibus  assumptc-c  hujusmodi  morum  proprietates 
cccli  motibus  imprimuntur,  et  ipsum    videtur    be- 

eiiim  tuba,  quod  in  edit.  omnibus  legere  est.  Haec 
autcm  verba  eo  retinuimus,  quod  in  Scriptura  ha- 
heantur,  neo  videatur  sensus  aliter  cohajrere. 

(57)  Edit.  wmeSfin  qno  sc.raijesimo  tol  se.vagesitncE 
momcnta  consistant. 

(58)  Antiquissimi   mss.  Carn.   et   Corb.,   et  ad 


209 


HEXAEMERON  LIB.  IV. 


210 


stialis  natura  potestati   esse  subjectuin,   ex  qin  A  transivit,  et  casses   rupit  infirmos,  atque  inanes 

l^queos  dissipavit.  Talia  sunt  retia  Chaldfeoruin, 
ut  in  his  infirmi  ha;reant,  validiores  sensu  oflpn- 
sionem  habere  non  possint.  Itaque  vos  qui  vali- 
diores  estis,  cum  vidcritis  mathemalicos,  dicite : 
Tclam  aranca;  lexuerunt,  quaj  nec  usum  aliquem 
pntest  hiibere,  ncc  vinrula,  si  tu  non  quasi  cu- 
lex  aut  musca  lapsu  tuae  infirmitatis  incurras: 
sed  quasi  passer  aut  columba  casses  invalidos 
praepetis  volatus  celeritate  dissolvas.  Etenim  quis 
prudentium  credat  quod  signorum  motus,  qui  ad 
diem  sa;pe  mutantur,  et  multipliciter  in  se  re- 
currunt,  insignia  deferant  potestatum?  Nam  si  ita 
esset,  quantse  ad  dieni  rcgalium  navitatum  ex- 
primerentur  figurse?  Quotidie   ergo  reges  nasce- 


causas  vitalis  substantia?,  quas  hominibus  im- 
pertiret,  acccpit.  Quod  si  hoc  abhorret  a  vero, 
multo  magis  illud  ridiculum,  veri  eos  subsidio 
destitulos,  hinc  fldem  suae  disputationis  arces- 
sere. 

16.  Deinde  illud  consideremus,  quod  planetas 
illa  signa  appellant,  quorura  motibus  formari  as- 
serunt  vitae  nostrae  necessitates.  Sive  igitur,  ut 
nomen  sonat,  semper  vagentur;  sive,  ut  ipsi 
dicunt,  quod  concito  motu  ferantur,  et  deeies 
millies  in  die,  aut,  si  hoc  incredibile  videtur, 
multiplicem  speciem  inumera  sui  conversione 
commutent;  fide  caret  quod  tam  vago  sui  errore, 
et    tam    celeri    motu    fixam    nobis  atque   immo- 


bilcm  70    vivendi    substantiam,    sortemque    de-  n  rentur,  nec  regalis  in  filios  transmitterelur  suc- 


cernant.  Ferunt  tamen  non  esse  yquales  omnium 
motus,  scd  aliorum  celeriores,  aliorum  tardiores 
esse  circuilus ;  ut  in  eadem  hora  et  videant  se 
frequenter  et  frequenter  abscondant,  dum  aliud 
ab  alio  pra;teritur. 

17.  Aiunt  autem  plurimum  referre,  utrum  or- 
tum  gencrati  benefica  signa  videant  an  malefica 
et  noxia:  et  in  eo  nativitatis  csse  distantiam, 
quod  benefici  signi  aspectus  plurimum  conferat, 
malefici  et  noxii  plurimum  noceat.  Sic  enim  ea- 
dem  signa  qua;  venerantur,  appellare  consueve- 
runt.  Necesse  enim  habeo  eorum  uti  nominibus, 
quorum  utor  assertionibus,  ne  ignorata  magis 
quam  vacuefacta  atque  destructa  sua  argumenta 
commemorent.    Itaque   cum   illum   vagum,     cele 


cessio:  sed  semper  ex  diverso  statu,  qui  jus 
imperiali  acquirerent  potestatis,  orirentur.  Quis 
igitur  regnum  genituram  filii  sui  colligit,  si  ei 
dcbeatur  imperium,  et  non  proprio  successionem 
regni  in  suos  transcribit  arbitrio?  Legimus  certe 
quod  Abia  gcnnit  Am,  et  Asa  genuit  Josaphat,  et 
Jcsaphnt  genuit  7  I  Joram,  et  Joram  genuil  Oxiam 
[Mnttli.  I,  7,  S);  et  reliqua  omnis  usque  ad 
captivitatem  per  reges  generis  pariter  et  honoris 
ducta  puccessio  est.  Numquid  quia  reges  fuerunt 
signis  coelestibus  formandos  motus  suos  imperare 
potuerunt?  Quis  enim  hominum  potest  habere  in 
his  dominatum? 

ly.  Deindfi  si  ad  necessitatem   genitalem,  non 
ad   instituta  morum  actus  ncstri   factaque  refe- 


remque  motum  non  queant  comprehendere,  sKpo  C  rantur,  cur  leges  propositae   sunt,  jura  etiam  pro- 

fit  ut  per  illam  puncti  et  momenti  incomprehensi- 

bilis  subtilitatem  ponant  benefici  signi  aspectum, 

ubi    gravis   atciue    nocituri    incurrat    olfensio.    Et 

quid  mirum  si  ibi    luduntur   homincs,   ubi   signa 

innoxia  blasphemantur?  Quaa  si  natura  noxia  essc 

creduntur,  Deus  ergo  sumraus  arguitur,   si   fecit 

quod    malum   est,   et   fuit  improbitatis  operator. 

Si  vero  ex  sua  voluntate  putantur    assumpsisse 

quod  noceat  insontibus  et  nullius   adhuc  facinoris 

pessimi  sibi  consciis,   quibus  pceua  scribitur  an- 

tcquam  culpa;  quid  tam  irrationabile,  quod  etiam 

irrationabilium  bestiarum    excedat  iramanitatem, 

ut  usus  fraudis  aut  gratia;  non  meritis  hominum 

deputetur,  sed  signorum  motibus  deferatur?NihiI, 


mulgata,  quibus  aut  poena  improbis  decernitur, 
aut  securitas  defertur  innoxiis?  Gur  non  venia 
datur  reis,  cum  utique,  ut  ipsi  aiunt,  non  sua 
voluntate,  sed  ex  necessitate  deliquerint?  Cur  la- 
borat  agricola,  et  non  magis  exspectat  ut  inela- 
boratos  fructus  privilegio  suae  nativitatis  invehat 
receptaculis  horreorum?  Si  ita  natus  est,  ut  ei 
divitias  absque  opera  affluant,  utique  opperiatur, 
ut  sibi  spontaneos  roditus  sine  ullo  seminc  terra 
partnriat  (5'Jl ;  non  vomcrem  arvis  imprimal,  non 
curvre  manum  ialci  admoveat,  non  legenda;  vin- 
demiic  subeat  expensam,  sed  ultro  ei  in  omnes 
serias  (60)  vina  fundantur  flucntia,  sponte  ei 
oleum   nullis  inserla   caudicibus   silvcslris    olca; 


inquit,    ille    deliquit,   scd  noxia  eum   stella   con- jj  bacca  dcsudet ;  nec  diffusi  a-quoris  transfretalurus 


spexit.  Saturni  ei  sidus  occurrit :  avertit  se 
paululum,  et  irumnam  ab  se  abstulit,  et  crimen 
absolvit. 

iS.  Sed  ha;c  eorura  sapientia  tela;  aranea;  com- 
paratur,  in  quam  si  culex  aut  musca  inciderit, 
exucre  se  non  potcst:  si  vero  validiorum  aui- 
mantium  ullum  genus  iucurrissc  visum   est,  por- 

sumetidum  jugutii  spontanea  scrviluie  colla  sulmiit- 
lit.  Vet.  cdit.,  colla  suhmillens.  Quinque  niss., 
suhdens. 

(59)  Ita  melioris  nota;  mss.  Plerique  tamen  ct 
edit.  omnes,  Si  ita  nalus  esl,   ut  ci  divitix    ulnuc 


periculum,  propria;  salutis  soUicitus  mcrcator 
tiorrcscat,  cui  olioso  potest  quadam,ut  aiunt.sorte 
genitali  divitiarum  thesaurus  illabi.  Sed  non  hH;o 
est  universoruni  senlentia.  Denique  impiger  de- 
presso  aratro  terram  scidit  agricola,  nudus  aral, 
nudus  serit,  iiudus  soie  forvente  tostas  ffstu  in 
area  tcrit   fruges  (0)):    ct     negotiator    impatiens 

opes  afpuanl,  ut  .<iibi  spontaneos  reditus  sine  ullo 
semine  alque  opcrc  lerra  partunal. 

(60)Seiia,  vas  vinarium,  oblongum,  ficlile. 

(01)  Ms.  Car. : /(^.«M.''  .r.Uale  in  area  teril  frujjes 
Edit.,  tostas  xstate  coHigil  frugcs. 


211 


S.  AMBROSII 


212 


flantibus  curis   intuto  plerumque  navigio    sulcat  A.  aeri  liuic  copulatur  atque  miscetur,  eo  amplius  et 


mare.  Unde  importunitatem  eorum,  temeritatem- 
que  condemnans  propheta  ait :  Erubcsce,  Sidon; 
dixit  mare  (ha.  xxiii,  4j,  hoc  est,  si  pericula  vos 
non  movent,  vel  pudor  comprimat,  verecundia 
confundat.  Erubesce,  Sidon,  in  qua  nulius  virluti 
locus,  nulla  salutis  cura,  nulla  juventus  pro  excu- 
biis  patriae  bello  dedita,  armisque  exercita,  sed 
omnis  sollicitudo  de  qusestu,  omne  studium  mer- 
caturae.  Semen,  inquit,  mercalorum  siciU  messis 
{Ibid.  3).  QuoB  autem  merces  homini  Christiano, 
si  non  exvoluntate,  sed  ex  necessitate  curas  suas 
et  opera  componit?  Ubi  enim  decreta  necessitas 
(621,  ibi  inhonorata  industria. 
CAPUT  V. 


ipsum  aerem  vaporat,  et  terrarum  exsiccat  hu- 
morem,  adolesoere  facit  semina,  et  tanquam  in 
succos  viriles  maturescere  poma  silvarum.  Tunc 
quia  flagrantior  est,  minores  umbras  ficit  in  me- 
ridiano,  quoniam  ex  alto  hunc  illuminat  locura 
22.  Unde  et  Synagoga  dicit  in  Canticis  canti- 
corum  :  Annuntia  mihi  quem  dilexit  anima  mea 
ubi  puscis,  uhi  manes  in  meridiano,  ne  jorte  fiam 
circumamicta  super  greges  sodalium  luorum  iCant. 
I.  6),  hoc  est:  Annuntia  mihi,  Christe,  quem  di- 
lexit  anima  mea.  Cur  non  potius  quem  diligit? 
Sed  Synagoga  dilexit,  Ecclesia  diligit,  nec  un- 
quam  circa  Christum  suum  mutat  affectum.  Vbi, 
inquit,   pascis,  uhi  manes  in   meridiano.    Sequi   te 


Luminarium  vicinitate  vel  remotione  annuas  lcmpc-  n  cupio  quasi  alumna,  qua;  quasi  copulata  ante  re- 
states  definiri:    quod   Ctirislo,    Synuijogx,    atque       tinebam  :'64),  et  greges  tuos  quferere,  quia  amisi 


Ecelesix  accommodatur.  Cur  umbrx  majores  in 
hieme,  in  scstatc  minores :  et  quxdam  alia  id  gc- 
nus.  Dcnique  quomodo  eadem  tuminaria  sint  in 
dies. 

(20.)  Multa  diximus,  plura  nolumus;  ne  quis  ea 
quK  a  nobis  de  illorum  assertionibus  usurpantur 
ad  refellendum,  adrecognoscendum  assumptaar- 
bitretur.  Nam  quae  pueri  risimus,  ea  senes  com- 
memorare  qui  possumus?  Nunc  ad  ea  quae  secun- 
dum  lectionem  supersunt,  dirigamus  stylum. 

2{.  Sint,mqmi,  luminaria  in  signa,  et  in  tcm- 
pora,  7  2  et  in  dies,  et  in  annos(Gen.  i,  14).  De  sigois 
diximus.  Tempora  autem  quae  sunt,  nisi  mutatio- 
num  vices,  hiems,  ver,  sestas  atque  autumnus? 
In  istis  igitur  temporibus  aut  velocior  est  transi 


meos.  In  meridiano  pascis,  hoc  est  in  Ecclesis 
loco,  ubi  justitia  resplendet,  ubi  fulget  judieium 
sicut  meridies,  ubi  umbra  non  cernitur,  ubi  ma- 
jorcs  sunt  dies,  quod  eis  Sol  justitiaj  tanquam 
cBslivis  mensibus  diutius  immoretur.  Denique  dies 
Domini  non  est  brevis,  sed  magnus  ;  quia  scri- 
ptura  est:  Doncc  venial  dics  Domini  magnus  {Joel 
II,  31).  Unde  et  Jacob  ait :  Omnes  dies  vitx  mex 
quos  ago,  breves  et  maligni  (Gen.  xlvii,  9).  Est 
enira  maligna  lux  dubia.  Ergo  dies  breves  dubiae 
lucis  sunt,  et  umbrosi :  dies  magni  sine  umbra 
sunt,  ut  plurimi  in  aliquibus  locis  ferventioribus 
usu,  exemploque  cognoverunt.  Synagoga  itaque  in 
diebus  brevibus  et  malignis,  cujus  typum  plerum- 


iu  lonc  ig,.—.  r .     .  p  "      -      -       --        - 

tiis  solis,  aut  tardior.  Alia  enim    praestringit   ra-  '-'  que    Jacob   in  persona  sua  exprimit,    vel   populi 


diis  suis,  alia  innammat  caloribus.  Itaque  cura 
sol  meridianis  partibus  immoratur,  hiems  nobis 
est  (63).  Nam  cum  sol  longius  abest,  terra  rige- 
scit  gelu,  stringitur  frigore,  et  plurima  noctis 
umbra  terras  operit,  ut  multo  proli.xiora  sint  no- 
clis  spatia  quam  diei.  Hinc  oritur  causa,  ut  hi- 
bernis  flatibus  nimia  vis  nivium,  pluviarumque 
fundatur.  Cum  vero  ex  meridianis  decedens  par- 
tibus  supra  terram  redit,  noctis  ac  diei  exa;quat 
tempora:  et  quo  masis  moras  suis  abjungit  cur- 
sibus,eo  paulatim  temperiera  aeris  hujus  reducit, 
et  revocat  aurarum  clementiam.qu»  fovens  omnia, 
repetendos  cogit  in  partus,  ut  terra  germinet,  ac 
resoluta  sulcis  seraina  reviviscant,  virescant  ar. 


ejus  umbra  habebat  plurimam,  quae  solem  ju- 
stiticB  non  videbat,  et  videbat  illum  non  cx  alto 
super  caput  suum,  sed  ex  meridiano  illuminan- 
tem,  quando  illi  hiems  erat.  Ecclesiae  autem  di- 
citur:  Uiems  abiit,  discessit  sibi,  flores  73  visi 
sunt  interra,  tempus  messis  advenit  (Ca/it.,  ii,  H, 
12).  Ante  adventum  Christi  hiemserat,  post  adven- 
tum  Christi  flores  sunt  veris,  et  messis  aestatis. 
Ex  meridiano  ergo  et  ex  gentiumconversioneillum 
illuminantcm  videns  obumbratur.  Populus  autem 
gentium  qui  erat  confusionis  (65),  gentiles  qui 
sedebant  in  tenebris,  lucem  viderunt  magnam, 
qui  sedebant  in  regione  umbraj  mortis,  iux  orta 
est  illis.  Magna  lux  Divinitatis,  quam  nullaumbra 


bores,    ad     perpetuitatcin     quoque    conservandi  Q  raortis  interpolat.  Ideoque  ex  alto  illuniinat,  quia 

generis  eorum    qucB  vel   in  terris  sunt,  vcl   aquis 

gaudent,  annis  fetibus  successio  propcagelur.  Ast 

ubi   ad  ffistivas  conversiones  in  Scptentrionem    se 

subrigit,    spatia    diurna     producit,     noctes     vero 

arctat  et  astringit.  Itaquo  quo  magis  usu  assiduo 


et  hoc  scriptum  est,  dicente  Zacharia:  In  quibus 
vlsilavit  nos  Oriens  e.v  alto ;  illuminare  iis  qui  in 
tcnebris  ct  in  umbra  mortis  sedenl  (Lnc.  i,  78  .9). 
Est  sane  et  allqua  salutis  umbra  non  mortis,  ut 
est  illa:  Sub  umbra  alarum  tuarum    prolege    me 


(62)  Quinque  mss.  eloranes  edit.,  direcln  neces- 

silus.  ,,.     ,■  ,      , 

(63)  Carn.,  Ben.  ct  ulii  nonnulli,  dtcs  proculnolns 

6St. 

(6'i)  Vat.  edit.  cum  paucis  ,mss.,  qux  quasi  co- 
pulata  ante  rciinebar.  Edit.  Rom.,  quem..., 
retinebam.    Mss.     octo    mclions     nota;,     qux.... 


retinebam.  Unus,  qux....  retineret. 

(65i  Ita  mss.  fere  ad  unum.  Ben.  tamen  habet ; 
qui  erat  in  confusione  gcnlili,  qui  etscdebal  tn  tene- 
bris.  Edit.  vnro,  qui  erat  eonfusionis  ac  gentitis 
omittunt  qucX'dam  Paris.  ac  gentilis)  qui  sedebat, 
etc. 


213 


HEXAEMERON  LIB.  IV. 


214 


(Psal.  XVI,  8).  Umbra  quidem,  quia  corporis  est  : 
umbra,  quia  crucis,  sed  umbra  salutis  ;  quia  in 
ea  erat  peccatorum  remissio  ^CG),  et  rescuscitatio 
mortuorum. 

23.  Exemplum  ergo  possumus  accipere  :  quia 
hiemales  dies  breves,  sed  umbras  majoreshabont: 
aestivi  dies  majorcs,  scd  umbras  minores  habent. 
Medio  quoque  die  minor  umbra,  quam  vel  in  prin- 
cipio  est  diei  vel  Qne  :  et  hoc  apud  nos  in  parte 
occidentis.  CaBtcrum  sunt  qui  per  duos  (67)  totius 
anni  dies  sine  umbra  fuerint  in  partibus  meridia- 
nis,  eo  quod  habentes  super  verticem  suum  solem, 
undique  pcr  circuitum  illuminentur,  unde  imo: 
dicuntur  Graece.  Plerique  etiam  ferunt  sic  e  re- 
gione  ex  alto  fieri  solem,  ut  per  angusta  puteorum 


A  sui  sumpsit,  rccurrlt.  .\nnua  fertur  ci  totius  spa- 
tii  esse  perfunctio. 

C.-\1M;T  VI. 
SoUs  ac  lunx  mngnitudo  hinc  probatur,  quod  otnni- 
bus  eadem  appareat.  Solvitur  objcctio  el  de  remo- 
torum  aspertu  pulcltra  dispidutur  :  lum  asscrla 
sulis  magniludine,  nonnihil  de  lemperamento  ejus- 
dem  adjicitur. 

25.  Fecit  ergo  Deus  hjec  duo  luminaria  magna. 
Possumus  accipere  non  tam  ahorum  comparatione 
magna,  quam  suo  munere,  ut  est  coelum  magnum, 
et  maremagnum.  Nam  ct  magnus  sol,  qui  com- 
plel  orbem  lcrrarum  suo  calore,  vel  luna  suo 
lumine,  noc  solum  terras,  sed  etiam  aerem  hunc 
et  mare,  cacliqne  faciom.  Quae  in  quacunque 
parte    fuerint  coeli,    illuminant   omnia,   et  a;que 


aquam  qua3  in    profundo    est,  viderint   refulgere.  g  speotantur  a  cunctis  ;  ut  cu  tauquam  suis   tantum 

regionibus  immorari,  ct  sibi  tantum  adesse  atque 
lucere  singuli  populi  credant  ;  cum  similiter 
lucoant  universis,  ut  nemo  his  propiorem  alium, 
quam  ipse  est,  arbitretur.  Exemplum  magnitudinis 
eorum  evidens,  quod  omnibus  hominibus  orbis 
luncB  idem  videtur.  Nam  clsi  interdum  augeatur 
lumen  ejus  atquo  minuatur,  tamen  eadem  nocte 
qualis  mihi  apparct,  talis  et  omnibus  ;  nam  si  lon- 
ge  positis  miuor  viJeretur,  propius  constitutis  ma- 
jor  refulgcret,  et  proderet  angustiarum  et  exigui- 
tatis  indicium.  Elenim  reliqua  alia  longe  positi 
m.inora  arbitramur,  propius  contuenles  majora 
crcdimus  :  quo  magis  finitimus  fueris,  eo  tibi 
cjus  rei  quam  ccrnis  magnitudo  cumulatur.  Solis 
radius  nulll  propior  (70),  nulli  longinquior  est  : 
similiter  et  luna:  globus  squalis  cst  omnibus.  Si- 
milis  sol  et  Indis  et  Britannis  eodcm  momonto  vi- 
detur,  ouni  orilur.  Ncc  cum  vergit  in  occasum, 
minor  apparot  Orientalibus  quam  Occidcntalibus  : 
nec  Occidontalibus  cum  oritur,  infcrior  quam 
Orienlalibus  ffistimatur.  Quanlum  distat,  inquit, 
oriens  ab  occilente  [Psal.  cii,  i2) !  HEec  invicem  sibi 
distant  :  sed  sol  a  nullo  distat,  nulli  prassontior, 
nulli  remotior  c^t. 

2(5.  Nequc  to  movnat  quod  tanquam  cubilalis 
tibi  orbis  videatursolls,  cum  oritur  :  sed  considera 
quantum  intersit  spatii  inter  solem  et  terras,  quod 
aspectus  nostri  infirmitas  sinc  magno  sui  non  po- 
tesl  transirc  dispendio.  Caligat  aspectus  noster, 
nnmquid  sol   caligat,   aut  lunu  ?  Augustus  nosler 


Esse  autem  dicuntur  in  meridiano  qui  i^'f'.(r/.:o: 
vocantur,  eo  quod  umbram  ox  utroque  latere 
transmittant.  Umbra  cnim  e  regione  solis  ambulan- 
tibus  post  tergum  ost  :  ut  puta  si  contra  orientom 
pergas,  matutinis  horis  ;  si  contra  meridianam 
plagam  contendas,  medio  die  ;  si  contra  occiden- 
tem,  in  occasu  diei.  Ex  tribus  igitur  parlibus  fit 
tibi  sol  obvius,  ex  oriento,  ex  mcridiano,  ex 
occideate.  Mane  ot  sero  post  tergum  est,  meri(iie 
quoquo  a  latere  ;  at  vero  a  septentrione  nunquam 
est  sol,  et  ideo  umbra  (68)  si  contra  septentrionem 
dirigas,  sive  mane,  sive  sero,  sive  meridie,  non 
potost  esse  post  tcrgum.  Sol'  sunt  enim  in  hoc 
quem  nos  incolimus  orbe  terrarum  circa  meridiem 
positi  (69),  qui  in  australem  plagam  vidoantur 
umbram  transmittere.  Hoc  autom  fiori  dicitur  G 
summo  sestu,  cum  ad  aquilonem  soi  dirigit.  Post- 
ea  nos  autumnus  excipiens,  infringit  quidcm 
aestuum  magnitudinem  :  sed  paulisper  relaxatoac 
deposito  calore,  per  temperiem  medii  moderami- 
nis  sine  fraude  nos  atque  ulla  noxa  flatibus  tradit 
hiemahbus. 

24.  Sint,  inquit,  etium  in  dics.  Non  ut  faeiant 
dies,  sed  ut  in  cis  habeant  principatum,  ut  ortuni 
dici  ubcriore  sol  illuminet  gratia,  ut  pcr  totuni 
diem  designandi  ejus  habeat  potestatem  cursus 
sui  munere.  Sic  accipiunt  nonnulli  quod  ait  pro- 
pheta  :  Solem  in  potestatem  diei,  lunam  et  stellas 
in  potcslatem  noclis  {Psal.  cx.xxv,8,9).  Circumferunt 
onim  lumen.  7  4  In  annos  quoque  ordinati  sunt  sol 


et  luna  :  luna  pcr  trecontos  dies  duudoiiia  vicibus  J)  obtutus,  numquid  idoo    angustiora    eflicit  quai  vi- 


suum  cursum  conficiens,  consummat  annum,  sc- 
cundum  Hebreos,  aliquibus  diebus  adjectis;  se- 
cunilum  Romanos,  bis  sexto  semel  intra  quin- 
qucnniiim  unius  iliei  adjectione  celebrato.  Solsti- 
tialis  quoquo  annus  ost,  cura  sol,  cxpleto  per  om- 
nia  sigtiu  ciiTuitu,    in  id  undo  principiiim   cursus 


dentur  ?  Spccies  minuitur,  non  7b  mugnitudo  de- 
trahitur.  Neque  enim  infir.mitatis  nostra)  passiones 
passioni  luminarium  debemus  ascribere.  Mcntitur 
nostcr  aspcctus  ;  noli  crgo  fidcle  Kslimarc  ejus  ju- 
dicium.  Fitcodestium  minor  spectaculi  figura,  non 
sui  Ibrma  Dc  summo  verticomontium  sisubjcctum 


(66)  Mss.  miilti  nc  boni,  quia  intercral  perrato- 
rum  rcmissio.  Alii  ac  cdit.  ut  in  tcxtu. 

(<')7)  F.dit.  cum  mss.  aliquot  infim;c  not.c,  CtIc- 
ruin  swit  (jui  ilicant  quod  per  duos,  cct. 

(riSi  Iiu  llom.  odit.  cuiii  mss.  Vat.,  iicn.ot  Gcrm. 
quibuscum  lacit  Basil.  Alia)  cdit.  ct  mss.,   umbra. 


Si  contra  Scptcntrioncm...  non  polest  esse  post  ter- 
ijum  sol.  Sunt  enim,  etc.  Allamon  voccs,  sol  olso/i, 
quibusdam  in  cod.  ijp^idcrantur. 

(691  Codcx  Vut.  ct  busil.,  i(//ni  Arahiam  posili. 

(70)  Rom.  edit.  solu,  Solis  orhis  nulti  propior. 


215 


S.  AMBROSII 


ai6 


oculis  tuis  carapura  spectare  dosideras,  atqne  illic  A.  et  cum  sit  imminuta,  cumuletur.    In   quo  grande 


armenta  pasoentia,  nonne  formioarum  similiacor- 
pora  indicabis  ?  Si  mare  spectcs  e  specula  aliqu-i 
littorali,  nonne  tibi  navium  maxim.-E  inter  ca;ruleos 
fluotus,  et  vela  candentia  refulgentes  velut  colum- 
barum  volitantium  speciem  eminus  posito  viden- 
tur  obtexere?Quid  ipsa?  insuL-c  quajmare  dividunt, 
terrarum  arva  difOndunt,  quam  angusto  aestiman- 
tur.iine  concludi  ?  Quemadmodum  rotunda  appa- 
rent  deasperis,  spissa  de  raris  ?  Has  ergo  innrrai- 
tates  visus  tui  perpendo  ;  et  eorum  qua3  astruimus 
fldem,  ex  te  ipso  arbiter  justus  aocersi. 

27.  Si  vis  magnitudinem  solis  non  solucu  oculo 
mentis,  sed  ctiam  corporis  Eestimare,  considcra 
quanti  stellarumglobi  axem  cccli  videantur  intcxe- 


Mysterium.  Nam  et  defectui  ejus  corapaliuntur 
elementa  :  ot  processu  ejus  quae  fuerint  exinanita, 
cumnlanlur,  ut  aniraantium  cerebrum,  et  mari- 
timorum  huraida.  Siquidem  pleniores  ostreae  repe- 
riri  feruntur,  multaque  alia,  cum  globus  lunaris 
adolescit.  De  arborum  quoque  internis  idem  alle- 
gant,  qni  hoc  usu  proprio  compererunt.  Videmus 
ergo  orlum  ejus  et  defectum  rationis  esse,  non  in- 
firmitatis.  Nunquam  enim  tantara  rebus  mutatio- 
nern  daret,  nisi  proestantera  virtutera  haberet  et 
gratiam  a  Conditore  collatam. 

30.  Aerem  quoque  nonnuli  etiam  docti  et  Chri- 
stiani  viri  allegaverunt  lunae  exortu  solere  mutari ; 
sed  si  id   mutationis  lunaris  quadam  fieret  violen- 


re,  et  innumeris  insignire  luminibus  ;  non  queunt  r>  tia,  ad  omnes  ortus  ejus  intexeretur  nubibus  coe- 


tamen' tenobras  noctis,  et  cceli  nubila  detergere 
Simul  ut  sol  ortussui  signa  prcemiserit,oranesstel- 
larum  ignes  subuniusluminaris  fulgore  vanescunt, 
aperitur  aer,  coelique  facies  purpurascenti  rubore 
perfunditur.  Adhuo  spirans  exordium,  etjam  mo- 
mentaria  celeritate  pleni  luminis  micat  splendor, 
et  surgcntis  solis  prcevia^aura  \dulcis  aspirat  (71), 
Dic  mihi,  quaeso,  nisi  magnus  orbisesset,  quomo- 
do  magnum  posset  orbem  iliumlnare  terrarura  ? 

28.  Quid  autera  de  tanto  loquar  temperaraento  ot 
moderamine[Conditoris,  qui  eam  mensuram  mune- 
risolis  attribuit ;  ut  neque  vapor  ejus' igneus,  ut 
videtur,  terrarura  venas,  sucoos,  rerumque  specics 
infusus  exureretj^neque  iterum  per  tanta  niundi 
spatia  refrigeratus,  nullum   terris    seraen    caloris 


lura,  pluvia;  funderentur.  Denique  cum  ante  dies 
esset  sermo  de  pluvia,  quae  utilis  diceretur, 
ait  quidam  :  Ecce  neomenia  dabit  eam.  Et  quam- 
viscupidi  essemus  imbrium,  tamen  ejusmodi  as- 
sertiones  veras  esse,  nolebam.  Denique  delectatus 
sura,  quod  nuUus  imber  effusus  est  ;  doneo  preoi- 
bus  Ecclesire  datus,  manifestaret  non  de  iniliis  lu- 
nx  eum  sperandum  esse,  sed  de  providentia  et  mi- 
sericordia  Creatoris.  Sane  Euripi  oum  exundent 
undique  secundum  reliquas  species  lunae,  et  acoe- 
ptosfluctusrefundant^vel  etiam  ipsi  magno  ferantur 
impetu  ;  in  ortu  tamen  ejus  stant  placidi,quoadus- 
que  luna  sine  luraine  est.  At  vero  ubi  cam  dierum 
accesus  retexerit  (72),  tunc  in  suos  cursus  refluos 
revertuntur.  Ampotis  (73)  quoque,  quae  in   Oceano 


inoleret,  sed  jujunam  atque  inopem^  fructum    de-  C  esse  perhibetur,  cum  reliquis  diebus  ordinem   su- 


relinquens,  ad  nullam  ^fertilitatis  gratiam  vapora- 
ret? 

CAPUT    \'II 

Plurima  qux  de  soleldicunlur,  luriH'  etiam  convenire; 
eaiii  lamen  proprios  quofjue  hahere  ejfcclus,  quo- 
rum  aliqui  hic  recensentur. 

29.  Similia  de  lunas  ratione  conveniunt,  qua:  de 
consorte  ejus  ac  fratre  memoravimus.  Siquidemin 
id  se  induit  ministorium,  in  quod  et  frater  ;  ut  il- 
luminct  tenebras,foveat  semina,  augoat  fructus.Ha- 
bet  etiam  pleraqueafratre  distinolu  ;  ut  quem  toto 
die  calor.humorem  terrae  siccaverit,  eumdem  exi- 
guo'noctis  tempore  rosreponaf ;  nam  et  ipsaluna 
larga  roris  asseritur.Denique  cura  serinior,  nox  est. 


um  servare  dioatur,  lunari  exortu  evidensmutatio- 
nis  sus  fertur  indicium  dare  ;  ut  mare  ipsum  oc- 
cidentale,  in  quo  spectatus  ampotis,  solito  amplius 
accedat  ac  recedat,  et  majore  aestu  feratur,  tan- 
quam  lunae  quibusdam  aspirationibus  retrorsum 
trahatur,  et  iterum  iisdem  impulsum  acretractum 
in  meusuram  propriam  refundatur. 

CAPUT  Vdl. 
Lunx  mulalio  rcrum  instabililatem  docet  :  at  ipsa 
lurpiler  m  moribus  noslris  exprimitur.  Christi 
myslcrium  atgue  hcclesiam  eadem  reprxsentat  : 
qiiam  qui  magicis  canlibus  de  ceelo detrahi  credunt, 
irridendi. 

31.  Unde   si    miraris    quomodo    defectum   luna 
patiatur,  cum  tantara  vim  mutationis  habeat  suae  ; 


et  luna  pernox,tunc  largior  ros  fertur  arva  perfun-  D  considcra  el  in  eo  magnum  esse  mysterium,   quod 

dere.  Et  plerique  sub  acrc  quiescentes,  quo-magis 

sub  lumine  fuissent  lunw,  eo  plus    humoris  se  ca- 

pite  collegisse  senserunt.  Unde  et  in  Canticis  can- 

ticorum  Christus  dicit  ad  Ecclesiam  :  36  Quoniam 

caput  meum  replelum  est  rore,  et   crines   mci  gultis 

noclis   (  Cantic.    v  ,     H  ).     Tum    deinde    rainuitur 

et   augetur  ,    ut    minor    sit  ,    cum  resurgit  nova  : 


(71)  Sex  mss.,  aurora  dulris  aspiral. 

{l-2)  Edit.  vet.  et  qua;dam  Paris,  cumniss.  qua- 
tuor.,  ncccssus  uu.verit. 

(73)  Ampotis,  riivcce  oIh-™'^'!:,  id  cst  undarum  re- 
ciprocatio. 


jus  exemplo  cognoscis,  o  homo,  nihil  rerum  hu- 
manarum  et  mundanae  totius  creatura?  esse  pos- 
se,  quod  non  aliquando  resolvatur.  Nam  si  etiara 
luna,  cui  tantum  Dominus  commisit  ministerium 
ut  illuminet  orbem  terrarum,  et  crescit,  et  defl- 
cit,  deficiunt  7  7  enim  omnia  qua  (74)  ex  nihilo 
orta  usque  ad  perfeotionem  venerunt,  iterum  per- 

(74)  Ita  melioris  notEe  mss.  Reliqui  autem,  par- 
tim,  omnia  quw,  vel  omniaque,  c.r  nihilo  orla  usque 
ad  perjcclioncm  vcnerunl,  et  ilerum ;  partim,  quia  om- 
nia  qux...  itcrum,  etc.  Vatic.  solus,  omniaque  e.v 
nihilo  orta  simul   atque  ad  perfeclionem   venerunt. 


217 


HEXAEMERON  LIB.  IV. 


218 


fecta  minuuntur,c(Elum  enim  et  terra  prseteribunt;  A 'i«   pacif,  dnnec  toUatur  hina  {Psal.   l.xxi,  7j.    Et 


cur  non  id  moderationis  assumimus,  ut  neque  in 
adversis  abjiciamus  animum,  qui  enim  omnia  fecit 
ex  nihilo,  facile  te  quoque  potens  est  ad  summa 
et  perfecta  provehere  ;  et  rursum  non  extollamur 
in  prosperis,  neque  in  potestate  aliqua  nos,  divi- 
tiisque  jactemus,  neque  in  viribus  corporis,  aut 
pulchritudine  gloriemur,  in  quo  est  facilis  corrup- 
tio,  crebra  mutatio,  sed  manentem  in  futurum 
animi  graliam  perscquamur.  Nam  si  te  luna;  con- 
tristat  occasus,  quae  se  semper  reparat  ac  refor- 
mat;  multo  magis  contristare  te  debet,  si  anima 
profectu  virtutis  impieta  cum  fuerit,postea  per  in- 
constantiam  mentis,  atque  incuriam  a  suo  deflexa 
proposito  studia   sua   saepe   commutet  :  quod  est 


in  Canticis  Dominus  de  sua  sponsa  ait  :  Quxnam 
est  hxc  prospiciens  tanquam  diluculum,  speciosa 
sicut  luna,  electa  ul  sol  (Cant.  vi,  9)?  Et  merilo 
speciosa  sicut  luna  Ecclesia,  qu.-o  toto  mundo  re- 
fulsit,  et  tenebras  Sc-eculi  hujus  illumin.-^ns  dicit  : 
A'o.c  prxcessil,  dies  autem  appropinqunvit  [Tlom.  \m, 
1-').  Pulchre  ait,  Prospiciens,  quasi  suos  de  supe- 
riore  prospectans,  sicut  habes  :  7§  Dominus  de 
ctelo  proapexit  super  filios  hominum  (Psal.  xiii,  2;. 
Prospiciens  ergo  Ecclesia,  sirut  luna  doVclus  ha- 
bet  et  ortus  frequentes  :  sed  defectibus  suis  crevit, 
et  his  meruit  ampliari,  dura  persecutionibus  mi- 
nuitur  et  confessorum  martyriis  coronatur.  IIa;o 
est  vera  luna,  qua;   de  fratris  sui  luce   perpetua 


insipientise  et  inscientiae.  Unde  et  scriptura  ait  :  n  lumen  sibi  immortalitatis  et  gratit-B  mutuatur.  Ful 


Stullus  ut  luna  mulatur  [Eccli.  x-xviii,  12).  Et  ideo 
sapiens  non  cum  luna  mutatur,  sed  permanebit 
cum  sole  (Pial.  lxxi,  5).  Unde  non  luna  est  par- 
ticeps  stultitiae :  quia  non  luna  mutatur  ut  stultus, 
sed  stultus  ut  luna.  Denique  semen  justi  sicut  luna 
perfecta  in  aeternum  manet,  et  testis  in  ccelo  fide- 
lis  {Psal.  Lxxxviii,  38;.  Aliud  enim  est  fungi  mi- 
nistcrio,  aliud  circumfcrri  ingenio,  et  sensus  in- 
firmitate  fixam  non  habere  sententiam.  Luna  pro 
te  laborat,et  propter  voluntatem  Dei  subdita  est. 
Vanitati  enim  creatura  subjecta  est  non  sponte, 
sed  proptcr  eum  qui  subjecit  in  spe  {Rom.  vni,20). 
Illa  ergo  non  sponte  mutatur  :  tu  sponte  mutaris. 
Ula  congemiscit  ot  comparlurit  in  sua  mulalione 
{Ibid.  22)  :  tu  non  intelligis,  et  gratularis  frequen 


get  enim  Ecclesia  non  suo,  sed  Christi  lumine  :  et 
splendorem  sibi  arcessit  de  Sole  justitia;,  utdicat  : 
Vivo  autem  jam  non  ego,  vivit  autem  in  me  Chrislus 
(Galat.  II,  20).  Beata  plane  quae  tantum  insigne 
meruisti !  Unde  te  non  tuis  neomeniis,  sed  typo 
Ecclesia  beatam  dixerim.  In  illis  enim  servis  in 
hoc  diligeris. 

33.  Quam  ridiculum  autem  quod  le  plerumque 
credunt  homines  magicis  carminibus  fosse  deduci! 
Aniles  istae  fabulae,  ac  vulgi  opiniones.  Quis  enim 
opus  Dei  tanto  ministerio  deputatum  arbitrarctur 
Chaldaicis superstitionibus  posse  tentari? Lapsus  sit 
ille,  qui  se  transfigurot  in  angehim  lucis,  et  dc- 
ductus  volunlate  propria,non  carminum  potestate. 
Sane  et  in   hoc  quasi  Ecclesia  putaris  posse  de 


ter.  Illa  tuam  redemptionem  frequenter  exspectat,  C  loco    tuo    et  statione   deduci.  Multi  tentant  Eccl 


ut  a  communi  totius  creaturae  servitio  liberetur  : 
tu  ct  tu.-B  redemplioni,  et  illius  libertati  affers  im- 
pedimentum.  Tuas  ergo,non  su»  stultitiae  est,quod 
dum  tu  exspectaris,  et  nec  sero  converteris,  adhuc 
et  illa  mutantur. 

32.  Noli  ergo  lunam  oculo  tui  corporis  aestimare, 
sed  mentis  vivacitate.  Minuitur  luna  ut  elementa 
repleat.  Hoc  est  vere  grande  mysterium.  Donavit 
hocci  qui  omnibus  donavit  gratiam.Exinaniviteam, 
ut  repleat  qui  etiam  se  exinanivit,  ut  omnes  re- 
pleret.  Exinanivit  enim  se  ut  descenderet  nobis  : 
descendit  nobis  ut  ascenderet  omnibus.  Ascendit 
enim,  inquit,  super  omnes  ccclos  ut  impleret  omnia 
{Ephes.  IV,  10).  Itaquc  qui  exinanitus  advenerat, 
de  plenitudine  sua  apostolos  adimplevit.  Undo  j) 
unus  ex  his  dicit  :  Nam  de  pletiitudine  ejus  omnes 
nos  accepimus  Joan.  i,  1  ).  Ergo  annuntiavit  lu- 
na  mystorium  Christi.  Non  mediocris  in  qua  sig- 
num  posuit  suum;  non  mediocris  quw  typum  di- 
lecta;  habct  Ecclesiae,  quod  signilicat  Prophela 
dicens  :  orietur  in  diehus   ejus  justitia,  et  abundan- 

iterum,  elc.  Edit.  vero,  quia  omttia  ex  nihilo,  ctc, 
ut  in  conlextu. 

(7.^)  Mss.  aliquot,  sagacitalis  :  alii  nonnulli.Mm- 
legx  artis ;  plures,  sagx  artis.  Edit.,  magicx  artis ; 
quod  eodem  recidit. 

(70)  Ms.  Car.,  Hymum,  Ben.,  Etymum,  Big.  il 
Gem.,  Jeu.,  Coen.  prima  ct  Gcm.  secunda  manu, 


siam  :  sed  sagie  artis  (75)  ei  carmina  nocere 
non  possunt.  Nihil  incantatores  valent,  ubi  Christi 
canticum  quotidie  decantatur.  Ilabet  incantatorem 
suum  Dominum  Jesum,  per  quem  magorum  in- 
cantantium  carmina,  et  serpentum  venena  eva- 
cuavit:et  ipsa  sicut  serpens  exaltatusdevorat  colu- 
bros  iEgyptiorum  ;ferale  iicet  carmen  immurmuret, 
hebrtatur  in  Christi  nomine.  Sic  et  Elyinam  (76) 
magum  Paulus  non  solum  sagae  artis  infirmitate, 
sed  etiam  oculorum  amissione  ca3cavit  (.<(;^xiii,ll). 
Sic  Petrus  Simonem  alia  coeli  magico  volatu  peten- 
tem,dissoluta  carminum  potcstate.dcjecit  e(  ^travit. 

C.\PUT  I.\. 
Conclusio  quarli  dici.  Quam  vanum  sit  cum  caverc  ; 

et  unde  in  enmdem  dxmonum  ac  gcntilium  offcn- 

sio  derivuta. 

31.  Pulchre,  ut  arbitror,  cossit  dies  quarlus. 
Quomodo  ergo  quartum  plerique  consucvorunt 
cavcre.et  inutile  putant  hnr  nunicro  aliquid  ordiri, 
quod  totus  novaluce  mundus  emicuit  ?  An  sinistris 
sol  cQcpit  auspiciis?  Et  quomodo  aliis  polest  bona 

llymcnum ;  Corb.  unus,  Ilarjeu  :  Elimas  Art.  Mii, 
alio  nomiiie  vocatiir  Barjcsu.vel  jii.\tn  aliquos  n^ss. 
Barjcu.  At  nullllii  Ipgiuius  eiiin  .•ipppllatiiin  fui-Be 
llynium  vel  Lynicnnuin  :  (it  ijuidein  tiicntio  uniiig 
Hymcnei,  1  Tim.  i,  ct  II  Tini.  ii,  oui  h.Trcseo» 
notain  inurit  Apostohia  :  sed  illuni  eumdom  ar 
Elimani  fuissc  nullus  di.\erit. 


219 


S.  AMBROSII 


220 


signare,  qui  sibi  eligere  diem  sui  nescivit  exortus? 
Aut  quomodo  signa  ejus  probant,  cujus  ortum  non 
probant?  Quid  etiam  de  luna  dioimus,  quae  et 
quarlo  die  cocpit,  et  quarta  decima  diem  signat 
salulis(77)?  An  displicet  numerus,  quo  celebratur 
mysterium  redemptionis?  Ideo  dyemones  decli- 
nandum  fore  persuadent  numerum  eum,  quo  eo- 
rum  destructa  nequilia  cst.  Ideo  gcntiles  nihil 
adoriendum   asserunt,    quia   sciunt  lunc  primum 


j^  artes  suas  vacare  coepisse,  et  populos  gentiles  ad 
Ecclesia  demigrasse.  Lunam  certe  quartam,  si 
pura  fuerit,  neque  obtusis  cornibus,  dare  reliquis 
(iiebus  usque  ad  exactum  mensera  indicium  scre- 
nitatis  79  existimant.  Nolunt  ergo  eisdem  exor- 
diis  inclioare,  quibus  serenitas  inchoatur.  Sed  jam 
cavendum  ne  nobis  in  sermone  dies  quartus  80 
occidat;  cadunt  enim  umbrae  majores  de  montibus, 
lumen  minuitur,  umbra  cumulatur. 


(77)  Nonnulli  mss.,  ct  qiiinta  decima  die  signa  salutis. 


LIBER  QUINTUS. 

DE    OPERE    OUINTI    DIEI. 


79  CAPLT  PRIMUM.  (Sermo  VII.) 
Ornatis  snperioribus  duobus  elcmentis,  mari  propria 
prxrogation  concedilur.  Describitur  aquarum  obe- 
dientia,  ac  mira  fecunditas,  qua  homo  (justalis 
interdiclis  abiUitur.  Dcmum  ostenditur  reptilia 
non  modo  serpentes  vocitari,  sed  eliani  pisces. 

1.  Vestita  diversis  terra  germinibus  virebat  om- 
niSjCoelum  quoque  sole  et  luna,  geminis  vultus  sui 
luminibus,  stellarumque  insignitum  decore  fulge- 
bat.  Supererat  eleraentum  terliura,  mare  scilicet  : 
ut  et  ipsi  gratia  vivificationis  divino  proveniret 
munere.  yEthereo  enira  spiritu  oranes  terrarum 
fetus  aluntur.  Terra  quoque  semina  resolvens, 
universa  vivificat  :  et  maxime  tunc  primum  verbo 
Dei  jussa  viridesccre,  vivificationis  suae  munere 
pullulabat.  Vacabat  aqua,  et  a  divina  operationis 
feriata  beneficio  videbatur.  Habct  adhuo  Creator 
quod  illi  conferat  quo  munia  terrarum  possit 
square  :  reservabat  ei,  ut  et  ipsa  proprium  sibi  et 
speciale  aliquid  prcerogativae  collati  sibi  muneris 
vindicaret.  Vivificavit  prius  terra,  sed  ea  quoe 
spirantem  animam  non  habebant.Aqua  jubetur  ea 
producere  quae  viventisanima!  vigorem  dignitatem- 
que  prajferrent,  et  sensum  tuenda:  salutis,  et  fu- 
gienda;  mortis  acciperent. 

2.  Dixit  itaque  Deus,  Producant  aqusc  rcptilia 
amma7-um  viveniium  sccundim  genus,  el  volatilia 
volantia  super  terram  (78)  secundum  fi)-mamentum 
ccpU  {Gen.  i,  20).  Venit  niandatum  et  subito  aqua 
jussos  fundcbatur  in  partus  :  generare  fluvii,vivi- 
ficare  lacus,  mare  ipsum  cocpit  diversa  reptilium 
genera  parturire,  et  secundum  genus  effundere 
quodcunque  formaverat.  Non  exigui  gurgites,  non 
cccnosae  paludes  vacabant,  qum  omnia  datara  sibi 
creandi  assumerenl  potestatem.  Pisces  exsiliebant 
dc   llumine,   dolphines    pr:cludebant   in   fluclibus, 

(78)  Septem  mss.  omittunt  h.TC  vcrba,  supcr  tcr- 
ram,  seil  inf.  cap.  22,  oslendit  Ambrosius,  cur  in 
sacra  Scriplura  haboantur. 

(77)  Desunt  in  rass.  aliquot  ha;  voces,  abundantia 


B  conchce  saxis,  ostreae  adhaerebant  profundis,  ado- 
lescehant  echini.  Vae  mihi !  ante  hominem  ccepit 
illecebra,  abundantia  copiarum,  noslrae  mater  lu- 
xuriae  (79).  Ante  hominem  dclici<E.  Prior  ergo 
horainum  tentatio,  quam  natura  :  sed  nihil  natura 
deliquit  (80);  aliraenta  dedit,  non  vitia  praescri- 
psit.  Htco  communia  dedit,  ne  tibi  aliqua  velut 
propria  vindicares.  Tibi  suos  fructus  terra  produ- 
cit;  tibi  scaros  et  acipenseres,  et  omnes  fetus 
suos  generant  aquee  :  et,  his  non  contentus,  inter- 
dicta  tibi  alimenta  gustasti.  Ad  invidiam  tuam 
omnia  congeruntur,  ut  praevaricatio  80  tus  avidi- 
tatis  oneretur. 

3.  Sed  neque  quam  mults  spccies  et  noraina 
sint,  possumus  enarrare,  quae  omnia  memento  di- 

p  vinae  prfficeptionis  animata  sunt.  Simul  coibat 
forma  corporis  et  operabatur  anima,  vitalis  etiam 
vigor  reliquffi  virtutis  (81).  Repleta  erat  terra  ger- 
minibus,  mare  impletum  animantibus.lbi  insensi- 
bilia  puUulabant,  hic  sensibilia  versantur.  In  terris 
quoque  aqua  suas  sibi  vindicat  portiones.Lambunl 
terram  pisces  aquarum,  et  ex  ea  sibi  praedam 
requirunt.  Culices  quoque  et  ranunculi  circa  ge- 
nitales  strepunt  paludes,  et  ipss  audierunt  Domini 
mandatum  dicentis  :  Producant  aqux  reptilia  ani- 
marum  mvenlium. 

4.  Scimus  reptilia  dioi  genera  serpentum,  eo 
qucd  super  terram  repant :  sed  multo  raagis  omne 
quod  natat,  reptandi  habet  vel  speciem,  vel  natu- 
ram.  Nam  etsi  in  profundum  qui  se  demerserint, 
aquam  videantur  fmdere(82) ;  tamen  cum  supra  in- 

"  natant,  repunt  toto  corpore,  quod  trahunt  super 
quaidam  dorsa  aquarum.  Unde  et  David  ait  :  Hoc 
mare  maynum  et  spatiosum,  illic  reptilia  quorumnon 
est  numerus  [Psal,  ciii,  25).   Quia  etiam   cum  ple- 

copiarum,  nostrx  mater  luxurix. 

(80)  Quidam  mss.,  scd  nihil  creatura  deliquit. 

(81)  Mss.  non  pauci,  vigor  aliquis  virtutis. 

(82)  Mss.  aliquot,  videantur  inciderc. 


221 


HEXAEMERON  LIB.  V. 


222 


raque  pedes  habeant,  et  ambulandi  usum,eo  quod  A  Cavete  canes,  cavete  malos  operatios  [Philipp.  iii,  2). 


sint  amphibia,  qua;  vei  in  aquis  vel  in  terris  vivant, 
ut  sunt  phoca!,  crocodili,  equi  fluviales,  quos  hip- 
popotanios  vocant,  eo  quod  hi  generentur  Nilo  in 
flumine;  tamen  cum  in  alto  aquarum  sunt,  non 
ambulant,  sed  nalant,  nec  vestigio  utuntur  pedis 
ad  incedendum,  sed  tanquam  remo  ad  reptandum. 
Siquidem  ct  navisacta  remis  labitur,  et  aquas  sul- 
cat  carina. 

CAPUT  II. 
Virtute  hujus  vocis,  producant  aqua;  reptilia,  multo 
plura  in  mari  quam  in  tcrra  esse  producta,  eanique 
gratiam  aquis  additam,  ut  qux  in  terris  noxia,  in 
mari  innoxia  generenlur. 

5.  Producant  aqux  rcptilia,  dixit   Dominus.  Bre- 


Mustelas  gravis  in  terris  odor,  in  aquis  suavis. 
Terrena  sc  novit  vindicta  fcetoris  ulcisci  :  hac  non 
minorem  habot  gratiam  capta,  quam  libcra.  Neque 
te  inhonoratum  nostra  prosecutione,  thymalle,  di- 
mittam,  cui  a  flore  nomen  inolevit  :  scu  Ticini 
unda  te  fluminis,  seu  amceni  .Vthesis  unda  nutri- 
erit,  flos  es.  Deni(jue  sermo  testatior,  quod  de  eo 
qui  gratam  redolet  suavitatem,  dictum  facele 
sit  (84)  :  .Aut  piscem  olet  aut  florem ;  ila  idem 
pronuntiatus  est  piscis  odor  esse  qui  fioris.  Quid 
specie  tua  gratius?  Quid  suavifate  jucundius? 
Quid  odore  flagrantius?  Quod  mella  flagrant,  hoc 
tu  corpore  tuo  spiras.  Quid  loquar  corvorum  ;8.5>, 
quid  etiam  luporum  teneritudines?  Nescit  hos  lu- 


vis  sermo,  sed  vehemens,  et  late  patens  commu-  g  pos  agnus  timere.  Tanta  est  aquarum  gratia,  qua- 


nem  minimis  et  maximis  naturam  infudit.  Eodem 
momento  producitur  balaena  quo  rana  ejusdem  vi 
operationis  nascitur.  Non  laborat  in  maximis  Deus, 
non  fastidit  in  minimis.  Nec  doluit  natura  partu- 
ciens  delphinas;  sicut  non  doluit,  cum  exiguos  mu- 
rices  cochleasque  produceret.  .\dverte,  o  homo, 
quanto  plura  in  mari  quam  in  terris  sint.  Numera, 
si  potes,  omniapiscium  genera  vel  minutorum,  vel 
etiam  maximorum,  sepias,  polypos,  lithostracos, 
carabos  (83),  cancros,  et  in  his  innumerabilia  81 
sui  generis.  Quid  dicam  genera  serpentium,  dra- 
cones,  muraenas,  anguillas  ?  Nec  praetermittam 
scorpios,  ranas,  testudines,  mustelas  quoque  et 
canes  maritimos,  vitulos  marinos,  cete  immania, 
delphinas,  phocas,  leones.  Quid  attcxam  ctiam 
merulos,  turdos,  pavos  quoqne,  quorum  etiam  co-  '-' 
lores  in  avibus  videmus  expressos,  ut  nigri  meru- 
lae,  pavi  diverso  colore  dorsa  et  colla  depicti  sint, 
turdi  alvo  varii,  et  caetera  quorum  sibi  terrae  spe- 
cies  et  nomina  vindicarunt?  Nam  prius  in  mari 
ista  coeperunt  diversisque  fluminibus.  Siquidcm 
aqua  prior  animarum  viventium  reptilia  divino 
nutu  imperata  produxit. 

6.  Adde  hanc  graliam,  quod  ea  quae  timemus  in 
tcrris  amamus  in  aquis.  Etenim  noxia  in  terris  in 
aqua  innoxia  sunt,  atque  ipsi  angues  sine  vencno. 
Leo  terribilis  in  terris,  dulcis  in  fluctibus.  Mur.Ena, 
quam  ferunt  aliquid  habore  noxium,  esca  pretiosior 
est.  Ilana  horrens  in  paludibus,  decora  in  aquis, 
omnibus  fere  pra;stat  alimentis.  Plura  si  quis  vult 


rum  vitulos  fugiant  et  leones  (86),  ut  his  propheti- 
cum  illum  dictum  de  Ecclesia;  sanctitate  jure 
conveniat  :  Tunc  lupi  et  agni  simul  pasccntur,  tco  ct 
bos  simul  paleas  manducabunt  (/.«a.  lxv,  25).  Nec 
mirum,  quandoquidem  efiam  in  Ecclesia  aqua; 
illud  operantur,  ut  prsdonum  abluta  nequifia  cum 
innocentibus  comparetur.  Quid  eliam  purpuras 
memorem,  qua;  ornant  regum  convivia,  amictus 
imbuunf?  Aquarnm  est  igitiir  quod  in  regibus 
adoratur;  aquarum  est  species  illa  qu.-c  fulget. 
.\dde  porcos  maris  etiam  Jud.-cis  gratos;  quia  nihil 
est  commune,  quod  non  aqua  abluat,  et  ideo  com- 
munes  cos  sicut  in  terra  editos  Kstimare  non  pos- 
sunf. 

8«  CAPUT  III. 

Multiplicem  piscibus  rationem  essc  gcnerandi,  ac  sin- 
(jularcm  in  protem  pietatis  sennun.  Quanlu  sit 
eorum  puritas,  qua  non  solum  alia  hruta,  scd  etiam 
homines  ipsos  superant. 

7.  Innumcri  itaquc  usus,  innumera  genera  pi- 
scium.  Alii  ova  generanf,  ut  vurii  majorcs  quos 
troctas  vocant  (87),  et  aquis  fovenda  committunt. 
Aqua  igitur  animat  et  creat,  et  adhuc  mandati  il- 
lius  primi  tanquam  legis  pcrpetuae  munus  cxsequi- 
tur,  blanda  quaedam  mater  animantium.  Alii  vivos 
fetus  cdunt  de  suo  corpore,  ut  mustela:,  et  canicu- 
\x,  et  cetc  ingentia,  dclphines,  et  phoca;,  aliaque 
ca;tera  hujusmodi.  Qu,i;  cum  cdiderint  pTrtus,  si 
quid  forte  insidiarum  terrorisque  prajscnscrint 
circa  catulos  suos  qucmquam  moliri,  quo  tueantur 


cognoscere,  a  diversis  locorum  piscatoribus  qua;-  Q  eos,  vel  tenera;  a;tatis  pavorem  materno  affcctu 
rat ;  ncmo  enim  potest  omnia  comprchendere.  comprimant,  apcrirc  ora,  at  innoxio  partus  suos 
Canes  sane  ct  in  mari  cavc,  quos  et  in  Ecclesia  dentc  suspendcro,  intorno  quoque  recipere  corporc 
molestos  esse  et  cavendos  Apostolus  docet  dicens  :      et  gcnitali  fcrunturalvo  abscondere.Quis  humanus 


(83)  Mss.  quatuor  habent,  lilos,  oslriotas,  tructas, 
caral)0s;  Carn.,  rlitostriata;  Gcrm.,  litltosCrala.  Cam. 
ac  Corb.  socundu  manu,  scd  antiqua,  polijpcdcs, 
litlios,  tructas,  caralms,  forte  Xsioorpixiu;,  id  cst  levi 
testa  intcctos.  Caderum  Busilius  curaljos  el  can- 
cros  inter  cu  reponit  qua;  dicuntur  ij.j>,ax<iTT5ax»,  id 
cst  qua;  testis  mollibus  tcguutur;  Pulypos  vero  el 
sepias  inter  ijliajx.j,  quoruui  vidclicel  caro  mollis 
eat  ac  tenora. 

(85)  Non  pauci  cod.,  dictu,  vcl  dictum  facessi,  'u\ 
est,  abit,  seu  pervagatur. 


(8,5)  Mss.  aliquot.  Quid  loquar  jiorcorum,  olc. 

(86)  Sic  mss.  quindecim,et  edit.  Cost.  Alii  mss. 
se(|iiioris    nota;,    ac    edit.    .Vm.,    Pct.,   Era.,  Gill., 

qiiarum  rituli  figurantur  et  lconcs.  Rom junfjun- 

tur  ut  lcones. 

(87)  Edit.  omnes  cum  paucis  mss.,  utii  quos  irn- 
cliis  rornn^  .\lii  mss.  niagno  nuniero  et  ancloriliito, 
11/  i'(inj  majorcs  quns  iriulas  foranl.  Est  uutcin  hoc 
discrimcn  truclas  scii  tridlas  intor  et  Iroctas,  quod 
Ikc  in  mari  vivant,  illa;  in  fluviis. 


223 


S.  AMBROSII 


224 


affectus  banc  piscium  pietatem  possit  imitari?  Os- A  trum  in  filios,  separationes,  odia,  offensas,  disce 


cula  nobis"  satietati  sunt  :  illls  non  satis  est  ape- 
rire  vlscera,  natosqne  recipere  ac  rcvocare  inte- 
gros,  atque  iteruni  fotu  quodam  eos  sui  caloris  ani. 
mare,  ct  spiritu  alero  (S8-89),  duosque  in  eorporo 
uno  vivere;  donec  aut  securitalem  deforant,  aut 
corpore  suo  objecto  natos  suos  defendant  a  peri- 
culls.  Quis  hffic  vldens,  etsi  possit  obtlnere,  non 
tant;e  piscium  pietati  ccddt?  Quis  non  miretur  et 
slupeat,  ut  servet  natura  in  pisoibus,  quod  non 
servat  in  hominibus?  Plerffique  ex  suspicione  no- 
vercalibus  odiis  appetitos  suos  occiderunt  filios  • 
aliae  in  fame,  ut  legimus,  partus  proprios  corae- 
derunt.  Humanis  pignoribus  mater  sepulcrum  facta 
est;  pisclum  proli  parentisest  uterus  sicut  murus. 


vallo  quodam  internorum  viscerum  pignora  inof-  t>  vivi  esse  non  possunt. 


quffi  slt  parentis  et  filiorum  necessitudo.  Vivere 
plsces  sine  aqua  non  queunt,  nec  a  sua;  parentis 
consortio  separari,  neque  a  suae  altricis  discerni 
munere  :  et  hoc  fit  naturaquadam,  utseparati  mo- 
riantur  illico.  Neque  enim,  ut  omnia,  hujus  aeris 
vlvunt  spiramine,  quia  hauriendi  spiritus  et  respi- 
randi  natura  his  non  suppetit;  alioquin  sub  aquis 
semper  non  possent  vivere  non  capienles  spiritus 
infusionem.  Quod  est  nobis  spiritus, illis  est  aqua. 
Sieut  nobis  spiritus,  ita  illis  aqua,  vivendi  mini- 
strat  substantlam  :  nos  intercluso  eommeatu  spi- 
ritus,  q\iia  ne  brevi  quidem  spatio  possumus  ex- 
pertes  esse  spiritus  vitalis,  statim  exstinguimur; 
pisces  quoque  sublali  de  aqua,  sine  substantia  sui 


fensa  conservat 

8.  Diversa  igitur  piscium  genera  diversos  usus 
habent;  alii  ova  generant,  alii  vivos  pariunt  atque 
formatos.  Et  qui  ova  generant,  non  nidos  texunt  ut 
aves,  non  diuturni  fotus  laborem  induunt,  non  cum 
molestia  sui  nutriunt.  Cecldit  ovum,  quod  aqua 
gremio  quodam  naturae  suae  quasi  nutrix  blanda 
suscepit,  et  animal  celeri  fotu  reddidit.  Continuo 
enim  tactu  parentis  animatum  ovum  eecidit,  et 
piscis  cxivit. 

'.'.  Tum  dcinde  quam  pura  et  inviolata  successio  ! 
Nullus  alteri,  scd  generi  suo  miscetur,  thymallus 
thymallo,  lupus  lupo.  Scorp«na  quoque  castitatem 
immaculati  connubii  generi  suo  servat.  Itaque  ha- 
bet  pudicitiam  generis   sui,  sed   venenum   generls 


11.  F,t  causa  manifesla  est,  quoniam  in  nobis 
pulmo  per  thoracis  laxiora  penetralia  recepit  spiri- 
tum  :  et  cum  sit  ipse  poris  plerisque  penetrabilis, 
splritus  infusione  interiorem  calorem  refrigerat. 
Tliorax  enim  ut  susplclt  alimenta,  ita  superflua  ci- 
borum  et  succos  salubres  sanguinemque  discernit. 
Fit  pulmo  pervius,  unde  facilius  ad  eum  potest 
aspiratio  spiritus  pervenire.  Pisces  vero  branchias 
(92)  habent,  quas  nunc  plicant  et  colligunt,  nunc 
explicant  atque  aperiunt.  In  hae  ergo  collectione 
et  apertione  dum  suscipitur  aqua,  et  transmittitur 
ac  penetrat,  respirationis  munus  videtur  implere. 
Propria  igitur  natura  est  pisciura,  nec  communis 
cumcaeteris;  specialis  usus,  et  a  Cceteris  vivendi 
quc-edam  separata  et  secreta  substantia.  Propterea 


sui  non  habet ;  non  enim  percutit  scorpsna,  sed '-'  non  nutriuntur,  neque,  ut  terrena  animalia,  manus 


reficit.  Nesciunt  Igitur  alienigenarum  genera  pi- 
scium  adulterina  contagia,  sicut  sunt  ea  quae 
coeunt  asinorura  equarumque  inter  se  genera  (90), 
quoe  magna  horainum  cura  perpetrantur  :  vel  rur- 
sus  cum  cquus  asins  miscetur,qu«  sunt  vera  adul- 
teria  naturffi.  Nam  utlque  majus  est  quod  in  natu- 
rae  coUuvionem  83  committitur,  quam  quod  In  per- 
sonae  injnriam.  Et  homo  ista  procuras  interpres 
adulterii  jamentalis;  et  illud  animal  pretioslus  pu- 
tas,  quod  adulterinum,  quum  quod  verum  est?  Ipse 
genera  aliena  confundis,  diversaque  m.lsces  semlna, 
atque  ad  vetitos  coitus  plerumque  cogis  invitos,  et 
hoo  industriam  vocas!  Hoo  quia  de  hominibus  fa- 
cere  non  potes,  ut  diversi  generis  coramixtio  fe- 


huraanK  tactu  et  delinimento  aliquo  delectantur; 
etiamsi  servati  in  vivariis  suis  vivant. 

84  CAPUT  V. 
Pisres  cum  tam  bene  dcntati.  Hi  sihi  invicem  in  escam 

cedunt;  ijuod  imitantur  avari,  qui  velwmenti  ohjur- 

ijatione  castiijantur. 

12.  Quid  autem  de  densitate  dioam  dentium? 
Non  enim  ut  bos  aut  ovis  ex  una  parte  dentes  ha- 
bent;  sed  utraque  pars  armata  est  dentibus;  quia 
in  aqua  sunt,  et  si  diutius  cibum  versarent,  et  non 
cito  transmitterent,  aquarum  alluvionede  dentibus 
eorum  esca  posset  auferri  ac  dllui.  Ideo  densos  et 
acutos  habent,  ut  cito  incidant,  cito  conficiant  ci- 
bum,  facile  et  sine  aliqua  mora  et  dilatione  trans- 


tum  possit  excludere,  tollis  homini  quod  natus  est,  J)  mittant.  Denique  non  ruminant ;  solus  tamen  sca- 


et  virum  de  viro  exuis,  abscissaque  corporis  parte, 
sexum  ncgas  (91),  spadonem  efficis;  ut  quod  nega- 
vit  natura  in  hominibus,  impleret  audacia. 

C.\PUT  IV. 
Muluam  aqux  ac  piscium  neccssitudinem  docere,  qua- 
lis  parentum  et  filiorum  necessitudo  esse  debeat.  Quo- 
niodo  rcspirationis  usum  aqua  suppleat  in  piscibus. 

10.  Quam  bona  autem  mater  slt  aqua,  etiam  hinc 
considera.  Tu,  o  homo,  docuisti  abdlcationes  pa- 

(88-89)  Mss.  nonnulli,  et  spiritu  adolere. 

(90)  i\Iss.  nonnulli  aiiti^juffi  manus,  alicni  generis 
socium...  qua  coeunte  asinorum...  genere,  magna, 
•tc. 


rus  in  his  ruminare  perhibetur,  ut  ferunt  quibus 
aut  eventus,  aut  usus  fuit,  aut  studium  talia  com- 
prehendere. 

13.  Sane  nec  ipsi  a  suis  potentiae  evasere  vio- 
lentiam ,  et  avaritiae  potiorum  subjecti  ubique 
inferlores  sunt.  Quo  quisque  mllrmior,  eo  pra;da; 
magis  patet.  Et  plerique  quidem  herbis  pascuntur 
ac  minutis  vermibus.  Sunt  tamen  qui  invicem  se 
devorent,  et  sua  carne  pascantur.  Mlnor  apud  illos 

(91J  Quinque  rass.,  sexum  necas. 

(92)  Branchiae,  Graece  ppaYxiai.  partes  sunt  in 
piscibus  ex  utraque  parte  capillis  follium  more 
hiantes. 


225 


HEXAEMERON  LIB.  Y. 


226.. 


eacamajorisest :  rursusipsemajoravalidiore  inva- A  «»3t''2,  e/ scpora6un(  malos  de  medio  juslorwn,   ct 


ditur,  et  fit  esca  alterius  praedator  alieni.  Itaque 
usu  venit,  ut  cum  ipse  alium  devoraverit,  ab  alio 
devoretur,  et  in  unum  ventrem  uterque  conveniat 
cum  voratore  proprio  devoratus,  sitque  simul  in 
uno  viscere  praeda  vindictaeque  consortium.  El 
ipsis  sponte  forte  haec  accrevit  injuria,  sicut  in 
nobis  non  ex  natura  coepit,  sed  ex  avaritia.  Aut 
quia  ad  usum  hominum  dati  sunt,  in  signum  quo- 
que  facti  sunt,  ut  in  his  nostrorum  morum  vitia 
videremus,  et  caveremus  exempla  ;  ne  quis  potior 
inferiorem  invaderet  dalurus  in  se  potentiori 
exemplum  injuriae.  Itaque  qui  alterum  laedit,  sibi 
laqueum  parat,  in  quem  ipse  incidat. 
1-4.  Et  tu  piscis  es,  qui  viscera  invadis  aliena, 


qui  demergis  infirmum,  qui  cedentem  persequeris  n  "vii,  24-26) 


riiitleiit  eos  in  caminum  ignis  {ilutth.  xiii,  47-50). 
Suiit  (Mgo  boni  et  mali  pisces  ;  boni  servanlur  ad 
preliiim,  inali  statim  ardent.lionum  piscem  nec  re- 
tia  involvunt,sed  elevant;  noc  hamus  internecat 
atque  interficit,sed  pretiosi  vulneris  perfundit  san- 
guine,  in  cujus  oris  confsssione  bonum  pretium 
reperitur,  quo  tributum  apostolicum  et  census 
Christi  possit  exsolvi.  8ic  enim  scriptum  est,  di- 
cente  Domino/  Hcycs  lerne  a  (/uiOtis  accipiunt  trihu- 
tum  vcl  ccnsum  ."  A  filiis  siiis,  an  ah  alienis?  Et  re- 
spun:leiite  fetro,  Ab  alienis,  ail  Duminus  ?  Vade  ad 
mare,  et  mille  hamwn,  et  eum  piscem  gui  primus 
ascenderit,toUe,  et  aperto  ore  ejus  invenies  ibi  sta- 
terem  ;  illum  sumens  dahis  eis  pro  me  et  te  {Matlh. 


usque  in  profundum  ;93).  Cave  ne  dum  illum  per 
sequeris,  incidas  ipse  in  validiorem,  et  deducat  te 
in  alienas  insidias,  qui  tuas  vitat,  priusque  tuam 
spectet  aerumnam,  qui  te  persequente  propriam 
reformidabat.  Qui  interest  inter  divitem  improbae 
cupiditatis  ingluvie  absorbentem  infirmoruni  patri- 
monia,  et  silurum  de  minorum  piscium  visceribus 
alvum  repletum  ?  Defunctus  est  dives,  et  nihil  ei 
sua  spolia  profuerunt,  imo  magis  eum  rapinarum 
suarum  delestabiliorem  fecit  infamia.  Captus  est 
silurus,  et  inutilis  prsda  detecta  est.  Quanti  in  eo 
reperiuntur,  qui  alios  devoraveranl?  Et  tu  dives 
habes  in  sinu  luo  alterius  pra;datorem.  Ille  habebat 
facultates  pauperis  quas  invaserat :  tu  eum  oppri- 
mens  duo  patrimonia  tuis  facultatibus  addidisti,  et 


16.  Noli  igitur,  o  bone  piscis,  Petri  hamum  ti- 
mere  :  non  cecidit,  sed  eonsecrat.  Noli  quasi  vi- 
lem  te  contemnere,  quia  vides  corpus  inflrmum  : 
habes  in  ore  tuo  quod  et  pro  Petro  et  pro  Christo 
■otferas.  Noli  timere  Petri  rotia,  cui  dicit  Jesus  : 
Duc  in  allum,  et  la.calo  relia  {Luc.  v.  'i).  Non  enim 
in  sinistrain  partem  mittit,  sed  in  dexterara,  sicut 
jussus  a  Christo  est.  Noli  timere  sinum  ejus,  quia 
dictum  est  ei :  Ex  hoc  eris  homines  vivificatu  (94) 
(Ibid,  lO).  Ideo  misit  retia,  et  coraplexus  est  Ste- 
phanum,  qui  de  Evangelio  primusascendit  habeus 
in  oro  suo  slaterem  justitis.  Unde  confessione  cons- 
tanti  clamavit  dicens :  Ecce  video  cmlos  aper- 
tus,  et  Filium  hominis  stantem  ad  dexlcram  Oei. 
{Act.  vii,  55).  Pro  hoc  pisce  stabat  Dominus  Jesus  ; 


adhuc  tanto  non  satiaris  augraento;  et  dicis  quod  ^  sciebat  enim  esse  in  ore  ejus  pretium   sui  census. 


alios  vindicaveris,  cum  eadem  committas  quK  ul- 
cisceris,  injusto  injustior,  et  iniquo  iniquior,  et 
avaro  avarior.  Vide  ne  idera  tcqui  piscem  illum  11- 
nis  inveniat  :  hamuin  cave^cave  retja.  Sed  prssu- 
mis  dc  potentia,  quod  nemo  tibi  possit  resistere  : 
S5  prcesumebat  et  silnrus  quod  araum  nemo  sibi 
jaceret,  nemo  relia  tenderet,  et,  si  incidisset,  uni- 
versa  dirumperet;  et  tamen  fusoinara  non  evasit, 
aiit  nexus  vinculi  validioris  incurrit,  quibussenon 
posset  exuere.  Sine  dubio  et  hominum  iniquitas 
quo  graviora  comraiserit,  eo  magis  scelere  suo  tuta 
esse  non  poterit ;  quin  aliquando  dissolvat  quod  pro 
scelerum  pretio  constat  dilficile  posse  vitari. 
CAPUT  VI. 


Denique  glorioso  martyrio  etPetri  judicium,  atque 
doctrinam,  et  Christi  gratiam  locuples  assertor 
implevit. 

CAPUT  VII. 

Pcr  nmre  Evanyclium  et  Ecclesiam  signari,  et  quid 

in  mari  hoc  prxslare  dehcat  homo  piscis.  Conjuyes 

ad  mutuam  murum  tolcrttntium,  charilatcm,  fidem, 

c.rcmplo  viperx  impeUuntur.  Cur  idem  exemplum 

in  utramquc  partem  usurpatum. 

17.  Nec  te   moveat  quod   pro  mari  Evangeliura 

posui.  Evangelium  est,  in  quo  86  Chrislus  ambu- 

lavit:  Evangelium  est,  in  qiio,  licet  tilubaverit  Pe- 

trus  quando   negavit   (9.)),   tanien,    por   dexteram 

Christi  fidci  munimentum,   slstioiiis   invenit   gra- 

tiam:  Evangelium  cst,   de  quo  marlyr  ascendit: 


Uominem   esse  piscem  :  sed   pi.^tcem    alium   bonum,  D  Evangclium  est  raare,  in  quo   piscantur  apostoli, 

in  quo  raittitur  rete,  quod  siinilc  est  regno  ca>]o- 
rum  :  Evangelium  esl  ninre,  in  quo  Christi  figu- 
rantiir  niysleria :  Evangelium  ost  mare,  in  quo 
Ilebranis  cvasit,  .Egyptius  inlerreniplus  est:  Evan- 
golium  esl  mare,  quia  sponsa  C.lirisli  tcclcsia  est, 
et  divinae  graliae  plenitudo,  quae  supra  maria  fun- 
data  est,  sicut  dixit  propheta  :  Ipsc  super  tnaria 
fundavil  cam  {I'sal.   xxiii,  2).   Exsili  super  undas, 


alium  malum  inveniri ;  bonum  vero  Petri  hamiim, 
ac  sinum  timere  non  dcbcre. 

i5.  Plscis  orgo  es,  o  homo.  Audi  quia  piscis  es : 
Similc  e.H  rcgnum  caclorum  rcti  misso  in  mare,  quod 
ex  omni  generc  piscium  congrcgavit.  Cum  autem 
esset  impletum,  du.rerwit  id  ad  littus,  el  scdenles 
clegerunt  optimos  in  vasis  suis,  malos  autcm  foras 
miscntnt.  Sic  erit  in  consummatione  sxculi.  Exibunl 

(93)  Carn.,  qui  cedentem  persequeris,  incides  ipse 
usque  in  profundum. 

(94)  Mss.  quatuor  infima;  nota;,  cris  homines 
capicns. 

(95)  Ita  ms8.  ac  edit,  Am.  et  Pet. ;  Era.  vero  cum 


scqucntibus,  in  quo  licct  tilubaveril  Pctrus,  non  la- 
men  negavil,  quando,  clc.  Ibidcmmss.  aliqunt.  luiei 
munimcntum  stationcs  invenit:  nonnulli, /i./r ;  vct. 
cdit.,  fidei ;  Rom.,  fidx  munimcnlum  stationis  invC' 
iiit:  Evangelium,  elc. 


227 


S.  AMBROSIl 


228 


0  homo,  quia  piscis  es :  non  te  opprimant  saiculi  A.  liis  repellis.  Vipera  mare  prospectat,  explorat  iter 


istius  fluctus:  si  tempestas  est,  pete  altura  et  pro- 
fundum  :  si  serenitas,  lude  in  fluctibus  :  .si  procella, 
cave  a  scopuloso  littoi-e  ;  ne  te  in  rupem  furens  xa- 
tus  illidat.  Scriptum  est  enim:  Esiote  asiuli  aicut 
Sfrpcntcs  {Matlh.  x,  10). 

18.  Et  quia  de  serpentibus  astulis  proposilum 
exemplum  est,  simus  astuti  circa  quaereuda  etser- 
vanda  conjugia,  diligamus  tribula  nobis  cunsortia. 
Et  si  ii  qui  longinquis  fuerant  ortus  sui  teuipore 
regionibus  separati  inter  se  convenerint,  et  si  vir 
ad  peregrina  contenderit,  nullalonginquitas,  nulla 
absentia  coraplacitam  minuat  charitatem.  Eadem 
lex  pra^sentes  absentesque  connectit :  idcm  naturae 
vinculum  inter  distantes  et  consistentes  conjugalis 


conjugis  :  tu  injuriis  viam  viro  obstruis ."  tu  litium 
movcs  venenum,  non  rejicis :  tu  conjugalis  am- 
plexus  tempore  dirum  virus  exjBstuas :  nec  erube- 
scis  nuptias,  nec  revereris  maritum. 

19.  Sed  etiam,  tu,  vir,  possumus  etiam  sic  ac- 
ciperc,  depone  tumorem  cordis,  asperitatem  mo- 
rum,  cum  tibi  sedula  uxor  occurrit  :  propelle 
indignalionem,  cum  blanda  conjux  ad  charitatem 
provocat.  Non  es  dominus,  sed  maritus  :  non  an- 
cillam  sortitus  es,  sed  uxorem.  Gubernatorem  te 
Deus  vuluit  esse  sexus  inferioris,  non  prapoten- 
tem.  Redde  studio  vicem,  redde  amori  gratiam. 
Vipera  venenum  suum  fundit :  tu  noij  potes  duri- 
tiarn  menlis  deponere  ?  Sed  habes  naturalem  rigo- 


charitatis    jura  conslrinxit  ;    codem  jugo  benedi- „  rem ;  deljes  temperare  eum    contemplatione   con- 


ctionis  utriusque  colla  sociantur,  etiam  si  alter 
obeat  separatarum  regionum  longa  divortia;  quia 
non  corporis  cervice,  sed  mentis,  fugum  gratiae 
receperunt.  Vipera  nequissimum  genus  beslia,  et 
super  omniaquffi  serpentini  sunt  generis  astutior, 
ubi  coeundicupiditatem  assumpserit,  muryeuc-e  ma- 
ritim;e  notaiu  sibi  rcquirit  copulam,  vel  novam 
presparat :  progressaque  ad  littus,  sibillo  testifi- 
cata  praesentiam  sui,  ad  conjugalem  amplexum 
illam  evocat.  Muraena  autem  invitata  non  deest,  et 
venenata3  serpenti  expetitos  usus  sua;  imperlit  con- 
junctionis.  Quid  sibi  vult  sermo  hujusmodi,  nisi 
ierendos  esse  mores  conjugum  ;  et  si  absens  est, 
ejus  opperiendam  prassentiam,  sit  licet  asper,  fal- 
lax,  inconditus,  lubricus,  temulentus  ?  Quid  pojus 


jugii,  et  reverentia  conjunclionis  deponere  animi 
feritatem  (97).  Potest  et  sic.  Nolite  quaerere,  viri, 
alienum  thorum,  nolite  insidiari  alienae  copulae. 
Grave  est  adulterium,  et  natur«  injuria.  Duos  pri- 
mum  Deus  fecit,  Adam  et  Evam,  hoc  est,  virum  et 
uxorem,  et  uxorem  de  viro,  hoc  est  de  costa 
Adam  ;  et  jussil  ambos  esse  in  uno  corpore,  et  in 
uno  spiritu  vivere.  Quid  unum  separas  corpus, 
unurii  dividis  spiritum?  Naturae  adulterium  est. 
Hoc  docet  muraenae  et  vipers  non  jure  generis, 
sed  ardore  libidinis  expetitus  amplexus.  Discite,  o 
viri,  qui  alienam  permolere  (98)  quaerit  uxorem, 
cujus  serpentis  sibi  adscicere  cupiat  contuber- 
nium,  qui  etiam  comparandus  ipse  serpenti  sit. 
Festinat  ad  viperam,  quae  se  in  gremium  viri  non 


veneno,  quod  in  conjuge  muraina  nunrefugit?  Vo-  C  direoto  tramite  veritatis,  sed  luhrico  devii  amoris 


cata  non  deost,  et  serpentis  lubricum  sedula  cha- 
ritate  complectitur.  Ille  tua  mala  porlat,  et  levita- 
lis  femina3  facilitatem  :  tu  viruni  tuum  non  potes, 
0  mulier,  sustinere?  Adam  per  Evam  dece- 
ptus  est,  non  Eva  per  Adam  (33,  q.  5.  c. 
Adam  pcr  Evam  [l  Tini.  ii,  la).  Quem  vocavit  ad 
culpam  mulier,  juslum  est  ut  eum  gubernatorom 
assumat ;  ne  ilerum  fominea  facilitale  labutur.  Sed 
horridus  et  incultus  est.  Semel  placuit.  Numquid 
vir  frequenter  est  eligendus  ?  Comparem  suum  et 
bos  requirit,  et  equus  diligit ;  et  si  mutetur  alius, 
tumen  trahere  jugum  nescit  compar  alterius,  et  se 
non  totum  putat  :  lu  jugalem  repudias  tuuni,  et 
putas  sa;pe  mutandum  ;  et  si  uno  defuerit  die,  su- 


infundit.  Fcstinat  ad  eam  quae  venenum  suum  re- 
sumit,  ut  vipera  quae  fertur  peracto  conjunctionis 
niunere  venenum  quod  evomuerat,  rursus  haurire  ; 
adultera  enim  vipera  est  {P?vv.  xxiii,  32).  Unde  et 
Salomon  ait  quod  is  qui  fuerit  temulentus  cum 
per  vinum  libido  fervere  consueverit,  tanquam  a 
colubri  ictu  extenditur,  et  tanquam  a  eornuta  dif- 
funditur  illi  venenum.  Et  ut  scias  quod  de  adultera 
dixit,'.adjecit :  Oculi  tui  cum  viderint  nlicnam,  os 
tuum  loqtiitur  pcrversa  {Ibid.  33). 

20.  Nec  quisquam  velut  contraria  posuisse  nos 
credat,  ut  et  ad  bonum  et  ad  malum  vipera;  hujus 
exemplo  uteremur;  cum  ad  institutionem  utrum- 
que  proficiat,  si  crubescamus  aut  fidem  non  exhi- 


perducis  rivalem  (96),   et  statim  incognita  causa  j)  bere  dilecto,  qui  e.xhibct  serpens;  aut  relinquontes 


quasi  cognita  pudoris  cxsequeris  injuriam.  Vipera 
absentem  requirit,  S7  absentem  vocat,  et  blando 
proclamat  sibilo  :  atque  ubi  adventare  comparem 
senserit,  venenum  evomit  reverentiam  marito  de- 
ferens,  verecundata  nuptialem  gratiam  :  tu,  mu- 
lier,  advenientcm  de  longinquo  maritum  contume- 

(90)  Quidem  mss.  suspecta  rivalem  es ;  aut  cum 
edit.  nonnullis,  suspicaris  rivalem,  ct  stalini  inco- 
gnita  causu,  quasi  eflijnitam  ;  aut  cum  aliis  edit., 
cl  slalini  iiieognilain,  iiuasi  cognilam,  etc.  Sed  niss. 
duodecim  probatissimi  cum  edit.  Pct.  ot  GiU.  le- 
gunt  ut  nos  iu  textu. 

(97)  Edit.  omnes  cum  mss.  aliquut,  lieverentia 
conjunctionis.  Potcsl  cl  sic,   Mss,  novum  in  loctio- 


sancta  conjugia,  lubrica    et  nocitura  salutaribus 

prKreranius,quod  facit  qui  cura  serpente  miscetur. 

88  GAPUT  VIII. 

De  astutia  polijpi  el  cancri,  quibus  fruudulcnti 
liomines  uduinbrantur ;  cum  exhcrlatione  ad  fu- 
(jiendam  cupiditaiem. 

nem  nostram  consentiunt,  nisi  quod  plures  habent 
deiiovat,  vel  dcponet.  Dion,  depone,  melius  Coen. 
deponere.  Omittitur  ctiam  in  nonnulis,  Potest  el 
sie:  verum  nocessaria  transitio  est. 

(98)  Aliquot  mss.  permovcre,  unus  pr.vmollire. 
Melius  alii,  et  edit.  permolerc.  Est  euim  vox  meta- 
phorica,  cujus  usus  est  in  obcenis.  Horat.  1. 1,  sat.  2. 


229 


HEXAEMERON  LIB.  V. 


230 


21.  Et  quia  de  astutia  ccepimus  sermonem  sub-  A  fratri  dolum  nectant,  etalteriuspascantur  aerumDa. 


texere,  qua  unusquisque  fratrem  suum  circum- 
venire  et  decipere  nititur,  et  in  novas  se  fraudes 
componere  ;  ut  quem  vi  obtinere  non  potcst,  cir- 
cipnscribat  dolo,  et  fuco  quodam  artis  obducat ; 
frauduientum  iilud  polypi  ingenium  non  prstcribo, 
qui  vadoso  in  littore  petram  nactus,  affigitur  ei, 
atqne  ejus  nebuloso  ingenio  colorem  subit,  et  si- 
mili  speoie  terga  obductus  pluriraos  piscium  sine 
ulla  suspicione  fraudis  allapsos,  dum  nota  non  pra?- 
cavent,  et  saxum  opinantur,  cassibus  furti.vK  artis 
includit,  et  sinu  quodam  sujb  carnis  intercipit.  Sic 
spontanea  venit  praeda,  et  talibus  capitur  argu- 
nientis,  qualia  sunt  eorum  qui  ingenium  suum 
saepe   commutant,   et  diversas  nooendi  artes  mo- 


Tu  autem  propriis  esto  conteotus,  et  aliena  te 
damna  non  pascant.  Bonus  cibus  est  simpiicitas 
innocentiaa.  Sua  bona  habens,  insidiari  nescit  alie- 
nis,  nec  avaritia>  lacibus  inardescil,  cui  lucrum 
omne  ad  virtutcm  dispendium  est,  ad  cupiditatem 
inoendium.  Et  ideo  beata  est,  si  bona  sua  noverit, 
oura  vcritate  paupcrtas,  et  omnibus  praeferenda 
thesauris  ;  quia  melius  esl  exiguum  dalum  cum 
Dei  timore,  quam  thesauri  magni  sine  timore. 
Quantum  est  enim  quod  hominem  alat  ?  Aut  si 
quieris  quod  etiam  aliis  abundet  ad  graliara,  id 
quoque  non  raultum  est.  Melior  enira  est  hospita- 
litas  in  oleribus  cum  gralia,  quam  vitulorum  pin- 
guium    praeparatio    cum    discordia   [Prov.  xv,  17). 


t ;  ut  singulorum  menles  sensusque  pertentent,  Tj  Utamur  ergo  ingenio    ad    qu;Erendam   gratiam  et 


cum  continentibus  positi  continentiam  pnedican 
tes,  in  coetu  intemperantium  tanquam  devii  ab  stu- 
dio  castitatis,  etdemersi  intemperantiae  volutabris; 
ut  qbi  eos  audiunt  aut  vident,  inoauta  faoililate  se 
credant ;  eoque  citius  labuntur,  dum  declinare 
non  norunt,  neo  cavere  quod  noceat,  cum  gravior 
sit  et  magis  noxia  improbitas  benignitatis  obura- 
brata  velamine.  Et  ideo  cavendi  sunt  qui  crines 
sua;  fraudis,  et  brachia  longe  lateque  dispergunt, 
vel  speciem  induunt  multiformem.  Et  isti  enim 
polypi  sunt  nexus  plurimos  habentes,  et  callido- 
rum  ingeniorum  vestigia,  quibus  irretire  possint 
quidquid  in  scopulos  suae  fraudis  inciderit. 

22.  Cancer  quoque  quas  cibi  gratia  pra;stigias 
intruit !  Namque  et  ipse  ostreo  delectatur,  et  car 


salutera,  etsalutem  tuendam,  non  ad  alienam  cir- 
oumscribendam  innocentiam.  Licet  nobis  uti 
exemplis  marilimis  ad  profectum  nostra;  salutis, 
non  ad  alienK  periculum. 

G.-VPUT  IX. 
De  prxscientia  echiiii  fuluram  tempedalem  nuntian- 
lis.  Kum  accepisse  lioc  donum  a  Dco,  cujus  imiut- 
genlia  m  omnia  creaia  prxdicatur. 

24.  Echinus,  animal  cxiguum,  vile  ac  dcspica- 
bile,  maritimum  loquor,  plerumque  index  futurae 
tempe.natis,aut  tranquillitatis  annuntius  solet  esse 
navigantibus.  Denique  cum  procellam  ventorum 
prresenserit  culculum  validuni  ar^-ipit,  eumque 
velul  saburram  vehit,  et  tanquam  anohoram  trahit, 
ne  excutiatur  fluctibus.  Itaque   non  suis  se  librat 


nis  ejus  epulum  sibiquaerit.  Sed  quia  ut  appetens  C  viribus,  sed  aliena;  stabilitatis  regitur  pomlere  i2). 

Quo  indioio  nauta;  velut  signum  futur;e  perturba- 
tionis  capessunt,  et  sibi  pra;oavcnt,  ne  eos  impara- 
tos  turbo  improvisus  inveniat.  Qui  mathematicus, 
qui  astrologus,  quive  Chalda;us  sic  potest  siderum 
cursus,  hos  ca;li  motus  et  signa  comprehendere? 
Quo  ingenio  ista  collegit?Quo  doctore  pcrcepit? 
Quisei  fuittanti  interpres  augurii  ?  S;epe  homines 
confusiuneraaerisvident,ets;upefalluntur,quodple- 
rumque  eamsinetempestatc  discutiat.  Echinus  non 
fallitur,  echinumsua  ncquaquam  signa  pr;etereunt. 
25.  Unde  exiguo  animali  tanta  scicnlia,  ul  futu- 
ra  pr;enuntiel?  Quo  magis  in  eo  nihil  est,  quo 
tantam  possit  habere  prudentiam,  crede  quod  per 
indulgcnliam   Uomini    rerum   omnium   id  quoquo 


cibi.  ita  prospiciens  est  periculi  ;  quoniam  cum 
diflicilis  est  venatio,  tura  periculosa  ;  difllcilis,quia 
testis  validioribus  esca  interior  includilur  ;  nam 
velut  muris  quibusdam  moUitiem  carnis  pra;cepti 
imperialis  interpres  nalura  munivit,  quam  mcdio 
testarum  quodam  sinu  conoavo  nutrit  ac  fovot,  et 
quasi  in  quadam  valle  diffundit  ;  et  idco  cassa 
oa'nia  tcntamenta  sunt  cancri,  quia  aperire  clau- 
sum  ostreum  nulla  vi  potest ;  et  periculosum  cst  si 
chelam  (99)  ejus  includat,  ad  argumenta  confugit, 
et  insidias  nova  fraudc  molitur.  Itaquc  quia  omnia 
gencra  deleotatione  muloentur,  explorat  si  quando 
ostreum  rcmolis  in  locis  ab  omni  vento  contra  so- 
lis  radios  diptyohum    (1)    illud    suura    aperiat,  et 


reseret  claustra   testarum  ;  ut   libero  aere  visceris  n  prajscientiaB  hujus  manus  acoeperit.  Etenim  si  fe 


sui  voluptatem  quamdam  capiat :  et  tunc  clanculo 
calculum  immittcns,  impedit  conclusionem  ostrei ; 
ac  sic  aperta  claustra  repcrions,  et  tuto  inserit 
chelas,  visoeraquc  intcrna  dopascitur. 

§9  23.  Sunt  crgo  homines  qui  cancri  usu  in 
alieniB  usum  circumscriptionisirrepant,  et  infirmi- 
latcm    propria;    virtutis   astu  quodam  suffulciaut, 

(99)  Clwlx,  in  cancris  quasi  forcipcs  sunt,  aut 
quidam  digili  quibus  obvia  arripiunt. 

(i)  Diplijchum  vocat  ulrumque  lutus  testiu  ostreo- 
rum,  (juod  mure  libri  olaudatur  atquc  apcriatur  : 
a  particula  oii  et  vcrbo  TCTUffu!!/,  id  est  plicare. 


num  Deus  sicveslit,  ut  miremur  ;  si  pascit  volali- 
lia;si  paravit  corvn  cscam,  pulli  cnim  ejus  ad 
Uominum  clamant  ;  si  mulieribus  dedit  textura; 
sapientiam  ;  si  araneam,  qua;  tam  subtiiiler  ac 
docte  iaxos  casscs  suspendit  in  foribus,  sapicntia) 
non  reliquit  immunem  ;  si  ipse  virtutem  eqiio  dedit, 
cl  solvit  de  cervice  cjus  lormidinem,  ut  exsultot  in 

(2)  Ita  mss.  Corb.  vetus,  Th,  ac  Ileg.  Alii  ali- 
quot,  alicno  slahililum  rcijilur  poiiilcre,  Carn., 
alicna  ■HahUilulc  rcijilur  ct  jioiukre.  Rcliqui  cltidit., 
ulieno  stabilil  cl  rcyil  pondere. 


231 


S.  AMBROSII 


232 


' 


campo,  et  occurrcns  regibus  irrideat,  90  odorotur  A  jungere,  domum  ad  domum.  Deficit  terra  homini- 


belluni  eminus,  excitetur  sono  tub:e  ;  si  h;ec  irra 
tionabilia  pleraque,  et  alia  insensiliilia,  ut  fenum 
et  lilia,  replevit  suje  dispositione  sapientia;,  quid 
dubitamus  quod  etiam  in  echinum  contulerit  hu- 
jusgratiam  pr.-escientiic  ?  Nihil  enim  inexploratum, 
nihil  dissimulatumreliquit.  Omnia  videt,  qui  pascit 
omnia;omnia  rcplelsapientia,  qui  omniain  sapien- 
tia  fccit,  ut  scriptum  est  {Psal.  ciii,  21).  Et  ideo  si 
echinum  visitationis  suk  essortem  non  praetermi- 
sit :  si  euni  considerat,  et  futurorum  inforrnat  in- 
diciis,  tua  non  considerat  ?  Imo  vero  considerat, 
sicut  teslatur  ejus  divina  Sapienlia  dicens  :  Si 
respicit  volalilia,  si  pascit  illa,  nonne  vos  pluris 
estis  illis  {Malth.  vi,  26)  ?  Si  fenum  agri  quod  hodie 
est,  et  cras  in  igncin  mittitur,  beus  sic  vestit,  quanto 
magis  vos,  modicv  fidci  ? 

CAPUT  X. 
Cuique  gencri  pi.wium  prxscripta  esse  sua  domicilia ; 

unde  humana  lcvitas  ac  luxuria  condemnantur ; 

tamcn   quosdam  pisces  ad  sobolem  loca  mnture ; 

cujus  rei  ratio  c.tpenditur,  et  hominis  reprelicndi- 

tur  inconlinentia.    Itcm  de  specialihus  aliquorum 

piscium  virtutiljus. 

26.  An  vero  sine  quadaui  dote  natura)  manere 
piscibus  eliam  illam  putamus  gratiam,  quod 
unumquodque  genus  pisci^im  pra3scripta  sibi  do- 
micilia  hubet,  qua;  sui  generis  nullus  excedat,  non 
incurset  alicnus?  Quis  geometra  his  divisit  habi- 
tacula  nullis  rumponda  temporibus?  Sed  gcome- 
tram  audivimus,  thalassometram  nunquam  audi- 
vimus  ;  et  tamen  pisces  mensuram  suam  norunt. 


bus,  sternuntur  et  maria.  Rursus  pro  singulorum 
libidine  inciditur  terra.niare  infunditur,  ut  insulas 
faciant.ut  possideant  freta  :  spatia  maris  sibi  vin- 
dicant  jure  mancipii,  pisciumque  jura  sicut  verna- 
culorum  conditione  91  sibi  servitii  subjecta  com- 
memorant.  Iste,  inquit,  sinus  maris  meus,  ille  alte- 
rius.  Dividunt  elemenla  sibi  potentes.  His  ostreae 
in  fluciibus  nutriuntur  :  his  in  vivario  piscis  in- 
cluditur.  Luxurias  nec  mare  sufficit,  nisi  apothe- 
cas  hiibeant  ostrearum.  Itaque  aetates  earum  nu- 
morant,  et  piscium  receplacula  instruunt ;  ne  con- 
vivia  divitis  mare  non  possit  implere.  Nam  vicini 
nomcn  quibus  audiunt  auribus  1  Quibus  oculis  in- 
tuentur  possessiones  eorum  1  Quemadmodum  dies 
r,  noclosque  excogitant,  ut  aliquid  proximi  auferant! 
Numquid  soli  habilabitis  super  terram  (Isa.  v,  8)  ? 
clamat  prophota.  Cognoscit  haec  Dominus,  et  vin- 
dictas  reservat. 

28.  Quantum  uliena  a  piscibus  aviditatis  rapina  ! 
Illi  naturalia  captant  secreta,  et  ultra  terminos 
orbis  terrarum  mare  norunt,  quod  nullas  interpo- 
lant  insulEB,  nec  terra  aliqua  interjacet,  vel  ulte- 
rius  ulla  sit  posita.  Illic  igitur  ubi  dilTusum  late 
mare  omncm  spectandi  usum,  utilitatis  gratia  na- 
vigandi  intercludat  audaciam,  condere  se  feruntur 
cete,  illa  immensa  genera  piscium,  asqualia  mon- 
tibus  corpora,  ut  tradiderunt  nobis,  qui  videre 
potuerunt :  illic  quietum  sevum  exigunt  discreta  ab 
insulis,et  ab  omnibus  maritimarum  urbium  conta- 
giis  separatahabent  suas  regiones(.5)  et  habitacula 


non  muris  urbium  portisque  prascriptam,  non  aedi- C  distributa.    Jlanent   in  his  inoffenso  vicinorum  li- 


ficiis  domorum,  non  agrorum  finibus  liinitatam, 
sed  mensuram  ejus  quod  oporteat  ;  ut  tantum  sa- 
tis  sit  unicuique,  quantum  ad  usum  abundet,  non 
quantum  aviditas  qua^dam  immodcrata  sibi  vindi- 
cet.  Lex  quredam  nalura;  est  tanlum  quasrere 
quantumsulficiat  advictum,  et  alimentorum  modo 
sortem  censere  patrimonii  (3).  Hoc  genus  piscium 
in  illo  sinu  rnaris  alitur  et  gignitur,  illud  in  alio. 
Denique  non  repories  confusa  genera  piscium  :  sed 
quod  hic  abundat,  alibi  decst.  Et  iterum  ille  si- 
nus  maris  ccphalos  alit,  lupos  ille  :  ille  saxatiles, 
locustas  alius.  Non  cst  libora  vagandi  potestas  ;  nec 
tamen  aut  interclusa  montibus  copia,  aut  fluviis 
interlabontibus  transitus  impeditur,  sed  usus  natu- 


mito,  nec  vago  transitu  mutationes  qusrunt  loco- 
rum  ;  sed  tanquam  patrium  solum  diligunt,  et  in 
his  immorari  dulce  arbitrantur.  Quae  ideo  elege- 
runt,  ut  solitariam  vitam  remota  possint  arbitro- 
rum  iuterpellatione  transigcre. 

29.  Sunt  tamen  aliqua  genera  piscium,  qui  non 
ingenii  facilitate  loca  mutent,  sed  fovendi  partus 
necessitate  ;  quem  opportuno  atque  legitimo  procu- 
rantes  tempore,  ex  plurimis  locis,  ac  diverso  sinu 
maris.innumeri  velutcommuni  ccnsilio  convenien- 
les  conjuncto  agmine  Aquilonis  flatus  petunt,  et  ad 
illud  Septentrionalium  mare  partium  quadam  na- 
turKlege  contondunt.  Dicas,si  ascendentes  videas, 
rheuma(6)  quoddam  esse,  ita  proruunt,  fluctusque 


rae  impressus   tanquam  patria;fmibus  unumquom-  n  intersecant,  per  Propontidem  in  Euxinum  pontum 

violento  impetu  profluentes.  Quis  piscibus  haec 
annunliat  loca,  proecepit  tempora  ?  Quis  tribuit 
disposilionem  viandi,  comitandi  ordinem,  metaa 
et  tempora  revertendi  ?  Homines  suum  imperato- 
rem  habent,  cujus  exspectatur  imperium,  procedit 
tessera,  proponuntur  edieta  provincialibus  ut  con- 


que  sesc   tcncrc,   ct   ultra  incolas    prodire  suspe- 
ctum  (4). 

27.  At  nobis  longe  alia  sententia  est,  mutarc 
exsilio  domos,  incolarum  fastidio  teneri,  advena- 
rum  caplare  gratiam,transferreterminos  perpetuos, 
quos   posuorunt  patres  nostri,   agrum   ad   agrum 

(3)  Mss.  Vat.  et  Cccn..  quantum  efficiat  ad  vi- 
ctum.  Dion.,  quantum  sufficiat  ad  vtctuni  et  ali- 
mentum,  et  luvc  tantummodo  sorte  censere  patrimo- 
nii. 

(4)  Quinam  mss.  et  edit.  Rom.  prodire  facit 
suspettum.  Alii  majori  numero  et  antiquitate  cum 
edit.  vet   oraittunt  facit.  Non   male ;   potest  enim 


subintelligi   substantivum  cst,  post  voces  impres- 
sus....  et  suspectum. 

(5)  Ms.  Dion.  discretas  ab  in.^sulis,  el  ab  omyiium 
marilimarum  urbium  contagiis  separalas  hahent 
suas  rcgiones.  Coen.,  remotas  illic  habent  stias  re- 
gioncs,  etc. 

(6)  Basil.  ^EDna,  id  est  eestus  ac  torrens. 


233 


HEXAEMERON  LIB.  V. 


234 


veniant,  tribunis  militum  litteraj  diriguutur,    dies  A  mysterio  dixit  Salomon  in    sapientia  :    Novit  tem- 


statuitur ;  et  plerique  ad  dics  statulos  occurrcre 
non  queunt.  Quis  imperator  piscibus  preeceptum 
deJit "?  Quis  doctor  hanc  tribuit  disciplinam?  Qui 
metatores  itinera  disponunt  ?  Qui  duces  itcr  diri- 
gunt,  ut  nullius  de«it  ocrursus?  Sed  agucsco  quis 
ille  sit  imperator,  qui  ordinationc  divina  scnsibus 
universorum  suura  inlundat  imperium.  qui  tacilus 
mutis  aniTiantibus  naturalis  discipiinoe  ordinem 
tribuat;  ncc  solum  magna  penetret,  sed  eliam 
per  minima  qu;eque  se  fundai.  Divinas  legis  piscis 
obsequitur,  et  hominescontradicunt !  Piscissolem- 
niter  obaudit  mandata  coelestia,  et  homines  92 
irrita  faciunt  Dei  prfficepta  !  An  contemptibilis 
tibi  videtur,  quia   mutus  est,   rationisque  expers  ? 


pus  eundi  atque  redeundi :  novit  tempus  perfun- 
ctionis  et  jactationis,  et  novit  ul  non  queat  falli 
'Eccte.  III,  2-8) ;  quia  non  rationis  a;slimatione,  et 
disputationis  argumento  utitur,  sed  inspiratione 
nalur.Tf!,  qua;  veru  est  magislra  pictatis.  Denique 
omnes  animantcs  priscripta  habent  pariendi  tem- 
pnra,  homo  solusindiscreta  atque  confusa.  Reliqua 
gonera  clemenliam  temporis  qu.Trunt,  mulieres 
sol.TQ  parlus  suos  inclementereffundunt.  Vaga  enim 
ct  intemperans  libido  generandi  vagam  pariendi 
a^latem  exhibet.  Pisces  tanta  maria  transmittunt, 
ut  utililatcm  aliquam  gcneri  suo  quserant.  Nos 
quoquc  diffusa  .■equora  transfrctamus  :  scd  quanto 
honestius,  quod  successionis  amore,   quam    quod 


Sed  vide  ne  tu  tibi  magis  incipias  esse  contemplui,  j^  pecuniae  aviditate  suscipitur?  Denique  illis  ad  pie- 


si  irrationabili  irrationabilior  deprehendaris 
Quid  autem  rationabilius  hoc  piscium  transitu, 
cujus  rationem  quidem  verbis  non  explicant,  sed 
factis  loquuntur?  Pergunt  enim  cestatis  tempore 
ad  fretum  Ponti,  eo  quoJ  reliquo  maris  sinu  hic 
sinus  dulcior  sit.  Non  enim  tandiu  sol  ei  freto, 
quandiu  CKteris  immoratur,  eaque  fit  causa  ut  non 
omnem  aquam  exhauriat,  qus  dulcis  atque  potabi- 
lis  est.  Quis  autem  ignoret,  quod  etiam  ea  qua; 
maritima  sunt,  aquis  plerumque  dulcibus  dele- 
ctentur?  Denique  dum  flumina  sequuntur,  et  ad 
superiora  asccndunt,  frequenter  alieni  pisces  ge- 
neris  capiuntur  in  fluviis.  Cum  haic  igitur  causa 
Pontum  illis  faciat  gratiorem,  vel  quod  aistus 
temperet  solemnis  illic  flatus   aquilonis    (7),  tum 


tatem,  nobis  ad  qu;Estum  transmissio  deputatur. 
lili  sobolom  rcferunt  omnibus  mercibuschariorem: 
nos  03  mercem  longe  imparem  ad  periculi  vicem 
miscra  lucri  cupidine  reportamus.  Itaque  illi  pa- 
triani  repetunl:  nos  derelinquimus.  IUis  nando 
incremcntum  gcneris  acquiritur  :  nobis  minuitur 
navigando. 

.11.  Quis  igitur  negct  divinitus  illis  infusum 
ingenium  esse  hujusmodi  atque  virtutem  ?  Cum 
videat  istos  in  Aquilonem  tam  solemnem  obeunda; 
fccunditalis  peregrinationem  vivaci  ingenio  com- 
ponere  ;  alios  in  exiguo  corpore  tantum  validitatis 
assumere,  ut  maximas  navium  plenis  currentes 
vclis  in  niediis  fluctibus  sistant :  sicut  brevis  pi- 
sciculus  echencis  tanta  facilitate  memoratur  navem 


opportuniorem  cffiteris  judicant,  in  quo    generare,  C  ingcntem  sistere ;  ut  quasi  radicatam  mari  ha;rere 


et  partus  possint  proprios  enutrire,  quod  teneri 
fetus  laborem  aliens  regionis  ferre  vix  possint, 
quos  illic  fovet  acris  blanda  clementia.  Itaque  per- 
acto  munere  omnes  simul  eo  quo  venerant  agmine 
rcvertuntur. 

30.  Qua;nam  ista  sit  ratio  consideremus.  Obje- 
clus  est  Ponti  sinus  borea;  c.TBterorumque  ventorum 
violentissiiuis  flalibus  ;  unde  gravis  illic  procclla 
furit,  et  tempestates  moventur,  ita  ut  de  profunJo 
arena  vertatur:  cu.jus  rei  Duclus  arenosus  indicio 
est,  qui  ventorum  motu  insurgens  altius,  lum  pon- 
dere  gravior,  haud  dubie  non  solum  navigantibus, 
sed  etiam  maritimis  ipsis  animantibus  intolcrabilis 
habetur.    Acccdit  illud,  quod  plurima    ct  ma.xinia 


videas,  nec  nioveri.  Aliquandiu  enim  immobilem 
servat.  Au  et  huic  putas  sine  Crealoris  munere 
tantum  potuisse  suppetere  virtutis?  Quid  gladios 
loquar,  aut  serras,  aut  canes  maritimos,  aut  ba- 
lenas,  aut  zygKuas  ?  Quid  etiam  turturis  centrum, 
et  hoc  mortum  ?  Sicut  enim  viper»  os  si  quis  cal- 
caverit  rccens  duntaxat,  gravius  quam  venenum 
nocere  perhibctur  (8),  et  immedicabile  vulnus 
serpcre  :  ita  ctiam  turtur  .iculeo  suo  mortua  am- 
plius  quam  viva  periculi  alTerrC  mcmoratur.  Lepu- 
sculus  quoque  timidum  animal  in  terris,  in  mari 
forniidiibile,  citam  et  quje  non  facile  possit  au- 
fcrri,  corruptelam  invehit.  Voluit  enim  te  Creator 
nec  in  mari  satis  ab  insidiantibus  essc   securum  ; 


Ponio  fluraina  misceantur,  cum    hiberno   temporc  Q  ut  proptcr  pauca  qu»  noccant,   quasi  in  excubiis, 

positus,  armis  fuloi  scmper  et  scuto  devotionis 
accinctus,  a  Domino  tuo  debeas  salutis  sperare 
pra>sidium. 

CAPUT    XI. 
Dc  piscihus  Allantici  maris  :  ilcin  de  snlc,  corallio 
ct  aliis  riuihusdam.  Oh  ca,  scd  maximc  oh  navi- 
(lationem,  marc  tcrris  prwstarc  :  posl  i/m.I'  paucis 
de  Jona  ac  1'ctro  memorutis,   scmo  ctauditur. 

32.  Vcniamus   ad  Atlanticum   marc.  Quain    in- 


sinus  ipse  frigidior  torrentium  rigescat  allapsu  ; 
propterea  pisces  tanquam  arbitri  fluentorum,  assta- 
tc  illic  aspirantis  aura:  clementiara  captare  con- 
sueverunt  .•  cujus  amaonitatc  perfuncti,  rursus 
hiemis  aspcra  declinarc  contendunt;  et  septcntrio- 
nalis  plag«  sa;va  fugientes,  in  reliquos  sc  sinus 
confcrunt,  in  quibus  aut  ventorum  molliorsit  pla- 
cidilas,  aut  solis  soleat  vernare  temperies.  Novil 
igitur  piscis   pariendi    tcmpus,    quod   pro  magno 

(7)  Gemet.,  vel  (luod  lestus  icmpore  sotemnis  illic 
spiret  flatus  cKiuilonis. 

(8)  Mss.  Ben.  Carn  ac  Germ,  Sicut  enim  vipereos. 

PArBOt.  XIV. 


si  quis  calcaveril  rencs  duntiuat,  gravius  (]uunt  vi' 
nenum  nocerc  fcrtur. 


233 


S.  AMBROSII 


23G 


gentia  illic  et   infinitae  maguitudinis  cete!  Quje  si  A  venlorum  spiramime  :  ubi   nemo    refragatur,    sed 


quando  supernatant  lluctibus,  ambulare  insulas 
putes,  montes  altissimos  summis  ad  ccelum  verti- 
cibus  eminere.  Quaj  non  in  aota  (9),  ncc  in  lit- 
toribus,  sed  in  Atlantici  raaris  profundo  feruntur 
videri,  ut  eorum  conspcctu  nautae  a  navigandi  in 
illis  locis,  praasumptione  revoccntur,  noc  secrcta 
elementorum  adire  sine  supremo  terrore  morlis 
usurpent. 

33.  Sed  jam  assurgamus  ipsi  de  proruiido  maris, 
et  aliquantulum  scrnio  nostcr  emergat,  atque  ad 
superiora  se  subrigat :  spectemus  ea  qua;  usitata 
multis,  et  plena  sint  gratia»,  quomodo  aqua  in  salis 
vertatur  soliditatem,  ut  fcrro  saspe  ca^datar  ;  quod 
de  Britannicis  salibus  nihil  mirum,  qui  in  speciem 
marmoris  validi,  ejusdem  metalli  niveo  candore 
resplendent,  salubres  corporis  cibo  (iO),  ct  potui 
nimis  grati.  Quomodo  etiam  non  indecorus  lapis 
corallium  in  mari  herba  sit,  si  in  aerem  transfera- 
tur,  in  lapidis  firmitatem  solidetur.  Unde  ejiam 
ostreispretiosissimam  margaritam  natura  infixerit, 
quomodo  cam  maris  aqua  in  tam  molli  carne  soli- 
daverit.  94  Qua;  difficile  apud  n-ges  inveniuntur, 
eain  littoribus  quasi  vilia  jacent  vulgo,  et  in  saxis 
asperis  et  cautibus  colliguntur.  Aureum  etiam  vel- 
lus  aqua  nutrit,  ct  lanam  in  memorati  speciem 
metalli  gignunt  liltora,  cujus  coloremnullus  adhuc 
eorum  qui  fucis  diversis  obducunt  vellera,  imilari 
poluit ;  adeo  naturoe  maritima;  graliam  huniana 
implere  nescit  industria  !  Scimus  qua  sollicitudine 
vellera  ovium  etiam  minus  pretiosa  curentur  :  sint 


omnes  fautores  sunt :  ubi  nemo  vincitur  quicunque 
pervcnerit,  sed  omnes  puppes  qua;  pervectn;  fue- 
rint,  coronantur :  ubi  palma  merces  salutis,  vi- 
cloria  pretium  regressionis  est.  Quantum  enim 
dislat  inter  dircctos  cursus  ac  reflexos  ?  Isti  perpe- 
tuantur,  hi  resolvuntur.  Adjunge  remigiis  contexta 
littora,  quibus  vexillum  exeundi  aura  de  ccdIo  est. 
Itaque  aurig;e  plausum  inanem  relenmt :  hi  sol- 
vunt  vota  servati. 

35.  Quid  de  Jonadignum  loquar,  quem  cetus  ex- 
cepit  ad  vitam,  reddidit  ad  prophetandi  gratiam  ? 
Emandavitaqua,quemterrenadenexerant:psaIIebat 
in  utcro  coti,  qui  maercbat  in  terris.  Et  ut  utrius- 
que  redemptio  non  praBtereatur  elementi,  terrarum 
j,  salus  in  mari  ante  prfficessit,  quia  signum  Filii 
hominis  signum  Jonas.  Sicut  iste  in  utero  ceti,  sic 
Jesus  in  corde  terrfe  (Matlh.  xvi,  4).  In  utroque 
remedium  :  majus  tamen  in  mari  pietatis  exem- 
plum  ;  quoniam  exceperunt  pisces,  quem  homines 
refutarunt,  et  quem  homines  crucifixorunt,  pisces 
scrvarunt.  Pctrus  quoque  in  rnari  titubat,  sed  non 
labitur  :  et  confessus  influctibus,  tamen  negavit  in 
terris.  Itaquc  illic  quasi  devotus  manu  apprehendi- 
tur,  hic  quasi  oblitus  aspectu  censorio  convenitur. 
Sed  jnm  ro^cmus  Dominum,  ut  sermo  noster  quasi 
Jonas  ejicialur  in  terram,  ne  diutius  in  salo  flu- 
ctuet.  Et  bone  jam  exivit  cueurbita,  qu£e  obum- 
bret  nos  a  malis  nostris  :  sed  et  ipsa  procedente 
sole  arefacta  admonet  rcquiescendum,  ne  in  95 
terra  asstuare  incipiamus  ingenio,  et  nobis   etiam 


licet  optima,  nequaquam  tamcn  his  fucus  innasci-  C  verba  deficiant.  CertepIusnobisquamNiniNntisdata 


tur.  Hinc  naturalis  color  eat,  quem  nullus  adhuc 
fucus  aiquavit  :  hoc  quoque  piscis  ost  vellus  (11). 
Sed  et  ipsi  muriccs  qui  insignc  dant  regium,  sunt 
maritimi. 

34.  Et  quffi  pratorum  gratia,  vel  hortorum  ama;- 
nitas  potest  ca^rulei  maris  Kquiparare  picturam  ? 
Aurum  licet  in  pratis  flores  refulgeant,  auri  quo- 
que  fulgorem  in  mari  lana  resplendet  :  et  ille  cito 
marcescunt,  ista  diu  duratura  scrvatur.  Lilia  in 
hortis  eminus  nitent,  vela  in  navibus  :  hic  odor, 
illic  vcntus  aspirat.  Quk  utilitas  in  folio  !  in  navi- 
bus  quanta  commercia!  Lilia  suavitatem  narium, 
vela  hominum  salutem  invehunt.  KAAe  pisces  sa- 
lientes,  el   delphinas  ludeutes  :  adde  rauco  sonan- 


cst  in  aquis  remissio  peccatorum. 

C.VPUT  .XII.  (SermoVJlL) 
Fingil  sibi  c  memoria  aves  evolasse,  adquas  orationem 
elcganler  revocat.AuditoressibiattentionemprxbHu- 
ros  dicil,  se autem  illis brevitateyn.  Denique  variuj-um 
avinm  suuvitalem  e.xoptat. 

-  3C.  Et  cum  paululum  conticuisset  (12),  iterum 
sermoiiem  adorsus  ait :  Fugerat  nos,  frafres  dile- 
ctissimi,  necessaria  de  natura  avium  disputatio,  et 
sermo  hujusmodi  nobis  cum  ipsis  avibus  evolave- 
rat.  Fit  enim  natura  quadam,  ut  hi  qui  aliquid  in- 
tuentur,  vel  dicendo  exprimcre  volunt,  corum  qua- 
litatem  qua;  vel  intuentur  vel  loquuntur,adsumant; 
ut  cum  pigrioribus  immoremur,  et  cum  velocibus 


tes  fluctus  murmure  :   adjice  currentes   naves   ad  n  celeri  rapiemur  aspectu,  stylo  quoque  aut  tardiore 

utamur  aut  rapido.  Itaque  cum  caveo  ne  mari  de- 
mersa  pra;tercant,  et  aquis  operta  me  lateant,  ef- 
fugit  omnc  volatile  ;  quia  dum  inclinatus  imos 
aquarum  gurgitcs  scrutor,  aerios  non  respexi  vo- 
latus  ;  nec  umbra  saltcm  pennae  me  prspetis  recli- 
navit,  quae  io  aquis   relucere    potuit.    Verum   ubi 


littora,  vel  de  litloribus  exeuntes.  Et  cum  e  car- 
ceribus  mitluntur  quadrigae,  quanto  studio  spcctan- 
tium  et  amcre  ccrtatur  I  Equus  tamon  in  vauum 
currit,  non  in  vanum  navigia.  Ille  in  vanum,  quia 
vacuus:  ista  ad  utilatem,  quasi  plcna  frumenti. 
Quid  iis   gratius,  quse    non  verbere    aguntur,    scd 

(9)  Acla,  actx,  Gra;ce  i-/.-^,  lillus  secrctum,  et 
amoenum. 

()0)  Mss.  Ben.  et  Germ.  salubres  corpori.  Carn. 
corporihus, eic. 

(il)  Sic  omnes  mss.  ac  vct.  cdit.  Rom.  vero  pin- 
nu  est  vellus.  Ex  eo  scilicet  Basil.  -o9;v  t4  /pvjoav 
{piov  rfvvx;  TpE90uai, 


(12)  Omnes  edit.,  et  cum  paululumconticuissem... 
aio.  Omnes  mss.,  conlicuisset...  ait.  Utraque  lectio 
probari  potest  :  prima,  quod  Ambrosius  epist.  ad 
Oi-unt,  hoc  opus  scripsisse  se  testificatur  :  altera, 
quod  verba  non  .\mbrosii,  sed  notarii  esse  conten- 
dunt  aliqui  quorum  opinio  mss.  consensu  stabili- 
tur. 


237 


HEXAEMERON  LIB.  V. 


238 


omnenegotium  expeditum  putavi,  etabsolutum  me  A  qure  dormientcm  de  somno  excitet  !  Ea  enim    avis 


credidi,  et  diem  quintam  consummatum  arljitratus 
sum  ;  vonit  in  mentem  avium  natura,  quaj  cum  eunt 
cubitum,  quasi  peracto  laetaj  numere  sthera  cantu 
mulcere  consuerunt  :  quod  veiut  solemniter  sur- 
gentc  et  occidente  die  instaurare  consuerunt  :  ut 
decursivel  adoriendi  nocturni  juxta  ac  diurni  tcm- 
poris  laudes  suo  referant  Creatori.  Magnum  igitur 
incentivum  cxcitandaj  nobis  devotionis  amiseram. 
Quis  enim  sensum  hominis  gerens  non  erubescat 
sine  psalmorum  celebritate  diem  claudere,  cum 
etiam  minutissimm  aves  solemni  devotione  et  dul- 
ci  carmine  ortus  dierum  ac  noctium  proseqnantur. 
37.  Rcdeat  igiiurnobis  volaticus  sermo,  qui  pene 
fuerat  elapsus  ex  oculis,  et  aquilae  modo  alta  pelens 


signaresolet  diei  surgentis  exortum,  el  elTusiorem 
diluculo  defferre  laBliliam.  Tamcn  si  illorum  suavi- 
tas  deest,  sunt  gementes  turtures,  et  raucje  colum- 
b.Te,  tura  etiam  cornix  plcna  voce  pluviam  vocat. 
Unde  rurale  aviarium  sermone  quo  possumus, 
scientia  quam  nos  rusticani  docuerunt,  persequa- 
mur. 

CAPUT   XIII. 

Ejcorsuru.';  a  volucribus  aiiuaticis  primum  de  alcijone 
disserit,  el  quanla  sit  divina  benignitatis  in  eam 
avem  e.tponena,  ncs  ad  c.vpectandum  a  Deo  opem 
hortatur.  De  avilnt';  imbriumaut  ventorum  prxsa- 
(//.<  ;  deque  fula  anserum  custodia. 
40.  Et  quoniam    dc  aqualilibus  reptililius    dixi- 

mus,  arduum  est  ut  subito   ad    aves   cceli   sermo 


volatus  suos  obduxerat  nubibus  ;  nisi  quia  oculos  t>  noster  ascendat.  Et  ideo   de  iis  avibus  prius  dica- 


abluti  aqua  dum  de  gurgite  levamus  ad  ccelum, 
speculati  vacuum  aeris  volatibus  ferri,  ad  nocessi- 
tatem  styli  putaviraus  csse  revocandum.  Eritis  vos 
judices,  qui  estis  aucupes  verbi,  utrum  consultius 
evolasset,  an  utiliter  in  vestra  retia  sit  reiapsus. 
Nec  vereor  ne  fastidium  nobis  obrepat  involatibus 
requirendis,  quod  non  obrepsit  in  gurgitibus  per- 
scrutandis  ;  aut  a'ii(uis  nobis  in  disputatione  ob- 
dormiat,  cum  possit  avium  cantibus  excitari.  Scd 
profecto  qui  inter  mutos  pisces  vigilaverit,  non 
dubito  quod  inter  canoras  aves  sommum  senlire 
non  possit,  cum  tali  ad  vigilandum  gratia  provoce- 
tur.  Neqiie  vero  vile  putatur,  quod  potuit  pra;tcriri 
cum  sit  tcrtia  pars  in  animantibus  creatura;. 
Tria  enim  genera  animantium  esse    non    dubium 


raus,  quae  circa  aquas  maris  fluminumque  versan- 
tur,  cum  quibus  possumus  emergere.  Itaque  ab 
alcyono  sermonem  adoriamur.  Ea  est  avis  mariti- 
ma,  quER  in  littoribus  fetus  suos  cderc  solet,  ita  ut 
in  arenis  ova  deponat  medio  fere  hiemis.  Nam 
id  temporis  fovendis  habet  deputatum  partubus, 
quando  maxime  insurgit  mare,  littoribusquevehe- 
mentior  fluctus  illiditur,  quo  magis  repenlina;  pla- 
ciditatis  solcmnilate  avis  hujus  eluceret  "gratia. 
Namqueubi  undosum  fuerit  mare,  positis  ovis  su- 
hito  mitcscit,  omncs  cadunt  ventorum  procella;, 
(latusque  aurarum  quiescunt,  ac  placidum  ventis 
stat  mare,  donec  ora  foveat  alcyone  sua.  Septem 
autem  dics  fotus  sunt,  quibus  decursis,  educit 
pullos,  fetusquc  absolvit  :    illico  alios  quoque    sc- 


cst,  terrenum,  volalile,  aqualilo.  Deniqup,  sic   scri-  C  ptem  dics  adjungit,  quibus  cnulriat   partus    suos. 


ptura  est  :  Producant  (13)  aquse  reptilia  animarum 
vivenlium  secundum  genus,  et  volalilia  volanlia  06 
super  terram  .'sccus  firmamenlum  coeli  serundum  ge- 
nus  {Gen.  i,  28). 

38.  Revocamur  ad  superiora  sicut  obliviosi  via- 
tores,  qui  cum  inconsulto  pr.Tstericrint,  in  sua  re- 
vertcntes  vesligia  incuri.ie  suae  mulclam  repetilo 
itineris  (14)  labore  suscipiunt.  Est  tamen  etiam 
bonus  viator,  qui  dispendium  regressionis,  roliqui 
itmeris  compondiosa  celeritatc,romponset,  ut  mihi 
faciondum  arbitror:  maxime  rum  dc  avibussermo 
sit,  qua;  solont  oculos  horainura  volatu  propcra- 
tiore  perstringere.  Quid  enim  convcnit  iis  immo- 
rari,  in  quibus  celeritas  placere  consuevit  ?    Avius 


doncc  incipiant  adolescere.  Nec  mireris  tam  exi- 
guum  nutriendi  tempus,  cum  absolutio  fetuum 
tam  paucorum  dicrunisit.  Tantam  autem  gratiam 
minuscula  avis  divinilus  indultam  habct,  ut  hos 
quatuordecim  dics  nautici  prajsuraptaD  sorenitatis 
97  observent,  quos  et  alcyonidas  vocant,  quibus 
nullos  motus  proccllosai  tempestatis  horrescant. 

41.  Nonne  vos  passeribus  pluris  estis  {Luc  xi),  7)  ? 
Doninus  ait.  Si  igitur  avis  minuscuhc  contempla- 
tiune  ct  insurgit  mare,  ot  rcpente  comprimitur, 
alque  aspcra  hiomis  intcr  gravcs  proccllas  tcm- 
peslatesque  ventorum  delergit  ccclinubila,  Quctus- 
que  componit  elemcntis  omnibus  subito  infusa 
tranquillitas  ;  quantum  proesumeredebcas,  ohomo, 


igitur  atquc  inusitatus  in    tali   genere   scriplionis  J)  ad    imaginem  Dci  factus,agnoscis  ;  si  tamen  avicu- 


I 


sermo  nostcr  canoris  avibus  resonet    atque    resul- 
tet. 

39.  Sed  unde  mihi  cygnea  carn)ina,  quae  etiam 
sub  gravi  mortis  imminentis  terrore  delectant  ? 
Unde  mihi  illos  naturalos  modulos  canlilena;,qui- 
bus  eliam  paludes  sonor;p  cantuscdunt  dulcissimi 
suavilatem  ?  Undo  mihi  vocem  psittaci,  dulccdi- 
nemquemerularum  ?  Utinamsaltem  luscinia  canat, 

(13)  Mss.  undecim  mcliris  nol.i',  educant.  Supra 
tamen  c.  1  ct  2,  sicut  el  infra,  c.  seq.  conslanter 
ligas,  producanl. 

^14}  Mss.  quiaquc,  muUum  repetiti  itineris  (duo, 


la;  istius  tldera  studio  devotionis  imitcris.  Illa  lem- 
peslates  videns  insurgore,  s«vire  ventos,  inter  hy- 
berni  sa-va  non  revocatur,  neque  redectitur,  sed 
inipellitur.  Dcnique  in  littore  sua  ova  constituit. 
ubi  ca  relabente  fluctu  madida  adhuc  arcna  susoi- 
piat  :  nec  insurgentos  fluctus  quos  immurmuraro 
atquc  allubi  vidcl,  rclormidal, 
42.  Et  ne  putes  quod    ovortim   vidcalur    hubero 

rcpctito  iiinerc)  laliorcm  Tr<s,  iiiulliim  rcpclitiim 
itincris  laborcm.  Unus  dcniquc,  ;/i'(//(i  rcpctili  itinc- 
ris  dispendia. 


239 


S.  AMBROSII 


240 


contemptum  ;  continuo  ubi  deposait  ova,  nidificat, 
et  suo  partus  corpore  fovct,  nec  saluti  propriie 
alluvione  littoris  pertimescit:  sed  secura  de  Dei 
gratia,  ventis  se  committit  et  fluctibus.  Parum  est 
hoc.  Adjungit  totidem  alios  ad  nutriendum  dics  : 
nec  interpellari  tot  diebus  infidi  maris  tranquilli- 
tatem  veretur,  tentatque  meritum  suum  naturae 
jam  solemnitate  fundatum.  Illa  teneros  fetus  non 
latibulis  aliquibus  abscondit  aut  tcctis,  nec  inelu- 
dit  cavernis,  sed  nudo  et  rigenti  committit  solo  ; 
nec  defendit  a  frigore,  sed  divino  fotu,  quo  magis 
ca3tera  despiciat,  tutiores  fore  cxislircat.  Quis  no- 
strum  parvulos  suos  non  vestimentis  tegat,  tectis- 
que  abscondat  ?  Quis  non  claudat  eos  septis  cubi- 
culorum  ?  Quis  non  ita  diligcnter  undique  fenestras 
obstruat,  ne  qua  possit  aura  vel  leviter  penctrare"? 
Merito  quos  tam  sollicite  induimus  ac  fovemus, 
exuimus  eos  clementia;  co_<lestis  involuero :  al- 
cyone  vero  quos  nudos  projioit,  eos  divino  vestit 
indumento. 

43.  Nec  vos  prreteribo,  mergi,  quibus  ab  assi- 
duitate  mergendi  nomen  boc  ha-sit;  quomodo  sa3- 
pe  mergentes  aurarum  sigua  colligitis,et  pra^viden- 
tes  tempestatem  futuram,  propere  medio  revolatis 
ex  tequore,  et  ad  littorum  tuta  cum  clamore  con- 
tenditis.  Quomodo  etiam,  fulicfe,  qua3  maritimo 
delectamini  profundo  (15),  refugientes  quam  pra3- 
senseritis  eommotionem  maris,  in  vado  ludilis. 
Ipsa  ardea  qua  paludibus  inhferere  consuevit,notas 
deserit  sedes,  imbresque  formidans  supra  nubes 
volat,-ut  procellas  nubium  sentire  non  possit. 
Consideremus  divervas  volucres  maris.quemadmo- 
dum  imminente  ventorum  motu  ad  tutiora  el  tunc 
temporis  dulciora  sibi  stagna  conferaut,  alque  in 
abscondito  terrarum  sinu  coguita  sibi  alimenta  ri- 
mentur. 

44.  Nocturnas  autem  anserum  quis  non  miretur 
excubias,qui  vigilias  suas  etiam  cantus  assiduitate 
testantur?  Denique  eo  etiam  Romana  Capitolia  a 
Gallo  hoste  servarunt.  Morito  illis  debes,  Roma, 
quod  regnas.  !)ii  tui  dormiebant,  et  vigilabant 
anseres.  Ideo  illis  diebus  98  anseri  siicrificas,  non 
Jovi.  Cedunt  enim  dii  vestri  anseribus,  a  quibus 
se  sciunt  esse  defensos,  ne  et  ipsi  ab  hoste  cape- 
rentur. 

CAPtlT  XIV. 
Avcs  cwn  jiiscihns    muliiplici   coijnatione   conjunyi : 
nullas  tumen  pcdum  officio  carerc.  De  variis  varia- 
rum  avium  gcneribns  ac  differenliis. 

45.Pulchre  autem  post  descriptionem  pisciu-n, 
de  iis  avibus  qus  assueta;  sunt  aquis,  senno  suo- 
cessit:  quia  et  ipsa;  similitcr  usu  natandi  et  mu- 
nere  delectantur.  Unde  prima  cognatio  videtur 
avibus  istis  essc  eum  piscibus  :  quoniam    natandi 

(1.7)  Ita  edit.  Era.  et  seq.  cum  paucis  mss.  Edit. 
autcm  Am.  et  mss.  multi  boniquo,  qux  maritimo 
deleclanlnr  profundo.  Verum  si  lectio  ha^c  phiceat, 
scribcudnm  eril  per  parenthesim  [quomodo  eliam 
fuiicx,  qn,i'  marilimo  dcleclantur  jirofnndo)  ct  qua; 
fcoquentur  ad  mergos  referenda.  Mss.  duo   legunt, 


A  communia  qua;dam  videntur  utrique  generi  esse 
consortia.  Secunda  quoque  cognatio  omnibus  avi- 
bus  et  piseibus  est ;  eo  quod  volantis  usus  species 
sit  natantis.  Sicut  enim  aquam  natando  piscis  in- 
cidit,  ita  avis  aerem  volatu  celeri  secat.  Atqueutri- 
que  geaeri  similiter  cauda;  suppetit  cHarumque  re- 
migium  ;  ut  pisces  ad  priora  se  alis  subrigant, 
atque  ad  ulteriora  procedant,  caud»;  quoque  guber- 
naculo  vel  quo  velint  sc  facile  convertant,  vel 
impetu  quodam  e  regione  iter  suum  dirigant.  Aves 
quoque  acrivolatibus  suis  velut  aquis  innatant,  et 
quasi  quaedam  extendunt  brachia,  caudaquoque  se 
vel  ad  superiora  subrigunt  vel  ad  inferiora  demer- 
gunt.  Unde  quoniam  in  nonnullis  idem  usus  et 
species,  ideo  de   aquis  utriusque  gencris  nativitas 

„  divina  prieceptione  processit.  Di.xit  enim  Deus : 
Producuni  aqux  replilia  animarum  vivenlium  secun- 
dum  genus :  et  volatilia  super  terram  secus  firma- 
rrtentum  eceli  secundum  genus  (Gen.  i,  20).  Non 
iinmerito  igitur,  quia  de  aquis  genus  utrumque 
producitur,  natandi  proprietas  utrisque  suppedi- 
tat. 

46.  Sane  cum  et  coluber  lubrieus  omnesque  ser- 
pcntes  (idco  enim  serpenti  nonien  est  inditum, 
quia  non  possuntambulare,  sed  serpere),  dracones 
quoquesimili  modo  ut  piscesplerique  sine  pedibus 
sunt :  nullum  avium  genus  pedum  officio  caret, 
quia  omnibus  victus  e  terris  :  et  ideo  pedum  mu- 
ncre  fulciiintur,  quia  hujusmodi  ad  escam  quasren- 
dam  indigent  ministcrio.  Itaquo  aliae  volucres  un- 
guibus  armantur  ad  raptum,  ut  accipitres  etaquilee 
qua;  rapinam  venationis  cxercent :  alite  vel  ad  in- 
cedendum  vel  ad  cibum  sibi  parandum  usu  mini- 
sterioquc  utuntur  accommodo. 

47.  Unum  autem  nomen  avium,  sed  genera  di- 
versa  ;  qu»  quis  possit  memoria  aut  cognitione 
comprehendere  ?  Sunt  itaque  aves  quje  carne  ve- 
scuntur.  Ideo  his  ungues  asperi,  curvatum  atque 
acutum  os,  velox  volatus;  quoniam  raptu  vivunt ; 
utpossint  facilecorripereprc-edam  quam  sequuntur, 
propere  vel  orc  vel  unguibus  eviscerare.  Sunt  etiam 
aves,  qua;  reperto  pascuntur  semine  :  alioe  diverso 
et  fortuito  cibo.  Est  etiam  diversitas  copularum, 
quarum  gratia  carent  (16),  quoe  intendunt  rapinis. 
Nam  propter  aviditatem  pra;dandi,  vel  propter  in- 
sidias  explorandi,  99  nec  ipsis  inter  se  convenit ; 

Q  et  ideo  declinant  sui  copulam.  Refugit  enim  avari- 
tiaconsortium  plurimorum.  Deinde  conjunctio  plu- 
rimorum  faeile  ipsa  se  proderet.  His  ergo  avibus 
nihil  est  copulatorium  praeter  jugale  consortium. 
Ergo  aquilis  accipitribusquehic  usus  estvits.  Gon- 
travero  palumbcs,  grues,  sturni,  corviatque  corni- 
ces,  etiam  turdi  gaudent  plurimorum  connexione. 
48.  Alia  quoque  avium  genera  enchoria  (17)  quae 

maritimo  deleclatce  profundo. 

(16)  Ita  mss.  undecim,  et  edit.,  quaedem  Paris. 
Aliquot  alii  mss.  et  reliqu;e  edit.,  carcnt  ferae,  qu3S. 
Ccen.  carent  fere.  Rem,  carcnt  facile,  etc. 

(17)  Enclwria,  Greece  if/u!,'.x,  aves  indigenae  et 
nostrates. 


241 


manent  in  locis  semper;  alia  ads'entitia  qiioc  ob- 
eunt  regiones  alias,  et  peracta  liierae  revcrtun- 
tur;  sunt  alia  qus  hieme  redeunt,  sestate  perc- 
grinantur  a  nobis;  sive  quod  alia  hiemis  tempore 
ad  calidiora  seconferant;  sivequod  pleraquerursus 
sestatem  in  iis  locis  exigant,  quae  amceniora  nove- 
runt.  Turdi  denique  autumnifine,  hiemis  coQfinio, 
quasi  exacta  a;state  se  referunt.  Quibus  nos  inho- 
spitali  immanilate  molimur  insidias,  et  diversogc- 
nere  nunc  infida  sede  decipere,  nunc  visco  eos 
fallere,  nuac  laqueiscaptare  contendimus.  Ciconia: 
reditiis  vexillum  veris  attollit.  Grues  quia  alta  pe- 
tunt,  amant  frequenter  peregrinari. 

40.  Aliae  aves  ad  manum  se  subjiciunt,  et  mensffi 
herlli  assuescunt,  tactuque  mulcentur;  alia?  formi- 


HEXAEMERON  LIB,  V. 
A 


243 


51.  liuncctiam  volantes  ordinem  servant,  ethac 
modcrationc  omnem  laborem  allevant;  utpervices 
fungantur  ductus  sui  munere.  Praicedit  enim  una 
caeteras  prcestituto  sibi  tempore,  etquasiantesigna 
pr^ecurrit  (18):  deinde  convertitur,  et  sequenti 
sortem  duccndi  agminis  cedit.  Quidhoc  pulchrlus, 
et  laborem  omnibus  et  honorem  esse  communem, 
necpaucis  arrogaripotentiam,sed  quadamin  omnes 
voluntaria  sorte  transcribi? 

52.  Aiitiquae  hoc  reipublicu;  raunus,  et  instar  li- 
bera;  civitatis  est.  Sic  ab  initio  acceptam  a  natura 
exe  nplo  avium  politiam  homines  exercere  cocpe- 
runt  (19);  u tcommunis esscl  labor, communis digni- 
tas,  per  vices  singuli  partiri  curas  discerent,  obse- 
quia  imperiaque  dividerent,  nemo    esset  honoris 


dant;  alise  iisdem   quibus  homines  domiciliis  de-  „  exsors,  nullus  immunis  laboris.  Hic  erat  pulcher 


lectantur;  aliae  secretam  in  desertis  vitam  diligunt 
quae  requirendi  sibi  victus  difllcultatem  libertatis 
amore  compensant.  Aliae  vocibusfantum  slrepunt; 
aliae  canoro  delectant  suavique  modulamine.  Qus- 
dam  ex  natura,  alis  ex  institutione  diversarum 
vocum  obloquunturdiscrimina:  ut  hominem  pules 
locutum,  cum  locuta  sit  avis.  Quam  dulcis  meru- 
larum,  quam  expressa  vox  psittaci  est!  Sunletiam 
aliae  sinipliccs,  ut  columb»;  aliae  astula;,  ut  perdi- 
ces  ;  gallus  jactantior,  pavus  speciosior.  Suntetiam 
vitae  in  avibus  et  operum  diversitatcs;  ut  alia; 
amentincommuneconsulere,  etcollalisviribusvelut 
quamdam  curare  rempublicam,  et  tanquam  subre- 
gevivere  :alia;  sibi  quaequ£eprospicere,imperiumre- 
ousare,  et,  sicapiantur,  indigno  velintexire  servitio. 

GAPUT  XV 
De  qruihus,  atque  earum  vifjilantia  in   cuslodiis,  ncc 
non  dc  ordine  ab  iisdcm  inler   volandum   servato. 
Et  hac  occasione  de  priscx  reipuhlicx  statu,  liuma- 
nxque  incurix  causis. 

50.  Ab  iis  igitur  ordiamur,  qua;  nostro  usui  se 
imitationem  dederunt.  In  illis  enim  politiaqua;dam 
et  militia  naluralis,  in  nobis  coacta  atque  servilis. 
Quam  injusso  et  voluntario  usu  grues  in  nocte  sol- 
licitam  exercent  custodiam  !  Dispositos  vigilcs  cer- 
nas;  et  caeteris  consortibus  quiescentibus,  aliae 
circumeunt  et  explorant,  ne  qua  ex  partc  insidiae 
tendantur,  atquo  omnem  deferunt  impigro  sui  vi- 
gore  tutelam.  Post  ubi  vigiliarum  fuerit  tempus 
impletum,  perfunctamunere  insomnumsepra;mis 


rimus  rerum  status,  nec  insolesccbat  quisquam 
perpetuapostestale.necdiuturno  scrvitio  frangeba- 
tur quJa et sine invidia erat ordine muneris et  tempo- 
ris  moderationedelatapromotio;ettolerabiliorvide- 
batur  quaj  communi  cadebat  sorle  custodia  (20). 
Nemo  audebat  alium  servitio  premere,  cujus  sibi 
successuri  in  honorem  mutua  forent  subeunda 
fastidia:  nemlni  labor  gravis,  quem  dignitas  seeu- 
tura  relevaret.  Sed  postquam  dominandi  libido 
vindicare  caepil  indebitas,  et  indeptas  nolle  depo- 
nere  potestates;  poteaquam  militiae  non  jus  com- 
mune  coepit  essc,  sed  servitus:  posteaquam  non 
ordo  factus  est  suscipiendae  potentia;,  sed  studium 
vindicandae,  coepit  etiara  ipsa  laboris  funcliodurus 
sustineri  ;  et  qua;  non  cst  voluntaria,  cito  locum 
relinquil  incuriae.  Homines  quam  inviti  subeunt 
vigiliarum  munia,quamffigreunusquisqueincastris 
periculum  sortitus  excubat,  quod  tuendum  sibi 
regali  praeceptione  committitur!  Proponitur  pcena 
desidia; ;  et  tamen  plerumquc  obrepit  incuria,  non 
servantur  excubia;.  Necessitas  enim  quae  invito 
imponit  obsequium,  allert  plcrumque  fastidium. 
Nihilcst  cnim  tam  facile,quin  habealdifficultatcm, 
quod  facias  invilus.  Ergo  et  jugis  labor  averlit 
alTectum,  et  continua  et  diuturna  potentia  gignit 
insolentiam.  Quem  invenias  hominum,  qui  sponte 
deponat  imperium,  et  ducatus  sui  cedat  insignc, 
fiatque  volens  numero  postremus  ex  primo!  Nos 
autem  non  solum  de  primo,  sed  cliam  de  medio 
smpe  con  cndimus,  elprimosdiscubilus  inconvivio 


80  clangore  lOOcomponit;  utexcitetdormienlem,  r,  vindicamus :  ac  si  semet  delatum  fuerit,  volumus 


cui  vicem  muuens  traditura  cst.  At  illa  volcns 
suscipit  sortem,  ncc  usu  nostro  invita  et  pigrior 
somno  renuntiat:  sed  impigre  suis  excutitur  stra- 
tis,  vicem  cxsequitur,  etquam  accepit  gratiam  pari 
cura  alque  officio  reprxsentat.  Ideo  nuUadeserlio, 
quia  devotio  naturalis;  ideo  luta  custodia,  quia 
voluntas  libera. 


esse  perpetuum.  Ideo  inter  grues  a;quanimitas  in 
laboribus  est,  humilitas  in  potestatibus.  .\dmoncn- 
tur  ut  exerceant  custodia;  viccs,  non  admomentur 
lOl  ul  dc  potestate  decedant;  quia  ibi  naturalis 
quies  somni  interpellanda,  hic  voluntaria!  sodulila- 
tis  gratia  piVTstanda  est. 


(18)  Gronovius  ait  scribendum,  antc  signa  jiro- 
currit...  Antiqux  hic  reipubltcx  mimus,  el  instar 
iberae  civilatis  esl.  Sed  id  nulla  ullius  ms.  aucto- 
ritate  conlirmatur.  Vict.  unus  ac  Corb.  per  corr. 
{habent  antesirjnatus.  Gem  etiam  per  corr.  ante- 


gnana. 

(19)  Mss.  aliquod  anliqu.i'  manus,  acceptam, 
nalura.  excmplo,  avibus  poliliam...  capcranl. 

(20)Tres  rass.  non  malic  nota!  qux  commwnca- 
bat  sorlem  custodix. 


243 


S.  AMBROSII 


244 


CAPUT  XVj- 


A  cusant  avps  pascere  patrem,  quod  etiam  praescri- 
pta  necessitate  sub  terrore  pcEnarnm  plerique  ho- 
niinum  recusarunt.  Aves  non  scripta,  sed  nata 
lex  stringit.  Aves  ad  hoc  munus  nulla  praecepla 
convoniunt  (22),  sed  gratis  naturalis  oflicia.  Aves 
non  erubescunt  reverendi  senis  membra  portare; 
est  enim  vectura  pietatis,  quod  eo  usque  frequenti 
testificatione  percrebuit,  ut  congrus  mercedem 
remunorationis  invenerit.  Nam  Romauorum  usu 
pia  avis  vocatur.  Et  quod  vix  uni  miperalori  con- 
sulto  senatus  delatum  dicitur,  hoc  istse  aves  in 
commune  meruerunt.  Habent  ergo  aves  istae  de- 
creta  patrum  ad  proprie  insigne  clementis.  Pios 
enim  filios  patrum  prius  oportuit  judicio  praedi- 
cari.    Habent   etiam  universorum   sufTragia;    nam 

l,  retributio  beneficiorum  ivT'.rE).jp7T,7t;  nominatur  ; 
TtEAipYo;  enim  ciconia  dicitur.  Virtus  itaque  ab 
his  nomen  accepit,  cum  relatio  gratiarum  ciconiae 
vocabulo  nuncupatur. 

CAPUT  XVII. 
Dc  liirumlinis   sedulitaie,     inluatrin  et     pietale  in 
lUios.  Dc  paupertate  ipsius  qua  hominis   in   ege- 
stale  posili   impatientia,  improbitas  et   desperatio 
nryutmttir. 

5lj.  Habcmus  aviariK  sobolis  erga  cultus  patrioa 
pietatis  exemplum,  accipiamus  nunc  maternE  se- 
dulitatis  in  filios  grande  documentum.  Hirundo 
minuscula  corpore,  aed  egregie  pio  sublimis  affe- 
ctu,  quae  indiga  rerum  omnium  pretiosores  auro 
niilos  struit;  quia  sapienter  nidilicat.  Nidus  enim 
sapientiffi  potior  est  auro.   Quid  enim  sapientius, 


Quomodo  ciconise  propciscantur   atqne  a  cornicibus 

dcducantur  ac  dcfendatitur.   Laulatur   enrumdem 

cornicum  hospitalitas,    cl  humana    rcprehendilur 

ncgligentia.  Tandcm  ciconiarum  pielati  in  parcntes 

nostra  impietas  opponitur. 

33.  Ciconias  ferunt  collecto  proficisci  agmine,  si 
quo  pergendura  putant,  et  siraul  plerisque  circa 
Orientem  locis  invebi,  et  quasi  tessera  militari 
pariter  omnes  moveri.Exercitum  credascum  signis 
suis  pergere,  sic  omnes  viandi  comitandique  et 
prseundi  ordinem  servant.  Corniccs  autem  dedu- 
cunt  eas  ac  dirigunt  et  velut  qiiibusdam  turmis 
stipatricibus  prosequuntur;  adeo  ut  adjumenta 
qucedambellantibusadversusinimicas  aVesconferre 
credantur,  et  propriis  periculis  bella  aliena  susci- 
pere.  Cujus  rei  indicium  est,  quia  null.-e  per  inter- 
valbim  aliquod  temporis  residere  in  iis  locis  repe- 
riuntur;  et  quia  cum  vulneribus  revertcntes 
manifesta  quadam  sanguinis  sui  voce  c;eterisque 
loquuntur  indiciis  gravium  se  certaminum  subiisse 
conflictum.  Ouis  igitur  illis  poenam  desertionis 
indixit'?Quis  derelictfe  militis  supplicia  pra;scripsit 
formidolosa;  ut  nulla  prosequendis  hospitalibus 
turmis  sese  subtraboro  nitatur:  sed  certatim 
omnes  deductionis  munere  officioque  fungantur. 

54.  Discant  homines  hospitalia  servare  jura,  et 
ex  avibus^cognoscant  quid  religionishospitibus  sit 
deferendum,  quae  obsequia  deputanda,  quibuscor- 
nices  etiam  pcricula  sua  negare  non  soleant.  His 
igitur  nos  januas  claudimus,  quibus  aves  etiani 
animas  suas  conforunt,  et  quos  ille  consortio  pro- 
sequuntur  discriminis,  eos  tectis  prohibemus   ho-  C  quam  ut  et  volandi  vaga  libertale  potiatur,    et  ho- 


spitio;  et  quorum  illa;  bella  suscipiunt,  his  nos 
bella  frequenter  infcrimus.  Mentior,  si  non  Sodo- 
mitanis  haec  fuit  causa  supplicii:  aut  /Egyplius 
furor  genti  hospitae  dum  bellum  conatur  inferre, 
inhospitalitatis  poenas  inlida!  naufragio  plebis  ex- 
solvit. 

55.  Quam  vero  rationabilium  non  excedat  pie- 
tatem  ac  prudentiam  avis  hujus  clementiaconside- 
randum,  quam  nec  post  exemplum  quidem  irra- 
tionabilium  quisquam  nostrum  imitari  potuerit. 
Nam  depositi  (21)  patris  artua  per  longsvum  se- 
nectutis  plumarum  tegminealarumqueremigio  nu- 
datos  circumstans  soboles  pennis  propriis  fovet. 
Et  quid  dicani,  collatitio  cibo  pascit,  quandoetiam 


minum  doniiciliis  parvulos  suos  et  tecto  com- 
mcndet,  ubi  sobolem  nullus  incurset.Nam  et  illud 
est  pulchrum  ;  ut  a  primo  ortu  pullos  suos  huma- 
n»  usu  conversationis  assuescat,  et  proestet  ab 
inimicarum  aviuin  insidiis  tutiores.  Tum  illud 
praeclarum,  qua  gratia  domos  sibi  sine  ullo  adju- 
lure  lanquam  artjs  perita  componat.  Legit  enim 
festucas  ore,  easque  lutu  illinit,  ut  conglutinare 
possit.  Sed  quia  lutum  podibus  non  potestdeferre. 
sumniitatem  peanarum  aquffi  infundit;  ut  facile 
his  pulvis  adhareat,  et  fiat  limus  quo  paulatim 
festucas  vel  minutos  surculos  sibi  colligat,  atque 
adhaerere  faciat :  eo  geuere  nidi  totius  fabricam 
struit;    ut  quasi   pavimenti   solo   pulli   ejus  intra 


ipsa  reparat  natur»  dispendia,  ut  hinc  atque  inde  n  aedes  suas  sine   offensioue  versentur,    nec  pedem 


sublovantes  senem  fuloro  alaruni  suarum  ad  vo 
landum  exerceant,  et  inpristinosusus  de  suetajam 
revocent  pii  patris  membra?  Quis  nostrum  levare 
Egrum  non  fastidiat  patrem?  Quis  fessum  senem 
suis  humeris  imponat,  quod  in  ipsa  historia  vix 
credibile  habetur?  Quis  ut  pius  sit,  non  hoc  ser- 
vulis  mandet  obsequiuiM?  At  vero  uvibus  non  est 
grave,  quod  pietatis  cst  plenuni:  non  est  onero- 
sum  102  quod  solvitur  natunn  debito.    Non    re- 


aliquis  interserat  perrimulas  texturarum,   aut  te- 
neris  frigus  irrepat. 

57.  Sed  hoc  industriae  officium  prope  commune 
multis  avibus:  illud  vero  singulare,  \n  quo  est 
pr:Ei'Iara  cura  pictatis,  et  prudeutia  intellectus  et 
cognitionis  insigue,  tum  qusdam  medics  artis 
peritia;  quud  si  qua  pulli  ejus  fuerint  caecitate 
suirossi  oculos  sive  compuncti,  habet  quoddam 
medendi  genus,  quo  possit  eorum  lumina  interce- 


(21)  Dcpositi,  id    est,   desperati,   juxti   illud   JE- 
neid.  XI : 
IUe,  ut  depositi  proferet  fata  parentis. 


(22)  Edit  et  nonnuUi  mss.,  nuUo  prsecepto  con- 
reniunt,  scd  grnti,v  naturalis  ojficio.  Mss.  plures 
potioresque,  nuUa  priccepla...  ofticia, 


24o 


HEXAEMERON  LIB.  V. 


246 


pto  usui  reformare.  Nemo  igitur  de  inopia  qiiern-  \_  aves   ad   cayendum  formido  exerceat ;  ne  passim 


tur,  quod  vacuas  pecunirE  proprias  aedes  relique- 
rit.  Pauperior  est  hirundo,  103  qna;  vacua  seris 
abundat  induslria.  iEdificat,  nec  impendit  :  tecta 
attollit,et  nihil  aufcrt  proximo ;  nec  indigenlia  ct 
pauperlate  ad  nocendum  aliis  compellitur;  nec 
in  gravi  filiorum  imbecillitate  de>perat.  Nos  vero 
et  pauperlas  afficit,  et  inopia;  necessitas  ve.iat,  et 
plerosque  indigentia  cogit  in  flagitium,  impellit  in 
crimen.  Lucri  quoque  studio  in  fraudes  versamus 
ingenium,  aptamus  affectum,  atque  in  gravissimis 
passionibus  spem  deponimus,  fractiquc  animo 
resolvimur,  improvidi  et  inertes  jacemus;  cum  de 
divina  miseratione  tunc  sperandum  amplius  sit, 
cum  prasidia  humana  defeccrint. 

CAPUT  XMII. 

Amorcin  in  filios  a  cornicihus  homines  edoceri,  eo- 
rum(jite  dnmnuri  impietalem.  Accipitres  el  aquilas 
inclcmentix  neiitiqunm  acnisandof: ;  sed  fiUicam 
qux  abdicatum  acquilie  pullum  iiutrit,  commendan- 
dam. 

58.  Discant  bomines  amare  filios  cx  usu  et  pie- 
tate  cornicum,  quffi  etiam  volnntes  filios  comitatu 
sedulo  prosequuntur,  et  sollicitiB  ne  teneri  forte 
deficiant,  cibum  suggerunt,  ac  plurimo  temporis 
nutriendi  onicia  non  relinquunt.  At  vero  feminoa 
nostri  generis  cito  ablactant  etiani  illos  quos  dili- 
gunt  :  aul  si  ditiorrs  sunt,  lactare  fuslidiunt.  Pau- 
periores  vero  (23)  abjieiunl  parvulos,  et  ex- 
ponunt,  ct  dcprehensos  abnegant.  Ipsae  quoque 
divites,  ne  per  plures  suum  patrimonium  divida- 


curas  relaxent,  sed  pericula  prasdonibus  decli- 
nanda  prospiciant.Deindc  cum  his  natura  quadam 
prsedandi  munus  inoleverit,  magis  a  lenero  pullos 
suos  institucre  videntur  ad  pra;dam,  quam  pastus 
abdicarc  compendiis.  104  Cavent  ne  in  tenera 
Ktate  pigrescant,  ne  solvantur  deliciis;  ne  marce- 
scant  otio,  ne  discant  cibum  magis  exspectare 
quam  qua;rere,  ne  naturae  su;e  deponant  vigorcm. 
Intermittunt  studia  nutriendi ;  ut  in  usus  rapiendi 
audere  compellant. 

60.  Aquila  quoque  plurimo  sermone  usurpatur 
quod  suos  abdicct  felus,  sed  non  utrumque,verum 
unum  ex  pullis  duobus.  Quod  aliqui  fieri  putave» 
runt  geminandorum  alimenlorura  fastidio.  Sed  id 
n  non  arbitror  facile  credendur.i,  praesertim  cum 
Moyses  tantum  testimonium  pietatis  in  puUos  suos 
huic  dcderil  avi,  ul  dicerel  :  Sicul  aquila  protegit 
niduin  suum,  et  super  iniltos  suos  con/idit  (24)  et 
e.xpandU  alas  suas;  et  adsumpsil  eos,  et  suscepU 
stiper  scapulas  suas.  Donunus  solus  ducebat  eos 
(Deut.  XXXII,  11,  12).  Quomodo  ergo  expandi  alas, 
si  occiderit  alterum?  Unde  puto  non  avaritia 
nutriendi  eam  inclementem  fieri,  scd  examine  ju- 
dicandi.  Scmper  enim  fertur  probare  quos  genuit; 
ne  generis  sui  inter  omnes  aves  quoddam  regale 
fastigium  degeneris  partus  deformitas  decoloret. 
Itaque  asserilur  quod  puUo  suos  radiis  solis  ob- 
jiciat,  atque  in  aeris  medio  parvulos  ungue  sus- 
pendat;  ac  si  quis  rcpercusso  solis,  lumine,  in- 
trepidam  oculorum  acicm  inoffenso  tuendi  vigore 
tur,  in  utero  proprios  necant  fetus,  et  parricidali-  C  servaverit,   is   probalur,   quod    veritatem   naturae 


bus  succis  in  ipso  genitali  alvo  pignora  sui  ventris 
exstinguunl,  priusque  aufcrlur  vita  quam  trada- 
tur.  Uiiis  docuit  nisi  homo  lilios  abdicari?  Quis 
repcrit  tam  immitia  patrum  jura?  Quis  inter  na- 
tura;  fraterna  consortia  fratrcs  impares  fecit.'  Unius 
divitis  filii  diversa  sorte  coeduntur.  Alius  totius 
paternE  sortis  ascriplionibus  inundatur  :  alius 
opulenlae  ha;redilatis  patria;  deplorat  exhaustam 
atquc  inopem  portionem.  Numquid  natura  divisit 
merita  filiorum?  Es  pari  omnibus  Iribuil,  quod 
ad  nasccndi  atque  vivendi  possint  habere  substan- 
tiam.  Ipsa  vos  doceat  non  discernerc  patrimonio, 
quos  litulo  germanitatis  Kquastis.  Ktcnim  quibus 
dedislis  communitcr  csse  quod  nati  sunt,  non  dc 


sinceri  obtutus  constantia  demonstraverit  :  sm 
vero  lumina  sua  proostrictics  radio  solis  innexcrit, 
quasi  degener  et  tanta  indignus  parente  rcjicitur; 
nec  ajstimatur  educatinne  diguus.qui  fuit  indignus 
susceplione.  Non  ergo  eum  acerbitate  natura;  scd 
judicii  integrilate  condemnat;  nec  quasi  suum  ab- 
dicat,  scd  quasi  alienum  recusat. 

Cl.  Hanc  lamcn,  ut  quibusdam  videtur,  regalis 
avis  inclemcnliam  plebeia;  avis  exclusat  clemen- 
tia.  Avis  enim  cui  fulica  nomcn  est,  quae  Graece 
dicitur  9T,vTi,  susceplum  illum,  sive  abdicutum, 
sive  non  agnitum  aquiloe  pullum  cum  sua  prole 
connectil;  atque  iiilcrmiscens  suis,  eodem  quo 
proprios  fctus  maternie  scdulitatis  officio  el  pari 


betis  his,  ut  id  communiter  habcant  in  quod  a  na-  jj  nutriinentorum  subuiinistraliono   pascil  et  nulrit 


tura  substituti  sunt,  Invidere. 

59.  Aocipitres  ferunlur  in  eo  duram  advcrsum 
proprios  felus  habere  inclementiam,  quod  ubi  cos 
advertcrint  tentarc  volatus  primordia,  nidis  eji- 
ciunt  suis,  continuoque  eliminant;ac  si  moren- 
tur,  propulsant  pcnnis  atque  proecipitant,  verbe- 
rant  alis,  coguntque  audere  quod  trepidant;  nec 
ulliim  postca  deferunt  his  munus  alimonia;.  Quid 
mirum  lanien  si  rapere  assueti  nutrirc  fastidiuut. 
Consideremus  ad  hoc  eos  esse  gcncrato3,ut  etiam 

(23)  Mss.  quatuor,  Paiiper  quxrilur  qiiod  pcciinix 
proprice  sedcs  reliqueris.  l'aiiperiores  vcro,  elc. 


Ergo  -ff.vr,,  alienos  nutrit  :  nos  vero  nostros  immili 
crudelitate  projicimus.  Aquila  vero  si  projicit,  non 
quasi  suum  projicit,  sed  quasi  degenorem  non  re- 
cognoscit  :  nos,  quod  pejus  cst,  quos  nostros  reco- 
gnoscimus,  ubdicamus. 

C.VPUT  .\I.\. 

Laudutur  ol>  viduitalcm   tiirtur,  cl  hoc  nomine  vm- 
licrifjiis  antcponitur  etinin  cliristianis. 

&>.  Scd  vcniamus   iid   lurturoin,   quani   lox  Dei 

(24)  Rom.  cdit.,  et  supcr  iiullos  .^tios  coiicupivit. 
Cod.  Vut.,  considit. 


^47 


S.  AMBROSII 


^ 


velut   castfB  hostia;    munus   elegit  [Lcvit.   xii,  8).  A.  eoruin    series   producatur,  nec    facile  eos  angusti 
Deniquo    cum    Dominus    circumciderelur,    oblala      ajvis  finis  excipiat. 


est(2j);  quia  sciiptum  cst  in  lege  Domini,  ut 
darcnt  hosliam  par  Uirturum,  aut  duos  pullos  co- 
lumbarum  [Luc.  ii.  24).  Hoo  est  enim  verum 
Christi  sacrificium  pudicitia  corporalis,  et  gralia 
spiritalis.  Pudicitia  ad  turturem  refertur,  ad  co- 
lumbam  gratia.  Fertur  etenim  turtur  ubi  jugalis 
proprii  fuorit  amissionc  B05  viduata,  pertMsum 
thalamos,  et  nomcn  habere  conjugii  (26);  eo  quod 
primus  amor  fcfellerit  cam  dilecti  morte  deceptam, 
quoniam  et  iafidelis  ad  perpcluitatem  fuit,  ct 
amarus  ad  gratiam,  qui  plus  doloris  ex  morto, 
quam  suavitatis  e.K  charitate  generaverit.  Itaque 
iterare  conjunotionem  recusat,  neo  pudoris  jura 
aut  complaciti  viri  resolvit  fosdera,  illi  soli  suam  . 
charitatem  reservat,  illi  custodit  nomen  uxoris.  ' 
Discite,  mulieres,  quanta  sit  viduitatis  gratia,  qucB 
etiam  in  avibus  pnedicatur. 

63.  Quis  igitur  has  leges  turturi  dedit?  Si  ho- 
minom  quaero,  non  invenio.  Homo  enim  nullus  est 
ausus,  quando  nec  Paulus  ausus  est  leges  tenendE 
viduitatis  prmscriberL'.  Denique  ipse  ait  :  Volo 
crgo  juniores  nubere,  fiUos  procreare,  matres  fami- 
lias  esse,  nullam  occasioncm  dare  adversario  (I 
Tim.  V,  14).  Et  alibi  ;  Donum  esl  illis,  si  sic  per- 
mancanl  :  quod  si  ."i;  non  continenl,  nubanl.  Mtiius 
csl  cnim  nubcre  quam  wi  (l  Cor.  vii,  8,  9).  Optat 
Paulus  iii  mulieribus,  quod  in  turturibus  perseve- 
rat.  Et  aiibi  juniores  hortalur  ut  nubant  :  quia 
mulieres  nostne  turturum  pudicitiam  imjjlere  vix 


65.  Quid  aiunt,  qui  solent  nostra  ridere  myste- 
ria,  cuin  audiunt^quod  virgo  generavit,  et  impos- 
sibilem  innuptce,  cujus  pudorem  nuUa  viri  con- 
suetudo  temerasset,  existimant  partum  ?  Impossi- 
bile  putatur  in  Dei  Matre,  quod  in  vulturibus 
possibile  non  negatur?  Avis  sine  rnasculo  parit,  et 
nullus  refellit;  et  quia  desponsala  viro  Maria 
virgo  peperit,  pudori  ejus{29)  faciunt  quaestionem. 
Nonne  adverlinms  quod  Dominus  ex  ipsa  natura 
plurima  exempla  ante  prsmisit,  quibus  suscepta; 
incarnationis  decorera  probaret,et  astrueret  verita- 
tem. 

SOe  G.VPUT  .\.\I. 
Dc  uvibus  sub  quadam  reipulilicai  forma  constitu- 
tis.  Ubi  prxcipue  de  apibus,  deque  earurn  mi- 
rabili  natura  in  pivlis  (/eneraiione,  in  regis 
institulione  ac  fide  erga  illum,  in  constructione 
favorum,  collectione  mellis,  nec  non  cjus  utiti- 
lute,  etc. 

CG.  Nunc  age,  qua3  aves  velut  quamdain  rempu- 
blicam  curare  videantur  expediam,  atque  vita; 
hujus  a;tatem  agere  sub  legibus.  Hic  enim  reipu- 
blica2  usus  est,  leges  omnibus  esse  communes, 
atque  observari  eas  devotione  communi.  Uno 
omnes  teneri  vinculo  :  non  alteri  jus  esse,  quod 
alius  sibi  intelligat  non  licere;  sed  quod  liceat, 
licere  omnibus;  et  quod  non  liceat,  umnibus  non 
lioere.  Esse  etiam  communem  roverentiam  pa- 
trum  (30).  quorum  consilio  respublica  gubernetur, 
commune    omnibus   urbis   domicilium,  commune 


possunt.  Ergo  lurluribus  Dcus   huno  infudit   afTe-  C  conversationis  onicium,  unum  prajscriplura  oinni- 
ctum,  hanc  virtulem  conlinentiffi  dedit,   qui   solus       bus,  unum  esse  consilium. 


potest  pra;soriberc  quod  oinnes  sequantur.  Turtur 
non  uritur  flore  (27)  juventutis,  non  tentatur  occa- 
sionis  illecebra;  turtur  nescit  primam  fidem  irri- 
tam  facere ;  quia  novit  castimoniam  servare  prima 
connubii  sorte  promissam  (28). 

CAPUT  X.X. 

Vultures  qu:e  sinc  maris  coputa  gignerc  dicuntur, 
virginei  partcs  possibilitatem  astruere. 
64.  Diximus  de  viduitate  avium,  eamque  ab  ilJis 
primum  exortam  essc  virtutem  :  nunc  de  integri- 
tate  dicamus,  qua;  in  plnribus  quidem  avibus  ita 
esse  asseveratur,  ut  possit  etiara  in  vulturibus 
deprehendi.    Negantur    eaim    vultures     indulgere 


conoubitu,  et  conjugali  (luodam    usu   nuptialisqae  rj  gentes 


67.  Magna  Iiac,  sed  quanto  in  apibus  praestan- 
tiora,  qua;  solaa  in  omni  genere  animantium  com- 
muncm  omnibus  sobolem  habent,  uiiam  omnes 
incolunt  mansionem,  unius  patriie  clauduntur 
limine,  ia  commune  oranibus  labor  communis 
cibus,  communis  operatio,  communis  usus  et 
fructus  est,  communis  volatus.  Quid  plura?  Com- 
inunis  omnibus  generatio,  integritas  quoque  cor- 
poris  virginalis  omnibus  communis  et  partus ; 
quoniam  neque  inter  se  ullo  concubitu  miscentur, 
nec  liliidine  rosolvuntur,  nec  partus  quatiuntur 
duloribus,  et  subito  maximum  filiorum  exanien 
emittunt,  e    foliis    et    herbis    ore    suo    prolem  le- 


copulaj  sorte  misoeri,  atquc  ita  sine  uUo  masculo- 
rum  concipere  sominc,  et  sine  oonjunctione  gene- 
rare,  natosque  cx  his  in  multam  ajtatera  Ionga;vi- 
tate  procedere;  ut  usque    ad    centum    annos  vit;c 

(25)  Germ.  codex,  Dominu.^  in  tempto  o/ferretur, 
etc. 

(26)  Edit  nonnulkc  Paris.,  perl,vsum  Ihalamos 
et  noincn  liubet  conjugii:  Uitiina.  .  .  qnod  nomen 
liabctconiugii,\ct.omnes.el  nomen  haberc  conju- 
gii.  Mss.  Vict.  unus  et  Colb.,  porixaa  tlialamos. 
etc.  Ccen.  ac  Vict.  alter  perUesam  usum  ikalami, 
eto.  Melius  alii  qiii  vot.  edit.consentiuat.  Est  enim 
hoc  loco  ellipsis,qu;E  siippleri  potest  in  hunc  mo- 
dum  :  Fcruat  turturcra   exosura  negotium  habcre 


68.  Ipsa3  sibi  regem  ordinant,  ipsa;  sibi  populos 
creant  :  et  licet  positae  sub  rege,  sunt  tamen  libe- 
i\v..  Nara  et  prierogativam  judicii  tenent,  et  fidoe 
devotionis  alVectum  :  quia  et  tanquara  a  se  sub- 

thalamos,  etc. 

(27)  Mss.  aliquut,  Turtur  non  ulitur  flore,  etc. 

(2(S)  Mss.  aliquot  ct  edil.  vet.,  prima  connubii 
sortc  jir.iiermi^sa. 

(29,1  Edit  oinnes,  pudoris  cjus.  Latinius,  pudoris 
ez.  Melius  mss.  pudori  ejus. 

(oOi  Nonnulii  m&s. ,rfverentiam  natorum.  Melius 
alii  aliquot,  ct  vet.cdit.,.';(';)rt^orHm.  Plures  tamen  ac 
Rom.  cdit.,  ut  nos  in  textu. 


249 


HEXAEMERON  LIB.  V. 


250 


stitutuin    diligunt,    et   tanto   honorant   examinc.  A  mfHa,  et  intexta  floribus  horrea  nectare  quodam 


Res  autem  non  sorte  ducitur;  quia  in  sorte  even 
tus  est,  non  judicium,  et  Sc-epe  irrationabili  casu 
sortis  mclioribus  ultimus  quisque  priBfertur  :  ne- 
que  imperit.-B  multitudinis  vulgari  clamore  signa- 
tur,  qu«  non  merit.i  virtutis  espendit,  nec  publicae 
utilitatjs  emolumenta  rimatar,  sed  mobilitatis  nu- 
tat  incerto  :  neque  privilegio  successionis  et  gene- 
ris  regalibus  thronis  insidet;  siquidcm  ignarus 
publicae  conversationis,  cautus  atque  eruditus  esse 
non  potorit.  Adde  adulatinnes  atque  delicias,  quse 
teneris  inolita;  a?tatibus  vel  acre  ingenium  ener- 
vare  consueverunt :  lura  institutiones  spadonum, 
quorum  plerique  suo  niagis  qua^stui,  quam  usui 
publico  animum  regis  inclinant.  .Apibus  autem 
rex  natura;  claris  forniatur  insignibus;  ut  magni- 
tudine  corporis  prasstet  et  specie;  tum  quod  in 
rege  proecipuum  est,  morum  mansuetudine.  Nam 
etsi  habet  aculeum,  tamcn  eo  non  utitur  ad  vindi- 
candum.  Sunt  enim  leges  naturse  non  script»  lit- 
teris,  sed  impressae  moribus  :  ut  leniores  sint  ad 
puniendum,qui  ma.xima  lOJ  potestate  potiuntur. 
Sed  et  apos  illae  qua;  non  obtemperavint  legibus 
regis  poenitenti  condemnatione  se  mulctant ;  ut 
immoriantur  aculei  sui  vulnere.  Quod  Persarum 
populi  hodieque  servare  diountur  :  ut  pro  com- 
missi  prelio  ipsi  in  se  propria;  mortis  exsequantur 
sentcntiam.  Itaque  nulli  sic  regcm  (31),  non  Persae 
qui  gravissimas  in  subditos  habent  leges,  non 
Indi,  non  populi  Sarmatarum  tanta  quanta  apes 
reverentia  devotionis  observant;  ut  nullaa  e  domi- 
bus  exire  audeant,  non  in  aliquos  prodire  (32)  pa- 
stus,  nisi  rex  fuerit  primo  cgressus,  et  volatus  sibi 
vindicaverit  principatum. 

69.  Processus  autem  est  per  rura  redolentia, 
ubi  inhalantes  horti  floribus,  ubi  fugiens  rivus  per 
gramina,  ubi  amccna  riparum  :  illic  ludus  alacris 
juventutis,  illic  carapestre  exercitium,  illic  cura- 
rum  remissio.  Opus  ipsum  suave,  de  floribus,  de 
herbis  dulcibus  fundamina  castrorum  prima  po- 
nuntur.  Quid  enim  aliud  est  favus,  nisi  quiedam 
castrorum  species?  Denique  ab  his  praesepibus 
apum  fucus  arcetur.  Quae  castra  quadrata  tantum 
possunt  habere  arlis  cl  gratiin,  quanlum  halient 
crates  favorum,  in  quibus  minut.T;  ac  rotuiid;c 
cellulffi  connexiono  sui  invicem  faciuntur?  Qiiis 
architeclus  eas  docuit  hexagonia  illa  cellularum 
indiscreta  laterum  a;qualitate  componere,ao  tenues 
inter  domorum   se,)ta   ceras   suspendere,    stipare 

{'H)  Vet.  cdit.  Itaque  vulli  xicut  reges  Perscirum 
lam  yravi.ssimds.  .  .  .  tantam  ijuantnm  apes.  Mss. 
aliquot,  ituquc  nulli  sic  reijcm  non  pcrscqui  vcl 
prosequi.  .  .  .  tantam,  quuntam.  Scd  scribarum 
error  est  quern  alii  et  Rom.  edit.  restituunt. 
Car;terum  illud  c  1.  iv  Georg.  voluit  vir  sanctusimi- 
tari. 

Proiterea  rcgera  nuii  s'\n  /Kgyptiis,  c;t  iiiKima 
Lydia,  nec  iiopuli  1'artUorum,  uul.Medus  Ilydaspea 
Observant. 

(30)  Cod.  bene  multi,  non  aliquos  udirc. 


distendere?  Cernas  omnes  certare  de  raunere, 
alias  invigilare  qua;rendo  victura,  alias  sollicitam 
castris  adhibcre  custodiam,  alias  futuros  explorare 
imbrcs,  et  spcculari  concursus  nubium,  alias  de 
floribus  ceras  fingere,alias  rorem  infusum  floribus 
ore  colligcre;  nullam  tamen  alienis  insidiari  labo- 
ribus,  et  rapto  vitam  qua;rcre  :  atque  ulinam  rap- 
torum  insidias  non  tiTierent.  Habet  tamen  spi- 
cula  sua,  et  inter  mella  fundunt  venenum,  si 
fuerint  lacessitae,  animasque  ponunt  in  vul- 
nere  ardorc  vindicta;.  Ergo  mediis  castrorum 
vallibus  humor  ille  roris  infunditur,  paulatimque 
processu  temporis  in  raella  cogitur,  cum  fuerit 
liquidus   ab    exordio,    et    coalitu    cers   (33),    flo- 

p.  rumquo  odore  fragrarc  mcllis  incipit  suavita- 
tem. 

"0.  Merito  quasi  bonam  operariam  Scriptura 
apem  praedicat  dicens  :  Vade  ad  apem,  et  vide 
quomodo  opcraria  est.  Operalioncm  quoque  quam 
vcncrabitem  mercalur  (34),  cujus  laborem  reges  cf 
mcdiocres  ad  salutem  sumunt.  Appetibilis  cnim  cst 
omnihus  et  clara  (35)  [Prov.  vi,  6-8).  Audis  quid 
dicat  propheta?  Mittit  utique  te  ut  apiculae  illius 
seqiiaris  exemplum,  imiteris  operationem.  Vides 
quam  laborinsa,  quam  grata  sit.  Fructus  ejus  ab 
omnibus  desidcratur,  et  qua;ritur,  nec  pro  perso- 
narum  diversitatc  discernitur  :  sed  indiscreta  sui 
gratia  rcgibus  pariter  ac  mpdiocribus  a;quali 
suavitate  dulcescit.  Nec  solum  voluptati,  sed 
etiam  saluti   est;  fauces  obdulcat,   et  curat  vui- 

C  nera,  internis  quoquc  medicamentum  infundit 
ulceribus.  Itaque  108  cum  sit  infirma  robo- 
re  apis,  valida  est  vigore  sapientiae  et  amore  virtu- 
tis. 

71.  Denique  regem  suum  summa  protectione 
defendunt,  et  perire  pro  eo  pulchrum  putant.  fn- 
colurai  rege  nesciunt  mutare  judieium,  mentem 
infiectcre  :  amisso,  fidem  servandi  miineris  dere- 
linquunt,  atque  ipsa;  sua  mclla  diripiiint  ;  quod 
is  qui  principalum  habuit  muneris,  interemptus 
est. 

72.  Itaque  cum  aves  alia;  vix  in  anno  edant  sin- 
gulos  fetus,  apes  geminos  crcant,  et  duplici  csetc- 
ris  fecunditate  praepondcrant. 

C.-\PLT  X.XII. 
D  Volalilia  cur  diruntur  volantia  supcr   tcrraui  sccus 
firmanicnlum    cccli.    .Uque    ibidcm    de   ca    qua' 
obscrvatur   in   avilim,    corporis    diversilate.    Po- 

(33)  Mss.  nonnulli,  et  nutrito  el  coalilo  cerx, 
etc. 

(3i)  Rom.  edit.,  vcnerabilem  far.it.  Ncmpe  se- 
cuta  LX.X  interp.  secundum  codiccm  \'aticanum 
ct  rlorcntinum,  ubi  legitur,  -oieItjl.  Ali.c  edit.  et 
omnes  inss.  .  .  mercalur  :  secunduni  Vcnelum  co- 
dicom,  ubi,  iKiT.ofcJitt:. 

(.35)  Qualuor  mss.,  cliara.  Alii  ct  edit.,  rlara 
LXX  Interp.,  eiriSo^o;.  Totuin  locum  nis.  Ca;n.  ita 
exhibct,  vailc.  .  .  ct  ejus  imitarc  opcralioncm.  Ope- 
ralioncm  namquc  quiim  vcnerabilcm  vicrcaliir  apcs, 
cujus,  etc. 


251 


slremo   nomndla    de    cngno    ef   cicada 
guntw. 

73.  Consideremus  nunc  quid  ?it,  quod  ait  : 
Producant  arjux  reptilia  animarum  viventium  se- 
cnndiim  genu$,  el  volalilia  volanlia  super  terram 
secundum  genus  secus  firmamentum  coeli  {Gen.  i, 
20).  Cur  super  terram  dixcrit,  ccrtum  est  :  quia 
victum  dc  terra  quaerunt.  Setus  firmamentum  au- 
tem  coeli  quomodn,  cum  aquilas  ullra  c:cteras  aves 
volenl,  et  tamen  ipsre  non  secus  firmamentum 
cceli?  Sed  quia  Grsce  o0pav6;  dicitur,  quod  La- 
tine  coelum  appellamus  :  o6p:ivo;  autcm  txno  toO 
6pa(j9ai,  id  est  a  videndo,  ideo  quod  aer  perspi- 
cuus  sit,  ad  videndum  purior,  in  aere  volitan- 
tia  genera  dixit  animantium.  Et  no  moveat  quod 
ait,  secus  firmamentum  aeli,  non  proprie  firma- 
mentum  hic  posuit,  sed  abusive  :  eo  quod  com- 
paratione  ajtherei  illius  corporis  etiam  iste  aer 
quem  possumus  oculis  comprehendore,  quasi 
crassior  et  densior  vioem  haboat  firmamenti. 

7i.  Nunc  quia  diximus  quae  volatilia,  quam  na- 
turam  habeant  et  gratiam,  et  ea  pauca  de  multis  : 
nequc  enim  vacat  universa  describere,  cum  sint 
similia  atque  c.jusdem  generis  tamen  aves  ipsK 
quam  inter  se  diversitatem  habeant  consideremus. 
Invenimus  cnim  cornicis  pedcs  velut  quibusdam 
digitis  distantibus  separatos  atque  divisos,  corvo- 
rum  quoque  atque  pullorum  aliter  etiam  formatos 
a  natura  pedes  :  avium  qua3  carne  vescuntur,  cer- 
nimus  quasi  incurvos  atque  sinuatos,  ac  velut 
ad    prfedam    paratos.  EcE    vero   qua;   natandi    ha- 


S.  AMBROSIl 

suhjun 


252 


A.  loribup,  quo  puriorem  aerem  (36)  id  temporis  at- 
trahunt  spiritu,  eo  cantus  resonant  clariores.l  Noc 
apes  ipsffi  insuave  quiddam  canunt;  habent  enim 
gratam  in  rauco  illo  voois  sua;  murmure  suavitatcm, 
quam  nos  fracto  turbarum  sonitu  lentius  primum 
videmur  imitari,  quo  crepitu  ad  excitandos  animos 
in  vigorem  nihil  aptius  aestimatur.  Et  haeo  illis 
gratia  m.inet.cum  puimonem  respirandique  munus 
atque  usum  ncquaquam  habere  prodantur ;  sed 
aerio  vesci  spiramine.  Denique  si  quis  eas  super- 
fundat  (37)  oleo,  propere  necantur;  eo  quod  ob- 
structis  poris  aerium  spiramen  iliud  baurire  non 
possint  :  continuoque  si  quis  acetum  his  super- 
fundat  illico  reviviscunt,  eo  quod  vis  aceli  cito  il- 
los  poros,  qui  concretione  olei  obstruuntur,  hu- 
more  feratur  aperire  (38). 

c  CAPUT  xxiri. 

Pe  verme  Indiro,   chamseleonie,    lepore  ac  plisenine  ; 

quihus  ad  fidem  resurreclionis  ac  mortis  prsepara- 

tionem  informamur.De  prsescienlia  vulturum;  et  lo- 

custx  ad  uUionem  divinam  cxscquendam.  ministe- 

rio,  qux  tamen  a  seleuci  ave  devoralur. 

77.  Et  quia  de  volatilibus  dicimus,  non  putamus 

alienum  ea  complecti  qunj  de  verme  Indico  tradit 

historia,  vcl   eorum  relatio  qui  videre  potuerunt. 

Fertur  hio   corniger  vermis  (39)  converti  primum 

in  speciem  caulis  (40),  atque  in  eam  mutari  natu- 

ram;  inde  processu  quodam   fieri  bombjlius  ;  ncc 

eam  tamen  formam,  figuramque  custodit,sed  laxis 

et  latioribus  foliis  videtur  pennas  assumere.Ex  his 

foliis  (■?()  mollia  illa  Seres  depectunt  vellera,  quae 

ad  usus  sibi  proprios  divites,  vindicarunt.  Unde  et 


bent  usum  et  consuetudinem,  latos  habent  pcdes,  C  Dominus  ait  :  Quid  e.vislis  in  deserlum   videre  ?  ho- 


et  membrana  quadam  illos  digitos  pcdum  sibi 
copulatos  atque  conjunctos.  In  quo  admirabilis 
patet  ratio  naturae  ;  ut  et  ille  ad  volandum  vcl  ad 
rapiendum  cibum  usu  acoommodo  fulciantur,  et 
ist.T.  ad  natandum  adjumenta  habeant  competcntia, 
quo  melius  aquis  possint  supcrnatare,  et  quasi  re- 
mis  quibusdam,  ita  pedibus  suis  membran.-e  illius 
e.xtensione  latioribus  aquarum  fluenta  propulsent. 

75.  Cygnus  quoque  cur  proceriore  collo  utatur 
impromptu  est  :  ut  quia  est  paululum  segnior  cor- 
pore,  nec  facile  potest  aquarum  inferiora  penetra- 
re,  109  cerviceni  extendat  ad  pr.-edam  quae  quasi 
praBvia  reliqui  corporis  esoam  quam  invenorit,  ra- 
piat,  atque  eruat  e  profundo.  Adde  et  illud,  quia 
suavior  et  magis  canorus  per  procera  modulus  col- 
)a  distinguitur,  et  longiore  excrcitatione  purior  ' 
longe  resultat. 

7().  Quam  dulcis  etiam  in  oxiguo  oicadis  gutture 
cantilena,  quarum  eantibus  medio  a^stu  arbusta 
rumpuntur,  eo  quod  magis  canor»  meridianis  ca- 

(■^fi)  Mss.  aliquot,  et  quo  puriorem  acrc  id  tempo- 
ris  attraliunt  spirilum. 

Ijyi)  JMss.  nonnulli,  .n  quis  cas  vel  fucos  perlun- 
dat. 

(38)  Cod.  aliquot  mt^lioris  nota;,  qui  concrcliore 
olei  ohslruiinlur  humore,  leralur  aperire. 

(3".))  Aliquot  mss.  Fcrlur  hic  niger  vermis. 

(iO)  Ita  cuiicti  mss.  el  edit.  excepta  Uom.,  quae 
jegit,  in  specicm  erucx.  Latinius  legendum  conjicit, 


mincm  mollihus  vcstimentis  indutum?  Ccce  qui  mol- 
lihus  vestiuntur  in  domihus  regum  sxmt  [Matth.  xi, 
8).  Chama;Ieon  quoque  diversas  species  ferturvario 
colore  mentiri.  Lepores  certe,  quod  de  proximo 
facile  cognovimus,  hyeme  albescere,  aestate  in 
suum  colorem  redire  non  dubium  est. 

78.  Haec  ideo  libavi,  ut  ad  commutationis  fidem, 
qucs  in  resurrectione  futura  est,  etiam  ista  exem- 
pla  nos  provooent  :  sed  ita  ut  commutationem  il- 
lam  dicamus,  quam  Apostolus  evidenter  expressit 
dicens  :  Omnes  quidem  resurgemus  :  non  omnes 
aulem  immutahimur  (/  Cor.  xv,  51).  Et  infra  ait  : 
Et  morlui  resurgcnt  incorrupti,  et  nos  immutabimur. 
Oportet  cnim  corruptibile  hoc  induere  incorruptelam, 
et  mortale  hoc  induere  immortalilatem  {Ibid.  52, 
53).  Plerique  enim  commutationis  genus  et  formas 
quas  non  aoceperant,  interpretati  (42),  nequaquam 
prcESumptionis  1 10  indebitae  incongrua  usurpa- 
tione  caruerunt. 

79.  Phocnix  quoque  avis  in  locis  Arabis  perhi- 

in  speciem  campie.  Vrocu]  dubio  propler  illud  Basil. 

iiq  £k  x4[i7:T,v  ti  Tcpd-zx  iiETaCaXwv. 

(4l)Edit.  Rom.  Ex  hupis  filis.  Aliae  omnes  edit. 
et  mss.,  Ex  Itis  foliis,  Virg.  Georg.  1.  ii : 

Velleraque  ut  foliis  depcctant  tenuia  Seres 

(■'i2)  Mss.a.\\quoi. ,interpretantur,  qui  nequaquam, 
ctc.  CcEn.,  interpretuiione  quadam  pra'sumptionis  in- 
debitx,  incongrua  usurpatione  everierunt. 


253 


HEXAEMERON  LIB.  V. 


254 


betur  degere,  atque  ea  usque  ad  annos  quingentos  A 
longaiva  aetate  procedere.  Quaj  cum  sibi  fine.ai  vitaj 
adesse  advcrterit,  facit  sibi  thecam  de  thure  et 
myrrha  ct  caHeris  odoribus,  in  quam  impleto  vitaj 
suaj  tempore  intrat  et  moritur.  De  cujus  humore 
carnis  verrais  cxsurgit,  paulatimque  adolescit,  ac 
processu  statuti  temporis  induit  alarum  remigia, 
atque  in  superioris  avis  speciem  formamque  repa- 
ratur.  Doceat  igitur  nos  hsc  avis  vel  esemplo  sui 
resurrcctionem  credere,  qus  ct  sine  exemplo,  et 
sine  rationis  perceptione  ipsa  sibi  insignia  resur- 
rectionis  instaurat.  Et  utiquc  avcs  propter  homi- 
nem  sunt,  non  homo  propter  aves.Sit  igitur  exem- 
plo  nobis,  quia  auctor  et  creator  avium  sanctos 
suos  in  perpetuum  perire    non    patitur,  qui  avem 


83.  Hanc  quoque  avis  devorat  «Xeux;;,  sic  111 
cnim  Graeco  avis  nuncupatur  nomine,  data  ad  re- 
mcdium  malorum  qua;  locusta  consuevit  inferre  : 
cui  crcator  inexplebilcm  dedit  devorandi  naturam; 
ut  insatiabili  pastu  plagam  quam  supra  diximus, 
possit  exstinguere. 

CAPUT  XXIV. 

De  nortuniis  «"(ius;  in  primix  de  luscinix  inctihan- 
lis  cantii  :  tle  noctua.  vcsperlitione  ct  gallo;  unde 
nonnulla  ad  nostros  mores  accommn.lantur . 

85.  Sed  quid  hoc  est?  Dum  serraonem  produci- 
mus,  ecce  tibi  jam  et  nocturnse  aves  circumvo- 
lant,  et  in  eo  ipso  iu  quo  finiendum  serraonem 
adiuonent,  sui  quoque  assumendam  commemora- 


unicam   perirc  non   passus,  resurgentem  eam  sui  „  lionem  producunt.  Repctunt  diversa;  aves   aviaria 


semine  voluit  reparari  (i3).  Quis  igitur  huic  an- 
nuntial  diem  morlis  ut  faciat  sibi  thccam,  et  iin- 
pleat  eam  bonis  odoribus,  atque  ingrediatur  in 
eam,  et  moriatur  illic  ubi  odoribus  gratis  foetor 
funeris  possit  abolcri. 

80.  Fac  et  tu,  o  homo!  tibi  thecam  ;  exspolians 
veterem  hominem  cum  actibus  suis,  novum  indue. 
Theca  tua,  vagina  tua  Christus  est,  qui  te  protegat 
et  abscondat  in  die  malo.  Vis  scire  quia  theca  pro- 
tectio  est"?  PAare^ra,  inquit,  mea  protexi  eum  {Isa. 
xLix,  2).  Theca  ergo  tua  est  fides  :  iraplc  eam  bo- 
nis  virtutum  tuarum  odoribus ;  hoc  est  castiiatis, 
miscricordia!,  alque  juslitia;,  el  in  ipsa  penetraiia 
fidci  suavi  factorum  prcestantium  odore  redolcntia 
totus  ingredere  :  ea  le  amictum  fidc  exitus  vita: 


sua,  quas  vesper  nocle  cogit  deccdere,  et  se  in 
latibulis  suis  abdunt,  canoro  occasum  dlei  carmi- 
ne  prosequentes ;  nc  immunes  abeant  graliarum, 
quibus  Creatorem  suum  omnis  creatura  collandat. 
85.Habet  etiam  nox  carmina  sua,  quibus  vigilias 
homiiuim  muh-cre  consuevit;  habrt  et  noctua  suos 
cantus.  Quid  autem  de  luscinia  dicam,  qua»  per- 
vigil  custos  cum  ova  quodam  sinu  corporis  et  gre- 
mio  fovet,  insomnera  longa;  noctis  laborem  canti- 
lena;  suavitate  solatur;  ut  mihl  videatur  haso 
summa  ejus  esse  intentio,  quo  possit  non  minus 
dulcibus  modiilis,  quam  fotu  corporis  animare  ova 
qua;  fovcat.  Ilanc  imitata  tenuis  illa  nuilier,  sed 
jjudica,  in  usum  (15)  molae  lapidem  brachio  tra- 
hens,  ut  possit  alimcntum  panis  suis  parvulis  non 


hujus  inveniat;  ut  possint  ossa  tua  pinguescere.  C  dcesse,  nocturno  cantu  inoestum  paupertatis  mul- 

cel  affectum.  Etquamvis  suavitatem  luscinia;  non 
possit  imitari,  imitatur  taincn  eam  sedulitate  pie- 
tatis. 

86.  Noclua  ipsa  queniadmodum  magnis  et  glau- 
cis  oculorura  pupillis  nocturnarum  tcnebrarum 
caligantem  non  sentit  horrorem,  et  quo  fuerit  nox 
cbscurior,  eo  contra  usum  avium  ca;terarum  inof- 
fensos  exercct  volatus.  Exorlo  autcm  die,  et  cir- 
cumfuso  splcndore  solis,  visus  pjus  habelatur, 
quasi  quibusdam  erret  in  tcnebris.  Quo  indicio 
sui  declarat  essc  aliquos,  qui  cum  oculos  habeant 
ad  videndum,  videre  non  soleant,  et  visiis  sui  of- 
ficio  solis  fungantur  in  tcnehris.  De  cordis  oculis 
i(]uor,  quos   habcnt  sapientes   mun.li,  et  non  vi- 


et  sint  sicut  hortus  ebrius,  cujus  cito  semina  su- 
scitantur.Cognoscc  ergo  diem  mortis  tu;e,sicut  co- 
gnovit  ct  Paulus,  qui  ait  :  Certamen  bonum  ccrlavi, 
cursum  consummavi,  fidcm  servavi  :  quod  reliquum 
est,  reposita  est  mihi  corona  justitix  {II  Tim.  iv, 
7,  8).  Intravit  igitur  in  thecam  suam  quasi  bonus 
phcenix,  quara  bono  rcplevit  odore  marlyrii. 

81.  Interrogabo  te  :  tu  autem  responde  mihi, 
unde  vulturcs  mortem  hominum  signis  quibusdam 
annuntiare  consueverint,  quo  indicio  cdocti  atquc 
instructi  sint;  ut  cum  bellura  lacrymabile  inter  se 
adversjB  acics  instruunt,  multo  pra;dicta;  volucres 
sequanlur  aginine,  et  co  significent  quia  mullitudo 
hominum  casura  sit  bello,  futura   praxla   vulluri- 


bus?  Quod  utique  ex  specie  instructionis  hiima-  n  dent,  in  luce  nihil  cernunt,  in  tcncbris  anibulant, 


na;  quadam  videntur  ratione  colligcre. 

82.  Usque  nd  locustam  quoque  gratia  divina 
pcnetravit,  qiuc  cum  agmine  conferto  regionis 
cujusquc  occupaverit  latitudincm,  innoxio  pri- 
mum  feriatur  (1i)  habitaculo,  nec  fructus  inhospi- 
tali  incursionc  depasritiir,  nisi  diviiu-e  signum 
prajccptionis  acceperit.  Eteniin  sicut  in  E.xodo 
lcgimus  {E.cod.  x,  12),  ca  quoque  coelestis  ullionem 
olfensionis  exspquitur  pi;c  ministra  vindicla;. 

(43)  Quidam  mss.,  voluil  propagnri. 

(4i)  Edit.  jcrtur.  Mss.,  /criatur. 

(45)  Mss.   quinque,  intusum.    Totidem,  et   edit. 


dum  da;raonioruin  tencbrosa  riiuantur.et  cocli  alta 
sc  videre  credunt,  describentes  radio  mundum, 
raensuram  aeris  ipsius  colligentes.  Porro  autem  a 
(ide  devii,  perpctua;  cajcitatis  lenebris  implicantiir. 
habontes  in  proximo  diein  Chrisli  et  lumen  Eocle- 
sia;,  et  nihil  vidcntos  aperiunl  os  quasi  acientes 
omnia,  acuti  ad  vana,  hehctes  ad  arternn.et  longio 
disputationis  anfractu  prodentos  inscilia>  propriae 
ca;cilatem    (50).    llaquo    dum  cupiunl    sulitilibus 

Gosl.  et  quajdaiii  Pari^.,  imussum. 

(40)  .\morb.  el  Erasin.,  anfraclu  prudcntcf,  inscii 
proprix  inscitiie.  decilalcm,  olc. 


2S3 


S,  AMBROPII 


236 


B 


evolare  sermonibus,  quasi  noctuse  in  lumine  eva-  A  possct  :  et  in  virtutem  ab  errore  mutatus,  amaris- 
nuerunt. 

87.  Vespertilio  animal  ignoljile  a  vespere  romen 
accepit.  Est  aiitem  volatilis,  eademque  quadrupes, 
et  dentibus  utitur,  quos  in  aliis  avibus  reperire 
non  soleas.  Parit  ut  qiiadrupedia,  non  112  ova, 
sed  pullos  viventes.  Volilut  in  aere  avium  more  ; 
sed  crepusculo  vesperlino  consuevit  offundi  (M). 
Volitat  aulem  non  aliquo  pcnnarum,  sed  membra- 
UcB  suae  fulta  remigio,  quo  suspensa  velut  penna- 
rum  volatu  circumfertur  atque  vegetatnr  (■58). 
Habet  et  illud  hoc  vile  animal,  quod  sibi  invioem 
adhwrent,  et  quasi  in  speciem  botryonis  cx  aliquo 
loco  pendent  :  ac  si  se  ullima  qua^que  laxaverit, 
omnes  resolvuntur.  Quod  fit  quodam  munere  cha- 
ritatis,  quse  difOcile  in  hominibus  hujus  mundi 
reperitur. 

88.  Est  etiam  galli  eantus  suavis  in  noctibus; 
nec  solum  suavis,  sed  etiam  uiilis,qui  quasi  bonus 
cohabitator  et  dormientem  excitat,  et  sollicitum 
admonet,  et  viantem  solatur,  processum  noclis 
canora  significatione  protcstans.  Hoc  canente  ( W) 
latro  suas  relinquit  insidias;  hoc  ipse  lucifer  exci- 
tatus  oritur,  ccclumque  illuminat;  hoc  canente 
moestitiam  trepidus  nauta  deponit,  omnisque  crebro 
vcspertinis  flatibus  excitata  tempesfas  et  procella 
mitcscit ;  hoo  canente  devolus  affectus  exsilit  ad 
prccandum,  Icgendi  quoque  munus  instaurat :  hoc  ■ 
postremo  canenle  ipsa  Ecclosia?  petra  culpam  suam 
diluit,  quam  priusquam  gallus  cantaret  negando 
contraxerat.  Istius  cantu  spes  omnibus  redit, a;gris  C 
levatur  incqmmodum,  minuitur  dolor  vulnerum, 
febrium  flagrantia  mitigatur,revcrtifur  fides  lapsis, 
Jesus  titubanfes  respicit,  errantes  corrigit.Denique 
respexit  Petrum,  et  statim  error  abscessil  :  pulsa 
est  negatio,  secuta  confessio.  Quod  non  fortuifo 
accidisse,  sed  ex  sententia  Domini  lectio  dooet. 
Sic  enim  scriptum  est,  quia  dixit  Jesus  ad  Simo- 
nem  :  Nnn  cantabil  galius,  priusqnnm  me  tcr  ah- 
neijcs  {Mattli.  xxvi,  35).  Bene  fortis  in  die  Petrus, 
nocte  turbatur ;  et  ante  galli  cantum  labitur,  et 
labitur  tertio ;  ut  scias  non  inconsulta  effusione 
sermonis  esse  prolapsum,  sed  mentis  quoque  mu- 
tatione  turbatum  (50).  Idem  tamen  post  galli  can- 
tum  fit  forfior,  et  jam  dignus  qucm  Christus 
aspiciat  :  oculi  enim  Domini  super  justos.  Agno- 
vit  venisse  romedium,  post  quod  jam   errare  non 

(57)  Mss.  aIiquot.co/!SUfi)i(  offendi. 

(.'(8)  Rom.  edit.,  varjatur.  Ex  Bas.  scilicet,  apud 
quom,  i-iTtoXii^E'.. 

(iO)  Confer  sodes  hunc  locum  hymno  diei  Domi- 
nica;  ad  Laudcs. 

(50)  Mss.  aliquot  et  edit,  Am.   ac  Pet.,  nutationc 


sime  flexit  ut  lacrymis  suis  deleret  errorem. 

CAPUT  XXV. 
Pia  Aucloris  jirecalio.  Lacrijmarum  commendatio  Di- 

mimo  auditorum  ad  refectionem.  Deniijue  ad  mijs- 

tcria  Dominici  corporis  invitalio. 

89.  Respice  nos  quoque,  Doraine  Jesu,  ut  et 
nos  propria  recognoscamus  errata,  solvamus 
piis  flctibus  culpam,  mereamur  indulgentiam 
peccaforum.  Ideo  consulto  sermonem  profra- 
ximus,  ut  nobis  quoque  gallus  cantaret,  et  lo- 
quenfibus  subveniret,  quo  si  quod  delictum  obre- 
psisset  in  vcrbo,  culpam,  Christo,  donares.  Da, 
quffisu,  lacrymas  Petri,  nolo  Iffititiam  peccatoris. 
Fleverunt  Hebriei,  et  per  mare  sunt  dehiscentibus 
undis  liberati.  LKtafus  est  Pharao  quod  Hebraeos 

eneb;it  inclusos,  et  mari  mersus  cum  populo  suo 
occidit.  Exsultavit  et  Judas  in  mercede  proditionis 
sua;  sed  ipsius  se  113  merccdis  laqueo  strangu- 
lavit.  Flevit  error6m  suum  Petrus,  et  meruit  ut 
aliorum  aboleret  errores. 

90.  Sed  jam  tempus  est  quo  finire  sermonem  et 
claudcre  debeamus ;  tempus  est  quo  melius  aut 
tacetur,  aut  fletur;  tempus  est  quo  celebratur 
indulgentia  peccatorum.  Nobis  quoque  gallus  iste 
mysticus  in  sacris  cantet  quoniara  jam  Petri 
gallus  in  nostro  sermone  cantavit.  Fleat  pro  nobis 
Petrus,  qui  pro  se  bcne  flevit  et  in  nos  pia  Christi 
ora  convertat.  Approperet  Jesu  Domini  passio, 
qu.E  quotidie  delicfa  nostra  condonat,  et  munus 
remissionis  operatur. 

91.  Bonus  Dominus  dimittere  jejunos  non  vult, 
ne  quis  deficiat  in  via.  Si  ille  dicit,  Misereor  114 
hujus  turbx ;  qiiia  triduum  est  quod  perseverant 
mecum,  et  non  habent  escam,  et  dimittere  eos  jc)u- 
nos  nolo,  ne  deficianl  in  via  {Matth.  xv,  32)  ;  cujus 
intenla  sermoni  Maria  apparatus  recusabat  epula- 
rum ;  quanto  magis  nos  considerare  debemus, 
quia  non  multi  sunt,  qui  in  verbo  Dei  vivunt,  et 
ideo  refectio  corporis  desideratur!  Certe  illius 
tridui  nostrum  hoc  posfridie  (51)  laboriosius  est. 

92.  Et  ideo  qui  cum  avibus  lusimus,  cum  gallo 
cantavimus,  jam  Domini  canamus  mysteria,  et 
ad  corpus  Jesu  conveniant  aquiloe  peccatorum 
ablutione  renovafse  ;  jam  enim  cetus  ille  magnus 
vcrum  nobis  Jonam  reddidit  :  et  gratulemur  quod 

n  factus  est  nobis  vespere  dies  quintus  ;  fiat  nobis 
mane  dies  sextus. 

lurbatum. 

(51)  Sic  edit.  omnes,  et  nonnuUi  mss.  At  Carn. 
Corb.  Th.  ac  Reg.  post  pridic.  Big.  et  Gem.,  postri- 
dui.,  Germ.  Colb.,  cum  Vict.  duobus,  postri- 
duum.  In  hac  autem  diversitate,  atque  obscuritate 
optimum  visum  est  non  recedere  ab  edit. 


237 


HEXAEMERON  LIB.  VI. 


258 


LIBER  SKXi  US. 

DE    OPERE   SEXTI    DIEI. 


CAPUT  PRIMUM  ^Sermo  IX). 

Vllimi  hujus  sennonis  difficuUds  exemplo  cerlan- 
lium  in  ludis  puhlicis  explicalur ;  atque  a  rcrum 
de  quibus  agilur,  jucu7iditate  utilitateque  concilia- 
tur  atlenlio. 

i.  Sextus  iste  est  dies,  quo  mundanse  creaturaj 
origo  eoncluditur  ;  et  ideo  eliam  sermonis  nostri 
quem  de  rerum  exordiis  (52)  asgumpsimus,  finis 
paratur.  Qui  etsi  per  quinque  jam  dies  non  me- 
diocri  labore  nobis  prooesserit ;  tamen  hodierno 
die,  majore  curarum  accrcssit  fenore,  quia  in 
hoc  et  superiorum  dierum  periculum  est,  et  totius 
summa  certaminis.  Etenim  si  in  fidibus  aut  can- 
tibus  et  athlelarum  contentionibus  crebris  licet  et 
maximis  ludicris,  tamen  suporiores  dies  sine  ullo 
coronae  transiguntur  dispendio,  postrcmus  autem 
dies  habet  sortem  coron.-B,  in  quo  et  decernendi 
periculum  est,  et  cedendi  opprobrium,  et  vincendi 
praemium.  Quanto  magis  in  hoc  tanto  agone  sa- 
pienti»,  tanto  non  paucorum  sed  universorum  ju- 
dicio,  cum  hodie  nobis  velut  qutedam  certaminis 
corona  procedat,  major  sollicitudo  angit  ;  ne  et 
superiorum  efTundamus  laborem  dierum,  et  prae- 
senlis  suboamus  pudorem.  Nequc  enim  eadem  di- 
cendi  conditio,  qu<e  canendi  atque  luctandi;  cum 
in  illis  ludus  ofTensionis,  in  isto  lapsus  sit  mortis. 
Illic  si  pecces,  spectantium  fastidium  est :  hic  da- 
mnum  estaudicntium. 

2.  Assistite  igilur  mihi  tanquam  coron.T,  judices, 
et  ingredimiui  mecum  in  hoc  magnum  et  admira- 
bile  totius  visibiiis  theatrum  creaturae.  Etenim  si  is 
qui  explorat  novorum  adventus  hospitum,  toto  eos 
circumducit  urbis  ambitu,  prsestantiora  quaeque 
opera  demonslrans,  non  mediocrem  locat  gratiam; 
quanto  inagis  sine  fastidio  accipere  debetis,  quod 
velut  quadam  serinonis  manu  perhanccommunem 
vos  circumduco  114  patriam  (53),  et  singularum 
rerum  specics  et  genora  demonstro,  ex  oinnibus 
colligere  cupiens,  quanto  vobis  Creator  universo- 
rum  gratiam  uborioreni,  quam  universis  donuverit_ 
Vobis  igitur  hi>c  corona  proponitur,  vos  hodic 
cupio  vestro  judicio  coronaie.  Non  enim  nos  athle. 
tarum  modo  marcentia  serta  deposcimus,  sed  vi- 
ride  vestrae    sanctitatis   examen ;    quo   dcccrnatis 

(52)  Tres  mss.  de  dicrum  e.wrdiis. 

(53)  Mss.  Carn.,  Corb.,  Th.  uc  Regius,  per 
hanc  communionem  vos  circumduco  in  patrium. 

(54)  Edit.  omnes,  quiBstio.  Mss.  rectius,  conqucslio, 
id  est  qucrela. 

(.55)  Ita  Tiiss.  pliires  potiorcsquc.  Alii  cuni  cdit. 
et  bcstias  lerrw  secundum  yenus,  el  pecora  secun- 
dum  geniu,  el  repentia  leme  ad  genus,  Uom.   edit. 


A.  per  omnes  quidcm  crtMtiiras  providentiam  pene- 
trarc  divinam,  sed  cuiii  c:eteris  vobis  commune 
eorporea;  fragilitatis  e^sc  consortiuQi,  pra;  CKteris 
tamen  vos  aninii  virtute  constare,  quae  sola  nihil 
habct  communc  cum  cffitcris. 

c.\puT  n. 

.■\d  traclandum  de  hesliarum  natura  Amhrosius  acce- 
dil:  Sniplurum  simplirilcr  accipiendamdocet :  ins- 
tituit  sui  cum  pntiperc  conviva  comparalionem :  cu- 
rioMis  quxstiones  fnqiendas  monet  ;  camque  rem 
Moysis  exemplo  eonfirmat. 

3.  Nunc  age,  natura.';  bcstiarum  dicamus,  et  ho- 
minis  generalionom.  .'\udio  enini  jamdudum  ali- 
quos  insusurrare  dicentes  ;  Quandiu  alicna  disci- 
mus,  et  nostra  nescimus?  Quandiu  de  reliquis 
animantibus  docemur   scienti.im,    et   nosmetipsos 

B  ignoramus?  Illud  dicat  quod  mihi  prosit,  undc  me 
ipsuiii  noverim.  Et  justa  est  conquestio  (5i) :  sed 
ordoscrvandusest  quem  Scripturacontexuit ;  simul 
quia  non  possumus  plenius  nos  cognoscere,  nisi 
prius  qua;  sit  omnium  nutura  animantium  cogno- 
vorimus. 

'i.  ['roducat,  inquit,  tcrra  unimam  vivenlem  se- 
cundum  genus,  quadrupedcs,  et  sefpentcs,  et  bestias 
terrx,  ct  pecora  secundum  genus  (55),  et  omnia, 
reptiliu.  Et  fecit  Deus  bestius  terrx,  et  omnia  pe- 
cora  ad  genus,  et  omnia  rcpentia  terrx  ad  genus.  Et 
vidit  Deus  quia  bona,  ct  di.rit  Deus  :  faciamus  ho- 
minem  [Gen.  i,  2ti,  25,  26).  IIoc  loco  non  ignoro 
quosilaiu  bestiarum  ot  pecorum  el  scrpentium  terrae 
specips  aliorelulisse  ;  115   ut  h.rc  ad  immanitates 

„  criminum,  stultitiam  peccatorum,  ncquitiam  cogi- 
tationum  referrent :  ego  autcm  simplices  naturas 
uniusrujusque generis  accipio. 

5.  Ncc  vercor  ne  quis  me  paupcris  conviv.t  prae- 
suniptioni  confcrcnilum  putet,  qui  sludio  humani- 
tatis  complures  roget,  nec  his  quidquam  nisi  vilea 
ct  usilatos  apponat  cibos,  et  tenui  mensM  pauperis 
apparatu  plus  reprehensionis  incurrat  cx  fastidio 
convivarum,  quam  gratia  rolcrat  cx  hospilalitatis 
aHectu.  Noc  enim  Elisnum  aniici  quasi  mulum 
convivam  agrestia  apponcntcm  olera  refutarunt 
(IV  /!(,';/.  IV,  44).  Simiie  vanis  rclationibus  (.")6) 
exquisitum  iilud  et  accuratum  opiparc  convivium 
cst,  in  quo  phasiani  aut  turturisspecies  apponilur, 

sccundum  genus.  Wxe,  ctiam   addit  sola,  et  fnctnm 

.  cst  sic. 

"  (56).  Rom.  edil.,  vuriis  relatiombxts.  Vcl.  nc  ple- 
ri(iuc  niss.,  vanis  rclalionihus.  At.  lion..  Car.  et 
(ierm.,  vanis  refutatwnihus.  Ucn.  inler  liiiciis.  id 
csl  reUdionihus.  Ibi  tuiucn  vox  rcfulatio  riisruiium 
signilicaro  vidctur  ;  nam  rcfutaio  iuluiduiu  i>lom 
eat  ttu  fasliUiro  vel  respuore. 


259 


S.  AMBROSII 


260 


et  inlus  pullus  manducalur,  aut   pullus   infcrlur,  A  ;uqualcia  sibi  cum  Dco  potestatem  et  scientiam  au- 


et  ostrcis  cst  f.irtus,  aut  spondylis ;  aut  poculum 
biliitur  quod  divcrso  cilore  atque  odore  in  alienos 
muteiur  saporcs.  Marilima  tcrrenis,  terrcna  ma- 
ritimis  larciunfur.  Hoc  est  reprehendere  provi- 
dentiam  Creatoris,  qui  nobis  ad  victum  omnia 
donavit,  quod  non  illa  miscuerit  :  sed  h»c  dulcia 
primo  videntur,  et  poslea  (iunt  amara.  Quo  enim. 
copiosior  fuerit  luxuries,  eo  perniciosior  intempe- 
rantia  est.  Elis,inis  auteni  amara  apposuit,  sed 
postea  facta  snnt  duleia.  Denique  qui  antc  in  illo 
cibo  mortem  putabant,  postea  in  eo  suavitatis  ot 
vitae  gratiam  sunt  adepti. 

6.  Neque  rursus  fornidini  est,  ne  plures   videar 
invilasse,  quam  possum  pascore,    et    vobis    panes 


deat  vindicare  ;  ut  qua;  Dcus  majestalis  suae  esse 
proprio  signavit  oraculo,  ha;c  sibi  homo  ad  cogni- 
tioncm  suppclcre  posse  pra;sumat'.' 

8.  Ccrtc  Moyses  eruditus  erat  in  omni  sapientia 
^Egyptiorum  :  sed  quia  spiritum  Dei  accepit,  quasi 
minister  Dei  inanem  illam  et  usurpatoriam  Philo- 
sophia;  doctrinam  veritatis  rationi  posthabuit :  ot 
ca  descripsit  mihi  que  nostr^  spei  accommoda  ju- 
dicavit,  quod  terram  fecerit  Dens,  quod  produxerit 
tcrra  juxta  Doi  omnipotentis  iraperium,  operatio- 
ncmqne  Domini  Jesu  virgulta  de  tcrris,  et  omnem 
animam  viventem  secundum  genus.  At  non  ille 
putavit  dicendum,  quantum  despatio  aeris  occupet 
umbra  terraa,  cum    sol  recedit  a    nobis,    diemque 


deficiant  vcrborum  meorum  ;  quia  et  Elisaeus  et  si  j^  abducit  inforioraaxisilluminans  ;  ct  quem.admodum 


merito  inimilabilis  nobis  imitandus  fidc,  nou 
consideravit  quantas  panes  haberet,  sed  quos  ha- 
berel  dividere  omnibus  voluit,  etsufficere  omnibus 
judicavit.  Itaque  decem  pancs  (57)  hordeaceos  di- 
videre  in  plebem  jussit  ministro  (Ibid.  i2).  Et  dixit 
niinister  :  Quiil  ilaho  hor  ;>i  conxyicdu  ccnliim  viiv- 
ntm  ?  Et  rcspondit.  Da  cl  manducent,  quoninm  hxc 
ilicit  Doniinus  :  .Manducnbunl  ct  rclinqnenl  {Ihid.  i3.) 
Fides  igitnr  vestra  faciet  abundare  pauperis 
lingua;  convivium.  Necvereor,  ncc  jejunia  vos  eda- 
ciorcs  faciant ;  quominus  repleti,  et  csuricntes 
ac  vacui  revertamini,  quia  scriplum  est:  Confirmnt 
justos  Dominu^,  cl  in  dichus  famis  saturahunlur 
{l'sal.  xxxvi,  17  cl  \9).  Multo  pulchriusest  hordea- 
ceos  pancs  non  crubescere,  et  apponere  quod  ha- 
bcas,  quam  ncgare.  Elisajus  qui  sibi  nihil  reliquit,  ^ 
populis  abimdavit.  Elisa;us  ergo  hordcai-eos  panes 
non  erubuit  apponere  ;  nos  crubescimu=i  simplices 
inlelligcrecreatuiMS,  qua;  siniplicibus  et  snis  decla- 
ranlur  vocabulis  !  Coelum  legimus,  coelum  accipia- 
mus  ;  terram  legimus,  terram  intelligamus  frugi- 
feram. 

7.  Quid  mihi  quivrcrc  qnre  sit  ejus  mcnsura  cir- 
cuitus,  quam  gcometra;  contum  octoginta  millibiis 
sladiorum  ojstimaverunt  ?  Libenter  fateor  me  ne- 
scire  quod  ncscio,  imo  quod  scire  nihil  proderit. 
Melius  est  genera  terrarum  scire  quam  spatia,  quae 
circumfuso  mari,  interjectis  Ilfi  Barbarornm  re- 
gionibu3,suffusaatqnoinviapaIudibushurao,quem- 
admodum   possumus    comprchendere?    quod    im- 


n  regionom  unibne  mundi  hujus  incidens  i;58) 
luiia;  globus  eclipsim  faciat ;  quoniam  qua;nihilad 
nos,  quasi  nihil  profutura  praeteriit.  Vidit  enim  in 
sancto  Spiritu  non  illas  marcescentis  jam  sapien- 
tia;  vanitates  sequendas,  quaerebus  inexplicabilibus 
mentem  nostram  occupant,  luduntque  operam,  sed 
ea  putius  describcnda,  quae  ad  virtutis  spectarent 
profectum. 

CAPCT  III 
.inimnnlibus  inditam  Dci  vcrho  generalionis  lcgcm  in 
specierum  succcssionihus  perseverare.  Minimc  ne- 
gnndnm  nnlur.v  eorum  ipiT  genila  sunl,  veritatem: 
al  homini  hcUuinam  imilari  vilnin,  llagUiosumesse. 
llcinum  sctjuilur  viliorum  qnorumdnm  ccrlis  ani- 
mnlihus  familiarium  alque  adeo  fugiendorum  ex- 
posiho. 

9.  lnh;ereamus  igitur  propheticis  dictis,  nec 
Spiritus  sancti  quasi  vilia  despectui  habearaus  allo- 
quia  )  Produoat,  inquit,  terra  animam  viventem 
pecorum  et  bcstiarum  et  reptiliura  (59).  Qu'd  ar- 
gumentamur  alia  (60),  ubi  evidenter  creaturarum 
terrestrium  natura  lormatur  ?  Currit  enira  in  con- 
stitutione  mundi  per  omnem  creaturam  Dei  Ver- 
bum  ,  ut  subito  de  terris  omnia  quae  statuit  Deus, 
animantium  gcnera  producantur,  el  in  futurum 
lege  pr.-pscripta,  secundum  genus  sibi,  sirailitudi- 
nernque  universa  succedant,  ut  leo  leonem  generet, 
tigris  tigridem,  bos  bovem,  cygnus  cygnum,  aquila 
aquilam.  Semel  pr«ceptum  in  perpetuum  inolevit 
naturae.  Et  ideo  ministerii  sui  obsequium  prasbere 
terra  non    117    dcsinit,    ut   prisca;    animantium 


possibile  essc   hominibus    Scriptura     dcmonstrat,  j)  spccies  reparabili  gencris  successione   in  novas  re- 


dicente  Doo :  Quis  mensus  est  manu  aquani  et 
cxlum  palmo,  et  universam  tcrram  clausa  manu  ? 
Quis  statuil  monles  in  lihrn,  ct  rupes  in  stntera,  cl 
nemora  in  jugo  {Isa.  xx,,  12)?  et  infra  :  Qui  tcnet 
gyrum  tcrra',  et  liahitante.'  in  ca  sicut  locustas : 
qui  slaluil  cniuin  ul  camcram.  {Ihid.  22).  Quis  igitur 

57)  Mss.  omnes  ct  edit.  vet.  constanter  legunt, 
dceem  vanes.  Rom.  edit.  cum  LX.X.  Interp.  acVulg. 
viyinti  pnncs. 

(58)  Mss.  aliquot,  et  Rom.  edit.,  inregionem  um- 
hr,T  liujus  iniidens.  Alii  ct  vct.,  in  regionem 
mundi  hujus  incedcns,  vel,  incidcns.  Car.  ct  Ben., 
in  regionem  uinbnc  mundi  hujus,  primus,  ineidens, 


parentur  a;tates. 

10.  Sed  vis  ad  usum  hominis  derivare  quaa  ge- 
nita  sunt  ?  Noli  veritatem  unicuique  generi  naturae 
propriK  denegare,  et  multo  magis  ea  ad  gratiam 
aptabis  humanara.  Primum  quia  omnia  genera 
pocorum,  bestiarum,  ac  piscium  in  alvum    natura 

secundus  incedens. 

(59_)  Rom.  edit.  sola  :  producal,  iuquil,  terra  ani- 
mam  vivcntem  secundum  genus,  pecora  ct  bcslias  ct 
repcntia  terrm. 

(00)  Ita  mss.  melioris  notaB  atque  edit.Rom.  Alii 
vero  majori  numero,  atque  odit.  vet.,  Quid  argu- 
menta  moralia. 


261 


HEXAEMEUON  LIE.  VI. 


26:2 


pro^travit,  ul  alia  ventre  repant,  alia  qua;  pedibus  A.  cl  si  quos  insipientes  et  sensus  proprii  carenles 


sustinenlur,  dcniorsa  magis  quadrupedi  corporis 
gressu,  ct  velut  afiixa  terris  videas  esse,  quam 
libera.  Siquidem  cum  erigendi  se  non  habeant  fa- 
cuitatem,  de  tcrra  viclum  requirunt,  et  ventris  in 
quem  deflectuntur,  solas  sequuntur  voluptales. 
Cave,  0  homol  pecudum  more  curvari.  Cave  ne  in 
alvum  te  iion  tam  corpore,  quam  cupiditate  defie- 
ctas.  Respice  corporis  tui  formam,  et  speciem  con- 
gruentem  celsi  vigoris  assume.  Sine  sola  animalia 
prona  pascantur  ((>)). Gur  te  in  edendo  sternisipsc, 
quem  natura  non  stravil?  Cur  eo  delectaris  in  quu 
naturai  injuria  est?  Cur  noctes  et  dies  cibo  inlen- 
tus  pecorum  more  terrena  depasceris?  Cur  ille- 
cebris  corporalibus  deditus,  ipsum  te  inhonoras, 
dum  ventri  atque  ejus  passionibus  deservis?Cur 
intellectum  tibi  adimis,  quem  tibi  Creator  attri-  " 
buit?  Cur  te  jutnenlis  coraparas,  a  quibus  te  voluit 
Deus  segregari  dicens  :  !S'oUte  fieri  sicut  equus  el 
mulus,  quibus  non  esl  iiit^ilecius  {Psal.  xx.xi,  9)  ? 
Aut  si  te  edacitas  equi  intemperantiaque  delectat, 
et  adhinnire  ad  feminas  voluptati  est,  delectet  in 
freno  maxillas  tuas  camoque  constringi.  Si  cru- 
delitas  te  pascit,  ferarum  hsc  rabies  est,  qu;e  pro- 
pter  sajvitiam  trucidantur;  vide  ne  in  le  quoque 
crudelitatis  tua  vertatur  immanitas. 

H.  Piger  asinus,  et  expositus  ad  praedam  (02), 
sensuque  tardior  quid  aliud  docet,  nisi  nos  viva- 
ciores  esse  debere,  nec  desidia  corporis  animique 
pigrescere,  confugcre  ad  fidem,  quae  onera  gravia 
allevare  consueverit? 

12.  Fraudulenta  vulpes  foveis  se  latibulisque  dc-  C 
mergens,  nonne  indicio  est  infructuosum  esse  ani- 
mal,  odioque    dignum  propter  rapinam,  despectu 
propter  infirmitatcm,  et  ideo  suae  incautum  salutis 
dum  insidiatur  alien;e? 

^3.  Perdicem  astutam  qu;u  (63)  aliena  ova  diri- 
piat,  hoc  est,  perdicis  alterius  et  corpore  foveal 
suo  :  sed  fraudis  suae  fructum  habere  non  posse  ; 
quia  cum  eduxerit  pullos  suos,  amittit  eos  ;  quia 
ubi  vocera  ejus  audicrint  qua;  ova  generavit.rclicta 
ea  ad  illam  sc  naturali  quodam  muncrc  ct  amore 
confcrunt,  quam  veram  sibi  matrem  ovorum  genc- 
ratione  cognovcrint,  significantcs  hanc  nutricis 
fungi  officio,  illam  parentis.  Itaque  incassum  pro- 
prios  fundit  labnrcs,  ac  fraudis  sua;  prctio  mulcta- 


vitrnre  potuerit  congregare,  fovens  eos  illecebris 
cor(joralibus,  ubi  primura  vox  Christi  parvulis 
fuerit  infusa,  discedunt  atque  ad  eam  se  conferunl 
matrem,quaB  pullos  suos  sicutavis  materno  amore 
complectitur.  Congrcgavit  cniru  diabolus  gentiles, 
quos  non  creavcrat;  scd  ubi  in  Evangelio  suo  vo- 
com  Christus  emisit,  od  cum  se  |iolissiraum  con- 
tulerunt,  quos  sub  umbr.i  alariini  suarum  ipso 
suscepil,  et  malri  dedit  E-.  clcsiae  nutriendos. 

{'i.  Leo  naturE  suae  sup.-rbiis  ferocia  aliarum(6i) 
ferarum  generibus  miscoie  se  nescit  :  sed  quasi 
rex  quidam  plurimorum  dodignatur  consortium, 
Qui  ctiam  cibum  faslidit  hestcrnum,  ct  ipsa  sua2 
esci-c  reliquias  avcrsatur.  Qua2  autcm  sc  ei  sociare 
fera  audeat,  cujus  voci  tanlus  naturaliter  inest 
terror;  iit  muUa  aniuiantiiiin  qua3  per  celcritatem 
possent  impetum  ejiis  evadcre,  rugientis  ejus 
sonitu  vclut  qundam  vi  atluiiita  atque  icta  defi- 
ciant? 

I5.\am  depardi  spccie  nec  Scriptura  siluit  quod 
varietate  coloris  motus  varios  animai  aux  prodat. 
Dicit  enim  Jeremias  :  Si  mulnbil  .Ethinps  jiellem 
swim,  et  pardus  varictulem  suum  (Jcrem.  xiu,  23). 
Non  solum  enim  de  figura,  sed  etiam  de  mobililate 
furoris  istud  accipitur;  co  quod  tenebrosis  et 
inquiotis  ac  raobilibus  infidae  mentis  atque  animi 
mutationibus  decoloratus  populus  Juda!orum  boni 
propnsiti  graliam  jam  tencro  non  possit,  nec  ad 
cmendafionem  ullam  correctionemque  remcare,qui 
semcl  fcrinain  induerit  immanitatcm. 

CAPUT  IV. 
Dc  mira  imlole  nonnullorum  animaHum  in  vitamlis 
sibi  no.tiis,  (itquc  utilibus  pro^iequendis ;  el  de  ria- 
tunilibus  virtulilius  quas  in  illis  imitari  nos  opor- 
leal. 

16.  Est  tamen  etiam  in  naiura  quadrupedum, 
quod  imitari  nos  sermo  adhortetur  propheticus, 
quo  exemplo  caveamus  desidiam,  et  exiguitale  vel 
infirmitate  corporis  a  virtutis  studio  non  refiecta- 
nuir,ncque  revocemur  ab  ullius  propositi  raagnitu- 
dine.  Exigna  est  enim  fnrmica,  qua;  majora  suis 
audet  viribus;  neque  servilin  ad  operandum  cogi- 
tur,  sed  spontanea;  proposito  prospicientiaj  futura 
alimentorum  subsidia  sibi  pnestruit.  Cujus  ul  imi- 
tcris  industriam    Seriptura    commonct  te  dicens  : 


tur.  Unde  et  Jeremias  ait  :   Clamavil  pcrdi.r,    et  pv  Confcr  te  ad  lormicam,  o  piijc',  et  xmulare  vias 


conrjrcijavit  qu:i'  nim  pcperit  [Jercm.  xvii,  11), id  est, 
ova  congrevavit.et  clainavit  quasi  ovans  suffi  frau" 
dis  efi^ectu.  Sed  ludit  operam;  quia  impcnso  iabore 
alii  educit,  quos  ipsa  diuturna;  118  fotu  seduli- 
tatis  aniraavcrit.  Ihijus  imitator  est  diabolus,  qui 
generationes  Creatoris    a;terni    rapere    contendit, 

(61)  Edit.  ct  pauci  mss.,  Si  sola  animalia  prona 
pascimtur.  Alii  plurcs  ac  meliores,  sinc  qua  solii... 
pa.icunlur,  qn\iiam,pa.'cantur,Omn\um  optirae  Ben. 
ct  Gcrm.  ut  nos  in  textu. 

(62)  Codcx  Vat.  unus,  el  e.vpositus  ad  pondera. 
Rom.  edit.  ct  ad  onus  c.vposilus. 

(C3)  Hom.  cdlL,  ustutam  novimus  qux,  etc,  Ma- 


cjus,  ct  eslo  illa  sapienlior  [Prov.  vi,  C.)  Illa  eniin 
nullam  culturara  possidet.  nequc  eum  qui  se  cogiit 
habens  ncquc  sub  doraino  agens,  qucraadmodura 
prajparat  escam,qu.-e  dc  tiiis  laboribus  sihi  mcssem 
recoiidit;  cl  cum  lu  plcrumque  ogcas,  illa  non  in- 
diget.  Nulla  sunt  ei  clausa   liorroa,  niilhe  impcno- 

nifcsta  qiiidem  hic  cllipsis  est,  quar-  suppli-ri  potcst 
fier  \pr\tii,  Jiovimus,  fcrunl,  nul  nliiid  simile;  nos 
aiictoris  lextum  ul  in  anliquis  nifis.  ct  edit,  inve- 
njtur,  exhibcmus. 

((ii)  Ita   mss,   fcre  orancs.  Alii,  alqiic   odit.,  I.co 
nalurx  sux  vi  supcrbus  ferocilatem  sui  aluiruni,  elu. 


263 


S.  AMBROSII 


264 


trabiles  custodi»,  nulli  inviolabiles  acervi.  Spcctat  A  coniprobat.  Videas  etiam  vulpem  lacrymula  pinus 


119  custos.  furtaquc  prohibere  non  audel  : 
aspicit  sua  damna  possessor,  nec  vindicat.  Nigro 
convectatur  agmine  pr.Tda  per  campos,  fervenl  se- 
mita3  comitatu  viantium,  et  quse  comprehendi 
angusto  ore  non  possunt,  humeris  grandia  fru- 
menta  truduntur.  Spectat  haec  dominus  messis, 
et  erubescit  tam  parca  piae  industriee  negare  com- 
pendia. 

17.  Quid  aulem  de  canibus  loquar,  quibus  insi- 
tum  est  natura  quadam  referre  gratiam,  et  sollici- 
tas  excubias  pro  dominorum  salute  proetendere? 
Unde  ad  immemores  benelicii,  et  desides  atque 
ignavos  clamat  Scriptura  :  Canes  muli,  nescicidcs 
lalrarcilsa.  lvi,  10).  Sunt  ergo  canes   qui  noverint 


medentem  sibi,  et  tali  remrdio  imminentis  mortis 
spatia  proferentcm. 

20.  Clamai  ipse  Dominus  in  Jeremia;  libro  : 
Turlur  et  hirundo,  agri  passcrcs  custodierunt  tempora 
inlroitus  sui  (67)  ,•  populus  autem  meus  non  cognovit 
judicia  Domini  {Jercm.  viii,  7).  Novit  hirundo 
quando  veniat,  ISO  quando  etiam  revertatur. 
Novil  etiam  pia  avis  (HS)  aimuntiaro  adventus  sui 
testimonio  veris  indicium.  Novit  etiam  formica 
e.\plorare  serenitatis  lempora;  nam  cum  adverterit 
madidatos  imbre  fructus  suos  humescere,e.\plorato 
diligentius  aere  quando  jugem  possit  servare  tem- 
periem,  acervos  reserat  suos,  et  de  cavernis  foras 
suis   humeris   exportat;   ut  jugi  sole  propria  fru- 


latrare  pro  dominis,  noverint  sua  tecta  defendere.  ^i  mcnta  siccentur.  Denique  haudquaquam  illis  die 

rT._  i_    _i  ,_    j.    __   I r^i__'i-     -D  , -i ■     j_    1  ;i, ■  —  1 ,.:,i„„;^ 


Lnde  et  tu  disce  vocem  tuam  exercere  pro  Christo, 
quando  ovile  Ecclesise  incursant  lupi  graves.  Disce 
in  ore  tuo  verbum  tenere ;  ne  quasi  mutus  canis 
commissam  tibi  fidei  custodiam  quodam  pr;Bvari- 
cationis  silentio  deseruisso  videaris.  Talis  canis 
viiitor  et  comes  angeli  est,  quem  Raphael  in  libro 
prophetico  non  otiose  sibi  ct  Tobiae  (u5)  filio  ad- 
jungeudura  putavit,quando  perrexit  ut  Asmod;eum 
fugaret,  firmarct  copulam  conjugalem  {Tob.  vi,  1), 
XI,  9).  Memoris  enim  affcctus  gratia  pcllitur  d:B- 
monium,  stabilitur  conjugium.  Muta}  itaque  specie 
bestioe  sanctus  Raphael  angelus  Tobia;  juvcnis, 
quem  tuendum  receperat,  ad  relationnem  gratiae 
erudiebat  affectum,  Quis  enim  non  erubescat  gra- 
tiam  bene  de  se  merentibus  non  referre,cum  videat 


bus  omnibus  rumpi  de  nubibus  imbres  videris, 
nisi  cum  fruges  suas  horreis  propriis  formica  re- 
vocaverit.  Bovos  impendente  pluvia  ad  prajsepia  se 
tenere  noverunt.Idem  ubi  naturali  sensu  mutatio- 
nem  cceli  collegerint,  foras  spectant,  et  ultra  pra;- 
sepia  cervices  extendunt  suas  una  omnes  specie  ; 
ut  prodire  se  veile  testentur.  Ovis  sub  adventu 
hicmis  inexplebilis  ad  escam  insatiabiliter  herbam 
rapit,  eo  quod  prcesentiat  asperitate  hicmis  (69) 
dcfuturam;ut  se  prius  herbT  pabulo  farciat,quam 
gelu  adurente  omnis  herba  deflciat.  Echinus  iste 
terrenus,  quein  vulgo  ericium  vocant.si  quid  insi- 
diarum  proisenserit.  spinis  suis  clauditur,  atque 
in  sua  se  arma  colligit,  ut  quicunque  eum  contin- 
gendum  putaverit,  vulneretur.    Idemque  echinus 


etiam  bestias,  refugere  crimen  ingrati?  Et  illee  im-  C  futuri  providens  geminas  sibi  respirandi  vias  mu 


pertitaj  alimonic-e  servant  memoriarc,  tu  non  ser- 
vas  salutis  accepta;? 

18.  Ursa  insidians  licet,  ut  Scriptura  ait  {Tkren. 
III,  10),  esl  enim  plena  fraudis  fera;  tamen  fertur 
informes  utero  partus  edere,  sed  natos  lingua  fin- 
gere  atque  in  speciem  sui  similitudinemque  for- 
mare.  Non  miraris  in  fera  tam  pii  oris  officia, 
cujus  naturam  pietas  expriinit?  Ursa  igitur  partus 
suos  ad  sui  elfingit  similitudinem,  tu  filios  tuos 
instituere  similes  tui  non  potes? 

•19.  Quid  quod  etiam  mcdendi  industriam  non 
praetermisit?  Siquidem  gravi  affecta  cffide,  et  con- 
sauciata  vulneribus  mederi  sibi  novit  herba;  cui 
nomcn  est  spMiioi;  (C6),   ut  Graci  appellant,  ulcera 


nit;  ut  quando  Boream  fiaturum  collegerit,  Se- 
ptentrionalem  obstruat;  quando  Noto  cognoverit 
dctergi  aeris  nubila,  ad  Septcntrionalem  se  con- 
ferat,  ul  flatus  declinet  obvios,  et  e  regione  noci- 
turos. 

21.  Undc  dignam  Domino  laudem  Propheta  de- 
lulit,  dicens  :  Quam  maijnifirala  sunt  opcra  tua, 
Dominc!  Omnia  in  sapientia  [ccisti  {Psal.  ciii,  24), 
Omnia  penctrat  divina  sapieatia,  implet  omnia ; 
idque  locupletius  cx  irrationabilium  sensibus, 
quam  ex  rationabilium  disputatione  coIligitur.Va- 
lidius  est  enim  natura;  testimonium,  quam  doctri- 
nx  argumentum.Cuianimantiincognitumestquem- 
admodum  suam  tueatur  salutem  :  si  virtus  sup- 


subjiciens  sua,  ut  solo  curentur  attaetu.  Scrpens  -n  petit,  resistendo;  si  velocius,  fugiendo ;  si  astutia 

. —  ^i.,    c —  ; i: :i_i -»i:.    < i_o   *-»_.: .. 1 j:     1 1, .^,  ™..r 


quoque  pastu  feniculi  coecilatem  repellit  exccptam. 
Itaque  ubi  oculos  obduci  sibi  senserit,  nota  remc- 
dia  petit,  nec  fraudatur  effectu.  Testudo  visceribus 
pasta  serpentis,  cum  vencnum  advcrterit  sibi  ser- 
pere,  origanu  inedicinam  suce  salutis  exercet  :  et 
cum  sit  volutabris  paluslribus  mersa,  curare  sc 
tamen  proprio  novit  antidoto,  certoque  auxilio  sa- 
nitatis    potestates  herbarum  etiam  ipsa  scire  se 

(65)  Mss.    quinque  melioris  x\i,  el  Tohis.    .-Mii 
quatuor.c^  Tobi,  et  sic  in  sequentibus.  L.\X.  Tu6;t. 

(66)  <M,6ij.o;,  Latine  vcrbascum. 
^67)  Ses  mss.,  tempora  nidi  sui. 


prajcavendo?  Qui  easusum  medendi  herbarumque 
docuit  habcre  notitiam?  Homines  sumus,  et  saepe 
specie  herbarum  fallimur,et  plerumque  quas  salu- 
bres  putamus,  noxias  reperimus.  Quoties  inter 
dulces  epulas  cibus  lethalis  irrcpsit,  et  inter  ipsas 
aulicorum  excubias  ministrorum,  vitalia  regum  fe- 
ralis  esca  penetravit?  Fera;  solo  norunt  odore  no- 
xia  et  profutura  discernere  :  nullo  prajvio,  nullo 

(68)  Ita  est  ciconia,  de  qua  supra  I.  v.  c.  16. 

(69)  Edit.  omnes,  et  mss.  aliquot,  aspcritatem 
fiicmis  juluram,  nonnulli  adfuturam.  Omnium  an- 
tiquissimi  ut  nos  in  textu. 


26.") 


HEXAEMERON  LIB.  VI. 


266 


p  raegastatore  carpitur  herba,   neo  lacdit.    Melior  A  canis  eruditione  comprctienclere  facile  poteritsesti- 


enim  magistra  veritatis  natura  est.  Haec  sine  ul- 
lius  magisteriosuavitatem  sanitatis  nostris  infundit 
sensibus,  eadem  doloris  acerbitatem  docet  esse  fu- 
giendam.  Hinc  vita  dulcior,  hinc  mors  amarior.  Ha;c 
commendat  leaenffi  catulos  suos,  et  immitemferam 
materno  mollit  affectu.  Haec  tigridis  interpellat  fe- 
rocitatem,  et  imminentem  eam  prjedee  reflectit. 
Namque  ubi  vacuum  rapta?  sobolis  cubile  repere- 
rit,  illico  vestigiis  raptoris  insislit.  At  ille  quam- 
vis  equo  vectus  fugaci,  \Tdons  tamen  velocitate  fe- 
rffi  se  posse  praeverti,  nec  evadendi  ullum  suppete- 
re  sibi  posse  subsidium,  technam  hujusmodi  ''rau- 
dc  molitur.  Ubi  19lse  contignum  viderit,  spha3- 
ram  de  vitro  projicit:  at  illa  imagine  sui  ludilur, 
et  sobolern  putat,  revocat  impetum,  colligerefetum  ■ 
desiderans.  Rursus  inani  specie  retenta  totis  se  ad  ' 
comprehendendumcquitemviribusfunditet  iracun- 
diffi  stimulo  velooior  fugienti  imminet.  Hle  iterum 
sphaerae  objecfu  sequentem  retardat;nec  tamen  se- 
dulitalem  matris  memoria  fraudis  escludit:  cas- 
sam  versat  imagincm,  etquasi  lactatura  felusresi- 
det.  Sic  pietatis  suae  studio  decepfa,  et  vindictam 
amittit  et  sobolem. 

22.  Quod  nobis  Scriptura  affert,  quae  dicil: 
Filii,  diligite  patres  vextros ;  parenles,  nolile  ad  ira- 
cundiam  provocare  filios  vestros  (Coloss.  iii,  20). 
Natura  hoc  bestiis  infundit,  ut  catulos  proprios 
ament,  fetus  suos  diliijant.  Ncsciunt  ilL-e  odla  no- 
vercalia,  nec  mutato  concubitu  parcntes  a  sobole 
depravantur,  neque  noverunt  prasferre  fiiios  poste- 


mari.  Nam  ubi  vestigium  leporis  cervive  repererit, 
atque  ad  diverticulum  semitae  venerit,  etquoddam 
viarum  compitum  quod  partes  in  plurimas  scindi- 
tur  ;  obiens  singularum  semitarum  exordia,  tacilus 
secum  ipse  pertractat,  velut  syllogisticam  vocem 
sagacilale  colligendi  odoris  emittens.  Aut  in  hanc 
partem,  inquit,  deflexit,  aut  in  illam ;  aut  cerle  in 
hunc  se  anfractum  contulit:  sed  ncc  istam,  nec  il- 
lam  ingrcssus  est  viam  :  superest  igiturut  inistam 
se  partem  sinedubitationecontuIcrit.Quodhomines 
vix  prolixa  compositM  artis  medifatione  compo- 
nunt,  hoc  canibus  ex  natura  suppetit ;  ut  ante 
mendacium  deprehendant ;  et  postea  falsitate  re- 
pudiata  inveniant  veritatem.  Nonne  totosdies  con- 
ferunt  philosophi  propositiones  sibi  in  pulvere  di- 
videntns,  qui  radio  sibi  describunt  singulas,  et  ex 
tribus  (70)  cum  unam  earum  I2*J  veram  esse  ne- 
cesse  sit,  duas  primo  interficiunttanquam  menda- 
cio  congruentes,  et  sic  in  ea  qua;  relicta  est,  vim 
veritatis  inhacrere  definiunt?  Quis  tam  tenax  po- 
tcst  esse  beneficii,  ct  memor  grati;e?  Quandoqui- 
dcm  pro  doiaino  etiam  in  latrones  insilire  nove- 
runt,  et  extraneorum  accessus  prohiberc  noctur- 
nos,  et  mori  pro  dominis,  et  commori  cum  domi- 
nis  sint  parati  ?  Sa;pe  etiam  necis  illatae  evidentia 
canes,  ad  rodarguendos  reos  indicia  prodiderunt, 
ul  niuto  eonim  testimonio  plerumquesit  creditum. 
24.  Antiochiae  ferunt  in  remotiori  parte  urbis 
crepusculo  necatum  virum,  qui  cancm  sibi  adjun- 
ctumhaberet.  Milesquidam  praedandi  studio  mini- 


rioris  copulae,  superioris  autem  negligere.  Norunt  C  ster  cadis  exstiterat:  tectus  idem  tcnebroso  adhuc 


pignora  sua,  nesciunt  charitatis  differentiam,odio- 
rum  incentiva,  offensionum  discrimina.  Simplex 
ferarum  notura  est,  neseit  veritatis  calumnias.  Sic 
enim  omnia  temperavit  Deus,  ut  quibus  minus  ra- 
tionis  daret,  plus  indulgeret  affectus.  Quae  fera 
pro  catulis  suis  non  ipsa  potissimum  se  ofTerat 
morti?  Quae  ferafetus  suos,innumoris  licct  obsessa 
cuncis  armatorum,  non  suis  viscoribus  tegat?  In- 
gruat  licet  telorum  segcs,  illa  tamen  parvulossuos 
muro  sui  corporis  septos  immunes  prasstat  peri- 
culi.Quid  dicit  homo  qui  mandatum  negligit,  natu- 
ram  oblittcrat !  Filius  Patrem  despicit,  patcr  ab- 
dicat  filium:  et  hoc  putant  jus  essc,  ubi  damnatur 
fccunditas^^e  polius  pater  damnat,  qui  facit  irri- 


diei  exordioinaliaspartesconcesserat:jaccbatinhu- 
matum  cadavor,  frequensspcctantium  vulgus  asta- 
bat,  canis  questu  laciymabili  domini  deflebat 
ajrumnam.  Forte  is  qiii  nccem  intulcrat,  ut  se 
habet  versutia  humani  ingenii,  quo  versandi  in 
medioauctoritate  pra;sumpta  fidcm  adscisceret  in- 
noceiiti.-E,  ad  illam  circumspoclautis  populi  acces- 
sit  coronam,  et  vclut  miserans  ai>propinquavit  ad 
funus.  Tumeanis,sequeslral(jpaulisper  questu  do- 
loris,  arma  ullionis  assumpsil  atquc  apprehensum 
tenuit  et  velut  cpilogo  (7l)quodam  miserabile  car- 
men  immurmurans  univorsos  converlil  in  lacry- 
mas,  fidcni  probationi  dctulil  (72),  quod  solum 
tenuit  cx  plurimis,necdimisit.Denique  perturbatus 


tum  cssequod  genuit.  Et  hoc  putantur  auctoritalis  n  ille,  quod  tam  manifestum  roi  indicem  nequcodii, 


esse,  ubi  stcrilitatis  natura  mulctatur. 

23.  Exsortem  rationis  canem  esse  nemo  dubita- 
verit ;  tamon  si  sensus  cjus  vigorem  consideres, 
censes  eum  scntiendi  sagacitatc  vim  sibi  rationis 
asciscerc.  Denique  quod  pauci  in  gymnasiis  con- 
stituti,  qui  totam  in  discendo  vitK  longaivitatem 
contriverint,  vix  potuerunt  cognoscere  ut  syllogi- 
smorum  ronjuncliones  contexcrent,  hoc  nalurali 

(70)  Mss.  novcm,  silji  dcscribunt  simjulu  som- 
nia,  et  c.v  Irihus,  etc. 

(71)  Epiloijo,  id  cst  querelu;  co  quod  urato- 
res  querclas  maxime  in  epilogo   ct  finc  orationis 

Paibol.  XIV. 


nequc  inimicitiarum,  neque  invidiae,  aut  injuriae 
alicujus  potcrat  objectione  evacuare,  crimen  diu- 
tius  nequivit  refellere.  Ilaqucquod  erat  difficilius, 
ultionem  pcrsecutus  (!^t ;  quia  dclcnsionem  prao- 
stiire  non  potuil.  Quid  nos  dignum  noslro  referi- 
musCreatori,  cujus  cibo  vcscimur,  ct  dissiinula- 
mus  injurias,  et  sa;pe  inimicis  Dei  eas  quasa  Deo 
accipimus',  epulas  exhibemus? 

adhibeant,  ul  judiccs  ncclanl  ad  iiiiserironliam. 

(721    Aliquol    mss.    non     mlniin;e    auclurilatis, 
conicrtil  in  fidem,  probalioncm  dctulit. 


9 


267 


S.  AMBROSII 


268 


25.  Quid  agniculis  simplicius,   quos  minusculoe  A  petram  quaBsivit  Petrus,  cum  titubaret  in  fluctibus 


parvulorum  comparamus  innooentia; '?  Sspe  ex  his 
in  magno  grege  agniculus  per  ovilia  tota  vagatus 
errat  a  matre,  et  cum  eam  reperire  non  possit, 
balatu  frequenti  ahsentem  citat,  ut  responsura; 
vocem  excitet,  quo  ad  ejus  sonumerrabundarppli- 
cel  vestigia:  multis  licet  versctur  in  millibus 
ovium,  recognoscit  vocem  parentis,  festinatad  ma- 
trem,  lactis  quoque  materni  notos  sibi  fontes  re- 
quirit :  quamvis  cibi  desiderio  tcneatur  et  polus, 
transcurrit  tamen  aliena  ubera  gravida,  licet  hu- 
more  lactis  exundent;  solani  matrem  reqnirit, 
solius  sibi  materni  uberis  pauperes  succos  signiti- 
cat  abundare.  Illa  quoqueintermulta  agniculorum 
millia  solum  filium  novit;  unus  plurimorum  bala- 


tus,  eadem  species;  illa  tamen  fetum  suumdiscer-  „  ciat,  et  merito  spiritalem 


et  invenit;  quia  dexleram  amplexus  est  Christi. 

28.  Quid  dicam  allio  homines  delectari,  et  illud 
ad  escam  sumere,  quod  et  leopardus  fugit?  Deni- 
que  sicubi  allium  aliquis  confricandum  putaverit, 
loopardus  inde  exsilit,  nec  resistit.  Cujus  ve- 
nerata  fera  odorem  non  potest  sustinere,  id  tu 
pro  cibo  sumis,  et  visceribus  infundis  internis? 
Sed  medicatur  interdum  doloribus.  Sumatur  pro 
medicamento,  non  pro  cibo:  sumatur  ab  aegrotan- 
tibus,  non  ab  epulantibus.  Medicamentum  quKris, 
el  jojunium  fugis  ;  quasi  majus  aliudremedium  re- 
pcrire  possis.  Jejuni  hominis  sputum  si  serpens 
gusfaverit,  moritur.  Vides  quanta  vis  jejunii  sit ; 
utet  sputo  suo  homo  terrenura  serpentem  interfl- 


nit  a  CEBteris,  et  solum  fllium  tacito  pietatis  testi- 
monio  recognoscit.  Pastor  errat  in  discretione 
avium,  agniculus  in  agnitione  matrisnesciterrare. 
Pastor  fallitur  specie ;  sed  ovis  pietate  non  falli- 
tur.  Unus  odor  omnibus,  sed  tamen  habet  nalura 
odorem  suum  domesticum  quem  soboles  chara 
tSJI  speciali  quadam  videtur  proprielate  re- 
dolere. 

26.  Habet  suos  usus  natura,  et  sensus  domesti- 
cos.  Vix  infantulo  cccpcrunt  dentes  prorumpere, 
et  jam  novit  sua  arma  tentarc.  Nondum  catulo 
dentes,  et  tanquam  habeat,  ore  proprio  se  quae- 
rit  ulcisci.  Nondum  cervo  cornua,  el  tamen 
fronte  pra;luc'it,  atquc  ea  qu.T3  nondum  expertus 
sit,  tela  minitatur.  Lupus  si  prior  hominem    vide- 


29.  Quantam  Dominus  etiam  minusculis  infudit 
prudentiam  !  Turtur  nido  suo,  ne  pullos  suos  in- 
cursct  lupus,  squillas  folia  superjacit.  Novit  enim 
quod  hujusmodi  folia  lupi  fiigere  consuerint.  No- 
vil  vulpecula  (75)  quomodo  posteritatem  foveat 
suani:  et  tu  ignoras,  tu  negligis  quomodo  adver- 
suin  lupos  nequitias  spiritalis  posteritatem  vita: 
hujus  habeas  tutiorem  .' 

124  GAPUT  V. 

Qim  rationn  Dominus  aliis  hestiis  colla  breviora. 
aliis  Invijioria  creavcrit.  lllii  potissium  eleplianti 
mrmbra,  proprictates,  alque  in  re  mililari  usus 
dcscribunlur. 

30.  Sed  revertamur  ad  seriem  creaturs,  et  con- 
sidercmus  qua  ratione  Dominus  aliis  bestiis  angu- 


rit,  vocem  eripit,  el  despicit  eum  tanquam    victor  C  stioracollalormaverit,  utleonibusatque  tigridibus. 


vocis  ablata;.  Idem  si  se  prKvisum  senserit,  depo- 
nit  ferociam,  non  potest  currere.  Leo  gallum  et 
maxime  album  veretur.  Caprea  vulnerata  dictam- 
num  (73)  petit,  et  de  vulnere  excludit  sagittas. 
Norunt  et  beslia:  remedia  sua.  Leo  ajger  simiam 
quaerit,  ut  dcvoret  quo  possit  sanari.  Leopar- 
dus  caprea;  agrestis  sanguinem  bibit,  et  vim  languo- 
ris  evitat.  Omnis  fera  tcgra  canis  hausto  curatur 
sanguinc.  Ursus  seger  formicas  devorat.  Cervus 
olea  ramusculos  mandit. 

27.  Ergo  ferK  norunt  expetere  ea  qu^  sibi  pro- 
sint;  tu  ignoras,  o  homo,  remedia  tua!  Tu  nescis 
quomodo  virtutem  eripias  adversario,  ut  te  tan- 
quam  pra;ventus    lupus   (74)  effugcre  non  possit. 


ursis  quoque;  aliis  prolixiora,  ut  elephantis  et  ca- 
melis  (76).  Nonne  evidens  causa  est;  quiaillis  feris 
quse  carne  vescuntur,  non  erat  opus  prolixitate 
cervicis?  Non  enim  in  terras  pascendi  gratia 
cervicem  atque  ora  dejiciunt:  sed  aut  cervum  in- 
vadunt,  aut  bovcm  ovemque  discerpunt.  Camelus 
vero  cum  sit  altior,  quomodo  herbis  minutissimis 
pasceretur,  nisi  longiora  usque  ad  terram  colla  ad 
usum  pastionis  extenderet?  Itaque  camelus  pro 
ratione  proceritatis  sua;  prolixiora  colla  sortitus 
est,  equus  pro  ratione,  bos  quoque  simili  modo: 
hi  enim  pascuntur  herbis. 

31.  Elephantus  autem  etiam  prominentem  pro- 
muscidem  habet;  quia  cum  sit  eminentiorcunctis, 


ut  oculo  tua;  mentis  cjus  perfidiam  deprehendas,  n  se  inclinare   ad    pascendum    non    potest.    Itaque 


et  prior  cursum  vcrborum  ejus  impedias,  impu- 
dcntiam  ejus  et  acumcn  disputationis  obtundas. 
Quod  si  te  ille  priEvenerit,  voccm  tibi  aufert;et 
si  obmutueris,  solve  amictum  tuum,  ut  sermonem 
resolvas.  Kt  si  in  te  insurrexerit  lupus,  petram  ca- 
pe,  et  fugit.  Petra  tua  Christus  est.  Siad  Christum 
confugias,  fugit  hipus,  ncc  icrrcrc  tc  poterit.  Hanc 

(75)  Grffice  5LXTotjj.vov,  hcrba  qua:  pra:cipue  in 
Creta  nascitur,  alio  noniine  dicitur  pulcgium, 
et  hortense  gingiher. 

(7Zi)  Mss.  non  pauci,  tanqunm  prxvisus  lupus. 

(75)  Edit.  Cost.  etRom.,  iVo!'!7  nivVi(/n.  Commode, 
si  quisjeis  antiquus  codex  suffragaretur. 


ejus  ad  colligendum  eibum  utitur  ministerio.  Ea 
immani  bestiae  largi  potusinfundithumorem  ;ideu- 
quo  concava  est,  quo  ad  restinguendam  tants 
belluie  sitim  plenos  lacus  hauriat,  aut  collecto 
fluniine  posslt  inundare  potantem.  Cervix  sane 
niinor  est  quam  poscat  tanti  corporis  moles;  ne 
ea  quoque  oneri  magis  esset  quam   usui.   Idcoque 

(76)  Rom.  edit.,  ut  camclis  et  equis.  Contra  aliae 
edit,  et  omncs  mss.,  ut  elepliantis,  etc.  Sed  cum 
dicitur  Deus  longiora  colla  dedisse  elephantis, 
proniuscis  intelligenda  est,  qua;  illis  cervicis  pro- 
lixioris  vlcem  supplet:  unde  Basil.,  v/s:  Bi  ■rt,v 
T:povo;j.a:av,    T^y    to5     Tpa/j|Xo'j    yP^'"^    iTO-!^T|poSjav 


269 


HEXARMERON  LIB.  V[. 


270 


noc  genua  inflectit,  quia  rigidioribus  opus  fuit  cru-  A.  equus  ejus  perterrefactjs  tantse  bestias  inamanitate 


ribus,  quo  velut  columnis  tanta  possit  membro- 
rum  machina  sustineri.  Calcaneum  leviter  incur- 
vat,  rigent  Cfetera  pedum  a  sunmo  usque  ad 
imum.  Nec  sicut  in  ancylas  (77)  nos  saepe  deponi- 
mus,  ita  se  etiam  bestiapotest  tantadeflectere  ;  me- 
ritoque  non  volvendi  se,  neque  curvandi  usura  cum 
cajteris  animantibus  potest  habcre  communem. 
Fulcitur  hinc  inde  trabibns  maximis  ;  ut  in  somno 
aliquantulum  sine  periculo  rctlectatur,  quia  pes 
ejus  nulla  artuum  conjunctione  distinguitur.  Man- 
suctis  igitur  veluti  qua;dam  fulcra  eorum  quibus 
hic  usus  est,  parantuf  ingenio  :  feris  autem  et 
agrestibus,  quia  nemo  hujusmodi  quibus  susten- 
lari  queant  fulcra  substcrnit,  hinc  venit  usus 
periculi. 

32.  Namque  arbori  innixi  aut  costas  fricant,  aut 
in  somno  sese  relaxant,  quae  nonnunquam  victa 
atque  inflexa  tanto  corpore  frangitur  :  ille  vero 
qui  sese  in  eamdem  rofuderat,  corruit  nec  erigere 
atque  elevare  se  potest ;  ibique  jacens  interit,  aut 
gomitu  suo  proditus  sternitur,  dum  ventre  c.^cteris- 
que  juxta  mollioribus  ad  vulnus  patet.  Nam  dor- 
sum  ejus  cateraque  exteriora  non  ulla  facile  so- 
lent  tela  penetrare.  Sunf  autem  qni  propter  ebur 
has  illis  insidias  parent  ;  ut  arbores  eas  quibus 
se  applicare  consueverint,  ex  alia  parte  qua  infrc- 
quentior  usus  ei  sit,  aliquantulum  '3^5  recidant, 
ut  rcflectente  se  elcphanto,  pondus  mcmbrorum 
ejus  sustinere  non  possit  ruinamque  ejus  arcessat. 

33.  Sed  si  quis  ista   rcprehendit,    reprehendat 


diffugiat?  Quid  faciat  sagittarius,  cum  desuper 
forrata  virorum  corpora  jaculi  ictum  sentire  non 
possint  ;  bestia  quoque  nec  nuda  facile  penetra- 
bilis  ferro  sit:  et  munita  lorieis,  obvias  sine  sui 
periculo  acies  secet,  et  conlerat  turmas  ? 

34.  Itaque  ut  immensa  aidificia,  ila  elephanti 
fundamentis  validioribus  sustincntur  ;  alioquin 
imparibus  fulti  pedibus,  intra  brovem  laberentur 
a:tatem.  Nunc  aulem  ct  trecentis  el  amplius  fe- 
runtur  annis  vitam  producere  ;  quia  omnia  sibi 
ad  magnitudinem  memhra  conveniunt.  Ideoque 
non  distincti  ut  nobis,  sed  corapacti  artus  sunt, 
quo  sint  robustiores.  Quam  cito  hominibus  si  diu 
stetcrint,  aut  velocius  cucurrcrint,  vcl  jugiter  am- 
j,  bulaverint,  genua  vexantur  et  planta;  !  Conjuncta 
enirn  et  articulata  facilius  quam  concrela  atque 
solidata  aut  doloris  sensum,  aut  casum  olTensionis 
admittunt. 

.35.  Et  quid  niiraris,  si  vestiti  armis  timeutur  ; 
quandoquidem  dentibus  suis  tanquam  naturalibus 
spiculis  semper  armati  sunt  ?  Promuscide  sua 
quidquid  iuvolvcrint,  frangunt  :  pede  vero  quid- 
quid  compresserint,  velut  quodara  lapsu  ruinae 
ingentis  exanimant.  Involvunt  promuscide  ncmora 
ad  sui  escam,  et  quasi  quidam  allissimi  dracones 
scrpentinis  quos  eocperint,  spiris  nagellant.  Ple- 
rumqueeas  in  orbcm  colligunt,  maxime  cum  de 
tcrra  cibus  legitur,  aut  potus  haurilur.  Documento 
itaque  nobis  sunt,  quod  nihil  superfluum  sit  crea- 
tum  :  et  lamen  ha:c  tantse   molis  bcstia  subjecta 


etiam  altitudines  aedificiorum  ;  quia  citius  gravem  C  ^obis,  imperiis  scrvithui 

minantur  ruinam,  et   difficilius   lapsa  reparantur. 

Vei  um  si  illa  aut  propter  pulchritudincm,  aut  pro- 

pter  speculam  frequenter  attollimus  ;  haec  quoque 

in   elophantis  probare    debcmus,    quia    magnum 

rebus  bellicis  usum  ministrant.  Indc  gens   Porsa- 

jum   ferox  bellis,  valida  sagitis  omniquc  telorum 

jactu,  quia  de  suporioribus  ad  inferiora  validiore 

nisu  tela  torqucnlur,  acies  eorum  velut  gradienti- 

bus  lurribus  septa  procedit.  In  mediis  campis  tan- 

quam  de  muro  dimicant ;  ct  velut  in   arce  quadam 

et  specula  collocati   spoctant    niagis  bella,  quam 

subcunt.  Ila   alieni  a  pcriculo  videnlur,  tuti  moli- 

bus  bestiarum.   Quis  enim  eas  adirc  audeat,  cum 

desupcr  jaculis  facile  figatur,  infcrius  elephanlo- 


t2«C.\PUT  VI. 
Bellims  rohiisti.ixii)ias  ac  ferorissiwns  homini  a  Crea- 
tore  suhilitas  :  eisdcm  minulissima  animalia  ler- 
rori  atqxie  cxitio  esse.  Ttim  paiicis  de  serpenlum 
utililale  disputatis,  liomo  adsui  animxque  proprix 
coynilicmem  cxcilalur. 

30.  Etenim  quoniam  de  honiinis  creatura  di- 
cturi  sumus,  commendationcm  ojus  praistruere  et 
prajlibare  debemus.  Videbatur  nihil  elephantiscrea- 
tura  habcre  robuslius,  nihil  tam  tcrribilo  vel  pro- 
cerum,  nihil  tam  fcrum  quam  Icones  vel  tigrides 
sunt  ;  ct  h;oc  sorvluul  honiini,  ct  'naturam  suam 
humana  institutione  doponunt.  Obliviscitur  quod 
nata  sunt,  induunl  quod  juljentur.  Quidmullo? 
Docentur  ut  parvuli,  serviunt  ut  infirmi,  verberan- 


rum  conteratur  incursu  ?  Dcnique    ceduot    illis  q  tur   ut  timidi,  corriguntur  ut  subditi,   in  mores 

acies  et  armatorum   cunci,  et  castra  illa  quadrata 

solvuntur.   Intolerabili    namquc   impetu   in  hosles 

ruunt ;    ut   nullo  agminc  bolhitorum,  nulla  consti- 

patione  militum,  nullo  elypeorum  rctardentur  ob- 

joctu  :  velut  quidam  mobiles  montes  versantur  in 

pnnliis,  et  ut  colles  alto  cminent  verticc,  mugitus 

frngore  omnium    perturbant    confidentiam.   Qiiid 

his  faciat  pedes,  quamvis  lacertis  validu.s,  cl  manu 

promptus  ;   cum  sibi  septus  armalorum,   populis 

gradienli  miirus  occuriat  ?  Quid  faciat  cques,  cum 


transeunt  nostros,  quoniam   molus  proprios   per- 
didorunt. 

37.  Mirabilis  igitur  natura  in  maximis;  niirabi- 
lis  enim  in  cxcclsis  Dominus,  mirabilis  eliam  in 
minimis.  Sicut  enim  non  minus  plana  camporum 
quam  monlium  alta  miramur,  nec  plus  allitudinom 
cedri  stuiiomus  quam  vitis  aut  olca!  brcvis  feeun- 
ditatom  ;  ita  noii  amplius  iiiiror  elophanluiii  quia 
procerus  esl,  quam  mureni,  quia  terribilis  clc- 
phanto  est.   Nuluro!  igilur  hacc    potcntiu    csl  ut 


(77)  .Uicijl;e  suflruglnes  seu  curvatura3  cubiti  vcl  cruris.  Ijasil.  :  oiiTs  y.vm\  ti?  ix^iXt^v,  oOti  il; 
Y^vv  6iT,p0pw-ai. 


271 


S.  AMBROSII 


272 


tembilia  aliis*,  aliis  meticulosa  sint.  Est  Gnim 
donata  pra;rogativa  qua;dam  singulis  creaturis  : 
ut  quibusdam  privilegiis  propriis  fulciantur.  For- 
midabilis  tauris  elepliantus,  murcm  timet.  Leo 
quidem  rex  ferarum  exiguo  scorpionis  aculeo  exa- 
gitatur,  et  veneno  serpentis  occiditur.  E.ximia  leo- 
nis  pulchritudo  comantes  cervice  toros  excutit, 
vel  sublato  pectore  attollil  ora.  Sed  quis  non  mi- 
retur  tam  brovi  scorpionis  aculeo,  ut  incorporeum 
putes,  ingentium  corporum  exire  mortem  ? 

38.  Nec  hoc  quispiam  reprehendat  (78),  quod 
Creator  serpentes  creaturis  suis,  aliaque  vel  ani- 
mantium  vel  herbarum  genera  vencnata  miscuerit. 
Nata  sunt  enim  hoec  ad  correptionem  nostram, 
non  ad  dcformationem.  Nam  qu.e  ignavis,  aut  in- 
firmis,  aul  impiis  plerumque  offensioni  atque  ter- 
rori  sunt,  aliis  usui  itu  sunt  hccc,  ut  paedagogi 
parvulis.  Amari  videntur,  acerbi  et  molesti,  for- 
midabiles  verbere,  libertatem  lasciviendi  negant, 
necessitatem  disciplinae  exigunt,  pueriles  animos, 
ne  luxu  defluant,  terrore  constringunt  :  ideoque 
horum  austeritate  frugi  evadunt,  sobrii,  continen- 
tes,  laudi  magis  quam  ludo  dediti.  Vides  quid  ter- 
ribilia  ista  flagolla  proficiant?  Sic  et  serpentes 
flagella  sunt  eorum  quibus  infirma  animi  «tas,  et 
quredam  puerilis  menlis  est  virlus  ;  caeterum  for- 
tioribus  nocere  non  possunt.  Denique  confidenti 
in  domino  dictum  est :  Super  aspidem  et  basitiscum 
ambubabis,  et  conculcabis  leonem  et  draconem  {Pml. 
xc,  13).  Paulum  momordit  vipera,  et  putabant 
eum  quasi  peccatorem  vix  de  naufragio  scrvatum, 
veneno  esse  moriturum  :  sed  posteaquam  inviola- 
bilis  mansit  excussa  in  ignem  vipera,  plus  apud 
intuentes  venerationis  invenit.  Sed  et  ipse  Domi- 
nus  ad  omnes  1 27  ait :  Qui  credideril,  cl  bapti- 
zatus  fuerit,  hic  salvus  erit ;  qui  vero  non  crediderit, 
damnabilur  {Marc.  xvi,  16).  Signa  autem  crcden- 
tium  hffic  dixit  fore,  ut  serpentcs  manu  mulceant, 
venena  his  alque  omne  mortiferum,  etiamsi  bibe- 
rint,  nocere  non  possint.  Tua  igitur  tibi  magis  in- 
credulitas,  o  homo,  quam  vencna  raetuenda  ser- 
pentium  sunt.  Time  igitur  illa,  ut  saltem  dum  for- 
midantur  illa  (79),  ad  fldem  provocare  te  possint. 
Quod  si  Deum  non  times,  vel  ultricia  perfidiaj  ve- 
nena  formides. 

3i).  Nunc  quoniam  et  elcphantos  vidcs  tibi  sub- 
ditos,  et  leones  esse  subjectos  :  nosce  te  ipsum,  o 
homo,  quod  non,  ut  ferunt,  Apcllinis  Pythii,  sed 
Salomonis  sancti  est,  qui  ait :  Nisi  scias  tc,  for- 
mosa  in  muticribus  [Cant.  i,  7),  quanquam  multo 
antea  Moyses  in  Deuteronomio  scripserit :  Ailcnde 
libi,  0  homo.  Atlende  libi  [Deut.  iv,  9),  ait  lex.  Et 
Propheta  ait :  Nisi  scias  te.  Cui  hoc  dicit?  Fo»-- 
mosa,   inquit,   in  mulieribus.  Qua;  est  pulchra  in 


B 


A  mulieribus,  nisi  anima,  quse  in  utroque  sexu  pra;- 
stantiam  possidet  pulchritudinis  ?  Etmerito  decora 
est,  qure  non  terrena  sed  ccelestia,  non  corrupti- 
bilia  sed  incorrupta  desiderat,  in  quibus  decus 
perire  non  soleat.  Corporalia  enim  omnia  pro- 
cessu  aetatis,  aut  ajgritudinis  inaequalitate  marces- 
cunt.  Huic  altende,  dicit  Moyses,  in  qua  tu  totus 
cs,  in  qua  melior  tui  portio  est.  Denique  inter- 
pretatus  est  Dominus  quis  sis  tu,  dicens.  Atlendite 
vobis  a  fatsis  prophetis  {Matth.  vii,  1.5; :  isti  enim 
animam  debilitant,  mentem  subruunt.  Non  igi- 
tur  caro  tu  es.  Quid  cnim  est  caro  sine  animae 
gubernaculo,  mentis  vigore?  Caro  hodie  sumitur, 
cras  deponitur.  Caro  temporalis,  anima  diuturna. 
Curo  araictus  est  animro,  qua;  se  induit  quodam 
corporis  vestimento.  Non  igitur  tu  vestimcntum 
es,  sed  qui  vestimento  uteris.  Ideo  tibi  dicitur,  ut, 
exspolians  veterem  hominem  cum  actibus  ejus, 
novum  indiias,  qui  non  in  corporis  qualitate,  sed 
in  spiritu  mentis,  et  agnilione  renovatur  [Coloss. 
iri,  10).  Non,  inquam,  caro  es  tu  ;  neque  enim 
carni  dicitur  :  Tcmplum  enim  Dei  sanctum  est, 
quod  estis  vos  [I  Cor.  iii,  17).  Et  alibi,  Templum 
Dci  vos  estis,  et  Spiritus  sanctus  habitat  in  vobis 
(Ibid.  16)  :  sed  renovatis  dicitur  et  fidelibus  in  qui- 
bus  pcrmanrt  Spiritus  Dei.  In  carnalibus  aulem 
non  permanct,  qiiia  scriptum  est  :  yon  permanebit 
spiritus  meus  in  hominibus  istis,  quoniam  carnes 
sunt  (Gen.  vi,  3). 

CAPUT  VII. 
Hominis  crcalioncm  a  consideratione  creatoris  aus- 
picatur.  Fitium  Patris  imagtncm  esse,  nec  non 
inler  eos  uni/atem  disiinctioncmque  inveniri  de- 
7non.^trut.  Denique  hominem  ul  coynoscat  unde 
oriatur,  cujusve  imayinem,  et  in  qua  parte  eam 
gerat,  admonet. 

40.  Sed  ipsius  creationis  nostra;  seriem  conside- 
remus.  Faciamus,  inquit,  hominem  ad  nostram 
imayinem,  ct  ad  similitudinem  noslram  {Gcn.  i,  26). 
Quis  hicdicit?  Nonne  Deus,  qui  te  fecit  ?  Quid  est 
Dcus  ?  Caro,  an  spiritus?  Non  caro  utique,  sed 
spiritus,  cujus  similis  caro  esse  non  potest ;  quia 
ipse  incorporeus  et  invisibilis  est,  1?§  caro  autem 
comprehenditur  et  videtur.  Cui  dicit  ?  Non  sibi 
utique,  quia  non  dicit  faciam,  sed  faciamus.  Non 
angclis,  quia  ministri  sunt  ;  servi  autem  cum  do- 
mino,  et  opera  cum  auctore  non  possunt  opera- 
tionis  habere  consortium  :  sed  dicit  Filio :  etiamsi 
Judaii  nolint ;  etiamsi  Ariani  repugnent.  Sed  et 
JudKi  conticescant,  et  Ariani  cum  suis  parenti- 
bus  (80)  obmutescant,  qui  dum  unum  a  consortio 
divince  operationis  escludunt,  plures  inserunt ; 
et  praerogativam  quam  Filio  negant,  servulis  do- 
nant. 
■'il.  Sed  csto  :  ut  adminiculo  servulorum  ad  ope- 


(78)  Mss.  novem  satisprobati, ^hoi/  crealor  serpen- 
tis  creaturis  suis  talia  vel,  etc.  Alii  tamen  et  edit. 
anteponendi. 

(79)  Codices  Carn.,  Corb.  vctus,  Th.  ac  Reg.,  ut 
lalutem  acquiras,  dum  formidantur  ilta. 


(80)  Edit.  vet.  et  mss.  quinque,  fum  suis  parihus. 
Rom.  ct  mss.  Ben.,  cum  suis  partibus.  Alii  aliquot, 
cum  suis  patribus,  Carn.,  Corb.  vetus,  et  Th.,  ut  in 
textu. 


273 


HEXAEMERCN  LIB.  VI. 


274 


raQdum  Deus  vobis  indiguisse  videutur.  Si  operali  A 
communis  est  cum  angelis  Deo,  numquid  Deo  et 
angelisimago  communis  esf?Numquid  angclisdice- 
ret :  Faciamus  hominem  ad  noslram  imaginem,  clad 
similitadinem  nostram?  Sed  quid  sit  imago  Dei  audi 
dicentem  :  Qui  Qripuit  nos,  inquit,  de  potestate  tene- 
brarum,  et  transtulit  in  regnum  Filii  ctarilatis  sux 
(81),  in  quo  hahemus  redemptionem.remissionem  pec- 
calorum,  ijui  est  imagoDei  invisibilis,  cl primogenilns 
universx  crxalurx  {Coloss.  i,  13-15).  Ipse  estimago 
Dei  Patris,  qui  semper  est,  et  erat  in  principio. 
Denique  imago  est  qui  dicit :  Phitippe,  qui  videt 
vie,  videt  et  Palrem  (Joan.  xiv,  8).  Et  quomodo  tu 
cum  imaginein  vivam  Patris  viventis  vidcas,dicis  : 
Oslende  notns  Palrem  ?  non  credis  quia  ego  in  Patre, 
et  Pater  in  me  esl  [Ibid.  9,  10)  ?  Imago  Dci  virtus  -n 
est,  non  infirmitas  :  imago  Dei  sapientia  est,  ima- 
go  Dei  justitia  est :  sed  sapientia  divinaest,et  sem- 
piterna  justitia.  Imago^  Dei  est  solus  ille,  qui 
dixit :  fyo  f/  Paler,  unum  sumus  Uoan.  x,  30); 
ila  liabens  similitudinem  Patris,  ut  divinitatis,  et 
plenitudinis  habeat  unitatem.  Ubi  dicit  faciamus, 
quomodo  intequalitas?  Cum  iterum  dicat  ad  simi- 
liludinem  nostram,  ubi  est  dissimilitudo?  Sic  et  in 
Evangelio  ubi  dicit  Ego  et  Puter,  utiquo  non  una 
persona  est :  ubi  autcm  ait  unum  sumus,  nulla  est 
discrepantia  divinitatis  aut  operis.  Non  igitur  in 
utroque  una  persona,  sed  una  substanlia  est.  Et 
bene  addidit  sumus,qma.  semper  esse  divinum  est, 
ut  coaeternum  credas,  quem  putabas  dissimilem 
esse.  yEternus  est  enim,  de  quo  dicit  Moyses  :  Qui 
est  misit  me  (E.rod.  iii,  14).  Pulchre  etiam  illud  C 
pra;misit.  Ego  el  Pater.  Nam  si  Patrem  prajmisis- 
set,  tu  minorem  Filium  judicares  :  scd  prasmisit 
Filium.quem  nonconvenit  credi  Patre  superiorcm. 
Adjunxit  Patrem,  ut  advcrtas  Deum  Patrem  et  Fi- 
lium  cjus  ordinis  pra;judicio  non  teneri. 

i'Z.  .itlende,  inquit,  tibi  soli  [Deut.  v,  9).  Aliud 
enim  sumus  nos,  aliud  sunt  nostra,  aliud  qu.-e 
circa  nos  sunt.Nos  sumus,hoc  est,anima  et  mens  : 
nostra  sunt  corporis  membra,  et  sensus  ejus : 
circa  nos  autem  pecunia  cst,  servi  sunt  et  vita; 
istius  apparatus.  Tibi  igitur  uttende,  ct  te  ipsum 
scito,  hoc  cst,  non  qualcs  lacertos  habcas,  non 
quantam  corporis  Ibrtitudinem,  non  quantas  pos- 
eessiones,quantam  potentiam,sed  qualem  animam 
ac  mcntem,  unde  omnia  consilia  proficiscuntur,  n 
ad  ([uam  operum  tuorum  fructus  refertur.  Illa  est 
enim  [)lcna  sapientiae,plena  pietatis  atque  justitia^ ; 
quoniam  omnis  virtus  a  Deo  129  est.  Cui  dicit 
Deus  :  Ecce  ego ,  Jerusalem ,  pinxi  muros  tuos 
{Isa.  xux,  16) ;  illa  aniraa  {De  pxnil.  dist.  2,  cap. 
///(1  anima)  a  Deo  pingitur,  qua  habct  in  se 
virtutum  gratiam  rcnitcntcm,  splcndorcniquc  pic- 
talis.  Illa  anima  bcne  picta  est,  in  qua  rlucet  di- 
vinae  operationis  effigios.  illa  animabene  picla  cst, 

(Kl)  Ita  mss.  plures  ac  potiores  citm  edil.  anti- 
quioribus.  Den.  tamcn  et  alii  cuin  edit.  Gill.  ct 
Uom.,  Filii  charilalis  sux. 


in  qua  est  splendor  gloriaj,  et  paternm  imago 
substantice.  Secundum  hanc  imaginem  qua;  reful-  | 
get,  pictura  pretiosa  est.  Secundum  hanc  imagi- 
nem  Adam  ante  peccatum  :  sed  ubi  lapsus  est, 
deposuit  imaginem  coelestis,  surapsit  terrestris 
effigiem.  Sed  fugiamus  hanc  imaginera  quae  in- 
trare  civitatem  Dei  non  potest,  quia  scriptum  est  : 
Domine,  in  civitate  tua  imaginem  corum  ad  nihilutn 
rediges  {Psal.  lxxii,  20).  Et  non  intrat  indigna 
imago,  et  qua;  intraret,  excluditur ;  quia  nm 
inlrabit,  inquit,  in  cam  omne  commune,  et  faciens 
exsecrationem  et  mendacium  {Apoc.  xxi,  27) :  sed 
ille  intrabit  in  eam,  cujus  in  fronte  Agni  nomen 
scriptum  est. 

43.  Anima  igitur  nostra  ad  imaginem  Dei  est.  | 
In  hac  totus  es,  homo  ;  q^iia  sir.e  hac  nihil  es,  sed 
es  terra,  et  in  terram  resolveris.  Denique  ut  scias 
quia  sine  anima  caro  nihil  est :  Nolite,inquit,timere 
eos  qui  possunt  corpus  occidere,  annimam  autem  non 
po.^isunt  [Matlh.  x,  28).  Quid  igitur  in  carne  pra;su- 
mis,  qui  nihil  amittis.si  carncm  aniiseris?  Sod  il- 
lud  time,  ne  animae  tuw  defrauderis  auxilio.Quam 
enim  dabit  homo  commutationem  pro  anima 
sua,  in  qua  non  exigua  sui  portio,  sed  totius 
humanas  uuiversitatis  substantia  est  ?  Ha2C  est 
per  quam  ca;teris  ferarum  aviumque  dominaris  I 
animantibus:  ha;c  est  ad  imaginem  Dei,  corpus  ' 
autem  ad  speciem  bestiarum.  In  hac  pium  diviuiB 
imitationis  insigne  j  in  illo  cum  feris  ac  belluis  vilc 
consortium. 

CAPUT  VIII. 
Ut  prescius  inteHigatur  ubi  divina  simililudo  resideat, 
corporis  el  animx  dotes  exumimuitur.  Ostenditur 
totum  hominem  animx  vocabulo  desiynari.  Qut 
Dei  imagincm  fuco,  crudelitale,pcrfidia  oblittcrant, 
objurgantur.  Sub  hxc  e.rliorUdio  ad  vigilantiam 
contra  vitia,  et  pauperum  ac  divitum  inter  se  com- 
paratio  caput  absolvit. 

44.  Sed  tractcmus  limatius  quid  sit  ad  imaginem 
Dei.  Caro  numquid  ad  imagincm  Dei  est  ?  Ergo  in 
Deo  terra  est(82) ;  quia  caro  terra  cst.  Ergo  cor- 
porcus  Deus.  Ergo  infirmus  ut  caro,  passionibus- 
que  siibjectus.  El  fortc  caput  tibi  videatur  ad 
similitudincm  Dci,  quia  eminet ;  aut  oculi,  quia 
intucnlur  ;  vcl  aurcs,  quia  audiunt.  Si  altitudinem 
speetcs,  num  proceri  videmur,  quia  paululum 
vertice  eminemus  a  terris?  Sed  ideo  non  pudet, 
eo  nos  similcs  Dei  dici,  quia  serpcntibus  coeteris- 
quc  reptantibus,  aut  quia  damulis,  atque  ovibus, 
et  lupis  celsiorcs  sumus?  et  quantum  in  ea  parto 
cameli  nobis  atque  clephanti  proceriores  sunl? 
Obtutus  est  quidcm  pra;stans,  spectare  elomenta 
mundi,  cognosccre  qua;  nullus  annuntiet,  sed  luus 
deprehendat  aspectus  ;  verum  hoc  ipsura  quanlum 
esl  quod  vidomus  ;  ut  eo  ad  simililudincm  Dei 
nos  essc  dicainus,  qui  oninia  vidct,  spcctat  omnia, 
130    latcntcs    doprehcndil    affcctus  ,    scrulalur 

82)    Edit.    Iloui.,    Scd   Irarlcmus   clinmliu.^i    qui 
lactum  .tit  ad  imuginem  Dei,  Curo  numquid  ad   inui- 
gincm  Dei  facla  est?  Non.  Alioquin  ergo  in  Deo,  elc. 


a 


275 


S.  AMBROSII 


276 


cordi3  occulta  ?  Non  pudet  hoc  din^re 
me  totum  vidore  non  possim?  Qiiod 
est,  video  ;  quod  a  tergo  est,  videro  non  possum. 
Cervicem  meam  nescio,  non  novi  occipitium^rencs 
meos  videre  non  possum.  Similiter  quantum  est 
quod  audivimus  ;  cum  id  quod  paululum  distet, 
videre  et  audire  non  possim  ?  inlerjecli  parietes 
sint,  impeditur  aspcctus,  impeditur  auditus.  Dein- 
de  corpus  nostrum  uno  in  loco  li.Tret,  angusto  in- 
cluditur  spatio.  Omnes  fer£B  latiores  sunt  homine, 
omnes  etiam  velociores. 

45.  Non  ergo  caro  potest  esse  ad  imaginem  Dci, 
sed  anima  nostra  quns  libera  est,  et  diffusis  cogi- 
tationibus  atquc  consiliis  huc  atque  illuc  vagatur, 
quae  considerando  spectat  omnia.  Ecce  nunc  su- 
mus  in  Italia,  et  cogitamus  ea  qme  ad  Orientales 
aut  Occidentales  partes  spectare  videntur,  et  cura 
illis  versari  videmur  qui  in  Perside  sunt  constituti, 
et  illos  videmus  qui  degunt  in  Africa,  si  quos 
cognitos  nobis  ca  terra  suscepcrit  :  sequimur  pro- 
ficiscentes,  inhoircmus  percgrinantibus,copuIamur 
absentibus,  alloquimur  scparatos,  defunctos  quo- 
que  ad  colloquium  resuscitamus,  eosque  ut 
viventes  complectimur  et  tenemus,  et  vitae  officia 
his  usumque  deferimus  Ea  igitur  est  ad  imaginem 
Dei,  quE  non  corporeo  Kslimatur,  sed  mentis 
vigore  :  quse  absentes  vidot,  transmarina  visu  obit, 
percurrit  aspectu,  scrutatur  abdita,  huc  atque 
illuc  uno  momento  sensus  suos  per  totius  orbis 
fines  et  mundi  secreta  circnmfert:  qure  Deo  jun- 
gitur,    Chrislo    adhMrct,    dcscendit   in    infernum, 


cnm  ipse  A.  sunt,  Sic  enim  legimus,  dicente  Paulo  :  Scimus 
ante  pcdes  autem  (/uoniam  dHigcnlihus  Dcum  omnia  concur- 
runl  iii  bonum,  iis  qui  secundum  propositnm  131 
vocati  sunt  sancLi:  quos  prxscivil,  ct  praedestinavil 
conformes  fieri  imaginis  Filii  sui :  ut  sit  primoge- 
nitus  in  mullis  fralribm.  Quos  aulem  pnedesiinavil, 
lios  et  vocavit  :  et  quosvocavil,  tios  et  justifiravit:  quos 
autem  justifiravit ,hos  et  clarifcavit  [Rom.wu  28-30). 
Utrum  igitursecundum  corpus,  an  secundum  ani- 
mam  juslificatio  tibi  conferri  videatur,  qusso  res- 
pondeas.Seddubitarenonpotes,cumjustitiaundeju- 
stillcatio  derivataest,mentis  utique  non  corporis  sit. 
47.  Pictus  es  ergo,  o  homo,  et  pictus  a  Domino 
Deotuo.  Bonum  habes  artificem  atque  pictorem, 
Noli  bonam  delere  picturam,  non  fuco  sed  veritate 
T.  fulgentem,  non  cera  expressam  sed  gratia.  Deles 
picturam,mulier,  si  vultum  tuum  materiali  candore 
oblinas,  si  acquisito  rubore  perfundas.  Illa  pictura 
vitii,  non  decoris  est ;  illa  pictura  fraudis,  non 
simplieitatis  est ;  illa  pictura  temporalis  est,  aut 
pluvia,  aut  sudore  tergitur ;  illa  pictura  fallit  et 
decipit ;  ut  neque  illi  placeas,  qui  placere  deside- 
ras,  qui  intelligit  non  tuum,  sed  alienum  csse 
quod  placcas  ;  et  tuo  displiceas  auctori,  qui  videt 
opus  suum  esse  deletum.  Dic  mihi,  si  supra  arti- 
ficem  aliquem  inducas  alterum,  qui  opus  illius 
superioris  novis  operibus  obducat,  nonne  indigna- 
tur  ille,  qui  opus  suum  adulteratum  esse  cogno- 
verit  '.'  Noli  tollere  picturam  Dei ,  et  picturam 
meretricis  assumcre,  quia  scriptum  est :  Tollam 
ergo  membra  Ctiristi,  et  faciam  mcmhra  meretricis? 
atque  asccn  Jit,  libera  versalur  in    coslo.    Denique  C  .4i.si<   (f   Cor.    vi,    15)!   Quod     si    quis    adulterat 


audi  dicentcm  :  iVo.s<ra  autem  conversatio  in  ccclis 
est  [Phil.  iii,  20).  Non  estergo  ad  imaginem  Dei, 
in  qua  Deus  semper  est !  Sed  aiuli  quia  ad  imagi- 
nem  esl  Dei.  Dicit  enim  Aposfolus:  Nos  itaque 
omnes  rcveluta  facie  gloriam  Dei  speculanles  ad 
eamdcm  imaijinem  rcformamur  a  gloria  in  gloriam, 
sicut  a  Domini  spiritu  [II  Cor.  iii,  18). 

40.  Quia  igitur  cognovimus  animam  csse  ad 
imaginem  Dei ;  nuncconsideremus  utrum  de  anima 
potuerit  dici :  Faciamus  hominem  ad  imaginem. 
I  Sed  audi  et  istud,  quia  anima  nomine  hominis 
^  nuncupatur.  Scriptum  est  enim  in  Genesi  :  Filii 
autem  Joseph  qui  facti  sunt  ei  in  ^Egijplo,  animx 
novein.    Omnes  ergo  animx   qux   intravenml   cum 


opus  Dei,  grave  crimen  admittit.  Grave  est  enim 
crimen  ut  putes  quod  melius  te  horao  quam  Deus 
pingat.  Grave  est  ut  dicat  de  te  Deus  :  Non  agnos- 
co  colores  meos,non  agnosco  imaginera  meam,non 
agnosco  vultum  quem  ipsc  formavi,  rejicio  ego 
quod  meum  non  est.  Illum  qusere  qui  te  pinxit  : 
cum  illo  habeto  consortium  :  ab  illo  sume  gratiam, 
cui  mercedem  dedisti.  Quid  respondebis  ? 

48.  Quod  si  grave  esf  adulterare  opus  Dei,  quid 
de  illis  dicemus,  qui  interficiunt  opus  Dei,  qui  hu- 
manuin  sanguinem  fundunt,  qui  vitam  quam  Deus 
donavit,  extorquent,  qui  dicunt:  Tollamus  Ju- 
stum,  quia  inutilis  est  nobis?Unde  bene  lectum 
est  hodie  :  Vulpes  foveus   habent,    et    volucres   coeli 


Jacob    in     /Egijplum    septuuginla    qninque    [Gen .  Q  nidos  ubi  re^uicscant :   Filius   autem    hominis   non 

habct  ubi  caput  suum  rciiinet  [Matth.  viii,  20). 
Vulpes  crgo  se  abscondit  in  fovea,  avis  se  tuetur 
in  nido  :  homo  non  absconditur  in  fovea,  sed  de- 
cipitur.  Fovea  vero  os  hominis  est,  fovea  alta  pe- 
ctus  est  hominis,  ubi  sunt  noxia  et  fraudulenta 
consilia,  nialK  cogitationes.  Tu  ambulas,  et  alius 
tilii  foveam  paral.  In  medio  laqueorum  ambulas, 
quos  absconderunt  tibi  in  via  inimici  tui.  Omnia 
ergo  circumspice,  ut  effugias  sicut  damula  de  reti- 
bus.ct  sicut  avis  de  laqueo.  Damula  retia  aspectus 
vivacitate  dcclinat ;  avis  devitat  laqueos,  si  ad  su- 
periora  se  conferat  et  terrena   supervolet.    In    su- 


XLVT,  27).  Et  inulto  aptius  aniina  vel  homo  Latinc 
vel  Grsece  5tvOpi.)-o;  d.citur  ;  alterum  ab  humani- 
tato,  alierum  ab  intucndi  habens  vivacitate, 
quae  magis  animai,  quam  corpori  convenire  non 
dubium  est.  Cui  rei  etiam  illlud  jure  concuriil 
dictum  in  Threnis  Jercmiie  :  fSonus  est  Dominus 
sustinentilnis  eum,  aniin.,v  qu.v  qii:i'rit  cum  [Thrcn. 
III,  23).  De  horainibus  dixit,  ct  animam  adjicicn- 
dam  putavit.  Melius  enim  qua;rit  ista  si  sola  sit, 
abduoens  se  a  corporis  cceno,  ct  a  cupiditnte 
oarnali.  Ipsa  est  ad  imaginem  Dei  conformis 
Domini  Jcsu.  Qui  autcm  conformes  Filii  Dci,sancti 


277 


HEXAExMERON  LIB.  VI. 


278 


perioribus  enim  nemo  tendit  retia,  laqueum  nullus  A  Dei  es.  Cognosce   te,    homo  ;    quia   gloria  es  Dei. 


abscondit.  Ideo  cujus  conversatio  in  supernis  est, 
hujus  non  solet  in  praedam  venire  capturH.  Sed 
quid  miraris  si  homo  13?  decipitur  ab  homine, 
quando  Filius  hominis  ubi  requiesceret,  non  habe- 
bat"?  Et  ille  quidem  tnlem  hominem  fecit,  in  quo 
caput  suum  reclinaret.  Sed  posteaquam  in  pectore 
nostro  non  requies  proximi  coepit  esse,  sed  fovea; 
posteaquam  alter  alteri  neolere  coepit  insidias, 
quem  juvare  deberet,  caput  suum  Christus  avertit 
a  nobis  :  sed  postea  tamen  maluit  illud  morti  olTcr- 
re  pro  nobis  ^83).  Xoli  igitur  esse  fraudulentus, 
crudelis,  immitis  ;  ut  in  te  Christus  caput  reclinel 
49.  Denique  cum  fecisset  piscium  belluas,  cum 
fecisset  ferarum  genera  et  bestiarum,  non  requie- 
vit:  requievit  autem  posteaquam  hominem  ad 
imaginem  suam  fecit.  In  quo  rcquiescat  audi  di- 
centem  :  Supra  quem  rcquiescam  nisi  iupc.r  humi- 
lem  et  quielum,  ct  tremcnlem  vcrba  mea  (Isa.  lxvi, 
2)?  Esto  ergo  humilis,  et  quietus,  ut  in  tuo  Deus 
requiescat  affectu.  Qui  non  requievit  in  bestiis, 
multo  magis  nonrequiescetinpectore  bestiali.Sunt 
enim  animi  bestiales,  sunt  fers  forma  hominum 
indutK,  de  quibus  dicit  Dominus  :  Attenilite  voiis 
a  falsis  prophetis,  qui  veniunl  ad  vos  in  vestitu 
oviunt,  inlus  autem  sunt  lupi  rapaces  {Matth.  vii, 
15).  In  his  ergo  non  requievit  Deus  :  sed  requievit 
in  moribus  humanis,  quod  fecit  Deusad  imaginem 
suam  et  similitudinem,  quando  fecit  virum  qui 
non  debet  velare  caput  suum  ;  quoniam  imago  et 
gloria  est  Dei.  Hujus  viri  animaj  dieit :  Ecce  ego, 


Audi  quomodo  gloria.  Propheta  dicit  (8.5),  Mirabilis 
facta  esl  cognilio  tua  ex  me  (Psal.  cxxxvm,  6),  hoc 
e=t,  in  meo  operc  tua  mirabilior  est  facta  majestas, 
in  consilio  hominis  lua  sapientia  pradicatur.  Dum 
me  intucor,  quem  tu  in  ipsis  cogitationibus  occul- 
tis  et  internis  affectibus  deprchendis,  scientiaj 
tuee  agnosco  mysteria.  Cognosce  ergo  te,  o  homo, 
quantus  sis,  et  attende  tibi  ;  ne  quando  laqueis 
implicatus  diaboli  fias  prada  venantis  ;  ne  forte 
in  fauces  telri  illius  loonis  incurras,  qui  133 
rugit  et  circuit  quasrens  quem  devoret.  Attendc 
tibi,  ut  consideres  quid  in  tc  inlret,  quid  ex  tc 
exeat.  Non  de  cibo  dico,  qui  absorbetur  et  egeri- 
tur,  sed  de  cogitatione  dico,  de  scrmone  assero. 
T>  N'on  in  te  intret  alieni  tLuii  cuucupiscentia,  non 
irrepat  in  tuam  mentem,  non  rapiat  oculus  tuus 
transeuntis  femina;  pulchriludinem,  animus  non 
includat,  non  sermo  tuustentamentorum  machinas 
nectat,nonin  dolo  prodat,  non  maledicD  prosimum 
aspergat  opprobrio.  Venatorem  te  fecit  Deus,  non 
expugnatorem,  qui  dixit :  Ecce  ego  mitto  venatores 
multos  [Jerem.  xvi,  16) :  venatores  non  criminis, 
sed  absolutionis  ;  venatores  non  culpa;  utique,  sed 
gratiffl.Piscator  Christi  estjCui  dicitur:  Amodo  eris 
homincs  vivilicans  {86)  {Luc,  v,  iO).  Sic  mitte  retia 
tua,  sic  mitte  oculos  tuos,  sic  mitte  sermones  tuos  : 
ut  nullum  opprimas,  sed  alleves  fluctuanles.  At- 
tende,  inquit,  tibi  {Eccli.  xxviii,  30).  Sic  sta,  ne 
cadas  :  sic  curre,  ut  ad  bravium  pervenias  :  sic 
certa,  ut  ssp*  decernas  ;  quia   legitimo  debetur 


Jerusalem,    pin.vi    muros    luos     {Isa.    xlix,    16).  C  corona  certamini.  Millcs  es,  hostem  diligenter   ex 


Non  dixit,  pinxi  ventrem  tuum :  non  dixit, 
pinxi  inferiora  (84)  tua  :  sed  dixit,  pinxi  mu- 
ros  tuos,  valida  se  asserens  homini  murorum 
dedisse  prssidia  :  ut  si  pergivil  speeulator  in  por- 
tis  sit,  obsidionis  possit  periculum  propulsare. 
Dicit  itaque:  Non  tibi  voluptates  dedi,  non  iUece- 
bras  cupiditatura,  non  incentiva  luxurice,  non 
alieni  decoris  concupiscentiam,  sed  dedi  tibi  fiin- 
damenta  muralia,  dedi  tibi  turrium  cxcelsa  fasti- 
gia,  in  quibus  constitutus  expiignnri  ab  hoste  non 
metuas,  nec  ingruentium  legionum  terribilia  licet 
tentamenta  formides.  Denique  habes  in  Isaia,  quia 
justi  anima  dicit,  vel  Ecclcsia  :  Ego  civitas  munila, 
ego  civitas  ohsessa  {Isa.  xxvii,  iO),  munita  perChris- 


plora  ;  ne  tibi  nocturnus  irrepat :  athleta  es,  ma- 
nibus  adversario  propior  esto,  quam  vultu :  ne 
oculum  feriat  tunm.  Siber  obtulus  sit,  argutus  in- 
cessus  ;  ut  irruentem  effundus,  cedenlem  occupes, 
vulnus  vigilanti  aspectu  exeas,  forti  congressu  re- 
pellas.  Quod  si  fucris  vulneratus,  altende  tibi, 
curre  ad  medicum,  qua^re  remedium  poenitenliae. 
Attende  tibi  ;  quia  carnem  habes,  qua;  cito  labitur: 
veniat  tibi  bonus  animarum  mcdicus  sermo  divi- 
nus,  aspcrgat  tibi  oracula  Domini  tanquam  nicdi- 
camenla  salubria.  Attcnde  tibi,  ne  fiat  vcrbum  abs- 
conditum  in  corde  tuo  iniquum  :  serpit  enim  sicut 
venenum,  et  lethalia  infert  conlagia.  Attende  tibi : 
ne  obliviscaris  Deuin  qui  fecit  te,  nc  nomen  ejus 


tum,  obsHssa  per  diabolum.  Scd  non  debet   obsi-  J)  in  vanuin  accipias. 


dionem  vereri,  cui  Christus  adjutor  est.  Munitur 
enim  gratia  spiritali  ct  siBcularibus  periculis  obsi- 
delur.  Undc  et  in  Canticis  habes  dictum  :  Egomu- 
rus,  etuljera  mea  turres  {Canl.  viii,  18).  Muins  est 
Eoclesia,  turrcs  ejus  sunt  sacerdotes,  quibus  abuii- 
dat  etde  naturalibus  veriium,  ct  de  moralibus  di- 
scipli  na. 
^  50.  Cognosce  ergo  te,  decora  aniiiia  ;  (|uia  imaqo 

(83)  In   odit.    Paris.   1614   et   10:K   desunt,   .scd 
postca  tamcn  maluil  illud  morti  offcrrc  pro  noliis. 

(84)  Quinque  mss.,  intcriora  tua. 

(85)  Mss.  Carn.,  Th.,  Rcg.,  Colb.  ct  Corb.  vetus 


51 .  Altende  libi,  lex  dicit,  ne  cum  manducaveris, 
et  satiatus  fueris,  et  domos  a;dificaveris,  et  habilarc 
Cffiperis,  ct  pecoribus  tuis  repletus  fueris,  et  uuro 
et  argento  abundaveris,  elomnibus  qua;cunquetibi 
fuerint,  in  nuiltitudine  exaltes  tc  corde,  cl  oblivi- 
scaris  Duminum  Ueuin  tuum  {Dcut.  viii,  10-14). 
Quid  eiiim  habes,  o  homo,  quod  non  acccpisli? 
Nonnc     h;vc     omnia    sicut    umbra    pra;tcreunt? 

Audi  quomodii  gloriims  l'rophcta  dicat. 

(86)  Quuluor  ms.-i.,  homines  capicns :  ut  etiam 
supra,  I.  V,  c.  6,  n.  ll>. 


279 


S.  AMBROSII 


280 


Nonne  domus'tua  haeo  pulvis  esfet  ruina?.' Nonne  A 
haec  omnia  falsa  (87)?  Nonne  sieculi  hujus  lliesau- 
'  rus  vanitas  est?  Npnne  tu  ipse  es  oinis?  Respice 
in  sepulcra  hominum,  et  vide  quid  ox  te  nisi  cinis 
et  ossa  remaneljunt,  hoc  est,  ex  corpore  tuo  :  res- 
pice,  inquam,  et  dic  mihi  quis  ibi  dives,  quis 
paupersit?  Diseerne  inopes  ac  potentes.  Nudi  om- 
nes  nascimur,  nudi  morimur.  Nulla  discretio  inter 
cadavera  mortuorum  ,•  nisi  forte  quod  gravius  foj- 
tent  divitum  corjiora  distenta  luxuric.  Quem  audi- 
sti  pauperem  cruditate  deruncl.uin  ?  Prodest  illi 
inopia  sua;  exercct  corpus,  non  opprimit.  Nec  ta- 
men  audivimus  justum  derelictuni,  et  semen  ejus 
quasrens  panem  ;  quoniam  qui  bene  operatur  in 
terra  sua,  abundat  alimentis.  Attende  ergo  tibi, 
dives  ;  quia  et  tu  carnem  portas  sicut  pauper.  t> 

"834  52.  .Mtende  tibi,  pauper;  quia  anima  tua 
pretiosa  est ;  et  si  caro  mortalis,  diuturna  anima: 
et  si  tibi  deest  peounia,  non  deestgratia  ;  et  si  non 
est  domus  ampla,  non  diffusa  possessio,  roeh]m 
patet,  terra  libera  est.  Omnibus  in  commune  ele- 
menta  donata  sunt,  patent  a;que  divitilius  atque 
pauperibus  ornamontamundi.Numquid  pulchriora 
pretiosissimarum  domorum  aurala  laqucaria,quani 
cocli  facics  slellis  insignita  fulgentibus  ?  Numquiil 
latioradivitum  rura,  quani  spatia  terrarum?  Unde 
ad  eos  qui  domum  ad  domum,  ct  villam  ad  vil- 
lam  jungunt,  dictuni  est :  yumquid  soli  habilnhUis 
supcr  termm{Isa.v,8)'!  Majorem  domum  tu  habes : 
pauper,  in  qua  clamas  et  exaudiris:  0  hnwl,  in- 
quit  propheta,  quam  maijna  est  domus  Dei,  et  in- 
gens  locus  possessionis  cjus!  Magnus  et  non  hahct  C' 
finem,  allus  et  immenms  {Baruc.  iii,  24,  25).  Do- 
mus  Dei  diviti  cst  communis,  et  pauperi  ;  difficilo 
est  tamen  divitem  intrare  in  regnura  coilorum. 
Sed  forle  dolcs,  quod  nullum  tibi  auratorum  ly- 
chnorum  lumen  refulgeat ;  sed  multo  illuKlrior 
tibi  lumine  circumfuso  luna  resplendot.  De  hyeme 
forsitan  quereris,  quia  nulla  tibi  hypocausta  an- 
helantibus  ignibus  vaporcntur  ;  sed  habes  solis 
calorem,  qui  tibi  orbem  terrarum  temperet,  et  hy- 
berno  te  defondat  a  frigore.  An  illos  beatos  putas, 
qui  servitiorum  sequentium  slipantur  catervis? 
Sed  qui  alienos  pedes  requiruut,  suis  uti  nesciunt. 
Denique  a  paucis  praeceduntur,  a  plurimis  portan- 
tur.  Nisi  fortc  illud  miraris,  quod  abundant  aurn, 
argento,  pecunia  :  quantis  abundant  vides,  quantis  Ij 
egeant  non  vides.  Sed  oburneis  loctis  accumbero 
pretiosum  putas;  et  non  consideras  pretiosiorem 
esse  terram_,  quas  pauperi  thoros  graniinum  slernit, 
in  quibus  dulcis  requies,  suavis  est  soinnus,quem 
ille  aurea  cotnposiliis  sponda,  tota   pcrvigil    nnoto 

(87)  Ita  rass.  Car..  Corb.  vetus,  Th.  el  alii 
quinque.  At  13en.  cum  rcliquis  utque  cdil.,  fahala. 

(88)  Mss.  dceem  optima^  nol;e.  Illud  pra:terea. 

(89)  Rom.  edit.  ac  mss.  Carn.,  ct  jurcm  nomen 
Domini.  Cocn.,  el  pcrjurem  nomcii  Domini;  vet. 
edit.  ac  mss.  bene  multi,  ct  jurem  in  nominc,  etc. 
Omnium  antiquissimi  non  agnoscunt  prKpositio- 
nem. 


qutTrit,  et  non'capit.  0  quanto  te  ille  beatiorem 
judicat  vigilans''quiescentem  !  Illud  praetereo  (88), 
quod  mulio  esl  pra3stantius  ;  quoniam  justus  qui 
hic  eguerit,  illic  abundavit ;  et  qui  hic  laborem  tole- 
raverit,  illicconsolationem  habebit :  qui  autem  hic 
receperit  bona,  illic  mercedem  eorum  sperare  non 
poterit.  Panpcrtas  enim  mercedem.suam.  reservat, 
census  absumit. 

53.  Attende  ergo  tibi,  pauper,  attende,  dives  ; 
quia  et  in  paupertate  et  divitiis  tentamenta  sunt. 
Ideoque  Sapiens  dicit :  Divitias  et  pauperlatem  ne 
dcdcris  milii  [Prov.  x\x,8).  Et  qua  ratione-petie- 
rit  hoc  dicit;  satis  est  enim  homini  habere  quod 
sibi  sufficit.  Quia  divitis  ut  epulis  ventrem,  ita 
animum  curis  sollicitudinibusque  distendunt.  Ideo- 
que  petit  constitui  sibi  qua;  opus  sunt  et  sufficien- 
tia:  Ne  rcplelus,  inquit,  mcndax  fiam,  et  dicam  : 
Quis  mc  videf!  Aut  faclus  paujier  furlum  faciam, 
et  jurcm  nomine  Domini  (89)  {Ihid.  9).  Fugienda  igi- 
tur  et  eavenda  sunt  tentamenta  mundi ;  ne  pau- 
per  desperet,  ne  opulens  insolescat.  Scriptum  est 
enim  :  Cum  expuleris  gentes,  et  coeperis  uti  terris 
eorum-,  ne  dicas:  Virtus  mea  et  manus  mea  hanc 
mihi  possessionem  paravit  {Deul.  viii,  (7).  Sic  est 
qui  opes  suas  merito  ascribit  suo.  Et  ideo  quasi 
probatus  proprium  non  agnoscit  errorem :  sed 
longo  trahit  fune  135  peccatura.  Nam  si  credat 
quod  accessio  peeunise  aut  fortuiti  eventus  aut 
turpis  astutioe  sit,  non  habet  locura  insoleotia  in 
quibus  aut  nulla  laus,  et  inanis  labor,  aut  cupidi- 
tas  inverecunda  sit  modura  nesciens  ponere  volu- 
plali. 

CAPUT  IX. 
Dc   corporis  liuinam  pr(estanlia,  dcque  sinijulorum 
cjiis  memhrorum  conformatione,  dispositione  atque 
olficiis. 

54.  Sed  jam  etiam  de  ipso  hominis  corpore  ali- 
qua  dicenda  sunt,  quod  prsstantius  cajteris  decore 
et  gratiaesse  quis  abnuat?  Nam  etsi  una  atque 
eadem  omnium  tcrrenorum  corporum  videatur 
esse  substantia,  firmitudo  et  proceritas  quibusdam 
major  in  bestiis;  forma  tamen  huraani  corporis 
esl  venustior,  status  erectus  et  celsus  ;  ut  neque 
enorniis  proceritas  sit,  neque  vilis  et  abjecta  pau- 
xillitas(90):  tum  ipsa  habitudo  corporis  suavis  et 
grata  ;  ut  neque  belluina  vaslitas  horrori,  sit,  nec 
gracilitas  tenuis  infirraitati. 

55.  Ao  primura  omnium  cognoscamus  humani 
corporis  fabrieam  instar  esse  mundi.  Siquidem  ut 
coelum  eminet  aeri,  terris,  mari  quae  (91)  velul 
qutedam  membra  sunt  mundi  :  ita  etiam  caput  su- 
pra  reliquos  arlus  nostri  corporiscernimus  eminere 

(90i  Ua  mss.  duodecim  cum  vet.  edit.  Codex  au- 
tem  Ccen.  et  Vict.  unus,  pusillitas.  Alii  et  edit,  re- 
centiores,  pusillanimitas. 

(91)  Edit  omnes,  td  calum  cminet  aeri,  terris 
maria,  quse,  etc.  Mss,  aliquot,...  tcrris  7nariqnc. 
Alii  majori  numero  et  auctoritate,  ut  supra  in 
tcxtu. 


281 


HEXAEMERON  LIR.  VI 


s)cg 


praestantissimumque  esse  omnium,  tanquam  inter  ^.  obsequia  servulorum,  et  prajcepta  singulis  obeunda 


elementa  ccelum,  tanquam  arcem  inter  reliqua  ur 
bis  mcenia.  In  arce  hac  regalem  quamdamhalnlare 
eapientiam  secundum  propheticum  dictum  :  Quia 
oculi  sapieiUis   in  capite  ejus  (Eccle.  n,   14):  hanc 
esse  caeteris  tutiorem,  et  ex  illa  omnibus  membris 
vigorem  providentiamque  deferri.  Quid  enim  robur 
et  validitas  lacertorum  proficiat,  quid  velocitas  pc- 
dum,  nisi  capitis  velut   principis   sui    imperialis 
qucedam  adminiculetur  potestas  ?  Ex  hoc  enim  aut 
destituuntur  univer:?a,  aut  omnia  iulciuntur.  Quid 
agat  fortitudo,  nisi  oeuloduce  utatur  ad  pr.Tlium? 
Quid  fuga,  si  desit  obtutus  ?  Carcer  est  (92)  totum 
corpus  tcnebroso  inhorrens  situ  ;  nisi  oculorum  il- 
luminetur  aspectu.  Quod  ergo  sol  et  luna  in  ccelo 
hoc  sunt  oculi  in  homine.  Sol  et   luna  duo  mund\ 
lumlna  ;  oculi  autem  quKdam  in  carne  sidera  ful- 
gent  desuper,  et  inferiora  claro  illuslrant   lumine, 
nec  patiunturnoctis  quibusdam  nos  tenebris  impli- 
cari.   Speculatores  quidam  nostri  die  ac   nocte  ex- 
cubant.  Nam   ex   sopore    membris    ca;teris    citius 
excitantur,    et    vigilantes  circumspectant    omnia ; 
viciniores  enim  sunt  cerebro,   undc  omnis   manat 
usus   videndi.    Nique  vero    prajpropere  quisquam 
huc  descendisse  me  credat,   quod  relicto    vertice 
oculos  pra;dicem,  cum  alienum  non    sit   summam 
rem  in  parte  laudare.  Oculos  enim  certum  est  esse 
capitis   portionem.    Caput   itaque    oculis    cxplorat 
omnia,  auribus  occuIUi  riinatur,  cognoscit  abscon- 
dita,   audit  quid  aliis  agatur  in  terris. 


decernit.  Videas  imperatori  suo  singula  gratuito 
stipendio  militare.  Alia  portant,  alia  pascuat,  alia 
defcndunt,  vel  ministerium  suum  exhibent ;  pa- 
rcnt  ul  principi,  ancillanturiit  domino  (91).  Inde 
vehit  qua;dam  procedit  tessera,  quam  deheant  pe- 
dos  obirc  regionem,  quaj  milit.T.  munia  nianus 
consummandis  operibus  exscquantur,  quam  ventcr 
abstinendi  vel  edendi  formam  imposita!  teneat  dis- 
ciplin<e. 

58.  Huic  frons  libera,  nudis  aperia   tcraporibus, 
qu;e  mentis  habitum  specie  sui  prodat:  nunc  h-cta, 
nunc  tristior:  nunc  erecta  ad  severitatcm,  nunc  ad 
lenitatemremissior,  quae  signisforensibusinlernam 
exprimatvoluntatcm.Imagoquajdam  animiloquitur 
T»  in  viiltu,    fidei  basis  in  quaquotidie  Domini  nomen 
inscribitur  ettenetur.  Eam  gcmin;e  sepcs  supcrci- 
liorum  sequuntur,  qua;  oculis  munimenta  pra;ten- 
dunt,  prastexunt  gratiam  ;  ut   et  venustas  decoris 
arrideat,  et  diligcntiu  protectionis  assistat.  Si  quid 
enim  de  capite  sordium  decidat,  aut  arenaj  pulvis, 
aut  ros  nebula-,  aut  humescenlis  vcrticis  sudor,  ex- 
cipitur  supcrcilio,  ne  teneras,  otfcnsaacic,  visiones 
moUium  perturbet  oculorum. 

59.  Adha;rcnt  vclut  quibusdam  montium  superci- 
liis  oculi ;  ut  et  protegenle  montis  cacuminc  tutio- 
res  sint,  ct  tanquam  in  summo  locati,  de  quadam 
scena  superiore  universa  prospectent.  Ncque  enim 
oportebat  eos  humilcs  esse  sicut  aures,  velos, 
ipsosque  narium    interiores    sinus.  Specula   enim 


„,,..,.  .     .  semper  ex  alto  est ;  ut  advenientium  catervarum 

56.  Ipse  autem  vertex  capitisquam  suavis  et  gra- p  ,      '.  ,        ■  •.     ,       x 

^  .  .^       ^  j    ,^^  <-,  hoslihum  exploran  possit  advcntus,  nc  improviso 


tus,  quam  speciosa  cssaries,  quam  reverenda  13S 
in  senibus,  quam  veneranda  in  sacerdotibus,  quam 
terribilis  in  bellatoribus,  quam  decorain  adolescen- 
tibus  ;  quam  compta  in  mulieribus,  quam  dulcis  in 
pueris?.\lium  sexum  crinita  non  decet,  alium  tonsa 
non  decet.  Exarboribus  licetqu*  humani  sitgratia 
capitis,  a;stimare.  In  capite  arboris  omnis  est  fru- 
ctus,  ibi  omnis  est  pulchritudo,  illius  coma  nos  aut 
a  pluviis  tegit,  aut  defcndit  a  sole.  Tolle  arbori 
comam,tota  arbor  ingrata  est.  Quanto  igiturmajor 
humani  capitis  ornatus  esf,  qui  cerebrum  nostrum 
hoc  est,  sodem  ori  ginemquo  nostrorum  scnsuum 
capillis  capitis  munit  et  vestit ;  ne  aut  frigore  ve- 
xetur  aut  a;stu?  Illic  enim  fons  uuivcrsorum  est ; 
el  ideo  ubi  injuria  nocet,  ibi  gratia  pra;eminct. 

57.  Quid  sine  capite  cst  homo,  cum  tolus  in  ca- 
pite  sit  ?  Cum  caput  videris,  hominem  agnoscis  :  si 
caput  desit,  nuliaagnitio  csse  potest:.jacct  truncus 
ignobilis,  sinc  honore,  sine  nomine.  Sola  a;re  fusa 
principum  capita,  ct  ducti  vultus  de  a;re  vcl  de 
marmore  ab  hominibus  adoranlur  (93).  Non  imme- 
rilo  igitur  huic  quasi  consultori  suo  ca;tcra  mem- 
bra  famulantur,  el  circumferunl  illud  servili  gesta- 
raine  sicut  nuinen,atquc  insublimelocatum  vehunt. 
Unde  ccnsoria  potcslatequo  vult  dirigit  quorumdam 

(92)  Car.  mss.,  Qiiid  tu  mias?  Desit  obtulus  carcer 
est,  etc. 

(93)  Mss.  Corb.  unus  ct   Vict.   cliam   unus>  "'' 


occupent  oliantem  vel  urhis  populum  vel  impera- 
toris  e.xercitum.  Sic  latronum  quoquc  caveutur  in- 
cursus,  si  oxploratores  137  in  muris  aut  turribus 
aut  monlis  excelsi  supercilio  sint  locati ;  ut  desu- 
pcr  spectcnt  plana  regionum,  in  quibus  insidiae 
latronum  latere  non  possint.  In  mari  quoque  po- 
situs  si  quis  lerra;  appropinquare  se  conjicil,  in 
ipsa  mali  fastigia,  et  celsa  autennaruin  cornua 
voti  explorator  ascendit,  et  adhuc  invisibilcm  reli- 
quis  navigantibus  eminus    terram  sahilut. 

60.  At  forte  dicas.  Si  specula  edilior  necessaria 
fuit,  cur  non  supra  summum  vcrticem  c;ipitis  oculi 
conslituti  sunt,  sicut  caucris  vel  scarabajis  in 
summo  sunt,  quibus  licet  nuUum  c.iput  appareat, 
j)  coUa  ac  dorsa  tamcn  ca^lcro  eorporc  celsiora  sunl? 
Sed  illis  testa  valida,  nec  tain  teiiuis  membrana 
sicut  nobis,  quaj  facile  possit  otfendi,  ruboquc  ct 
cajteris  inlerscindi  sentibus.  .Vliis  quoquc  animaii- 
tibns  hujusinodi  specios,  ut  possint  oculos  aut  ad 
cervicem  coiilcrrc,  ut  cqui,  ac  bovcs,  uc  propemo- 
dum  omncs  fcr;c,  aut  ad  alas  suas,  ut  uves  quo 
tuta  quiotcpotiaulur.  Nobis  autem  in  summa  prope- 
moduni  corporispartcconslituioculosopporluiltun- 
quain  in  arce,  et  ab  onini  vel  mininia  olfonsiono 
defendi,  qua;  duo  sibi  compugnantiu   vidcbantur. 

hominihus  adorndiilur. 

(94)  Uig.,  Gcm.,  Corb.  unus  ot  Vict.  unus,  ul  do- 
mind!. 


283 


S.  AMBROSII 


284 


Natn  si  in  humili  essent  propter  tutamen,  munus  A.  Nam  nisi  itaesset,    quis   non  ad  omnem   fortioris 


impediretur  :  si  iti  vertice,  paterent  ad  injuriam. 
Itaque  ne  ^el  usui  muneris  aliquid  detralierctur, 
vel  aliquid  aii  propulsandam  injuriam  non  prospi- 
Ct  retur  (95),  eo  lcei  ooulos  constituit,  cui  supercilia 
desuper  non  iiiiuimumprotectionisimpertiant,  sub- 
ter  malcE  aliquantulum  clevata;  haud  exiguum  mu- 
nitionisadjungant,  interiorem  psrtcmsepiantnares, 
exteriorem  quoque  frontis  malarumque  gibbiextu- 
borent:  et  licet  ossium  compage  connexa  et  aequata 
confinia  cireumvallare  videantur,  inter  hcBC  medii 
sunt  oculorum  orbes,  et  tuti  ad  cavendum,  et  ad 
intuendum  liberi  ,  et  decori  ad  graliam,  ut  pote  in 
erystalli  specien  refulgentes.  In  quorum  medio 
pupillse  sunt,  qure  videndi  munus  operautur.  Hoe  ne 
qua  incidentis  injurife  offensione  laidantur,  pilis 
hinc  inde  consertis  velut  quodam  vallo  per  circui- 
tum  muniuntur.  Unde  tulum  sibi  auxilium  poslu- 
lans  Propheta  ait:  Ciistodi  me,  Doiniiie,  ut  pupiltam 
oculi  (Psul.  XVI,  8);  ut  protectionis  divina3  fieret 
ei  tam  sollicita  et  tuta  custodia,  quam  pupillam 
oculi  tutissimo  quodam  naturee  vallo  munire  di- 
gnatusest.  Simul  quia  innocentia  et  integritas  levi 
sorde  aspersa  viulalur,et  gratia;  sut-p  munus  amitlit: 
ct  ideo  prospicicndum  ne  quis  eam  pulvis  erroris 
oblimct,  aut  uUa  vexct  festuca  peocati ;  quia  scri- 
ptum  est :  Ejice  primumtrabem  de  oculo  tuo,  el  lunc 
videbis  ejirere  festuram.  de  ocuto  fratris  tiii  (Mattli. 
vii.  5). 

61.  Ilaque  propter  oculos  ferunt  medendi   periti 
cerebrum  horainis  in  capite  locatum,  alios    aulem 


sonum  vocis  attonitus  redderetur,  cum  inter  ipsa 
subsidia  frequenter  improviso  iclus  clamore  nos 
obsurdescere  sentiamus?  Tum  velut  quasdam  pro- 
pugnacula  videas  praetendere  adversus  frigoris 
asperitatem,  calorisque  flagrantiam;  ut  nequefii- 
gus  penetret  ductus  patentes,  neque  nimiusadurat 
aestus.  Sinuatio  autem  interiorum  aurium  modu- 
landi  quemdam  numerum  prsstat  et  disciplinam. 
Siquidem  per  anfractus  aurium  quidam  rhytinus 
efficitur  (97),  et  modulis  quibusdam  ingressaesonus 
vocis  exprimitur.  Tenaces  praeterea  sermonis  ac- 
cepti  ipsos  esse  anfractus  aurium  usus  ipse  nos  do- 
cet.  Siquidem  velut  in  concavis  montium,  vel  in 
recessu  rupium,  vel  in  anfractu  fluminum  vox  au- 
„  ditur  dulcior,  et  responsa  suavia  referens  echo  re- 
sultat.  Ips«  quoque  sordes  anrium  non  inutiles 
qua;  ligant  vocem:  ut  tenacior  ejus  in  nobis  et 
memoria  sit,  et  gratia. 

03.  De  naribus  autem  quid  loquar,  quae  bivio  et 
proccro  foramineantrum  quoddam  recipiendis  odo- 
ribus  prajstant ;  ut  non  perfunctorie  odor  transeat, 
sed  diutus  inhoereat  naribus,  et  earum  ductu  cere- 
brum,  sensnsque  depascat  ?  Ideo  diutius  odor  fla- 
grat  acoeptus  quam  sermo  resonat,  aut  visus  ap- 
paret.  Plerumque  quod  momento  brevi  fueris  odo- 
ratus,  toto  die  tibi  spirat  in  naribus.  Per  eas  quo- 
que  purgamenta  capitis  defluunt,  et  sine  fraude 
atque  offensione  aliqua  corporis  derivantur. 

64.  Est  etiam  non  mediocris  sensus  in  tactu,  at- 
que  in  eo  voluptas  gratissima,  sincerumque  judi- 


nostri  corporis  sensus    propter  cerebrum    finitimo  C  cium.  Plerumqueenim  tactu  probamus,  qus  oculis 
quodam  esse  domioilio  coustitutos.  Inilium    enim      probare  non  possumus. 


ncrvorum  et  omnium  sensuumvoluntarice  commo- 
tionis  cerebrum  est,  atque  inde  omnis  eorum  qua; 
diximus,  causa  manat.  Inilium  autem  arteriarum 
et  insiti  caloris.quo  animantur  et  tepefiunt  vitalia, 
cor  esse  plerique  arbitrantur.  Sansuum  autem  sin- 
gulorum  velut  orgatium  flSSnervi  sunt,  qui  velut 
chordae  et  fides  quaedam  de  cerebro  oriuntur,  et 
per  partes  eorporis  in  singula  qufeque  uflioia  deri- 
vantur.  Ideoque  mollius  est  c^teriscerebrum,  quia 
omnes  suscipit  sensus  (96) ;  unde  omnes  nervi,  et 
quo  referunt  universa,  quae  vel  oculus  viderit,  vel 
auris  audierit,  vel  odor  inhalaverit,  vel  lingua  in- 
crepuerit,  vel    os    saporis   acceperit.   Quod    enim 


65.  Postremum  quoque  offieium  est  oris  aut  lin- 
guffi,  quod  tamen  omnibus  vires  ministrat.  Nam 
neque  oculi  vigorem  videndi  haberent,  nisi  virtu- 
tem  substantiae  corporalis  accipercnt,  qus  cibo 
defertur  et  potu,  neque  aures  audiendi,  aut  nares 
odorandi,  aut  manus  taagendi,  nisi  corpus  omne 
confortetur  alimentis.  DeDcimus  enim  viribus,  nisi 
eas  cibi  competentis  assiduitate  reparemus.  Denique 
confecti  fame  nullis  oblectantur  sensuum  volupta- 
tibus,  sed  quasi  exsortes  eorum  delinimenta  non 
sentiunt. 

139  06.  Quid  ego  describam  dentium  vallum, 
quo  cibus    conficitur,  et  plenae  fit  vocis  expressio  ? 


molle,  ad  compassionemaptius  :quod  autemdurum  n  Quae  sine  denlibus   alimonia   delectaret?  Denique 


ex  aliquo  rigore  nervorum,  ad  agendum  efficacius. 
62.  Praestantissiinum  quoqueaudiendimunusest, 
et  visui  siipra  gratia.  Ideo  aurcs  exstantiores  sunt; 
ut  et  ornatus  decorem  praeferant,  etexcipiant  omne 
illud  quidquid  de  vertice  sordium  humorisve  deflu- 
xerit  ;  simul  ut  in  earura  sinibus  vox  repercussa 
sine   oifensione   interiores    ingrediatur    anfractus. 


aevi  maturos  plerumquo  oernimus  hoc  ipso  citius 
senescere,  quod  amissis  dentibus  nullam  possint 
cibi  virtutem  validioris  assumere.  Ideo  muta  infan- 
tia,  quia  non  habet  adhuc  organum  vocis. 

07.  Linguae  quoque  non  solum  in  loquendo,  sed 
etiam  in  edendo  munus  pretiosissimum  est.  Ea  enim 
velut  plectrum  loquentis,  et  qusdam    eJentis    est 


(95)  Sex  mss.,  snimuneris.  Etpaulo  post.,  Carn., 
Ben.,  Cor.i,  ct  aiii  fcrc  oranes  antc  prospiceretur, 
omittunt  negationem. 

(90)  Mss.  aliquot,  et  edit,  vet.,  unde  omnes  ncrvi 
quwrunl  unirersa.  Rom.,  co  enimnerri  refcrunt  Jini- 
versa,  Alii  codices  non  pauci,  unde  etnem,  ct  qux 


referunt,  etc.  Optime   Ben.  ut  in  testu. 

(97)  Mss.  Gen,  ac  Big.  quidam  T^ovio;,  id  est, 
garrulitas.  Alii  atque  edit.,  quidam  rliijtmus,  id  est, 
numerus  musicus,  vel  ut  Ben.  inter  lineas  habet ; 
dulcis  sonus. 


II 


28S 


HEXAEMERON  LIB.  VI. 


286 


manus,  quae  defluentem  cibum  dentibus  suggcrit  ct  A  rentem  divinas  argult  vocis  oraculo.  Illud   quoque 


ministrat.  Vox  quoque  aeris  quodam  romigiovohi- 
tur,  etperinane  portatur,  eademque  vis  quee  aerem 
verberat,  nunc  commovet,  nunc  demulcet  audientis 
aCfectum,  iratum  mitigat,  fractum  erigit,  solaturdo- 
lentem.  Sit  igitur  nobis  canorum  commune  cum 
avibus.  Sed  apud  quem  quo  sono  vocis  utatur,  quod 
est  ralionabilc,  non  potcst  cum  omnibus  animanti- 
bus  irrationalibus  scilicet  esse  commune.  Nam  cl 
ipsi  sensus  communes  nobissuntcum  animantibus 
csteris  :  sed  tamen  non  eadem  hiscsteraa  animan- 
tes  industria  utuntur.  Erigitbucula  ad  coelum  ocu- 
los,  sed  quid  spectet  ignorat.  Erigunt  fers,  crigunt 
aves,  omnibus  est  liber  aspectus ;  sed  soli  inest 
homini  eorum  quae  aspicit  affectus  interpres.  Spe- 


prt-ecipuum,  quod  soli  bomines  ore  exprimimus, 
quiB  corde  sentimus.  Itaque  cogitationes  tacitae 
mentis,  oris  sermone  signantur.  Quid  cst  igilur  os 
hominis,  nisi  quoddam  sermonis  adilum,  fons  dis- 
putationis,  aula  verborum,  promptuarium  volunla- 
tis?  .\bsolvimus  velut  quamdam  humani  corporis 
regiam,  in  quasillicet  ([u;cdam  quantilas  porlio- 
nis,  forma  tamen  universitatis  est. 

fiO.  Sequitur  guttur  per  quod  totius  corporis  vi- 
tale  commercium,  et  spiritus  hujus  commtalus  in- 
funditur.  Succedunt  brachia,  et  validi  lacertorum 
tori,  validiE  ad  operandum  manus,  et  proceriori- 
bus  digitis  habiles  ad  teiiendum.  Hinc  aptior  usus 
opcrandi,  hinc  scribendi  elegantia,  et  ille  calamus 


ctat  oculis  ortus  obitusque  signorum,  videt  orna-  n  scribae  velociter  scribentis,  quo  divina;  vocis  ex 


mentum  cccli,  miratur  stellarum  orbes,  fulgores 
quoque  diversos  intelligit  singulorum  (9S),  quando 
hesperus  surgut,  quando  lucifer:  cur  ille  vesperti- 
nus,  hic  matutinus  irradiel:  quos  molus  Orion 
habcat,  quos  kma  defectus :  quemadmodum  sol 
suos  norit  occasus,  circuitus  quoque  cursus  sui 
solemnitate  custodiat.  Audiunt  quoque  animantes 
caitera;,  sed  quis  prceter  hominem  audiendo  cogno- 
scit?  Secreta  sapientiae  solus  homo  ex  omnibusge- 
neribus  quae  in  terris  sunt,  auditu  et  meditatione 
et  prudentia  colligit,  qui  potest  dicere :  Audiam 
quid  loquaturin  me  Dominus  Deus.  Hoc  est  pre- 
tiosissimum,  quod  homo  divinie  vocis  sit  organum, 
et  corporalibus  labiis  exprimit  coeleste  oraculum, 
sicut  illuc  est :  Clnma.   Quid  clamabo'/  Omnis  ca^-o 


primuntur  oracula.  Manus  est  quaj  cibum  ori  mi- 
nistrat :  manus  est  quae  prasclaris  enitet  factis,  quas 
conciliatrix  divinaj  gratiae  sacris  infcrtur  altaribus, 
per  quani  offerimus  et  sumimus  sacramenla  C(rlc- 
stia  ;  manus  est  qus  operatur  paritcr  atque  dispen- 
sat  divina  mysteria,  cujus  vocabulo  non  dedigna- 
tus  est  se  Dei  filius  dcclarari,  diccnte  David  -.Dcx- 
tera  Domini  fccit  virtutcm,  dc.rlcra  Domini  exallavit 
me  (Psal.  cxvii,  16j.  Manus  est  qu;D  fccit  omnia, 
sicut  dixit  Deus  oranipotens  :  Nonnc  manus  mea(2) 
fecil  bajc  omnia  {Isa.  lxvi,  2)?  Manus  est  totius 
corporis  propugnaculum,  capilis  defensatrix.  Qua; 
cum  sil  loco  inferior,  totum  verticem  corait,  ct  ho- 
nesto  venustat  ornatu. 

0.  Quis  digne  explicet  pcctoris  cratem,  ventris- 


fenum  {Isa.  xl,  6).  Accepit  quod  diceret,  et  cla-  C  que  mollitiem  ?  Aliter  enim  viscera  molliora  non 

possent  fuveri,  et  intestinorum  sinus  duris  haud 
dubie  ossibus  la;derentur.  Quid  tam  salutare,  quam 
ul  pulmo  cordi  finitimo  limitc  jungcrotur  ;  ut  cum 
exarserit  cor  ira  ct  indignatione,  puluionis  sangui- 
neatqunhumore  citius  lemperetur?  Ideoque  mollior 
pulmo  est,  quia  madel  semper,  siniul  ut  rigorem 
indignationis  emolliat.  Hac  ideo  slrictim  percurri- 
mus,  ut  tanquam  indocti  (3)  obvia  perslringorc, 
non  tanquam  medici  plenius  scrutari  vidcamur  ct 
pcrscqui  (iu;e  natur;e  latibulis  abscondita  sunt. 

71.  Licn  quoque  cum  jecore  habet  viciuiam  fru- 
ctuosara,  qui  dum  assumit  quo  ipse  pai^catur,  abs- 
tergit  quidquid  sordium  deprehenderil ;  ut  pcr 
fibras  jecoris  minutiores('i)  ciborum  possinltenucs 


mavit.  Sibi  habeant  prudentiam  suam  quicoeliter- 
rarumque  spatia  radio  describunt.  Sibihabcant  in- 
tellectum  suum,  de  quo  dicit  Dominus  :  Kt  intel- 
lectum  prudentiuin  reprobabo  [I  Cor.  i,  19).  Neque 
numeros  orationis  ac  modos,  et  modulos  (99)  mu- 
sica2  sapientia;  constituam  in  loco  ;  sed  eani  sapien- 
tiam  definio,  de  qua  dicit  Propheta :  Incerta  el 
occulta  sapienti.x  tux  manifestasti  niilu  (Psal.  l,  8). 
68.  Quid  autem  luquar  de  osculo  oris,  quod  pie- 
tatis  et  charitatis  esl  pignus?  Osculantur  se  et  co- 
lumba;,  sed  quid  ad  humani  osculi  venustatem,  quo 
amicitia;  insigne  humanitatisque  pra;tulget,  in  quo 
plenac  charitatis  fidelis  exprimitur  aflectus?  Unde 
et  Dominus  velut  prodigii  genus  in  proditore  con- 


demnans  ait :  Juda,  osculo  Filium  140  /iom;>Hs  Q  atque  subtiles  reliquia;  transire,  qua;  vertanlur  in 
tradis  [Luc.  xxii,  48)!  hoc  est,  charitatis  insigno  sanguinem,  viribusquc  proficiaal,  el  non  cum  timo 
convertis  ad  signum  proditionis  et  inndcIHatis  in-  et  sordibus  egerautur.  Intestinoruin  vcro  circum- 
dicium?  Pacis  hoc  pignore  uteris  ad  officium  cru-  ploxi  orbes,  cl  sine  aliquo  licet  nodo  sibi  lamen 
delitatis  (I)?  Bestiali  igitur  oris  obsequio  inferen-  invicem  nexi,  quid  aliud  nisi  divinam  prospicien- 
tem  polius  necem,  quam  charitatis  lccdera  defc-      tiam  Creatorisostendunt ;  utnoncitoesca  pcrtrans- 


(98)  Ita  mss.  trederim.  Alii  vero  et  edit.  vot., 
inlclliqil  siijnorum.  HoKi....  aslrorum.  Ilursus  ubi 
edit.  ilom.,  quos  orlus  Urion.  Alia;  ct  mss.  legunt, 
quos  motus,  clc. 

(99)  Vct.  odit,  cum  mss.  aliquot,  numcros,  ratio- 
nes,  ac  mndos  et  modulos,  etc.  Oill.  ct  llom.  cum 
rnss.  pluribus  ac  melioribus,  ut  nos  in  textu,  uisi 
quod  Rom,  omittit  ac  modulos. 


(I)  Trcs  niss.,  ad  officinam  rrudclilatis. 

l^)  Sic  dunilccim  mss.  ar  vet.  edit,  nisi  quod  in 
nonnullis  voxo/H/i/ii  pr;i'terniiltlliir.  Alii  ct  llom, 
cdit.,  omniu  enim  h.vc  fccil  munus  mca. 

(3)  Hom.  edit.,  // )//  indorti. 

(i)  Mss.  fere  oiunes  (.|iin  edit.  Hom.,  munilio- 
res.  Codcx  Val.  el  Dlon.  cum  cdil.  vcl..  minuliort'.<i, 


287 


S.  AMBROSII 


288 


seat,  et  statim  a  stomacho  14i    decurrat?  Quod  lit^  et  oninhim  lingua  confiteatur  quoniam  Dominus  Je- 


si  fieret,  jugis  fames  et  continua  vorandi  libido  hO' 
minibus  gigneretur.  Exinanitis  enim  visceribus  et 
exhaustis,  dum  momentariaelTusione  vacuarentur, 
necesse  esset  inexplebilem  atque  insaliabilem  cibi 
et  potus  generari  ciipiditatem,  quam  sine  dubio 
matura  mors(5)  sequerotur.  Ideoque  provide  con- 
ficitur  primum  esca  in  utero  superiore,  deinde  in 
jecore  coquitur,  ejusque  vapore  digestus  transfun- 
ditur  succus  ejus  in  reliquas  corporis  partes;  eaque 
substantia  artus  aluntur  humani,  quam  juveiies 
accipiunt  ad  incrementum,  senes  ad  perseveran- 
tiam  ;  reliquum  autem  velut  superfluum  per  in- 
testina  deducitur,  et  per  iliud  extransverso  ostium 
derivatur. 

72.  Denique  etiam  in  Genesi  arca  Noe  ad  fabri- 
cam  humani  corporis  accipitur,  de  qua  dixitDeus: 
Fac  tibi  arcam  cx  lignis  quadratis,  niilos  facics  in 
ea,  et  bituminabis  cam  intus  ctforis  liituminc',  et  sic 
facics  eam  [Gen.  vi,  14).  Et  infra  :  Ostium  vcro  fa- 
cies  ex  transvcrso  :  inferiora  autem  arcx  bicamera- 
ta  et  tricama-ata  facics  (Ibid.  16).  Hoc  ergo  signifi- 
cat  Dominus,  qupd  osiium  ex  posteriori  sit  parte, 
per  quod  egerantur  ciborum  superflua.  Decore 
enim  Creator  noster  ductus  reliquiarum  a  vultu  ho- 
minis  avertit,  nedum  alvum  purgamus,  inquinere- 
mus  aspectum.  Simul  illud  considera,  quod  ea  qucC 
pudoris  plena  sunt,  eo  loco  conslituta  sunt,  ubi 
operta  vestibus  dedecere  non  possint. 

73.  Venarum  pulsus  vel  infirmitatis  internuntius, 
vel  salutis  est.  Eajdem  tamen  cum  toto  diffusajsint 


sus  in  gloria  cst  Dei  Patris  [Phil.  ii,  10  ct  11).  Duo 
enim  sunt  qua;  pra;  cjeteris  Deum  mulcent,  huinili- 
tas,  et  fides.  Pes  itaque  exprimit  humilitatis  affe- 
ctum,  et  sedulK  servilulis  obsequium  :  fides  aequat 
Filium  Patri,  atque  utrique  eamdem  gloriam 
confitetur.  Recte  autem  non  plures,  sed  duo  sunt 
homini  pedes  ;  quaterni  enim  podes  feris  ac  belluis 
sunt,  bini  avibus.  Et  ideo  unus  quasi  de  volatili- 
bus  est  homo,  qui  alta  visu  petat  (7),  et  quodam 
remigio  volitet  sublimium  sagacitate  sensuum.  Et 
ideo  de  eo  dictum  est,  Renovabitur  sicut  aqidlse 
juventus  tua  (Psat.  cii,  5) ;  eo  quod  propior  sit  cce- 
lestibus,  et  sublimior  aquilis,  qui  possit  dicere: 
Nostra  autem  conversatio  in  coelis  est. 

CAPUT  X. 
Diei  scvto,  totique  adeo  opcri  finem  positurus,  quo- 

moilo  Dcus  rcquievisse  clicatur,  aperit,  et  Crealoris 

lamlibus  sermonem  coronat. 

Ib.  Sed  jam  finis  sermoni  nostro  sit,  quoniam 
completus  est  dies  sextus,  et  mundani  operissum- 
ma  conclusio  est;  perfecto  videlicet  homine  in  quo 
principatus  est  animantium  universorum,  et  sum- 
ma  quaedam  universitatis,  et  oninis  mundanae  gra- 
tia  creatura;.  Certe  deferamus  silentium  ;  quoniam 
requievit  Deus  ab  omnibus  mundi  npGribus  :  re- 
quievit  autem  in  recessu  hominis,  requievitin  ejus 
mente  atque  proposito.  Fecerat  enim  hominem  ra- 
tionis  capacem,  imitatorem  sui,  virtutum  Eemula- 
torem,  cupidum  coelestium  gratiarum  (8).  In  his 
requiescit  Deus   qui   ait :   Supcr  qucm  requiescam. 


corpore,  neque  nuda  atque  intecU-e  sunt,  et  ita  le-  C  nisi  supra  humilem,  ct  quiettm,  et  trementem  verba 
vibus  operiuntur  visceribus  (6) ;  ut  explorandi  co-      mea  {Isa.  lxvi,  2)? 


pla  sit,  et  celeritas  sentiendi,  quando  nulla  est  vi- 
scerum  crassitudo,  quas  pulsum  possit  obducere. 
Ossi  quoque  omnia  tenui  operta  sunt  viscere,  et 
revincta  nervis  ;  pracipue  tamen  capilis  levi  tecta 
sunt  corio.  Unde  quopossint  aliquod  adversumim- 
bres  etfrigorahaberemunimen,  capillisdensioribus 
vestiuntur.  Quid  de  genitalibus  loquar,  quae  venis 
e  regione  cervicis  per  renes  lumbosque  deductis 
suscipiunt  genitale  semen  ad  munus  et  ad  gratiam 
procreandi? 

74.  Quid  de  officio  pedum,  qui  totuin  corpussine 
ulla  sustinent  oneris  injuria?  Flexibile  genu,  quo 
pi-ffi  ca2teris  Domini  mitigaturoffensa,  ira  mulcetur, 


76.  Gratias  ergo  Domino  Deo  nostro  (9),  qui  hu- 
jusmodi  opus  fecit  in  quo  requiesceret.  Fecit  coe- 
lum,  non  lego  quod  requieverit  ;  fecit  terram,  non 
lego  quod  requieverit,  fecit  soleni,  lunam  et  stel- 
las  nec  ibi  lego  quod  requieverit,  sed  lego  quod 
fecerit  hominem,  et  tuncrequievit,  habens  cui  pec- 
cata  dimitteret.  Aut  forte  tuncjam  futuras  Domini- 
cm  passionis  praecessit  mysterium,  quo  revelatum 
est  quia  requiesceret  Christus  in  homine,  qui  re- 
quiem  sibi  prsdestinabat  in  corpore  pro  hominis 
redemplione  secundum  quod  ipse  dixit :  Ego  dor- 
mivict  requicvi,et  cxsuirexi;  qnoniam  Dominussus- 
cepit  me  [Psat.  iii,  6).  Ipse  enim  requievit,  qui  fe- 


gratia  provocatur.  Hoc  enim  Patris  summi  erga  r>  cit :  cui  est  honor,  gloria,  perpetuitas  a  saeculis,  et 
Filium  donum  est :  Ul  in  nomine  Jesu  omnc  genu  nunc,  et  semper,  el  in  omnia  saecula  sa;culorum. 
curvctur,  cmlestium,  terrestrium  14?  et  infernorum  ;      Amen. 


(5)  Ita  mss.  ac  vet.  edit.  ;  Rom.  vero,  immatura 
mors :  quod  etiam  suo  sensu  nequaquam  caret. 

(0)  Viscera  intordum  carncs  sunt,   quomodo   su- 
muntur  apud  Virg.  I.  i.  ^■Enei  d.  in  hoc  versu  : 
Terf;ora  iliripiunt  costis,  et  viscera  uudant ; 
at  hoc  loco  videtur  ea  vox  pellem  signare. 

(7)  Vat.  codex,  alta  vi  suppctat ;  fortc  ex  hom., 
de  liomine  olim  apud  Basil,  decima,  nunc  vero  ei 
9.bjudicuta,     ubi    legitur,     <r'j|x-jpiiTTaTai     6i    xo'; 


•TTTiVOL^  xf,  TO'j  v6[iO'j  6yvi[j.EL.  Ibldem  post  quatuor 
verba  mss.  aliquot  et  omnes  edit.,  sublimium  cogi- 
talionum.  Dion.,  suhlimium  cogitationum  ct  sagaci- 
tale  sensuum.  In  reliquis  autem  iisque  probatissimis 
vox  cogitationum  omittitur. 

(8)  Vat.  codices    duo,   et  edit.  Rom.,    caclestium 
Qaudiorum. 

[9)  Mss.  aliquot,  Gratias  ago  Domino,  etc. 


289  LIBER  DE  PARADISO.  —  ADMONITIO.  290 


"»  m  LIBRUM  DE  PAIUDISO  ADMOiMTK). 


Librum  deParadiso  ut  Ambrosii  primum  e?se  opus  non  audemus  asserere,  ita  illum  in  priraorum  or- 
dinem  referre  haudquaquam  dubitamus.  Est  quidem  cur  non  aliter  existimemus.  Cum  enim  varia 
multiplicique  doctrina  referta  sit  ea  lucubratio,  illam  primo  statim  anno,  quo  ut  ipse  aiebat  (lib.  i  Of- 
fic.  1),  raplus  esl  a  tribimalibus  atque  administrationis  infulis  ad  sacerdolium,  composuisse  vix  cuiquam 
videatur.  Verum  non  facile  consentiemus  eamdem  ultra  insequentem  annum  esse  rcjicicndam  ;  quando- 
quidem  Vir  sanctus  epistola  ad  Sabinum  (epist.  42)  a  se,  cum  nondum  esset  vetcranus  sacerdos,  hoc 
idera  opus  ja»!rf»(/i/m  elucubratum  commemorat.  Id  autem  circiter  annum  reparata;  salutis  375  conti- 
gisse  hmo  licet  colligas,  quod  cum  374  ad  episcopatum  cooptatus  sit  .\mbrosius,  nihil  videatur  prohibe- 
re,  quonimus  illi  manum  ultimam  prius  adjiceret,  quam  primara  libris  de  Virginibus,  quos  nonduni 
iriennalis  sacerdos  (lib.  ii  de  virgin.,  circ.  finem)  scripsit,  admoveret. 

Hoc  in  libro  de  Paradiso  disputat,  ac  perbrevi  sacri  textus  expositione  ostendit,  quid  qualis,  el  ubi 
fuerit  (cap.  1) ;  quid  egerint  in  eo  primi  parentes  ;  qua  fraude,  giio  ordine,  qua  arle  (Ibid.)  a  diabolo 
tentati  in  peccatum  tandem  lapsi  sint.  Praicipuam  vero  istic  operam  ponit  in  Apellis  discipulis  (cap.  2, 
5,  6  et  seq.)  qui  fcederis  antiqui  auctoritatem  impugnabant,  revincendis  :  sed  per  corum,  ut  videlur, 
latus  in  Manichsos,  qui  tum  temporis  Mediolanensem  infestabant  Ecclesiara,  telum  adigit,  cum  forte 
hactenus  palam  et  aperto  marte  illos  aggredi  non  esset  ausus.  Vanas  .Apellistarum  solvit  argutias,  et  in 
eos  tanto  vehementius  insurgit,  quanto  sollicitius  formidabat  ne  populo  vigilantia?  suae  nuper  commisso 
ha;reticorum  fallaciis  illuderetur.  Non  taraen  sola  hEreticorum  confutatione  circumscribitur  sancti  anti- 
stitis  labor  atque  industria.  Ad  Judsos  quoque  protenditur,  quos  ille  opportunitatem  nactus  non  levi 
bracbio  impetit  ac  debellat.  Varias  prajterea  catholicorura  hominum  subinde  sententias  refcrt :  at  iis 
tantummodo  subscribit,  quas  putat  esse  veriores.  Quinimo  saepe  sspius  evenit,  ut  nuUa  earum  non 
repudiata  suam  ipsius  in  medium  proponere  haud  veroatur.  Et  his  fortasse  adducti  sunt,  qui  disputa- 
tionis  titulum  eidcra  huic  operi  adscripsere.  Subjicitur  quippead  calcem  antiquissimorum  codicum  Re- 
mensis  Ecclesia;  et  Claromontani  collegii,  in  illo  quidcm,  E.tjdicit  dispuiatio  de  Paradiso,  in  hoc  autcm, 
E.rplirit  Paradisi  disputatio  de  servanda  animx  puritntc.  \i  vero  in  utroque  inscribilur,  ivcipit  domni 
Ambrosiide  Paradiso,  ubi  vocera,  disputatio,  omissam  esse  ex  verbis  quibus  flniuntur,  conjicias.  Verum- 
tamen  cum  ab  Augustino  (lib.  ii  Conlra  Jul.  c.  5  et  ceet.)  libri  nomine  non  semel  haec  ipsa  commenta- 
tio  laudata  fuerit,  nobis  veri  videtur  similius  earadem  ipsi  inscriptionem  ab  .\mbrosio  inditam  esse ; 
atque  adeo  in  memoratis  codicibus  vocem  disputatio,  eo  sensu,  quo  librum  aut  quodcunque  scriptionis 
genus  significat,  intelligendara. 

Porro  illud  non  in  promptu  fuerit  definire,  num  ea  qusc  hoc  in  opere  continentur,  prius  ad  populura 
pronuntiata,  postniodura  in  libri  formam  more  suo  concinnaverit  Ambrosius.  Id  quidemitahaberc  haud 
male  forsan  inde  probaveris,  tum  quia  in  eo  exstent  bone  multa  quae  ad  informandos  Ghristianorum 
mores  pertineant,  tum  vel  maxime  quia  tota  disputatio  videatur  eo  collineare,  ut  ne  ha;retici  simplices 
menles  malitiosa  interprctaiione  traducant  (cap.  5).  Verum  cum  aliorum  doctoris  nostri  operum,  quac  in 
libros  c  concionibus  conversa  sunt,  characterem  in  hoc  minimc  deprchendaraus,  statuondum  est  vel 
commentationcm  hanc  nullo  modo  constare  concionibus,  vel  certe  istas  in  eum  ordinem  esse  redactas, 
qui  concionantem  Ambrosium  ne  minimo  quidem  indicio  redoleat. 

144  Ilic  autem  non  pra;termittendum  quajdamillum  non  tantum  e  Philonis  Judtei  libris  Atlegoriarum 
lcgis,  ut  putarunt  nonnulii,  dcsumpsissc,verum  etiam  cxcjusdcm  opeTode  nnmdi  opifirio.  Sed  pra>terquam 
quod  ca  pauca  sunt,  et  ad  allcgoricum  Scriptur.T  scnsum  pertincnt,  in  iis  ipsis  Philonis  mentcrn,  non 
verba  consectatur,  ct  qua;  apud  illum  auctorcm  Judaico  spiritu  inspcrsa  fuerant,  ca  in  sentenliam  evange- 
lica;  doctrinje  congruentem  Christiane  admodum  convertit  Ambrosius. 


>ee«c 


291 


S.  AMBROSIl 


292 


SANr/n    AMKROS 

MEDIOLANENSIS  EPISGOPI 

DE   PARADiSO 

LIBER  UrSUS  '^\ 


145CAPUTI. 

Quam  difficile  sit  de  pamdno  dissercre.  Ejns  inmcn 
auctor,  nalura,  silus,  incola  indicantar ;  el  res  ail 
mysticum  sensum  traducitur. 

\ .  Et  plantavit  (2)  Deus  paradistim  in  Eden  sc- 
cundum  orientem :  et  posuit  ibi  hominem  quem 
finxit  (Gen.  ii,  8).  De  paradiso  acioriuiidus  snrmo 
non  mediocrem  a;slum  (3)  nobia  videlur  incutere, 
quidnam  sil  paradisus,  et  ubi,  qualisve  sit,  invc- 
stigare  et  explanare  cupientibus  :  maxime  cum  Apo- 
stolus  sive  in  corpore,  sive  extra  corpus  nesciat, 
raptum  se  tamen  dicat  usquc  ad  tertium  coclum. 
Et  rursus  :  Scio,  inquit,  liujunmodi  homincm,  sive 
in  corpore,  sive  extra  corpus,  nescio,  Deus  scit ;  quo- 
niam  rapliis  csl  in  paradisum,  et  audivit  ineffahilia 
verba,  quae  non  licei  homini  loqui...  Pro  hujusmodi  ■ 
yloriabor,  pro  mc  autem  non  yloriahor,  nisi  in  in-  ' 
tlrmitatibus  mris  :  si  enim  voluero  gloriari,  non  ero 
stultus  :  nam  veritaiem  dico  [U  Cor.  xii,  3-6),  Er- 
go  si  hujusmodi  paradisus  est,  ut  eum  solus  Pau- 
lus,  aut  vir  aliquis  Pauli  similis,  cum  in  hac  vita 
degeret,  videre  potuerit ;  idem  tamen  sive  in  cor- 
pore,  sive  extra  corpus  viderit,  meminisse  non 
possit;  audierit  tamen  verba,  quibus  prohibitus  sit 
vulgare  quod  audierat  (i),  quo  tundem  nos  modo 
paradisi  situm  poterimusabsolvere,  quem  nec  vi- 
derepotuimus.  Et  si  potuissemus  vidcre,  prohibe- 
remur  tamen  aliis  intimare  146  "?  Simul  cum  Pau- 
lus  eitollere  se  rcvelationuni  subHmitate  sit  veri- 
tus,  quanto  magis  nobis  timendum  cst  id  sollicitius 
indagare  (5),  cujus  etiam  reveiatio  obiioxia  sit  pe- 
riculo '?  Non  igitur  byleii  (6)  hunc  paradisum  KSti-  I 

(i)  Scriptus  circ.  an.  373. 

(2)  Hic  textus  dosideratur  in  anliquis  edit.  et 
mss.  aliquot.  Attamen  in  abis  optiniffi  notaa  repe- 
ritur. 

(3)  Mss.  scpten',  mcium,  AUi,  ct  edit.  mclius, 
sestum. 

(4)  Ita  plerique  mss.  ct  vet.  cdit.  Alii  niss.,  quod 
audicrit.  Edit.  Rnm.,  quod  viderat. 

(5)  Mss.  aliquot,  stxulendum  est  id  sollicitus  indi- 
care. 

(6)  Mss.  non  pauci,  nec  contemnendi,  non  vileni 
igitur.  Forte  visibilem.  Sin,  hijlen  mavis  cum  aliis 
mss.  et  edit.  interpretare  materiem.  Vide  lib.  i, 
Hexaemeron,  cap.  1,  num.  1. 

(7)  Rom.  edit.,  jilantatum  ad  orienlem...  cl  pro- 


,  niare   debemus  ;  et  ideo  rehnquamus   Pauli  esse 
secretum. 

2.  Tamen  quoniam  hic  legimus  in  Genesi  a  Deo 
paradisura  esse  plantatum  secundum  orientem,  et 
ibi  esse  positum  hominem  (7)  quem  plasmavit 
Deus  ;  istius  paradisi  auctorem  jam  possumus  in- 
venire.  Quis  estenim  qui  potuit  fmgere  paradisum, 
nisi  omnipotens  Deus  qui  dixit  etfaclasunt,  nun- 
quam  indigens  (8)  eorum  quae  generari  vellet  ?  Ipse 
ergo  plantavit  paradisum  de  quo  dicit  Sapientia : 
Oninis  plantatio  quam  non  plantavit  Pater  meus, 
eradicabitur  {Matth.  xv,  13).  Bona  angelorum  plan- 
tatio,  bona  sanctorum.  Sancti  enim  sub  flcu  et 
vile  dicuntur  in  illo  pacis  futuri  (9)  tempore,  in 
quibus  typus  est  angclorum  {Mich.    iv;  4). 

3.  Ergo  paradisus  estplurima  ligna  habens,  sed 
ligna  fructifera,  ligna  plena  succi  atque  virtutis,  de 
quibus  est :  ExsuHabunt  omnia  ligna  silvarum  [Psal. 
xcv,  12)  ;  ligna  semper  florentia  viriditate  merito- 
rum,  sicut  illud  lignum  quod  plantalum  est  secus 
decursus  aquarum,  cujus  folium  non  defluet ;  quia 
tolus  in  eo  fructus  exuberat.  Hic  ergo  paradisus 
est. 

4.  Locus  autem  ejus  in  quo  est  plantatus,  vo- 
luptas(IO)  dicituF.  Unde  et  sanclus  Davidait.- 
Et  torrcntc  voluptatis  tux  potahis  cos  iPsal.  xxxv.  9). 
Legisli  enim  :  Quia  fons  procedit  ex  Eden,  qui  rigat 
paradisum  [Gcn.  ii,  10).  147  Hkc  igitur  sancto- 
rum  ligna  (11)  quc-e  plantata  sunt  in  paradiso,  qua- 
si  produvio  quodam  torrentis  spiritus  irrigantur. 
De  quo  etiam  alibi  ait :  Fluminis  impetus  Letificat 
civitatem    Dci  (Psal.  xlv.  5).  Est  autem  civitas  illa 

duciuni  csse  omne  lignuni  pulchrum  ad  visum,  et  bo- 
num  ad  escam. 

(8)  Vet.  edit.  cum  tribus  mss.,  numquid  itidi- 
yens. 

(9)  Eamdem  edit..  rcquiesceredicuntur  in  illopacis 
futurse.  At  rcquicscere  abest  ab  aliis  edit.  et  mss. 
omnibus.  Horum  alii  cum  vet.  edit.  legunt,  paris 
fulurx  ;  alii  majori  numero  et  anliquilate... /ufurt, 
sancli  videlicet. 

(10)  Rom.  edit.  sola,  plantntus  dicitur  Eden,  hoc 
cst  voluptas. 

(11)  Mss.  septem,  et  edit.  Am.,  sanctorum  lutni- 
na.  Era.,  sanctorum  Ihimina.  Gill.  cum  aliis  niss., 
sanctoruin  ligna.  Rom.  vocem  sanctorum  praeter- 
mittit. 


i 


293 


LTBER  DE  PARADISO. 


294 


quae  sursum  est  Jerusalem  libera,   in  qua  diversa  A  et  mali   displicere,  quia  posteaquam  giistaverunt 


sanctorum  merita  pullularunt. 

5.  In  hoo  ergo  paradiso  hominem  Deus  posuit 
quem  plasmavit.  Intellige  etiam  quia  non  eum  ho- 
minem  qui  secundum  imaginem  Dei  est,posuit,sed 
eum  qui  secundum  corpus.  Incorporalis  enim  in 
loco  non  est.  Posuit  autem  eum  in  paradiso  sicut 
solem  in  ccelo,  exspectantem  regnum  ccelorum, 
queraadmodum  creatura  exspectat  revalationem 
filiorum  Dei. 

6.  Ergo  si  paradisus  est  in  quo  erant  exorta  vir- 
gulta,  videtur  paradisus  anima  esse  quae  multiplicat 
semen  acccptum,  in  qua  virtusunaquffique  planta- 
tur,  in  qua  crat  etiara  lignum  vitoc,  hoc  est  sapien- 
tia,  sicut  dixit  Salomon  {Sap.  vii,  21-26) :  quia  sa- 
pientia  non  de  tcrra  esorta  est  (121,  sed  de  Patre. 
Est  enim  splendor  lucis  aeternaB,  et  emanalio  om- 
nipotentis  glorice. 

CAPUT  II. 
Qtwd  lignutn  scienlix  boni  et  mali  in  paradiso  fuerit, 
quodque  ibidcmserpcns  cxstiterit,  non  rcprehcndcn- 
dum.  Et  quid  nonnulli  per  serpentem,  Adamum  et 
Evam  intclle.rerint. 

7.  Erat  auteni  lignum  scientia;  boni  et  mali  in 
paradiso.  Sic  enim  habes  :  Quia  produ.xit  Deus  li- 
gnum  speciosum  ad  aspeclum,  el  bonum  ad  escam,  ct 
lirjnum  vilx  in  paradiso,  et  liijnum  scientiw  boni  ct 
mali  (Gen.  u,  9).  Postea  videbimus  utrum  el  hoc 
llgnum  speciosum  ad  aspectum,  et  bonum  ad  es- 
cam  fuerit  sicut  Ccotera.  Eo  enim  loco  hoc  oppor- 
tunius  disputabitur,  quo  hominem  ex  hoc   gustan- 


ex  eo  homines,  intellexerunt  se  esse  nudos ; 
attaniea  ad  consummationem  divinae  opcralionis 
dicam  tibi  et  hoc  lignum  in  paradiso  exortum, 
et  ideo  a  neo  esse  permissum,  ut  possimus 
superemincntiam  boni  scire.  Quomodo  148  enim 
si  non  essel  scientia  boni  et  mali,  inter  bonum  et 
malum  discrelionem  aliquam  disccremns?  Nam 
neque  quod  nialum  erat,  malunijudicaremus  csse, 
nisi  esset,  scientia  boni :  scienlia  autem  boni  esse 
non  posset,  nisi  esset  et  bonum  (13) :  neque  rur- 
sus  quod  bonum  erat,  sciremus  bonum  esse,  nisi 
esset  scientia  mali.  Capc  exemplum  de  ipsa  con- 
ditione  humani  corporis.  Nompe  habet  et  ama- 
ritudinem  quamdam  fellis,  qus  si  in  ccmmune 
prospicias,  ad  salutem  hominis  utilis  invenitur. 
Ergo  et  quod  malum  putamus,  plerumquenon  per 
omoia  malum  est,  sed  in  commune  utile.  Nam 
sicut  fel  in  parte  est  corporis,  et  tamen  ad  totius 
utilitatem  corporis  prodest :  ita  utilitati  omnium 
profuturam  sciens  Dcus  scientiam  boni  et  mali, 
in  parte  constituit,  ut  in  commune  prodesset. 

9.  Denique  serpentem  in  paradiso  invenis, 
utique  non  sine  Dei  volunlate  generatum.  In  ser- 
pentis  autem  (igura  diabolus  est.  Fuisse  enim 
diabolum  in  paradiso  etiam  Ezechiel  propheta 
docel,  qui  dicit  super  principem  Tyri :  In  voluptate 
inquit,  paradisi  farlus  es  [Exech.  xxviii,  13). 
Principem  autem  Tyri  in  (igura  accipimns  dia- 
boli.  Numquid  e.t  binc  accusabimus  Deum,  quia 
thesauros  ejus  altitudinis  ct  scicntia;  absconditos 


tem  ligno  invenimus  esse  deceptum.  Interim  nihil  ^  in  Christo  et  occultos  comprehendero  non  possu- 


habemus,  quod  nunc  reprehendere  debeamus,  etsi 
rationem  scire  non  possimus.  Neque  enim  in 
hac  creatura  mundi,  si  qua  nobis  difflcilia  intel- 
lectu  vidcntur,  et  incomprehensibilia  ingenio  no- 
stro,  temerario  quodaai  debemus  condemnarc  ju- 
dicio,  ut  creaturam  serpcntium,  venenatique 
alicujus  animantis  ;  quippe  homines  qua  ralione 
singula  quaeque  sint  facta  intelligere  adhuc  et 
scirc  non  possumus.  Sic  ergo  et  in  Scripturis  di- 
vinis  non  facile  reprehendamusaliquid  qund  intel- 
ligcre  non  possumus.  Sunt  enim  plurirna  qu:c 
non  nostro  ingenio  mctienda  sunt ;  scd  cx  alti- 
tudine  divina;  dispositionis  et  verbi  sunt  acsti- 
manda. 


mus,  nisi  quos  ipse  reveiare  dignatus  est?  Ue- 
velavit  tamen,  ul  sciamus  etiam  diaboli  malitiam 
ad  salutem  prodesse  hominibus.  Non  quod  diabo- 
lus  prodesse  velit,  sed  quod  malitiam  ejus  etiam 
repugnantis  convcrtit  nobis  Dominus  ad  salutem. 
Denique  hujus  malilia  Job  sancti  viri  fecit  esse 
virtutem  et  patientiam  clariorem.  Hujus  malitia 
justitiam  ejus  exercuil ;  ut  certaret  et  vinceret, 
ct  victoriam  corona  sequeretur.  Nemo  enim  ni^si 
qui  legitime  certavorit,  coronatur.  Joseph  quo- 
que  castimonia  nunquam  ad  nostri  racmoriam 
pervenisset,  nisi  mulier  domini  ejus  contuberna- 
lis,  ignitis  diaboli  spiculis  incitata,  tcntasset  ejus 
affectum,  nisi  postremo  affectasset  ejus  interitum, 


8.  Pone  cnim,   sine  praejudicio  tamen  assertio-  J)  quo  clarior  esset  castimonia  viri,   qui  mortem  pro 
nis  futura;,  ideo  tibi  hoc  lignurn  de  scientia  boni      castitate   contcmpscrit.    Vis    scire  consilium  Dci? 


(12)  Ambrosius  etiam  inf  c.  13  et  alibi  hunc 
librum  tribuit  Saloraoni  juxta  temporis  sui  opinio- 
nem  :  scd  pscudepvjrapliuni  eum  csse  postca  do- 
cuitllicrnnymus.ct  anonnullis  scriptorum  vetcrum 
Jud.co  Phiioni,  puta  antiquiori  ascribi.  Undc  Cas- 
siod.,  flic.  litt.,  c.  .5  :  Ihcrontjmus,  incjuit,  asscnt 
Sapientix  liirutn  non  a  Salomone,  ut  usus  ha- 
lict,  scd  a  fhilone  doclissimo  quodam  Judxo, 
fuisse  conscriptum,  queni  pseudographum  pr.vnotavit, 
propterea  quod  usurjialioncm  nominis  portat 
allfrius.  Putavit  aliquando  Augustinus  cumdcm 
librum  ab  Jcsu  Sirac  scriptum  fuisse,  sed  doctior 
postmodum  factus  incerti  auctoris  esse  pronun- 


tiavit.  Vide  Hb.  ii,  c.  i.  Dctract.  ;  1.  ii  dc  Doct. 
Cltrist.,  c.  8,  ct  Specul.  ac  notas  ibi  in  ultinia 
edit.  subjectas.  Communior  a?vi  nnstri  scripto- 
rum  sentcntia  est  opiis  illud  cx  plurimarum  scn- 
tentiarum  Salomonis  compulatione  a  quodam  pio 
ac  eriiditn  viro  prodiisse,  qui  proindc  divini 
bu.jus  libri  collector,  Salomon  vcro  genuinus  nuc- 
tor  dici  debeat. 

(13)  Ila  pleriqtie  mss.  Alii,  et  nnl.  edit.,  ni.n 
esscl  et  muli.  Ilom.  udjicil,  nialuin  eniin  ilisecnii 
non  pclcst,  nisi  per  scienlium  boni  Sod  na  nus(]uain 
alibi  reperiuntur. 


295 


S.  AMBROSII 


296 


Ncmpe  diabolo  auctore  neces  videnturjustis  homi-  A.  sibus  vel  integris  sapientium,  vel  corruptis  insi- 


nibus  praparari,  excrceri  quoque  parricidia  filio- 
rura  ;  attamen  Dominus  etiam  Abraham  hac  arte 
tentavit,  ut  immolari  sibi  illium  ab  codcm  postu- 
larot.  Qua  tentatione  Abraham  tidelis  est  Domino 
comprobatus,  quod  a  devotionis  obsequio  ncc 
dilecti  iilii  miseratione  revocatus  sit.  Ita  ergo  et 
lignum  scientia3  boni  et  mali  in  paradiso:  quod 
erat  speciosum  ad  visum,  el  bonum  ad  escani  spe- 
cie  videbatur.  Non  enimusubonum  ad  escam  erat; 
quoniam  escaejusvideturhominibus  obfuisse.Ergo 
cst  quod  singulis  noccat,  in  commune  prosit,utJu- 
d;c  nocuit  diabolus,  sed  prster  illum  omnes  apos- 
luloscoronavit,qui  malitisejuslentaraentaviccrunt. 
8  49     10.    Itaque    neque    dubitandum,    neque 


pientium,  posuit.  Nam  si  Eva,  hoc  cst  sensus 
prima;  mu]ieris,accensas  habuisset  faccs.nunquam 
prajvaricalionis  sure  nos  crinlcuHs  implicasset,  ne- 
que  ex  illa  virtutis  immortalitate  cecidisset. 

CAPUT  III. 
Per  fontcm  pnradisi,  CArislum;  pe.r  quatuor  flumi- 

na  inrle  orienlia,virtiUcs  cardinales,et  qualiwr  mun- 

di  xlates  designari. 

12.  Est  ergo  paradisus  terra  qusdam  fertilis, 
hocestaniraa  fecunda,  in  Eden  plantata,  hoc  est 
in  voluptate  quadam  vel  exercitata  terra,  in 
qua  animiB  sit  delectatio.  Est  eliam  voO;  tanquam 
Adam  :  est  ei  sensus,  tanquam  Eva.  Ac  ne  habe- 
rcg    quod  ad  infirmum    retorqueres   naturae,    vel 


reprehendendum  quod  in  paradiso  diabolus  erat :  p  ad  obnoxiam  in  tolerandis  periculis  conditionera 


quando  quidera  occludere  sanctis  non  potuit  iter 
ne  quis  ascenderet.  Neque  enim  justis  habitatio- 
nem  incolatus  tanquam  possessor  eripuit.  Esto 
enim  ut  aliquos  desides  atque  vitiosos  ab  incolatu 
supernje  possessionis  averterit,  illud  multo  au- 
gustius  multoque  pulchrius  quod  sanctorura 
orationibus  excludetur,  cum  completum  fuerit 
illud  :  Videbam  Satanam  sicut  julcjur  de  ckIo  ca- 
deiitem  {Luc.  x,  18).  Ergo  non  metuamus  eum  qui 
eousque  infirmus  est,  ut  et  ipse  casurus  sit 
in  terram.  .-Vccepit  quidem  tentandi  licentiam  : 
sed  non  accepit  copiara  subrnendi,  nisi  sua  sponte 
labatur  infirraus  allectus,  qui  sibi  auxilium  non 
norit  arcessere.  Et  ideo  qua  fraude  tentaverit 
primura  homlnem.quidve  in  homine  putaverit  esse 


considera  qua;  habeat  anima  ista  subsidia. 

13.  Erat  fons  qui  irrigaret  paradisum  (Gen.  u, 
^O).  Quis  fons,  nisi  Dominus  Jesus  Christus  !  Fons 
vitffi  (Tcternaj  est,  sicut  et  Pater;  quia  scriptum 
est:  150  Quonium  apud  te  fons  vitx  [Psal. 
XXXV,  10).  Denique,  ftumina  de  venlre  ejus  fluent 
aqusc  vivse  (Joan  vii,  38).  Et  fons  legitur,  et  fluvius 
legitur  qui  irrigat  paradisi  lignum  fructuosum, 
quod  ferat  fructum  in  vitara  aeternara.  Hic  ergo 
fons,  siout  legisti,  fons  enira,  inquit,  pnjcedit 
c.r  Eden,  id  est,  in  anima  tua  fons  est.  Unde  Sa- 
lomon  ait :  hibe  aquam  de  tuis  vasis,  et  de  puteo- 
rum  tuorum  fontibus  [Prov.  v,  15).  Hic  est  fons 
qui  procedit  ex  illa  exercitata  et  plena  voluptatis 
anima :  hic  fons  qui  irrigat  paradisum,  hoc  est, 


tentandura,  quo  ordine,  qua  arte  cognoscere  opus  C  vlrtutes  animoe   eminentissimo  merito  pullulantis. 


est,  ut  cavere  possimus. 

11.  Plerique  taracn  qui  volunt  in  paradiso  diabn- 
lum  non  fuisse  ,!icet  in  coelo  astantem  cum  angelis 
legeriraiis,  ne  nostro  sermone  vldeantur  offondi 
(14),  secunduin  suam  accipiant  voluntatem  inter- 
prelationem  islius  lectionis.  Xamquc  ante  nos  fuit 
(Philo,  in  lib.  dc  Mundi  opificio),  qui  per  volupta- 
tem  (15)  et  sensuura  prffivaricationem  ab  horaine 
momoraverit  esse  coramissam,  in  specie  serpen- 
tis  figuram  aecipiens  delectalionis,  in  figura  rau- 
lieris  sensum  anirai  mentisque  constituens,  quam 
a"78T,(T:v  vocant  Gncci :  decepto  autem  sensu  (16) 
praevaricatricem  secundum  historiara  raentera 
asseruit,    quam  Graeci  voOv  vocant.  Recte  igitur  in 


14.  El  dividitur,  inquit,  liic  fom  in  quulor  initia. 
Nomen  est  uni  Pliison :  hic  est  qui  circuit  omnem  tcr- 
ram  Evilath,ubi  esl  aurum.Terrx  autemillius  aurum 
bonum  est,ubiestcarbunculus,et  lapis prasinus.Et  no- 
men  secundo  Gcon  :  hic  est  qui  circuit  omncm  .Elliio- 
piam.  El  lUunen  tertium  Tiijris  :  hic  esl  qui  vadit 
contra  Assyrios.  Et  flumen  quarlum  est  Euphrates 
[Gen.  II,  10-14).  Haec  igitur  quatuor  sunt  flumina. 
hoc  est,  secundum  Hebraeos.  Gangos  autem  secun- 
dura  Grajcos,  qui  fluit  contra  Indiam.  Geon  autem 
Nilus,  qui  circuit  terram  ^Egypti  vel  ,Ethiopiam. 
Mesopotamia  autem  dicitur,  quod  Tigris  et  Eu- 
phrates  incluserint  eam  ;  eo  quod  inter  duo  haec 
flumina  constituta   sit,  quod   etiam    longe  positis 


Graeco  vou?  viri    figuram   accepit  ;  aiaeTi^'.;    raulie-  q  nomen  ipsum  et  opinio  communis  expressit.  Sed 

quemadraodum  fons  dicitur  Sapientia  Dei.  Fons 
enlra  est  secundum  Evangelium  dicens :  Si  quis 
siiit,  veniat  ad  me,  et  bibat  iJoan.  vii,  37) ;  fons 
est  et  secundum  prophetam  quiait:  Venite  et  edite 


ris,  Unde  et  quidam  Adam  vouv  terrenum  interpre- 
taii  sunt.  Dominus  aulem  virgines  illas  in  Evan- 
gclio  (Malih.  xxv,  i  et  seq.)  accensis  facibus  vcl 
exstinctis  exspeotantes  sponsi  adventum  pro  sen- 

(14)  Hanc  fuisse  catholicorura  quoruradam 
opinionem,  ut  paradisum  et  quae  de  serpentis 
atque  Eva;  colloquio  in  Genesi  leguntur,  solo  sen- 
su  allegorico  interprctarentur,  Augustinus  I.  viii, 
c.  1  et  seq.  de  Gen,  ad  litt.  auctor  est.  Unde  non 
mirum  si  optionem  hanc  1'aciat  Ambrosius.  Eam 
tamen  sic  inlellige  ut  veritatem  pra:varicationis 
primorura  parentum,  ac  peccati  originalis  sartam 
tectam  velit.  Id  ipsemet  cum  ultimis  hujus  capitis 
verbis  aperte  docet,  lum  aliis  ejusdem  libri  locis, 


et  iis  maxime  quos  ad  astruendum  peccatum  ori- 
glnale  Augustinus  adhibet,  manifestum  est. 

(15).  Octo  mss.,  qui  pcr  xolunfatem.  A\n  ac  edit., 
qui  per  voluptalem.  Sed  his  vocibus  promiscue 
ferme  utuntur  mss.,  quod  semel  monuisse  suffi- 
ciat. 

(16)  Ita  mss.  decem :  Divionensis  vero,  ac  edit. 
Am.  et  Pet.,  deccptum  autem  sensum,  etc.  Eras., 
Gill.  et  Rom.  cum  aliis  mss.,  deceptu  autem  per 
sensum  menlem  praevaricatricem,  etc. 


297 


LlBEIl  DE  PARADISO. 


298 


de  meis  panibus,  et  bibite  vinum  (juod   miscui    vobis  A  lerram    exivit  sonus   eorum,    et   fmes   orbis   terrx 
{Prov.  IX,  5).  Sicut  ergo  fons  vi[;c  est   sapientia,      vcrha  eorum  {Psal.  xviii,  5). 


fons  gratiaj  spiritalis  :  ita  fons  virlutum  est  caete- 
rarum,  qum  nos  ad  a;ternae  cursum  dirigunt  siits. 
Ex  hac  igitur  anima  quje  culta  est,  non  ex  ea  quoe 
inculta  fons  iste  procedit,  ut  irrigot  paradisum, 
Lioc  est,  quaedam  diversarum  fruttta  vii-lutum, 
quaruin  sunt  quatuor  initia  in  qu.T  sapicntia  isla 
dividitur.  Qua  sunt  quatuor  initia  virtutum,  nisi 
unum  prudentite,  aliud  temperanti»,  tertium  for- 
titudinis,  quartum  justitiK  (Plato,  lib.  iv,  de  Re- 
/)«/'.)■?  Quai  etiam  sapientes  istius  mundi  cx.  no- 
stris  assumpta,  in  suorum  scripta  librorum 
transtulerunt.  Itaqiio.  sicut  fons  sapientiae,  ita 
flumina  ista  quatuor  quKdam  ex  illo  fonle  manan- 
tia  sunt  fluenta  virtutum. 

15.  Phison  igitur  prudcntia  est,  et  idco  habet 
bonum  aurum,  spendidum  carbunculum,  et  pra- 
sinum  lapidem.  Aurum  enim  pro  inventis  pru- 
dentibus  frequenter  accipimus.  Unde  et  Dominus 
per  prophetam  ait  :  Dcdi  illi  nurum  ct  ari/oitum 
(Osex  II,  8).  Et  David  de  prudentibus  dicit :  Si 
dormialis  intcr  medios  cleros,  pennte  columbx 
deargentatge,  et  posteriora  dorsi  ejus  in  spccic  auri 
(Psal.  Lxv.i,  14):  eo  quod  Veteri  et  Novo  qui 
inhsserit  Testamento,  in  ipsa  secreta  sapientiaj 
Dei  disputationis  possit  ubertate  procedere.  Hoc 
ergo  bonum  aurum  dicit,  non  illud  monetale  (17) 
quod  corruptibile  ac  terr-jnum  est.  Habet  etiam 
spiendidum,  inquit,  carbunculuin,  151  in  quo 
quidam  anima;    nostra;  vivit   igniculus.   Habet  et 


(6.  Secundus  est  fluvius  Geon,  juxla  quem  lex 
data  est  Israelitis,  cum  essenl  in  .'Egypto  consli- 
tuti,  ut  cx  jEgypto  recederent,  et  succincti  lumbos 
ederent  agnum,  quod  insigne  est  temperantiae. 
Castos  enimcl  sanctificatos  oportet  Doinini  pascha 
cclebraro.  Et  idoo  ju.^Lta  islum  fliivium  logitima 
primo  observantia  constituta  est ;  quia  significat 
nomcn  hoc  querndam  lcrrffi  hiatum.  Sicut  igitur 
terram  et  qufficumque  vel  purgamenta  vel  frondes 
in  ea  sunt,hiatus  absorbnt  (19)  :  ila  castitas  omnes 
corporis  passiones  aliolere  consuevit.  Meritoque 
ibi  primum  observanti;c  constitutio,  quia  per  le- 
gom  absorbetur  carnale  peccatum.  Bene  ergo 
P  Geon,  in  quo  figura  cst  castitatis,  circumirc  ter- 
ram  .Ethiopicamdicitur,  ut  abluatcorpusabjectum, 
et  carnis  vilissinicT  restinguat  incondium.  .£thiopia 
cnimabjocta  etvilisLatina  interpretationc  signatur. 
Quid  autem  abjectius  nostro  corpore  ?  Quid  tam 
.Ethiopia;  simile,  quod  etiam  nigrum  cst  quibus- 
dam  tcnebris  peccatorum  ? 

17.  Tertius  cst  fluviiis  Tigris,  qui  vadit  contra 
Afsyrios,  ad  qucm  prajvaricator  Israel  captivus 
ost  ductus.  Hicfluvius  dicitur  vclocioresseomnibus, 
(|'iem  incolunt  Assyrii,  hocesldiriycnles  ,-hoc  enim 
significat  interpretatio.  Ergo  quicunque  fortitudine 
animi  proevaricantia  corporis  vilia  captivaverit 
dirigens  ad  superna,  iste  hiijus  fluminis  similis 
aestimatur.  Et  ideo  eliam  forlitudo  de  illo  qiii  cst 
in  paradiso,  fonteemanat.  Forlitudoautem  quodain 


prasinum   lapidem,  qui  viridequiddam  atque  vita-  C  cursu  rapido  resistentia  quajque  transverbcrat,  nec 


le  coloris  sui  specie  ostentarc  vidctur.  Virent  enim 
arbusta  qua;  vivunt,  arescunt  contra  quaBcunque 
moriuntur:  viret  terra  dum  floret,  virent  et  somina 
dum  prorumpunt.  Et  beno  priino  loco  hic  flu- 
vius  positus  est  Phison,  qui  secunrtum  Hcbra^os 
Phison  dicilur  (18),  hoc  est  oris  mulalio  ;  quia 
non  unam  gentem  circumfluit,  sed  etiam  per  Ly- 
diam  fluit.  Non  enim  angusta  qua;dam,  sed  dives 
utilitatum  ^prudcntia  esl,  i|u;e  pluribus  prosit. 
Ideo  prima,  ut  si  quis  dc  purudiso  fueril  egressus, 
vclut  quoddam  cuni  prudenti^uflumen  excipiat,  ne 
cito  possit  arescere:  sed  per  banc  ad  paradisum 
facile  rcvertatur.  Hic  fluvius  a  multis  hominibus 
frequentatur,    pulchritudinemque    et   fertilitatem 


aliquibuscursuscjusiinpedimentorum  ha;retobsta- 
culis. 

18.  Quartus  cst  fluvius  Euphralos,  qui  Latine  fe- 
cundit;is  alquc  abundautia  fructuum  nuncupatur, 
pra;ferens  ([uoddain  insigne  justiti;c,  qua;  onincm 
pascit  animam.  Nulla  cnim  abundantiores  159 
videtur  fructus  habere  virtus,  quam  ajquitas  atque 
justitia,  quK  magis  aliis  quam  sibi  prodcst,  etuli- 
litates  su;is  negligitcoinniunia  cmolumenta  praspo- 
ncns.  Pleriquo  Euphratem  ir.b  toO  eutspjtvs- 
aBai  dictum  putant,  hoc  est  a  ketando,  eo  quod 
hominum  genus  nullomiigisquam  justitia  eta?qui- 
tate  laitctur.  Causam  autem  cur  cajleri  qua  com- 
moant  fluvii  dcscribunlur,  regiones  loeorum    qua 


inaximam   haborp  porhibetur.  Et  ideo    prudcntia  n  Euphratcs  comincat  non  describantur,  illam  acce 


in  spccie  hujus  accipitur,  qua;  plurinios  fructus 
atlulitin  Domini  adventu.  Atque  in  extrema  terra- 
rum  fluit,  quia  per  Sapientiam  onines  homines 
sunt    rcdcmpti.  Unde  et  dictuiii    csl:    In  omnem 

fl7)  Sic  Era  edit.  cum  seq.  et  paucis  mss.  Am. 
;iuloiTi  ot  mss.  octo  aurum  diccret  monclalc;  Rc- 
monsis,...  non  monclalc.  Div.,  aurum  decoium 
monctalc. 

(18)  Mas.  ali(iuot,  iiosilus  est  Fison,  (fui....  h'eou- 
son  dicilur.  VI  [lost  puucu  Rom.  edit.,  circumlluil, 
sed  univcrsam  fcrc  Indiam.  Vct.  oinnos  ut  in  lo.vtu. 
His  otiam  nro(^diint  rnss.,  exoeptis  duobus,ubi  ha- 
botur  pcr  Li.ciam  jluil. 

(19)  Ita  mss.  iiiclioris  nolic.  hi    aliis   voro  sicut 

Patrol.  XIV. 


pimus,  quia  aqua  ejus  vitalis  asseritur,  et  qu;D 
foveat  atque  augcat.  Unde  eum  Auxen  (20)  Hebra>o- 
rum  et  Assyriorum  piudentos  dixerunl :  contra 
autem  fertur  esse  aqua  aliorum  fluminum.  Deinde 

ct  in  editis  niapna  divcrsitas^  scd  qua;  ad  sensum 
non  portincat,  cuiii  in  co  posita  sit  ut  lerra,  pro, 
tcrram  :  sordes,  pro  frondcs  ;  lii(dn,  pro  hialus,  ct 
alia  qu;cdaiii  hujusmodi  haboanlur. 

(20)  Ua  mss.  oinncs  ac  vct.  cdit.  inagno  con- 
sensu.  At  Rom.  cdit.,  Judc  Pcrnlli  cum.  di.re- 
runt,(iuod  cst  luiv.-i  Gntre.iihi  voccm  Ib^braic.im, 
quu3  scriburuni  iiicuriu  vidotur  hic  fuisso  oiiiissa, 
restituere  conataest. 


10 


299 


S.  AMBROSII 


300 


quia  ubi  prudentia,  ibi  et  malitia:    ubi  fortitudo,  j^  tia  iEgyptiorurn,    majorem    honestatem  aistimavit 


ibi  et  iracundia  :  ubi  teraperantia  plerumque,  ibi 
intemperantia  est,  aut  alia  vilia  sunt:  ubi  autem 
justitia,  ibi  concordia  virtutumestcaeterarum  ;ideo 
non  ex  locis  qua  iluit,  hoc  est  non  ex  parle  cogiio- 
scitur.  Non  enim  pars  est  justitia,  sed  quasimater 
es-t  omnium.  Jn  his  ergo  fluminibus  quatuor,  vir- 
tutes  principalcs  quatuor  exprimuntur,  quac  vehili 
mundi  istius  incluserunttempora. 

19.  Primum  igitur  tempus  ex  mundi  principio 
usque  ad  diluvium  prudentias  fuit,  quo  in  temporc 
justi  numerantur  Abel  a  Deo  justus  dictus  [Matth., 
xxiii,  35)  ;  et  Enos,  hoc  est  homo  ad  imaginem 
Dei  factus,  qui  spcravit  invocare  nomen  Domini 
Dei  {Gcn,  iv,  2(3)  ;  et  Enoch,  qui  dicitur  Latine  Dei 
(jratia,  raptus  ad  ccelum  (  Gcn.  v,  24)  ;  et  Noe,  qui  „ 
et  ipse  justus  [Gcn.  vi,  9),  et  quedam  requiei  di- 
rectio. 

20.  Secundum  tempus  est  .\braham  et  Isaac  et 
Jacob,  reliquorumque  numerus  patriarcharum,  in 
quibus  casta  etpura  qutedam  temperantia  religio- 
niseffulsit.  Immaculatus  cnim  Isaac  per  rcpromis- 
sionem  .\brah;e  datus  est  filius,  nontam  oorporalis 
partus  quam  divince  munusproeferens  indulgentiaj, 
in  quo  vere  immaculati  figura  praecessit,  ut  Apo- 
stolus  docet  diccns  :  Quia  AhralicV.  dictx  sunt  rcpro- 
7nission.es,  et  semini  ejus.  Non  dieil,  et  scminibiis, 
tanijuam  in  muttis,  sed  sicut  in  uno,  et  semini  tiio 
qui  est  Christus  {Galat.  in,  16) 

21.Tertium  tempus  est  in  Moysi  lege  et  cajteris 
prophetis.   Deficiet  enim   me   tempus  enarrando  de 


yEgypti  thesauris  opprobrium  Christi.  Et  quis  sa- 
pientior  quam  Daniel?  Salomonquoquesapientiam 
poposcit,  et  meruit.  Dictum  est  ergo  de  quatuor 
virtutum  Iluminibus,  quorum  potus  est  utilis.  Et 
quia  Phison  aurum  bonum  terrae,  et  carbunculum, 
ct  lapidem  prasinum  habere  dictus  est,hoo  quoque 
i[uale  sit  consideremus. 

23.  \'idetur  enim  nobis  tanquam  aurum  bonum 
Euos,  qui  prudenter  Dei  nomen  scire  desideravit. 
Enoch  autem  qui  translatus  est,  et  mortem  non  vi- 
dit,carbunculus  quidam  est  lapis  boni  odoris,  quein 
operibus  suis  sanctus  Enoch  Deo  detulit,  gratiam 
i|uamdam  faclis  et  moribus  spirans.  Noe  vero 
tanquam  prasinus  lapis  vitalem  colorem  praetulit. 
Siquidem  diluvii  tempore  solua  velut  ad  futurae 
constitutionis  vitale  semen  in  illa  arca  est  reserva- 
tus.  Ergo  bene  paradisus  qui  pluribus  fluminibus 
irrigatur,  secundum  orientem  est,  non  contra 
orieiitem,  hoc  est,  secundum  illum  orienlem  cui 
nomcn  est  Oriens,  id  est  secundum  Christum,  qui 
jubar  quoddam  a>terna:  lucis  etfudit,  etestin  Eden, 
hoc  est  in  voluptate. 

CAPUT  IV. 

Yirnm  in  ;aradi.w  non  factum,  sed  positum  :  at  in 
co  fuctam  nudicrem,  per  quam  itle  fuit  deceptus. 
Tum  quid  sit  operari  et  custodire  ? 

24.  Et  apprehendil  Deus  hominem  quem  jecit,  et 
posuit  eum  in  paradiso  operari  ct  euslodire  [Gen. 
II,  15).  Vides  quoniam  qui  erat,  apprehenditur. 
Erat  autem  in  terra  plasmationis  sua;.  Apprehendit 


Gedeon,      Barae,     Samson,     David      Salomone    et  C  ergo  cum  virtus   Dei  inspirans  processus  et  incre- 


Samucl,  et  cateris  prophctis,  Anania,  Axaria,  Misuel, 
et  Danicl,  Elia,  et  Elisxo  qui  per  fidcm  cieviccrunt 
regna,  operati  sunt  justitiam,  perceperunt  repromis- 
siones,  obstruxerunt  ora  leonum,  exstinxerunl  virtu- 
tem  iynis,  eff ugaverunt  {2i)  acies  gladii,  evaluerunt 
de  inftrmilatc,  fortcs  fuerunl  in  bello,  eastra  ceperunt 
cxlcrorum  [Uchr.  xi,  32-3i).  Non  iramerito  igitur 
in  his  species  fortitudinis  est.  Secti  enim  sunt,s\c\ii 
infra  habes,  tcntati,  inmactatione gladii  mortui.Cir- 
cumierunt  in  caprinis  pcllibus,  cgentes,  angustiati, 
el  doloribus  ajllicli,  quorum  meritis  non  erat  dignus 
orbis.  In  solitudinilnis  erruntes,  in  montibus,  spc- 
luncis,  et  in  fovcis  tcrrx  {Ibid.  37,  38),  Recte  igitur 
in  his  speciem  fortitudinis  collocamus. 


menta  virtutis  :  denique  in  paradisoeum  coUocavit ; 
ut  scias  apprehensum  quasi  afflatum  divina  esae 
virtute.  Quo  loci  illud  adverte  (dist.  10,  c.  lUud 
autem)  quia  extra  paradisum  vir  factus  est,  et  mu- 
lier  intra  paradisum,  ut  advertas  quod  non  loci, 
non  generis  nobilitate,  sed  virtutc  unusquisque, 
gratiam  sibi  comparat.  Denique  extra  paradisum 
factus,  hoc  est  in  inferiore  loco,  vir  melior  inve- 
nitur ;  etilla  quae  in  melioreloco,  hoc  est  in  para- 
diso,  facta  est,inferior  reperitur.  Mulier  enim  prior 
decepta  est,  et  virum  ipsa  decepit.  Unde  apostolus 
Petrus  subjectas  fortiori  vasi  mulieres  sanctas  viris 
suis  vclut  dominis  obedire  memoravit  ,/  Petr.  iii, 
1).  Et  Paulus  ait :   Quia  Adam  non  est  seductus : 


22.  SecundumautemEvangelium  digna  est  figura  n  niulicr  autem  seducta   in  praevaricatione  fuit  \l  Tim. 


justiticB  quia  virtus  est  in  salutem  omni  153  cre- 
donti.  Denique  ipse  Dominus  ait :  Sine  modo;  sic 
enim  dccct  nos  imp'cre  (22)  omnem  jusiitiam  {Matth., 
III,  15):  qua;  quidem  parcns  c;Eterarum  est  fccunda 
virtutum.  In  quo  quamvis  aliqua  harum  quasdixi- 
mus,  principalis  est  virtus  ;  in  eo  etiam  ca-ter.-B 
prffisto  sunt  ;  quia  ipso;  sibi  sunt  connexae  concre- 
t;eque  virtutes.  Nam  utique  Abcl  justus,  et  fortis- 
simus  ac  patientissimus  .\brahani,  tt  prudentissi- 
mi  propheta3 :  Moysesveroeruditusin  omni  sapien- 

(2))  Mss.  aliquot,  ct  qua;dam  Paris.,    cffuijerunt. 
(22)  Mss.  octo  sine  nos  implere,   etc. ;  alii   sicut 


II,  1-1).  Et  inde  contuendum  quia  nemo  debet  sibi 
facile  prffisumere.  Nam  ecce  illa  quae  in  adjumen- 
tum  facla  est  viro,  pr;esidio  virili  indiget  ;  quia 
vir  caput  estmulieris  :  ille  autem  qui  adjumentum 
uxoris  habiturum  se  esse  credebat,  lapsus  est  per 
uxorem.  Unde  nemo  154  debet  facile  alleri  se 
credere,  nisi  cujus  virtutem  probarit,  nec  arrogare 
sibi  qui  se  pro  auxilio  putarit  adscitum :  sed  ma- 
gis  si  invenerit  fortiorem  cui  se  putabat  esse  prae- 
sidio,  ab   ipso   gratiam    mutuetur,    sicut  et  viros 

et  edit.,  sine  modo  :  sic  enim,  etc. 


301 


LIBER  DE  PAUADISO. 


302 


mulieribus  honorem  impertire  apostolus  Petrus 
prscipit  dicens:  Viri  similiter  cohahitantcs  sccuii- 
dum  scientiam  tanquam  infirmiori  vasi  muliehri 
impariienics  honorem,  tanquam  cohxredi  gralix  vi- 
ix;  ul  ne  impcdiantur  oraliones  vestrx  (IPctr.  iii,7). 
2o.  Ergo  positus  est  in  paradiso  vir,  facta  est 
in  paradiso  mulier.  Sed  eliam  tunc  priusquam  a 
serpente  mulier  deciperelur,  habuit  viri  grnliam, 
quoniam  de  viro  sumpta  est :  licet  hoc  sacramen- 
tum  magnum  sit,  sicut  Apostolus  dixit  (Ephes.  v, 
32).  Et  ideo  causam  vitm  ex  eo  traxit.  Ideoqiie  de 
viro  tantum  Scriptura  dixit,  quia  posuit  eum  in 
paradiso  operari  et  custodirc.  Non  idem  et  operari 
et  custodire.  In  opere  enim  quidam  virtutis  pro- 
cessus  est,  in  custodia  quEedam  censummatio  ope- 
ria  dcprehenditur;  eo  quod  quasi  consumniata 
custodiat.  Ha;c  duo  ab  homine  requiruntur,  ut  et 
operibus  nova  quaeral,  et  parta  custodiat,  quod  est 
generale.  Philon  autem,  quoniamspiritaliaJudaico 
non  capiebat  alTectu,  intra  moralia  se  tenuit  (23), 
ut  diceret  ha;c  duo  quKri.opera  inagro,  eustodiam 
domus.  Et  quamvis  paradisus  operibus,  inquit, 
ruralibus  non  egeret ;  tamen  quia  primus  homo  lex 
posteritatis  futurus  erat,  ideo  legitimi  etiam  in  pa- 
radiso  speciem  suscepit  laboris  (24),  ul  nos  ad 
operationem  et  custodiam  debiti  officii,  et  haeredi- 
tariae  successionis  munus  astriugeret.  Ha»c  duo 
ergo  a  te  exiguntur  sive  moraliter,  sive  spiritaliter. 
Quod  etiam  psalmus  te  prophelicus  docel,  quia 
scriptum  est:  ?iisi  Dominus  xdificaverit  domum, 
iii  vavum  laboraverunt  qui  sedificant  eam.  Nisi 
Dominus  custodicrit  civitalem,  in  vanum  viyilant 
qui  custodiunt  eam.  {Psal.  cxxvi,  1.)  Vide?  illos 
laborare  qui  in  operis  sunt  sedificationisque  pro- 
cessu;  istosvero  vigilare  qui  jam  custodiam  per- 
fecti  operis  receperunt.  Unde  et  Dominusapostolis 
quasi  jam  perfectioribus  (25):  Vigilate,  inquit,  et 
orate,  ne  intretis  in  lcntationcm  \Matlh.  x.xvi,  41): 
docoiis  perfect;e  naturae  munus  i26;,  et  plens  vir- 
lutis  graliam  esseservandam,  nec  quemquametiam 
perfectiorem  nisi  vigilaverit,  sui  debere  esse  se- 
curum. 

CAPUT  V. 
Examinatnr   pr,Trcplum   de   non    cdendo  de     ligno 
scicntix  botii  ct  mali,  ct  circa   id  cmcrgcntcs  dif- 
Ikultates  dissolvuntur. 

20.  Et  prxcepit  Dominus  Dcus  Adse  diccns :  Ex 
omni  ligno  quod  esl  in  paradi.^o  ad  cscam,  edes :  de 
ligno  uulcm  quod  est  srientix  honi  et  mali  non  edetis. 
Qua  dic  aulcm  manducavcritis  e.v  eo,  morte  moric- 
mini  [Gen.  ii,  10  et  17 1.  Qua  ratione,  ubi  prjrcipit 
ex  omni  ligno  edendum,  singulariterdixerit,  Edcs: 
ubi  autem  dc  lignoscienliiEboniet  mali,p!uraliter, 
iVon  ec/c/is,  dixerit,  non  otiosa  quajslio.    Verum  si 

(23;  Mss.  Clarom.,  intra  mortalia  se  tcnuit. 

(24)  Ilom.  edlt.,  specimen  susccpil  Itihoris. 

(25)  Mss.  Rem.  et  Clar.,  .Aimlolis  quiliusdam 
perfcclinrihus,  qu:e  leclio  videtur  r?se  genuina. 

Oi6i  Mss.  quinquc,  docens  per  rcctm  nalura;  mu- 
Tiui.elc. 


A  diligentcr  intendas,  Scripturarum  auctoritate  ab- 
solvi  potcst.  Quod  eoim  bonum,  hoc  est  faciendum  : 
quod  aulem  bouum  et  faciendum,  consonans  et 
adhaerens:  quod  vero  turpe,  hoc  155  dissonans, 
incompositura,  atque  discrctum  est.  Et  ideo  Domi- 
nus  unitatem  semperintendens,  secundum  unita- 
tem  prKcepit.  Denique  unilatem  operatur,  qui  fecit 
utraque  uuum.  Xec  solum  utraque,  sed  eliam  om- 
nes  unum.  Omnes  enim  unum  corpus,  et  unura 
sp.rilumesse  nos  jussit.  Per  oinnia  autem  primo- 
genitus,  cumsitiu  unitate  cum  Patre,  conjunctis- 
simus  Patri  scmperest:  quia  Verbum  erat  apud 
Deum.  Denique  ait:  Ego  et  Pater  unum  sumus(Joun. 
X,  30);  ut  unitatem  sibi  majcslatis  et  divinilatis 
cum  Patre  essc  monslraret.  Sed  et  nos  unum  esse 

j,  prajcipil,  etsuae  nalurae  unitatisquc  similitudinem 
in  nos  graliK  adoptione  transfudit  dicens:  Pater, 
sicut  ego  et  lu  unum  sumus,  ila  el  isti  nobis  unum 
sint  (Joan.  .wii,  22).  Ergo  ubi  bonum  praecipit, 
lanquam  ad  unum  prKcipit  dicens,  Edcs.  Unitas 
enim  pr«varicari  non  potest.  Ubi  vero  de  ligno 
scicntiae  buui  et  mali,  dicit  non  esse  gustandum, 
quasi  ad  plures  dicit,  .\on  edetis.  Quod  enim  pro- 
hibitorium  est,  tanquam  pluribus  imperatur.  Ego 
tamon  aliud  puto,  et  quid  fulurum  sit,  in  ipsojam 
Dci  sermone  reperio.  De  omni  ligno  gustandum 
.'Vdae  soli  priBcepit,  quem  servaturum  sciebat:  de 
ligno  autem  scientiae  boni  et  mali  non  essc  gu- 
standum,  jam  non  singulariter,  sed  pluraliter  dicit. 
Sciebat  enim  praevaricaturam  muliercm,  et  ideo 
per    pluralitatem   oslendit   non    servaturos,   quia 

C  plurium  discreta  sentcnlia  est. 

27.  Et  quantum  ad  Septuaginta  virorum  senten- 
tiam  spectat,  solutum  est  quod  movebat.  Sed  quia 
Symmachus  utrumque  singulariter  dixit,  intelligi- 
rnus  id  seculum,  quia  in  Icge  quoque  cum  popu- 
lum  alloquitur  Oeus,  singulariter  loquitur,  sicut 
habos:  .-iudi,  hracl,  Dominus  Deus  tuus,  Deus 
unus  csl  {Deut.  \i,  i;  et,  Diliges  Dominum  Deutn 
tuum  (Ibid.  b).  Nec  mihi  prayudicat  Symmaehi 
interprelatio,  qui  unitatem  Palris  et  Filii  videre 
non  potuit;  el  si  aliquoties  in  sermone  et  Aquila 
et  ipse  confessi  sint.  Nec  quisquam  de  co  quod 
pra3variraturum  populum  divina  mandata  singula- 
ritcr  alloquitur,  putet  superiori  noslro  obvium 
esse  sermoni  (27);  quia  populus  Jud.eorum  etiam 

])  singulariler  data  pra:scripla  violavit.  Lex  enim 
spirilualis  est:  et  idoo  allerum  in  sermone,  alte- 
rum  in  prajdeslinationc,  divino  populum  Deus  al- 
loqucbatur  oraculo.  Denique  ait:  .\'on  coqucs  ag- 
num  (28)  in  lactc  matris  sux  (E.vod  xxxiv,  26). 

28.  Facilis  abdinc  (29)  pr.eccptorum  cculcslium 
aeries  videretur;  nisi  qua;slionem  pluriiiii  commo- 
vercnt,  quibus  responderi  oportet  a  nobis;  nc  sim- 

(27)  Cod.  Div.,  obviandutn  e.ft  .fcrmoni. 

(28)  Ita  mss.  anliquiores  ex  L.X.X  Intcrpr.,  apud 
quos  oCx  (■lfti(s£:i  ipvj.  Alii,  ct  vel.  cdit.,  non  coques 
ovcin.  Vulgata,...  hadum. 

(2'J  .Mss.  fcre  ad  unum,  facUixn  ab  hinc,  ctc. 


303 


S.  AMBROSII 


304 


plicos  mentes  malitiosa  interprotalione  traducant.  A  si  in  iis  quae  irrationabilia  sunt  animantia,  quidam 


Plerique  enim,  quorum  auctor  Apelles,  siout  lia- 
bes  in  tricesimo  et  oclavo  tomo  ejus,  has  quajstio- 
nes  proponunt:  Quomodo  lignum  vitffi  plusoperari 
videtur  ad  vitam,  quum  insufdatio  Dei?  Deinde  si 
hominem  non  perfectum  fecit,  Deus;  unusquisque 
autem  per  industriam  propriam  perfectionem  sibi 
virtutis  adsciscit:  nonno  vidctur  plus  sibi  hnmo 
acquirere,  quam  ei  Deus  contulif  Terlium  ob- 
jiciunt:  Et  si  homo  non  gustaverat  mortem,  uti- 
que  quam  non  gustaverat,  soire  non  poterat.  Ergo 
si  non  gustaverat  156  nesciebat:  si  nosciebat, 
timero  non  potcrat.  Frustra  igitur  Deus  mortcm 
proterroro  objecit,  quam  homines  non  timebant. 
29.  Discamus  igitur  quod  ibi  hgnum  vitoe  ubi 


de  adverso  genere  animantiumnaturahs  est  terror, 
ut  etiam  irrationabilia  sensum  fugienda;,  mortis 
accipiant:  quanto  magis  in  primo  homine  rationis 
utique  plenissimo,  naturalis  quaadam  opinio  mortis 
debuit  essevitandic. 

GAPUT  VI. 
Alids  plures  dubilaliones  eirea  prxceplum  Ailx  da- 

ium,  et  Evx  prxvaricationem  excilalus  dituil. 

30.  Rursus  faciunt  alias  qusstiones  hoc  modo: 
Non  semper  (xi,  q.  1,  c.  Non  semper)  malum  est 
non  obodire  prfflcepto.  Si  enim  bonum  est  praece- 
ptum,  honesla  cst  obeditio:  quod  si  improbum 
pr;cceptum,  non  obedire  utile.  Ergo  non  semper 
raalum  est  non  obedire  prscepto  :  sed    bono  j)r»- 


etiamlignum  scientise  boni  etmali  produseritDeus.  r»  cepto  non  obedire  improbum  est.  Bonum  autemest 

TT_, _•__       _.       •  _l  •!         !■_  •!  .  .  /r\/\"fc^*'       ___!  • __   , .■_:!__        ■_.____!  _-,• ___ 


Habes  enim  quia  produxit  lignum  vitie  Evij.ejM  (30 
Tou  xapaoEiaou,  hoc  est,  in  mcdio  paradisi.  Apud 
nos  enim  £■/  ^Liiji^  intelligitur,  quod  in  medio  pro- 
duxerit.  Ergo  in  medio  paradiso  et  vita  erat  et 
causa  mortis.  Intellige  (31)  quia  non  horao  fecit 
vitam,  sed  vel  operando  vel  custodiendo  mandata 
Dei  potuit  invenire.  Erat  autem  vita,  siout  Aposto- 
lus  dixit,  abscondita  cum  Christo  in  Deo  [Coloss.  la, 
3).  Homo  ergo  sive  in  umbra  vita;  erat  propter 
vitam  futuram  (32),  quia  umbra  est  ba;c  qua;  nunc 
nostra  est  vita  in  terra,  sive  in  quodam  pignore 
vitae  erat.quia  habebatinsufflationem  Dei.  Habebal 
ergo  pignus  immortalitatis:  sed  in  umbravitaj  po- 
situs  absconditam  vitam  cumChrisloin  Deovulgari 
quodam  tactu  et  aspectu  videre  et  capere  non  po- 


IS?  oporatorium  cognitionisboni  et  mali  lignum; 
quandoquidem  Deus  et  bonum  et  malura  novit. 
Deniqueait:  Ecce  Adam  factus  esl  lanquam  unus 
nostriim  (3-4)  [Gen.  iii,  22).  Si  igitur  bonum  est 
scientiam  habere  boni  et  mali  (35),  bona  autem 
est  quam  etiam  Deus  habet,  videtur  qui  interdicit 
eam  homiiiibus,  non  recte  interdieere ;  idqae  pro- 
ponunt.  Sed  si  intelligant  quid  sit  cognoscere, 
quam  vim  h.Tbeat  hoo  verbum  :  si  sic  intelligant 
quemadmodum  oportet,  cognovil  enim  Dominus 
qui  sunt  ipsiuslll  Tim.  u,  19);  cognuvit  utique 
eos  qui  unum  ex  pluribus  facti  sunt,  in  quibus 
inhabitat,  et  in  quibus  perambulat.  Cognoscere 
utique  non  in  sola  ct  perfunctoria  scientia  est,  sed 
in  Rorum  operationc  qu;e   oporteat  fieri.   Oportuit 


terat.  El  si   nondum   peccator,  non    taraen  incor-  C  autem  hominem  obedire  mandato,  non   obediendo 


ruptaB  inviolabilisque  naturai;  ut  pote  qui  postea 
peccato  lapsus  est,  nequaquam  autem  adhuc  pcc- 
cator.  Denique  in  umbra  vitoe  erat:  qui  autem 
pecoatores  sunt,  in  umbramorlissunt.Peccatorem 
enim  populus,  sicut  Isaia  docet  (Isa.  ix,  2), 
sedebatin  umbra  mortis,  cui  lux  orta  per  Dei  gra- 
tiam,  non  per  su®  virtutis  meritum.  Ergo  inter 
insufflationem  Dei,  et  escamligni  vitoe  nulla  discre- 
tio.  Nec  hominem  quis  potest  dioere  plus  sibi 
posse  acquirere,  quamdivina  ei  largitate  collatum 
est.  Utinam  acceptum  tenere  possemus.  Labor 
etenim  noster  eo  proficit,  ut  quae  tributa  sunt, 
resumamus.  Tertium  illud  quod  propositum  est, 
quia  qui  mortem  non  gustaverat,    mortem  timere 


autera  prsvaricatus  est.  Igitur  qui  non  obedivit, 
erravit,  quia  praevaricatio  peccatum  est.  Verum 
etiam  si  extenuare  velint  vim  cognitionibus,  ut 
perfunctoriam  scientiam  boni  et  raali  inlerdictam 
putent,  in  eo  quoquepraivaricationis  culpa  est  non 
obeditum  esse  mandato;  quia  etiam  tumultuariam 
sciontiam  boni  et  mali  Dominus  Deus  putavit  inhi- 
bendam. 

31.  Alia  quajstio:  Qui  non  cognoscit  bonum  et 
malum,  nihil  a  parvulo  distat.  Parvuliautem  apud 
justura  judicein  nulla  est  culpa.  Justusautem  ope- 
rator  mundi  nunquam  parvulum  vocasset  in  cul- 
pam,  propter  quod  non  cognoverat  bonum  el 
malum  ;  quia  parvulus  sine  ullo  est  crimine   prae- 


non  poterat,  facile  ex  comraunis  natur;e  usu  abso-  £)  varicationis  et  culpsi.  Verum  cum  in  superioribus 


lutionem  habet.  Est  eniin  natura,  insitum  omnibus 
animantibus,  ut  ctiam  quas  nondum  sibi  nocere 
experta  sunt,  quasi  noxia  reformident.  Unde  enim, 
columboein  ipso  sui  ortu  visi  terroraccipitris  (33)? 
Unde  lupi  ovibus  formidabiles,  puilis  milvi?  Quod 

(30)  IMss.  omncs  tam  depravatos  characteres 
Grscos  exhibent,  ut  legi  nequeant.  Quidam  vero 
Latine  scribunt,  Apamos  enim  intelliyilur  in  amx- 
nos.  Edilh.  Ani.,  h  ii.sm\i  poevj;.  Quare  in  cor- 
ruptionetantasatiusvidcturabcditis  non  (iiscodere, 

(31)  Plures  mss.,  fi  c«w.s«Mi  niorlis    intclliijc  quis 

etc. 

32}  Mss.  prope  omnes,  proptcr  figuram   futuram. 


dixerimus  duplicem  esse  intellectum  scientias  boni 
et  mali,  si  perfunctoriam  scientiam  accipimus, 
utique  falsum  est  quod  nihil  distet  a  parvulo,  qui 
non  cognovit  bonum  et  malum.  Si  autcm  falsum 
estquod  nihil  disteta  parvulo  ;  ergo  non  parvulus 

(33)  Mss.  Vat.  et  S.  Mich.  prima  manu,  viso  ter- 
rentur  accipitre.  Alii  nonnulli,  visa,  vel  vis.,  ter- 
rorcm  accipiunt.  In  reliquis  fere  nihil  sani. 

(34)  Rom.  edit.,  unus  nostrum  ad  sciendum  bo- 
num  ct  niulum. 

(3o)  Rom.  edit.,  Bonwn  autem  lignum  cognilionis 
et  voni  mali. 


1 


305 


LIBER  DE  PARADISO. 


3oe 


Adam.  Si  non  parvulus,  ascribitur  utique  ei  quasi  .\  pnnuliso  di.vit  Deus  :  Non  mamlucabitis  cx  eo  \Gen, 


non  parvulo  peccatutn.  Si  peceatum  ascribitur, 
Bequitur  pcena  peccatum,  qui;i  dignus  invenitur 
poena,  qui  peccatura  vitare  non  procuravit  (.'?(';. 
Potest  etiam  fieri  ut  etiam  qui  scientiam  non  ha- 
bet  boni  et  mali,  parvulus  non  sit :  quoniamprius- 
quam  scivit  puer  bonum  et  malum  [Isa.  vii,  16), 
non  credidit  malitiae.  Et  iterum  habes  :  Qiiia  pritis- 
quam  .fciat  puer  vocare  palrcni,  accipiel  virtutem 
Dama»i,  et  spolia  Samarix  [Isa.  viii,  4).  Perfectus 
ergo  qui  operatur  bonum,  etiam  si  boni  et  mali 
scientiam  non  adeptus  sit,  ut  multi  priusquam 
scient  legem,  ipsi  sibi  lex  sunt  [llom.  ii,  14).  Quod 
Apostolus  priusquam  diceret  :  yon  concupisces 
[Hom.  VII,    7),    malum   esse   concupiscentiam  ne- 


III,  2.  3).  Ita  ergo  sciebat  obediendum  esse  man- 
dato,  ut  diceret :  Ex  omni  fruclu  manducabimus, 
quod  Dominus  imperaverat :  de  ligno  autem  quod 
est  in  medio  paradiso,  imperatum  a  Deo  dicit  non 
esse  gustandum,  ne  morte  morerentur.  Ergo  quia 
scixnt  deferendum  esse  mandato  (38),  scivit  utique 
malumesse  praevaricari,  et  ideo  juste  proevaricata 
damnatur. 

33.  Accipite  aliud  :  Si  assumptio  de  ligno  scien- 
tias  boni  et  mali  ita  opcratoria  erat,  ut  bonum 
et  malum  agnosceretur ;  quod  videtur  Scriptura 
ostendere,  dum  dicit :  Quia  ubi  mamlucaverunt 
amho,  aperii  sunt  oculi  eorum,  ct  cognoverunt  quod 
nwii  essent  [Itnd.  G    etl) :    hoc    est,    aperti    sunt 


sciebat.  Denique   ipse  ait :    Peccatum  non   cognovi  n  oculi  cordis,  et  cognoverunl  turpe  osse  nudos  se 
nisi  per  legem.  Kam  concupiscen  liam  ncsciebam,nisi      degere  :  sine  dubio  ubi   gustuvit   mulier  de  ligno 


lex  diceret :  Non  concupisces  [Ibid.).  Ad  quam  par- 
tem  etiam  puer  potest  esse  perfectus  jure  naturffi, 
priusquam  sciat  concupiscentiam  crimen  esse,  vel 
concupiscentit-e  crimen  admittat.  Ergo  secundum 
perfunctoriam  scientiam  noluit  Deus  (37  hominem 
scire  quod  malum  est,  ne  quasi  imperfectus  vitare 
non  posset.  Nonobediendo  autem  mandatoincurri- 
mus  in  culpam  :  ergo  culpam  fatomur.  Rursus  au- 
tem  si  altam  etprofundam  I58scientiam  dicimus 
boni  et  mali,  qu,e  quidem  profunda  scientia  per- 
fcctum  facit :  non  statim  autem  parvulus  qui  ad  al- 
tam  etprofundam  scientiam  pervcnire  non  potuit, 
recte  sicut  non  parvulus  condemnatur. 

32.  Iterum  qutestiones  serunt :  Qui  nescit,  in- 
quiunt,  boiium  ct  malum,  ne  ipsum  quidem  novit  C 
esse  malum  non  servare  mandatum,nec  ipsum  bo- 
num  novit,  quod  est  obedire  mandato.Et  ideo  quia 
non  noverat,  vcnia,  inquiunt,  dignus  fuit  qui  non 
obedivit,  non  condemnatione.Qua;  quidem  quajstio 
dc  hisabsolutioncmhabet,qus3  anto  meraoravimus. 
Considerare  enira  potuit  homo  cx  iis  qua;  Deus 
ante  ei  contulerat,  quod  insuffiationem  Dei  acce- 
pit,  quod  erat  in  paradiso  voluptatis  locatus,  sum- 
mam  auctori  obedicntiam  deferendam.  Et  ideo  si 
vim  nesciebat  boni  et  mali ;  tamen  quia  tantorum 
auctor  dixerat  de  ligno  scientis  boni  ct  mali  non 
esse  gustandum,  fidem  prajceptori  servare  debuc- 
rat.  Non  oniin  ab  eo  pcritia,  sed  fides  cxigcbatur. 
Intelligebat  utique    Deum    omnibus    praiemincre. 


scientioe  boni  et  mali,  peccavit  et  se  peccasse  co- 
gnovit.  Qua;  igitur  se  peccasse  cognoverat,  vel 
virum  ad  peccati  communionem  invitare  non  de- 
buit.  Illiciendo  autem  virum,  et  dando  ci  quod  ipsa 
gustaverat,  non  vitavit,  sed  iteravit  pcccatum. 
Nam  utique  si  vere  rationem  spectes,  cum  quem 
diligebat,  non  trahere  ad  consortium  pccnffi,  sed 
magis  ab  co  quod  cognoverat  ipsa  esso  pcccatum, 
vel  inscientcm  revocarc  debuerat ;  quamvis  vi- 
deatur  hiTC  mulier  sciens  quod  post  culpam  in  pa- 
radiso  esse  non  posset,  metuisse  ne  sola  dc  para- 
diso  ejiccretur.  Denique  abscunderuntse  ambo  post 
culpam.  Excludcndam  igitur  se  esse  cognoscens, 
consortio  viri  quem  diligebat,  noluit  defraudari. 

34.  Iterum  accipe  :  Non  cognitio  mali  malum 
159  est ;  sed  cum  actus  implct  malitiam.  Non  enim 
statim  qui  novit  maUim,  quod  malum  est,  facit: 
sed  qui  quod  malum  csse  novit,  operatur.  Incen- 
tivum  autem  ad  operandum  quod  malum  est,  aut 
iracundia,aut  cupiditas  csse  consuevit.  Nec  statim 
nccesse,  ut  habens  scicntiam  mali  faciat  quod  im- 
probum  novit,  nisi  aut  iracundia  aul  cupidilate 
vincatur.  l'ude  quod  diximus  incentivum  peccandi, 
vel  ira,  vel  cupiditas  est,  vel  plerumque  formido, 
licet  ex  formidine  oriatur  cupiditas,  dum  unusquis- 
que  vult  vitare  quod  metuit.  Et  ideo  recte  ira- 
cundiam  ct  cupiditatem  duorum  reliquorum  (39) 
posuimus  incentiva  viliorum.  Considcremus  igitur 
utrum  Eva  his  ad  vitium  stimulis  incitala  sit.  Scd 


ideoque  personam  jubentis  spcctare  debucrat.Et  si  n  neque  irascebatur  marito,  ncque   cupiditate  victa 

est:  in  secundo  duntaxat  errat,  ut  edendum  viro 
daret,  quod  jam  ipsa  gustaverat.  Primo  (uerat 
cupiditas  auclor  erroris  el  ipsa  ederet,  sequen- 
tisque  fuit  causa  pcccati.  Quod  cnim  jam  gusta- 
verat,  desiderare  non  potcrat:  et  gustando,  mali 
fucral  scienliam  consecuta.    Malum    igilur    quod 


non  intelligebat  vim  qualitatemquc  jussnrum; 
sciebat  tamen  pr.Tceptori  deferendam  esse  reve- 
rentiam.  Ilabebat  in  natura  hanc  opiiiicncm,  et  si 
non  habebat  judicium  boni  et  niali.  Denique  ct 
mulier  scrpenti  dixit:  Ex  omni  tigno  paradisi  man- 
ducabimus:  de  jructu  autem  ligni  quod  est  in  mcdio 


(36)  Mss.  et  edit.  vet.,  viiure  non  poluit. 

(37)  Mss.  Micha.Tlinus,  Big.,  Gem.,  Th.,  votuil 
Deus.  M.  Laudunensis,  et  edit.  vet.,  novil  Deus. 
Alii  mss.  et  Rora.  edil.  raeliu8,Ho/t((7  Deus. 

(38)  Ita  mss.  S.  Rcmigii,  ac  S.  Theodorici.  Vcl 
autcm  edit.,  Ergo  scivit  aefcrendum  esse  mandatum 


Mss.  Gem.,  Th.,  Div.  et  Land.,  F.rgo  scivit  dcle- 
rendum  c«<-  wand'iio.  Mich.,  dcserendum  non  esse 
niandalum.  Deniquc  cdit.  Rom.,  Ergo  qui  scivif  dc- 
fcrcndum  non  csse  nuindato.  .  . 

(3'J)  Libentcr  lcgcrcmus,    duo   rcliiiuorum  :  nisi 
mss.  et  odit,  reclamarcnt. 


307 


S.  AMBROSII 


308 


atlvprterat,  in  virnm  derivare  nui  (if^bui^,  nfquc 
conjugera  proprium  praevaricatorem  divini  facere 
mandati.  Sciens  igitur  prudensquc  peccavit,  el 
sciens  virum  in  suum  traxit  errorem.  Alioquin 
invenietur  falsus  esse  de  ligno  scienlia;  boni  et 
mali  sermo,  si  etiam  posteaquam  de  ea  arbore 
manducavit,  scientiam  mali  habere  non  potuit 
(■40).  Quod  si  verus  est  sermo,  ciipiditatis  utique 
causam  habere  non  potuit:  licet  plerique  sic  ex- 
cusandum  pulent,  quod  diligens  virum  ab  co  ti- 
muerit  separari,  et  hanc  causam  cupiditalis  prae- 
tendant,  quod  esse  voluerit  cum  marito. 

CAPUT  VII. 
Quccritur  uirum  a  Dco,  vel  a  ligno,  vcl  dcmum  aliun- 

de  mors  Iwjnini  acciderit:  alque  ohjectio  mntlijilici 

rcsponsione  diluitur. 

35.  Iterum  alia  quajstio  subrepit  unde  mors  ac- 
ciderit  Ad.T!,  utrum  a  natura  Hgni  ejusmodi,  an 
vero  a  Deo.  Si  naturoe  ligni  hoc  ascribimus,  vide- 
tur  ligni  hujus  fructus  vivificandi  insufflationi 
Dei  prtBstare  ;  siquidem  quem  vivificaverat  insuffla- 
tio,fructushujus  lignilraxit  admortem.  AutsiDeum 
operatorem  mortis  csse  mcmoramus,  dicunt  quod 
gemina  eum  opinione  accusemus:  quod  aut  ita 
immitis,  ut  nolucrit  ignoscere,  cum  posset ;  aut 
si  ignoscere  non  potuerit,  videatur  infirmus.  Vi- 
deamus  igitur  quomodo  diluendum  sit.  Nisi  fal- 
lor,  mortis  causa  inobedientia  fuit ;  et  ideo  homo 
ipse  sibi  mc^rtis  est  causa,  non  haliens  Deum  suae 
morlis  auctorcm.  Nequc  enim  si  raodicus  pra3?cri- 
psit  Kgrolanti  a  quibus  videatur  cavendura,  utque 
ille  ab  interdictis  non  putaverit  abstinendum,  rau- 
sa  ei  mortis  est  medicus :  sed  utique  ipse  sibi 
reus  mortis  cst  prnpria;.  Itaque  Dcus  quasi  bonus 
medicus  prohibuit  nc  Adam  nociturna  gustaret. 

36.  Iterura  accipe:  Scire  bonum  melius  cst, 
quam  nescire  :  ct  ei  qui  bonum  sciat,  pulchrum 
est  scire  quod  malum  est,  ut  sciat  cavere  quod 
malum  est,  et  ut  prudens  subeat  custodise  cautio- 
nem  (41).  Rursus  aulera  non  satis  est  hoc  solum 
160  scirc  quod  malum  cst  ;  ne  cum  malura 
scias,  scientia  boni  incipias  delraudari.  Pulchrius 
est  igitur  ut  utrumque  norimus ;  ut  et  quia  sci- 
mus  bonum,  fugiamus  quofl  malura  cst ;  et  ex  eo 
quod  cognoscimus  malum,  boni  gratiam  pra^fera- 
mus.  Sed  i!a  debes  utrumque  scire,  ut  et  profun- 
de  novcris,  et  quod  novcris  cxsequaris,  aclusque 
scientis!  congruat.  Alioquin  tolerabiliorera,  Scri- 
ptura  indicat  eum,  qui  ulrumque  nesciat,  quam 
qui  perfunctorie  utrumque  cognovit  (Lyc.  xn,  47, 
48).  Gravat  enim  scire,  quod  vel  exsequi  vel  vi- 
tare  non  possis  (42)  ;  gravat  scire  sine  usu  atque 
opcre  cognitionis  profund».  Denique  obcst  ad  exi- 
stimationem  raedico  scire  quid  prosit,  et  quid  no- 
ceat    ffigro :    nisi    cognitione    ea    qucmailraoduin 

(40)  Mss.  duo,  scicntidin  botn  el  mali  liahcfe  non 
potnil. 

(41)  Ilom.  edit.  :  ut  Miat  pravum  vitarc,   cJ  prudcu.'i 
jubeat  cuslodia. 


A  oporlet,  utatur  :  et  ideo  non  est  cognitio  bona,  nisi 
ea  utaris  ut  oportet. 

37.  Item  acciperc:  Non  frustra  lignuni  scienti;E 
boni  et  mali  productum  est  in  medio  paradiso  : 
et  si  cuicunque  homini  productum  esset,  super- 
fiua  interdictio.  Sed  neque  frustra  factum  est,  ne- 
que  alii,  nisi  honiini  factum  est,  qui  mandatum 
accepit;  ut  non  solo  eo,  sed  eo  cum  CKteris  ute- 
retur.  Nam  si  multa  discutias,  complura  reperies 
et  planc  innumera,  quoe  ei  qui  uti  nosciat,  possint 
nocere.  Nec  ipsas  divitias  invenies  fructuosas, 
si  habens  dives  subsidia  largitatis,  neget  alimenta 
pauperibus,  excludat  inopem  subsidio  destitutum, 
aliena  extorqueat,  quia  prEvalet  potestate.  Pul- 
chritudo  ipsa  et  gratior  corporis  forma  frequenter 

T>  in  vitium,  quam  deformitas  trahit  (43).  Numquid 
igitur  quisquara  dcformiores  quam  pulchriores 
filios  haberc  desiderat,  et  inopes  potius  liberos 
suos  cupit  esse,  quam  divites  ?  Plura  sunt  hujus- 
modi  qua;  non  ad  imprudcntiam  largientis  refe- 
renda  sunt,  sed  ad  male  utentis  errorem.  Et  ideo 
utentem  accusandum  potius  quam  donantem. 

CAPUT  VIII. 
Solvuntur  ijniestiones  de  priescientia  Dci  circa   prx- 

varicatinnes  .id.r,  et  opinioncm  honi  ei  mali  fiuma- 

nis  menlibus  divinilus  impressam. 

38.  Ilerum  qua!stio:Sciebat  prievaricaturumDeus 
Adam  mandata  sua,  an  nesciebat?  Si  nesciebat,  non 
cst  ista  divina:  potestatis  assertio :  si  autem  sciebat, 
et  nihilominus  sciens  negligenda  mandavit',  non 
est  Dei  aliquid  superfluum  prfflcipere.  Superfluum 

C  autom  praecepit  protopiasto  illi  Ada',  quod  eum 
noverat  minime  servaturum  :  nihil  autem  Deus 
supcrnuum  facit;  ergo  non  est  Scriptura  ex  Deo. 
Hoc  enim  objiciunt,  qui  Vetus  non  recipiunt  Te- 
stamentum,  et  has  interserunt  quaestiones.  Verum 
hi  sua  senlentia  et  opinione  vincendi  sunt.  Cum 
enim  Novi  Testamenti  non  refutant  fidem,  exem- 
plo  sunt  arguendi,  ut  Vetus  credant:  quoniam 
cum  sibi  divina  praecppta  et  facta  conveniant, 
unius  auctoris  Testamentum  utrumque  liquet  esse 
crcdendum.  Discant  igitur  non  superfluum,  non 
injustuu!  etiam  praevaricaturo  prcEscriptum  esse 
mandatum.  Nam  et  ipse  Dominus  Jesus  elegit  Ju- 
dam,quem  proditorem  sciebat.  Quem  si  per  161 
imprudontiam    electum    putant,    divin.-c    derogant 

j)  potestati.  Sed  hoc  a^stimare  non  possunt,  cum 
Scriptura  dicat  :  Quia  sciel^at  Jesns  quis  eum  pro- 
diturus  esset  {Joan.  vi,  C5).  Conti^jescant  igitur  re- 
pugnatores  isti  Veteris  Teslamenti. 

39.  Sed  quoniam  etiam  gentilibus,  si  forte  istud 
objecerint  ,  respoudendum  videtur,  qui  exem- 
plura  non  rccipiunt,  rationem  exigunt :  accipiant 
etiam  ipsi  qua  ralione  Dei  Filius  vel  praevarica- 
turo  mandaverit,  vcl  elegerit  proditurum.   Venerat 

(42)  Ita  mss.  et  edit,  antiq.  magno  consensu. 
At  Rom.  edit.  :  vilarc  non  vclis,  el  non  possis. 

(43)  Rom.  cod.,  in  viiium  detormitatis  Irahit. 


1 


309 


LIBEK  DE  PARADISO. 


m 


Dominus  Jesus   omnes  salvos  faccre   peccatores,  A  sentias  ;  si  autcm  dixeris  quia  sciens  Deus  pecca- 


etiam  circa  impios  ostendere  suam  debuit  volun- 
tatem.  Et  ideo  nec  proditurum  debuit  prsterire  ; 
ut  adverterent  omnes,  quod  in  electionfi  etiam 
proditoris  sui  servandorum  omnium  insigne  prae- 
tendit,  nec  in  eo  lasus  est  vel  Adam,  quia  man- 
datum  accepit,  vel  Judas,  quia  electus  est.  Non 
enim  necessitatem  Deus  vel  illi  prcBvaricationis, 
vel  huic  proditionis  imposuit,  quia  uterque,  si 
quod  acceperat  custodisset,  a  peccato  abstinere 
potuisset.  Denique  nec  Judaeos  omnes  credituros 
sciebat,  et  tamen  ait  :  .\on  veni  nisi  ad  ovcs  per- 
ditas  domus  Israel  (Matth.  xv,  2i).  Ergo  non  in 
mandate  culpa  est,  sed  in  prsevaricante  pecca- 
tum  est.  Et  quod   in  Deo  fuit,  ostendit   omnibus 


turum  hominem,  communes  tamen  opiniones  ei 
boni  et  mali  impressit;  ut  proptcr  admistionem  ma- 
iorum  vitae  perpetuitatem  scrvare  non  posset,  sicut 
in  illo  non  prKsagum  futuri,  ita  in  hoc  non  bonum 
Dcum  signilicare  videaris.  .^tque  hinc  argumentan- 
tur  quia  non  est  creatura  hominis  a  Deo  facta. 
Nam  sicut  supra  ostendimus  eos  dicere  quod  non 
est  mandalum  Dei,  sic  et  hic  dicunt :  Non  ergo 
creatura  hominis  a  Deo,  quia  Deus  malum  non 
fecit.  Honio  autem  opinioncm  acccpit  mali,  dum  a 
malis  prajcipitur  abstincro.  Hoc  autem  genere 
alium  bonum  Deum,  alium  operatorem  hominis 
conantur  asserere.Quibus  respondendum  est  illico 
secundum    opinionem    suam.   Si   enim  hominem 


quod  omnesvoluit  liberare.  Nec  tamen   dico   quia  t»  nolunt  a  Deo  factum,  quia  pfiorator  est  homo,  et 


pra!varicationcm  nesciebat  futuram,  imo  quia 
sciebat  asscro  :  sed  non  ideo  pereuntis  proditoris 
invidiam  in  se  debuit  derivare,  ut  ascriberetur 
Deo,  quod  uterque  sit  lapsus.  Nunc  autem  uter- 
que  redarguitur,  ati]ue  reconvincitur  ;  quia  et  ille 
mandatum  nc  laberetur  accepit,  et  hic  etiam  in 
apostolatus  munus  adscitus  est,  ut  vel  benoficio 
Dei  revocaretur  a  proditionis  afTectu :  simul  ut 
dum  alii  revincuntur,  prodesset  omnibus.  Non 
enim  consisteret  peccatum,  si  interdictio  non 
fuisset.  Non  consistente  autem  peccato,  non  so- 
lum  malitia,  sed  etiam  virtus  fortasse  non  esset : 
qua3  nisi  aliqua  malilire  fuissent  semina,  vel  sub- 
sistere  vel  eminere  non  posset.  Quid  est  enim 
peccatum,  nisi  pra;varicatio  legis    divinae,    et  coc 


hoc  refugiunt,  ne  bonus  Deus  peccatorem  fccisse 
videatur,  quia  non  putant  bonum  qui  feceril  pec- 
catorem  ;  dicant  utrum  operatorem  hominis  a 
Dco  factum  putent.  Si  cnim  a  Deo  factus  est  illc, 
ut  dicunt,  operator  hominis,  quomodo  bonus  Deus 
operatorem  mali  fecit  ?  Utique  non  bonus,  nam 
qui  pcccatorem  facit  non  bonus  ;  cavendum 
ne  gravius  sit  operatorem  peccatoris  fccisso. 
Debuit  enim  bonus  Deus  prohibere  nativitatem 
ejus,  qui  peccati  substantiam  habebat  inducere. 
Quod  si  dicunt  non  esse  genitum  opcratorem  mali 
requircndum  utrum  bonus  Deus  poluerit  inhibere 
quoquo  modo  incipicntcm  malitiam,  an  non  potuc- 
rit.  Si  enim  non  poluit,  inPirmus  :  si  potuit  et  non 
fecit,  non  bonus.  Ergo  si  sibi  ista  non  congruunt, 


lestium  inobedientia  praeceptorum  ?  Non  enim  au- C  nec  suaj  sibi  ha;retieorum  conveniunt  opiniones, 

ribus  corporis  de  mandatis  coelestibus  judicamus  : 

sed  cum  esset  Dci  verbum,  opiniones  qumdam  nobis 

boni  et  mali  pullularunt ;  dum  id  quod  malum  est, 

naturaliter  intelligimus  esse  vitandum,  etquod  bo- 

num  est  naturaliter  nobis  intelligimus  esse  prsce- 

ptum.  In  eo  igitur  vocem  Domini  videmur  audire, 

quod  alia  interdicat,;alia  praecipiat.  Et  ideo  si  quis 

non  obedierit  illis  qu,T  semel  a  Deo  prreccpta  credi- 

mus,  pcena»  obnoxius  .Tstimatur.  Dei  autem  pra?cc- 

ptum  non  quasi  in  tabulis  lapideisatramento  legimus 

inscriptum,  sed  cordibus  nostris  tenemus  impres- 

sum  spiritu  Dei  vivi.  Ergo  opinio  nostra   ipsa  sibi 

legeni  facit.  Si  enim  gentes  qua;  lcgcm  non  habont, 

naturaliter  oa  qua;  lcgis  sunt,  faciunt ;  ejusmodi 


requiramus  ne  forte  rationis  fuerit,  qua  causa 
Deus  sive  geniti  sive  non  geniti  iilius  operatoris 
siverit  malitiam  introirc  in  hunc  mundum,  cum 
possit  inhiberc. 

41.  Itaque  servantes  unum  ct  eumdem  Deum 
bonum  atque  operatorem,  id  si  possumus,  astrua- 
mus,  quod  grati.-r  utriquc  conveniat  (4'i\  nec  accu- 
sationis  eorum  declinemus  invidiam,  qui  ita  dicunt: 
Quomodo  bonus  Dcus  qui  non  solum  passus  est 
introiro  in  hunc  mundum  malitiam  :  sed  etiam 
in  tantam  confusionem  venire  permisit.  Veruin 
ha;c  accusatio  tunc  locum  haberet,  si  ita  animac 
vim  et  intima  srcrela  mentis  iniiceret ;  ut  nullo 
pacto  possct  abolori,  et  immedicabilium  vulncrum 


legem  non  habontcs  ipsi  sibi  sunt  lex,  qui   osten-  j)  menti  atque  aniroa;  nostra;  virus  insiderct:   essct 


dunt  opus  legis  scriptum  in  cordibus  suis.  Opinio 
igitur  humana  sibi  tanquam  Dei   lex  est. 

40.  Itcrum  hinc  aliam  faciunt  quaistionem,  ut 
ad  invicem  niandati  cjus  quod  diximu?  in  hominis 
opinione  consisterc,  hanc  ipsam  opinionein  "JC^ 
impressam  a  Dco  nobis  tanquam  prsescriptum 
divinn;  legis  accusent.  Noverat,  inquiunt,  homi- 
ncm  peccaturum  qui  creavit  eum,  et  hasopiniones 
boni  ct  niali   impressit,    an    non    noverat?    Ut   si 


dixeris  quia  non  novcrat,  alienum  a  majestate  Dei 

(44)  Hom.    edit.,    quod  (jratix   utirjue  ronvcnial.    Mctius   ali.c  cuni   inss. 
gratia;  Dci  boni  ct  operatoris. 


cnim  aptior  hujus  querelfB  locus,  quod  cum  om- 
n;a  possit  Deus,  hominem  tamen  pcrire  sit  passus. 
Verum  cum  Dcus  noslri  misoricors  respuendi  erroris 
rcmcdia  rescrvaverit,  abnlendiquc  oinnis  ronlagii 
non  aboleverit  facultatcni  :  quomodo  irralionabile 
vel  injustum  cst,  si  pcrmisit  noslrum  maleriale 
tenlari  quadam  trepidationo  fragilitalis  humana; : 
et  focneratior  postea  gralia  per  pflenitcntiam  dcli- 
ctonim  in  honiinis  rcdiret  afrcctuin.  ct  fragilitalis 
sua;  conscius  quod  taiu  facilc  a  divinorum  nianda- 
utrique  ronvenial,  id  osl 


311 


S.  AMBROSII 


312 


torum  163  serie  deviando  tiepiUavcrlt,  tan.:{uani  A.  iu  loge.  Et  quia  mors  mortcm  facit,  dicitur  morie 


clavum  anira;B  fluctuantis  mandata  crolestia  tirne- 
ret  amittere  :  divinse  miserieorduE  plus  tribnens 
quod  recepit  amissum,  et  sibi  aliquid  usurpaus  gra- 
tiae  quod  revertatur. 

CAPCT  IX. 
An  deciierit  a  Dco  prxccplum  hominidc  cibo  dari,  el 

cur  in  proponcnda  pccna  non  dictum  fucrit,  morie- 

mini  sed  morte  moriemini '? 

42.  Nunc  quaj  sit  illa  ratio  consideremus,  quid 
sit  istud  quod  cum  mandatum  daret  homini  dc 
illa  admirabili  beataquo  vita  prsscribens,  ne  con- 
tra  faciens  morte  moreretur,  de  manducando  et 
nonmanducando  putaverit  essc  mandandum.  Sunt 
enim  qui  putant  nequaquam  mandatum  istud 
convenire  coeli  et  terrae  atque  omnium  Creatori ; 
nequaquam  dignum  incolis  paradisi,  eo  quod  illa 
vita  similis  angelorum  sit.  Et  ideo  non  terrenum  et 
corruptibilem  hunc  cibum  esui  fuisse  possumus 
8BStimare  ;  quia  qui  non  bibunt,  neque  manducant, 
erunt  sicut  angeli  in  coelo.  Cum  igitur  in  cibo  ne- 
que  prsmium  sit,  quia  esca  nos  non  commendat 
Deo ;  neque  magnum  periculum  sit,  quia  non 
quod  inlrat  in  os,  coinquinat  (45)  hominem,  sed 
quod  exit  de  ore  :  videtur  sine  dubio  tanto  au- 
ctore  non  esse  pr.-oceptum,  nisi  hunc  cibum  ad 
illum  propheticum  referas,  quia  pro  magno  prfe- 
mio  Dominus  sanctis  poUicetur  suis :  Ecce  qui 
serviunt  mihi,  manducant  :  vos  aulem  esurietis 
{Isa.  Lxv,  13).  llic  est  enim  cibus  in  quo  vila  deli- 
niturffiterna, quoquisquisfueritdefrandalus,  morte 


morielur.  Non  estautem  superQua  ista  geminatio  : 
est  enim  vita  ad  morlem,  et  est  mors  ad  vitam  ; 
quia  quis  et  dum  vivit,  164  moritur  ;  et  dum 
moritur  vivit.  Fiunt  ergo  quatuor  distinctiones 
vita  vivere,  mortc  mori,  morte  vivere,  vita 
mori  (i6).  Cum  Igitur  ha!C  ita  se  habeant,  usus  et 
consuctudinis  prsjudicium  debemus  excludere ; 
quia  usus  hoc  habet  ut  communiter  dicatur  vivore, 
et  qui  vit£e  vivit,  et  qui  morti  vivit:  et  communi- 
ter  dicatur  mori  vel  Ule  qui  morti  moritur,  vel 
ille  qui  vitaj  moritur.  Itaque  ex  quatuor  (47)  duo 
signiflcat,  ut  dicat  viventem  vivere,  nec  melius 
deteriusque  distinguat,  et  dicat  morientem  mori, 
nec  inter  malam  et  bonam  mortem  videatur  esse 
discretio.  Nam  indiscreta  qusedam  vita  significatur, 
qualis  irrationabilium  aut  etiam  parvulorum,  et 
indiscreta  mors  eeque. 

44.  Sequestrato  igitur  usu  communi.quidsit  vita 
vivere,  et  quid  sit  morte  mori,  et  quid  sit  vivere 
morti,  et  mori  vitffi  consideremus.  Puto  enim 
secundum  Sricpturas  quia  vitavivere  admirabilem 
quamdam  illam  vitam  beatamque  signiflcet,  et 
hunc  vivendi  usum  spirandique  munus  cum  beata; 
vila;  gratia  veluti  conjunctum,  et  quadam  participa- 
tione  pormistum  deraonstrare  videatur.  Hoc  est 
enim  vita  vivere,  virtute  vivere,  beatse  vitae  actus 
habere  in  istius  corporis  vita.  Contra  autem  morte 
mori  quid  est  aliud,  nisi  cum  morte  corporis  de- 
formitatemsigniflcare  morientis,  cujus  etcarocom- 
muni  vivendi  munere  defraudetur,   et  aniraa  vitae 


morietur.  Quandoquidem  panis  vivus  atquecceleslis  C  Jetern»  usum  habere  non  possit  ?  Est  etiam  qui  vita 


ipse  Dominus  est,  qui  vitam  dat  huic  mundo. 
Undo  et  ipse  ait :  Nisi  manducaverilis  carncm  meam 
et  biberitis  sanguinem  meum;  non  habebitis  vilam 
«tenifim  (Joa?(-.  vi,54).  Erat  crgo  panis  aliquis  de 
quo  praescripserat  edendum  paradisi  incolis.  Quis 
ille?  Accipe  quem  dicat:  Panem,  inquit,  angclo- 
rum  manducavit  homo  [Psal.  lxxvii,  25,  Est  enim 
bonus  panis,  si  facias  volunlatera  Dei.  Vis  scire 
quam  bonus  panis?  Ipse  Filius  manducat  hunc 
panem,  de  quo  ait :  Mcus  cibus  est  ut  faciam  volun- 
tatem  Patris  mei  qui  in  cwlis  est  [Joan.  iv,  34). 

43.  Iterum  videamus  qua  ratione  Dominus  Deus 
Adae  dixerit,  morte  moriemini :  quid  intersit,  utrum 
aliquis  dicat,  moriemini,  an    addat  morle   morie- 


raoritur,  ut  qui  vivit  corpore,  sed  actu  moritur  suo: 
quales  illi  sunt,  dequibusait  Propheta  :  Deseendunt 
in  infernum  vivenies  IPsal.  liv,  16).  Et  illa  de  qua 
Apostolus  dicit :  Quoniam  vivens  mortua  esl  (/  Tim. 
V,  G).Quartum  superest,  quod  sunt  qui  eliam  morte 
vivunt,  ut  martyres  sancti,  qui  utique  moriuntur 
ut  vivaut.  Moritur  caro,  sed  vivit  gratia  mortuo- 
rum  (48).  Ergo  absit  a  nobis,  ut  participes  mortis 
vivemus:  sed  contra  parlicipes  vitae  moriamur. 
Sanctus  enim  nec  vitae  istius  se  vult  esse  partici- 
pem,  qui  ait :  Cupio  dissolvi  et  cum  Christo  esse; 
multv  cnim  mclius  {Philipp.  'i,  3).  Et  alius  Heu 
mc !  quod  incolatus  meus  prolongutu-s  est  [Ps  l- 
cxix,  5).  DoJens  utique  cum   consortia  vitas  speret 


mini.   Ostendere   enim  debemus  nihil  superfluum  _  aetern»,   istius   vitae   fragilitate    se   contineri.    Et 


in  Dei  esse  mandato.  Itaque  hoc  arbitror.  Cum 
duo  sibi  sint  contraria  mors  et  vita,  secundum 
simplicem  sermonem  a  vita  vivere  dicimus,  a 
morte  mori.  Si  autem  germinare  velis  utramque, 
quia  vita  vitam  facit,  dicitur  vila  vivit,  sicut  habes 

(45)  Mes.  Th.,  Div.,  Big.,  communical  :  nun 
male  ;  in  siioris  enim  Litteris  idem  est  commune 
quod  poilutuni  seu  inquinalum.  Et  posl  tria  vel 
quatuor  verba  inss.  Big.,  Gem.,  Mich-,  videntur ; 
Rem  ,  Th.,  vidctur  siiie  dubio  taiito  auciore  priv- 
ceptum  ;  S.  Thcod.,  indignum  tanto  auclorc.  Edit. 
Uill.  ac  Rom.,  a  tanlo  auctore  prwccptum ;  Div, 
Laud.  cum  edit.  Am.  et  Era.,  sirie  dubio  a  tanto 
auctore  non  cssc  procccptum. 


ideo  possum  e  contrario  dicere,  quia,  et  si  vitae 
vivere  bonum  est,  vitoe  tamen  vivere  ambiguum 
sit.  Potest  enim  dici  quis  vitae  vivere,  hoc  est,  vits 
ffiternae  istius  vita  corporis  militare.  Potest  etiam 
dici  vitse  vivere,   hoo  est,    vel   quemcunque,  vel 

(46)  Mss.  omnes  morte  vivere,  i>ita  mori.  At 
contra  edit.,  morii  vivcrc,  vita>  mori. 

(47)  Mss.  S.  Th.,  vel  itle  qui  morti  morilur,  vel 
ille  qui  vitx.  Itaque  ex  quatuor  illis,  etc.  Rem.,  vct 
illc  qui  morle  moritur,  vcl  ille  qui  vita  vivit.  Itaque, 
etc,  in  quoruin  neutro  habetur,  el  qui  vitx  vivit, 
et  qui  morti  vivit. 

(48)  Ms.  Rem.,  moriunlur  carne,  sed  vivunt  gratia 
mortuorum. 


313 


sanctum  istius  vitae  habere  desiderium  corporalis 
ut,  verbi  gratia,  si  quis  ideo  honeste  putet  esse  vi- 
■vendum,  ut  is  longffivitatem  vitce  bonis  actibus 
consequatur,  quales  plerique  infirmiores  suntquos 
haec  vita  delectat. 

45.  Sicut  ergo  vits  vivere  quid  sit  accepimus, 
quid  sit  morti  mori  accipiamus,  vel  morti  vivc- 
re  (!9).Possunt  enim  esse  qui  moriantur  morti,  ct 
qui  vivant  vitae.  Nam  qui  non  ita  vivit,  ut  secun- 
dum  morteni  animse  sua;  vivat,  is  morti  moritur, 
165  quia  non  est  obnoxius  morti  (50),  id  est  nesus 
eum  ,x'rumnosa3  morlis  amisit,  non  constringitur 
vinculis  mortis  aeternae.  Mortuus  est  morti,  hoc  est, 
morluus  est  peccato,  mortuus  est  poenae  :  cui  con- 
trarium  est  pmn;B  vivere,  hoc  est,  quando  quis  vivit 
ad  pcenam,  ad  vivit  mortem.  Qui  auteni  nioritur  ad 
pamam,  moritur  ad  mortem.  Est  eliam  qui  in  hac 
vita  posilus  moriatur  ad  vitam,  sicut  ille  qui  ait  : 
Vivo  atitem  jam  non  ego,  vivit  autem  in  me  Cliristus 
{Galat.  II,  20).  Peccato  enim  mortuus  est,  Deo  vivit, 
hoc  est,  mors  in  eo  mortua  est,  sed  vita  vivit,  qui 
est  Dominus  Jesus.  Ergo  bona  vila  eorum  qui  Deo 
vivunt,  mala  vita  eorum  qui  peccalo  vivunt.  Est 
etiam  mediavita,  ut  animantium  caeterorum,  sicut 
habes  scriptum  :  Producal  terra  animam  viventem 
secundum  genus  {Geyi.  i,  24).  Est  etiam  vita  mor- 
tuorum,  ut  Deus  Abraham,  et  Deus  Isaac,  et  Deus 
Jacob;  quiaDeus  mortuorum  non  est,  sod  vivo- 
rum.  Sunt  etiam  quibus  communitas  est  qurcdam 
mortis  et  vita;,  de  quibus  ait  Apostolus  dicens  : 
Si  commortui  eslis,  et  convivetis.  Si  enim  complan- 
tali,  inquit,  sumus  simililuiini  morlis  ejus,  simul  et 
resurrectionis  erimns  :  scientes  quia  vetus  homo 
nosler  simul  confi.xus  est  criLci  :  ut  deslrualur  cor- 
pus  peccali,  ut  ullra  non  serviamus  peccato.  Qui 
enim  morluus  esl,  justificatus  esl  a  pcccalo  (51). 
{Rom.  VI,  5-8).  Sicut  autem  figuras  multas  vitae 
diximus,  ita  etiam  mortis  inveniemus.  Dicitur 
enim  mors  mala  secundum  illud  ;  Anima  qu;c  pec- 
cal,  ip.m  morielur  lEierli.  xviii,  20).  Dicitur  ct 
mors  communiter,  sicul  habes  verbi  gratia  :  Quia 
Adam  vixit  tot  annos  (52),  et  mortuus  est,  et  ap- 
positus  est  ad  patres  suoS;  Dicitur  etiam  mors  per 
baptismatis  sacramentum,  sicut  habes  :  Conscpulli 
.wnus  cum  illo  per  baplismum  in  morte  [hom.  vi,  4), 
Et  alilii  :  .S(  autcm  morlui  sumus  cum  Christo,  crc- 
dimus  cliam  quod  simul  vivcmus  cum  illo  {Ibid.  8). 
Vides  quia  mors  quidem  appellatioue  dicatur,  sed 
hcDC  (.53)  vita  sit  nostra. 


LIBER  DE  PARADISO 
A 


314 


CAPUT  X| 

Cur  hominem  Deus  non  approbarit  nisi  post  faclam 
mnlierem,  et  id  ma.vime  quod  per  hanc  ille  deccp- 
lus  peccavcril;  iiemquc  cur  eadem  non  de  terra,  ut 
Alam,  sed  de  co.itu  ejus  creata  sit? 

46.  Item  alia  quoestio,  quia  dixit  Dominus  :  Non 
esl  honum  .<:olum  esse  hominem  (Gcn.  ir,  18).  Primo 
oinnium  cognosce  quia  in  superioribus,  ubi  homi- 
nrm  finxit  Deus  de  limo  terrae,  non  addidil  :  El 
vidil  Deus  quia  bonum  esl  [Gcn.  i,  10,)  quemadmo- 
dum  in  singulis  operibus  suis.  Nam  si  dixisset  illic 
bonum  osse,  quia  homo  faclus  est,  inveniretur  hoc 
esse  contrarium,  ut  hic  non  essc  bonum  diceret, 
cum  in  superioribus  bonum  esse  dixisset.  Sed  hoc 
ibi  cognosce,  ubi  solum  Adam  fccit.  C.-clerum  ubi 
communiler  comprehendit  et  viruni  et  mulierem 

"  faclos,  licet  ne  ibi  quidom  dixerit  spocialiter  : 
tamen  quia  postea  habcs  :  Vidit  Deus  omnia  qux 
fecit,  et  ecce  erant  bona  valde  {Gen.  i,  31),  eviden- 
ter  declaratur  bonum  esse  quod  et  vir  sit  factus, 
el  mulicr. 

47.  Sedexhac  qu.vstionealia  qu;i>.stio  rursus  166 
emergit.  Quomodo  onim  quando  solus  factus 
est  Adam,  non  dictum  est  bonum  esse  factum 
Adam  :  quando  autem  et  mulier  ex  eo  facta  est, 
tunc  esse  bona  omnia  comprehensum  est?  Licet 
illic  omnem  laudaverit  creaturam,  ct  universitatis 
creatio  sit  probala,  quoniam  in  hominc  naturffi 
pra2dicta(54)  communitas  est  :  tamen  non  vidctur 
otiosum,  qua  ratione  ubi  solus  1'actus  est  Adam, 
non  solum  nequaquam  praedicatio  boni  complacito 

C  operi  adjecta  sit ;  sed  etiam  dictum  sit  non  esse 
bonum  solum  hominem  :  cum  sciamus  quod  ante- 
quam  fieret  mulicr,  non  erraverit  .\dam;postea 
vero  quam  mulier  est  facta,  prior  divinum  praeva- 
ricata  mandatum,  etiam  virum  suum  traxerit  in 
errorem,  et  incentivum  ejus  exstiterit.  Si  igitur 
vcro  culps  auctor  est  mulier,  quemadmodum  pro 
bono  videtur  adjocta?  Verum  si  considcres  quia 
Deo  universitatis  ost  cura,  invenios  plus  placere 
Doinino  debuisse  id  in  quo  esset  causa  univcrai- 
tatis,  quam  condcmnandum  fuissc  illud  in  quo 
essel  causa  peccati.  El  ideo  quia  ex  viro  solo  non 
poterat  humani  esse  generis  propagatio,  pronun- 
tiavit  Dominus  non  esse  bonum  solum  csso  homi- 
nem.  Maluit  enim   Dcus  plures  esse  quos  salvos 

[)  faccre  posset,  et  quibus  donaret  pccjatum,  quam 
unum  solum  Adam,  qui  liber  esset  aculpa.  Deni- 
quc  quia  idem  utriusque  auctor  est  operis,  venit 


(49)  Mss.  ct  vet.  edit.  magno  conscnsu,  vcl  niorlo 
mori. 

(.50)  Ms3.  S.  Rem.  et  S.  Th.,  Nam  qui  non  vil;e 
vivit,  sccundum  mortem  animx  sux  vivil.  Is  nwrli 
moiilur  qui  non  esi  obno.rius,  etc. 

(51)  Qui  cnim  morluus  esl,  juslificalus  cst  a  pec- 
calo.  HiKC  in  niss.  quinque  dcsidoranlur. 

(52)  Ita  mss.  et  vct.  edil.  llom.,  Abniham  vijcil 
annos...  (td  jiO]iulum  suum.  llaud  malc  forsitan  lc- 
peretur.  Quia  quidam,  etc,  ut  esset  excmplum 
indetcrminatum.  Scd  sine  auctoritate  in   tcxlum 


niliil  iutrudimus. 

(.53;  lla  mss.  Vat.,  Th.,  Div..  S  Th.,  Laud.  ct 
edil.  Am.  et  Era.  Mss.  vero  Uig.,  Om.  ct  Mich., 
vidcs  quia  mors  quidcm  appeUalionc  jmlicatur,  scd 
h;ec,  ctc.  Edil.  (iil.,  vidcs  .  .  .  dicatur,  scd  h;ec  vita, 
vita  sil  noslra.  ilom.  deniqiie,  vidcs  quia  li;ec  nwrs.., 
dicalur,  scd  vila  sit  no.itra. 

(54)  Ita  scx  mss.  el  odit.  vot.  Godex  Div.  ol  nom. 
cdit.,  crcalur.r  pr;edicaUi,  ctc.  At  Ucm.  ac  Tli., 
quoniam  in  bona  nalur;e  pnedicata. 


315 


S.  AMBROSII 


316 


in  hunc    mundum,  ut  salvos    faccret   peccatores.  A  Adam,  ut  in  omnibus  vidcret  ex  utroque  sexu  sub- 


Postremo  nec  Cain  parrioidii  reum  pnusquam 
generaret  filios,  passus  est  interire.  Ergo  propter 
generationem  successionis  humanoe  dobuit  mulier 
adjiei  viro  {Vid.  S.  .^ug.  1.  ii  rontra  .lul.  Pel.,  c.  7, 
n.  20).  Donique  hoc  ipsa  vorba  declarant  dicentis 
Dei,  non  bonum  solum  esse  hominem.  Nam  etsi 
muHer  prior  percalura  erat,  tamen  redemptio- 
nem  sibi  paritura  non  debiiit  .sb  usu  divinK  opera- 
tionis  excludi.  Quamvis  enim  Ada.-n  non  est  sedu- 
ctus,  inulier  autem  scducta  et  in  prKvaricatione 
fuerit.  salva  tamen,  inquit,  erit  per  filiorum  gene" 
rationem  (/  Tim.  ii,  14  et  15),  inter  quos  generavit 
et  Chrislum. 
*  48.  Nec    illud    otiosum    (33,  q.  5,  c.  Nec   illudj, 


stantiam  constare  naturs,  id  est,  es  masculo  et  fe- 
mina,  et  ipse  usu  exemploque  cognoscerct  neces- 
sarium  sibi  consortium  mulieris  adjectum. 

50.  El  immisit,  inquit,  Deus  soporem  in  .idam, 
et  ohdormivit  (Ibid.  21).  Quis  est  iste  sopor,  nisi 
quia  paulisper  ad  conjugium  copulandum  cum  in- 
tendimns  animum,  veluti  intenlos  oculos  ad  Dei 
rcgnuui  inclinaro  atque  inflectere  videmur  ad 
quemdain  somnum  istius  mundi,  et  paulisper  ob- 
dormire  divinis,  dum  in  saecularibus  mundanisque 
requicscimus?  Denique  posteaquam  soporem  im- 
misit  in  Adam,  et  dorraivit,  tunc  xdijicavit  Dominus 
Deus  coslam  quam  sumpsit  de  Adam  in  mulierem 
[Ihid.  22).  Bene,  xdifxcavit,  dixit,   ubi  de  mulieris 


quod  non  de  eadem  terra  de   qua   plasmatus    est  t.  creatione  loquebatur,  quia  in  viro  et  muliere  do- 


Adam,  sod  de  ipsius  Ada'  costa  facla  sit  mulier 
ut  sciremus  unam  in  viro  et  muliere  corporis  esse 
naturam,  unum  fontem  generis  humani.  Ideo  non 
duo  a  principio  facti  vir  et  mulier,  neque  duo  viri^ 
neque  duae  mulieres,  sed  primum  vir,  deinde  ex  eo 
mulier.  Unara  enim  naturam  volens  hominum  con- 
stituere  Deus,  ab  uno  principio  creatura?  hujus 
incipiens  multarum  et  disparium  naturarum  eri- 
puit  facultatem.  Fariumus,  inquit,  ei  adjutorium 
simile  sibi  [Gen.  ii,  18).  Adjutorium  ad  generalio- 
nem  constitutionis  human;e  inlelligimus.  Et  vere 
bonum  adjutorium,  Nam  si  pro  meliore  accipis 
adjutorium,  major  quajdam  in  causa  generationis 
operatio  mulieris  reperitur;  sicut  istius  tcrra;  qu;c 
semina  primo  accepta  cohibendo  paulatim  fotu  suo 
adolescere  facit,  et  producit  in  segetera.  In  eo  igi- 
tur  adjutorium  bonum  mulieris,  quanquam  etiara 
inferior  dicatur  adjutor;  ut  et  in  usu  reperiinus 
humano,  quia  dignitate  potiores  167  plcrumque 
adjutorem  meriti  inferioris  adsciscunt. 

CAPUT  XI. 

Quomodo  animiilia  ducta  fuerint  ad  .4dam ;  quid  so- 
por  ejusdem  et  cosl»  xdifiralio  vos  doreaf,  quid 
etia\n  memorata  animaUa  in  paradisum  adducta 
signifirent,  ct  quo  pacto  justi  in  paradisum  ra- 
piantur. 

49.  Specta  nunc  cur  Deus  adhuc  finxerit  de  terra 
omnes  beslias  agri,  et  omnia  volatilia  coili,  et  ad- 
duxerit  ea  ad  Adam,  ut  videret  quid  vocaret  ea. 
Qua   ratione    hoc    factum   est,  cum   tantummodo 


mus  videtur  qua;dam  plena  esse  perfectio.  Qui 
sine  uxore  est,  quasi  sine  domo  sit,  sic  habetur. 
Sicut  enim  vir  publicis  officiis,  ita  mulier  domes- 
ticis  ministeriis  habilior  aestimatur.  Considera 
quia  ex  corpore  costam  sumpsit,  non  ex  anima 
portionem  :  hoc  est,  non  anima  ex  anima,  sed  os  de 
ossibus  meis  et  caro  de  carne  mea  hcec  vocabitur 
mulier  (55). 

51.  Ergo  causam  humana;  generationis  agnovi- 
mus.  Sed  quia  plerosque  movet  qui  diligentius 
intuentur,  quoraodo  si  vel  primo  magnum  munus 
Dei  fuit  circa  homines,  ui  in  paradiso  homines 
collocarentur,  vel  postea  magnorum  remuneratio 
videretur  esse  meritorum,  ut  ad  paradisum  justus 
unusquisque  rapiatur,  dicuntur  etiam  bestia;  et 
pecora  agri,  et  volatilia  cceli  in  paradiso  fuisse. 
Unde  plerique  paradisum  animam  hominis  esse  vo- 
luerunt,  in  qua  virtutum  quaedam  germina  pullu- 
laverint;  hominem  autem  et  ad  operandum  et  ad 
custodiendum  paradisum  esse  positum,  hoc  est, 
mentem  hominis  cujus  virtus  animam  videtur  ex- 
colere,  nec  solum  excolere,  sed  etiam,  cum  exco- 
luerit,  custodire.  168  Besti;c  autem  agri  et 
volatilia  cceli  quae  adducuntur  ad  .\dam,  nostri  ir- 
rationabiles  motus  sunt,  eo  quod  bestife  vel  pe- 
cora,  quffidam  divers»  sint  corporis  passiones,  vel 
turbulentiores,  vel  etiam  languidiores.  Volatilia 
autera  cceli  quid  aliud  a?stimamus,  nisi  inanes  co- 
gitationes  quae  velut  volatilium  more  nostram  eir- 
cumvolant  animam,  et  huc  atque  illuc  vario  motu 


bestias  agri  et  volatilia  ca;li  ad  Adam  addu.xerit  D  sspe  traducunt?   Propterea   nullus   inventus   est 


Diuis?  Eraut  enim  pecora  secundum  genus  suum. 
Deniquc  habes  infra  :  Quia  itnposuit  Adam  nomina 
omnihus  pecoribus  el  omnihus  bestiis  agri.  Adx  au- 
tem  non  cst  invenlus  adjulor,  similis  illi  {Gen.  ii, 
29).  Quae  igitur  absolutio  est,  nisi  quia  indomitae 
bestia;  et  volatilia  cceli  divina  potestate  ad  homi- 
nem  deducuntur?  De  pecoribiis  autem  domitis  con- 
gregandis  et  bomo  habuit  potestalem.  Itaque  illud 
divina;  opcrationis  fuerit,  hoc  humana;  diiigentia;. 
Simul   accipe   qua  causa  omnia   dcducta    sint    ad 

(55)  lla  inss.  omnes  cum  ant.  edit.  At   Rom.  edit. 
cl  carnem  de  carne.  Hccc  mulier  vocahitur. 


menti  nostrs  similis  adjutor,  nisi  sensus,  hoc  est 
aiaeT|(7i(;.  Similcm  sibi  solam  voG;  noster  potuit  in- 
venire. 

52.  Sed  forle  arguas,  quia  h.-ec  quoque  Deus  in 
tali  paradiso  locavit,  hoc  est  passiones  corporis, 
et  vanitatem  quamdam  fluctuantium  vel  inanium 
cogitationum,  quod  ipse  nostri  fuerit  auctor  erro- 
ris.  Considera  quid  dicat  :  Hahelc,  inquit,  polesta- 
tem  piscium  maris,  et  volatilium  cadi,  et  omnium 
repcntium    qux    rcpunt   supcr   lcrram  (Gen.  i,  28). 

hoc  csl,  non  animam  e.r  anima,  sed   os  de   ossibtis, 


I 


317 


LIBER  DE  PAHADISO. 


318 


Vides  quod  ille   tibi  tribuerit  potestatpm  :   ut  dc  A  revcrtcnti :    Hodie    mecum   eris  in   paradiso   [Luc. 
omnibus  judicarc  tu  debeas,  singulorum  genera      xxiii,  43). 


judieii  tui  sobria  definitione  discernerc.  Vocavit 
ad  te  omnia  Deus  ;  ut  supra  omnia  mentem  luam 
cognosceres.  Cur  quae  tibi  similia  minime  reperisti, 
adsciscere  tibi  et  copulare  voluisti?  Dedit  tibi 
certe  sensum  quo  universa  cognoseeres,  et  de  co- 
gnitis  judicares  (56),  meritoque  de  illo  fecundo 
paradisi  agro  ejectus  es,  quia  non  potuisti  scr- 
vare  mandatum.  Sciebat  enim  Deus  esse  te  fragi- 
lem,  sciebat  judicare  non  posse  ;  ideo  dixit  quasi 
fragilioribus :  Solite  judiaire,  ut  non  judicemini 
{Matth.  VII,  1).  Ergo  quia  scivit  infirmum  tc  esse 
ad  judicandum,  voluit  obedientem  esse  mandato  ; 
ideo  prasceptum  pos'iit.  Quod  si  non   prKvaricatus 


CAPUT  XII. 
Serpenlis  qualis  fuerit  sapientia  :  quomodo  mulierem 
agressus    sit ;   qualisve    hujus    responsio,    quam 
lonya  di(iressio  de  quadam  cina  eam  rem  dubilu- 
tione  consequitur. 

55.  Serpena  autcm  eral  .^apientior  omnium  bestia- 
rum  qux  erant  suiier  lerram  (01),  quas  fecit  Domi- 
Jius  Deus,  et  di.til  serpens  mulieri  :  Quid  utique 
dixit  Deus,  ne  edalis  ab  onmi  ligno  quod  es/  in  pa- 
radiso  Gcn.  iii,  1)?  Cum  dicit  sapientiorcm  ser- 
pentem,  intclligis  quem  loquatur,  id  est,  illum  ad- 
versarium  nostrurn  qui  tantura  babet  hujus  sapien- 
tiam  mundi  {Vid.  S.   Aug.  lib.    ii    Contra  Jul   Vcl. 


esses,    periculum  incerti  judicii  indicere   nequi-  ^  c.  5,  n.  13).   Sed   voluptas  atque   delectalio  bene 


visses.  Itaqiie  quoniam  judicare  volnisti,  ideo  ad 
didit:  Ecee  Adam  factus  est  tanquam  unus  e.v  no- 
bis,  ut  sciat  bonum  et  malum  (57)  {Gen.  iii,  221. 
Voluisti  tibi  arrogarc  judicium,  idco  pcenam  pravi 
judicii  refutare  non  debes.  Posuit  tamen  te  contra 
paradisum,  ne  memoriam  ejus  possis  abolere. 

53.  Denique  jiisti  in  paradisum  Sffipe  rapiuntur, 
sicut  el  Pauius  raptus  est  in  paradisum,  et  audi- 
vit  verba  ineffabilia.  Et  fu  si  a  primo  ccelo  ad 
secundum,  a  secundo  ad  tertium  mentis  i\\K  vigore 
rapiaris,  hoc  est,  quod  primum  unusquisque  homo 
est  corporalis,  secundo  animalis,  tertio  spiritaiis  : 
si  ita  rapiaris  ad  terlium  calum,  ut  vidcas  fulgo- 
rem  gratia;  spirifalis  fanimalis  enim  homo  qua; 
sunt  spiritus  Dei  nescil\  et  ideo  tertii   coeli  ascen- 


sapiens  dicitur,  quia  et  sapientia  carnis  appeilatur 
sapientia  (02),  sicut  habcs:  Quia  sapientia  caniis 
inimica  est  Deo  {Rom.ym,  7).  Et  ad  exquirenda 
delectationum  genera  astuti  sunt,  quia  appetentes 
sunt  voiuptatum.  Sive  ergo  delectalionem  iutelli- 
gas,  quffidam  est  divino  adversa  mandafo,  et  ini- 
mica  sensibus  nostris.  Unde  sanctus  Paulusait: 
Video  aliam  legcm  in  membris  meis  repugnantem 
legi  inentis  mex  et  capiivantem  me  in  lege  pcccali 
{llom.  VII,  23).  Si  autem  ad  diabolum  referas,  ve- 
rus  inimicus  est  generis  humani.  Qus  autem  causa 
inimicitiarum  nisi  invidia?  Sicut  Salomon  ait: 
Quia  invidia  diaboli  mors  introivil  in  orlem  ter- 
rarum{Sap.  ii,  2i).  Invidiae  aulem  causa  bealitudo 
hominis  iii  paradiso  positi,  ef  idoo  quoniam  ipse 


sio  tilji  pst  necessaria  (5S),  uf  rapiaris  in   paradi-  C  diabolus  acceptam  gratiam  tenere  non   potuit,  in- 


sum  ;  rapieris  jam  sine  perieulo,  ut  possis  dijudi- 
care  omnia,  quia  spiritalis  dijudicat  omnia,  ipse 
autem  a  nemine  dijudicatur.  Et  forfasse  quasi 
adhuc  fragilis,  audies  vcrba  ineffabilia  quE  non 
liceat  homini  loqui:  et  func  quod  acceperis  reser- 
vafo,  ct  quod  audieris  cusfodito,  Paulus  apostolus 
custodiebat  ne  laberetur,  vel  alios  certe  faceret 
errare.  Aut  fortasse  ideo  dicit  Paulus,  qux  non 
lireat  homini  loqui  {II  Cor.  xii,  4),  quia  erat  adhiic 
in  corpore  constitutus,  hoc  est,  videbaf  istius 
corporis  passiones,  videbat  legem  rarnis  su.-e 
repugnantem  legi  menfis  suae  {Vid.  S.  Aug.  1.  ii 
Conlra  Julian.  Pel.,  c.  5,  n.  13).  Hoc  enim  malo 
intelligi,  ne  videamur  quemdam  160  adhuc  fufuri 


vidit  homini,  eo  quod  figuratus  e  limo,  ut  incola 
paradisi  esset,  elecfus  est.  Considerabat  enira  dia- 
bolus  quod  ipse  qui  fuisset  superioris  nafurje,  in 
haec  sj3cularia  et  mundana  decideraf :  homo  aufem 
inferioris  natur»  sperabat  Mferna.  Hoc  est  ergo 
quod  invidct  dicens:  Iste  inferior  adipiscitur  quod 
ego  servare  non  pofui?  Iste  de  terris  niigrabit  ad 
coelum,  cum  ego  de  cqbIo  lapsus  in  terrasim? 
Mulfas  vias  habeo  quibus  hominem  decipere  pos- 
sim.  Dc  limo  facfus  est.terra  ei  mater  esl,  cor- 
ruptibilibiis  involutus  est.  Et  si  anima  superioris 
natiir.-e,  fainen  et  ipsa  lapsui  potest  esso  obnoxia, 
in  corporis  carcere  constituta  ;  quando  egn  lapsum 
vitare  non  potui.  Est  igitur  via  prima,  ul  dceipia- 


ppriculi  jacfare  ferrorem   (59).   Si  cnim   vel  pro-  n  tur,   dum   conditione    sua  majora  ilesideraf.  Ilic 

ptcr  hanc  vitam    securifas,   uf    nullos   prrcvarica-  '  '  ■  •    -     ■         r^  •    , 

finnis  post  hane  futur.Tc  la(|ueos  formidemus:  crgo 

quiciinque  fucrif  in    paradiso  ascensione  virfutis 

audief  mysteria  Dei  arcana  illa  afque  secrefa  :  au- 

diet  dicentem  Dominum  tunquam  lafroni  illi  a  scc- 

lere  ad  confessionem,  ef  ad  fidem  a  latrocinio  (fiO) 


(5(>1  Ms8.  Uem.  cf  Div.,  de  cogitalibus   judicare. 

(57)  Mss.  r.cm.  S.  Th.  et  S.  Micli.,  faclus  es 
unus  e.r  nohis,  ut  scias  bonum  et  malum. 

(.58)  Mss.  Gcm.,  Big.,  S.  Th.  et  S.  Mich.,  neccs- 
saria.  liapieris  in  paradisum,   '•apieris,  ete. 

(■>i»)  Ifa  mss.  ocfo.  Alii,  et  edit  omnes,  jaettire 
errorem. 


enim  quidam  conafus  esf  industri;p.  Deinde  carnis 
est,  quod  non  habeaf,  desider.ire.  Postremo  in 
quo  videor  ego  omnibus  essc  sapienfior,  nisi  cir- 
eumscribam  horainem,  et  versutia  et  fraudc  con- 
tendam?  Itaque  machinatus  est,  ut  non  primo 
Adain  odoriretur,  scd  Adam  per  muliorem  circum- 

(00)  Mss.  deoeni  optini.x^  nofic,  ac  vct.  edit.,  ad 
fidei  lalrocinium.  Quafuor  cum  edit.  Uoiii.,  ad  fulcm 
u  latrocinio. 

(01)  Antiqui  ali'|uot  mss.,  qwe  rcpunl  supcr 
lcrram. 

(62)  Ms.  Div.,  appcUalur  sapienlia,  qux  esl  di- 
vino  mandato  adversa. 


319 


S.  AMBROSII 


820 


scribere  conaretur.  Non  adorsus  nst  eum  qui  co-  A  Hgno  non  edetis :  cum  de  uno  tantum   ligno  scion- 


ram  acceperat  ccrleste  mandatum  :  sed  eam  UO 
adorsus  est  qu.ie  a  viro  didicerat,  non  a  Deo  quid 
observarct,  accepsrat.  Neque  enim  habes  quia 
mulieri  dixit  Dsus,  sed  quia  Ad.-e  dixit;etideo 
per  Adam  cognovisse  mulier  ajstiaianda  est. 

5-5.  Cagnoscens  igifur  hocloco  tenfamenti  genus, 
plurima  etiam  aliis  locis  tentamenti  genera  repe- 
rias.  Alia  sunt  per  principem  istius  mundi  qui  quas- 
dam  venena  sapientiae  iii  hunc  mundum  evomuit ; 
ut  vera  putarent  homines  esse  quse  falsa  sunt, 
et  speciequadam  hominum  caperetur  afTectus.Non 
enim  seraper  quasi  aperfus  hostis  ingreditur  :  sed 
sunt  quaidam  potesfates  qu»  amorom  simulent, 
gratiamque  prcetendant;  ut  paulatim  cogitationi- 


ticE  boni  ct  mali  praeccperit  Deus  non  psso  gustan- 
dum.  Qua  rafione  autem  fefellerit,  nihil  mirum, 
quia  iis  qui  aiiquem  circumscribere  conantur, 
consuetudo  est  fallere.  Non  est  igitur  interrogatio 
otiosa  serpentis.  Sed  ut  scias  in  mandato  nullum 
vitium  esse  potuisse,  rospondit  mulier,  ut  habes  : 
Ex  omiv  ligno  paradisi  manducabimus  :  de  fnirtu 
aulcm  liini  quod  est  in  medio  paradiso,  dixit  Deus  : 
Non  mamhicabitis  ex  eo,  neque  tangclis  171  ex  eo, 
ne  morte  moriamini  [Ibid.  2,  3).  In  mandato  qui- 
dem  nullum  vitium  est,  sed  in  relatione  mandati. 
Efenim  quantum  prffisens  lectio  docet,  discimus 
nihil  vel  cautionis  grafia  jungere  nos  debere  man- 
dato.  Si  quid  enim  vel  addas  vel  detrahas,  praeva- 


bus   nostris  venenum    suae  iniquitatis  nfundant,  g  ricalio  quaedam  videtur  esse  mandati.  Pura  enira 

a   quibus   oriuntur   illa  peccata  qu»  vel  ex  de- 

lectatione,  vel   ex   quadara   mentis  facililate   na- 

scuntur.    Sunt  efiam  alis  potestateg    quw  vehiti 

colluctantur  nobiscum.    Unde   et   Apostolus   ait  : 

Quia  non  esl  nobis  colluclaiio  adversus  carnem  et 

sanguinem,  sed   adversus    principalus,   et    polesta- 

tes,  ct  rectores   hujus   mundi,    tenebrarum   harnm, 

adversus  neqnitiam    spirilalium   quss    sunt  in   cm- 

lestibus   {Ephes,    vi.    12).   Volunt   enim    hac   qua 

dam  contentione   nos  frangere,  et   veluti    quod- 

dam  animae  nostrK  corpus  elidere.  Unde  et  Pauhis 

quasi  bonus  athleta  non  solum  ictus  adversantium 

polestatum   vitare  cognoverat,  verum    etiam  ad- 

versantcs  ferire.  Unde  et  ait :  Percutio  pugnis,  non 

ut  aera  ca:dens  {I  Cor.  ix,  26).   Et  ideo  quasi  bonus 

athleta  ad  coronam   meruit  pervenire.  Ergo  mul-  C 

tiplicia  tentamenta  sunt  diaboli.  Et  ideo  bihnguis 

serpens  habetur  atque   lethahs,  eo    quod  diaboH 

minister  aliud  lingua  loquatur,  aliud  cnrde  modi- 

tetur.  Sunt  et  alii  ministri   qui  et  cordis   et  vocis 

sua3  infectas  veneno  veluti   verborum   suorum  ja- 

ctant    sagittas,    quibus    Dominus   ait :    Generalio 

viperarum,  quomodo  polestis   bona    loqui,   cum  sitis 

mali  [Matlh.  xii,  34) .' 

36.  £t  dixil  serpens  mulieri :  Quid  ulique  dixit 
Deus,  ne  edalis  ex  omni  liyno  quod  est  in  paradiso  ? 
Et  dixit  mutier  serpcnti:  Ex  omni  ligno  paradisi 
mamlucaljimus  :  dc  fructu  autem  ligni  quod  est  in 
medio  paradisi,  dixit  Deus;  Non  mandacabitis  ex 
eo,  neqiie  tangetis    ex   eo,  ne  moriamini  (Gcn  lu,  2 


(3  qu.  IX,  c.  Pia^a)  et  simplex  mandati  forma  ser- 
vanda,  vel  testimonii  series  intimanda  est.  Ple- 
rumque  tcstis  dum  aliquid  ad  seriem  gestorum  ex 
suo  adjicit,  totam  testimonii  fidem  partis  mendacio 
decolorat.  Nihil  igitur  vel  quod  bonum  videtur, 
addendum  est.  Namque  hic  quid  offensionis  habet 
prima  specie  quod  addidit  mulier  :  Neque  tange- 
lis  ex  eo  quidquain  ?  Tangetis  enim  Deus  non 
dixerat,  sed  non  edelis.  Sed  tamen  lapsus  incipit 
esse  principium.  Nam  qua;  addidit,  superfluum 
addidit,  vel  addendo  de  proprio  semiplenum  intel- 
lexit  Dei  esse  mandatum.  Docet  igitur  nos  prs- 
sentis  series  lectionis  neque  'detrahere  aliquid 
divinis  debere  mandatis,  neque  addere.  Nam  si 
Joannes  hoc  judicavit  de  suis  scriptis  :  Si  quis 
apposueril,  inquit,  ad  hoc,  adjiciet  in  illum  Deus 
plugas,  quse  scriplx  sunt  in  lihro  isto  :  et  qui 
dcmpscrit  de  verbis  his  prophetix  hujus,  delebit 
Deus  partem  itlius  de  lihro  vitx  lApoc.  xsn,  (8, 
19)  :  quanto  nihll  divinis  mandafis  est  detra- 
hendum!  Hinc  ergo  cccpit  pr.ievaricafio  prima  esse 
mandati.  Et  plerique  putant  hoc  vitium  non  esse 
mulieris,  sed  Adee  fuiase  :  ita  Adam  dixisse  mu- 
lieri,  dum  eam  vellet  facere  cautiorem,  ut  ad- 
deret  mandasse  Deum  :  Neque  tangetis  ex  eo  quid. 
quam.  Habemus  enim  quia  Adam,  non  Eva  raan- 
datum  acceperit  a  Deo.  Nondum  enim  mulier 
formata  fuerat.  Ipsa  quidem  verba  Adae  quibus 
mulieri  disit  formam  seriemque  mandatij  non 
prodit  lectio  :  sed  intelligimus  per  virum  ad  mu- 


et  3).  Cum  audieris  sapientiorera,  bestiis  oranibus  n  lierem  seriem  transisse  mandafi.   Viderint  tamen 


essc  serpentem,  hio  ejus  jam  qusre  versutiam. 
Simulat  se  verba  Dei  dicere,  et  proprios  intexit 
dolos  (63).  Cum  enim  dixisset  Deus :  Eo;  omni 
ligno  quod  est  in  paradiso  edetis  ad  escam :  de  ligno 
autem  quod  est  sciencjix  boniet  mali  non  edetis,  qua 
die  autem  manducabitis  ex  eo,  morie  moriemini 
{Ibid.  II.  16  et  17)  ,•  serpens  quasi  intcrrogans 
mulierem  cum  dixissel  Bcus  :  Ex  omni  tigno  quod 
esl  in  paradiso  cdelis  :  de  ligno  autem  uno  non 
edefis,  inscruit   mendacium,   ut   diceret:  Ab  omni 


alii  quid  sentiant ;  mihi  tamen  videtur  a  muliere 
coepisse  vitium,  inchoasse  mendacium.  Nam  etsi 
de  duobus  videatur  incertum,  tamen  sexus  prodit 
qui  prius  potuerit  errare.  Adde  quia  pracjudicio  illa 
constringitur,  cujus  et  postea  prior  error  inventus 
est.  ^'iro  enim  mulier,  non  mulieri  vir  auctor 
erroris  est.  Unde  et  Paulus  ait  :  .4dam,  inquit, 
non  est  deceplus :  mulier  autem  seducta  in  prggvari- 
catione  fuil  (/  Tim.  ii,  14). 
57.  Nunc  videamus  utrum   prster  abjectionem 


(63)  Rom.,  ct  propius  intexit  dolos. 


I 


321 


LIBER  DE  PAHADISO. 


322 


qu£C  mandato  est  applicata,  quod  additum  est 
obfuisse  videatur.  Nam  re  vera  si  bonum  est: 
^eque  tangelis  ex  eo,  et  ad  cautionem  proficiebat, 
cur  Deus  hoc  minime  interdiserit,  imo  non  inter- 
dicendo  permisisse  videatur?  Itaque  utrumque 
quffirendum,  qua  ratione  nec  permiserit,  nec  inter- 
dixerit.  Sunt  enim  qui  dicant,  Qua  ratione  quod 
fecit  vidori  (64),  non  jussit  et  tangi '?  Verum  cum 
in  eo  ligno  audieris  naturam  fuisse  scientia:  boni 
et  mali,  potest  aestimarl  quia  noluit  te  malum  tan- 
gere.  Satis  est  enim  nobis  videre  Satanam  sicut 
fulgur  de  cojlo  cadentem,  secundura  vocem  Do- 
mini  [Lue.  v,  -18),  et  dantem  escam  (65)  non  lu- 
minis,  sed  noctis  ot  tenebrarum  filiis  ;  quia  scri- 
ptum  est  :  Dcdit  eum  in  escam  populis  /Eihiopum 
[Psal.  Lxxiii,  iA).  Hoc  igitur  de  eo  dictum  est, 
quod  non  mandaverit  13  2  tangi.  Quod  autem 
non  proliibuerit ,  quid  intelligara  accipe.  Sunt 
multa  quE  noceant,  si  ante  volueriraus  haurirc, 
quam  quse  sint  illa  cognoscere.  Nam  et  de  cibis 
et  potu  plerumque  usu  venit.  Quippe  si  id  quod 
amarum  est,  ante  cognoscas,  induis  patientiam  ; 
et  si  inlelligas  illa  qua-  sunt  amara  prodesse,  in- 
duis  toleranliam,  ne  offcndat  amaritudo  te  rcpen- 
tina,  et  incipias  rejicere  profutura.  Prodest  ergo 
ante  cognoscere ;  ut  ex  eo  quod  cogQovcris  pro- 
futurum,  nec  amara  fastidias.  Sed  hasc  minus 
nocere  possunt :  illud  quod  magis,  nisi  providea- 
tur,  nocere  possit,  adverte. 

58.  Gontilis  quidam  est,  ad  fidem  tendit :  cate- 
chumenus  est,  majorem  vult  accipere  doctrinae  et 
fidei  plenitudinem  ;  caveat  nc  dum  vult  discere, 
male  discat,  ot  discat  a  Photino,  discat  ab  Ario, 
discat  a  Sabellio  :  tradat  se  hujusmodi  magistris 
quorum  quxdam  eum  teneat  auctoritas :  et  indu- 
ctus  quadam  magistrorum  praesumptione,  teneris 
sensibus  imprcssa  dijudicare  non  novorit.  Prius 
igilur  oculis  mentis  perspiciat  quid  sequatur  (66) : 
videat  ubi  vita  sit:  tangat  denique  divinarum  vi- 
talia  lectionum,  ut  nulio  pravo  offendatur  intor- 
prete.  Legit  ijli  Sabellius  :  Eqo  ia  Palre,  cl  Palcr 
in  me  (Joan.  xiv,  10,i,  et  dicit  unam  csse  perso- 
nam.  Legit  Photinus:  Quiamediator  Dei  el  homi- 
num  homo  Christus  Jesus  [l  Tim.  ii,  5).  Et  alibi  : 
Quid  me  vultis  occidere  hominem  [Joan.  viii,  40)  ? 
Legit  etiam  Arius  quia  dixit :  Quoninm  Patcr 
majorme  cst  [Joan.  XIV,  28).  Legitur  quidem  ma- 
nifestum  :  sed  qua  ratione  dictum  sit,  debet  ante 
pertractare  secum,  ut  rationem  dictorum  possit 
advcrtere.  Ducitur  quadam  magistrorum  auctori- 
tate  ;  et  profuisset  ei  non  quwsisse,  quam  talem 
invenisse  doctorem.    Sed    etiam    gentilis  si  quis 

(6.?)  Mss.  Big.,  S.Th.,  Torn.,  Colb.,  quod  fccit 
edi  non,  ctc.  ;  Gom  :  quod  fccil  edcndum;  Mich., 
quod  fecit,  edere  nnnjutsit,  et  tani/i  non  proliiliuit. 

(6.">)  S.  Th.  et  edit.  Era.,  datum  in  cscam  :  nuu 
male. 

((>6)  Mss.  SS.  Th.  ot  Remig.,  qucm  scquutur. 

(67)  Ita  mss.  septem  cum  odit.  antiq.  in  .mss. 
vero  totidom  dcest,  dc  soto  ligno  scienlix  boni  et 


A  Scripturas  accipiat,  legit:  Oculum  pro  cculo,  den- 
tem  pro  denle  [Levit.  xxiv,  20).  Legit  etiam :  .Sz 
scandnlizaverit  te  dextera  tiia ,  ubseir.de  illam 
{.Valth,  V,  30) ;  non  intelligit  sensum,  non  advertit 
divini  arcana  sermonis,  pejus  labitur,  quam  si  non 
lcgisset.  Et  ideo  docuit  quemudinodum  Dei  ver- 
bum  investigare  deberent,  non  perfunctorie,  non 
iiiiprovide,  sed  diiigenter  atque  sollicite :  Quod 
erat,  inquit,  ab  initio,  quod  audivimus,  el  quod  vi- 
dimus,  oculis  nostris  pcrspcj:iniu.<,  cl  7nunus  nostrx 
pcrscrulalx  sunt  de  verbo  vit;e  :  cl  vidimus  et  tcsta- 
mur.  ct  annuntiamus  vobis  ll  Jnan.  i,  I  et  2).  \'ides 
quod  ante  velul  manibus  quibusihim  perscrulatus 
sit  Dei  verbum,  et  postea  annuntiavp.rit :  ot  ideo 
nihil  Adae  et  Ev;e  forlasse  nocuisset  verbum,  si 

_  pertractantibus  diligenter  mentis  quibusdam  ma- 
nibus  ante  tctigissent.  Infirmi  enim  pertractando, 
ct  diligentius  requireudo,  uniuscujusquequam  non 
inlelligunt,  possunt  invostigare  naturam.  Certe  illi 
infirmi  id  lignum  in  quo  scientiam  mali  esse  co- 
gnoverant,  ante  qucmadmodum  tangerent,  debue- 
rant  perscrutari.  Nam  et  mali  sipe  nobis  potest 
prodesse  cognitiu.  Et  ideo  diaboli  fraudes  vcl  in 
hac  legimus  lectionc,  vel  prophetia  [Ezech. 
xxviii,  18)  ut  discamus  quemadmodum  artes 
ejus  cavere  possimus.  Cognoscenda  sunt  enim 
tentamenta  ejus,  non  ut  scquamur,  sed  ut  docti 
instructique  caveamus. 

H3  59.  Sunt  hoc  loco  qui  dubitationem  ha- 
beant  utrum  ex  omni  ligno  ita  dixerit  Dcus  esse 
gustandum  (67),  ut  cum  de  omni   ligno,   ita  de 

C  scicntiaj  boni  et  raali  ligno  guslaretur;  an  vero 
de  omni  ligno  gustandum,  de  solo  ligno  scienlisB 
boni  et  mali  dixerit  non  esse  gustandum?  Qui  ne 
id  quidem  putant  inutilis  esse  rationis,  quod.qiiam 
vis  noxia  esca  hujus  ligni  fuerit ;  tamen  si  cum 
ca'teris  ederctur_,  noxia  esse  non  possil :  quando- 
quidem  etiam  antidolum  theriacum  de  corpore 
sorpentis  confici  solere  dicatur,  quod  utiquc  virus 
corpusquc  serpentis,  cum  solum  sumitur,  iiocel; 
cum  admiscctur  aliis.  sanitati  est  et  saluli  Scieiitia 
qunque  boni  et  mali,  si  quid  sapienti;c  habeat,  si 
quis  vitae  sempcr  intendat,  si  quis  cajtera  virtulu^u 
genera  consequatur,nequaquam  inutilis  .'Eslimatur. 
Ilac  igitur  ratione  pleri(|ue  putaverunt  posse  etiam 
illud  intelligi ;  ut  vidcatur  Dcus  id   inhibuisse,  ne 

r,  absque  casleiis  solura  lignum  scientia;  boni  et  mali 
guslarctur,  non  prohibuisse  cum  ca;loris.  Et  hoc 
ideo  putant  dictum,  quia  ait  Deus  ad  Adam  :  Quis 
tibi  indicavit  quoniam  nudus  es,  nisi  de  ligno  a  quo 
projccpcram  tib-,  ab  hoc  solo  ne  manducarcs,  man- 
duca.sti  [Gen.  iii,  H)?  Quod  viderclur  darc  aliqucm 

tnalidi.xerit  non  esse gtistandum.  At  nom.  cdit.lotum 
locum  sil  exhibcbat :  Habcant,  cum  e.v  omni  liijno 
di.rcrit  nominus  .iiLi: :  Comrdcs  c.v  to:  ulrum  (um 
omiiiliiino  cliamlignum  .siicnli.r  boni  cl  midi  di.irril 
es.se  miinducandum:  an  vero  dc  omni  ligno,  dc  .snlo 
uulcm  scientix  boni  ct  mali  di.verit  non  esse  <jus- 
tninlum. 


323 


S.  AMBROSII 


324 


interpretanti  loouni,  nisi  mulier  in   superiorilius,  A.  iis  H^''"^  pollicitus  esl  reliqua  falsa  composuit.   Sic 


dicente  serpente  :  Qukl  utiijue  di.dt  Deus,  ne  edatis 
ab  omni  ligno  quod  est  in  puradiso  :  respondissct : 
Quod  est  in  mcdio  paradiso,  dixit  [>cus :  Non  man- 
ducabitis  ex  eo  (C8).  In  quo  quamvis  mulieris  prs- 
varicaturae  fides  videatur  infirmior,  lamen  non 
omnibus  Adain  spoliabo  virtutibns,  ut  videatur  in 
paradiso  nullam  assecutus  fuisse  virlutem,  nihil  de 
casteris  gustavisse  lignis,  priusque  culpam  inci- 
disse  (69),  quam  fructus  esse  aliquos  consecutus. 
Non  spoliabo  ergo  Adam,  ne  genus  humanum  omne 
dispoliem,  quod  innocens  est  antequam  scnsum 
accipiat  scienli;e  boni  et  mali.  Neque  enim  otiosc 
dictum  est :  Nisi  conversi  fucritis,  et  efficiamini  si- 
rut  pucr  iste,  mn  inlrabitis  in  rcgnim  ewlorum 
{Matth.  XVIII,  3).  Puer  enim  cum  maledicitur,  non 
remaledicit :  cum  percutitur,  non  repercutit :  am- 
bitionum  et  rapinarum  tentamenta  non  novit. 

00.  Unde  verius  puto,  quod  ne  cum  aliis  quidem 
fructibus  lignum  edendum  csse  praeceperit.  Nam 
etsi  bona  scientia  perfocto,  imperfeclo  tamen  in- 
utilis  est.  Imperfectum  ausim  omnem  hominem  di- 
cere,  quando  ipse  Paulus  quasi  imperfectus  dicat: 
A'o»  (juoniam  acccperim,  aut  quojam  perfectus  sim  : 
sequor  autcm  si  comprcbcndam  [Pliilipp.  u,  12).  Et 
idco  imperlectis  dicit  Dominus  :  Notite  judicare, 
ut  non  judicemmi  [Mutth.  vii,  1).  Ergo  imperfecto 
inutilis  scientia.  Denique,  peceatum  nesciebam,  nisi 
lex  diceret :  Non  concupisces  (Hom.  vii,  7).  Et  infra: 
Sine  lege  cnin  peccatum  mortuum  cst  [Und.  8) 
Quid  enim  mihi  proderat  scire  quod  vitare  non 
poteram  ?  Quid  raihi  prodoat  scire  quod  lex  carnis  C 
meaj  impugnaret?  Impugnatur  Paulus,  et  videt  lc- 
gem  carnis  su3S  repugnantcm  legi  mentis  sux,  ct 
caplivari  se  in  lege  peccati  (Ibid)  2.t),  nec  de  cons- 
cientia  sua  praesumit  {Vid.  S.  Aug.  lib.  ii  Contra 
Jul.Pel.,  c.  5,  n.  13):  sed  per  Christi  gratiam, 
114  confldit  se  a  morlis  corporo  liberandum  : 
et  tu  quemquam  opinaris  seicntem  non  posse  pec- 
care?  Paulus  dicit :  Non  enim  quod  volo  facio  bo- 
num :  sed  quod  nolo  malum,  hoc  ago  (Ibid.  -(9)  :  et 
tu  arbitraris  homini  prodcsse  scientiam,  qus  de. 
ligti  augeat  invidiam  ?  Esto  lamen  ut  perfoctus  pec- 
care  non  possit.  In  Adam  Deus  omnes  homines 
prffividebat,  et  ideo  proroiscue  generi  non  conve- 
niebat  humano  h  abere  scicntiam  boni  et  mali 
quam  per  carnis  vitia,  ut  oportebat,  exercere  non  n 
poterat. 

CAPUT  XIII. 
Quomodo  tentamenla  diaboli  plcna  sinl  mendacii ;  et 
dc  dcccptione  mulicris,  et  lapsu  Adae.   Qucmadmo- 
dum  etiam  cognovcrinl  se  esse  nudos,  et  succintoria 
sibi  fccerint,  qiddve  pcr  ea  significetur. 

01.  Discamus  igitur  tentamenla  diaboli  plcni 
esse  mendacii  ;  vi.\  enim  unum  verum  videlur  ex 

(68)  Rom.  edit.,  cx  omni  ligno  paiadisi  manduca- 
bimus,  de  fructu  aulcm  ligni.  Sed  ha'c  in  mss.  sicut 
et  in  vol.  edil.  desiderantur.  Mss.  S.  Theod.  et 
Laud.,  (le  ligno  quod  est  in  mcdio,  etc. 

(69)  Sic  mss.  Div.,  Clar.,  Torn.,  S.  Thom.  etedit. 
Era.  Alii  mss.  atque  edit.  Am ;  Gil,  et  Rom,,  prius 


enim  habes  :  Etdixit  scrpens  mulieri :  Non  morte 
moriemini  (Gen.  ui,  4).  Ecce  unum  falsum  ;  nam 
morte  mortuus  est  homo,  qui  secutus  est  promissa 
sei-pentis.  Deinde  addidit:  Scil,  inquit,  Deus  quia 
quacunquc  die  manducuveritis  ex  eo,  adaperientur 
oculi  vesiri  (Ibii.,  5).  Hoc  solum  verum,  quia  infra 
habes  :  Quia  manducavcrunt  ambo  ct,  aperti  sunt 
oculi  corum  (Ibid.,  6,  7).  Sed  hoc  verum  quod  no- 
ceret.  Denique  non  omnibus  aperire  oculos  utile, 
quia  scriplum  est :  Videbunt  et  non  videbunt 
{Isa.  VI,  9).  Sed  statim  agglutinatum  mendacium 
est,  quia  adjunxit  :  El  eritis  sicut  dii  scicnlcs  bo- 
num  ct  maiiim  (Gcn.  iii,  5).  In  quo  licet  advertere 
idololatrise  auctorem  esse  serpentem,eo  quod  plures 
dcos  induxisse  in  hominum  videutur  erroremqua;- 
dam  serpentis  astutia.  Et  hoc  fefellit,  quia  homo 
sicut  dii  (70).  Non  solum  enim  sicut  dii  esse 
homines  desiorunt,  sed  etiam  qui  quasi  dii  erant, 
qnibus  dictum  est :  Ego  dixi,  dii  estis  (Psal.  lxxxi, 
6),  sui  gratiam  perdiderunt. 

02.  Et  vidil  mulier  quia  bonum  est  lignum  ad  man- 
ducandum,  et  quia  gralum  oculis  ad  vidcndum,  et 
spcciosum  cst  ad  intucndum  (Gcn.  iii,  6).  Infirma 
auctor  judicii  quas  de  eo  quod  non  gustaverat,  ju- 
dicabat.  Et  ideo  non  facile,  nisi  id  quod  diligen- 
tius  perlractaverimus,  quod  interioreprobaverimus 
affectu,  videtur  ad  opus  aliquod  esse  suraendum. 
Accipicns,  inquit,  de  fruclu  ejus  manducavit,  et  de- 
dit  viro  suo  simul  el  manducaverunt  ambo  (Ibid). 
Bene  praetermissum  est  ubi  decipitur  Adani  ;  quia 
non  sua  culpa,  sed  vitio  lapsus  uxoris  est. 

03.  Et  aperti  sunt,  inquit,  oculi  eorum,  et  cogno- 
verunt  quod  nudi  essent  (Ibid.  1).  Et  ante  quidem 
nudi  erant,  sed  non  sine  virtutum  integumentis 
(De  Paenit.  dist  2,  c.  Vt  coynoverunt).  Nudi  erant 
propter  morum  simplicitatera,  et  quod  amictum 
fraudis  natura  nesciret.  Nunc  autera  raultis  simu- 
lationum  involucris  mens  humana  velatur.  Ergo 
posteaquam  spoliatos  se  illa  sinceritate  et  simpli- 
citate  vidernnt  integra?  incorruptaBque  nalurae, 
quierere  mundana  et  manufacta  175  cceperunt, 
quibus  nuda  sua;  mentis  operirent  ;  delectationes 
delectationibus,  et  mundi  bujus  umbratiles  volu- 
ptates  velut  folia  foliis  assuentes,  quibus  obum- 
brareijt  genitale  secretum.  Nam  quomodo  clausos 
oculos  corporis  habuit  Adam,  qui  omnia  animan- 
tia  ita  vldit,  ut  his  et  noraen  iraponeret  ?  Quo- 
modo  cognoverunt,  id  est,  interiore  et  altiore 
scientia  non  tunicam  sibi,  sed  virtutum  deesse  ve- 
lamina. 

04.  rt  assuerunt,  inquit,  folia  ficus,  et  fecerunt 
sibi  succintoria  [Ibid.  7).  Ficum  hoc  loco  pro  qua 
speeie  debeamus  accipere  divinarura  nos  docet  se- 

guam  culpam  incidissct. 

(701  Ita  octo  mss.  melioris  notcB,  ac  edit.  vet. 
Mss.  autcm  SS.  Th.  et  Mich.,  quia  non  homo  sicut 
dii.  S.  Remig.,  guia  homincs  non  sicut  dii.  At  in 
Rom,  edit.  sic  legas,  el  feieliit  dicens,  eritis  sicut 
dii. 


323 


LIBER  DE  PARADISO. 


326 


ries  lectionum  ;  quandoquidem   sanctos  esse   qui  A  ut  rolerptur  permisit.  Et  ideo  jam    non   roiiis   sod 


sub  vite  et  ficu  requiescunt  Scriptura  memoravit 
(Mich.ix,  41,  et  Salomon  dixerit:  Qiiis  plantut  fi- 
cum,  et  de  fnictu  ejus  non  manducat  (Prov.  xxvii, 
18),  et  Dominus  ad  ficum  venerit;  sed  ideo  sit 
ofTensus,  quia  noQ  invenerit  fructum,  scd  folia 
tantura.  Docet  ergo  me  Adam  quid  sint  fulia,  qui 
posteaquam  peccavit,  de  foliis  ficus  feceril  sibi 
succinctorium,  qui  de  fructibus  magisejus  gustare 
deliuerit.  Justus  fructum  eligit,  folia  pcccalor. 
Quis  cst  fructus  ?  Fructus  inquit,  spiritus  est  cha- 
ritas,  gaudium,pa.c,  patientia,  beniynilas,  modestia, 
continenlia,  dileclio  (71)  {Galat.  v,  22).  Non  habebat 
fructum,  qui  gaudium  non  babehat.  Non  habebat 
fidem,  qui  pravaricatus  erat  mandatum  Dei.    Non 


divino  sermone  succingimur:  quia  ipse  Doniipus 
ait  :  Sinl  lumhi  vestri  succincti,  et  lueeni.v  ardenfcs 
[Luc.  XII,  3>).  Unde  etiam  pecuniam  in  zonis 
nostris  portare  prohibet  {Matlh.  x,  9)  non  enim 
sacularia,  sed  a;terna  debet  zona  uoslra  ser- 
vare. 

CAPUT  .\IV. 

Dc  voce  Domini  dcumbulantis  ad  ve.^ipcTam,  el  incre- 

patione  .idam,  Ubi  es  ?  Cur  pnctcrca   primus    in- 

crcputur  .\dam,  cum  priur   viulier   gustaverit :    et 

dc  mulicris  excusationc,  ac  mysteriis  per  illa  desi- 

ij'll!tis. 

68.  El  audieruni,  inquit,  voccm  Domini  Dei 
deamhuliinlis  in  pa^-adhn  ad  vesperam  {Gen.  lu,  8). 
Q  loe  est  dbambulatio  D  ■:  q  i  .i"./  ;ue    semper  est? 


habebat  continentiam,  qui  de   interdicto    sibi  gu- p  Sed  puto  deambulationem   quamdam  esse  Dei  per 


staverat  ligno. 

65.  Ergo  quicunque  praevaricatur  mandatum 
Dei,  spoliatur  atque  nudatur,  et  fit  ipse  cibi  tur- 
pis  :  vult  se  operire  quibusdam  ficus  foliis,  fortasse 
quibusdam  inanibus,  vel  umbratilibus  sermonibus, 
quos  compositis  mendaciis  assuens,  et  verbum  de 
verbo  struens,  ad  operiendam  conscicntiam  sua; 
mentis,  factique  velamen  peccator  intexit,  ut  pu- 
denda  sua  contegat.  Jacit  enim  supra  se  folia,  qui 
culpam  velare  desiderans  aut  diabolum  delicti  me- 
morat  auctorem,  aut  carnis  pra;tendit  illecebras, 
aut  alinm  quempiam  persuasorem  prodit  erroris. 
Et  de  Scripturis  divinis  frequenter  promit  exem- 
pla,  quibus  justos  in  culpam  perhibet  incidisse, 
dicens  si  forte  in  stupris   fuerit   deprehensus  :  Et 


divinarum  seriem  Scriptururam,  in  quibus  Dei 
qusedam  versatur  pneseniia;  cum  audimus  quia 
ipse  aspicit  omnia,  ct  oculi  Domini  super  justos 
(Psal.  xxxui,  16)  :  cum  leginius  quia  Jesus  sciebat 
cogitationes  eorum  [Luc.  vi,  8)  :  cum  legimus  : 
Quid  cogitalis  mala  in  cordibus  vestris  {Matth.  ix, 
4)  ?  Ergo  dum  hcTC  recensemus,  quasi  deambulan- 
tem  cognoscimus  Deum.  Kugerat  ergo  peccator, 
non  quo  Dei  posset  latcic  conspectuin  :  sed  intra 
conscientiam  suam  latere  cupicbat,  opera  sua  lucere 
nolebat.  Justi  enira  est  fatie  ad  faciem  videre; 
quia  jiisti  mens  non  solum  Deo  pifesens  cst,  sed 
etiam  cum  Deo  disputat,  sicut  scriptum  est :  Judi- 
cute  pupillo,  el  juslificate  viduam,  el  venile  dispute- 
mus,  dicit    Dominus  (Isa.  i   (7  et  l.s).    Ergo  cum 


Abraham  cumancilla  concubuit  [Gen.    xvi,    4),  et  ^  legit  peccalor  has  Scripturas  divinas,  audit  voccm 


David  alienam  adamavit  et  sibi  adscivit  uxorem 
(//  Reg.  XI,  4  et  27).  Assuit  enim  sibi  quaidam 
folia,  quaedam  exempla  de  propheticarum  scrie  scri- 
pturarum,  fructum  earum  non  putat  requirendum. 

60.  None  tibi  videntnr  etiam  Juda;i  folia  as- 
suerc,  dum  lcgis  spiritalis  verba  corporalitcr  inter- 
prctantur?  Quorum  intcrpretatio  fructum  omnem 
viriditatis  amittit,  damnata  maledicto  ariditatis 
aiterna!.  Bona  igitur  interpretatio,  hoc  est,spiritalis 
ficus  cst  fructuosa,  sub  qua  justi  sanctique  re- 
quicscunt.  Quam  qui  plantaverit  in  animis  singu- 
lorum,  sicut  Paulus  ait :  Eyo  plantavi,  Apollo  ri- 
gavit  [I  Cor.  iii,  0),  manducabit  ex  ea  fructum. 
Mala  auteminterpretatiofructum  ferre,  veriditatcm 
servare  non  poterit. 

67.  Quod  igitur  gravius  Gii{Vid.  S.  Aug.  ii 
Contr.  Jul.  Pchig.  c.  6,  n.  10),  hac  se  Adam  inter- 
prclatione  succinxit  eo  loco,  ubi  fructu  magis  ca- 
stitatis  se  succingere  debuisset.  In  lumbis  enim 
quibus  pra;cingimur,  qu;cdam  semina  generationis 
esse  dicuntur;et  ideo  maleibi  succinctus  est  Adam 
foliis  inutilibus,  ubi  futura;  generationis  176  non 
fructum  futurum,  scd  qu,-edam  peccala  signaret, 
quie  manscrunt  usfjun  in  advontum  Domini  Salvu- 
toris.  Ca;terumposteaquam  Dominus  advenit,  ficura 
invenit  incultam  :  rogatus  ne  eam  juberot  e.xcidi, 

(71)  Rom.  edit.,  continenlia,castitas. 


Dei  quasi  ambulantis  ad  vesperam.  Quid  est  ad 
vesperam,  nisi  quia  culpam  suam  sero  cognoscit, 
et  sero  venit  quanlam  erroris  pra;teriti  vcrecundia, 
qua;  errorom  pnovenire  dobuorat  ?  Nam  dum  culpa 
fervet  in  corpore,  et  aniina  exigitatur  corporis 
passionibus,  noncogitat  Deum  sensuserrantis,  hoc 
est,  nonaudit  Deum  ambulantera  in  Scripturis  di- 
vinis,  ambulantem  in  mentibus  singulorura.  Dicit 
enira  Dcus,  Qiioniam  inhahitubo  in  illis,  et  int-jr  eos 
amhiilubo,  ct  ero  illorum  Deus  {Levit.  xxvi,  12). 
Ergo  cum  in  anim;c  sonsum  rediorit  polestatis  for- 
mido  divina;,  tuin  erubescimus,  tuncnos  gcstimus 
abscondcrc,  tunc  peccalorum  nostrorum  positi 
cogitationibus,  in  medio  ligni  p.Tradisi  ubi  pecca- 
D  vinnis,  doprohcndimur,  latere  cupienlos,  et  arbi- 
trattcs  quod  Deus  non  roijuirat  occulta.  Sed  scru- 
tator  animorum  et  cogitationum  usque  ad  divi- 
sionem  aniraa;  penelrans  dicit:  Adam,  iibi  es 
{Gcn.  111,9). 

C'J.  Quoraodo  loquitur  Deus?  .Numquid  vooo 
corporea  ?  Non  uticiue,  sed  virtute  quadam  pr.x'- 
stantiore,  quam  vox  corporis  polost  esse,  fundit 
onicula.  llanc  voceiii  ejus  prophel.T-  utidiorunl  ; 
baiic  voccm  lidcles  audiuiil,  impii  non  iiitoliigunl. 
Denique  in  Evangelin  hubes,  quia  audivil  evuii- 
gelista  dicentom  Patrem;   El  clariftcavi,  el   t11 


327 


S.  AMBUOSII 


328 


ilcnim  clnrificaho  {Joan.  xu,  28);  scrt  JinlnBi  non 
audierunt.  Dicebant  enim  :  Tonilruwn  faclmn  cst 
(Ibid.  29).  Illic  ergo,  sicut  supra  habes,  quia  sen- 
tiebatur  deambulans  Deus  qui  non  deambulabal : 
sio  audiebatur  loquens  Deus,  qui  non  loqueba- 
tur. 

70.  Sed  quid  loquatur,  consideremus :  Jdum, 
tt/«'«?Adhuc  in  his  remedium  sanitatis  est,  qui 
audiunt  Dei  verbum.  Denique  Jud»i  qui  sibi  elau- 
serunt  aures  ne  audirent,  hodieque  non  merentur 
audire.  Deinde  habent  remedium  qui  se  abscon- 
derunt.  Nam  qui  abseonditur,  erubescit :  qui  eru- 
bescit,  convertitur  ;  sicut  scriptum  est :  Confun- 
dantur,  et  convcrtantur  omnes  valde  velodler  [Psal. 
VI,  li).  Deinde  hoc  ipsum  quod  vocat,  indicium 
sanaturi  est,  quia  Dominus  quos  miseratur,  et  vo- 
cat.  Dicendo  autem,  t'/)i  cs  [Gen.  iii,  9)?  non  lo- 
cum  qua?rit  qui  novit  arcanum  ;  neque  enim  Deus 
clausos  habebat  oculos,  ut  non  videret  latentem. 
Denique  ideo  dixit :  Faclus  esl  .^dam  tanquam  unus 
c.t  nobis  {Ibid..  22)  ;  quia  aperuit  oculos  (72). 
Et  hic  quidem  aperuit  oculos  ut  culpam  suam 
videret,  quam  vitare  non  potuit.  Magis  enim 
postquam  peccavimus,  nescio  quomodo  nostra 
delicta  cognoscimus  :  ettunc  peccatumesse  intelii- 
gimus,  quod  antequam  peccaremus,  non  putaba- 
mus  esse  peccatum.  Certe  non  quasi  peccatum 
putabamus  esse  damnandum  :  nam  si  damnare- 
mus,  non  admitteremus.  Deus  autem  omnium  vi- 
detculpas,  et  omnium  delicta  cognoscit :  super 
omnem  aniraam.  superomnium  occulta  oculos  ha- 
bet.  Quid  est  ergo  :  .idam  ubi  es  (73)?  W  est,  non 
in  quo,  sed  in  quibus  es.  Non  ergo  interrogatio 
sed  increpatio.  De  quibus,  inquit,  bonis,  de 
bua  beatitudine,  de  qua  gratia  in  quam  miseriam 
recidisti  ?  Dereiiquisti  vitam  a?ternam,  et  attumu- 
latus  es  morti,  consepullus  errori.  Ubi  est  illa  tua 
bene  sibi  conscia  confidentia  (74)  ?  Timor  iste 
culpam  fatetur,  latebra  preevaricationem.  Ubi  ergo 
cs  ?  Hoc  est,  non  in  quo  loco  quaro,  sed  in  quo 
slatu.  Quo  te  perduxerunt  peccata  tua,  ut  fugias 
Deum  tuum  qucm  ante  qusrebas  ?  Fortasse  moveat 
cur  ante  increpatur  Adam,  cura  mulicr  ante  gu- 
slavcrit?  Sed  a  pr<evaricatione  sexus  infirmior 
cceperit,  a  verecundia  et  excusatione  fortior :  ut 
femina  erroris  causa  fuerit,  vir  pudoris. 

71.  Et  dixit  mulier  :  Scrpcns  decepit  me,  et  man- 
ducavi  iGcn.  iii,  13  ;  De  Picnit.  dist.  i,  c.  Serpcn.s). 
Veniabilis  culpa  quam  sequitur  professio  delicto- 
rura.  Ideo  non  desperata  mulier  quae  non  reticuit 
Deo,  sed  magis  confessa  peccatum  est,  quam 
medicabilis  secuta  (75)  sententia  est.  Bonum 
est  condem.nari  in  peccato,  et  flagelJari  in 
delicto,  ut  cum    hominibus  flagellemur.    Denique 


B 


A  Cain  quia  voluit  crimen  negare  indignus  judicatus 
est  qui  punirctur  in  peccato  :  sed  remissus  est 
sine  praiscripto  pocnse,  fortasse  non  tam  majori 
crimine  paricidii  (illud  enim  commisit  in  fratrem) 
quam  sacrilegii,  quod  Deo  credidit  mentiendum 
dicens  :  !\'cscio :  numquid  ei/o  custos  fratris  mei 
sum  (Gen.  iv,  9)  ?  Et  ideu  accusatori  diabolo  ejus 
accusatio  reservata  est ;  ut  cum  ejus  angelis  fla- 
gelletur,  qui  cumhominibusnoluit  flagellari.  178 
Denique  de  talibus  dictum  est :  iVo«  est  decUnatio 
mortis  eorwm....  etcum  hominibus  non  flagellabunlur 
(P.sal.  Lxxii,  4  et  5).  Alia  ergo  ratio  mulieris, 
quffi  licet  in  culpam  pra?varicationis  inciderat, 
tamen  de  paradisi  lignis  habebat  adhuc  virtutis 
cscam  :  et  ideo  dLxit  peccatum  suum,  et  reputatum 
est  ei  ad  veniam.  Justus  enim  accusator  est  sui 
in  priucipio  sermonis.  Nequo  enim  potest  quis- 
quam  justificari  a  peccato  {De  Pcenit.  dist.  1,  c. 
A'on  jiolesl),  nisi  fuerit  peccatum  ante  confessus. 
Unde  Dominus  ait  :  Dic  iniquitates  tuas,  tit  jusli- 
ficeris  {Isa.  xliii,  26). 

72.  Ergo  quia  Eva  ipsa  confessa  deliclum  est,  mi- 
tior  sequitur  et  profutura  senlentia,  qua  condem- 
naret  errorem,  et  veniam  non  negaret,  utadvirum 
suum  conversa  serviret.  Primum  ne  eam  facile  de- 
lectaret  errare :  deinde  ut  sub  fortiore  vase  locata 
non  traduceret  virum,  sed  magis  viri  consilio  et 
ipsa  regeretur.  In  quo  quidem  mysterium  Christi 
et  Ecclesiffi  evidenter  agnosco.  Designatur  enim 
Ecclesia;  ad  Christum  futura  conversio,  et  religiosa 
servitus  subdita  Dei  Verbo,  qua!   multo  sit  melior, 

*-'  quarn  sECuli  hujus  libertas.  Dcnique  scri- 
ptum  est :  Dominum  Deum  tuum  adorabis,  et  ipsi 
soli  scrvies  {Deut.  vi,  13).  H.Tec  igitur  servitus 
Dei  donum  est.  Denique  inter  benedictiones 
numeratur  hujus  servitutis  obsequium :  nam  et 
Isaac  in  loco  benedictionis  eara  dedit  Esau  filio 
suo,  ut  serviret  fratri  suo.  Denique  bcnedictionem 
ille  posccbat  :  etsi  unam  sibi  cognovisset  esseprs- 
reptam,  tamen  aliam  postulabal  discens  :  Numquid 
una  Ijencdiclio  tibi  est,  pater  {Gen.  xxvii,  38)?  Per 
hanc  igitur  scrvitutem  ille  qui  per  gulam  primitias 
suas  ante  vendiderat,  et  studio  venationis  agrestis 
gratiam  benedictionis  amiserat,  credidit  se  ipso 
futuram  esse  meliorem,  si  typum  Christi  vene- 
rarelur  in  fratre.  Hac  enimservitute  pollet  populus 

D  Christianus,  sicut  et  Doniinus  ad  discipulos  suos 
ait;  Qui  vult  intcr  vos  prinius  esse,  sit  omnium  ser- 
vus  [.}latlh.  XX,  27).  Denique  hanc  servilutem  ope- 
ratur  charitas,  qua;  et  spe  major  et  fide  est.  Unde 
scriptum  est :  Per  charilatem  servite  invicem  vobis 
{Gutat.  V,  13).  Hoc  est  ergo  mysterium  quod  ait 
Aposlolus  esse  in  Christo  et  in  Ecclesia  [Ephes.  v, 
32}.  Hsec  enim  vere  in   pravaricatione    ante   fuit, 


(72;  In  mss.  nonnullis,  et  Rom.  edit.  desunt  Et 
hic  quidem  cperuiloculos. 

ij:i)  Mss.  Gem.,  SS.  Th.  el  Remig.,  Quid  ergo ; 
Adam,  ubics/  Id  est,  nunc  in  quibus  cst'  Th.,  Big., 
Micb.,  non  in  quibus  es.  Alii  vero,  et  edit.   omnes 


ut  in  textu. 

(74)  Mss.  SS.  Th.  et  Mich.,  Ubi  es?  Illa  tua  bene 
sibi  conscia  confidentia  limoris  in  te.  S.  Mich.,  tuam 
culpam  fatetur. 

(75)  Eadem  edit.,  medkinalis  secuta,  etc. 


329 


LIBER  DE  PARAHISO. 


330 


sed  salva  erit  per  lilionim  generatioiicm  in  lidc  et  A  enim  opcratur  quod  bonum  est,  non  quod  malum. 

Ergo  doceunt  tc  vcrbu  divina,  quia  operatur  glo- 
riam,  poonam  relinquit.  lionorificanles  me,  inquit, 
lionorificabo,  honorem  bonorum  operatiouis  suae 
csse  declarans.  Et  contemptores,  inquit,  mei,  non 
di.Kit  honorc  privabo.  sed  honorc  privabuntur; 
non  su;e  opcrationi  deputans  eorum  injuriam,  scd 
qnid  fiiturum  essct,  ostendens.  Ergo  hic  non  dixit: 
Facio  te  supra  pectus  tuura,  et  in  utero  luo  am- 
bulare;  et  terram  manducare  omnes  dies  vitffi  luoe; 
s&A:  Amhuiabis,\nc[\i\l,  ct  mandiicabis;  ut  prffdi- 
.\isso  magis  de  serpcnto  qu;u  futura  sunt,  videretur, 
quani  pr;cscripsissc  quid  1'accret.  Terra  enim,  in- 
quit,  tibi  cibus  erit,  non  anirna  :  nam  ct  hoc  pec- 
catoribusprodest.UndeetApostolus  tradidit  hujus- 


charit;ite,  et  sanctilicatione,  cum  eastitatCi  PrKva 
ricata  utique  in  patribus  generatio  hominum  sal- 
vatur  per  filios  ;  ut  quod  in  Judajis   ofTenderat,  in 
Christiana  posteritate  corrigeret. 

CAPUT  XV. 
Peccalum  mulieris  qxiare  venia  digniim  ;  (luidve  per 

scrpentcm,  feminam,  ac  virum    signillrciur.  Quatis 

serpentis   condcmnalio :    ct   in    quibus  ab  Alami 

condcninatione  distinijualur. 

73.  Scrpens,  inquit,  mc  persuasit :  et  hoc  vcnia- 
bile  Dco  (76j  visum  est ;  eo  quod  nosset  niultas 
ad  decipiendum  vias  esse  serpentis  (quia  transfi- 
guratur  in  angelum  lucis,  et  ministri  ejus  sicut 
ministri  justitis  suntj  fulsa  imponentis  (77)  1?9 
rebus  singulis  nomina,  ut  temeritatem  dicat  esse 


virtutem,  et   avaritia;   nomen   imponat  industriaj.  B  ™°'^.'  '"  'ntcritum  carnis,   ut    spiritus    salvus  sit 


Serpens  enim  muliercm  decepit,  virum  mulier  ad 
prmvarioationem  de  veritate  deduxit.  Serpentis  ty- 
pum  accepit  delectatio  corporalis  :  mulier  synibo- 
lum  sensus  est  nostri,  vir  mentis.  Delcctatio  ita- 
que  sensum  movet,  sensus  meiiti  transfundit  quam 
acceperit  passionem.  Delectatio  igitur  prima  est 
origo  peccati,  ideoque  non  mireris,  cur  ante  ser- 
pens  damnetur  judicio  Dei,  secundo  mulier,  tcrtio 
vir.  Secundum  erroris  ordinem,  daninationis  quo- 
que  ordo  scrvatuscst.  Delectatio  cnim  scnsum  (78), 
sensns  autem  mentem  captivam  faccrc  consuevit. 
Ut  scias  autem  quia  serpens  typus  cst  delcclatio- 
nis,  damnationem  ejus  adverte. 

74.  Supra  pectus,   inquit,  tuum,  et  in   ulero  luo 
ambulabis  (Gen.  iii,  14).  Qui  sunt  qui  in  utero   suo 


in  die  Domini  nostri  Jesu  Christi.  Pcctore  autcm 
et  ventre  ait  rcptare  serpcntcm,  non  tam  pro- 
pter  corporis  figuram,  quain  quod  propter  tcrre- 
nas  cogitationes  de  illa  coelcsti  beatitudine  (80) 
sit  lapsus.  Pectus  enim  frequcntcr  rccessus  qui- 
d;ira  accipitur  sapientin3.  Et  ideo  apostolus  supra 
pectusChristi  rcclinat  caput,  non  iu  tcrrani  dejicit 
Ergo  si  sapientia  diaboli  feris  immauissimis  180 
comparatur,  quibus  intra  pedcs  pectus  sit:  et  ctiam 
homines  qui  tcrrena  sapiunt,  nec  intcriore  atfectu 
criguutur  ad  ccelum,  utero  vidcntur  reptare  per 
terram  ;  utique  vcntrem  anim;e  nostra:  non  cor- 
ruptibilibus  saeculi  hujus  implere,  sed  magis  Dei 
verbo  sttliarc  dcbemus.  Bcno  igitur  David  perso- 
nam  suscipiens  Ada:  dicit :  Humitiata  est  in  pulvere 


ambulabant,  nisi  qui  ventri  et  gul;e  vivunt,  quo-  ^  """""  J""''    «'"'^'«■'   «"»   '^'■'•«  venter  meus  {Psal 


rum  deus  vcnter  est,  et  gloria  in  pudcndis  eorum, 
qui  terrcna  sapiunt,  et  cibo  onerati  ad  terrcna 
curvantur  ?  Bene  ergo  delcctationi  ait,  qua;  cibis 
intenta  terram  videtur  mauducarc  :  Supra  pectus 
tuuyn,  et  in  utero  tuo  ambulabis,  ct  tcrram  mandu- 
cabis  omnibus  diebus  vit,:c  lux  ylbid.).  Tollenda  est 
omnis  e.xcusatio  (79)  diaboli  :  ne  fortc  malitia;  su» 
aliquid  possit  obtcndcre,  ut  dicat  iniquitatem  suam 
ex  condemnatione  venisse ;  ct  ideo  ad  noccndum 
hominibus  pertinaciter  obniti,  quia  ideo  damnatus 
est  ut  noceret :  quod  videtur  essc  proximum  opi- 
nioni,  si  tanquam  darnnationis  accipinius  istam 
senlcntiam.  Non  enim  Deus  ad  hoc  serpentem 
damnavit,  ut  noceat :  scd  qiiid  futurus  csset, 
ostendit.  Et  quidem  tentatio  illa  quod  amplius  ho-  D  dictum,  est,  in  tristitia  manducabis.  Adjeclio  cnim 


xLiii,  25).  Adha^sitcnim  dum  coniiguraturserpenti, 
qui  pasciiur  in  iniquitate  tcrrcna.  Ideoque  nos 
Apostolus  configurari  dicit  oportcre  Christo  {Rom. 
VI,  5),  ut  virtus  Christi  pr.-etendat  in  nobis.  Quaj 
sentenlia  non  putatur  in  serpentem  gravis,  cum 
etiam  Adam,  qui  lcvius  peccavit,  tali  condamnatur 
sententia. 

75.  Scriptum  est  enim:  Maledicta  terra  in  open- 
Ims  tuis :  in  tristitia  manlueabis  eam  omncs  dics 
vitx  tum  {Gcn.  111,  17)  Videtur  certe  similitudo 
quKdam  esse  sentcntia;:  sed  tamen  in  ipsa  simili- 
tiidincraagna  discrctio.  Inlcrest  enimutrum  man- 
ducet  aliquis  tcrram,  sicut  scrpcnti  dictum  cst, 
quia  terram  manducabit :  an    vero  sicut  homini 


minibus  prosit,  supcrius  demonstravimus  (c.  2, 
n.  9).-  scd  tamcn  cuiii  legcrimus  quod  scriptum 
est,  dicentc  Deo  :  llonorHicanles  me  honorilxcabo, 
el  conlemptor  mei  honore  privabilur  {I  licij.  ii,  3U), 
lieet  nobis  cx   his   vcrbis   aliquid  ;i;stimaro.    Dcus 

(76)  Rom.  edit.  siAa.  mild  suasit  :  ct  hoc  mulieris 
pcccatum  vcuiatc  Dco,  etc. 

(77)  Mss.  (juatuor  ct  edit.  Am.  atquo  Era.,  mini- 
stri  justitiw.  Sunt  falsa  imponcntis,  ctc.  Edit.  Oill. 
ac  llom.  minislri  justiti;i'  sunt,  lntsa  imponenlcs, 
etc.  Vcrum  cuiii  in  mss.  ouinibus  lcgatur,  impo- 
nentis...  dicanl...  imponanl,  non  autcm  ul  in  odit., 
dicant...  imponat,  rcstituendiim  locum  putuvimus, 

PAfROl.    XIV. 


ista:  In  tri.^titiu,  discretlonem  fucit.  Discrctio 
quam  vim  habcat,  considcra.  Donum  est  mihi  in 
Irislitiamagistcrram  manducarc,  quam  in  dclccta- 
tione,  hoc  cst,  ut  in  actu  quodam  ct  sensu  corpo- 
ris  contristari  vidcar,  quam  delcctarl   in  pcccato. 

sicut  in  textu. 

(78)  Ita  ms3.  Clar.,  Gcm.,  Colb.,  Blg.,  SS.  Re- 
luig  et  Th.  .\lii  lamen  ctedit.  oaincs,  vir  menlis 
dclectatio.  Itaijue  .•icnsus,  clc. 

(70]  Mss.  fcrp  ad  unum,  Colliijendd  est  omnis  e.v- 
lusalw. 

(80)  M89.  aliquod  boni  a;vi,  cwlesti  benedie- 
lione. 

w 


331 


AMBROSIl 


332 


Multi  enim  propter  niraias    iniquitates  non  susci-  A  malitia  esse  videamur:  quando  fenum,  in  quodam 


piunt  peccati  conscientiam.  At  vcroillequi  ait  : 
■  Castiyo  corpus  meum,  cl  serviliiti  rcdigo  (/  Cor.  ix, 
20),  contristatur  in  nostrorum  pffinltentia  peccato- 
rum  :quiasua  tantadelicta  non  habuit,  ut  in  liis 
contristari  deberct.  Denique  etnobis  suadet  utilem 
istam  esse  tristitiam,  quK  sccundum  Dcura,  non 
secundum  s<BCulum  est.  Oportct,  inquit,  vos  eon- 
trislari  in  pffinitentiam  secundum  Dcum  [U  Cor. 
vn,  9,  10)  ;  nam  secundimi  Deum  tristitiasalutem 
operalur,  sajouli  autem  trislitia  mortem  operalur. 
Sed  et  de  Veteri  Teslamonto  accipe  illos  ad  graliam 
pervenisse,  qui  conlristabantur  in  operibus  corpo- 
i-allbus  ;  illos  vero  in  supplicio  rcmansisse,  qui  dc- 
lcctabantur  hujusmundi  operibus.  Denlque  Hebraei 


processu  :  quando  vero  panem,  cum  consummata 
fuerit  fortitudo.  Ergo  et  nos  habeamus  proces  sum 
vit;e  hujus,  sicut  habuit  et  Paulus  qui  dicit :  Yivo 
aiUemjam  non  ego  (Galal.  n,  20).  hoc  est,  non  ego 
qui  terrarn  ante  manducabam  :  non  ego  qui  fenum, 
quia  omnis  caro  lenum  :  Scd  vivit  in  me  181 
Chrislus  (Ihid.),  hoc  est,  vivit  panis  llle  vivus  qui 
vcnit  e  ccclo,  vivit  sapientia,  vivit  gratia,  vivit  jus- 
tltla,  vivit  resurreclio. 

77.  Dcinde  considera  quia  non  est  maledlctua 
liouio,  sed  maledictus  est  serpens:  nec  terra  in  se 
nialedicla  est ;  sed  Maledicla,  inquit,  in  operibus 
luis  (Gen.  iii,  17),  quod  ad  .4dam  dictum  est  (82). 
Tuno  terra  maledicta  est,  si  habeas  opera  terrena, 


qui  ingemiscebant  in    luboribus  ^Egypti  {Exod.  ii,  j,  id  est  opcra  sajcularia.  Et   maledicta  non  in  uni 
9'.\  ,-„ct^,., <;„„  „, .:  „.._.    r,.  ....:„   __        ^.gj   ^^  spiuas  ct  trlbulos  gencret;    -'- 


25),  justorumgratiam  consecuti  sunt.  Et  quia  pa- 
ncm  in  tristitia  manducaverunt,  esca  donali  sunt 
spiritall  (  E.tod,  xvi.  15  et  esq.)  ;  .'Egyptii  vero  qui 
talia  opera  cum  e.vullatlono  celcbrabant,  rogi  de- 
testabili  servientes,  nullam  veniam  sunt  adepti. 

70.  Sed  est  et  illa  distinctio,  quod  serpenli  dici- 
lur  quia  terram  manducabit ;  Ad«  autem  :  Iii  Iri- 
stitia,  inquit  manducalns,  el  cum  sudore  inandueu- 
bis  (81),  et  mandurabis  fentim  ayri  [Cen.  iii,  18, 
19);  ut  quemdam  iutelligamus  in  his  csse  proces- 
sum  et  quando  torram  manducamus,    in  quodam 

(8l)Big,  Gcm.,  Torn.,  SS.  Th.  et  Mich..  In 
Iristitia,  inqiiit,  manduealjis  lenum  a<jri,  iil  ijuem- 
dam,  etc. 


versum;  sea  ut  spinas  et  Iribulos  gencret,  nisi 
ES2  fuerlt  humanK  studio  operationis  exercitata. 
•Juod  si  eam  e.\ercuerinius,  in  labore  quidem  et 
sudure,  sed  tamen  panem  manducabimus  (83).  Re- 
pugnat  cnlm  lex  carnis  legi  mentis.  Etlaborandum 
nobis  est  ac  desudandum,  ut  castigemus  corpus, 
et  sorvituli  redlgamus,  et  qua3  sunt  spiritalia  se- 
minemus.  Si  cnim  carnalia  seminaverimus,  quae 
curnulia  sunt  melemus  :  si  vero  spiritalia  semina- 
verimus,  mctcmus  ea  quas  sunt  spiritalia  (S.  Aug., 
I.  II  ConL  .lul.  Pelay..,  e.  5). 

(82)  Clar.,  Rem.  et  S.  Th.,  ad  animam  diclumest. 

(83)  Edit.   Rom.,  Quod  si  eliam  e.vercueriinus... 
sudorc  erimus ;  scd  tamen,  etc. 


m  LIBROS  DE  CAIN  ET  ABEL  ADMONITIO. 


Ambrosius  in  ipso  exordlo  libri  De  Inr.arnntiflnc  Doniinica  loqucns  de  duobus  Gratiani  cubicularlis, 
Ariana;  sect»  hominlbus,  qui  ejus  concioni  ticte  polliciti  sesc  adl'uturos,  obligatam  fidem  non  liberabant, 
sermoncm  ad  institutam  Caini  et  Abelis  historiam  se  convertere  prolitetur. //«(/«^  dwn  itli,  inquit,  for- 
sitan  veniunt,  ad  istos  qui  propositi  .mnt,  defleetamus  agrieolas,  quorum  alter,  hoc  est  Cain,  etc.  Ex  quibus 
sane  non  levis  suspicio  injicl  potest  commentationem  de  Gain  et  Abel  haud  prius  editam  fuisse,  quam 
illa  pronuntiarentur  ab  Ambrosio.  Et  huic  conjectnrre  inde  fortassis  nonnihll  videatur  accedere  confirma- 
tionis,  quod  et  cadem  fides,  quam  vir  sanctus  in  libro  de  Incarnalione  Arianis  explicato,  etiam  in  opere 
de  quo  agimus,  phirimum  commendetur,  ct  in  utroque  eadem  Geneseos  verba  non  absimili  ratione  expo- 
nantur.  Cum  autcm  memorata  disputatio  T)e  Inrurnalione  Dsminiea  vlx  ante  annum  382,  ut  suo  loco 
dicetur,  habita  fuerit,  hinc  forsan  possit  aliquis  colligere  eidem  quoque  tempori  tractatum  dc  Cain  et  Abel 
esse  tribuendum.  Verumtamen  ut  hunc  antiquiorem  exislimemus,  ut  pote  operi  De  paradiso  supparem, 
primis  pjusdemVerbis  adducimur.  Ibi  siquidem  ita  S.  doctor :  De  paradiso,  inquit,  in  superioribus... 
difjcssimus...  Nune  scquentem  adoriarnur  bistoriain  ct  ca  qux  sccundum  Scripturns  adne.ra  sunl  divinas, 
nostro  opere  prosequainur.  Ilaec  rertc  dubitare  neutlquam  sinunt,  quin  oppellam  hanc  qus  in  mss.duobus 
post  librum  /)(; /Ktradrso  exai-a!a,  inscritiitur  De  Cain  et  Abcl  liber  secundus,  eidem  libro  subjunxerit ; 
quam  proindo  circitcr  an.  375,  scriptam  iuisse  crediderimus.  Prieter  conjecturas  a  nobis  in  superiori 
admonitione  propositas,  huc  eliam  facit  utriusquc  operis  character,  qui  dubio  procul  non  tantam,quan- 
tum  aliorum,  maturltatem  pr.orcrt,  sed  quodam  modo,  ut  voce  utamur  Ambrosii,  juvenculcscit.  Itaque 
quod  illo  in  locn  c  commentalione  De  Incarmitione  Dominiea  superius  laudato  se  ad  Gainum  atque  Abe- 
iem  deflcctere  significat,  autumamus  ideo  dictum,  quia  iorte  amborum  fratrum  historia,  cujus  lectio 
quotannis  certo  tempore  in  Ecclesia  rccurrebat,  tunc  ad  populum  fuerat  recitata. 

Quidnam  tractctur  in  hoc  opcrc,  tnm  ipsa  cjus  inscriptio,  tum  quo:  a  nobis  supra  dicta  sunt,  satis  de- 


333  DE  CAIN  ET  ABEL  LIB.  I.  334 

clarant.  Quod  vero  ad  traclandi  rationem  attinet,  argumentum  suum  ubique  fere  mysticis  interprcta- 
tionibus  exponit  et  iliustrat.  Immoratur  prajsertim  in  explicandis  Caini  el  Abelis  sacririciis,  qua  in  re 
multo  majorem  totius  commentationis  partem  insumil.  Quamvis  autcm  hic  non  tam  multus  sit  in  ex- 
agitandis  confutandisque  haerelicis,  quam  in  V^Uto  De  jmradiso ;  scd  liberius  oratorio  stylo  indulgeat : 
interdum  tamen  nonnulla  cathoiica;  fidei  dogmata,  quK  imbuendis  ndeliumanimis  putabat  utiliora,  satis 
subtiliter  insinuat.  Ea  vcro  quae  ad  lingendos  mores  conducunl,  fusius  accuratiusque  prosequitur. 

Hinc  quidem  non  temere  fecisse  nobis  videbitur,  qui  prius  opus  hoc  publice  pcroratum,  ac  postera  in 
eam,  qua  nunchabetur,  formam  redactum  esse  existimabit.  Tametsi  non  sit  dissimulandum  id  in  aliis 
Ambrosianls  operibus,  in  quibus  oratorii  dicendi  modi  etiamnura  exstant,  facilius  aniraadverti. 

Fatendum  porro  sanctum  hunc  nostrum  phirima  c  Pliilone  in  lucubratiunem  suam  traustulisse.  Con- 
fcr,  si  vacat,  quae  dicit  in  ha^c  Gone.=:eos  verba  :  Pcsscdi  hominem  jtcr  Dcum,  cum  Juda;i  illius  libro  De 
Cheruhim,  et  hinc  ea  desumpta  esse  nuUo  negotio  deprehendes.  Similitcr  eliam  a  medio  primo  capite 
prioris  Hbri  ad  caput  octavum  posterioris,  non  miuiniam  partem  libro  ejusdem  auctoris  De  sacrificiis 
Abel  et  Cain,  deberi  manifestum  est.  .4ttamen  in  tribus  ultimis  libri  secundi  capitibus,  ubi  Ambrosius 
reliqua  ad  illani  ipsam  historiam  pertinentia  paucis  expedit,  e  libro,  cui  titulus  :  Ot;  eo  quod  dclcrius 
podori  tnsidiari  solcat,  m  quo  eadem  a  Philone  fusius  pertraclantur,  tres  omnino  locos  imitatus  est. 
Verum  et  istic  et  ubicunque  aliquid  cx  hoc  auctore  mutuatur,  summa  semper  ulitur  libertate  ;  ita  ut, 
cum  libet,   Philonianis  sententiis   adjicit,  detrahat  el  coutrarias  quoquc  nonnunquam  anteponat. 

CiBterum  a  nobis  impetrare  non  possumus,ut  hujus  operis  divisionem  ab  Ambrosio  profectam  arbitre- 
mur.  Malumus  illam  tribuere  sciojo  cuipiam,  qui  cum  pleraque  omnia,  de  quibus  apud  Philoncm  libris 
duobus  agitur,  in  hoc  tractatu  contineri  adverteret,  cum  quoquc  bifariam  dividendum  esse  judicavil : 
sed  adeo  prffpostere  illud  prwstitiS,  ut  ibi  posup.rit  secundi  libri  iniliurn,  ubi  ne  caput  quidem  incipere 
oporteret.  Longe  sane  commodius  ab  eo  loco,  ubi  vir  sanctus  ad  agcndum  dc  secundo  sacrilicii  Caini 
vitio  aggreditur,  initium  duceret  secundus  liber.  Cuni  autem  divisio  illa,  clsi  absurda,  ab  antiquissimi 
aevi  manuscriptis  ad  editionum  tempora  pervenerit,  uos  quoque  eam,  ne  qua  in  citationibus  confusio 
oriatur,  censuimus  esse  retinendam. 


S\NCT[    AMBROSH 

MEDIOLANENSIS  EPISCOPI 

DE  CAIN  ET  ABEL 

LIBKl  (1)  DUO 


LIBER   PRIMUS. 


IS3  CAPIT  PUI.ML.M.                       A  ~-  Adam  autem  cognovit  Evam  muliercm  sttam, 

l>ost  hrercm  a   lihrn  superiori  ad  liunccc  Iransilio-  '/"«  concepit  ct   pcrperil  Cain  et  di.cit :  ,lr,/i(isiVi 

nem  ai.iilur  dc  ortu  Cain  et  Ahel :  ac  per  lios  sicut  hominem  per  Dcum   [Gen.  w.  i).  Qax   acquirimus, 

el  per   L.sau  et  Jacoh,   duas  hominum  sectus  silii  ex  quo,  ct  a  quo,  ct  pcr  quld  acquiranius,  consi- 

tnviccm  opposilas  pra;signari  oslcndilur.  ^^^^^j  ^^1^^ .  ^^  ^^,^^  Umquam  c.t  matcria  :  a  quo, 

1.  De  paradiso  in  superioribus  pro  captu  noslro,  quisauctor:  perquid,  tanquam  per  aliquod  instru- 

ut  potuimus,  quod   Dominus  infudit,  sensus  inve-  mentum.  Numquid  hic  sicdicit  :  .irijuisivi  hominem 

nit,  digessimua,  in  quibus  .Vdain  atquc  Eva;  lapsus  pcr  Dcum:  ut  Deura  intelligas  instrunicnlDm  ?  Non 

est  corapr.shensus.  Nunc  quoniam   illa  peucs  au-  uliquc  ;  sed  ut   intcllipas  auctorem  ct  operatorom 

ctores  non  stetit  culpa  :  sed  quod  pcjus  est,  deto-  Dcum.  Unde  iiiugis  Dco  dctulil,  quiu  dixlt :   .■l('(/iii- 

riorem    invenit   h.Tredom,   s(;quontcm    adoriamur  sivi  homincm  per  Dcum,  nt  et  nos  cuin  aliquid  ac- 

historiam,  et  ca  qua;  secunduui  Scripturas  anncxa  quirimus,  vtl   omnos  evcntus  secundos  Deo  niagis 

sunt  divinus,  nostro  opcre  prosequumur.  dcferro,  qunra  nobis  arrogure  debomua. 

(1)  Scripti  circa  un.  375. 


335 


S.  AMBROSII 


336 


3.  Et  adjccil  parcre  Ahel  [Ibid.  2).  Cum  adjicitur  A 
aliquid,  quod  priuserat  tollitur.  Idque  colligilur  ex 
arithmeticaj  portionibus  (2)  aut  animae  cogitationi- 
bus :  addito  enim  numero,  fit  alius  numerus,  abole- 
tur  superior :  et  cogitatio  accedens  nova  excludit 
superiorem.  Ergo  cum  adjicitur  Abel,  184  aufer- 
tur  Gain.  Quod  nominum  interprotationo  plcnius 
rieprehenditur.  Cain  etenim  dictus  est  acquisitio, 
quod  omniasibi  acquireret:  Abel,  qui  omniarefer- 
ret  ad  Deum  pia  devotus  mentis  attentione  (3)  ni- 
hilsibi  arrogans,  ut  superior  frater,  sed  totum  tri- 
buens  conditori  quod  accepisset  ab  eo. 

4.  Dua3  itaque  secla?  sunt  sub  duorum  fratrum 
nomine  compugnantes  invicem,  et  contrarias  sibi. 
Una  quse  totum  menti  sua3  tanquam  principali,  et 
quasi  cuidam  cogitationis  etsensus.et  motusomnis  t, 
auotori ;  hoc  est,  qua;  omnes  invontiones  humano 
aseribit  ingenio.  Altcra  quue  tanquam  operatori  ct 
creatoriomniumDeo  dofcrt,elejustanquamparcntis 
atquerectorissubditomniagubernaoulo.Illapriori4) 
Cain  significatur  :  haec  posterior,  Abel  dicitur.  Has 
duas  sectasunaanimaparturit ;  etideogermanoBha- 
bentur,  quod  uno  fundanlur  utero  :  sed  contrariffi 
sunt ;  quia  oportet  eas  cuni  quodam  anima?  partu  edi- 
tsfuerint,  dividi  acseparari.  Gompugnantibus  enim 
hospitium  unum  perpetuo  esse  non  potest.  Deniijue 
Rebecca,  cum  duas  naturas  huraani  ingenii  partu- 
riret,  unam  mali,  alteram  boni,  easque  exsilire 
intra  uterum  sentiret  suum  (Esau  enim  typus  erat 
maliliK,  Jacob  figuram  bonitalis  gerebati,  mirata 
quidnam  illud  esset  quod  discordiam  quamdam 
concepti  cerneret  fetus,  consuluit  Deum,  ut  pas-  C 
sionem  proderet,  medelam  daret.  Itaque  precanti 
est  responsum  redditum  :  Dux  genles  in  iduro 
luo  stint,  et  duo  populi  dc  ventrc  tuo  exihunl  (Gcn. 
XXV,  23).  Quod  si  ad  animam  referas,  eamdam  ge- 
neratricem  (5)  boni  et  niali  intelligcs,  quia  ex  eo- 
dem  fonteanima^utrumquedimanat,  sed  hoc  sobrii 
solct  esse  verique  judicii ;  ut  repudiato  malo  enu- 
triat  quod  bonum  est  atque  confirmet.  Prius  ergo 
quam  pariat  bonum  (6),  hoo  est  reventiam  Deo 
debitam  ;  B85  ul  ipsi  totum  deferat,  sua  nonprffl- 
ferat  (7):  cum  vero  genuerit  confessionem  quje  de- 
fertur  Deo,  deponit  cordis  sui  tumorom.  Adjiciens 
ergo  Deus  bonum  animfD  dogma  Abel,  abstulit  im- 
probum  dogmaCain. 

CAPUT  II.  D 

In  Cain  Judxorum  fujuram  esse,  Christianortim  in 

Abel.  Hujus  occasione  (luxdam  attexuntur  de  ]ialri- 

bus,  scd  prxserlini  de  scpultura   Isaac  pcr  qucm 

Clirisli  incarnalio,  et  Moi/sis,  per  quem  ejusdem  do- 

(2)  Ms.  unus  Vat.  et  vet.  edit.,  proporlionibus. 

(3)  Ita  tres  mss.  et  ant.  edit.  At  uis.  uuus  Vat. 
sicut  et  nota  margin.  Gill.,  nicnti$  mlcntione. 

(4)  Ita  tres  mss.  ct  edit.  vet.  in  uno  autem  ms. 
Vat.  ad  marg.  llta  priore...  hacposleriore,  etc.  Vat. 
vero  al.  et  edit.  Rom.,  llUi  prior  pcr  Cain  significa- 
iur,  lixc  posterior  per  Abct. 

(.5)  Edit.  omncs,  genHriccm.  Ms.  unus  Vat.,  <jcne- 
rationem  ;  tres  alii  gcneratricem. 
(6)  Sii'  mss.  Edit.  imifiin,  quam  pariu',  bonv.m  cst 


ctoralus  exprimilur.  Denique  eorumdem  Moy.ns  el 
Cliristi  comparanlur  inler  sc  sepulturx. 
5.  Ego  tamen  hoclocosecundum  Scripturam  my- 
sterium  magis  duorum  populorum  intelligo,  quod 
Deus  adjiciendo  Ecclesiae  suae  fldem  piae  plebis,  abs- 
tulit  pcrfidiampopuli  prffivaricantis,  quandoquidem 
verba  ipsa  hoc  significare  videantur,  dicente  Deo : 
Du.T  gentes  in  utcro  tuo  sunt,  et  duo  populi  de  ven- 
Irc  tuo  c.ribunt  (Gcn.  xxv,  23).  Itec  figura  Synagogte 
cl  Ecclesiffi  in  his  duobus  fratribus  ante  prKcessit 
Cain  et  Abel.  Per  Cain  parricidialis  populus  intel- 
ligitur  Judffiorum,  qui  Domini  et  auctoris  sui  et 
secundum  MariJG  virginis  partum  fratris,  ut  ita 
dicam,  sanguinem  persecutus  est.  Per  Abel  autem 
intelligitur  Christianus  adht-erens  Deo,  sicut  et 
David  ait  :  Mihi  autem  adluerere  Deo  bonum  est 
(Psal.  Lxxir,  28)  ;  ut  coelestibus  se  attexeret,  et 
a  terrenis  separaret.  Alibi  :  Defecit,  inquit,  anima 
niea  in  verbum  tuum  (Psal.  cxviii,  81)  :  eo 
quod  ordinem  vivendi  atque  usum  non  in  terrenis 
voluplatibus,  sed  in  verbi  agnitione  posuisset.  Ex 
quo  cognoscitur  nec  illud  otiose  scriptum  esse 
scd  perpense  atque  examinate,  quod  legimus  iii 
Regnorum  libris  :  Et  apposilus  est  ad  patres 
suos  (III  Rej.  n,  10).  Intelligi  enim  datur  quod 
patrum  similis  fuerit  fidc.  Unde  claret  non 
ad;Tsepulturam  corporis,  sed  ad  consortium  vitae 
relatum. 

6.  Denique  de  Isauc  non  perfunctorie  scriptum 
putatur,quod  requirens  corporis  istius  speciem  qua; 
animffisureattexebatur,  appositussit  ad  gcnus  suum 
(Gen.  XXXV,  29)  ;  eo  quodpatrissui  moribus  adhae- 
serit.  Pulchre  autem  adgenus  ait,  nonad  populum, 
sicut  alibi.Xam  legimus  aliis  locis  appositos  fuisse 
ad  populum  suum,  sed  isti  non  tam  prasstantes  : 
prffistantior  autem  qui  paucorum  similis  fuerit,  et 
non  plurimorum  :  plures  in  populo  suo  quam  in  ge- 
nere;etpra:stantius  duciturpaucorum  similemesse, 
quam  plurimorum.  Qui  ergo  Dei  erat  generatuspro- 
missione,qui  ad  sacrificium  probandiE  pietatis  ele 
ctus,  qui  unius  u.xoris,  boc  est,  solius  sapientiae 
societate  contentus  superni  illius  generis  quod  est 
unuinsibique  sempcr  convcniens,  non  plebeiae  vili- 
tatisimitator  astruendusfuit  Scripturaedivin«testi- 
monio.  Etenim  ubi  labor,  doctrina,  meditatio  (8), 
illic  cum  pluribuscommune  collegium,etquoddam 
populare  consorlium  est.  Audiendo  enim  pleri- 
que  proficiunt,  quos  nominavit  populum.  Ubi 
autem  non  humana  traditione,  sed  ingeniosa 
collcotione  sine  usu  laboris  disciplina  perci- 
pitur,  illic  sublimis  generis  incorrupta  sinceritas 

exhihere  reverentiam  Deo  debitam,  vtipsi  totim  defe- 
7-ut,  sua  non  prxferat. 

(7)  Edit.  omnes,  sua  non  prxferat,  id  est,  non  dicat 
esse  propria.  Mss.  taraen  negationem  omittunt  : 
nec  male  si  vox  sua  posita  sit  pro  voce  cjus,  ut  re- 
feratur  ad  Deura. 

(8)  Edit.  omnes  et  quatuor  mss.,  ubi  labor,  do- 
ctrinx  mcdilatio.  Divionensis,  uhi  labor,  doctri- 
na,  ctc.  Melius.Hic  enimdoctrina  idem  est  ac  disci- 
plina  et  institutio. 


I 


337 


DE  CAIN  ET  ABEL  LIB.  I. 


338 


186  est.  Et  ideo  Isaac  tanquam  Dei  munus  ad  ge-  A  tanquam  verbi  cceleslis  operatione  donatus  et  mu- 


nus  suum  magis,  quam  ad  popuhim  appositus  le- 
gitur,  ut  divinorum  potius  quam  humanorum  imi- 
tatorem  esse  sedulum  rccognoscas. 

7.  Beata  et  illa  mens  qu.-e,  species  ot  ipsum 
genus  supergrediens,  meretur  audire  quod  dictum 
est  ad  Moysen,  cum  separarelur  a  populo  :  Tu 
autem  sta  mecum  {Deut.  v,  31) !  Nam  sicut  in 
Isaac  DominicEB  incarnationis  typus  liumana;  ge- 
nerationis  supergressus  consuetudincm,  vicit  prio- 
res ;  ita  ut  in  eo  non  vulgaris  popularisque  gratia, 
sed  specialis  pra?rogativa  praecelleret,  sicut  lectio 
docet  :  Abrahx  enim  didx  sunl  promissiones  el  se- 
mini  ejus  :  non  dicil  el  seminibus  tunquam  in  multis, 
sed  sicut  uni,  lioc  cst,  scmini  tuo,  quod  esl   Christus 


nero;  ut  quietem  magis  caro  cjus,  quam  bustum 
acceperit. 

9.  Bene  autem  inter  dominum  et  servum  serva- 
tur  distantia.  L"t  pr.Trogativam  domini  intelligas, 
scrvi  gratiam,  de  Moysc  legitur,  quia  scpulluram 
ejus  nemo  scit  :  de  Chrislo  autem,  sepultura  cjus 
de  terra  sublata  est  [Isa.  liii,  8)  :  quia  ille  secun- 
dum  mysterium  legis  exspectabat  redemptionem, 
ut  resurgeret :  hic  secundum  Evangelii  187  do- 
num  redemptionem  non  c.\spcctabat,  sed  donabat. 
El  ideo  sepultura  cjus  ignorata  non  est,  sed  eleva- 
ta,  quam  diutius  creatura  tenere  non  potuit;  quia 
per  ipsum  omnis  creatura  properavit  a  corruptio- 
nis  servitiis  elevari.  Nemo    ergo    scit    sepulturam 


{Galat.  III,  16)  :  ita  etiam  in  Moyse  venturi  Docto-  j,  Moysi,  quia  vitam  ejus  omnes  noverunt  :  Christi 


ris  figura,  qui  legem  docerct,  Evangelium  pracdi- 
caret,  impleret  Testamentuni  Vetus,  Novum  con- 
deret,  coBleste  populis  alimentum  daret,  humana? 
dignitatem  conditionis  excessit  eo  usque,  ut  Dei 
donaretur  nomine,  sicut  habemus  scriptum,  di- 
cente  Domino  :  Posui  te  in  deum  Phnrnoni  {E.tod. 
VII,  1).  Etenim  victor  passionum  omnium.nec  ullis 
captus  speculi  illecebris,  qui  omnem  istam  secun- 
dum  corpus  habitationom 'coclestis  .''puritatej  con- 
versationis  obduxerat ,  mentem  regens,  carnem 
subjicicns,  et  regia  quadam  auctoritatc  castigans, 
nomine  Dei  vocatus  est,  ad  cujus  similitudinem  se 
perfecta:;  virtulis  ubertatc  forraaverat. 

8.  Et  idco  non  lcgimus  dc  eo   sicut  do  Cceteris, 
quia  deficiens   mortuus  est  :  sed   per  verbum  Dei 


auteni  sepulturam  vidimus  :  sed  nunc  jam  non 
novimus,  qui  resurrcctionem  ejus  agnovimus.  De- 
buit  enim  cognosci  tumulus  ejus,  ut  rcsurrectio 
manifestaretur;  et  idco  in  Evangelio  {Mallh.  xxvii, 
00,  01)  tumulus  summa  expressione  describitur  : 
in  lege  non  quairitur;  quia,  licet  resurrectionem 
ejus  lex  annuntiavcrit  {Isa.  xi,  10),  nobis  tamen 
Evangeliiiseries  plenissime  comprobavit. 

CAPUT  III. 
Per  Abel  el  Cain  sapientix  humanx  processus,  qui  in 
Christn  .wlo  invcnlus  non  cst,  desirjnuri ;  per  ordi- 
nem  quo  utcrque  fralrum  nominantur,  necnon  per 
eorumdcm  offwia  siijnificari  Abelcm,  etsi  juniorem, 
frulre  lamcn  essc  prxstanliorcm. 

10.  Ergo,  ut  quod   proposuimus  complcumus  : 


mortmis  est  (9'  [Dcut.  x.xxiv,  5).  Deusjonim   neque  C  Adjccit,  inquit,  parcre  .ihcl,  hoc  est,  meliorcm  Eva 

defectionem  aut  diminutionem   patitur,  neque  ad- 

jectionem  capit.  Unde  ct  addidit  Scriptura  :  Qnia 

nemo  scit  scpulturam  cjus  usquc  in  hodicrnum  dicm 

{Ibid.  6),  ut  translationem  magis,  quam  inlcritum 

ejus  intelligas.  Mors   enim    secessio  qua;dam    cst 

anima3  et  corporis.  Mortuus  igitur  est  per  verbum 

Dei,  ut  ait  Scriptura,  non   secundum  verbum  ;  ut 

advertas  non  nuntium  mortis,  sed  grati.-e   nninus 

exprcssum,  qui  translatus  magis,  quam  dcrclictus 

est,  cujus  nomo  novit  sepulturam.  Quis  enim   in 

terrenis  reliquias  ejus  potuit  dcprehendere,  qucni 

secum  esse  Dei  Filius  in  Evangello   demonstravit 

{Matth.  XVII,  3)?  Denique  et  Elias  simul  est  visus, 

qui  translatus  curru  est    IV  Hcg.  ii,  11),  nou   se- 

pultus  nec  mortuus  legitur?  Vivit  enim  qui  cum 

Dci  .Filio  fst  (10).  Moyses  autem  mortuus  quidem 

legitur,  sed   per  verbum  Dei   mortuus,  pcr   quod 

facta  sunt  oinnia.  Vcrbo' autcm   Dci   cajli   firmati 

simt.  1'or  vorbum   igitur  Dci    non   lapsus    operis, 

srij  lirmamcnlam  est.  Non  ergo.tanquam'rolupsus 

iu   torrain    di^prolionililur   corporis    solutioue,  scd 


(9)  Ex  liis  colligere  sibi  vidcntur  quidam  recon- 
tiores  Ambrosii  fuisso  opinioneni,  mortuum  .Moysen 
non  csso;  tamcn,  si  vorba  ejus,  licet  p.-iulo  obscu- 
riora,  pnrpoiidantur  attontius,  aninuidvertcs  illum 
ibi  Philonis  scnteiiliam  cxprimere  voliiissc,  i|iioiu 
quidom  do  Moysis  inurte  sensu  spiritali  dissoruisso 
constat,  do  litlorali  iioii  ita  sollicituui. 


qua;  gravitcr  ante  peccaverat,  ex  se  generavit  sen- 
lentiam,ut  superioris  scntentiffi  abolcret  errorem, 
Mentior  nisi  hoc  in  universis  comprobatur.  Ita 
cuim  nascimur,  ut  ante  infirmus  infantia;  scnsus 
in  nobis  sit,  postca  pucritiaj  corporis  tantummodo 
curam  sciens,  nullum  cultum,  nullam  habens  ob- 
servantiam  divinorum.  Unde  et  evidenti  natura; 
novilatc  ortum  Jcsum  Ghristum  ex  Virgine  ut  pro- 
barot  propheta,  ait  :  Eccc  Virqo  in  ulero  accipiet, 
ei  paricl  jUium,  el  vocahilur  nomcn  cjus  Emmanuel  : 
bulnrum  et  mel  manducabit  (11),  quoniam  prius- 
quam  scial  malum  aut  bonum  :  non  crcdct  malitix. 
ul  eligat  quod  bonum  est  {Isa.  vii,  14,  15).  Et  in- 
fra  :  1'riusquam  sciat  pucr  vocare  palretn  ac  ma- 
n  Irem,  accipiet  virtulem  Damasci  et  spolia  SamaritT 
conlra  reijcm  Assyrioruni  {Isa.  viii,  'i).  Solus  enim 
fuit  qui  non  est  captus  sa;culi  hujus  vanitatc  ct  car- 
n.ili  tumorc;  utpole  qui  so  humiliavit  fartus  obe- 
diens  usque  ad  mortom,  longe  uniuscujusquo  no- 
strum  dissimilis,quianos  (rustra  cxtollimur  mcnle 
carnis  inllati.  Undo  et  ncmo  sine  peccato,  nccunlus 

(10)  Ms.  Floriacensis,  scdpcr  verlmm  Dei,  cum  Dei 

1'ilio  est.  ,      ,  ., 

(11)  Vct.  odit.cum  ms.  Uxud.,  mamlucalnl ,  pnus- 
quam  scial  malum  aul  bonum,  mm  crcdct,  ctc.  llom., 
manducabil,  ct  idco  jiriutquiim  sciat  mnlum  uul  bo- 
num,  non  c.rcdcl,  elc.  Nos  lociiin  ox  inss.  duobus 
Vat.  cl  tolidcm  Gallicis  rcslllulmus. 


I 


339 


S.  AMBROSII 


340 


diei  infans  :  ille  autem  peccatum  non  fecit.  El  idco  A  vit  raereri.  Nonne   tibi  videtur  Esau    tanquam 


in  nobis  ante  nascitur  Cain  seiptum  priEferens  : 
postea  Abel  generatur,  in  quo  sit  reverentia  divi- 
nitatis.  Prius  ergo  irrepit  quod  malum  est,  postea 
agnoscitur  quod  bonum  cst.  Ubi  antem  bonum,  ibi 
justum;  ubi  justiti.-i,  ibi  sanctitas,  hoc  est,  Abel 
qui  adb.Tret  Deo. 

11.  El  factus  esf,  inquit,  Abel  pastor  ovium,  Cain 
autem  operabaiur  terram  (Gen.  iv,  2).  Non  est  otio- 
sum  quod  cum  ante  generatus  sit  Cain,  ut  lectio 
docet,  prcclatus  sit  hoc  loco  Abel ;  nec  idem  sit  ordo 
nominum,qui  est  ordo  naturre.  Quid  sibi  vult  mu- 
tatio  ordinis;  ut  prius  junioris  meminerit,  ubi  de- 
scribitur  vitre  status  operisque  usus?  Offlciorum  in- 
terrogemus  distantiam,  ut  colligamus'causam  prse- 


agone  victus,  et  proprise  mentis  infirraitate  impa- 
rem  se  existimans  cessisse  victori  coronam,  quem 
videbat  nullis  passionum  illecebris  inflecti,  quarum 
ipse  pulvercm  sustinere  non  poterat?  Utquid  mihi, 
inquit,  firimntus?  Apud  ignavos  enim  nulla  sunt 
insignia  virtutis,  apud  sapientes  prima  habentur; 
studia  enim  virtutis  qusdam  instrumenta  sunt. 
Itaque  sicut  bcUator  sine  armis  esse  non  potest, 
ita  nec  eine  exercitatione  virtus.  Unde  et  Dominus 
in  Evangelio  ait :  A  diebus  .loannis  liapiistx  rcgnum 
cadorum  couitur,  ct  cogentes  diripiunt  illud  {Mattli. 
XI,  12).  Et  alibi  :  Quxrite  regnum  Dei,  et  ecce  omnia 
prxsto  sunt  vobis  {Hlatth.  vi,  .S3;.  Non  dorraientibus, 
neque  otiantibus,  sed  vigilantibus  et  laborantibus. 


lationis.Operari  terrara  usu  prius  est,  gralia  infe-  •„  pollicentur  prsmia  :  et  labori  merces  parata  est 


rius,  quam  ovcs  pasccre.  Hoc  enim  instar  est  cujus 
dam  doctoris  et  principis,  meritoque  senior  a  ve 
tustioribus  inchoavit,  junior  recentiora  praetulit, 
quee  nullas  spinas,  188  nullos  tribulos  germina- 
rent,  nulli  sententiffi  essent  obnoxia.  Denique  poccati 
reus  Adam  de  paradiso  dimissus  est  voluptatis, 
ut  operaretur  terrara.  Rccte  ergo  ubi  nascunlur  hi 
fratres,  servatur  ctiam  in  prcedicando  ordo  natu- 
rae  :  ubi  vero  exprimitur  disciplina  vivendi,  seniori 
junior  antefertur ;  quia  etsi  tempore  junior,  vir- 
tute  praestantior  est.  Innocentia  enim  tempore  po- 
sterior  est,  quam  malitia,  et  quadam  suppar  oetate, 
sed  meritorum  nobilitate  antiquior.  Scncctus  enim 
venerahilis  est,  non  annis  incana,  scd  moribus.  El 
setas,  inquit,  seneciulis  viia  immaculata  [Sap.  iv,  8). 


qui,  licct  non  sit  suavis   ad   gratiam,  tamen  fruc- 
luosus  ad  praemium  est. 

13.  Dncet  hoc  sermo  legis,  sicut  scriptum  inve- 
nimus  :  Si  fuerint,  inquit,  uni  homini  duse  uxores, 
una  earum  dilccla,  et  altera  odibilis,  ct  pepererinl  ei 
ambie  filios  dilecta  ct  odibilis,  et  primiiivus  fuerit 
filius  mulicris  odibilis;  qua  die  hieredes  reliquerii 
filios  in  subslantia  sun,  non  poierit  primatum  dare 
ftlio  mulieris  dileclx,  omiiiens  filium  odibilis  :  189 
sed  primitivum  fxlium  odibilis  cognoscct  darc  illi 
dotem  (12)  e.v  omnibus  qase  inveniuntur  ei;  quia 
ipse  initium  filiorum  cjns  est,  ei  ipsi  dcbentur  primi- 
tix.  (Dcut.  XXI,  1.5-17).  Quam  profunda  latent  my- 
steriorum  secreta  in  litteris!  Reeognosce,  anima, 
partus  tuos,  et  odibilis  istius  mulieris  quire  my- 


Ubi  ergo  generatio   exprimitur,  pra;veniat  Gain  :  C  sterium.  Intra  te  ea  invenies,  si   requiras.  Repete 


ubi  disciplinarum  fit  pra;dicatio,  pra;currat  Abel. 
Adolescentiam  igitur,  et  ipsam  in  exordiis  juven- 
tutem  variarum  illecebris  passionum  fervere  quis 
abnuat  :  sed  ubi  maturior  a;tas  succcsserit,  tan- 
quam  pubescentis  lascivia;  tempestate  discussa, 
tranquillitatem  refundi,  et  in  quosdam  portus 
quietos  lassae  animae  navigium  subducere?  Itaque 
graves  motus  nostrac  adolescenlia;  (ida  sencctutis 
statione  placidantur. 

CAPUT  IV. 
Maliliam  icmpore  priorcm  esse,  virlulem  dignilaic. 
Hoc  ipsum  iicr  Esau  el  Jacob  designari,  sicul  el  pcr 
duas  Scriplurx  mulicres  :  quarum  altera  virlulis, 
altera  voluplalis  in.ago  c.U.  Di'niqne  hiijus  ullim.r 
artcs  descrihunlur. 


cogitationes,  rclege  sensus  tuos,  et  cui  pnmitiae 
debeantur,  agnosces.  Duae  enim  mulieresunicuique 
nostrum  cohaliitant,  inimicitiis  ac  discordiis  dissi- 
dentes.velut  quibusdara  zelotypiae  contentionibus 
nostras  replentes  animae  doraum.  Una  earum  nobis 
suavitati  et  amori  est,  blanda  conciliatrix  gratiae, 
quaj  vocatur  voluptas.  Hanc  nobis  opinamur  sociam 
ac  domesticam  :  illam  alteram  immitem,  asperam, 
feram  credimus,  cui  nomen  virtus  est. 

14.  Illa  igitur  meretricio  procax  motu,  infracto 
per  dclicias  incessu,  nutantibus  oculis,  et  ludenti- 
bus  jaculans  palpebris,  retia,  quibus  pretiosas  juve- 
num  animas  capit  (oculus  enim  meretricis  (Prov. 
VII,  !0  ei    .wijf.)  laqueus    peccatoris),   quemcunque 


12.  Ne  ergo  dubites  talibus  naturaj  admonitus  D  viderit  (13)  dubio  sensu  pr,Ttereuntem   in   angulo 


exeraplis,  quod  malitia  prn3cedat  tempore,  sed  ju- 
venculescat  infirmitate.  Habet  illa  a;tatis  stipen- 
dium  :  virtus  aulcm  prajrogativam  glnria;,  qua 
pleruraquc  justo  ccdit  iniquus.  Cujus  rei  testis  est 
fidelis  divina  Scriptura,  quw  dooet  Esau  cognomi- 
ne  stultitia;  virum  cessissc  patienterprimatus  suos 
fratri  suo  Jacob,  ila  ut  diceret  ;  Utquid  mihi  pri- 
matus  (Gc».  XXV,  32)?  Sed  quos  istc  posthabuit, 
hos  vir  cognomcnto  exercitationis  pmiditus  quaesi- 

(12)  Vet.  edit.,  cognoscens  dct  illi  doiein.   Ilom., 
cognoscel,  ui  det  illi  dupla.  Nirairum  ex  LXX,  ubi 

legas  :  E-itiyvwjeTa  iSoOvx  '.«utw  oixXai  CtC. 


transitus  domus  sna  sermonibus  adoritur  gratio- 
sis,  facicns  juvenum  volare  corda,  domi  inquieta, 
in  plateis  vaga,  osculis  prodiga,  pudore  vilis,  ami- 
clu  dives,  genas  picta.  Etenim  quiaverum  decorem 
natur.13  habere  non  potest,  adulterinis  furis  affecta- 
t;c  pulchritudinis  lenocinatur  speciem,  non  veri- 
tatem.  Vitiorum  succincta  comitatu  et  quodam  ne- 
quitiarum  choro  circumfusa,  dux  criminum,  talibus 
vcrborum  machinis  murum  mentis  aggreditur  hu- 

(13)  Rom.  edit.,  sensu  indignum;  LXX  etiam  ibi 
sequitur;  illi  enim  :  vsavdv  Ivosf,  opevwv. 


341 


DE  CAIN  ET  AtEL  LIB.  I. 


342 


mans  :  Sacrifxcium  pacis  est  mild,  hodiereddo  vota  A.  et  indigentibus  sapientia  prtecipio  diccns  :  Panilius 


mea  :  hac  ex  causa  pmjressa  suin  obviam  tibi,  dcsi 
derans  laciem  tuam  invenire  (14j.  Institis  tcxui  le- 
ctum  meum,  et  lapelis  ab  JEgijpto  slravi.  Aspersi  le- 
clum  mcum  croco,  domum  autem  rneam  cinnamomo. 
Veni,  fruamur  amicilia  usquc  in  dituculurii  :  veni, 
et  colluclemur  cupidine  (Prov.  vii,  (i-IS).  Ilanc 
enim  pcr  os  Saloinouis  specicm  fornicari:e  videraus 
expresam.  Nam  quid  tam  meretricium,  qu.im  ssb- 
cularis  vuluptas  quae  a  fenestra  domus  suae  intrat, 
oculis  prima  tentamenta  pra^ludens;  et  penctrat 
cito  si  tu  in  plateam  prospicicns,id  est  in  publicas 
transeuntium  vias,  non  in  legis  interna  mysteria 
obtutum  tuae  mentis  inteudas.  Ea  profecto  est  qua' 
validioribus  vinculis  velut  cubile  quoddam  conso- 
ciatK  nobis  communitatis  intexit,  ut  qui  reclina- 
verit  se,  ligetur;  et  opprobrios;ic  fraudis  velamine 
operis  corporis  sui  slratum,  ad  sollicitandos  juve- 
num  animos  absentiam  viri,hoc  est  incuriam  legis, 
obtexens.Lex  enim  absons  peccantibus  est;  nam  si 
adesset,non  delinqueretur;  et  idco  ait  :  Non  enim 
adcsl  vir  mcus  in  domo  :  abiil  autcm  viam  longissi- 
mam  involucro  pccuniie  acceplo  in  manu{lbid. iQ,20). 
Quid  hoc  esso  dicam,nisi  forle  quia  divilos  putant 
nihil  esso  quod  non  cedat  sua;  pecunia;,et  in'gratiam 
sui  legem  velintesse  venalem?  Spargit  odorcssuos 
voluptas,  quia  Christi  odorem  non  habet.thesauros 
demonstrat,  regna  I90  promittit,amores  spondet 
continuos,  inexploratos  concubitus  pollicetur,  sine 
paedagogo  disciplinas,  sine  monitore  sermones,  vi- 
tam  sine  soUicitudinc,  moUem  somnum,  inexplobi- 


abscon-Hlis  suavitcr  utimini,  el  aqnam  furlim  dulcio- 
rem  bibile.  Manducemus  et  bibamus;  cras  enim 
moriemur.  Transiel  vita  ncslra  tanquam  vesligia 
nubis,  et  lanquam  nebula  dissipaliitur.  Ycnilc  ergo, 
fruamur  bonis  qux  sunt,  el  utaniur  crealura  tan- 
quam  in  juvcntule  celeritcr.  yino  pretioso  et  ungucn- 
lis  nos  impteamus,  el  non  prxtereal  nos  flos  tempo- 
ris.  Coronemiis  nus  rosis  antcquam  marccscanl.  Nul- 
lum  pralum  sil  quod  non  pcrtranscat  luxuria  noslra  : 
ubique  relinquamus  signa  Ixlilix  {Sap.  li,  3-S;.  Iloec 
omnia  rclinquuntur,  nihii  secum  quis  feret,  nisi 
quod  corporis  voluptale  perceperit.  Denique  cgo 
istam  institui  philosophiam;  ncc  est  alia  verior,ni- 
si  ea  quae  bonum  asserit  quod  suavc  atque  jucun- 
j,  dum  sit.  Ergo  vel  philosophias  vcl  sapientia;  Salo- 
monis  credite. 

CAPUT  V. 

Sollicilato  a  voluplnlc  virlus  saniora  consulil  :  quo- 

modo  diaholicis  lenlationihus  resistendum,  et  a  quo 

cliam  teniporatia  cxpctenda,  quamque  itla  improbis 

no.via  sint,  docet :  invital  ad  convivium  sapientix 

et  quid  ejus  ebriclas  a  vinotentia  discrepel,  jperil; 

ac  laiidcm  nvurili:e  mala  declaral. 

15.  Ilis  auditis,  velut  ccrvus  sagittatus  in  jeco- 

re  h»ret  saucius.  Quem  miserans  virtus,  et  casu- 

rum  cito  videns,  iirproviso  occurrit,  (161  verita  ne 

inter  raoras  illecebris  dcmulcentibus  mens  capia- 

tur  humana.  Palam,  inquit,  apparui  tibi  non  qua;- 

renti  mo.  No  fallat  imprudentem,  et  circumvciiiat 

te   mulier  cfTrenata  et  191   luxuriosa    quaj    non 

novit  pudorem  :  sedet  in  foribus  domus   in  sella, 


lem  cupiditatem.  Scducens,  inquil,  eum  multo  blan-  C  palam  in  plateis   advocans  praetereuntes  {Prov.  i\, 


dimcnto  serinonum  et  laqueis  tabiorum  suorum  alli- 
gans,  doiniim  adusque  attra.cit.  .\t  ille  seculus  eam 
drcumvenitur  [Ibid.  21).  Nitebat  aula  regio  luxu 
splcndida  caelatis  parietibus  et  humida  natabant 
pavimenla  vino.  Flagrabat  unguento  humus,  spi- 
nis  coopcrta  pisciuin,  et  marecntibus  jam  floribus 
lubrioa.  lllic  comessantium  tumultus,  concertan- 
tium  clamor,  litigantium  cx'des,  concentus  cocnan- 
tium  (15)  sallantium  strepilus,  ridcntium  cachin- 
nus,  lascivientiuin  plausus,  confusa  omnia,  nihil 
naturaj  ordine.  Saltatrices  tonsK,  et  crispantes 
pueri  coma,epuIantium  cruditas,  edentium  ructus, 
ebriorum  sitis,  hesterna  crapula,  hodierna  lemu- 
lentia,  repleta   voniitu    bibontium    pocula  majorc 


ct  15).  Nunc  iijitur,  fiti,  audi  me,  intende  verbis 
oris  mei.  Non  declinet  iii  vias  ejus  cor  ttium.  Mullos 
cnim  vutncrando  .icjecit,  et  sunl  innumerabilcs  quos 
trucidavit.  Vix  inferorum  domus  ejus,  deducentcs 
in  secessum  morlis  {Prov.  vii,  24-27)  .iufer  igitur 
tibi  pravum  os  et  injusta  labia  longe  a  le  propelle. 
Oculi  tui  recla  vidcant  (Prov.  iv,  24-25)  :  noli  in- 
tcnderc  fallaci  mulieri  {Prcv.  v.  2).  Mella  enim  dis- 
tillabunt  a  labiis  mulieris  fornicariae,  quK  ad  tcni- 
pus  iiupinguat  fauccs  tuas,  postca  vcro  amariorcm 
fcllo  invonies.  Dics  me  cilius  defecerit  quam  vitia 
cjus  exponam,quae  tameu  in  Proverbiis  ore  sapicn- 
tia;  dcscripta  atquc  cxprcssa  sunt.  {Prov.  vi,  24  et 
scq.].  Non  lc  vincal  forni;p  coucupisccntia.  .\duUe- 


odore  cbiietatiii,  quam  si  recentia  tautum  vina  fla   rv  rina  est,  fucis   illila,  ncquuquam  voro  ac  sinccro 

••_iA— nmi  I».m        in  .  ...  r.  J  r  n        »1..—..      .       n  :  t  ,  i  t  .^  ^—  .....!l  ^l  f..1n.»n^      ^ln^nnA         N^A.'aii.n      nn>\Ir>»>n      A.mt1iii     •        nt  wtn§t  rf\  FlA  C:  n 


grarent.  Ipsa  in  inedio  stans  :  Bibite,  inquit,  et 
inebriamini.ut  cadat  unu3quisque,et  non  resurgat. 
Ille  apud  me  primus,  qui  omnium  perdilissiinus. 
llle  mous  cst,  qui  suus  non  cst.  fllo  mihi  grutior, 
qui  sibi  ncquior.  Calix  aurcus  Habylonis  in  nianu 
mca  incbrians  omuein  lcrrain,a  vino  mco  hibcrunl 
omnes  gentes.  Qui  ergo  insipientior  divcrtalad  me. 


fulgcns  decore.  Neque  capiaris  oculis ;  circumfusa 
enim  retia  sunt.Esto  magis  similis  illius  et  scquo- 
rc  cuin  qui  salit,  super  luonles  et  transilit  supcr 
collcs,  prospiciens  per  fenestras,  cminens  supcr 
retia  {Cant.  ii,  8-9).  Mala  sunt  vohiplatis  vin- 
rula.  Oculos  dclcclat,  dcmulcct  anres,  scd  mcntcin 
inquinat :  multa  nuMilitur,fal3a  adjungit,  vcra  sub- 


(II)  Mss.  duo  Vat.  ct  Laud.,  invcni  tc.  Cu:ii  his 
faciunt  LXX,  qui  sic  habcnt  :  -oOoOii  t6  a4/  -;m3- 
M-Kov  eOpT.xa  oE.  Et  post  pauca  iidcm  mss.,  cotlxle- 
mur  cupidine. 

()5)  Ita  vet.  edit.  cum  mss.   Vat.   uno,  ct  Div.; 


R(im.  auteiu  cuni  aliis,  conccntus  cancntium. 

(IC)  Mss.  Val.  unus,  Div.  ut  Klor.  nccnon  cdil. 
vet.,  occurrit  verilalc.  Ms.  Lnud.,  occuiril  vcrila.s. 
Mclius  Vat.  altcr,  ct  cdit.  Hoin.,  occurrit,vcritanc, 
ctc. 


il 


343 


S.  AMBROSII 


344 


ducit,  spondet  pecuniam,  aurum  offort;  sed  aulert  A  licet  brevis  vita;  non  sit  longum  viaticum  rcquiren- 

disciplinam  (Prov.  viii,  10).  Tu  autem  occipe  potius 

disciplinam,  quam  pecuniam,  ol  scientiam  supor 

aurum  probalLim.  MeUor  estenim  lapidibus  pretio- 

sis  [ProL'.  III,  10  ct  seq.)  Non  te  celabo  quai  sum- 

ma  ejus  foruntur  ne  videar  dcoperire(l7)  qua;  dis- 

pliceant  in  voluptate,  et  obumbrare  quK  placeant. 

Elevat  enim  et  extollit  mentem   suasoriis  verbis, 

ostendit   omnia  regna  terra?,  dicens  :  Heec  omnia 

tibi  dalio,  si  procidens  adoraveris  me.  Ibi  tu  cave 

ne  rapiaris  a  prffilerlabentibus  et  non  manenlibus, 

quibus  magna  tentatio  cst. 

^6.  Docuit  te  certe  Dominus  Jesus  quomadmo- 
dum  adversus  hujusmodi  tentationes  resistas.  Te- 
tenderat  diabolus  primum  laqueum  gul»  dicens  : 
Si  Fitius  Dn  c^,  dic  huic  lapidi,ut  panis  fiat  {Malth. 
IV,  3).  Respomlit  Dominus  :  Non  in  pane  solo  virit 
homo,  sed  in  omni  verbo  Dei  {Ibid.  A).  Laqueum 
solvit  hoc  dicto.  Posuit  iterum  diabolus  secundum 
jactantiaj  laqueum,  qui  etiam  bonam  nientem  pro- 
speris  cun^cntcm  semitis  solet  strangulare  :  El 
du.vit  illuin,  inquit,  in  Jerusalem,  et  statuit  itlum 
supcr  pinnam  templi,  cl  di.vit  illi  :  Si  Filius  Dei 
es,  miltc  ie  hinc.  Scriptum  est  enim  quod  amjelis 
suis  mandavit  de  te,  ut  conservent  te,  qiiia  in  mani- 
bits  toUcnl  tc,  ne  forte  offcndas  ad  lapidem  pcdcm 
tuum  (Ibid.  5).  Itaque  cum  posset  sino  iillo  pcri- 
culo  mitlorc  se  Dominus  Jesus,  cui  suppcterent 
spiritales  volatus,  tamcn  ne  jactantiaj  genus  esset, 
respondit  diabolo  :  tion   icnlahis  Dominum  Deum 


Itium  (//;id.  7).  Simnl  docuit  nos  cavere  ne  facia-  ,  ,  .  ,_    _,_. 

mus  voluntatem  diaboli.  Si  ergo  vere  jactantia  dc-  ^  manducantibus  dixerit.  Audi  nunc  quid   de 

clinanda  est,  quanto  magis   nemo  debct  falsaja- 

clare  pro  veris?  Tcrlius  superest  laqueus  avaritia: 

atque  ambitionis.  Oslendit  in  monte  posito  omnia 

regna  urbis  tcrraj  in  momento  temporis  {Ibid.  8). 

Bene  in  momento,   quia   diuturna  esse  nequeunt. 

Paululum  exspecta,  et  cito   transeunt.    laque   qui 

sequuntur  ca,   in  monte  sibi  esse  videntur  :  scd 

non  sunt  perpetui,   sicut  habes  scriptum   :   Vidi 

impium   superc.iallatum    et    192    elevatum  supcr 

cedros  Libani,  ct  Iransivi,  ct  ccce  non  erat  {Psal, 

XXXVI,  36').  Sed  qui   ea  maximi  fijcit,  adorare  vide- 

tur  diabohim,  cujus  deus  vcntcr  est,  et  in   puden- 

dis  gloria.  Tu  aulom  in  Deo  gloriam  quKre,  qui 

tibi  ait  :  Dominwn  Dcum  tuum  adorabis,  et  illi  soli 

servies  {Matth  iv,  10),  a  quo  a;terna  accipias  non 

temporalia. 

17.  Tamcn  si  quom  etiam  ista  delectent,  ab  eo 
modcratius  potantur  qui  verus  omnium  Ibns  cst. 
Nam  et  ipsa  pcculiaria  quK  (18)  possidcre  sibi  vi- 
dotur  diabolus,  aliena  sunt,  sicut  ipse  dixit  :  Tibi 
dabo  polcstatcm  liune  univcr.mm  ct  yloriam  eorum, 
quia  milii  trudila  sunt  ilbid.  9,.  Ab   eo   ergo   spera, 


dura  ;  lamen  ab  eo  spera  qui  universam  creaturam 
condidit,  qui  diabolo  ea  ad  tempus  tradidit,  non 
ut  possideat,  sed  ut  tentet.  Non  enim  poterat  co- 
rona  esse  sine  certamine.  Probandi  erant  dubii, 
ut  justi  coronarentur. 

18.  Dedit  itaque  diabolo  ea,  quia  in  his  ipsis 
poena  accipientis  est,  si  uti  nesciat.  Quid  esl  enim 
thesaurus  luxurioso,  nisi  sumptus  luxuriEe?  Unde 
non  luxi^riosus,  sed  frugi  probatur.  Et  idco  utere 
quasi  frugi  iis  quae  tibi  apponuntur,  ut  non  cum 
manducas  multum,  odibilis  fias  :  Vigilix  enim  et 
tormenta  viro  cdaei  {Eccli.  xxxi,  25).  Et  infra  :  Si 
coaclus  fueris  in  edendo  surge  et  vomc,  ct  refrige- 
rabit  lc,  el  non  adduces  corpori  tno  infirmitatem 
{Ihid.  2')).PIurimos  itaque  gula  sua  occidit,nullum 
frugalitas  :  innumeris  vina  nocuerunt,  nulli  parci- 
monia.  Plcrique  inter  epulas  fudere  animas,  et 
mensas  proprio  replevere  sanguine.  Aliis  cruditas 
vocem  simul  rapuit  et  sensum  :  et  si  aliquibus 
cruditas  noxia  non  fuit,  his  ruinam  fecit  ebrietas. 
Alios  enim  in  crimen  egit  ebrietas  ;  etsi  ipsa  cri- 
men  sit  (19),  alios  ad  egestatem  rcdegit.  Postremo 
audi  quos  Christus  excludat  :  Cum  inlraverit,  in- 
quit,  palerfamilias,  et  clauserit  ostium,  incipietis 
foris  stare,  et  pulsare  ostium  dicentcs  :  .■iperi  nobis. 
El  respondcns  dicet  :  Nescio  vos  undc  estis,  recc- 
dile  a  me,  omnes  opcrarii  iniquitatis.  Tunc  incipie- 
tis  dicere  :  Manducavimns  coram  tc,  et  bibimus,  et 
in  plaleis  nostris  doeuisti.  El  dicet  vobis  :  Nescio 
unde    estis  {Luc.    xiii,    25-27).    Audisti    quid    de 

jeju- 
nantibus  dicat  :  lieati  qui  nunc  csuriunt  ct  sitiunt, 
quia  salurabuntur  {Luc.  vi,  21).  Et  infra  :  Vx  vobis 
qtii  saturati  estis,  quoniam  esurielis  tlbid.  25). 

19.  Sed  vis  manducare,  vis  bibere?  Veni  ad 
convivium  sapientia;  quas  invitat  omnes  cum  ma- 
gna  prccdicatione  dicens  :  Vcnite  et  cditc  panes 
meos,  et  bibitc  vinum  quod  miscui  vobis  {Proc 
IX,  5).  Delcctant  cantica  quae  epulantem  demul- 
ceant?  Audi  hortantem.audi  cantantcm  Ecclesiam, 
non  solum  in  canticis,  sed  etiam  in  Canticis  can- 
ticorum  :  Manducate,  proximi  mei,  et  bibite,  et 
incbriamini,  patres  mci  (20)  {Cant.  v,  \).  Sed  hsc 
ebrielas  sobrios  facit  :  htec  ebrietas  gratiae,  non 
tcmulentia!  est.  Lfetitiam  generat.non  titubantiam. 
1)  Ncc  verearis  ne  in  convivio  Ecclesiae  aut  grati 
odores  tibi,  aut  dulces  cibi,  aut  diversi  po- 
tus,  aut  convivas  nobiles  desint,  aut  decen- 
lcs  ministri.  Quid  Christo  nobilius,  qui  in  con- 
vivio  EcclcsiK  ct  ministrat  cl  ministratur  ? 
Istius  convivaj   recumbentis   annecte  193  te  la- 


teri,  ac  le  Deo  conjunge;    non 


quam  Ghristus  elcgit  dicens 


fastidias   mensam 
Introivi  in  hoiiuin 


et  mss.   duo  Vat., 
mss.   Div.,    Flor. 


ne  videar 
ct  Laud... 


(17)  Eilii.  omnes 
operire,  etc.  Molius 
deoperire. 

(18)  lla  cdit.  omnes.  At  ms.  Vat.  unus  et  Laud., 
Nuin  ipsa  pccunia,  et  qux,  etc.  Vat.  vcro  alter  Div. 
ac  Flor.,  Nam  ct  ipsa  pecuniaria,  qux,  etc. 


(l9)_Edit.  omnes,  criincn  non  sit,  contra  mss. 
fidem. 

(20)  Sic  oilit.  antiqu.  cum  mss.  Vat.  uno  Div.  et 
Laud.;  Hom.  autem  cum  ains, fratres  mci,  utetiam 
L.W:  Vulg.  vero,  cha/issimi. 


343 


DE  CAIN  ET  ABEL  LIB.  I. 


3l6 


meum,  soror  mca  sponsa,  vindejniavi  myrrham  rum  A  loco  distet,  quod  iila  formarum   adultera  sit,    ista 


aromatibus  meis  ;  manducavi  panem  meum  aimmetle 
meo,  et  bihi  vinum  cum  lacle  meo  (Ibid.).  In  horto, 
hoc  est  in  paradiso,  est  convivium  Ecclesiae,  ubi 
erat  prius  Adam,  quam  peccatum  committeret.  Ibi 
recumbebat  Eva  priusquam  culpam  crearet  et  pa- 
reret.  Ibi  vindemiabis  myrrham,  hoc  est  Christi 
sepulturam  ;  ut  consepultuscumilloperhaptismum 
inmortem,  quemadmodum  ille  surre.xit  e.x  mor- 
tuis,  et  tu  resurgas.  Ibi  manducabis  panem  qui 
confirmat  cor  hominis.  Mei  gustabis,  quo  tuorum 
dulcescat  mealus  faucium.  \'inum  bibes  cumlacte 
hoc  est  cum  splendore  et  sinceritate  :  sive  quod 
pura  simplicitas  sit ;  sive  quod  imrnaculata  gratia, 
quas  in  remissionem  sumitur  peccatorum  ;  sive 
quod  parvulos  consolationis  sus  laclet  ubcribus  ; 
ut,  ablactati  in  deliciis,  in  plenitudinem  perfectcB 
aetatis  adolescant.  Succede  ergo  in  hoc  convivium. 
An  metuis  ne  angustior  domus  et  brevis  convivii 
locus  te  comprimat  ?  0  Israel,  quam  magna  est 
domus  domini,'et  ingons  locus  possessionis  ejus  ! 
Magnus,  et  non  habet  finem,  altus  et  immensus 
(liaruch.  iii,2'i,  25).  Ibi  fuerunt  gigantes  illi,  qui 
ab  initio  fuerunl  statura  magna  scientes  prslium 
Non  hos  elegil  Dominus,  ot  merito  non  elegit,  quia 
prcElium,  non  pacem  sciebant.  Et  ideo  tu  pacem 
disce,  ut  eligaris  a  Deo.  Sed  ne  forte  incomptam 
domus  magnitudinem  putes,  el  diversoria  tc  co- 
lumnata  delectent;  sapientia  a^dificavit  sibi  do- 
mum,  et  fulsit  (21)  columnas  scptem.  Ipse  etiam 
Dominus  Jesus  multas    mansiones  apud    Patrem 


terriirum.  Elementa  concutit,  mare  sulcat,  terram 
efTodit,  cffilum  votis  fatigat,  nec  sereno  grata  ncc 
nubilo,  19 J  condcmnat  proventus  annuos,  fetus- 
queterrarum  arguit.  Sed  haec  a-gritudo  est  animae, 
non  sanitas.  Denique  Ecclesiastes  dicit :  Est  lan^ 
guor  matus  quem  vidi  sub  sole,  divilias  cuslodiri  in 
malum  possidenlis  eas  IF.ccle.  v,  12).  Et  supra:  Qui 
dilirjil  arijentum,  non  saliabilur  argento  {Ibid.  9). 
Et :  Nec  ext  finis  acqmsitionis  eorum  {Baruch.m,  18). 
Si  quaeris  thesauros,  accipe  invisibiles  et  occultos 
quos  in  cceli  allissimis,  noa  quos  in  tcrrarum  ve- 
nis  requiras.  Esto  pauper  spirilu,  et  eris  dives 
qualicunque  censu ;  quia  non  in  aljundantia  divi- 
tiarum  vita  est  hominis,  scd  in  virtute  ac  fide. 
,  Ista;  tc  divitia3  verum  divitem  facient,  si  sis  in 
Deum  divcs. 

CAPUT  VI. 
Virlulem  studio  et  labore  comparari.  lloc  Jacn'n,  qui 
primalum  in  fralrem  adcpltis  est,  probatur  e.rem- 
plo ;  et  mystira   de  Aliralia:::,    Moi/se,    ac    iisdem 
duobus  fratribus  e.rpommlur. 

22.  Audisti  voluptatis  mysteria,  audisti  eliam 
copiarum  nostrarum  munera,  quas  ego  non  supel- 
lectili  oporiendas,  sed  Scriptura;  nudis  sermoni- 
bus  demonstrandas,  putavi ;  ut  suaipsalucc  fulgc- 
rent,  et  e.x  se  ipsae  vocem  emitterent  sui  inviccm. 
Neque  enim  sol  et  luna  interprete  indigent.  Ha- 
hent  interpretcm  fulgorem  sui  luminis,  quo  totus 
repletus  orbis  cst.  Illis  illuminalio  est  fides  sine 
indice,  qua;dam,  ut  ita  dicam,  intcstata  testis  quse 


commemorat   (Joan.  xiv.  2).   In   bac  ^  alieno  non  indiget  testimonio,  ut  suljito  se  univor- 


suum    esse 

ergo  domo  epulaberis  anima;  cibos,  potusque  men- 
tis  ;  ut  postea  non  esurias,  neque  sitias  unquam. 
Qui  enim  manducat,  mauducat  usque  ad  satieta- 
tem:  et  qui  bibit,  usque  ad  ebrietatem  bihit. 

20.  Sed  hagc  ebrietas  pudiciti;e  custos  est  :  illa 
vini  ebrietas  fomes  libidinis,  quo  per  carnes  vapo- 
rantur  interna  visccra,  animus  ignescit,  anima 
exuritur.  Swvus  criminum  stimulus  libido  est, 
qua;  nunquam  manere  quictum  patitur  affectum 
nocte  fervet,  die  anhelat  ,  dc  sommo  cxcitat,  a  ne' 
gotio  abducit,  a  ratione  revocat,  aufert  consilium 
amantes  inquietat,  lapsos  incliuat,  caslis  insidia- 
tur,  potiendoiuflammat,  usuque  accenditur.  Nullus 
peccandi    modus,  et    inexplebilia   scelerum    sitit. 


sorum  oculis  effundit.  Non  crgo  nuntiantur  opera 
nostra,  scd  clamant,  et  se  ipsa  nuntiant.  Sane  ut 
et  hoc  quod  laboriosum  in  nostris  ducitur,  non 
prajtcrcam,  fides  exigitur,  studium  dcsidcratur, 
facta  quscruntur.  His  enim  tribus  Dominus  Jesus 
devotionis  humana;  ofYicia  definivit  diccns :  Pctitc, 
et  dabilur  vobis  :  quxrite,  et  invenielis  :  pulsate,  et 
aperielur  vobis  [Malth.  vii,  7j,  Et  infra  :  Omnis 
ergo  qui  audit  verba  mea  hxc,  et  facit  ea,  similis 
cst  viro  sapienti  [Ibid.  24 *. 

23.  IliBC  qui  studiose  fuerit  prosecutus,  primatus 

boncdictionis  acripict,  sicul  patriarcha  Jacob,   qui 

continenlia  et  fide  humanarum  suppla:itavit  vesti- 

gia  passionum.  Iste  aii :  ilisericordiam  mei  habuit 

nisi  morte  amantis  cxlingui  non    potest.    El   ideo  D  Deus,  et  .mnt  milii  omnia    (Gen.    xx.viii,   -11).    Hanc 


ait  Apostolus  :  Fugite  fornicationem  {I  Cor.  vr,  18) ; 
ut  veloci  fuga  tanquam  furiosae  domiiia;  declinarc 
ssevitiam,  et  tctro  servitio  exire  possimus. 

21.  Nam  quid  de  avaritia  dicam,  insatiabili  pe- 
cuniiB  cupiditate,  et  quadam  aeris  libidine.quajquo 
plura  abstulcrit,  eu  magis  inopcm  esse  se  credit? 
Omnibus  invida,  silii  vilis,  in  summiaclivitiis  inops, 
alfectu  cxlenuat  quod  censu  abundat.  Nullus  ra- 
piendi  modus,  ubi  nulla  mcnsura  cupiendi.  Sic 
inQammat  aniinum,  sic  igne  suopascit  ciim,  ut  hoc 


itaque  misericordiam  nos  fide,  sludio  operibusquo 
mcrfamur,  quibus  disciplinis  invcnit  Israel  gra- 
tiam  Dci,  ct  per  ipsain  omnia.  Non  cnim  mundi 
hujus  copias,  sed  virlutum  disciplinas  sibi  suppc- 
tcrc  gaudobat.  Ilas  nobis  substiluanius  bnrodcs, 
quas  sanctus  .Xbiuham  in  Isauc  filio  suo  substiluit 
silii,  omnem  operum  suorum  dopulans  ha-rcdila- 
lem  sapienli  ct.justo  viro,  ncc  ullum  Jus  haTcdi- 
tarium  ancillis  vel  aiicillurum  filiis  dcrclin(|uons, 
sed   lantummodo   donationis   niuncni.      Porfccta) 


(21)  Edit.,  el   scutpsit.  Mss.,  Et  fulsit.  Nempc   cx  LX.X    Inlcrpr. 
Ijtri.  'Vulg.,  Et  excidil,  etc. 


ubi      logitur    x>!   Cr^ipit«    aTJXou: 


347 


S.  AMBROSII 


348 


enim  virtut.es  totiimaccipiunt  glorife  patrimonium,  A  (''^'fi!/-?  ierrx   munus  Domino  ifien,  iv.  3).    Duplcx 


usitatis  et  mediocribus  vile  aliquid  aspergitur.  Et 
ideo  Agar,  qua;  advenn  Latine  dicitur  atque  accola, 
et  Cetliura,  qum  odorifera  significatur,  hseredes 
non  sunt.  Qui  enim  mediis  utilur  disciplinis,  ac- 
cola,  non  inhabitor  est  sapientiiE.  Odore  aspcr- 
sus,  non  fructu  expletur.  Sanitatem  autem  cihus, 
non  odor  invehit,  quia  odor  fructuum  nuntius  est. 
Principales  itaque  disciplinas  sequentibus,  etl95 
indigenas  accolis  agnoscimus  praeferendas. 

24.  Hoc  secundura  ingenium.  At  voro  secundum 
mysterium  (22)  Abraham  pater  gentium  semini 
suo  legitimo,  quod  est  Ghristus,  haereditatem  om- 
nem  fldei  suaj  detulit,  qui  in  hac  terra  veiut  ad- 
vena  fuit ;    ut  vitae    hujus   odorem    magis   quam 


culpa  :  uiia  quod  post  dies  obtulit,  altera  quod  es 
fruciibus,  non  ex  primis  fructibus.  Sacrificiuin 
autem  et  celeritate  commendatur  et  gratia.  Uude 
prasceptum  est:  Si  voveris  votum,  non  facias  mo- 
ram  reddere  illud.  Melius  est  cnim  non  vovere  volum, 
quam  vovere,  et  non  reddere  (Eccle.  v,  3,  4).  Cuni 
enim  morara  facis,  non  reddis.  Votum  est  aulem 
postulatio  bonorum  a  Deo  cum  solvendi  muneris 
promissione.  Et  ideo  cum  impetraveris  quud  peti- 
sti,  ingrati  est  tardare  promissum.  Sed  interdum 
aut  negligentibus  irrepit  oblivio  impetralorum,  aut 
tumidis  et  elatis.  .\rrogare  eventus  196  sibi  he- 
botis  cordis  est,  et  bonum  quod  agit  vel  quod  a 
Deo  consequitur,  propriis  virtutibus  vindicare,  nec 


fructum  referret.  Haic  cum  audit  mens,  avertit   se  ji  auctoris  deputare  gratiffi,   sed   ipsum   se   suorura 


a  voluplate,  virtutique  adjungit,  veri  decoris  ad- 
mirans  gratiam,  purum  atTectum,  ►■simplicem  scn- 
tentiam,  mediocreni  vestera,  hoc  est,  non  in  per- 
suasione  sermonis,  sed  in  ostensione  Spiritus 
(/  Cor.  II,  4),  qualis  est  apostolicae  forma  senten- 
tiae,  amictum  sapientijB  atque  pietatis  omni  pre- 
tiosiorem  auro  refulgens,  tuno  chorum  prudentia?, 
temperantia?,  fortitudinis,  ac  justitia;  suscipiens 
quae  fragrabant  odorem  disciplinarum,  incutiens 
reverentiam.  infundens  gratiara.  Itaque  talibus 
mota  elcgit  studia  virtutis,  quibus  Jacob  vir  ple- 
nus  cxercitationis  mentem  intendit  suam.  Et  ideo 
ovium  pastor  inducitur  (Gf«.  xxx,  31)  ;  eo  quod 
imperilare  corpori  et  sensibus  ejus  ac  voluptati- 
bus,  votique  raodum  tenere,  ne  velut  ovis  vagetur 
incerta,  prcestantius  aeslimatur,  quam  regere  po-  '-' 
pulos,vel  prffiesseurbibus.  Diniciliusenim  quispiam 
se,  quam  alterum  regit.  Animum  vincere,  iracun- 
diam  cohibere,  compugnantesque  leges  carnis  et 
mentis  in  unum  cogere,  in.mortalis  cujusdam  est 
viri  quem  inferni  porta  non  cepcrit.  Denique  ipse 
sibi  legislator  vindicavit  hoc  munus  :  ut  oves  pa- 
sceret  Jethro  [Exod.  in,  I),  qui  dicitur  superfluus, 
et  agcret  in  desertum  :  ooquod  irrationabilemot  su- 
pertlui  vulgarisque  sermouis  loquacittaem  indis- 
creta  quaedam  sobris  dootrin»  coegit  mysteria. 
Ideoquc  Egyptiis  abominatinni  erant  pastores 
ovium.  Omnes  enim  qui  corporis  dediti  passioni- 
bus    hujusmodi,     et   voluptatihus   indulgent  suis> 


bonorum  auclorem  ducere.  Tertium  genus  estpec- 
cati  quidem  minoris,  sed  supparis  arrogantia;  eo- 
rum  scilicet  qui  datorem  bonorum  Deum  non  ne- 
gant ;  sed  quae  acciderint,  ea  sibi  propter  pruden- 
tiani  suam,  CKterarumque  merita  virtutum  jure 
delata  arbitrantur.  Propterea  etiam  divina  dignos 
habitos  gratia,  quod  nequaquam  viderentur  indigni 
quibus  talia  divinis  benetlciis  provenirent. 

26.  Ne  quid  ergo  hujusmodi  accidat,  undevotum 
tuum  tibi  in  peccatum  fiat,  lex  te  informavit  at- 
que  instruxit,  dicente  Domino,  qui  legem  dedit : 
Atlende  tibi,  ne  obliviscaris  heneficia  Domini  Dei  tui: 
et  non  custodias  mandaia  etjudicia,  et  justitias  il- 
lius  i)U3S  ego  pnecipio  tibi  hodie :  ne  cum  ma>iduca- 
veris,  cl  repletus  fueris,  el  cum  domos  bonas  cedifi- 
caveris,  ct  liabitare  cmperis  in  cis,  et  oves  tuae  et 
boves  tui  cum  replcii  fuerint,  ct  cum  xre,  argento 
el  auro  complHus  fueris,  et  omnia  possiderc  cospe- 
ris,  et  plena  fuerint  horrea  tua,  cxaltes  cor  tuum,  el 
obliviscaris  Dominum  Deum  tuum  (Dettt.  viu,  11-14). 
Tuno  ergo  oblivisceris  Dominum,  cum  oblitus  fue- 
ris  tui.  Si  autem  cognoscas  infirraum  te  esse,  eo- 
gnosoes  Deum  esse  supra  omnia,  et  immemor  esse 
non  poteris,  ut  ei  reverentiam  dehitam  solvas. 

27.  Discc  nunc  quemadmodura  unusquisquemo- 
neatur,  ne  se  ipse  auctoremsuorumputetbonorum. 
A'e  (in-a^,  inquit,  in  corde  tuo:  Virtus  mea  et  po- 
tenlia  mea  fecil  mihi  virlutem  hanc  magnam:  sed 
in  mente  ttia  habebis  Dotninttm  Deum  ttitttn  :  quoniam 


disceptatorom  vorbi,  doctoreraque  virtutis  quadam  .                          ,    ,           ■  „    , 

,•         1     I-        i    T7.  -j                      ■      i     u       n  ivse  dat  vtres,  ut  facias  virlutes  'ibid.  17,  -18).  Unde 

exsocrationo  dechnant.  Et  ideo  per  fegnimata  haec  D  /        "  .  ,             ^-  ,   ^._  ■   .'  ^     _  _   _  Ji  •  u 

docuit  Koyscs  apla  Doo  esso,  sacrificia  (Cien.  iv,  4), 


qum  refugit  omnis  insipiens,  hoc  est  opera  et 
praeoopla  virtutis.  Ideoque  pastor  Abel,  Cain  aii- 
tem  operator  terra;  legitur  (Ibib.  2),  qui  in  fratre 
suo,  vir  insipiens,  formani  specienique  virtutisox- 
pressam  ferre  non  potuit. 

CAI'UT  VII 
bulicato   duplici  dcleclu  sacrificii  Cain,  cstenilit  tria 
vilta  in   nostris  obt'-tlionibiis  ohrepere    possc,   nec 
non  divina  testimonia  quihus  eadeni  vitia  proscri- 
buntur.  addiicil. 

25.  Et  faclum  est,  posi   dies  obtulil  Cain  cx  fru- 
(22)  Cod.  Div.,  At  vero  sectmdttni,  ministerium. 


bene  Apostolus  quasi  legis  inlerpros  non  gloriaba- 
tur  invirtute  sua  :  sed  minimum  apostolorum  se 
esse  dicebat  [1  Cor.  sv,  9),  et  quidquid  esset,  gra- 
lii-e  divins  esse  non  meriti  sui,  nihilque  nos  ha- 
bere  quod  non  acceperimus.  Quid  (';!n»,  inquit,  ha- 
Itcs  quod  non  recepisti  ?  Si  auteni  acceiiisti.  quid 
gloriaris  quasi  noii  acceperis  (/  Cor.  iv,  7)  Didici- 
sti  ergo  humilitatem  magis  sequi  quam  arrogan- 
tiam;  scdulitatem  affectare,quam  potestatem,  Acce- 
pisti  salularia  praecepta,  noli  negligere  utilia  in- 
strumenta  raedicinje,  quibus  fibra  omnis  lethalis 
vulneris  exsecatur. 


34f 


DE  CAIN  ET  ABEL  LIB.  I. 


330 


28.  lUe  quoque  qui  se  justificat,  ne  infletui' 
dis  sui  tumore;et  ipse  accepit  salubre  mandatuin, 
in  hujusmodi  sententiam  resultante  oraculo  :  I\e 
dicas  in  corde  tuo,  ciim  conminere  creperit  Dominua 
Deus  tuu^  (jente%  illas  n  conspectu  tuo,  direns  :  Pro- 
pler  justitiam  meam  induxit  mc  Dominus  possidere 
terram  istam  :  sed  propler  iniquitatcs  gentium  ista- 
rum  exstirpavit  illos  Dominus  a  facie  lua  (Deut.  is, 
4).  Non  propter.justitiam  tiiani,  non  propter  boni- 
tatem  tuam.nec  propter  sequitatom  cordis  tui  intras 
possidere  terram  istam  :  sed  propter  iniquitatem 
gontium  disperdet  eos  Dominus  a  conspectu  tuo, 
et  restituet  testamentura  tuum  quod  juravit  patri- 
bus  vestris.  Testamentum  porfecta  Dei  gratia  est  : 
nihil  enim  imperlectum  dat  Deus  :  perfecta  autem 


A  qui  sacrificat,  in  unum  splendorem,in  unam  lucem 
debeat  credere  Trinitatis.  Ei  enim  qui  fideliter  sa- 
crificat,  dies  lucet,  nnx  nuUa  est  (24).  Sic  et  in 
E.Kodo  Moyses  ait  :  Viam  trium  dierum  ibimus,  el 
imnwlabimus  Domino  Deo  nostro  (Exod.  iii,  18). 
Sed  etiam  alibi  cum  visus  esset  Deus  Abraha;  ad 
ilicem  Mambre  :  Uespiciens,  inquit,  Abraham  oculis 
suis  vidit,  et  ecce  trcs  viri  stabant  supcr  cum.  El 
videm  occurril  obviam  illis  ad  osfium  tabernaculi 
sui,  et  ailnravit  supcr  terram,  et  di.rit  :  Domine,  si 
inveni  (fratiam  ante  lc  IGcn.  xviu,  2-3i.  Tres  videt, 
unum  adorat.Tres  mensuras  offertsimilaginis(/ij(/. 
6).Nam  etsi  immensus  Deus,  tamen  nicnsiiram  om- 
nium  tenet,sicut  scriptum  est:  Quis  mensiis  cst  manu 
aqitam,  et  c(elum  palmo,  et  universam  tcrram  clausa 


virtus  est,  et  opera  virtutis.  Testamentura  autem  ^»  mami  {Ua.  xl,  12)?  Perfectas  igitur  in  personis  sin 


dicitur,  quo  defertur  bonorum  ha?reditas.Merito  et 
testamentum  dicitur,  et  divinum.cura  ea  quae  vcre 
bona  sunt,  attestatione  mandatorum  ccelestium 
conferantur.  Et  Testamentum  197  dicitur,  quo- 
niam  sanguine  dedicatum  est  :  Vetus  in  typo,  No- 
vum  in  veritate.Quo  Testamento  divinoe  grati»  pi- 
gnus  tenemus  ;quia  sic  dilexit  Deus  hunc  mundum, 
ut  unigonitum  Filiura  suum  pro  nobisomnibus  da- 
ret.  Unde  perfectiouom  gratite  pr.Tdicans  Apostolus 
ait  :  Quomodo  non  etium  cum  illo  omma  nobis  dona- 
vit  (Hom.  vin,  32)? 


CAPUT  VUl. 

Exemplo  sacrificii  Abrakam  quatitalcs  (jueis  Dco  grata 
fit  ohlatin,  exprimuntur,  ncmpc  cclcritas,  cnntinua- 
tio  el  fidcs.  Ccleritiitcm  Dcus  in  utrnque  Testamento 

prxcipit:  quam  ct  ipse  exhibel,  cum  nnn  tantum  C  ne  pietatis  oblatum  est 
cito  lanjiatur,  sed  etiam  nos  prxveniat. 

29.  Prima  igitur  voti  gratia  est  celeritas  sohitio- 
nis.Denique  Abrahara  filiura  suuni  ad  holocaustura 
jussus  offerre,  non  post  dies,  ut  Gain  obtulit  :  sed 
exsurgens  mane  stravit  asinam  suum,  cl  adhibuit  se- 
cum  duos  pueros,  ct  Isaac  filium  stium  ;  et  concidens 
ligna  ad  holocaustum,  surgens  abiit,  et  venil  ad  lo- 
cum  quem  dixciat  ei  Deus,  die  lertia  {Gen.  xxii,  3, 
4).Primo  advertc  immoiaturi  studiurn  maturum  at- 
que  festinum ;  ut  mora  exspectationis  non  esset, 
nisi  donec  audirelur  oraculuin  :deinde  ut  sterneret 
asinani  suam,  obsequium  omne  ipse  susciperct,  ct 
sacrificio  neeessaria  pr.Tpararet,  duabus  quoque 
lide  et  spe  virtutibus  (23)  comilantilius,  hostiani 
suam  duceret  de  poteslate  Dci  certus,  et  bonitate  j) 
securus. 

30.  Quod  autem  ait,  dic  tertia  :  vel  quod  conti- 
nua  esse  debeal  et  perpetua  devotio.  Tripartitum 
est  eniin  teinpus,  pr;eteritum,pr.x'sens  ct  futuruin. 
Quo  admonemur  ((uod  nec  pra;tcritoruin  bonefirin- 
rum  Dei,  vel  pr;esentium,  vel  futurorum  irreperc 
debeat  uUa  oblivio,  sed  tcnax  gratia;  memoria  per- 
severare,  et   obedicntia   non   deesse.  Vel  quia   is 


gulis  Trinitati,  interiore  mentis  arcano,  hoc  est.si- 
milaginis  spiritalis  sanctus  patriarcha  sacrificium 
deferebat.  Hkc  est  similago,  quam  in  Evangelio 
molet  mulier  illa,  qua;  assumetur  :  Una  enim,  in- 
quit,  assumetur,  altcra  relinquetur  [ilalth.  xxiv, 
41).  Assumetur  Ecclesia,  relinquetur  Synagoga. 
Vel  mnns  bona  assumitur,  imiiroba  derelinquitur. 
198  Ut  scias  autcm  quia  et  Abraham  in  Christum 
credidit  :  Abraham,  inquit,  dicm  meum  vidif,  et 
gavisus  est  (Joan.  viii,  56).  Et  qui  credit  in  Chri- 
stum,  credit  et  in  Patrem.  Et  qui  perfecte  credit 
in  Patrem,credit  in  Filium  ct  Spiritum  sanctum. 
Tres  ergo  mcnsura?,  una  similago,  hoc  esl,  unum 
erat  sacrificium,  quod  venerabili  Triuitati,  pari 
quadam  mensura  devotionis,  et  rongrua  pleiiitudi- 


SI.Adhuo  cognoscc  celeris  studia  devotionis  : 
Cucurrit,  inquil,  et  accepit  vilulum  unum  tcncrum 
et  bonum,  et  dcdil  puero,  ct  fcstinavit  facere  eum 
(Gen.  xviii,  7).  Ubique  impigra  devotio,  et  ideo 
Deo  fuit  munusejus  acceptum  Habes  et  aiibi,  ut 
sorlis  ortum  oratione  pr.-cvenias  :  ttccurrc,  inquit, 
ad  solis  ortum  \Sap.  xvi,  28).  Habes  in  Evangelio 
dicontem  Dominuin  Jesura  :  Zacchwe,  fcslinans  de- 
sccnde  [Luc.  xix,  5).Et  ille  quia  impetraverat  quod 
volebat,  ut  Christum  videret;  et  ainplius  impetra- 
verat,  ut  videretur  et  vocaretur  a  Christo,  festi- 
nans  dcscendit,  ct  cxcepit  illura  paudens;  et  ideo 
probavit  Dominus  ejus  alfectum,  ct  eum  cilrri  re- 
muneratione  donavit  diccns  :  Quia  hodie  nitus  do- 
mui  huic  facta  est  (Ibid.  9).  Fcstinavit  eiiim  et  Do- 
minus  ad  beueficium;  ct  ideo  non  exspeclavil,  ut 
prumitteret,  et  postea  impleret;  scd  antea  fecit,  et 
postca  declaravit.  Dixit  enim  :  Facta  cst  salus  : 
quod  ulique  pr;uveniciilis  (25)  fuit,  non  promilten- 
tis.  .lustus  igitur  votum  suiim  cclerilato  couiracn- 
dat.  Kt  patros  noslri  festinantes  manducubanl 
pascha,  succincti   luinbos,  ct  pedos  suos  calcea- 


(23)  Sic  edit.  omnes;  Mss.conlra  iiiagno  consen-  (24)  Abest  a  ms.  Flor  Ei  cniin  qui  fidclilcr  sairili- 

su,  duahus  qunquc  fidci  virliilibiis,c\.c.  Non  inale;  si  cai,  ilics  luccl,  no.v  nulla  c^t. 

modo  duas  virtutos    lidei   comilos  inlelligas,  spem  (25)  Vet.  edit.  ct  qii;i'dum  Varia.yquod  uliqiie  pr;c- 

videlicct  et  charilatem.  vcnicnti  servit,  non  promiltcuti. 


4S1 


S.  AMBROSII 


332 


mentorum  induti  vinculis,et  tanquam  cnrporeum 
(26  jonus  deponentes,ut  esseot  parati  ad  transitum  ; 
pasctia  onim  Domini  transitus  est  a  passionibus  ad 
exorcifiavirlutis.Etideo  pascha  Domini  dicitur;quu- 
niam  ettiino  in  typoilloagni  veritas  Dominicee  pas- 
sionis  annuntiabatur,et  nunc  ejus  celebratur  gratia. 

32.  Cito  ergo  hoc  qurere,  anima;  ut  cito  etiam 
audias,  sicut  audivit  et  Jacob  :  Qiiid  est.lioc  quod 
lam  cilo  invenisii,  fili  (Gen.  xxvii,  20)?  Et  ille  se- 
cundum  dogma  respondit  :  Quod  iradidit  Dominus 
Deiis  tiius  in  manus  meas  (Ibid.y  Ciio  dat  Deus; 
qnia  di.\it,et  facta  sunt  :  mandavit,  et  creata  sunt. 
Vcrbum  enim  Dei  non  sicut  quidam  ait,  opus  esf, 
sed  operans  (27)  sicut  habes  scriptum  :  Patermeus 
usque  modo  operatur,  et  cgo  operor  (Joan.  v,  M). 
Pnevenit  omnia;  est  enim  ante  omnia  sicut  Pater, 
et  in  omnibus  sicut  idem  Pater,  penelrans  omnia. 
Validum  enim  et  acutum,  et  omni  gladio  acutius 
est.penetrans  usque  ad  divisionem  anima;  et  spiri- 
tus,artuumqueet  medullarum.Praeveniens  o.mnium 
cogitationes,de  quo  ait  Pater  Deus  :  ]um  videbis  si 
comprchcndit  le  Verhum  meum,  aut  non  [Num.  xi, 
23).  Ubi  enim  Deus,  et  Verbum  est,  sicut  dixit  : 
Yeniemus  ct  mansionem  apnd  eum  (acicmus  [Joan. 
xiv,  23).  Et  sicut  habes  in  aliis  de  Deo  lectum  : 
Ego  stcti  hic  prius  quam  tu  [Exod.  xvii,  6)  :  ita  et 
Verbum  dicit  :  Priusquam  stares  sub  arbore  fici, 
vidi  te  (Joan.  i,  48).  Et  de  ipso  dictum  est  Verbo, 
hoc  est,  Filio  Dei  :  Mcdius  aiitem  vestrum  siat  qucm 
vos  nescitis  [Ibid.  26).  Ubicunque  enim  sancti,  ibi 
in  eorum  medio  Dci  199  Verbum  (28)  in  singulo- 
rum  prfficordiis  complens  maria  et  terras.  Et  cum 
hic  est,  etiam  alibi  est;  non  mutato  loco,  sed  re- 
pleto  utique  sui  praesentia.  Ul)ique  enim  est,  qui 
per  omnia,  et  in  omuibus,  nullum  locum  immu- 
ncm  sui  relinquens.  Et  ubi  adest,  erat  :  et  ubi 
erat,  adest.  Et  ideo  qui  novit  vclox  esse.  Verbum 
Dei,  cito  pctit,  et  cito  impelrat. 

CAPUT  IX. 
Pharao  prnptcr  moram  in  ohediendo  arguitur.  Com- 
mendatur  in  oraLione  humilitas,  secrelum  ac  bre- 
vitas,  cum  rcprchcnsione  verhositalis.  Quomodo 
orandi  formam  Dominus  docucril;  ac  landem  pro 
quibus  prsecipue  oranhim  ? 

33.  At  vero  Pharao,  qui  opiiiionibus  vanis  et  iiia- 
nilius  studium  impendebat  suum  (ranis  repleta 
-Egypto  sonum  inanem  rerum  et  strepitum  va- 
num  rcddentibus)  dicenti  Moysi  :  Constitue  mihi 
fjuando  pro  te  orem,  el  pro  famulis  tuis,  et  pro  po- 
pulc  tiio,  ut  exte"minet  Dominus  ranus  (E.rorf. viii,9); 
cum  debuerit  in  tanta  positus  necessitate  rogare, 
ut  jam  orarcl  nec  ditTerrct,  respondit  :  Craslina  dic 
(Ihid.  10)  :  otiosus  et  negligens,  morae  poenam 
.Egypti  Foluturus  excidio.   Itaque  iste  ubi  impe- 

(26)  Rom.  edit.  sola,  succincli  lunhos  tanquam 
curporeum  onus  deponcnies,  ct  pedes  suos  calceamcn- 
iorum  induti  vincutis,  ct  baculos  in  manihus  tenen- 
tcs,  ut,  ctc. 

(27)  Ita  omnes  mss.  et  vet.  odit,;  Rom.  autem, 
non  siri{i  quuddam  opus  est,  scd  est  opcrans. 

(28)  Mss.  Div.  et  Flor.,  ideo  in  medioDci  Yerhum. 


A  trat,  immemor  flebat  gratim;  ct  exaltatus  mente 
carnis  suae,  obliviscebatur  Deum. 

Z'i.  Humilitai  autem  commendat  orationem.  Si- 
quidem  et  Pharisaeus  ille  reprehensus  esl  qui  je- 
junia  pua  velut  beneficia  enumerabat,  et  tanquam 
objectabat  Deo,  et  se  criminum  memorabat  exsor- 
tem.  Publicanus  autem  prcEdicatus  est,  qui  a  longe 
stans  nolebat  oculos  ad  ccBlum  levare,  sed  pereutiebat 
peclus  suum,  dicetis  :  Domine  Deus,  propitius  esto 
mihi  pe.:calori  (Luc.  xviii,  13).  Et  ideo  divina  eum 
sententia  prstulit  dicens  :  Quia  dcscendit  liic  pu- 
hlicanus  juslificatus  magis,  quam  pharisxus  {Ibid. 
14).  Ille  enim  justiflcatur  qui  peecatum  proprium 
confitetur,  sicut  locutus  est  ipse  Dominus  :  Dic. 
iniquilales   tuas   ut  justificeris    (Isa.    xliii,  26).  Et 

P  David  ait  :  Sacrifcium  Deo,  spiritus  contributatus 
[Psal.  L,  19).  Et  iterum  :  Cor  conlritum  et  humi- 
tiatum  Deus  non  spernil  (Ibid.),  Jeremias  (29)  quo- 
que  ait  :  .inimaliii  angustiis,  et  spiritus  nnxiatus 
clamat  ad  te  (Baruch.  ii',  1).  Ergo  et  Pharao  (E.vod. 
V,  2),  et  rex  Assyrius  (30)  qui  dicebat  :  Quis  deo- 
rum  gentium  istariim  liberabit  terram  suam  de 
manu  mca?  quoniam  liberahit  Dominus  Deus  tuus 
Jerusatem  de  manu  mea  (IV  Rcg.  xviii,  35)?  exalta- 
tione  sua  dejecti  sunt.  Justus  autem,  sicut  Jacob, 
ad  auctorem  Deum  refert  quscunque  fuerit  bona 
consecutus,  dicens  de  omnibus  quscunque  sibi 
prosperare  cognoverit  :  Quoniam  tradidit  ea  Domi- 
nus  Dcus  in  manus  meas  (Gcn.  xxvii,  20).  H<-ec 
igitur  melior  votorum  suorum  solulio  est,  sicut  et 
David  ait  :  Immola  Deo  sacrificium  laudis,  et  redde 

C  Altissimo  vota  iua  (Psal.  xllx,  14).  Laudare  Deum 
commendare  est  votum,  et  solvere.  Unde  et  Sama- 
ritanus  ille  aliis  antefertur,  qui  cum  leprosis  aliis 
novem  secundum  praeceptum  Domini,  mundatus  a 
lepra,  solus  regressus  ad  Christura  amplificabat 
Deum  et  agebat  gratias.  De  quo  Jesus  ait  :  Noti 
fuit  ex'jilUs  qui  rediret  ct  gratias  agcrct  Deo,  nisi  hic 
alienigena...  Et  ait  200  illi  :  Swge,  et  vade;  quia 
fides  tiia  tc  satvum  fccit  [Luc.  xvn,  I8-19(. 

35.  Est  etiam  illa  commendanda?  orationi  et  voti 
disciplina  :  ut  non  divulgemus  orationem  sed  abs- 
condita  teneamus  mysteria,  sicut  tenuit  Abraham, 
qui  subcinericias  fecit  (Gen.  xviii,  6).  Tenuerunt 
et  patres  qui  coxere  conspersum  quod  e.xtulerant 
de  ,£gypto,  subcinericia  facientes  azyma,quae  Gr»- 

n  ce  jYxpiiaia  dicuntur,  eo  quod  abscondantur  in  ci- 
nere  :  signiflcantes  fermentum  illud  quod  abscon- 
dit  mulier  illa  evangelica  \Luc.  siii,  21)  in  farinae 
mensuris  tribus,  donec  fermentaretur  totum,  my- 
steriorum  quoque  innuentes  premendam  esse  do- 
ctrinam.  Quod  apertius  Dominus  in  Evangelio  do- 
cuit  dicens  :  Tu  autein  cuin  orabis,  intra  in  cubicu- 

(29)  Non  moveat  quod  locum  bunc  nomineJe- 
remire  citatum  non  nisi  in  prophetia  Baruch  repe- 
rire  sit.  Ita  enim  ultimum  bunc  laudatum  esse 
apud  plurimos  constat,  quod  is  esset  Jeremiae  con- 
victor  ac  notarius. 

(30;  Hcx  desideratur  in  qualuor  mss.,pro  quo  in 
uno  Vaticano  legitur  et  Rapsaces  Assyrius. 


353 


DR  CAIN  ET  ABEL  LIR.  I, 


354 


tum  lutun,  et  dauso  ostio  Palrem  tuum   ora  in    a/«- A  diceiitnm  :    Sii    enim  pater   vesler  quia  robix   opu' 

sit  antequum  petatis  al,  co  (Mait.  vi,  8).  Coquo 
ergo  sulicinericiam  tuam  vapore  Spiritus  sancti  ; 
coque  ctiam  animi  passiones  verbi  caiore.  Et  si 
crudiores  sunt  passiones  tuae,  nuper  fortasse  de 
/Kgypto  egredientes,  operilo  eas,  et  ]ento  calore 
excoque  ;  ne  fortiorem  igncm  ferre  non  possint, 
et  semiuslulcntur  potius  quam  coqnaalur.  Sunt 
enim  plurima  qua;  cruda  displiceant  (32),cocta  de- 
lectent.  Fove  igitur  pectorc  tuo  alta  mysteria  ;  ne 
pra;maturo  sermone  et  infidis  auribus  vel  infirmis 
qu£si  incocta  comraittas,  atque  auditor  avertatur 
et  cuni  horrore  faslidiat,  qui  si  coctiora  gustaret, 
spiritalis  cibi  pcrciperet  suavitatem. 


cundito,et  paler  tuus  qui  videl  in  abscondiio,  reddet 
libi :  oranles  aulcm  nolitc  multum  loqui[Math,\\,  6,7.) 
Et  infra  :  Scit  enim  Paler  vesier  quid  vobis  opusstt, 
antequam  pelatis  ab  eo  (Ibid,  8).  Cubiculum  tuum, 
mentis  arcanum,  animique  secretum  est.  In  hoc 
cubiculum  tuum  intra,  hoc  est,  intra  in  alta  prae- 
cordia,  lotus  ingrederc  de  corporis  tui  exteriori 
veslibulo  |31),  et  claude  ostium  tuum. 

36.  Quod  sit  ostium  tuum,  disce  :  Pone  Domine, 
custodiam  ori  meo,  et  oslium  circuilus  tabiis  meis 
(Psal.  cxL,  3).  Et  Paulus  petit  orari  pro  se  :  Utape- 
riatur  mihi,  inquit,  ostium  verbi,  ad  loquendum 
mysterium  Christi  iColoss.  iv,  3).  Scd  illc  ulpote 
electus  ad  Evangelii  prccdicationem,  recle  sibi  os- 
tium  verbi  optabat  aperiri  :  quia  de  ore  ejus  exi-  tj  . "  r 
batsalus  gentium,  de  ore  ejus  prodibat  vita  popu-  ^  '^°''"^  '"^'"''  ^"'.'^°°:'  " 
lorum.  Nos  autem  claudamus  ostium,  ne  culpa 
intret,ne  lapsus  aliquis  sermonis  exeat.  Intrat  cul- 
pa,  si  lapsus  exierit.  Audi  quomodo  intrct  culpa. 
In  multiloquio,  inquit,  non  effucjies  pcccatum  [Prov. 
X,  (19).  Exivit  multiloquium,  peccatum  intravit  ; 
quia  in  raultiloquio  nequaquam  qui  exeat  sermo, 
trutinatur,  imprudcnter  labitur,  licel  ipsum  ultra 
mensuram  aliquid  loqui  grande  peccatum  sit. 

37.  Et  ideo  cave  nc  iinprudenter  loquaris  ;  labia 
enim  imprudentis  inducunt  eum  ad  mala.  Cave  ne 
in  oratione  te  extollas  ;  oratio  enim  humiliantis  se 
nubes  penetrabit.  Cave  ne  incaute  Symboli  vel 
Dominica;  Oraliouis  divulges  mysteria.  An  nesois 
quani  gravc  sit  in  orationo  contrahere  peccatum 
ubi  speras  remedium  ?  Certe  Dominus  perProphe-  C 
tam  docuit  hoc  erave  esse  maledictum  dicens  : 
Et  oratio  ejus  fiat  in  peccatum  (Psal.  cviii,  7); 
nisi  forte  mediocre  id  tibi  putas  esse.  Diffidere  est 
enim  de  potentia  Dci,  Bestimare  quod  non  audia- 
ris,  nisi  clamaveris.  Clament  opera  tua,  clumet 
fides,  clamet  alTcctus,  clament  passiones  ture,  cla- 
met  sanguis  tuus,  sicul  sancti  Abel,  de  quo  dixit 
Deus  ad  Cain  :  Vox  sanguinis  fratris  tui  ad  me  cla- 
mat  (Gen.  iv,  10).  .\udit  enim  lc  in  occultis,  qui 
mundat  in  occultis.  Nos  nisi  loquentem  aliquem 
audirc  non  possumus  :  apud  Deum  loiiuentur  non 
verba,  sed  cogitationes.  Et  ut  hoc  verum  scias, 
dicebat  Dominus  Jesus  ad  Judieos  :  Quid  cogitatis 
mala  in  cordibus  veslris  (Maltli.  ix,  4)  ?  Non  interro- 


38.  Divine  aulem  Dominus  Jcsus  et  bonitatem  te 
ovcrit  dare  [Luc.  xi,  13)  ; 
ut  qua;  bona  sunt  a  bono  poscas  :  et  impense  et 
frequenter  monuit  orandum;  non  ut  fastidiosa 
continuoturoratio,  scd  ut  assiduafrequentcr  effun- 
dutur  (Ibid.)  9.  Plcrumque  eniin  inanis  gloria 
longa;  precationi  (33),  intermissns  autem  prorsus 
obrcpit  incuria.  Deinde  monet  (Mallh.  xviii,  35)  ut 
cum  Ipse  veniam  tibi  poscis,  tum  maximc  iar- 
giondam  aliis  noveris,  quo  precem  tuam  operis 
tui  voce  commendes.  Apostolus  quoque  docet  (/ 
Ttm.u,9)  orandum  sine  ira  et  disceptatione,  ut  non 
turbotur,  non  intcrpoletur  oratio  tua.  Docet  eliam 
oranduiii  in  omni  loio,  cum  Salvator  dicat  :  Intra 
in  ctihihiin  lutim  {Malth.  vi,  6).  Scd  intellige  non 
cubiculum  conclusum  parietibus,  quo  tua  meinbra 
claudautur  :  sed  cubiculum  quod  in  tc  est,  in  quo 
inchiduntur  cogitationes  tua-,  in  quo  versantur 
sensus  tui.  IIoc  orationis  tuae  cubiculum  ubique 
teeum  est,  et  ubique  secretum  est,  cujus  arbiter 
nullus  est  nisi  solus  Deus. 


3U.  Orandum  aulem  prau'ipue  et  pro  populo  do- 
ceris  (/  'Ihn.  II,  1),  hoc  est  pro  toto  corpore,  pro 
membris  omnibus  raatris  tua;,  in  quo  mutua;  cha- 
ritatis  est  insigne.  Si  enira  pro  te  roges  tnntum, 
solus  pro  te  rogabis  (3'i).  Et  si  pro  se  tantum  sin- 
guli  orenl,  minor  peccatoris  (35)  quam  interce- 
dentis  cst  gratia.  Nunc  autem  quia  singuli  orant 
pro  oinnibus,  etiam  omnes  oranl  pro  singulis.  Er- 
go  ut  concludamus,  si  pro  tc  roges  tantum,  solus, 
ut  diximus,  pro  tc  rogabis.  Si  autem  pro  omnibus 
gantis  vox  ista  est,  sed  scienlis.  Quod   tibi    mani-  n  roges,  omiics  pro  te  rogabunt.  Siiiuidcm  et   tu  in 


festat  evangelista,  dicens  :  Jcsus  201  atitem  scie- 
bat  cogilationes  eorum  (Luc.  vi.  8).  Sicut  ergo  Ki- 
lius  novit,  novit  et  Pater.  rilium  nosse  cognovisti, 
Patrem  nosse,  audi  consiliarium  et  tcstem   Patris 

(31)  Edit.  Ilom.  cnntra  mss.  et  ant.  edit.  fidem 
ita  locum  consarciiiarat, /iot  esl,egrcdere  dc  corporis 
ttu  e.iteriore  vcstibuln,  cl  lolus  inlruinallaprxcordia 
cordis  ttti. 

(32j  Sic  edit.  Flum.  cum  duobus  iiiss.  Vct.  autcm 
edit.  et  alii  mss.  legunt,  Stint  enim  plurima,  quie 
\ir:i'm<iluro sertitonc,  ctc,  omissis  quic  intcrponun- 
tlir  in  iiustra  ct  llom.rdit. 

(33)  Ms8.  quatuor,  sed  assidua.  Frcquenter  offun- 
dunlur  plcrumquc  inania  longw  prccationi,  cto. 


omnibus  es.  Itu  magna  remi  neratio  est,  ut  oratio- 
nibus  singuloruin  acquirantur  singulis  totius  plo- 
bis  suirriigiu.  In  quo  arrogantia  nullu,  scd  humili- 
tas  major  esl,  ct  fructus  uberior. 

(3ij  Vot.  edit.  et  quatuor  inss.  pro  tc  rogcs,  lan- 
tumnioilo  pro  te  i-ogabis.  Et  infru,  .u  pro  te  /oges, 
tanluin,  ul  di.rimtis,  pro  le  rogabis. 

(3.'))  Itu  vct.  edit  et  mss.,  exceplo  Flor.,  qui,  loco 
pciciiloris,  li^git  prccaloris.  Hiinr  voccm  (•tiiiiii  ox- 
iiibel  edit,  lUmi.  ;  sed  expunxit  quain  inlcrccdciilis. 
1'orte  quod  viderotiir  idom  osse  prcralur.  qui  iii- 
lerccdens  ;  cum  tamon  iiitcrccdciis  iutolligendu.s 
sit  is  qui  interccdit,  id  est,  ut  vulgu  dieunl,  qui  80 
opponit. 


335 


S.  AMBROSII 


356 


20«   CAPUT  X. 


Exposilo  primo  sacrificii  Cain  delectu,  Iransilur  ad 
alterum,  qiiod  scilicet  non  ohlukrit  dc  pnmitiis. 
Primilin.'!  animsc  pra.'riiiHC  ojjcrcndas,  ct  qu.x'  illx 
sint.  Easdcm  .ihelcm  olituli.^isc.  ac  lc(jem  ojlercndas 
prxcipissc.  Ibidem  quinam  dicanl^iir  Cliananwi  : 
jtcm  cur  Deus  jurasse  mcmorelur  :  non  jiosse  sine 
tllius  opa  animi  motus  paeari  Deniquc  hos 
partus  offcrii  debere  ad  quos  .•iexus  distinctio  nilnl 
confernt. 

40.  Sed  jam  cst  tempus  alio  transire,  quoniam 
de  eo  quod  post  dies  obtulit  Cain  plene  diximus. 
Factus  est  indicium  resnpini,  cum  ipsa  postulatio 
voti  natura  esse  debeat  ;  ne  videamur  de  humanis 
artibus,  hoc  est  medendi  peritia,  herbarumque 
succis  sperasse  magis  remedium,  quam  de 
Deo  subsidium  poposcisse.  Ad  ipsum  enim  prius 


A  plicium  deprehendas  atque  haurias  (36)  ubertatem 
grati.e  spiritalis  '?  Chananaii  cnim  mobiles  et  in- 
quieti  sunt.  Cum  igitur  in  corum  terram  fueris  in- 
gressus,  quos  advertis  propter  levitatem,  inquietu- 
dinem,  et  instabilitatem  morum,  possessione  deje- 
ctos,  tii  teneto  constantiam.  Non  te  vilis  ratio,  non 
levis  sermo  perturbet  :  hoc  est  enim  Chanansus, 
mobilis  sermo,  aflectus  instahilis,  et  inquieta  con- 
tentio  :  sed  magis  tranquiliitatem  cordis,  et  animi 
serenitatem  placidus  servato  ;  ut  tanquam  in  salo 
maris  tutam  navibus  stationem,  portu  quodam  tuaa 
mentis  exhibeas. 

•'i3.  Hanc  possessionem  tibi  Dominus  pollicetur, 
et  quodam  sacramenti  promittit  vinculo,  ut  con- 
stantiam  tuam  firmet.  Neque  enim  ideo   Deus  ju- 


II 


est  confugiendum,  qui  nostrae  curare  possit   ani-  ^  rat,  quod  fide  credentis  indigeat,    aut    testimonio- 
mae  passiones.  Verum  homines  quidam    pncpos-      rum  astipulationibus  dcstitutus  sulTragium   sacra- 


mae  passiones.  verum  nommes  q 
tcro  ordine  ante  sihi  ab  hominibus    opem     arces- 
sunt  :  ubi  autem  humana  subsidia  defecerint,tunc 
opinantur  divini  postulandam  favoris  gratiam. 

41.  Concluso  ergo  illo  et  convicto  Cain  crimine, 
aliud  oblationis  vitium  discutiamus.  ObtuIit,iaqu\t, 
e.v  fructihus  terrag,  non  a  primis  fructibus  primi- 
tias  Deo.  Hoc  est  primitias  sibi  prius  vindicare  : 
Dco  autem  sequentia  deferre.  Itaque  cum  vere  ani- 
ma  corpori  tanquam  servo  domina  sit  praiferenda, 
utique  primitias  cjus,  hoc  est,  anima;  prius  quam 
corporis  offerre  debemus.  Primitiae  anima;  prima- 
tus  sunt  bonarum  disciplinarum.  Qua;  licettempo- 
re  posteriores  sint  quam  corporis  primitia?,  quae 
sunt  esca,  incrementum,  visus,  auditus,  et  tactus. 


menti  requirat,  sicut  homines  qui  fidem  nobis  ad- 
sciscimus  sacramento,  et  ideo  juramus,  ut  creda- 
raur  vera  dixisse.  Deus  autem  et  cum  loquitur  fi- 
delis  est,  cujus  sermo  sacramentum  est.  Non 
enim  propter  sacramentum  fidelis  omnipotens 
Deus,  sed  propter  Deum  etiam  sacramentum  fide- 
le  est.  Qua  ratione  igitur  Moyses  jurantem  Deum 
inducit  ?  Quia  nos  usu  quodam  mortalium  claudi- 
mur,  etvelut  echini  cortice  quodam  nos  vulgaris 
opinionis  involvimus,  aut  velut  cochles  quae  nisi 
intra  testa  operimentum  sint,  spirare  non  possunt, 
necaeremliberum  capereaut  sustinere  :  sic  nosnon 
nisi  intra  quicdam  human.T  consuetudinis  latibula 
terrena  versamur.  Unde  quia  illud  vorius    solemus 


odor,  vox  (mens  autem  et  sensus  pars  anima;)  pars  C  credere,  quod  jurejurando  firmatur  ;  nenostra  clau- 


corporis  est,  tamen  priores  sunt  disciplinis.  Qua- 
rum  primitiva  est  puro  corde  et  simplici  sermone 
oblata  Deo  gratiarum  aclio. 

42.  Hwc  munera  obtulit  Abcl,  et  ideo  respexit 
Deus  in  munera  ejus,  quoniam  e  primitivis  obtu- 
lit.  Accedit  ergo  quia  de  primitivis  ovium,et  de  adi- 
pibus  earum.  Considera  quia  non  de  insensibilibus, 
sed  de  animantibus  obtulit.  PIus  est  enim  anima- 
lis,  quamterrenus  ;  siquidem  animalis  proximus 
spiritali  est.  Non  enim  prius  quod  spiritale  cst.sed 
quod  animale,  deinde  quod  spiritale.  Ouod  anima- 
le  spirat,  habet  vitalem  spiritum  :  non  ita  quod  de 
terrarum  est  fructibus.  Deinde  obtulit  non  secun- 
da,  sed  prima  ;  non  exigua,  sed  pinguia  ;  talia 
enim  lex  probavit,  et  jussit  olferri,  sicut  scriptum  n 
est  :  E/.  crit,  inquit,  cum  inducette  Deiis  in  lerram 
Chananxorum,  wut  juravit  patrihus  tuis,  el  dabit 
tihi  :  toUes  omne  quod  apcrit  vulvam  masculinum 
Domino.  Omne  quod  aperit  viitvum  dc  armentis  et 
pecorilnis  iuis,  qusccunqua  nata  juerint  tilri  mascu- 
tina,  sanc.tifica  Domino,  Onine  quod  aperit  vulvnm 
asinx,  mutahis  illud  ove  :  si  autem  non  mutahis, 
redimes  203  iltud  {E.vod.  xiii,  H-13).  Quid  tam 
profundi  inysterii,  tam  altae  secretsque  sapientiae, 
quam     ut    in  venis    quibusdam    verborum   sim- 


dicet  fides,  jurare  describitur  Deus  qui  ipse  non 
jurat,  sed  jurantium  judex,  et  ultor  est  pejeran- 
tium.  Denique  scriptum  est  :  Juravit  Dominus,  el 
non  pwnitehil  eiim  :  Tu  es  sacerdos  in  xternum 
[P.^al.  cix,  4).  Servavit  utique  quod  juravit,  dedit 
nobis  ffiternum  principem  sacerdotum  :  ut  et  tu 
quod  juraveris,  ita  noveris  esse  servandum  ;  ut 
quia  per  eum  juras  qui  non  mentitur,  scias  eum 
futurum,  si  mentiaris,  ultorem. 

44.  Espulsisigitur  inquietis  etmobilibus  cogita- 
tionibus,  dabittibi  Deusvacuam  possessionem  cor- 
dis  ct  mentis  ;  ut  eam  cultu  quodam  tranquillitatis 
exerceas,  et  fructum  ex  ea  capias,  nec  sustineas  in 
ea  Chananffios,  hoc  est,  turbidos  sensus  recurre- 
re  ;  eradices  gentilium  vitiorum  omnem  conce- 
ptuin  ;  lucos  eorum  diruas  quibus  obumbratur  ve- 
ritas,  ct  quidam  coelestis  liber  visus  cogitationis 
horrore  tenebrosiB  disceptationis  absconditur. 

45.  Sed  hoc  nisi  divino  donatus  munere  efficere 
non  potes  ;  ideoait  :  Dahit  tibi  DeusiE.vod.  xiii,ll), 
hoc  est,  204  cogitationes  optimas,  placita  consi- 
lia,  tranquillas  inventiones.  Cum  dedcrit  haec,  tol- 
les  omne  quod  aperit  vulvam  masculinum,  et 
sancificabis  Domino.  Non   totum  exigit  a  te  Deus, 


(36)  Mss.  omnes  et  vel.    edit.,    quain   in   quihusdam  tnvenis   verborum  $implicium-l  Deprehendas  licet, 
atque  haurias,  eto. 


337 


DE  CAIN  RT  ABEL  LIB.  IL 


358 


qui  totum  donavit.  Multa  enim  ad  usum  substan- 
ticE  largitur  humanae,  et  hoc  non  potest  esse  divi- 
num  sacrificium,  ubi  est  usus  naturap.  Edere,  bi- 
bere,  dormirc,  aliaque  etiam  rninisteria  corporis 
dono  sunt  tibi  collata,non  aUe  relata  Deo  munera. 
Quidquid  autem  sanctura  cogitaveris,  hoc  Dei  mu- 
nus  est,Dci  inspiratio,Dei  gratia  :  sicut  e  contrario 
illa  quie  cum  in  usu  natur.-e  humanas  sint,non  coin- 
quinant  homincm;sed  quod  exit  de  ore,  furta, 
falsa  testimonia,  sacrilegia,  hac  sunt  quac  '^oinqui- 
nant  homincm. 

•40.  Interiora  crgo  nostra  mundcmus,  ut  possit 
oblatio  non  displicere.  Ibi  quajramus  omne  quod 
aperit  vulvam  masculinum,  hoc  cst,  justum  et 
principale,  quod  sanctifioare  Domino  dobeamus. 
Neque  enim  hi  nos  corporei  coitus  (37),  conceptus 
partusque  sanctificant,  quibus  vulva  femina  de- 
florato  pudore  virginitatis  aperitur.  Nam  etsi  mu- 
lier  sanctificat  virum,  et  vir  mulierem;  tamcn  plc- 
rumque  contingit  virginis  vulvam  etiam  sine  con- 
jugii  sanctitate  reserari.  Neque  rursus  sola  virilis 
est  gratia,mulier  autem  sanctificationis  alienaest, 
aut  utriusque  sexus  confusa  natura  est.ut  uterque 
corporeos  fundatur  in  partus.  Ilabent  sua  munia 
viri,  habcnt  mulieres  sexus  sui  officia  discreta. 


A  (lcneratio  ista  successionis  humans  mulierem  de- 
cot,  impossibilis  eadem  viro. 

■'i7.  Ergo  si  carnis  usui  non  quadrat  hic  sensus, 
officia  anima?  discutiamus.Islam  sane  invcnio.quai 
nullo  discreta  sit  sexu  :et  cura  sexum  non  habeat, 
utriusque  scxus  munera  rcpncsentat.  subit,  conci- 
pit,  parit.  Et  sicut  feniinis  dciiit  vulvam  natura,  in 
qua  uniuscujusque  animantis  geiieratio  pcr  men- 
struas  formalur  a?tates  :  ila  ost  qua;dam  virtus  ani- 
m.-B  quae  velut  quodam  vulva?  genilalis  secreto  co- 
gitationum  nostrarnm  suscipere  pemina,conceptus 
fovorc,  partus  solet  edrre.  Neque  enim  alter  dice- 
ret  Isaias  :  In  tit^ro  accrphnu.'!,  et  parturivhnus 
spirittim  salutis  [ha.  -xsyi,  18);  nisi  vulvam  ani- 
mae  novisset.  Harum  gcnerationum  quaedam  femi- 

„  nea;  sunt,  malitia,  petulautia,  luxuries,  intempe- 
rantia,  impudicitia,  aliaquc  bujusmodi  vitia,  qui- 
bus  animi  nostri  quicdam  oncrvatur  virilitas.  Mas- 
culin»  sunt,  castitas,  palicntia,  prudentia,  tempe- 
rantia,  furtitudo,  justilia  quibus  meus  nostra,  et 
caro  ipse  iirmatur,  et  ad  abeunda  impigre  munia 
virtutis  erigitur.  Hos  partus  alvus  ille  propheticus 
parturivit.  Et  ideo  ait  :  lii  utcro  arcepimus  et  par- 
lurivimus  spiriluin  suiulis.  Masculum  igitur  et  par- 
turivit,  ct  peperit,  qui  spiritum  salutis  effudit. 


(37)  Ita  mss.  et  Rom.  edit.  Vct.  vero  edit.,  corporei  fetus. 


LIBER  SECUNDUS. 


905  C.VPUT  PRIMUM.  C 

Anima;  parlus  malure  producendos  :  eoniin  qu;e 
forma  sit.  1'lclicios  sensus  nientis  imperio  domilari 
posse ;  duplc.c  cnim  esse  sensuum  nostrorum  (jenus ; 
ct  in  ulro  consislanl  primiliva  Deo  ojferenda.  Pos- 
tremo  de  commistione  qua  constamus,  ejus^jue  pri- 
miliis  dispiilatur. 

•(.  Hos  partus  anima  nostra  parturiat.nec  solum 
parturiat,sed  etiam  pariat  (38),  et  diebus  pariat 
impletis;  ne  immaturos  partus  dies  judicii  depre- 
hendat.De  his  enim  partubus  dixit  Dominus  Jesus: 
Vce  prxrjnaniibus  ct  nutrienlibus  in  illis  diebus 
(Luc.  XX,  23).  Maturius  igitur  absolvatur  hic  par- 
tus,  et  cogitationes  nostra;  bonorum  operum  pro- 
cpssibus  cxpliconlur;  ut  nihil  imperfectum  finis 
noster  invcniat,  nihil  incxplicatum  terminus  vita) 
nostra;  onTendat,  nihil  tanquam  in  incude  positum  p. 
usus  nostri  operis  derelinquat.  Fcstina  igitur,  ani- 
ma,  formare  partus  tuos,  properantius  absolvere, 
cclerius  quos  gcnueris  enutrire. 

2.  QuM  tanti  forma  sit  partus,  dcnionstral  Apo- 
stolus  dicens  :  FilioU  inci  quos  itcruin  jiarturio,  do- 

(3fS)  Kdit.  addcbaut,   sccundum  quod   leijitur;  sed 
etiam,  etc.  Mss.  vcro  ut  in  textu. 
(39)  In  mss.  Div.   et   Laud.   desideratur  vox  se- 


nec  formctur  Clirislus  in  vobis  {Galat.  v,  19). 
In  hanc  formam  tota  mentis  nostrae  coaleseanl  vi- 
sccra,  ct  in  illo  gcnitali  alvo  anima»  nostroo  Chri- 
stus  rcfulgeat.  Partiis  uoster  lides  sit,  nutrimenta 
nostra  prajccpta  doclrin;e  sint.  His  qua^dam  eordis 
nostri  imbuatur  infantia,  instituatur  pueritia,  ju- 
venculescat  adolescentia,  senecta  cancscit.  /Etas 
enim  senectutis  vita  est  immaeulata.  Itaque  ea  de- 
mum  bonacstanimie  senectus,quam  nulla  perlidiaj 
inquinamenta  maculavorint.  Et  ideu  partus  suos 
ab  hac  macula  Paulus  defcndit  :  Ego  vos,  inquit, 
ijenui  in  Evangelio  (I  Cor.  v,  15);  ne  cujus  sa^va 
insusurratio  rudis  fidci  lentaret  inrantiam.Mascu- 
lina  igitur  gencrabat,  qui  in  virum  perfectum  po- 
pulos  quos  docebat,  lidei  gesticbat  unitale  concur- 
rere,  et  in  agnitione  rilii  Doi  perfectam  plenitudi- 
nis  Christi  tencre  mensuram  [Eplies.  iv,  13).  Hoo 
enim  sacrificium  acceptabilc  Dco  novcrul,  de  quo 
scriplum  est  :  Scparabis  (39)  otnne  ijuod  iiperil  vul- 
vam  masculinum,  Doinino  [E.rod.  xiii,  ^2).  Et  qui 
addidit  :  Omnc  quod  aperil  vulvam  tlc  armcnlis  etde 

jiarabis  :  ol  post  pauca  iii  eodem  et  \'al.  secuiida 
vox,  sanclilica. 


359 


S.  AMBROSIl 


3€0 


pecorihus  qiue  sunl  tibi,  masculimim  sanctilka  Do-  A  nebat  iHom.  vii,  25;.  Undc  liquet  quod  hs  commo- 


mino  [Ibid.];  ne  quid  obscuritatis  habeat,  conside- 
remus. 

3.  Dixerat  de  principalibus  generationibus,  hnc 
est,  plenis  capacibusque  ralionis  :  addidit  et  de 
gregalibus,  hoc  est,  reliquis  velut  plebeiis  sensi- 
bus,  qui  irrationalibus  comparantur  jumentis. 
Qus  tamen  cum  a  rectore  aliquo  gubernantur,  fa- 
cile  mansuescunt ;  et  imperata  exsequi,  et  jugum 
subire,  et  ad  vocem  magistri  accelerare  gradum, 
aut  sislere,  aut  deflectere,  aut  aliqua  munia  sui 
operis  qua;  jubentur,  humano  quodam  famulatu 
obire  consueverunt.  Tantura  valet  institutio,  ut 
vincat  naturam!  Itaque  illa  ?06  quae  consortium 
nostrae  substantiae  non  habent,  agnoscunt  tamen 


tioncs  qua;  secundum  legem  mentis  sunt,  ex  di- 
vino  favorc  procedunt,  alii  autem  sensus  ex  volup- 
tate  corporea. 

5.  Illa  igitur  qua?  sancta  sunt,primitiva  sunt  no- 
strorumsensuum  ;  istavelutdequodam  grege  sunt, 
et  vilitate  plebeia  :  quK  varia  videtur  Moyses  nomi- 
nibus  significasse  diversis  (-'lO).  Hoc  enim  declarat 
etiam  illa  area  legis  mystica.de  qua  ait :  hntia  arex 
lux  et  lacus  lui  non  novissima  facies.Priimitiva  filio- 
rum  tuorum  dabis  mihi  {Exod.  xxii,  29).  SanctaB 
commotiones  sensuum  nostrorum,  quae  secundum 
virtutes  sunt,  ipsse  sunt  primitia;  area;  spiritalis.: 
propterea  etiam  rurali  areje  comparantur,  in  qua 
ventilantur  frumenta.Sicut  enim  in  hac  rurali  area 


nostraj  vocis  imperium   :   et  cum  suje  naturae  nul-  t»  excutitur  triticum  atque  hordeum,  207   et  dum 


lam  rationem  habeant,  nostraj  rationem  capessunt, 
et  quodammodo  transfusam  acquirunt.Eqiios  vide- 
mus  popularibus  incitari  studiis,  gaudere  plausi- 
bus,  blanditiis  delectari  magistri.  Torvos  leones 
cernimus  naturalem  feritatem  imperata  mutare 
mansuetudine,  suam  rabiem  deponere,  nostros 
morcs  sumere;  et  cum  sint  ipsi  terribiles,  discunt 
timere.  Ca;ditur  canis,  ut  pavesc.it  leo  :  ct  qui  sua 
injuria  exasperatur,  coercctur  aliena,  alteriusque 
exemplo  frangitur.  Quotics  parata  praeda  et  cibo 
obvio  famem  perpeti  malunt,  dum  offensam  magi- 
stri  verentur?  Quoties  repentino  impulsi  motu 
aperta  ad  morsus  ora  jussi  resolvunt?  Ita  dum 
nostr»  voluntati  obsequuntur,  suas  obliviscuntur. 
Non  ita  illas  fera:,  vel  illa  armenta  equorum,  vel 


sspius  ventilatur,  separatur  a  paleis;  quia  paleae 
CKteraque  purgamonta  mossis  in  diversum  levis  au- 
vx  spiramine  dissipantur;  illa  vero  quae  solidiora 
sunt,  in  locum  eumdem  excusso  pulvere  relabun- 
tur:  ita  cogitationum  nostrarum  fruges  quae  sunt  so- 
lidre  atquc  optims,  puram  atque  sinceram  exhibent 
virtutis  aIimoniam,sicut  scriptum  est  :Quia  non  solo 
panc  vivit  tiomo,scd  in  omni  verbo  Dei {Luc.iY,i;  '■  quae 
autem  inutiles  sunt  et  vacuae.dispergunturut  fumus 
acnebula;  quia  sicut  fumus  oculis,  sic  iniquitas 
utontibus  ea.  Et  recte  fumo  iniquitas  comparatur, 
qua;  velut  quadam  sa3culari  caliginc  aciem  mentis 
obducit. 

6.  Et  ideo  Dominus  dicit   :   Cum  intraveritis  in 
terram  in  quam  induco  vos,  et  cum  manducare  coepe- 


genus  omne  pecudum,  quae  sine  rectore  vagantur  C  rilis  de  panibus  terrx  illius,offeretis  obtationem  sepa 


ullo,  et  omni  domitoris  gubernaculo  deslituta  ex- 
asperantur.Et  ideo  appositi  sunt  armeutai-ii,opiIio- 
nes,  cfflterique  pastores,  quidam  magistri  gregum 
officia  sua  singulis  animantium  sibi  commissorum 
conditione  formantes. 

4.  Videtur  ergo  et  sensuum  nostrorum  quoddam 
genus  aliud  domitum  et  mansuetum ;  aliud  indomi- 
lum  quod  armentario  quodam  motu  mentis  velut 
deside  alque  resoluto  proruat  ad  irrationabilcs  de- 
leclationes  corporis  :  mansuetum  autem  quod  velut 
duci  cuidam  moderationimentissesubjiciatetsub- 
dat.  Quicunque  ergo  ejus  naturnj  reguntur,  ea 
sunt  masculina  atque  perfecta  :  qua^cunque  autem 
sine  duce  ullo  plebeia  pr«sumptione   quadam  do- 


ratam  Domino,  primitias  conspersionis  veslrx,  panem 
sicut  oblalionem  de  area:sic  offerelis  primitia  conju- 
sionum  vestrarum  (41),  et  dabitis  Domino  (.Y»m.  xv, 
2,  3).  Confusio  nos  sumus,  diversorum  elemento- 
ru;u  quadam  commistione  compositi.Siquidem  fri- 
gidum  calidOjBt  humidum  sicco  miscetu^in  nobis. 
Haec  conspersio  multas  habet  carnis  illecebras,  et 
plurimas  delectaliones  :  sed  non  sunt  hi  primitivi 
hujus  corporis  sensus,  quia  ex  anima  et  corpore 
constamus  et  spiritu.  Haec  est  conspersio  principa- 
lis,  in  qua  sanctificari  nos  Apostolus  cupit,  sicut 
a.it :  Ipse  autem  Deus  pac!s{i2)sanctificet  vos  per  om- 
nia;  ul  integer  spiritus  vester  et  anima  et  corpus  siite 
querela  in  die  Domini  nostri  Jesu  Christi  servctiir 


minantur,velut  civitatis  alicujus  qua3  regis  optima- j)  (/    Thess.    v,    23).    Gujus    conspersionis   primitis 


lumque  consilio  privata  sit,ita  corporis  sui  omnem 
statum  et  virilem  vigorem  muliebri  quadam  disso- 
lutione  eCfeminant.  Ex  his  illa  lex  carnis  est,  quae 
legem  apostolica;  mentis  irapuguans,  captivam  tra- 
hebat  eam  quadam  lege  peccali.  Et  ideo  ut  do  illo 
mortis  corpore  liberarctur,  spem  suam  Paulus  om- 
nem  non  in  sua  virtute,  sed  in  Christi  gratia  repo- 


spirilales  sunt,  hoc  est,  inventiones  et  gene- 
rationes  sensuum  qui  ex  vigore  animae  procedunt. 
Sed  non  omnes  primiviti  sensus,  nisi  qui  ma- 
litiae  et  improbitatis,  atque  omnis  erroris  exsortes 
sunt.Sunt  autem  necessariae  corporis  delectationes, 
ut  doriniendi,edendi,bibendi,deambulandi  et  caeteri 
sensus  hujusmodi  ;  sed  non  in  his  primitiae.Etideo 


i 


• 


(40)  Ita  mss.  Div.  Cxieri^quod  varia.  .  .  .  signifi- 
casse  diversis,  Vat.  unus,  .  .  .  significassc  Judxis. 
Vet.  edit.,  quodvarie  .  .  .  significasse  diversis.  Rom. 
vero,  quod  variis  .  .  .  siynificasse  Judxis. 

(41)  Rom.    cdit.    conspersionum    vestrarum  .  .  . 


conspersio  nos  sumus.  At  in  sensu  inter  conspersio- 
nem  et  confusionem  hoc  loco  nulla  est  diversitas  ; 
quod  ex  ipsis  Ambrosii  verbis  manifestum  est. 
(42;  Edit.  omnes,  Ipse  autem  Deus  Pater. 


361 


DE  CAIN  ET  ABEL  LIB.  II. 


362 


non  in  his,  sed  in  illis  Domini  sacramentum,  ubi  A  talem:  et  ideo  non  erant  ab  utero  naturae,  sicut  di- 


castitas,  pictas,  ubi  lides  atque  devotio.  Cujus  rci 
manifestum  et  evidens  exemplum  est  oblalio  pa- 
triarchae  Isaac,  quem  sacrificii  modo  obtulit  pater 
nullius  motu  passionis  inflexus  humanie,  mundam 
offerens  Deo  hostiam,  vacuamque  formidinis,  et 
corporeae  cupiditatis  immunem,cum  ipsa  pietas  pa- 
tris  devotioni  cedorct  immolantis. 

CAPUT  II. 
Primilias  non  lempore,  sed  sancliiate  .vstimari :  cuin 
fide  qux  imprimis  necessaria  est,  conjwujcnda  nd 
verum  sacrilicium  hona  opera  :  fructu  mulandum 
lahorem,  atque  animam  ah  inutilihus  lihcrandam 
esse. 

7.  Nunc  oonsideremus  quac   sit  vis  primitiarura, 
et  utrum  tempore  aeslimentur  primitife,  an  sanctita 


versorum  criminum  peccatores  :  sed  destruclis  cul- 
toribus  sipcularibus  eliguntur  ( 44).  Unde  non  habcnt 
cum  plebeia  possessione  consortium,nec  in  medio 
pupuli  computantur;  quia  verbum  Dci  in  mcdio 
sui  possident,  sicut  scriptum  est  in  Evangelio  :  Ibi 
sunt  duo  vel  Ires  congregrati  in  nomine  meo,  ihi  ego 
sum  in  medio  eorum  {MaUh.  xviii,  20).  Et  alibi  :  Me- 
dius  vesLrum  stat  quem  vos  nescitis  (Joan.  i,  2C). 

8.  Ilinc  ergo  cognoscimus  quod  ante  omnia  fides 
iios  commendare  Deo  debeat.  Cum  fidem  habueri- 
mus,  elaborcmus  ut  opera  nostra  pcrfccta  sint.  Si- 
quidem  hoc  plenum  est  et  perfectum  sacrificium, 
sicut  ipse  Dominus  docet  nos  dicens  :  De  donis  et 
datis  tuis  (45)  observabitis  oCFerre  mihi  in  diebus  fe» 


te,  hoc  est,  utrum  omnia908  primogenita  sancti-  B  stismcis,  nihildetrahentos,nequedispertientcs;  sed 


ficationem  habeant  primitiarum.  Primitiifi  etenim 
fructuum  sanct»  secundiim  legeni  /Vh»;.  xviii,  81; 
quia  in  his  optimum  festinae  fidei  sacrilicium  est  : 
sed  fiunt  sanctae  devotione,  non  lempore;  quia  non 
proventus  sanctificat,  sed  devotio.  Denique  ubi  celer 
proventus  est,  si  devotio  moretur,  offensa  contra- 
hitur.  Non  ergo  omnia  primogcnita  sancta  :  sed 
omnia  quae  sancta  sunt,  sunt  etiam  priniogcnita. 
Deniquc  Cain  primogenitus,  sed  non  sanctus.  San- 
ctus  quoque  Israel  Dei  populus,  sed  non  primus 
aetate;  et  tamcn  primogenitus  appellatur,  sicut  scri- 
ptum  est  in  prophetis  :  Primogenilus  meus  Israel 
(E.tod.  IV,  22).  Et  Levi  sanctus,  sed  non  primogoni- 
tus;  nam  tertius  Liae  filius  legitur  \^Gen.  xxix,  34)  : 


plcna  ct  integra  et  perfecta  offercntcs.  Ucstus  au- 
tem  dies  Domini  est,  ubi  perfectaruin  virtutum  gra- 
tia  est.  Qua?  tunc  perfecta;  sunt,  si  sollicitudinum 
s.rcularium,  ct  carporalis  illecebra!  victor  animus 
delinimenta  voluptatis  excludat,  liber  a  saeculo, 
Deo  deditus,  nihil  de  tramite  directae  intentionis 
imminuens,  ncc  affectus  sui  tempora  nunc  luxuriae 
dividens,  309  nunc  labori.  Solus  itaque  sapiens 
hanc  celebrat  solemnitatem,  nullus  alius.  Immu- 
ncm  cnim  hujusmodi  passionum  animam  reperire 
difficile  est.  Divide  ergo  sccundum  rationem  animso 
principalia  et  obedientia,  et  tunc  quid  masculinum, 
quidvc  femininum  sit  deprehendes.  Nulla  enim 
sine  labore  virtus,quia  labor  processus  virtutis  cst. 


et  tamen  Levitic  primogeniti  nuncupati,quibusab  eo  p  Quod  ctiam    legis   ipsius   verba   significant,   quae 


noinen  cst  derivatum.Scriptum  est  enim  in  Nume 
ris :  Ecce  tu  Levitas  de  medio  fiiiorum  Israel  pro 
omni  primOQenito  qui  aperit  vulvam  a  liliis  Israel, 
et  erunl  mihi  Levitx :  mihi  enim  omne  primilivum.  In 
qua  die  percussi  omne  primogenilum  /Egypti,  sancti- 
ficavi  omne  primoyenitum  hrael  {yum.  iii,  12,  l.'i). 
Ergo  Levita;  primogcniti  nuncupati,  qui  sanctilica- 
tione  utique  caeteris  filiis  Israel  antelati  sunt.  Qua 
rationc  primogeniti  sint,audi  .\postolum  dicentem  : 
Sed  appropinquastis  Sion  monti,  et  civitati  Dci  vivi 
icrusalem  qu:e  in  cirlo  est,  et  deccni  millihus  Lvtan- 
tiuni  anijclorum,  el  Eciicsiurum  primitivarum  (45), 
quae  scriptx  sunt  in  caio  [Ilehr.  xii,  22,  23).  Quatuor 
ordines  fecit,  montis  Sion,  civitatis  ilierusalem,  ce- 
lebritatis  angclorum,  et  Ecclesiarum  primitivarum, 


dicit  :  Omnc  quod  apcrit  vulvam  asinx,  mutuhis  eos 
[Exod.  XIII,  13).  Immunda  enim  animantia  lex  a 
sacrificio  separavit,  et  pro  his  ad  vicem  munda 
jussit  offerri.  Asinae  ergo  partum,  hoc  esl  iramun- 
duni,jubet  mutari  ove,  quae  munda  ot  apta  sacrificio 
ost  [E.vod.  XIII,  13;  Levit.  xxvii,  27).  IIoc  cst  sccun- 
dum  littcram.  Ca;terum  si  quis  sensum  spiritalis 
lcgis  allius  (46)  persequatur,  libet  considerare  quod 
nsina  laboriosum  sit  animal,  ovis  fructuosum. 
Fruetu  crgo  dicit  mutandum  laborem,  ut  finis  ope- 
ris  sui  IVuctus  sit.  Vel  certo  hoc  modo  :  omnem  la- 
borem  tuuni,  onmcia  induslriam  puro  el  simplici 
commendabis  alfectu. 

9.  Si  autem  non  mutabis,  inquit,  redimes  {Exod., 
xiii,  13).  Jubctur  crgo  secundum  lilteram,  ut  ani- 


Tulit  crgii  Dominus  Deus  de  mcdio  populi  Israel  D  mal  aliud  pro  immundo  aniniali  olferatur,  aut  pre- 
Levitas;  quia  non  humanarum  eos  consortcs  voluit  tiuni;  nc  inter  dccimas  frucluum  vel  minus  aliquid, 
esse  curarum,  scd  divinae  religionis  ministros.  Et  vcl  immundum  videatiii-  olferri.  Intelloctus  autem 
primogenitos  sibi  fecit  qui  vulvam  aperiunt  spiri-      profundior  liberandam  animaiM  tuam  docct,  ut  de- 


(43)  Edit.  ant.,  et  Eeclesiarum  primiliarum  (Gill., 
primitivarum)  qu;v  scripta  sunl  in  cirlo.  .  .  .  .inge- 
lorum,  et  Ecclesiarum  primitivarum.  Mss.  tn^s  cum 
Oill.  edit.  conscntiunl.  Vat.  autcm  uiius,  et  Ecclc- 
■^iam  primit!aru)n.  Laud.,  et  Ecclcsiam  primilivarum. 
El  hic  cum  Div.,  qux  script;e  sunl,  ctc.  Totum  vero 
locuni  edit.  Uom.  pxhibct  in  hunc   modum  :  ct  Ec- 

clesix  primitivorutn,  qui  scrtpli  sunt \ngclo- 

rum,  ct  Ecclesix  primitivorutn. 

(44)  Ita  ms.  Flor.  At  vet.  edjt.  mss.  Div.  et  Vat. 

Patrol,  XIV. 


unus,  dcstructis  cultoribus  eligunlur:  alter  Vat.  nt 
LviUil. .dc.^itruiiis.t/rcularihusclii/untur.  Dcniquellom. 
cdit.,  dcsliliitis  cullnrihus  s:vcularihus  cliiiuntur. 

(45)  Mss.  dun  \'at.  ot  Laud.,  ct  dalis  .uiis.  Div.  ac 
vct.  edit.,  ct  dutis  tuis.  llcim.  odit.,  ct  dutis  meis. 
Sed  lociiin  illum  his  verbis  in  Scriplura  nusquam 
rcperiniiis;  cunique  px  variis  Lcvitici  pra-ccplis 
concinnatum  pulainus. 

(40)  Edit.  omnos,  .^eiisum  spiritalis  inleUigentix 
altius,  cto. 


3il.1 


S.  AMBROSII 


.364 


sistat  ab  iis  qux  fructum  non  habent.  Qui  enim 
redimit  se,  liberat  et  quodam  exuit  debito.  Relin- 
quenda  sunt  opera  qua?  verum  fructum,  bonosquc 
processus  habere  non  possunt  :  qualia  sunt  ista 
mundana  quorum  usus  non  potest  esse  diuturnus. 
In  quibus  ipse  nudus  et  veri  vacuus  effectus  est; 
et  quamvis  summo  quaesitus  fuerit  labore,  aniraam 
nihil  juvat.  Ea  enim  quM  servitutem  anims  infe- 
runt,  inutilia  sunt  omnia,  etsi  non  desit  efTectus- 
Magna  videtur  prailiantium  victnria,  triumphantiura 
gloria  :  sed  frequenter  ipsos  videmus  qui  vicerint, 
rursus  bellorura  subjacerc  incertis  et  transferri  ad 
hostemeventu  prceiii,  et  eo  ipso  quo  victores,  ante 
fucrint,  fieri  miseriores.  Opus  est  ergo  ut  opera  tua 
ad  Deum  dirigas,  et  cjus  tibi  aspiret  favor.  Athleta 
ipse  qui  suis  non  alienis  decernit  viribus,  quoties 
congreditur,  dubios  casus  subire  se  credit.  Et  cum 
ad  coronam  pervenerit,  intelligit  citius  hanc  mundi 
gloriam  tanquam  coronaj  ipsius  folia  marcescere. 
Gubernator  cum  in  portus  navim  subduxerit,  vix 
finem  impositum  labori  putat,  et  statim  quKrit  la- 
boris  exordium.  Solvitur  corpore  anima,  et  post 
finem  vita;  hujus  adhuc  tamen  futuri  judicii  am- 
bigux)  suspenditur.  Ita  finis  nullus,  ubi  finis  puta- 
tur.  Unde  votis  et  pura  conscientia  et  spiritu  cha- 
ritalis  adhcereamus  Deo  nostro,  et  divinum  nobis 
conciliemus  favorem  :  precantes  ut  a  SEecularibus 
curis  lanquam  alj  immitibus  et  agrestibus  domi- 
nis  possiraus  absolvi  atque  exui,  mundanoque  exire 
servitio,  in  libertatem  supernae  cognitionis  quae 
vera  et  sola  est  libertas,  vocati. 

SIO  CAPUT  III. 

Qufld  duteral  lahorcm  fruclu  muimidum,  e.rcmplo 
Judxorum  in  /Eijijpto  scmc.nlium,  et  Evan(jelii  te- 
stimonio  confrrmut:  quonam  cx  loco,  el  quo  pacto 
liberamla  sil  anima,  dcclarat;  et  Christum  verum 
Levitem,  id  est  libcratorem  nostrum,  essc.  Denique 
pulchra,  de  utititalc  quani  ajjert  justorum  famitia- 
ritas,  proponit. 

10.  Et  ut  prsceptura  legis  exeniplo  astruamus, 
cum  deprimerent  .Egyptii  Judaeorum  populorum  in 
operibus  variis,  et  luto  ac  lapide,  ingemuerunt  filii 
Israel,  et  Domini  provocaverunt  in  se  misericor- 
diam.  Et  dixit  ad  Moysen :  Eyo  c.vaudivi  gemitum 
fitiorum  Israel.  quomodo  /Ennptii  in  serrilutoa  de- 
primunt  eos,  ct  mcmor  factus  sum  lestamenli  mei. 
Vade  el  dic  filiis  Isracl,  Ego  Dominus,  ct  edueam  vos 
de  potenlia  yEyyptiorum,  el  eruam  vos  de  servilute 
eorum,  et  liberatio  vos  in  brachio  excelso,  el  judicio 
magno,  et  sumam  vos  milii  in  ptebem,  et  ero  vcster 
Deus,  et  scietis  quoniam  cgo  sum  Dominus  Deus 
vester  qui  educam  vos  dc  potenlia  Ai(iijptiorum,  et 
inducam  vos  in  terram  in  qunm  e.ttendi  manum  meam 
[E.xod.  III,  7  et  seq.).  Ecce  quomodo  populus  He- 
brKorum  fructu  mutavit  laborem,  ut  qui  in  luto 
operabatur,  spe  regni  operaretur  teterni  (47).  Et 
ideo  Dorainus  in  Evangelio  inanem  pupulorum  gen- 


A  tilium  miseratus  laborem,  qui  lateres  construerent 
lutulentffi  superstitioni,  et  voluptati  corporis  dediti, 
solidum  fidei  murum  aedificare  non  possent,  velut 
ad  quosdam  asin»  fetus  locutus  ait :  Venite  ad  me, 
omncs  qui  laboratis,  et  ego  vos  reftciam.  Tollite  ju- 
gum  meum  super  vos,  et  discite  a  me  quia  sum  milis 
el  humilis  corde,  et  invenietis  requiem  avimabus 
vcstris  {Matth.  xi,  28,  29).  Qua  vocatione  pleniua 
mihi  videor  verba  legis  et  mysteria  recognoscere  : 
quia  asiuara  aut  coramutandam  ove  docuit,  nut 
redimendam  pecunia;  ut  non  solum  asinae  partum 
ove,  hoc  est,  mundis  immunda  mutemus,  sed  etiam 
redimaraus.  Quod  videtur  exprimi,  si  prius  sacri- 
licio  purificationis,  et  mysterio  baptismatis  dclicto- 
rum  nostrorum   inquinamenta  lavemus  :  crimina 

P  quoque  nostra  bonis  operibus,  fideique  pretio,  et 
miscratione  redimamus. 

II.  Pretium  nostrum  sanguis  est  Christi.  Unde 
et  apostolus  Petrus  ait  :  Non  auro  vel  argento  re- 
dempti  estis,  sed  pretioso  sanguine  (/  Petr.  i,  18). 
Et  Paulus  dicit  :  Prctio  emptis  estis,  nolite  effici 
servi  hominum  (I  Cor.  vii,  23).  Unde  non  otiose  mi- 
raraur  in  Evangelio  quod  super  pullum  asinee  se- 
derit  Dominus  Jesus  {Marc.  xi,  7)  :  quia  populus 
gentilis  ca^pit  esse  Christi  ostia,  quia  secundum 
legem  habebalur  immundus.  Unde  et  de  Levitis 
scriplum  est  {Exod.  xui,  13)  quod  sint  redemptiones 
eorum  :  eo  quoJ  et  sanctitate  vits  suae  et  oratione 
peccata  plebis  lavarent  (48).  In  quibus  figura 
agni  prfficessit  mysteriis  verum  venturum  Levitem, 
qui  proprii  corporis   passione   tolleret   peccatum 

C  mundi.  Levites  significatur  susceptus  pro  me,  vel 
ipsi  mihi  levis  :  ipse  enira  perfectae  virtutis  habet 
impertienda;  populo  sanitatis  indicium,  Ipse  ergo 
qui  pro  salute  universorum  exspectatua  advenit, 
pro  me  est  utero  editus  virginali,  911  pro  me 
oblatus,  pro  me  gustavit  mortem,  pro  me  resur- 
rexit.  In  quo  omnium  hominum  suscepta  est  re- 
dcmptio,  assumpta  est  resurrectio.  Ipse  est  verus 
Levites;  ut  nos  Levitas  faceret  adhaerere  Deo,  ipsi 
continuas  preces  fundere,de  ipso  salutem  sperare, 
fugcre  terrena  nogotia,  in  Dei  possessione  numera- 
ri,  sicut  scriptum  est  :  Domine,  posside  nos  {Exod. 
x.xxiv,  9).  Ea  est  enim  sola  possessio,  quae  nullis 
obnoxia  tempestatibus  perpetuae  gratiae  ferat  fru- 
ctus.  Redemptor  Levites  est,  quia  vir  sapiens  re- 

£)  demptio  insipientis  est.  Qui  tanquam  medicus 
aegrum  insipientis  animum  fovet,  et  quaedam  as- 
pergit  solidiora  menti  prudentiae  medicamina,  imi- 
tatus  illum  medicum  qui  de  coelo  venit,ut  demon- 
straret  hominibus  prudentia;  vias,  et  sapientis  se- 
mitas  parvulis  revelaret.  Videbat  enim  laborantes 
uon  posse  sine  remedio  salvari,  et  ideo  mediciaam 
tribuebat  aegris.  Ideo  omnibus  opem  sanitatis 
detulit;  ut  quicunque  perierit,  mortis  suae  causas 
sibi   ascribat,  qui    curari   noluit,  cum    remedium 


(47)  Mss.  Laud.,  spem  rcjni  operirelur  xterni. 

(48)  Ita  mss.  Edit.  vero,  lccarcnt.  In  quibus  figuralis  agni  prxcessit  mysterium,  etc. 


365 


DE  CAIN  ET  ABEL  LIB.  IL 


366 


haberet,  quo  posset  evaderc :  Christi  autem  mani-  A 
festa  in  omnes  pradicetur  misericordia  ;  eo  quod 
ii  qui  pereunt,  sua  pereunt  negligentia ;  qui  autem 
salvantur,  secundum  Christi  sententiam  liberentur, 
qui  omnes  homines  vult  salvos  fieri,  et  in  agnitio- 
nem  veritatis  venire.  Denique  etSodoma  si  habuis- 
set  quinquaginta  justos,  non  esset  eversa,  et  si 
decem  habuisset,  esset  redempta  ;  eo  quod  sermo 
remissionis  peccatorum  animam  servitute  exuat, 
et  disciplina;  plcnitudo  perfectae  mentem  non  sinat 
cdaci  libidinum  vapore  consumi. 

12.  Plurimum  tamen  refert,  et  moralem  ffidificat 
affectum,  si  etiam  numerum  justorum  simpliciter 
acoipiamus  prodcsse  populorum  saluti.  Comprimit 
et  resecat   invidiam,  confundit  improbitatem,  vir- 


siim,  vi  conlra ;  ul   Evangelicis  exemptis  compro- 
hatur. 

13.  Ideo  ergo  primogenitos  et  redemptores  ca;te- 
rorum  Levitas  Moyses  appeliavit  {.\unu  iii,  12)  ; 
quod  raalurioris  et  utilis  scntenti.-B  viri  altero  se- 
nectutem  quamdam  anima;  prsferant,  altero  re- 
demptionem  conferant.  UndeetcivitatesLcvitarum 
in  Veteri  Testamento  rcdemptrices  significavit 
Moyses  {Num.  xxxv,  6)  :  quia  is  qui  confugit 
ad  eam  animam,  in  qua  habitat  Dei  Verbum,  qurc 
urbis  modo  munita  atque  vallata  sit,  perpetuam 
libertatem  acquirit  sibi.  Sicut  enim  in  civitatibus 
Levitarum  erat  pa;narum  remissio  ;  ut  si  quis  ad 
eas  confugeret,  qui  non  voluntariam  necem  hominis 
adniiserat,  nuUi  eum  occidere  liceret  intra   urbes 


tem  incitat,  auget  gratiam.  Nemo  cnim    invidere  «  duntaxat  positum  Levitarum  :  Ila  quem  peccati  pro- 


debet  alteri  laudem  qua;  sibi  prosit :  atquc  impro 
bus  quisque  rcderaptorem  suum  dum  suscipit, 
frequenter  imitatur  ;  certe  veneratur,  plerumque 
etiam  diligit.  Ipse  etiam  si  aliis  profuturum  sciat, 
studiis  augetur,  eaque  gratia  connoctit  populos, 
accumulat  charitatem  civium,  urbiuai  gloriara, 
Quam  bcata  civitas  qucB  plurimos  justos  habet, 
quam  celebrabilis  ore  omnium  :  quomodo  benedi- 
citur  tota  do  partc,  et  beatus  atque  perpetuus  ejus 
status  aestimatur  I  Quam  gaudeo  cum  aliquos  mites 
ac  sapicntes  diu  vivere  video,  cum  virgines  castas, 
viduas  graves  aspicio  longsvas,  velut  quamdam 
incanam  Ecclesiae  curiam  qua;  praetendat  ipso 
quodam  vultu  et  specie  gravitatis  quod  revereantur, 
quod  imitentur,    quo  ad  omnem  morum   gratiam 


prii  pajnitet,  quod  aut  iraprudenter  aut  invitus 
admisit,  si  Levitarumadhffiratincolatui,  et  ab  illis 
prfficeptoribus  qui  Dei  mandata  dispensant,  rece- 
dendum  non  putet,  lex  ipsa  ab  omni  eum  commissi 
fiagitii  poena  supplicioque  liberat. 

14.  Nec  absurdum  putes  quod  facinorosi  coha- 
bitant  piis,  acmaculosi  sacratis.  Opus  enim  habent 
purificari  qui  aliquo  polluti  sunt  delictorum  con- 
tagio.  Et  quodammodo  diverso  genere  causa  con- 
currit.  Sicut  enim  Levites  mundar.is  voluptatibus 
abdicatus,  cxsul  est  culpse,  ila  sanguinis  reus,  fu- 
gitivus  est  patriae.  Sed  hoc  intorcst,  quod  iste  nc- 
cessitate  suos  deserit  propter  metum  legis:  mini- 
ster  autem  Dei  humanarum  consorliis  renuntiat 
passionum,  et  quadam  carnalisillecebrKse  abdicat 


colorentur!  Non  enim  ipsis  gaudeo,  cum  vivendo  C  necessitudine  propter  studia  virtutis.  Etiam  illud 


multa  subeant  t.edia  sseculi  hujus,  sed  quia  pro- 
sunt  pluribus.  Sirailiter  dum  aliquis  hujusmodi  de- 
cidit,  quamvis  longasenectute  dcpositus,  aflicior  ; 
quiadestituilur  grex  juvenum  muro  senili.  Denique 
pcritura;,  urbis,  aut  malorum  imminentium,  vcl 
futur;e  labis  hoc  primum  indicium  est,  si  dece- 
dant  (49)  viri  consultiores,  vel  etiam  graviorcs 
feminae.  Hinc  primum  ingruentiuin  porla  apcritur 
malorum.  Sicut  ergo  urbs  tota  solidatur  atque 
urgelur  castu  sapicntium,  vel  obitu  labefactatur  : 
ita  scrmo  gravis,  cl  quidcm  senilis  IH  plcnus 
prudcntia;  stabilire  uniuseujusquo  animam,  et 
confirmare  mentem  solet.  .lamsi  accedat  mullurum 
IccHonum  usus,  piurimorum  pra^ceptorum  et  con- 


non  abhorrct  a  vero,  quod  et  iste  velut  quasdam 
in  se  manus  injicit ;  ut  interficiat  voluptates  sui 
corporis,  et  quemdam  su;e  carnis  opcretur  inte- 
ritum.  Interfecit  nempe  Moyses/Egyptium.et  fugax 
factus  est  de  terra  .Egypti,  ut  declinaret  cjus  terrae 
tyrannum.  Scd  non  ante  illum  interfeciseet  jEgy- 
ptium  hominem,  nisi  priusin  sencquiti»  spiritalis 
.Egyptium  intcrcmisset,  et  abdicassct  sc  regalium 
luxu  honorum,  majus  patrimonium  a?stiman3  the- 
sauris  ^gypti  opprobriuin  Christi.  Quod  stultis 
quidcm  videtur  opproprium  :  nobis  autem  illud 
opproprium  Dominica;  crucis  virtus  Dci  est  atque 
sapicntia. 
15.  Acccdit  eo,  quod  duo  qu;cdam  in  Deo    prin- 


silioruin  quidam  senatus,  velut  perpctuum  urbis  D.cipalia  sunt  gencra  virtutum,  unum  quo  rcmittit. 


eju9  quaa  in  singulorum  est  prajcordiis,    statum 

eflicit. 

CAPUT  IV. 

Quart'  Moy.-se.^i  Levitaf.  ajipcllaril  primogenitos  ct  re- 
iionplores,  eorunwue  urbcs  rcilcnijjlrices  desiijna- 
ril '!  Ciir  non  sil  ahsurdum  piis  coiialntarc  facino- 
rosos  ?  I)e  duahus  in  Dco  virtulHus,  miscricordia, 
el  justilia,  alifue  carum  minislris:  daiue  eo  iiuol 
malitix  eijrcssus  semper  virtutis  opcrelur  iaijres- 

(40)  Vet.  cdil.  et  duo  mss.,  si  decidant  ;  unus, 
si  decidaiitur.  Oinnes  edit.,  viri  consultores ;  mes. 
viri  consultiores. 


aliud  quo  vindicat.  Remittuntur  peccata  per  Dei 
vcrbum  (50),  cujus  Lcvites  interpres  ct  quidem 
exsecutor  est  (2.3,  q.  5,  cap.  Itcmittuntur:  ei  De 
pamit.  dicl.  I,  cap.  Vcrlium  Dci)  :  reinitluntur 
etiam  pcr  213  officium  sacerdotis,  sacrumque 
ministerium  :  puniunturquoiiueper  homincs,  sicut 
per  judiccs,  (|ui  potcslate  ad  teinpus.utuntur  sicut 
Apostolus  docet  dicens  :  Vis  autcm  non  tiMcrc  po- 
lcslatcm  ?  Bonum   fac,    cl  halichis  laudcm  c.v    illa ; 

(50)  Oratianiia,  dc  Panit.,  dist.,  c.  ri7-(/H);i  /Vl, 
ct  Magistor  sont.  in  iv,  disl.  18,  in  hoc  loco  cilando 
neo  verbanoo  gensum  Ambrosiicxhibcnl, 


367 


S.  AMBnOSII 


3B8' 


Dei  enim  minister  est  tihi  in  bowum  (51).  Si  antein  X  ingrediluT  Christus,  nisi  ut  vitia   excluilat;    quia 


matum  fcceris,  time.  Non  enim  sine  causa  gladium 
jwrtat ;  Dei  enim  minister  esl,  vitnlex  in  iram  ei  qui 
malum  ayit  {liom.  xni,  3,  'j).  Puniunlur  peccatii 
etiam  per  popuios,  sicut  legiinus  {[.sa.  xiii,  17; 
quia  Scepe  abalienigenis  Dei  jussu  excitatis  propter 
divinm  majestatis  oiTensam  subjectus  factus  est 
populus  Judfeorum.  Nec  is  quidem  (45,  q.  1,  cap. 
i\fc  is  (jui)  qui  invilus  aliquod  fecerit  homicidium, 
extra  ministerium  est.  Siquidem  lex  ail  de  eo  : 
Quia  Deus  dedit  eum  in  manus  ejus.  [Exod.  xxi,  13). 
Manus  ergo  ejus  instrumenti  modo  divina;  ultioni 
ministerium  pnebuerunt.  Levites  igitur  minister 
remissionis  est:  percussor  aulem  qui  tamen  non 
e.\  dispo.sitiono,  sed  pi-Eeter  voluntatein  fccerit  lio- 
micidiura,  divinoe  niinistcr  est  iiltionis. 

10.  llhid  quoque  specta,  quia  cum  interficilur 
impius,  Christus  infunditur.  Et  ubi  abominatio 
aboletur,  sanctificatio  congregatur  {52) ;  quia  Do- 
riiinus  dixit :  In  ea  die  qua  interferi  omne  primocie- 
nitum  .-Egypti  ,  sanclificavi  mihi  omnc primogcnilum 
Israel  {Num.  iii,  13,  xviii,  17)  .  Quod  non  ad  unum 
diem  afflictionis  A\,gypU  refcres,  sed  ad  omne 
tempus.  Cum  enim  renuntiatur  improbitati  (32), 
q.  1,  cap.  Cwrt  ;'c»i(«fmtiw),  statim  ascisciturvirtus. 
Egressus  enim  malitia;  virtutis  operatur  ingressum: 
eodemque  studio  quo  crimon  excluditur,  innoccntia 
copulatur.  Habes  hoc  in  Evangelio  (.loun.  xiii,  2); 
quia  ubi  Satanas  immisit  se  in  cor  Judee,  Christus 
recessit  ab  eo,  momentoque  eo  quo  illum  recepit, 
hunc   amisit.    Denique  sic  scriptum  est :  Et    post 


non  cohabilat  erroribus.  Denique  de  templo  cjicie- 
liot  niimmularios,  quiaipse  volebathabitare.  Unde 
ZacluEUS  hoc  intelligcns,  quia  Christum  vetere  suo 
suscipere  alfectu  non  poterat,  superiora  vitia  extire 
suojussit  hospitio,  ut  Christua  intrarel.  Merito 
igitur  214  PharisKis  obmurmurantibus  quod  Do- 
minus  Jesus  ad  hominen  peccatorcm  divertisset 
inancre,  dixit  ad  Dominum  :  Ecce  dimidium  bonorum 
meorum,  Dominc,  do  pauperihus  ;  et  si  cui  uliquid 
fraude  ahsluli  reddo  quadruplum  (Ibid,  8).  In  quo 
illis  respondit  qui  dicebant  peccatorem  Christo 
hospitium  non  debuisse  praebere  :  Hoc  est,  jam 
iion  sum  publicaniis,  non  sum  ille  Zachfeus,  non 
pr.Tdo,  non  fraudator.  Reddo  quae  sustuli,  reddo 
qiii  aufen-e  consueveram  ,53;.  Jam  dono  paupe- 
ribus,  quos  ante  nudabam  :  jam  mea  conforo,  qui 
aliena  rapicbam.  Kugcrunt  crimina  postquamChri- 
stus  intravit.  Discussa  est  omnis  carnaliumcsecitas 
passioiuim,  ubi  .Tternffi  vitse  lumen  infusum  est. 

CAPUT  V. 

Adipes  ac  pinguedo  sacri/iciorum   et     liosliarum  quid 
significenl. 

17.  Diximu?  de  primogcnitis,  dicamus  etiam  de 
adipibus,  dc  qiiibus  satis  docet  Daviddicens:  Sicut 
adipe  el  pinyuedine  repleatur  anima  mea  {Psal. 
Lxii,  6).  Et  supra  ait:  El  holocauslum  luum  pingue 
fial  {1'sitl.  XIX,  4).  Hoc  docens  acceptabile  esse 
sacrillcium,  quod  pingue,  quod  nitidum,  et  quo- 
dam  pabulo  fidei  ac  devotionis,    verbique  cajlestis 


licccellaminlroivitineum  Salanas  {Ihid.  27).  Dixit  C  "bcriore  alimonia  saginatum  est.  Frequenter  pin- 


ergo  illi  Jesus:  Quod  jacis,  fac  celerius  {Ihid.).  Quid 
illud  ?  Ut  quia  introierat  in  illum  Satanas,  ipse 
abiret  a  Christo.  Ejicitur  itaque  et  excluditur,  eo 
quod  jam  cum  Domino  Jesu  esse  nbn  possit ;  quia 
cceperat  esse  cum  Hiabolo  ;  nulla  enim  communi- 
catio  Christi  cum  Beliul.  Uiidc  statim  imperio  ox- 
pulsus  abcessit,  sicutlegimus,  dicente  Evangelista: 
Qm  cum  acccpisset  hucccllani,  exivit  continuo  (Ibid. 
30) ;  erat  enim  nox.  Non  solum  exivit,  sed  conti- 
nuo,  et  nocte  exivit.  Nec  mirum  si  noctis  tenebras 
habebat,  qui  Christum  descrebat.  Verum  sicut  ipse 
receptus  a  diabolo,  exclusus  a  Christo  est :  ila  Za- 
chffius  renuntiana  avaritia;,  Christum  recepit.  Meri- 
toque  videns  studium  cjus,  quod  in  arborem  ascen- 
diaset,  ut  transcunt^^m  Jesum  videret,  dicit  Domi-  . 
nusi:  Zachiee,  feslinans  descende,  quia  hodie  in  domo 
tua  manere  me  oportet.  Et  descendil  festinuns,  el 
exccpit  illum  gaudcns  {Luc.  xix,  5,  6).  Sed  exci- 
pieiido  Christum.  exeluHsit  avaritiam,  rclcgavit 
pertidiam,  renuntiavit   IVaudibus.  Alitor  enim    non 

(51)  Codex  Vat.  uiius,  Dci  cnim  minister  est  vin- 
dex  in  iram,libi  in  honum.  Edit.  Era.  ct  Gill.,  Dci 
enim  niinisira  csl  libi  in  honum.. 

(.52)  Mss.  duo.  ronsecratur.  Edit.  Ilom.,  cumula- 
tur.  Vet.  oum  tribus  aliis  mss.,  congrcgntur.  Et 
pnst  tria  vcrba  iibi  Roin.  edit  cum  duobus  mss., 
die  qua  inlerfcci,  etc.  ;  ibi  vet.  edit.  cum  tribus 
aliis  codicibus,  (/(t' !>i  qua  inierfecero...  sancHficabo 


gue  opus  dicimus  quod  spissum  et  operosum  in- 
telligi  velimus  :  et  opima  hostia  pra;dicatur,  qus 
non  sit  lenuis,  non  sit  exilis.  Unde  et  sacrificium 
pingue  recte  nuncupamus,  quod  opimum  cupi- 
nius  declarare  (5'i).  Sed  etiam  illud  documento, 
cst  quod  pingues  vaccs  prophetica  interpreta- 
tione  annis  fertilibus  comparatse  sunt  \Gen.  xli, 
20). 

CAPUT  VI. 

Quid  sihi  vclit  quud  Dominus  ail :  Si  recte  offeras, 
non  recte  autem  dividas,  peccasti,  quiesce 
[Gen.  IV,  7  sec.  LXX)  ,•  et  de  quatuor  generibus 
.'juihus  sarrificia  commandahantur,  guorum  si  quid 
desil,  sacrificium  non  prohatur,  cum  pnlchenima 
istorum  morali  intcrpretalione. 

I  18.  Nunc  consideremus  quid  sit  quod  ait  Domi- 
nus  ;  Si  recto  offeras,  noH  autem  recte  dividas,  pee- 
cnsti,  quiscc.  Quod  indicium  est  Deum  non  mu- 
neribus  oblatis  placari,  sed  ofTerentis  affectu.  De- 
nique  condemnati  oblationis  intelle.vit  Deo  sa- 
crilicium  suiim  non  probatum,  et  tristis  est  factue. 

mihi,  etc.  ;  sic  etiam  Gratian,  loco  citato.  Sed  baec 
lectio  cum  sacro  textuminus  consentit;  legiturenim 


Tl  T.aifi    :-iTJ:i     zjv    -puiiOTOxov. 


t.Y-JtT»    SJAO^ 


etc. 

(53)  Rom.  edit.,  qux  auferre  consueveram. 

(54!  Edit.  vet.  ac  Paris,  quaedam,  quod  oplirnum 
cupimus  declarare. 


369 


DE  CAIN  ET  ABEL  LIB.  II. 


370 


Quando  enitn  mens  sibi  recti  est  conscia,  gratula- 
tur,  et  infnsione  quadam  spiritali  repletur  animus 
gaudio,  cum  alicujus  vel  studia,  vel  opera  a  Deo 
probantur.Tristitia  igitur  Cain  conscientiw  testmo- 
nium,  repulsje  indicium  est.  Et  quamvis  obtulit 
munus  ."  tamen  quia  non  recte  et  jure  divisit,  cul- 
pamincidit. 

19.  Quatuor  enim  genera  sunt  quibiis  sacrilicia 
commendabantur.  Si  aut  nova  novorum  cssent, 
aut  fri.xa,  aut  divisa  aut  continua  (.55V  Nova  no- 
vorum  primo  tempore  anni,  quce  specie  (56)  in 
primogenitis  fructibus  a;stimabantur  :  nunc  autem 
revelatunr.  esl  eos  significari,  qui  per  baptismatis 
•  16  sacramenta  renovantur.  Hoc  cst  enim  vere 
sacrilicium  primitivum,  quando  unusquisque  se 
ofTert  hostiam  {Rom.  \u,  1),  et  a  se  incipit,  ut 
postea  munus  suura  possit  ofTerre.  Nova  igitur 
fides  renovatorum,  valida,  pubescens,  iccremen- 
tum  virtutis  acquirens,  non  remissa,  non  fessa, 
non  senio  quodammarcida,  et  vigore  ignava,  apta 
sacrificio  est,  qu.T»  pullulet  quodam  virenti  ger- 
mine  sapientiae,  et  juvenili  divinae  cognitionis  fer- 
vore  pubescat  ;  habeat  tamen  succum  doctrin» 
veteris.  Skut  enim  Novi,  ita  et  Veteris  Testamenti 
debet  doctrina  concurrere,  quia  scriptum  est  : 
Uanducate  vetera  veterum,  et  vetera  a  facie  novo- 
rum  auferte  (Lcvit.  xx\t,  10).  Cibus  nobis  sit 
cognitio  patriarcharum.  epuletur  animus  in  pro- 
phetarum  oraculis  :  tali  sagina  mens  pascatur  in- 
terior.  Sed  jam  non  species  agni  sit,  at  veritas 
corporis  Christi.  Non  umbra  legis  perstringat 
oculos  :  sed  aperte  Dominicae  gratia  passionis,  et 
splendor  resurrectionis  aciem  mentis  illumi  - 
net. 

20.  Si  autem  offeres  sacrificium  de  primitivis 
ovibus,  frixum  in  igne,  frixum  pingue,  otTeres  sa- 
crificium  primitivorum,  sicut  soriptum  est  (Levit. 
VII,  2'i  :  quod  significat  fidem  tuam  velut  igni  pro- 
batam  esse  debere,  et  sancto  fervere  spiritu.  De- 
nique  coxit  lentem  Jacob,  et  fratri  priniatus  bene- 
dictionis  eripuit,  quos  utique  solida  consequeretur 
fides.  Hic  ergo  robustus  et  vividus  (57)  augebatur  : 
ille  autem  qui  cibum  suum  coquere  nesciebat,  fa- 
tigatus  atquc  deficiens  dcfluebat.  Uratur  igitur 
verbo  Domini  sicut  igne  virtus  anims  tui-e.  Vide 
uatum  Joseph,  sicut  scriptum  est :  Eloquium  Do- 
nUni  ussU  euni  {Psal.  civ,  19).  Torreatur  fides  tua 
sicut  spica)  messium.  Tunc  eniin  maturitatcm 
fructuum  pra;ferunt,  cum  eas  primo  solis  proccssu 
tempora  sestiva  torruerint.  Sermo  igitur  plurimus 
Sripturarum  animam    confirmat,  ct    quodam    spi- 

(35)  Apud  Philonem  a  quo  ha;c  desumpsit  Am- 
brosius,  legitur»»'.  l~i  -ii.v  epcixxi,  jd  est,  ei  lnn- 
dcm  romminuta.  Sed  in  interpretatione  ullcgorica 
non  dilferunt. 

(50)  Sic  tre8  ms8.  et  edit.  ant.  Ms.  Laud.,  nux 
ipica'.  Lectioforto  non  conlerancnda.  Ilom.  edit., 
qiuT  species. 

(.57)  Cod.  Div.  et  Laud.,  Hic  cnjo  rubus  (forte  ;•«- 
betts)  et  individuus. 


A  ritalis  gratiae  colorat  vapore  :  rationabilia  quoque 
inventa  corroborat,  dissolvitque  omnem  vim  irra- 
tionabilium  passionum.  Ideoqus  Esau  laxatis  vir- 
tutisEuae  nexibus  dissolutus  est.  Illi  autem  qui 
succincti  lumbos  non  crudum,  neque  coctum  in 
aqua,  sed  assatum  in  igne  caput  agni  edere  jube- 
bantur,  sicut  habes  in  Exodo  {E.rod.  xii,  91,  forti 
ac  fideli  animo,  pedestri  itinere  maria  transfreta- 
runt.  In  Evangclio  quoque  assos  pisces  Dominus 
Jesus  manducabat,  sicut  scriptum  cst  (Li«?.  xxiv, 
43),  in  quo  plenitudo  sancti  Spiritus  redundabat. 
Et  fortasse  Ideo  dcficiebat  Esau,  quia  coctum  in 
aqua  desiderabat  cibum,quem  Jacob  quasi  inhabi- 
lem  sibi  donavit  infirmo. 
21.  Oblationem  autcm  alque    orationem   oportet 

T>  non  confusam  esse,  sed  compotcnti  divisione  dis- 
tinctam.  In  omni  enim  re  confusione  melior  est 
distinctio  (38)  :  multo  magis  in  oratione  atque  ob- 
latione,  quae  nisi  certas  divisiones  habeat,  fit  ob- 
scurior.  Ideoque  hostise  plerumque  membra  lex 
dividi  jubet,  et  holocausta  offerri  \Levit.  i,  6)  :  nt 
sine  administione  etoperimento  aliquo  i59)  nudum 
sacrificium  sit  :  eo  quod  nuda  atque  omnibus  sku- 
ta  involucrisdebeat  fidcs  nostra  fervere  :  ne  vagis 
et  fallacibus  (69)  opinionibus  induatur,  sed  pura 
atque  sincera  simplicitas  mentis  appareat.  Deinde 
in  partes  dividatur  congruas.  Virtus  enim  916 
genus  est,  quae  dividitur  in  plurimas  species  :  sed 
principales  quatuor  sunt,  prudentia,  temperantia, 
fortitudo,  justitia.  Redoleat  igitur  oratio  tua  pru- 
dentiam  erga  cognitionem  Dei,  et  veritatem  fidei  : 

C  redoleat  tcmperantiam  quam  etiam  a  conjugibus 
exigendam  putavit  Apostolus  diccns  :  i\oliU;  frau- 
dare  invicem,  nisi  fortc  ex  consensu  ad  tentpus,  ut 
vacelis  orationi  (/  Cor.  viii,  5).  Et  lex  castificatos 
(61),  anto  hesternum  et  nudiustertianum  diem  ad 
sacrificium  accedere  jubet  (£«0(i.  xix,  10).  Forti- 
tudinem  tencat  oratio,  ut  nullo  interpoletur  metu, 
nulla  lassitudine  deficiat.  Tunc  enim  dcbet  esse 
intentio  ad  prccandum  robustior,  cum  urgemur 
adversis.  Justiliam  custodiat  precatio,  quam  si 
tenuissot  Judas,  non  in  peccatum  facta  essct  eju3 
oratio.  Quando  enim  magis  ab  injustis  operatis  ac 
pravis  studiis  abstinere  dcbomiis,  quam  tunc 
quandn  Dci  justiliam  deprecamur  ?  Et  ideo  Domi- 
nus,  ut  cordi  nobis  esset  justitia  :    Bcati,   inquit, 

Q  qui  perscculionem  patiunlur  propter  justiliam  : 
quoniam  ipsorum  est  rcgnum  ca-lorum  {.Vatlh,  v, 
10).  Uffic  enim  defuit  Juda;  :  nam  si  adfuissel,  non 
tradidisscl  Dominum,  non  prodidisset  magistrum. 
Defuit  sacrifieio  ctiam  Cain    istius,  qui   si    tonuis- 

(58)  Mss.  duo  Vat.,  Div.  ct  Laud.,  cum  antiq. 
edit,  In  omni  cnim  confusione  mctior  est  distin- 
ctio. 

(.59)  Vct.  edit.  cum  miatuor  niss.,  openmenio 
aqux  ;  e  quibus  unus  Val.,  mundum  sacnficium 
sil. 

(60)  Vet.  edil.  et  cod.  Flor.,  Ne  vani.';  el  fallacilw 
Iloin.  snla.  nc  rariis,  etc. 

(01)  Edit.  0II1UC8,  Et  l&T  casliiiatos,  otc. 


371 


S.  AMBROSII 


372 


setjustitiam,  Domino    debuit   primitiva  munera,  A  ergo  quantitas  solutionis,  sed  animus  reddentis,  et 


non  posteriora  deferre.  Defuit  itaque  ei  divisio, 
ideoqne  responsum  ait  :  Si  recle  offeras,  non  au- 
tem  recte  dividas,  peccasli,  quiesce.  Vides  quantum 
sit  vitii.  Ubi  deest  divisio,  ibi  totum  sacrificium 
refutatur. 

22.  Superest  ut  de  continua  et  jugi  oratione  di- 
camus,  quod  immorari  nos  etvacare  orationiopor- 
tet.  Pernoetabat  Dominus  in  oratione,  non  ut  sibi- 
met  prodesset,  sed  ut  nos  doceret.  Frequens  enim 
oratio  quamdam  opcratur  disciplinam  orandi  : 
quia  ipse  usus  docibiles  Dei  facit,  indocibiles  ne- 
gligentia.  Bona  igitur  exercitatio.  Denique  corpo- 
ris  virtus  exercitatione  augetur  frequenti  ;  at  ine- 
xercitata  minuitur  et  labitur.  Plurimi  enim  exer- 
citii  dissuetudine  etiam  naturalem  dissolvere  vir- 
tutem.  Similiter  animae  fortitudo  exercitationis 
assiduitate  solidatur  :  ut  labor  ipse  disciplinae  sit 
non  oneri  futurus,  sed  usui.  Hunc  cibum  menti 
nostra;  deferamus,  qui  multa  attritus  meditatione 
ac  politus,  cor  hominis  sicut  illud  cceleste  manna 
confirmet.  Quod  non  otiose  tritum  ac  politum  ac- 
cipimus  :  eo  quod  ccelestium  scripturarum  allo- 
quia  diu  terere  ac  polire  debemus,  toto  animo 
et  corde  versanles  :  ut  succus  ille  spiritalis  cibi  in 
omnes  se  venas  anima;  diffundat.  Ergo  si  tan- 
quam  pubescens  adolescat  fides,  quae  defectum  se- 
nescentis  devotionis  ableget,  ct  spiritu  ferveat, 
et  congrua  distinctione  teneatur  mensura  legitimae 
divisionis,  et  assiduitas  commendet  gratiara  ; 
tunc  fit  illud  pingue,  ettanquam  adipale  precatio- 
nis  genus,  de  quo  dicit  Propheta  :  hnpiiigimsti  in 
oleo  capul  meuin  {Psal.  xxu,  5).  Sicut  enim  agni 
multo  lacte  pinguescuat,  et  sicut  ovcs  bene  pasta; 
adipe  nitent  :  Ita  apostolico  succo  pasta  fidelium 
pinguescit  oratio. 

23.  Horum  si  desit  aliquid  quK  superius  dixi- 
mus,  sacrificinm  non  probatur.  Ideoque  dictum 
est  ad  Cain  :  Si  reele  offeras,  non  autcin  recte  SIJ 
dividas  pcccasti.  Namque  mundus  ipse  distincte 
legitur  factus,  cum  esset  ante  incomposita  pars 
ejus  :  quia  Tcrra  erat  invisibilis,  et  incomposita 
(Gc?i.  I,  2).  Nempe  lux  primum  facta  est,  et  voea- 
vit  Deus  lucem,  et  separavit  Deus  inter  lucem  et 
tenebras,  et  vocatas  sunt  tenebra;  nox.  Et  per 
ordinem  singulaquod  facta  sint  legimus,    co^lum, 


qualitas  consideratur,  et  affectus.  Recte  igitur 
Cain  obtulit  ;  quia  oblatio  insigne  devotionis,  et 
indicium  gratiarum  est :  sed  non  recte  divisit ;  quia 
ante  omnia  Deo  debuit  deferre  primitias,  ut  a  gra- 
tia  inchoaret  auctoris.  Etenim  divisionis  hic  ordo 
est,  ut  prima  secundis,  non  primis  secunda  pr»- 
currant  :  et  coelestia  terrenis,  non  terrena  coeles- 
tibus  praiferantur. 

CAPUT  VII. 
Deum  qui  in  Adamo  doeuit  non  peccandum,  in  Caino 
docuisse  non  defendendum  peccatum.  Et  ibi   quam 
proclive  sit  ab  impielate  in  alia  scelera  prsecipita- 
ri. 

24.  Sed  quia  Cain  confudit  huno  ordinem,    dici- 
T>  tur  ei  :  Peeeasti,  quiesce  {Gen.  iv,   7i.  Omnia    docet 

Deus.  Primum  ne  pecces,  ut  in  Adam  monuit  : 
secundo,  si  peccaveris,  quiescas,  ut  in  Cain  doce- 
ris.  Erubescere  enim  debemus,  et  condemnare  pec- 
catum,  non  defendere  ;  quoniam  pudoreculpa  mi- 
nuitur,  defensione  cumulatur.  Et  silendo  corrigi- 
mur,  contentione  prolabimur.  Sit  saltem  verccun- 
dia,  ubi  non  est  absolutio.  Inde  illud  :  Justus  in 
exordio  sermonis  accusator  est  sui  {Prov.  iviii,  17). 
Et  iterum  ab  ipso  Domino  alibi  dictum  legimus  : 
Dic  iniquitates  luas,  ut  justiliceris  {Isa  xmi,  26). 
Quanta  pudoris  gralia,  ut  justitiam  teneat  vere- 
cundia,  quam  culpa;  reatus  abstulerif .'  Ideo  autem 
ait  :  Quiesce,  quoniam  non  habes  quod  excuses. 
Culpae  ipsius  ad  te  conversio  est.  Non  enim  fra- 
ter  ei  adducitur  (62),  sed  error  a'scribitur,  cujus 
^  ipse  sibi  auctor  est.  In  fe,  inquit,  revertitur  cri- 
men,  quod  a  te  ccepit  Non  habes  in  quo  necessi- 
tatem,  magis  quam  menlem  tuam,  arguas.  In  te 
retorquetur  iraprobitas  tua,  tu  princeps  es  illius 
(Gen.  IV,  7). 

25.  Bene  ait  :  Tu  princeps  es  illius.  Etenim  im- 
pietas  mater  quaidam  est  delictorum  :  et  qui  gra- 
viora  peccaverit,  in  caetera  facile  prolabitur.  Quo- 
modo  enim  potest  ab  humanis  temperare  qui 
divina  violavit,  et  hominibus  bonus  esse  qui  Deum 
laesit  ?  Atrociorem  igitur  scelerum  reatum  vitla 
reliqua  sequuntur  ;  quoniam  quo  flagitiosa  pro- 
penderint,  eo  inclinant  c»tera.  Tu  ergo  prin- 
ceps  operis  tui,  lu  dux  criminis.  Non  te  invi- 
tum,   918    non    imprudentem    error    attraxit  : 


terra,  ligna    fructifera,  animalia   diversa.    Dislri-  J)  sed   voluntarius    reus  judicio,     non    lapsu    feci- 


buta  autem'sunt  lcviora  superioribus,  ul  aer  et 
ignis  :  graviora  inferioribus,  hoc  est  terra  et  aqua. 
Utique  simul  omniafieri  jubere  potuit  Deus  :  sed 
distinctionem  servare  maluit,  quam  nos  in  om- 
nibus  imitaremur  negotiis,  et  maxime  in  vicis- 
situdinibus  gratiarum,  in  quibus  non  satis  est 
reddere  quod  acceperis,  sed  commendare  quod 
reddas.  Nam  si  quis  debitum  solvat,  et  in  referen- 
do  injuriam  faciat  crcdilori,  intolerabilius  est  uti- 
que,  quam    non    reddidisse   quod    debebat.     Non 


sti    dolum, 
convincis. 


quo     divina;    injuria;      reum      ipse 


CAPUT  VIII 
Cain  admonilione  sprela  insolenliam  et   crimen    au- 
(icl.  Ejusdem  verbis  :  Eamus  in    campum,  signifl- 
cnri  oslenditur  pravis  actionibwi  deserta  lcca  et  ste- 
rilia  convcnire. 

20.  Admonitus  igitur  ut  quiesceret,  auget  inso- 
lcntiam,  acerbat  flagitium.  Quid  igitur  sibi  vull 
quod  ait  :    Eainus    in  campum    {Gen,  iv,    8)  ;    nisi 


(62)  Antiq.  odiL,adjicilur.RQm.&t',mss.,addicttur. 


373 


DE  CAIN  ET  ABEL  LIB.  U. 


374 


quia  locus  nudus  gignentium  eligitur  parricidio  ?  A  confitentis.  Est  qutBdam  in  peccatig  verecundia,  et 


Ubi  enim  frater  habebat  occidi,  nisi  iibi  fructus 
deesset?  Tanquam  praBsagiens  natura  tanti  sceie- 
ris  loco  germina  denegaverat  :  quia  non  convenio- 
bat  ut  idem  solum  et  contagia  parricidalis  sangui- 
nis  reciperet  prster  naturam,  et  fructus  secundum 
naturam  germinaret.  Merito  ipse  dicit  :  F.amus 
in  campum.  Noii  dicit  :  Eamus  in  paradisum,  ubi 
poma  florent;  non  in  aliquem  cuituni  et  fruclife- 
rum  locum.  Ipsi  parricids  indicant  fruclum  se 
sceleris  habere  non  posse,  nec  penes  eos  fructum 
manere,  qui  tantas  impietati  prabuerint  officium. 
Nam  ipsam  refugiunt  elementorum  benignitatcm, 
ut  iste  Cain  qui  videtur  veritus  ne  largior  boni 
terra  proventus  triste  facinus  impediret,  et  lihe- 


pocnitentic-B  portio  crimcn  fateri,  nec  derivare  cul- 
pam  (65),  sed  recognoscere.  Mitigat  judicera  pudor 
reorum,  excitat  autem  pertinacia  denegantium. 
Vult  te  provocare  ad  pa-nitentiam  (G6)  Deus,  vult 
de  se  sperari  indulgenfiam,  vult  demonstrare  tua 
confcssionc  quod  non  sit  auclor  malitiy.  Nam  qui 
pcrcatum  suum  ad  quamdam  rcforunt,  utgentiles 
asserunt,  decroti  aut  operis  sui  necessilatem,  di- 
vina  argucre  videntur,  quasi  ipsorum  vis  causa 
peccati  sit.  Qui  enim  necessitatc  aliqua  coactus 
occiderit,  quasi  invitus  occidit.  Ea  vero  qus  a 
nobis  sunt,  excusationem  non  habent  :  quae  aulem 
prslcr  nos  sunt,  excusabilia  sunt.  Sed  quanto 
gravios  peccato  ipso  ad  Deum  referrc  quod  feceris, 


ralitatis  assuetudine  genitalis,  qus  facit  sibi  fctus  p  6t  reatus  tui  invidiam  transfunderc  in  auctorcm 


et  fructus  varios  ge."minascere,  in  hoc  quoquecri 
minis  apparatu  vel  muta  specie  sui  fraternum  re- 
vocaret  atfecfum.  Latro  diem  refugit  quasi  crimi 
nis  testem.lucem  adulter  erubescit  quasi  adulterii 
consciam,  parricida  terrarum  fecunditafem  fngit. 
Quoraodo  enim  poterat  communis  parfus  videre 
consortia,  qui  consortem  sui  sanguinis  trucidabat? 
Joseph  in  lacum  mittitur  siccum,  Annou  intra 
domum  occiditur.  Justum  igifur  nalura  estimper- 
tita  judicium,  ea  loca  in  quibus  erat  futurum  par- 
ricidium,  muneris  sui  dote  privando  :  ut  cx  inno- 
centis  soli  quadam  damnatione  ostenderet  quanfa 
essent  futura  supplicia  noxiorum  (63).  Propfer 
scelus  igitur  hominum  et  ipsa  elemenfa  damnan- 
tpur.  Denique  David  montibus  in   quibus  Jonathas 


non  criminis,  sed  innocentia-. 

28.  Perpende  autcm  parricida;  responsionem  : 
Nescio,  inquit,  numquid  cuslof  fratris  mei  cgo  sum 
(Gen.  IV,  9)?  Efsi  confumaciam  prodat  hic  serrao, 
sonat  tamen  quia  si  bonum  fralrem  considcrasset, 
custos  debuit  esse  pietatis.  Quem  enim  magis, 
quam  fratrem  servare  dcbuerat?  Sed  quomodo 
gcrmanitatis  servarct  officium,  qni  necessitudinis 
non  agnovisset  alTectum  (fi7)  ?  Auf  quomodo  fieri 
possef,  ut  natura^  obedicnfiam  dcfbrref,  qui  Deo 
reverenfiam  non  exhiberet?  Negat  primum  quasi 
apud  ignorantem  :  recusat  fraternaj  munus  custo- 
dic-e,  quasi  exsors  naturc-e  ;  declinat  judiccm,  quasi 
liber  arbitrii.  Quid  miraris  si  pietatem  non  agnovit, 
qui    non    aguovit   auclorem?  Et   idco  dnceris  hac 


cum  patre  interemptus  est,  perpelUc-e   pn;nam  ste-  C  seric  Scripfurarum  fidem  esse    rudiccm  virtutur 


rilitalis  opfavit  dicens  :  Montcs  qui  estis  in  Gelboe, 

neque  ros,  neque  pluvia    cadat  supcr  vos;  monles 

mortis  (64)  {II  Reg.  i,  21). 

r..\PUT  L\. 

Deum  interroiiasse  Cainum,  non  iit  discerct,  scd  ut 
eum  ad  conjilendnm  induccret.  Hujus  rcsponsio  in 
Deum  ac  naluram  impia;  eique  opposita  Dci  res- 
ponsio  ijermanitalis  pietatem  cqreijic  doccre  oslcn- 
dilur.  .i  Dco  justos  audiri  etiam  morluos,  quod  ni- 
mirum  ei  vivant,  cl  pcccalorcs  morlui  sint.llos  nia- 
lis  pr.v.v.ntitius  ac  fuluris  cruci,iri,ma;iis  tamen  sol- 
licilari  prxsenlibus. 

27.  Nunc  consideremus  qua  ratione  inferrogavit 
Deus  Cain  ubi  esset  frater  suus,  quasi  nescirct 
occisum.  Sed  quod  ad  scientiam  Dei  spcetaf, 
ncganfern  arguit,  ct  inficianti  quasi  sciens  respou- 
dit  :  Vo.v  saiiyuinis  fratris  tui  ad  mc  clamal  (Gen. 
IV,  10)  :  quod  autcm  ad  rationcm  profundam  atti- 
nct,  219  peccanfcs  admonet  ad  pcenilcntiam. 
Confessio  enim  pocnarum  compendium  cst.  Indc 
in  judiciis  s.-ecularibus  impositi  equuleo  torquen- 
tur  negantes,  ct  quajdam  fangif  judiccm  miscralio 


omnium.  Unde  et  Apostolu.s  ait  :  Quia  fundamen- 
ium  nostrum  Chrislus  est  (l  Cor.  iii,  ll);etquid- 
quid  supra  hoc  fundamentum  a^dificaveris,  boc  so- 
lum  ad  operis  tui  fructum,  ct  ad  virlutis  proficcre 
lacrcedem. 

29.  Congruc  igifur  respondit  Dominus  fam  ira- 
prudenter  negauti,  dicens  :  Vox  sanguinis  fratris 
tui  ad  me  clamat  {Gcn.  iv,  10).  hoc  est,  cur  nescis 
ulii  est  frator  tuus?  Soli  erafis  cum  duobus  pa- 
rcntibus,  inlor  paucos  fratnr  te  latcre  non  debuit. 
.\n  quia  parcntes  tui  accusafores  esse  non  possuni? 
Nolo  cnim  ul  ea  neccssitudo  qu.T  est  aiictor  salu- 
tis,  fiat  auctor  pcriculi.  In  le  solo  legcs  suas  na- 
tura  aniiscrit.Idco  ergo  pulas  criracn  latere,  quia 
n  parcnfes  accusarc  non  dcbenl?  Sed  eo  major  est 
condemiiafio  tua.  Nam  si  chara  necossitudinis  no- 
mina  accusare  non  dcbent,  multo  magis  non  de- 
bcnt  occidcre.  Sed  si  me  testcm  abnuis,  cf  relu- 
gis  arbitrum,  vox  sanguinis  fiatris  tui  lestis  est, 
qucTB  ad  me  clamaf.  Illa  fc  majoro  auctoritate  ar- 
guit,  iiuam  si  IVafer  vivcrel.  Soli  cralis:  quis  eum 


(63)  Edit.  Vet  ,  ostenderet  futura  suppliria  no- 
.riora.  Hom.,  ostcndcrcl  qunnto  fnrcnt  no.riora  fu- 
lura  supjiliiin.  Mss.  ([ualuor,  oslcndcrcl  quantn  cs- 
sent  futura  ^upiilicia  no.riora.  Legcudum  forto, 
quanto  csscnt,  elc.  Nos  vcro  Laud.  codicis  lcclio- 
nem,  ut  omnium  optimam,  sunius  socufi. 


(6'i)  Mnnles  m.  in  sola  Rom.  cdil.  dcsideranlur. 

(65)  Ms.  l.am\.,  nec  dcjurare  culpam.  Melius  alii 
et  edil.,  dcrivnrc.  Esl  autein  rulpam  derivaro,  eam 
u  .sp  in  iiliuin  traiisrerie. 

(CiCi)  Trea  niss.  vull  lc  provocarc  nd  vcniam. 

(67)  Div. ,iu'H  aynovisscl  clfcctum. 


37o 


S.  AMBROSU 


376 


potuit  alter  occidere?  Si  accubas  parentes,  parrici-  A 
datn  prohas.  Potuit  fratrem  occiderc,  qui  non  par- 
cit  parentibus.  Potuit  parricida  2?0  esse,  qui  de 
parricidis  se  ortum  probare  desiderat. 

30.  Et  bene  ait  :  Vox  samiiiinis  frairistui  clamat, 
non  frater  clamat.  Hoc  innoccntia  et  gratia  ger- 
manitatis  etiam  in  ipsa  morfo  servat  (68).  Non  ac- 
cusat  frater  Abel,  ne  videatur  parricida.  Non  ac- 
cusat  vox  ipsius,  non  anima  ejus,  sed  vox  sangui- 
nis  accusat,  quem  ipse  fudisti.  Tuum  te  ergo 
facinus,  non  frater  accusat.Simul  querela  crimi- 
noso  (69)  adimitur.Non  potest  de  aiieno  testimonio 
queri,  qui  crimen  proprio  facinore  confitetur. 
Minor  est  sermo,  quam  factum.  Est  tamen  etiam 
terra  testis,  quse  cepit  sanguinem.  Et  bene  ait  : 
Vox  sanguinis  fratris  tui  de  terra  clamat  :  non  t> 
dixit,  de  fratris  clamat  corpore,  sed  de  terra  cla- 
mat.  Et  si  frater  parcit,  terra  non  parcit.  Si 
frater  tacet,  terra  condemnat.  Ipsa  est,  in  te  et 
testis  et  judex  :  testis  acrior,  quoe  adhuc  parricidii 
tui  sanguine  raadet  :  judex  asperior,  quae  tanto 
scelere  coinquinata  est,  ut  aperiret  os  suum,  et 
exciperet  sanguinem  fratris  tui  de  manu  tua.  Et 
illa  quidem  aperuit  os  suum,  quasi  exceptura  de 
fratribus  verba  pietatis,  nihil  timens  cum  fratres 
videret,  quae  sciret  jus  germanitatis  amoris  incen- 
tivum  esse,  non  odii.  Nam  quomodo  poterat  par- 
ricidium  suspectare,  quae  adhuc  non  viderat  homi- 
cidium?  Sed  tu  effudisti  sanguinem,  cujus  dolens 
ipsa  contagium  :  Non  augchit  (70),  inquit,  virtulem 
suam  dare  tihi  (Ibid.  12).  Quam  innocens  ultio, 
ut  quae  tam  graviter  violata  fuerit,satis  habensnon  C 
prodesse,  non  quaerat  nocere. 

31.  Non  mediocre  etiam  dogma  quod  ait :  Vox. 
sanguinis  fralris  tui  ad  mc  clamat  :  quia  Deus 
justos  suos  audit  etiam  mortuos,  quoniam  Deo 
vivunt.  Et  merito  pro  viventibus  habentur;  quia 
etiam  si  corporis  guslaverint  mortem,vitam  tamen 
incorpoream  capiunt,  et  illuminantur  suorum 
splendore  meritorum,  luce  quoque  fruuntur  aeter- 
na.  Justorum  ergo  audit  sanguinem  :  avertit  se 
autem  a  precibus  impiorum;  quoniam  etiamsi 
videantur  vivere,  miseriores  tamen  sunt  omnibus 
mortuis,  carnem  suam  sicut  tumulum  circumfe- 
rentes,  oui  infelicem  infoderunt  animam  suam. 
Quid  enim  aliud  est  quam  sepulta,  quaR  intra  hu- 
mum  volvitur,  et  terrenre  avaritiae  cupiditatibus,  j) 
caeterisquo  vitiis  includitur,  ut  gratiai  ccelestis  au- 
ram  spirare  nonpossit?  Hujus  modi  peccator  a  tcr- 
ra  maledictus  est,quae  est  infima  et  postrema  pars 
mundi.  Superius  utique  ccElum,  et  quK  in  cailo 
sunt,  sol,  luna,  et  stella!,  Throni,  Dominationes, 
Principatus,  et  Potestates,  Cherubim  et  Seraphim. 

(68)  Ita  cdit.  tum  priscm,  tum  recentiores.  Con- 
tra  vero  mss.  omnes,  lioc  csl,  innoceniiam  et  gra- 
liam  germanitatis  ctiam  in  ipsa  morlc  fcrvat.  Diflici- 
le  sit,  utra  lectio  melior,  pronuntiare. 

(09)  Edit.  omncs  ac  mss.  Elor.  et  Vat.  imu3,quc- 
rela  criminosa  :  Vat.  altcr.,  Div.  ac  Laud.,  ijuerela 
criminoso. 


Non  est  ergo  dubiura  quod  eum  et  superiora  dam- 
naverint,  quem  inferiora  damnarunt,  Nam  quo- 
modo  absolvitur  pura  illic  ccclestique  senten- 
tia  (71)  quem  nec  terrae  potuerunt  absolvere? 
Et  ideo  gemens  et  treraens  jubetur  esse  super  tcr- 
ram. 

32.  Evidens  generalisque  ratio,  quia  omni  im- 
probo  mala  adsunt,  et  adfutura  sunt.  Qu«  adsunt, 
tristitiam  operantur;  quae  futura,  formidinem. 
Sed  improbum  plus  praesentia,  quam  f'jtura  !H1 
sollicitant.  Unde  et  Cain  dixit  ad  Deum  :  Major 
c.ausa  mea  est,  quam  ut  dimittatur  mihi.  Si  derelin- 
ques  mc  hodic,  a  facie  tua  abscondam  me  [Gen.  iv, 
13,  14).  Nihil  enim  gravius  quam  errantem  a  Deo 
deseri,  ut  se  revocare  non  possit.  Mors  peccatoris 
finem  peccandi  aCfert  :  vita  autem  divino  guber- 
naculo  destituta  pra;cipitatur,  et  in  graviora  pro- 
labitur;  ut  si  gregem  pastor  relinquat,  incursent 
bestia;  :  ita  cum  Deus  deserit  hominem,  ingruit 
diabolus.  Grave  est  praesertim  insipientibus  non 
habere  rectorem.  Serpit  malitia,  vulnus  augetur, 
ubi  medicina  defuerit.  Abscondit  se  autem  qui 
velare  vult  eulpam,  et  tegere  peccatum.  Qui 
enim  male  agit  odit  lucem,et  tenebras  et  suorum 
quaerit  latibula  delictorum.  Justus  autem  non  abs- 
condere  se  a  Domino  Deo  suo,  sed  ipse  magis  se 
ofTerre  consuevit  dicens  :  Ecce  sum  ego  qui  non 
habeo  criminosam  conscientiam,  quam  timeam 
deprehendi. 

33.  Merito  ergo  se  abscondit  male  conscius,  et 
ait  :  Omnis  qui  invcnerit  me,  occidet  me  [Ibid.  14), 
Angusts  mentis  homo  prssentem  mortem  vere- 
tur,  perpetuam  negligit,et  divinum  judicium  non 
reformidat  :  interitum  solum  corporis  deprecatur. 
Sed  a  quo  timebat  occidi,  qui  solos  parentes  ha- 
bebat  in  terris?  Potuit  quidem  et  incursus  bestia- 
rum  timere,  qui  legis  divinae  jura  violaverat;  nec 
praesumere  de  subjectis  animalibus  caeteris,  qui 
hominem  docuerat  occidi.  Potuit  et  parentes  par- 
ricidas  timere,  qui  docuerat  parricidium  posse 
committi.  Potuerunt  enim  et  parentes  de  filio  di- 
scere,  quod  didicerunt  posteri  de  parente. 

CAPUT  X. 
Dei  comminalio.  Si  quis  occiderit  Cain,  etc,  mora- 
liler  e.rjilicalur ;  in  signo  posito  super  eodem  di- 
vina  clcmcntia  dectaratur,  sicid  et  in  co  Caini 
dementia,  quod  mortcni  tcmporalem  plus  timueril, 
quam  aUcrnam.  Hinc  pulchre  disscritur  de  incor- 
ruptibililatc  animx,  ac  futura  vita.  Tandcm  ]udi- 
cium  nun  prxpropere  jerendum,  nec  rursus  inultum 
crimen  sinendum  esse  ostenditur. 

35.  Nunc  consideremus  qua  causa  dixerit  Deus  : 
Omnis  qui  occidcrit  Cain  septies  vindiclam  exsol- 
vct  (Gen.   iv,    15);    et  qua  ratione    signum    super 

(70)  Codices  Vat.  unus,  Div.  ac  Flor.,  non  au- 
dcbat  inquit,  virtutem,  etc.  Tamen  apud  LXX 
constanter  legere  est  :  oi  Tcpo(j6f,(j£t  tt.v  (jj^Cjv 
aCxf,;  SoGvi!  50..  Pro  qua  habetur  in  Vulg.  Non  dabil 
tihi  Iructus  suos. 

(7f)  Edit.  ac  pauci  mss.,  absolvitur  purx  illi  cx- 
lestique  senteniia.'. 


377 


DE  CAIN  ET  ABEL  LIB.  IL 


378 


eum  ponitur,  ne  occidatur  parricida,  cum  prospe-  A  sanctorum,  destituta  prssidio,  consilioque  viduata, 


ctum  non  fuerit,  ne  innocens  oocideretur.  Octavus 
est  homo,  habct  rationabile  quo  praestet  caeteriSj 
habet  et  quinque  corporis  sensus,  habet  etiam 
vocem,  habet  et  generandi  gratiam.  Haec  septem 
nisi  illo  rationabili  regantur,  subjecta  morti  sunt : 
et  ideo  stultus  in  his  habet  omne  pcriculum  sui. 
Qui  crgo  rationabile  illud  amiserit,  frustra  de  isto- 
rum  sibi  usu  septem  carnalium  munerum  blandie- 
tur.  DissoWuutur  haec  omnia,  nisi  habenis  quibu- 
sdam  rationis  astricta  sint.  Mors  itaque  rationis, 
mortem  operatur  irrationabiiium  passionum.  Sed 
illud  melius  quod  septimus  numerus  quietis  et  re" 
missionis  est.  Ergo  qui  alii  non  pepercit  peccatori» 
et  munus  ei  remissionis  peccatorum  inviderit,  ipse 


graviorem  subiret  a;rumnam  :  sed  magis  frequen- 
tibus  commonita  oraculis  prophetarum,  ad  Domi- 
num  Deum  suum  pio  rediret  aCfectu;  ne,  adversis 
captivitatis  attrita,  prorueret  in  perfidias  peccatum, 
salutisque  perpetuae  remedium  desperaret. 

37.  Uedarguuntur  itaque  hoc  in  loco  qui  uni- 
cam  hanc  vitam  putent  esse,  quK  sit  in  hoc  saeculo 
(oinnia  plena  lapsus,  plena  moeroris  sunt)  et  re- 
darguuntur  simplici  serie  gestorum.  Ecce  enim 
justus,  innocens,  pius,  propter  gratiam  devotionis 
odia  fratris  incurrens,  immaturus  adhuc  aevi  sub- 
latus  est  parricidio;  et  iniquus,  sceleratus,  impius, 
etiam  fraterna  casde  pollutus  longa;vam,du.xit  aeta- 
tem,   duxit  usorem,   posteritatem  reliquit,   urbes 


sibi    spem    remissionis   eripiet,  et   erit  in  eo  pari  p  condidit,  et  hoc  meruit  permissione  divina.  Nonne 


mensura  vindicta  de  gratia 

35.  Quod  autem  sigrum  posuit  super  Cain,  ne 
quis  eum  occideret,  reflectere  voluit  errantem, 
1t1t9  et  beneficio  suo  invitare  ad  correctionem. 
Ipsis  enim  nos  facilius  committere  solemus,  quo- 
rum  habemus  gratiam.  Nec  tamen,  magna  conce- 
dit  :  sed  in  eo  ipso  imprudentiam  insipientis  ulci- 
scitur,  qui  cum  esset  perpetuis  suppliciis  obnoxius, 
non  remitti  sibi  pcenam  poposcit,  sed  vitam  cor- 
poris  hujus  obsecrandam  putavit  (72),  in  qua  plus 
aerumnae  est,  quam  voluptatis.  Mors  enim  una 
est  in  secessione  animae  et  corporis,  et  in  fine 
istius  vitae,  quae,  simul  ut  venit  omnes  corporis  do- 
lores  auferre,  non  augere  consuevit.  Metus  vero 
qui  hanc  vitam  viventibus  frequenter  ingruunt, 
moestitii,  dolores,  gemitus,  diversique  cruciatus, 
gravitatum,et  aegritudinumvulnera,  plurimas  etiam 
mortes  generi  humano  inferunt,  ut  ista  mors  re- 
medium  esse  videatur,  non  pcena.  Non  enim  per- 
emptoria  est,  per  quam  non  adimitur  vita,  sed  ad 
meliora  transfertur.  Nam  si  nocentes  moriuntur, 
qui  gradum  a  peccatis  revocare  noluerint;  vel  iii- 
viti  tamen  finem  non  naturae,  sed  culpae  adipi- 
scuntur,  ne  plura  delinquant,  quibus  vita  fenus  est 
delictorum.  Si  autem  bona;  spei  compotes  sunt, 
migrare  magis  quam  deficere  credendi  sunt. 

36.  Inseritur  hoc  loco  dogma  de  incorruptione 
animae,  quod  ipsa  vera  et  beata  vita  sit,  quam 
unusquisque  bene  conscius  vivit  multo  purius  ac 
beatius,  cum  hujus  carnis  anima  nostra  deposue 


in  his  aperte  vox  Dei  clamat?  Erratis,  qui  putatis 
hic  esse  omnem  vivendi  gratiam  :  non  intcliigitis, 
non  advertitis  senectutem  hanc  miseriarum  esse 
veteranam,  processionemque  aetatis  aerumnarum 
stipendia,  et  scylleo  quodam  usu  circumsonari  no3 
quotidianis  naufragiis,  tundi  fluctibus,  in  scopu- 
losis  habitaculis  degere,  et  in  his  delectari,  sicut 
illud  non  tam  aeternum  animal,  quam  immortale 
malum?  Ergo  et  isti  Cain  longavitas  indulta,  vin- 
dicta'est ;  eo  quod  vixit  in  metu,  et  prolixum  spa- 
tium  multo  cucurrit  et  infructuoso  !H3  labore, 
qua  poena  nihil  gravius  quam  ut  quis  ipse  sibi 
majorum  causa  pcenarum  sit.  Vide  igilur  quam 
perpetua  vita  justorum,  et  nulla  sit  improborum? 
Justi  sanguis  clamat  et  mortui,  vita  autem  pecca- 
toris  absconditur. 

38.  Tertium  est,  quoniam  cum  parricidium  essct 
admissum,  hoc  est  scelerum  principatus,  ubi  pec- 
catum  obrepsit,  statim  et  lex  divinae  mansuetu- 
dinis  prorogari  debuit;  ne  si  continuo  vindica- 
tum  esset  in  reum,  homines  quoque  in  vindi- 
cando  (73)  nullam  patientiam  moderationemque 
servaront,  sed  statim  rcos  supplicio  darent.  Di- 
vinte  autem  sententiae  providcnlia  hujusmodi  cst, 
ut  magnanimitatem  et  patientiam  doceret  judices; 
ne  quis  pr?cpropere  raperetur  studio  vindictae,  et 
ipsa  deliberationis  immaturitale  punirot  innoxium, 
aul  pirnam  acerbaret  irati  (7'»);  nec  tamen  penilus 
inultum  esse  patcrctur  in  co  qui  null  i;a  pcrniten- 
tiam   sceleris   induissel.  ?74  Uepulit  enim   eum 


rit  involucrum,  et  quodam  carcere  isto  fuerit  ab-  ])  a  faoie  sua,  et  a  parentibus  abdicatum   separatfB 


soluta  corporeo;  in  ullum  superiorcm  revolans  lo- 
cum,  undo  noslris  infusa  visceribus  compassionc 
corporis  hujus  ingcmuit,  donec  commissi  guberna- 
culi  munus  impleret;  ut  carnis  hujus  irrationa- 
biles  motus  rationabili  duotu  regeret  et  coeroeret. 
Inde  est  quod  postea  prophctaj  in  captivitatem  cum 
populo  Judajorura  trunsierunt -,  ne  rcliqua  plebs 

(72)  Ita.  mss.  omnes.  Vet.  autem  cdit.,  obser- 
vandum  pulavit.  Sola  Rom.  edit.,  servamtum  pu- 
tavil. 

(73)  Ms.  unus  \'at.  cum  vet.  cdit.,  in  judicando. 
Alii  et  odit.  Koni.,  in  vindicando. 

(74)  Ita  edit.  omncs  inagno  conscnsu.  At  rass. 


habitationis  quodam  rclegavit  exsilio;  eo  quod  ab 
humana  mansuetudine  transisset  ad  s.-cvitiam  bc- 
stiarum.  Vorumtainen  non  homicidio  voluit  homi- 
cidam  vindicari,  qui  mavult  peccaloris  corrcclio- 
ncm,  quam  mortem.  Unde  in  Lamerh  sepluagios 
septics  vindicatur;  quia  gravior  culpa  ejus  est, 
qui  nec    post  damnationcm   se   corrcxit   aUcrius. 

duo,  acerlmrcl  ingrati  :  Alii  trcs,  accrrarct  irali  : 
quid  si  cum  Latinio  lcgas,  crralif  Uursus  hnc  ipao 
loco  odit.  Am.  atque  Era.  cuiii  mss.  V\»v.,  Div.  et 
Laud.,  ncc  tamcii  pcniluf  indultuui  rw.  Uill.  ac 
Rom.  cum  Vul.,  uiuUnm  es.v. 


379  S.  AMBROSII  380 

Cain  impetu  quodam  iraprovido  ante  peccaverat  :  »  interimere  eum,  qui  usque  ad  naturalem  termi- 

Lamech  utique  quod  in  altero  reprehensura  advcr-  num  mortis  suae  agenda;  habebat  spatium  pccni- 

terat,  cavere  debuerat.  Suo  quippe  judici  sententia  tentiae.  Excusare  posset  quod  se  redemisset  vel  sera 

debebatur,  ne  quis  passira  reum  esse  feriendum  actione  pcenitentis,  nisi  eum  prasmatura  pcena  ra- 

putaret.  Et  ut  ad  mysterium  venias,  non   debuit  puisset. 


«^*  IN  LIBRUM  DE  NOE  ET  ARCA  ADMOIMTIO. 


Etsi  dubitari  non  possit  quin  liber  De  Noe  el  Arca,  vel  potiu»,  uti  citatur  ab  Augustino  (Cont.  Jul, 
Pelag..  1.  ii,  c  2,  et  I.  iv,  Gont.  duas  epist.  Pel.  c.  11),  et  in  codice  Corbeiensi  nuncupatur,  De  Arca 
Noe,  Ambrosio  sit  ascribendus ;  affirraari  tamen  nequaquam  potest  eum  ad  nostram  aetatem  integrum 
ac  plane  incorruptum  pervenisse.  Lacunis  siquidem  et  frequentioribus  et  manifestioribus  interscin- 
ditur,  quam  ut  de  teraporis  in  eumdem  injuria  queri,  vel  incredibilem  scriptorum  oscitantiam  accu- 
sare  non  liceat.  Enimvero  ut  hic  ejusmodi  omissionum,  quae  suis  quaeque  locis  indicabuntur,  omnia 
exempla  non  proferamus,  evidentem  sane  ac  enormem  iva»8>.ou6i!iv  deprehendcre  est  in  illis  cap.  25 
verbis  ;  Sed  si  qiiis  cputas  forliores  sibi  crhibere  non  possit,  hujusmodi  tamen  habeat  passiones  qux  non 
noceanl,  sed  delectenl.  Ideo  in  principio  S.  Moijses  injormavit  nos  alque  in^truxit  de  insufflationc  animx, 
ul  7101!  laberemur  opinionibus  diversis  philosophorum,  elc.  Quae  hin,  amabo,  sensus  cohaerentia  et  conse- 
cutio  ?  Sed  planum  fiet  caput  ab  initio  perlegenti  non  modo  illum  e  Genesi  versum  :  Vcrumtamen  carnem 
in  sanguine  animx  non  comedetis  (Gen.  ix,  5),  praetermissum  esse  :  at  ea  quoque  desiderari  omnia,  qui- 
bus  haec  eadem  verba  sanctus  doctor  explicuerat,  et  unde  collegerat  in  hunc  modum  :  Ideo  in  principio, 
etc.  Constat  igitur  Ambrosianum  hoc  opus  mutilura  esse;  nec  proinde  mirum,  si  qu?B  inde  non  semel 
laudavit  Augustinus  [loc.  citat.)  illic  jam  amplius  non  repcriantur.  Dolendum  sane  optimos  quosque 
manuscriptorum  excidisse,  ac  nos  non  nisi  in  vitiosos  incidisse  ac  foede  eorruptos.  Nibilominus  tamen 
eorum  quos  nancisci  nobis  contigit,  ac  potissirauni  Corbeiensis,  Longipontini  ac  Vaticanorum  beneficio 
non  paucis  nec  levibus  nsvis  qui  in  editiones  irrepserant,  abstersis,  lucubrationem  hanc  multo  emen- 
datiorem  exhibemus. 

Hoc  in  opere  universira  quidem  Ambrosii  concilium  fuit  Noe  sancli  vitam,  morcs  gesta  et  tnenlis 
allitudincm  (cap.  i,  n.  1)  describere  :  sed  tamen  praecipua  ejus  cura  in  Arcae  constructione  ac  generali 
Diluvio  explicandis  collocata  est.  Singulas  sacra?  hujus  historiffi  partes  diligenter  expendit,  indeque 
sensum  cum  litteralem,  tum  spiritalem  sivo,  ut  ipse  loquitur,  altiorcm  exprimere  omni  industria 
adnititur,  ut  non  temere  aliam  ejus  commentationera  reperias,  ubi  majori  studio  in  utrumque  illum 
sensum  scrutandum  eruendumque  incubuerit.  Illic  etiam  aliorum  identidem  opiniones  non  sine  multa 
eruditione  in  medium  profert;  si  quid  tamen  ipsi  in  mentem  veniat  quod  videatur  anteponendum,  illud 
candide  ac  sine  ullo  supercilio  proponit. 

Quod  ad  Philonis  scripta,  tametsi  cum  de  Arca  Noe  atque  Diluvio  scripsisse,  cum  de  aliis  historiae 
patriarchae  ejusdem  partibus  tractatus  edidcrit,  non  videatur  a  fide  alienum;  utrum  tamen  revera  san- 
ctus  antistos  aliquem  hujus  auctoris  de  hoc  ipso  argumento  librum,  quem  imitaretur,  habuerit,  divinare 
non  possumus.  liiud  tantummodo  lieet  affirmare,  nonnulla  quae  ei  Philionanis  libris  De  Agricultura,  et 
sequentibus  delibata  fuerint,  in  hoc  tractatu  deprehendi. 

Exstant  similiter  in  eo  quajdam  quasi  vesligia  concionum  (cap.  i,  13,  19);  at  non  satis  clara  illa  qui- 
dera,  ut  eumdem  e  sermonibus  ad  populum  habitis  esse  compositum  pro  re  compcrta  asseveremus  : 
minime  tamen  dubium  est  pium  doctorem  quo  tempore  huic  lucubrationi  operam  dabat,  saepenumero 
in  fidclium  coetu  verba  fecisse.  Nunquam  onim  ille  commisisset  ut  solatia  sua  Ecclesia;  sibi  a  Christo 
demendata!  tum  deessent,  cum  maxime  necessaria  videbantur.  Erant  scilicet  luctuosissiraa  ea  tem- 
pora,  quippe  quK  ipsum  coegerint  statim  ab  exordio  hujus  operis  erumpere  in  hanc  verba  :  Pudel  filiis 
superviverc,  txdet  cum  tnt  advcrsa  audiamus  charissimorum,  lucem  hanc  carpere  :  ipsarum  Ecclesia- 
rum  diversos  fluctus  tempestalesque  vel  prxsentes  subire,  vel  animo  recipere,  quis  tam  fortis,  ut  palienler 
fcrat  ? 

Porro  illa  diflicilimorum  lemporum  mentio  nobis  quodammodo  facem  praefert,  cujus  ope  bujus  scri- 
ptionis  aetatem  detegaraus.  Non  deerunt  forsitan|qui  putent  non  alia  tempora  hoc  loco  intelligenda,  quam 
ea  quibus,  occiso  Gratiano,  fugatoquo  Vaientiniano  ac  Justina,  Ariana  muliere,  orthodoxis  omnibus,  ipsi- 
que  imprimis  Ambrosio  inimicissima,  qun?  non  ita  pridera  in  Mediolanensem  Ecclosiam  impotentia  mu- 
liebri  perbacchata  fucrat,  Maximua  tyrannus  totam  invasit  Italiam.  Cui  opinioni  et  illud  acccdet  subsi- 
dium,  quod  cum  damna  illa  non  nisi  anno  387  evenerint,  nihil  prohibere  poterit,  quin  commentationem 
hanc  al;i  libri  de  Pairiarchis  proxime  sccuti  sint.  Illos  quippe  iisdem  a  se  fuisse  subjunctos  Ambrosius 
in  priuri  libro  de  Abraham  videtur  innuere,  ubi  sic  praefatur  :  Quoniam  per  ordincm  hujus  quoquc  pa- 


381  LIBER  DE  NOE  ET  ARCA.  382 

triarchse  gcsla  condderare  animum  suhiit.  Verum  rum  calaraitates  illas  ita  deflGat,  ut  se  loqui  de  re  ma- 
gia  auribus,  quam  oculis  sibi  cognita  signifieet,  illud  arbitramur  commodius  quadrare  in  id  temporis, 
quo  posteaquam  Valens  imperator  qui  Ecclesias  omnes  atque  orthodoxos  immani  crudelitate  vexaverat, 
flammis  esset  absumptus,  ingens  barbarorum  ^26  multitudo  Thraciam  universam  atque  Illyricuin 
usquo  ad  Alpes  Julias  igne  ferroque  devastavit.  Quorum  irruptionem  dirissima  pestis  ac  fames  conse- 
cuta:  pene  quidquid  hominum  ac  jumentorum  barbaricos  gladios  vitaverat,  dcpastse  sunt.  Huc  adde  illa 
cognationcm  haud  exiguam  haberc  cum  iis,  quibus  .\mbrosium  noslrum  charissimi  fratris  sui  Patir; 
eodem  ferme  tempore  exstincti  mortem  prosecutum  esse  rcperimus.  Ncque  vcro  aliis  commentationi- 
bus  de  Patriarcliis  ita  connexum  putamus  huncce  librurn,  ut  cas  non  potuerit  aiiquot  annorum  inter- 
vallo  praccurrere.  Favet  huic  opinioni,  tum  quod  illae  non  turbatis,  sed  pacatis  temporibus  videantur 
in  lucem  cdita? ;  tum  quod  initio  libri  rft' /Mcp/i  cum  alios  patriarchas  reconseat,  Noafhi  quasi  de  eo 
jiim  oblitus,  sesc  scripsisse  non  meminerit.  His  itaque  do  causis  nihil  succurrit  vorisimilius,  quam 
ut  eidem  operi  tribuamus  annum  .379;  sub  quod  etiam  tempus  multa  ab  Ambrosio  subliraiter  scripta 
Chronicorum  testanlur  conditores  (Prosper,  Cassiod.,  et  cret.).  Nam  quod  libros  De  Officiis  (lib.  i,  c.  19) 
in  quibus  eum  de  quo  disputamus,  laudatum  constat,  Baronius  et  qui  ejus  secuti  sunt  auctoritatem, 
anno  377  negant  dici  posse  antiquiores,  nobis  quidem  hac  in  re  noa  ita  facile  cum  illis  convenict.  Scd 
alius  erit  hujus  difficultalis  examinanda;  locus.  Interim  hic  omittendum  non  arbitramur  Ambrosium 
in  hoc  libro  Dc  Noe  el  Arca  (cap.  17)  prodidisse,  in  Italia  Indictionum  usum  recenti  meraoria  fuisse  re- 
ceptura. 


SANCTI    AMBROSII 

MEDIOLANENSIS  EPISCOPI 

DE   i\OE  ET  ARCA 

LIBEU  UNUS  ('\ 


9^3    CAPUT  Pni.MLWI.  A      2.  Unde  et  Noedicitur,  quod  Latinedicitur  justus 

Noe  virum  justum,  qui  ad  renovandum  semen   liomi-      vel  requies.  Denique^  et  parentes   ejus    dixerunt: 

7ium  reiiclus  luit,   omnium   imitationi   proponen-      Qu\a  hic  lacielnos  rcquicscere  ab  oneribus,  efa  tri- 

dum  essc  :  ut  et  nos  ah  omm    istius  muudi  sollici-        ,.,•       ,      ,  .       ,  i-   ■,  n  „       ,n 

tudine,  afque  operibus  iniquitatis  requiesramus.  ''''"''  '''  "  '"''"  '"'  »'aledi.ml  Dommus  Deus  {Gen.y, 

2'J).  Quod  utique  si  ad  ea  qua;  factai  sunt  referen- 
dum  putes,  cum  diluvium  sub  eo  factum  sit,  non 

,    ,.    ,,  „    ,.      .      ,  requies  hominibus,  sed  interitus  videatur  illatus : 

Nam  cum  ipsa  prophetia  (Jm'm.  XVII, '.))  dixcrit   2)  .    .  ,  ,  ,  .      . 

.,  ■■   ,r,.  .,•  ,•••.•  nec  remissio  malorum,  sed  cumulus   miseriarum. 

nihil  difncilius  quam    hominis   intcnora   compre-  ...  ......  ,  ..  ,      . 

,  '         .     ,.„„  •,      \  \erum  si  lusti  viri   menlem   considcrcs,   advertas 

justitiam  solam   esse,  quos  alliis  potius  828  nata 


i.  Noe  sancti  adorimur  vitam,  mores,  gosta,   al- 
titudinem  quoque  mentis  explanare,  si  possumus, 
Nam  cum  ipsa  prophetia  (Jerctn.  xvii,  9)  dixcrit  (2 
nihil  difficilius  quam    hominis   intcriora   compre- 
bendere,  quanto  magis  difficile  viri  justi    mentem 

coenoscere?  Etenim  qucm  Dominus  Deus  ad  reno-  j"-^""-"  ■•  •^"•"■■'  <-■'■=•-,  >,„..,„...,..  ,.^v.,..,  ,,...,  ....... 

°  ,                    ,        .^                      .,  est,    quam    sibi  :  non   quod  sibi  utile  cst    qu.rrat, 

vandum  somen  nominura  reservavit,  ut  esset  lusti-  ,          ,          .,         ,                       .             ,.    ■.      , 

,...,.               ,                            ,''      .  sed  quod  omnibus ;  haec  nos  requiescere  tacit   ab 

tiae  seminariura ;  dignum  est,ut  nos  quoquedescri-  .,        .■■..■,.                 .      .     .-.■ 

.                       ,  .    .  °.                   •      ^      '       .  operibus   miquilatis,  hajc  revocat  a  tnstitia ;   quia 

bamus  eum  ad  imitalioncm  omnium,  et  requiosca-  ,                    ....            ■,.■,.■ 

..    .              ,.     ,,.  .      ,.  '  dum  eaquoe  ustasuntgerimus.nihil  limemus  purnj 

mus  in  eo  ab  omniistiusmundi  sollicitudini;,quam  ,.     '         •,   ,            ,   i                         ,  , 

..,.,..            ....              .               '    ,  conscicntiicsecuritate^nondolemusi^ravemdolorcm. 

quotidie  divcrsis  exagitationibussustinemus.Pudet  -Kru-,      ■        ■         i       •     ■    j  i     ■     •.                 i 

„,..                .                ,                        ,                 ,.            D  Nihil  enim  esl  quod  majoris  doloris  sit,  quam  ciilp.c 

filiis  supervivere,  t.-edet  cum  tot  advcrsa  audiamus  o  ,        ,,       .                  ..          ,            .          , 

,     .     .             ,'    ,           ,                       .              „  reatus.  lle^iuiescamus  ctiam  ab  omni  cura  tcrreiiaj 

cnarissimorum  Ji,  lucem  hanccarperc  :ipsaruraLc-  ...                               ... 

,    .            ,.             „                                          ,  conversationis,  qua;  corpus  noslrura  atque  aniinam 

Clesiarum  divcrsos  tUictus  teinpestatosquo  vcl  pr.-c-  ,            ,.,              .  j  ,     ■,          ■,               ,,     ■. 

,      .             .    '          .    '       „    '.  Irequcnlibus  vexat  doloribus,  vitamquc  atterit. 
sentes  subire,  volanimo  recipcre,  quistam  fortisut 

paticntcrferat?  Etidco  nubis  quoqueaffcctandahKC  CAPUT  II. 

requies  fuit ;  ut  dum  Noe  sanctum  majorc  intcntio-  ^„  • ,  „,,„,,•„„  ^.,,^^„„,  ^,,,,.   ,ig„i,;,a,t.    qutdvc   <  rdo 

ne  consideramus,  reficiamur  et  nos,  sicut  omne  gc-  ,/„„  ,//„  r.renscnlur:'  kl  e.rcmph  in$lruct;c  acici, 

nus  inilloroqiiicvit  ab  oporilius  suisatquo  mccstitia.  (ir  niilur:c  iiisius  inslilut,,  e.vponitur.  Dcniquc  cur 

(1)  Scriptus  circ.  an  :i79.  cst  prophcti.-e  nomine  Srripturam  cilurc  :  poluitla- 

(2)  Cod.  Vat.,  Corb.  ct  Longipontinus,  1'lnlosnphia  meii  illud  imitari  c.v  o[).  11  Pelr.  i,  21. 
diteril.  Ncc  forsam  malo;  non  enim  Ambrosio  inoris  (.3)  llom.  odit.,  clarissimorum. 


S83 


S.  AMBROSII 


384 


in  declarandis  eorum  generationibus   f»u«r/ater  A.aciei  suscipiat  qum  plus  laborat;  virtuaenim  bella- 


ordo,  fuse  declaratur. 

3.  Huic  vero  tres  filii  nati,  Sem,  Cham,  Japhet. 
Quse  nomina  significant  boiiiim,  et  maltim,  et  indif- 
ferens,  ut  et  naturce  gratia  bonitatem  habuisse,  et 
malorum  tentamenta  ei  nequaquam  defuisse,  et 
in  indifTerentibus,  hoc  est,  velut supellectili  virtutum 
abundasse  videatur.  Qua  ratione  autem  malum  in 
medio  posuerit,  ratio  evidens  est :  quianaturic  bo- 
num  omnibus  inest :  nec  quasi  naufragos  in  lucem 
projicit,  sed  suffulsit  et  viribus  ;  ut  non  oppriman- 
tur  tentamentis  malitiie,  nectanquam  invalidi  suc- 
cumbant :  sed  munit  et  vestit  velut  quibusdam  te- 
gumentisindifferentibus,  qus  sunt  salus,  valetudo, 
bona,  pulchritudo,  irapigritia,  diviti»,  gloria,  gene- 
ris  claritudo;ut  ea  dote  muniti  tueantur  bonitatem 
naturae,  et  malum  illud  includant,  ne  possit  noce 
re,  et  quasi  clausum  strangulent. 

4.  Nonne  cernimus  velut  aciem  quamdam  virtu- 
tum  ordinatam  in  prslium  ;  ut  inferiores  in  medio 
sint,  dextera  laevaque  velut  in  cornibus  validiores, 
per  quos  tota  acies  robur  accipiat  ?  Unde  et  quidam 
poeta  Grsecus  ait :  xaxoi;  6'  i?  999  (j.£(t<jov  tKT.<s<sfj 
(Homer.,  lliad.  \),  hoc  est,  malos  autemin  medium 
inseruit.  Ita  ergo  et  naturaquasi  bonusdux,  impe- 
rante  Deo,  qu<E  nos  ad  hujus  mundipraeliagenera- 
re  noverit ;  quae  bona  habet,  primo  ordine  consti- 
tuit ;  qus  officiant,  secundo;  quse  adjuvent,  tertio; 
ut  tanquam  in  medio  inclusus  hostis,  geminatis 
quocunque  se  contulerit,  opprimatur  viribus  :  ne 
singulas  eorum  (4)  velut  sequatis fatigentur  praeliis 


toris  difficilioribus  locis  est  necessaria;  sicut  etiam 
boni  custodis  praesentia  ibi  frequentior,  ubi  muri 
fragiiiores.  Ac  ne  qua  pars  sine  defensoresit,  dum 
illud  bonum  inclinatiora  sustentat,  tuncillud  indif- 
ferens  locum  superiorem  suscipit,  velut  deputante 
sibi  eam  partem  perfectiori  bono  ;  nihil  enim  vir- 
tute  perfectius.  IndifTerentia  autem  non  habent  ro- 
bur  validae  virtutis,  sed  ejus  augent  et  diffundunt 
gratiam.  Unde  Japhet  dictus  est,  quod  laliludo  si- 
gnificatur  Latine. 

CAPUT    III. 
Secuturo  diluvio  universam  generationem  ideo   abun- 
dasse  filiorum  procreatione ;  ul  bona  concessa  divi- 
nx  benignitati,  eadem  revoeala  ac  pcBnas  irrogatas 
nostrx  ijuquitali  imputemus. 

6.  Nec  solum  sanctusNoe  abundavit  filiorum  ge- 
neratione  ;  sed  etiam  universa  se  effudit  quam  ma- 
xime  eo  tempore  generatio.  Quod  non  otiosum  vi- 
detur.  Secuturo  enim  diluvio  non  debuit  aestimari 
defuisse  gratiam  fecunditatis  illi  generationi,quam 
diluvia  absorbuerunt  :  ut  quod  fuit  humani  gene- 
ris  abundantia,  divinae  deputetur  gratis  ;  quod  di- 
luvium  930  secutum  est,  nostris  ascribaturiniqui- 
tatibus,  qui  peccatis  nostris  avertimus  Domini  mi- 
sericordiam.  Sic  et  in  posterioribus  invenies,quod 
secuturam  ^gypti  sterilitatem  prascessit  totidem 
annorum  fecunditas  (Gen.  xli,  26  27).  Principale 
est  enim  virtutis  inchoare  a  beneficiis,  et  praesemi- 
nare  gratiam.  Unde  et  David  ait  :  Misericordiam  et 
judicium  cantabo  iibi,  Domine  {Psal.c,   1).   Praecedit 


et  evadendi  de  angustiis  naturalibus,    ac  serpendi  C  beneficii  gratia,  sequitur  censura  sobriae   discipli- 


latius  facultatem  haberet. 

5.  Sed  quia  ubi  generantur,  hic  ordo  est,  ubi 
autem  generant,  Japhet  primo  loco  scribitur,  ter- 
tio  Cham  ;  ideo  ne  contraria  nos  posterioribus  di- 
xisse  quis  arbitretur,etiam  illius  loci  explananda  ra- 
tio  est.  Bonum  quidem  quod  velut  in  quadam  na- 
turae  nobilitate  est  prascedit :  malum  autem  sequi- 
tur;  sunt  enim  cogitationes  mentis  contrariae,  quae 
utique  oriuntur  postea.  Haec  quamdiu  velut  intus 
clausa  sunt,  nec  tanquam  in  herbis  germinant,  quo- 
dam  sinu  bonae  mentis  foventur,  ne  prodeant.  Nam 
quandiu  in  voluntate  est  malum,  ncn  in  evTeXe/eia, 
hoc  est  in  opere  atque  elfectu,  bonitas  mentis  gu- 
bernatoris  velut  auriga;  modo  cohibet  vel  refrenat 


naa.  Divinum  est  igitur  quod  bona   praemittuntur, 
nostrnm  quod  mutantur. 

7.  Ipse  hoc  declaral  Deus  dicens  :  Non  permane- 
bil  spiritus  meus  in  hominihus,  quiacarnessunt  {Gen. 
VI,  3).  Spiritus  sanctus  spiritus  sapientiae  est,  spi- 
ritus  cognitionis.  Habet  ergo  sapientiam,  habet  et 
disciplinam,  sicut  et  de  Beseleel,  qui  sacrum  ta- 
bernaculumdivino  oraculo  jussusest  facere,aitScri- 
ptura  :  Quia  repletus  est  spirilu  prudentis;  et  disci- 
pliuce  [Exod.  XXXI,  3).  Hic  ergo  spiritus  datur  ho- 
minibus,  sed  non  permanet.Quaautem  rationenon 
permanet,  causa  proditur,  quia  caro  sunt.  Carnis 
enim  natura  disciplinae  repugnat,  quia  voluptali 
obtemperat.  Denique  de  solo  Domino  Jesu  scriptum 


malitiam  tentantem  prorumpere  ;   cum  vero  effer-  ri  est :  Super  quem  videritis  Spiritwn  descendentem  de 


buerit,  atque  in  ulcus  eruperit,  ne  possit  latius 
serpere,  et  finitima  contaminare;  tuncjusta  succe- 
dit  providentia,  ne  illud  indifferens  quod  vulgo  se- 
cundum  bonum  dicunt,  velut  loco  cedat,  cum  jam 
ferventi  malo  non  possit  resistere.  Itaque  ne  latius 
fundat  virus  noxium,  et  plurimas  inficiat  generando 
corruptiones,  illud  primum  bonum  quod  natura  bo- 
num  est,  dum  locum  mutut,  ordinem  mutat  ;  ut 
quasi  laboranti  cornui  opem  ferat,  et  eam  partem 


ccelo,  et  manenlem  super  eum,  tiic  est  qui  bapliiat 
Spiritu  sancto{Joan.  i,  33).  In  eo  enim  manebat, 
quem  nulla  corruptelae  carnalis  impedimenta  revo- 
cabant,  quominus  incorrupta^  et  impermistce  ordi- 
nem  disciplinae  teneret,  cujus  caro  non  vidit  cor- 
ruptionem. 

CAPUT  IV. 
Giganlibus  qui  vixerunt  xtate  Noe,  similes  esse  ho- 
mincs  cultui  carnis  sux  studentes.Qui  dicanturfilii 


(4)Edit.  Rom.,  singulx earujn.  Melius  vet.  et  mss.,      et  Long.  praeferunt  fatigare.iiQn  aspernanda  lectio, 

eorum.  Referturenim  ad  qux  Ifona  habet si  pro  singulas,  quae  vox  ubique  habetur,  legeretur 

gux  adjuvent.  Eodem  loco  ubi  edit.  fatigenlur,  Corb.      singula. 


38S 


LIRER  DE  NOE  ET  ARCA. 


386 


Dei;et  quo  paclo  Deus  dicaliir  iiasei  aut  moveri:  A  Deus  cogiial  sicut  homiaes,  ut  aliqua  ei  nova  8uc- 


quare  etiam  irrationahilibus  proptcr   hominis   pec 
catutn  (ieletis,  Noe  gratiatn  upud  Deum  inveneril. 

8.  Gigantes  autem  erant  in  terra  indiebusitlis  {Gen. 
Vi,  4).  Non  poetarum  more  gigantes  ilios  terrae  fi- 
lios  vult  videri  divinaa  Scripturae  conditor :  sed  ex 
angelis  et  mulieribus  generatos  asserit,  quos  hoc 
appellat  vocabulo,  volens  eorum  exprimerecorpo- 
ris  magnitudinem.  Et  consideremus,  ne  forte  gi- 
gantum  sint  similes  homines  cultui  studcntes  car- 
nis  sus,  animae  autem  nullamcuram  habentes  :  si- 
cut  illi  qui  de  terra  secundum  poeticam  fabulam 
orti,  mole  corporis  sui  freti,  feruntur  habuisse 
contemptum  superorum  (5).  Andispares  asstimandi 
sunt  qui  cum  ex  anima  ronstent  et  corpore,  men- 
tis  vigorem  quo  nihil  habetanima  pretiosius,  aver- 
santur,  et  se  carnis  hujus  imitatores  velut  mater- 
naECxhibent  stoliditatis  hceredos?  Ilaque  in  vanum 
laborant,  ccelum  votis  usurpantcs  superbis,  et  ter- 
renis  operibus  incubantes,  qui  electione  inferioris, 
et  contemptu  supcrioris  consortii,  tanquam  volun- 
tariis  obnoxii  peccatia  graviori  condemnanturseve- 
ritate  (6). 

9.  Plerumque  Angelos  filiosDei  vocat  Scriptura; 
9SI  quia  es  nuUo  homine  generantur  anima?  (7). 
Itaque  riros  fideles  filios  suos  dicere  non  est  asper- 
natus  Deus.  Sicut  ergo  viri  probabilis  vit»  filii  Dei 
vocantur  (/ofr.  i,  6;  Psal.  lxxxi,  6):  ita  quorum 
darnalia  sunt  opera,  hos  filios  dicimus  carnisScri- 
pturarum  auctoritate.  Dicit  snim  Joannes  evange- 
lista :   Quia  quotquot   Domtnutn    Jesum  receperunt, 


cedat  sententia  ;  neque  irascilur  quasi  mutabilis  : 
sed  ideo  haec  leguntur,  ut  exprimatur  peccatorum 
nostrorum  acerbitas,  qu:c  divinam  meruerit  offen- 
sam  ;  tanquameo  usque  increverit  culpa,  ut  etiam 
Deus,  qui  naturaliternon  movetur  autira,  aut  odio, 
aut  passione  ulla,  provocatus  videatur  ad  iracun- 
diam. 

10.  Minitatus  est  pra;terea  quod  deloret  homi- 
nem  :  Ab Itoniine,  inqoit,  us/ueadpecits^el  a  reptili 
bus  usquc  ad  voldlilia  co-lidelebo  iGt'«.vi,7;  vii,4). 
Quid  Isserant  irrationabilia  ?  Sed  quia  propter  ho- 
miuem  illa  facta  erant,  eo  utiquc  deleto  propter 
quem  lacta  sunt,  consequens  erat  ul  etiam  illa  de- 
lcrentur,  quia  non  erat  '_|ui  his  uteretur.  Sensu 
r,  autem  altiorc  illud  manircftatur,  quia  homo  mens 
est  quse  est  rationis  capax  ;  homo  enim  definitur 
animal  vivum,  mortale,  rationale.  Principali  igi- 
tur  exstincto,  eliam  sensus  omnis  exstinguitur  ;  eo 
quod  nihil  reliqui  ad  salutem  supersit,  cum  salutis 
fundamentum  virtus  defecerit.  Ad  condemnationem 
autem  casterorum,  et  adexpressionempiotatis  divi- 
nae  dicitur  Noe  apud  Deum  gratiam  invenisse.  Si- 
mul  ostenditurquod  hominem  justum  non  obum- 
bret  aliorum  ofl^ensio,  quando  ipse  ad  totius  gene- 
ris  reservatur  seminarium,  qui  non  generationis 
nobilitate,  sed  justitia;  et  perfcctioiiis  merito  lau- 
datur.  Probati  enim  viri  genus  virtutis  prosapia 
est ;  quia  sicut  hominum  genus  homines,  ita 
animarum  genus  virtutes  sunt.  Etenim  familiae 
hominum  splendoregeneris  nobilitantur:  animarum 


dedil  eis  potestalem  filios  Dei  fieri,  his  qui  credunt  in  ^  autem  clarificatur  gratia   splendore  virtutis 


nomine  ejus,  qtii  non  e.TS(tnguitiibus,nequeexvolun- 
tate  carnis,  neque  ex  volutitate  viri,  sed  ex  Deo  nati 
sunl  [loan.  i.  12,  13).  Ideo  postea  habes  quia  ira- 
tus  Dominus  est,  quodiam  quamvis  cogitaret,  hoc 
est  sciret,  quia  homo  positus  in  terr»  regione, 
carnem  portans,  sine  peccato  esse  non  possit  (ter- 
ra  enim  velut  quidam  tentationum  locus  est,  caro- 
quc  corrupteliB  illecebra)  ,  tamen  cum  haberent 
mentem  rationis  capacem  virtutemqueanimae  infu- 
sum  corpori,  sinc  consideratione  aliqua  in  lapsum 
ruerunt,  ex  quo  revocare  se  nollent.   Neque   enim 

(5)  Itaedit.  At  mss.  Corb.,  Vat  et  Long.,  eon- 
temptum  superiorutn.  Et  post  pauca  edit.  omnes, 
mettlis  vigari.  .  .  ;  prisca;,  aversanlur  ;  recentiores, 
adversatilur.   Nos  vero  locum  restituimus  ex  mss. 

(6)  Vet.  edit.  securitatc.  Quae  quidem  lectio  mini- 
me  absurda  est,  cum  nulla  popna  sitgravior,  quam 
in  pcccatis  volunlariis  socuritas  ;  attamen  mss. 
\c^\\niseveritate,  quod  magiscongruit,  cura  Philone 
lib.  "cKi  itptirro/  t6  fiilm,  undc  locum  hunc  imi- 
tutus  videlur  Ambrosius. 

(7)  Vocem  «nij««.' edit.  llom.  sustulit,  forsitan  ut 
superfluam.  Sixtus  autem  liibi.  1.  v,  ann.  77, 
paulo  alitor  hunc  Ambrosii  locum  rotulit,  his  nem- 
pe  vorbis  :  1'lerntnque  litios  Dei,  seu  iiros  fideles 
Scriptura  angelos  vociil,  etc.Sed  undo  hoc  sumpturn 
quis  divinet?  Voluit  haud  dubie  Vir  doctissimus 
sic  ostendero  hanc  non  fuisse  Ambrosii  opinionem 
ut  ex  ungelis,  naturis  scilicet  spiritualibus,  et,  ut 
cum  Philonc  loquiimur,  ■Yjya';,  vcrum  ex  liiiis 
Seth,  nimirum  JustithomiaibutgigaQtes  generatoi 


«3»  CAPUT  V. 

Terram  iniquilate  hominum  fuisse  corruptam  :  item 

otnnis  hoininis  letnpus  anle  Dominutn  esse  duplici 

modo  inlclliyi  :  denique  pro  tolo  honiine  carnetn 

sumi,  cujiis  illcccbris  anitna  nostra  corrumpilur. 

11.  Corrupla  esl  atdem  terra  coram  Deo,  et  iin- 
pteta  est,  inquit,  itiiquilate  [Gen.  vi,  11 U  Cnusa  ter- 
rena;  corruptel.o  manifesta  ost,  eo  quod  iniquitas 
hominum  terram  corruperit.  Unde  et  Uominus 
Deus  ait :  Tcinpus  oinnis  hominis  venit  ante  me. 
quia  repleta  est    lerra   iniquiUUibus  suis  \S)   [Ibid. 

esse  crederet,  quemadmodum  interpretalur  Augu- 
stinus,  de  cic.  Dei,  1.  xv,  c.  23.  Vcri  tamen  similius 
est  Ambrosium  Philonis  sententinm  ac  verba  hoc 
0  loco  mutuatuin  dc  angelis  malis,  quos  iii  aere  ver- 
sari  docct,  locutum  csse,  sicul  id  clarius  oxposuit 
in  Psal.  cxviii.  serm.  2,  versu  ult.,  quod  quidcm 
nec  ipsemet  Augustiiuis,  quxst.  li  in  Geii.,omnino 
ausus  cst  improbaro.  Quanquam  ingenue  fateamur 
Doctorom  nostrum  anti^iuis  Patribus  qui  ha.>c  ea- 
dem  bonis  angelis  attribuiinl,  liic,  et  in  fin.  I.  ide 
Virgin.,  subscriberc  potuissc.  linruin,  si  vacul,  se- 
riem  longuin  vidobis  apud  cumdom  Sixt.  Inco  cit., 
Pamel.,  Purud.  i,  Tert.,  ot  Coquffuni  in  23  I.  xv 
de  civ.  Dei.  C;otcrum  idem  ipsc  Aiiibr.  niultis  locis 
angelos  atquc  animas  natura  essc  incorporea  clure 
prolitetur. 

(8)  Edit.  Rom.,  tempiis  otnniutn  hominutn  venit 
coram  inc,  quia  replcta  esl  lcrra  iniqiiiUile  abeif.  Ita 
etium  inlru,  sed  utroquo  loco  conlra  ms».  el  vet. 
odil,  auctoritatem, 


387 


S.  AMBROSII 


388 


13).  Tempus  quidem  omnium   hominum    in    con-  A  manus,  brachia,    femora,    et   crura    quadriparlita 


spectu  Dei,  et  in  ejus  voluntate  cst.  Non  enim,  ut 
vulgo  aiunt,.fatale  decretum  alligalur:  sed  tamen 
sperialiter  (9)  hic  dictum  JDUto,  quia  in  Evangelio 
Dominus  redempturus  hominumgenus  passione  sui 
corporis,  et  emundaturus  sanguine  suo,  sacramen- 
toque  baptismatis,  ait  :  Palcr,  vcnit  hora,  clarifica 
Filium  tuum,  ut  ct  Fitius  tuus  clari/icet  te  (Joan. 
XVII,  1).  Ergo  quia  in  diluvio  per  arcam  Noe  ser- 
vutae  sunt  reliquiae  generis  humani  ad  seminarium 
reparationis  et  renovationis  futurffi,  ideo  prremisit 
hic  :  Toiipus  oiiiiiis  /lominis  vcnit  ;  quia  rcpleta  cst 
terra  iniquilatibus  suis.  Hoc  in  figura  ;  in  veritate 
autem  ait:  Reliquix  per  ditoctionem  gratise  saiv<e 
factss  sunt  [Hom.  xi,  5)  .Ideoque  exclamat  Apostolus 
dicens  :  Supcrabundavit  pcccatum,  ut  superabunda- 
ret  el  gratia  (Rom.  ^,20). 

12.  Gorrupil,  inquit,  omnis  ccuo  viani  suam  [Gcn. 
VI,  ^2).  Carnem  hic  posuit  pro  homine  terreno,  in 
quo  carnis  illeccbra  viam  ejus  corruperit.Qui  si  in- 
tellexisset  quod  munus  accepisset  a Deo,  non  utique 
passus  esset  ut  caro  obstaret  aninice  virtutibus. 
Itaque  caro  causa  fuit  corrumpendffi  ctiam  animaj 
quas  velut  origo  et  locus  est  quidam  voluptatis(lO), 
ex  qua  velut  a  fonte  prorumpunt  concupiscentia- 
rum  malarumque  passionum  flumina,  lateque  ex- 
undant.  Quibus  demergitur  animae  quoddamexcus- 
so  gubernatorc  remigium,  cum  ijisa  rnens  velut 
quibusdam  tempestatibus  et  prooellis  victa  loco 
suo  cedit.  Pulchre  autem  ail,  quia  homo  viam  na- 
turs  suae  corrupit.  Nam  via  sua  in  paradiso  erat  in 


quis  non  ipso  visu  (12)  adverlat  ?  Sunt  autem  plc- 
raque  corum,  et  si  non  ejusdem  longitudinis,  aut 
latitudinis  ;  tamen  quae  analogiam  ita  servent,  ut  in 
iis  quoque  congrua  mensura  ratioque  concurrat : 
longitudo  prolixior  quam  latitudo  sit,  latitudo 
quani  altitudo.  Kt  sicut  ligni  arca;  trina  distantia 
est :  siquidem  trecentorum  culntorum  longitudi- 
nem,  et  quinquaginta  cubitorum  latitudinem,  et 
triginta  cubitcrum  altitudinem  servandam  esse  prae- 
scripsit :  ita  et  in  nostro  corpore  summa  est,  et 
media,  ct  minima  distantia.  Summasecundum  lon- 
gitudinom,  media  secundum  latitudinem,  minima 
secundum  altitudinem  :  totum  tamen  corpusattex- 
tuin  ex  singulis  membris  quadratum  videtur.  Nam 
P  et  usu  ita  est,  ut  eos  quadratos  dicamus,  quos 
nec  enormes  proceritate,  et  validos  robusti  quali- 
tate  corporis  aestimamus. 

14.  Quid  ctiam  sibi  vult  quod  ait :  Nidos  facies 
in  arca  [Ibid.],  nequaquam  silendum  videtur.  Na- 
turaliter  enim  dictum  arbitror,  eo  quod  omne 
corpus  nostrum  attextum  est  sicut  nidus  ;  ut  spi- 
ritus  vitalis  omnes  partes  viscerum  penetret,  at- 
que  de  principali  nostro  fundat  se  per  artus  sin- 
gulos.  Nidi  quidam  sunt  oculi  nostri,  quibus  se 
visus  inserit.  Nidi  surit  nostrarum  sinus  aurium, 
per  quos  auditus  se  infundit,  et  velut  in  foveam 
altam  dejicit.  Nidus  est  narium,  qui  ad  se  odorem 
attrahit.  Nidus  est  quartus  major  caeteris 
hiatus  oris,  in  quo  nutritur,  donec  adolescat 
sapor ;  et  unde  vox  evolat.    In    quo    latet   lingua 


illo  beatitudinum  tramite,  in  illo  virtutum  flore,  et  C  quae  velut  organum  vocis,  sonos  ejus  artifici    sua 


in  illa  incorruptibili  gratia,  quam  viam  terrcnis 
inquinavit  vestigiis.  Alii  habent:  Yiam  ipsius,  hoc 
est  Dei.  Hoc  solet  verbo  Domini  declarare  (11). 

CAPUT  VI. 

De  constructione  arcx,  in  qua  hnmiini  corporis  figu- 

ra  dcscribitur ;  el  ciijus  nidi  sinyulasejusdcm  cor- 

poris  humnni  partes  signiticant.  Quomodo  illa'  bi- 

tumine,  ut  firmitcr  sibi  colixi'eant,  sint  linienda;. 

13.  Sed  jam  de  ipsa  Noe  arca  dicendum,  quam 
si  quis  velit  impensius  considerare,  inveniot  in 
ejus  aedilicatione  descriptam  humani  233  figuram 
corporis.  Quid  est  enim  quod  ait  Deus  :  Fac  igilur 
tibi  arcam  de  liijnis  quadratis  {Gen.  vi,  14)?  Qua- 
dratum  certe  hoc  appcllamus,  quod  omnibus  bene 


vitate  modulatur  ;  et  cum  sit  ipsa  irrationabilis, 
rationabilem  vocem  exprimit.  Nidus  est  hemicra- 
nium.  Nidus  est  membrana  illa  quae  cerebrum  fo- 
vet,  et  intra  cohibet.  Nidi  sunt  viscera  pulmonis 
et  cordis.  Spiritus  quidem  nostri,  hoc  est,  ejus 
quem  carpimus,  et  quo  alimur  in  hac  vita,  ni- 
dus  est  pulmo :  sanguinis  aulem  et  spiritus  nidus 
est  cor.  Duo  sunt  enim  ejns  uteri :  unus  quo  san- 
guinem  velut  quodam  sinu  suscipit,  et  transfundit 
in  venas  :  alter  quo  rigatus  ex  illo  superiori  de- 
ducit  in  arterias  jugi  meatu.  Ossa  quoque  vali- 
diora  nidos  habent.  Sunt  enim  intus  cavata,  in 
quibus  foraminibus  est  mcdulla.  In  visceribus 
ipsis  mollioribus  nidi  cupiditatis  aut  doloris  sunt. 


consistat  parlibus,  etconveniat  sibi.  Itaque  et  Deus  q  Et  alia  siquis  consideret,   etiam   plurcs   nidos  in- 


auctor  nobtricorporis,  natur.Tqno  fabricatorastrui- 
tur,  et  opus  ipsum  pcrfectum  esse  iis  sermonibus 
significatur.  Quadrata  autem  hominismcmbraesse 
evidens  ratio,  si  consideres  pectus  hominis,  consi- 
deres  ventrem  pari  mcnsura  longitudinis  ct  latitu- 
dinis,  nisi  cum  voluptalibus  ct  epulis  ventre  dis- 
tento  mensura  naturalis  exceditur.  Jam  pedes,    et 


veniet  in  hac  fabrica  humani  corporis.  Unde 
puto  et  illum  in  Psalmo  non  solum  mystice,  sed 
ctiam  naturaliter  dixisse  :  Etenim  passer  irivenit 
sibi  domum,  et  turtur  nidum  iibi  reponat  puUos 
234  suos  [Psal.  lxxxiii,  4).  Est  enim  jam  in  hoc 
corpore  nidus  pudicitiae,  in  quo  erat  nidus  irra- 
tionabilis  concupiscentia;.  Sed  ubi  ante  partus  de- 


(9)  Rom.  edit.  so]a., Sjnritalilcr. 

(10)  Sic  edit.  Mss.  autem,  vctut  rcijio  quxdam,  et 
tocus  cst  volujUatis. 

(11)  Edit.  omnes,  Domini  declarari.  Melius  mss., 
Domini  declarare.  Subintelligendum  enim,  Scriptura 


viam.  Pendet  autem  hujus  loci  sensus  ex  eo  quod 
legatur  apud  LX.X,  t+.v  656v  aito:.  Videsis  Nobilii 
notas  ad  illum  versum,  et  Philonem  lib.  'Oti   iTps- 

{\2)  Ita  Corb.  et  Long.  Edit.  vero,  ipsousu. 


389 


LIBER  DE  NOE  ET  ARCA. 


39n 


formes  nutriebat  libido,  ibi  nunc  decora;  castitatis  A  ait  :  Ucuii  sapieniis   in  cajiite  cjus  (Eccte.  ii,  14j 


adolescit  haereditas. 

15.  Illinies,  inquit,  ecim  bilumine  {Gen.  vi,  14). 
Kx  multis  ossibus,  nervisque,  et  caBteris  aliis 
constat  humanum  corpus.  Et  foris  igitur  et  intus 
apta  compage  connexum  sibi  adha:ret,  et  habitu- 
dine  propria  quam  49t,v  Graeci  dicunt,  tonetur ; 
ut  intus  clausus  spirilus  qui  infunditur,  vel  spiri- 
talis  substantia  quae  intus  operatur,  veluti  ge- 
minis  constricta  vinculis  non  evagetur  :  sed  ad 
unitatem  aptam  et  continentera  (12*),  connexio- 
nemque  vadidam  cohibetur.  Ideo  bitumine  con- 
stringi  arca.jubetur;  est  enim  bitumen  vehemen- 
tis  ad  constringendum  naturao.Undc  Grscae  dicitur 
viip9a,  Ttapi  tou  auvizTsiv,  quod  disjuncta  connectat, 
nexuque  constringat  indissolubili,  ita  ut  naturali 
unitate  sibi  credas  convenire.  Ob  hanc  causam  in- 
tus  et  foris  bitumine  arca  constringitur,  ne  conne- 
xio  illa  facile  rumpatur. 

CAPUT  VII. 
Arca  Noe  cum  Arca  fwderis  comparatur ;  cujus  di- 
mensionihus  denotari  ostenditur  singulas  humani 
corporis  partes  ad  usum  aliquem  el  decorem  csse 
composilas. 

16.  Alibi  autem,  hoc  est,  in  Eiodo  etiam  deau- 
ratur  foris  et  intus  Arca  illa  (Exod.  xxv,  H), 
quae  in  sanctis  est  mundi  intelligibilis  imitatrix 
imago.  Sicut  enim  pretiosius  aurum  bitumine  : 
ita  illa  quae  in  sanctis  est  arca,  quam  ista  pra:- 
stantior.  Denique  hic  simpliciter  ligna  posuit  :  ibi 
autem  ligna  quidem  sed  imputribilia  comprehen 


quasi  in  aula  imperiali  virtutum  concilium  sibi 
contrahat,  quo  stipata  comitatu  et  ipsa  munitior 
sit,  et  tanquam  ex  edito  qundam  loco  tuendi  to- 
tius  corporis  regimen  impertiat,  responsa  profe- 
rat  (l.Sj,  335  per  quem  possimus  nos  ipsos  non 
solum  retro  rcspiccre,  nec  solum  quod  ante  pedes 
est  videre,  sod  etiam  ca'li  ipsius  sccreta  profundo 
obtutu  spectare  sapientiae.  Ibi  igitur  summa  no- 
strse  salutis,  ibi  gratia,  Inde  custodia,  inde  etiam 
pulchritudo  toti  corpori  acquiritur,  quae  primum 
in  vultu  vernat.  Decet  enini  prrstantiorem  esse 
aula;  regalis  nitorem,  in  qua  sicul  visus  major,  ita 
splendor  est. 

18.  Namque  si  spectcs  singula  qua;  in  hominis 
P  forma  ad  usum  aliquem  composila  videntur,  ut 
oculi  ad  videndimi,  aures  ad  audiendum,  nares  ad 
odorandum,os  ad  loquendum,  ita  usus  ministrant, 
ut  prsestent  decorem.  Quam  deformes  sunt  vultus 
cascorum  !Et  quid  mirum  si  vultus  hominis  absque 
oculis  deforrais  est,  quando  ipsum  cffilum  sine 
sole  non  habet  suum  decorem?  Tristes  sine  sole 
dies  ducimus,  noctes  sine  luna  non  placent;  ipsi 
enim  sunt  quidam  mundi  oculi.  Dctrahc  stellarum 
lumina,  et  quaedam  est  in  coelo  ipso  CEcitatis 
deformitas.  Pii  ipsi  qui  orbem  oculorum  prsete- 
xunt,  et  velut  quamdam  aciem  (li)  praetendunt,  ne 
sordo  aliqua  vel  pulveris  caligine  pupilla  laedatur; 
et  ipsi  excipiunt,  si  quid  fuerit  illatum  quod  ocu- 
lum  possit  lajdere ;  si  lippitudine  intercidaut, 
quam  dedecet,  si  palpebra  contractior  fucrit.si  ra- 


dit,  declarans  merita  sanctorum.   Addidit   etiam  C  dantur  supercilia  quM  pretiosorum  monilium   spe- 


illic  supportatoria  imraobiliaesse^quod  sanctorum 
statio  stabilis  et  firma  sit;  quia  vitae  probabilis 
tramitem  virtutis  ductu  secuti  sunt,  corruptela! 
declinantcs  consortia.  Hiec  autcm  arca,  utpoto  in 
diluvio,  huc  atque  illuc  motu  impellebatur  incer- 
to;  eo  quod  peccatorum  status  mobilis  sit,  et  vitje 
eorum  quodam  redundantium  passionum  dilu- 
vio  corruptioni  obnoxiac  errore  inconstanti  vagen- 
tur. 

^7.  Nec  illud  pra;tereundum  quod  cum  dixisset  : 
Et  facies  arcam  Irecentorum  cubitorum  longitudine, 
et  quinquaginla  cubitorum  latiludine,  el  triginla 
cubitorum  ailitudine,  addidit  :  CoUigens  facies  ar- 
cam,  et  in  cubilo  consummabis  eam  a  summo  [Gen. 


cio  velut  inlexta  gemmis  refulgent! 

19.  Auriura  quoque  ut  necessarius  usus,  ita  de- 
cora  species  :  quasi  si  quis  truncaverit,  toli  vultui 
infert  deformitatem.  In  quibus  ita  elaboravit  opus 
suum  natura,  ut  ipsi  anfractus  cuvernarum  mira 
providentia  sinuati,  plurimum  utilitatis  atrerant, 
ne  repente  feriat  secreta  capitis  sonus.  Dcnique 
sa;pe  multos  improviso  clangore  consternari  vide- 
mus  et  attonitos  aut  vocis  alicujus  aut  lumuitus 
sono  expavesccre.  Sordcs  ipsa;  qua;  inter  eosdem 
gignuntur  anfractus,  vclut  quodam  glutino  audi- 
tum  ligant.  Simul  si  veheracntior  pulsus  fuerit 
alicujus  sonus,  infringitur  ac  retardatur,  ul  prae- 
nuntiatus  potius   inulceat,  quam  improvisus  in- 


VI,  15  et   16)   :    ut   reliquo   corpori   mensurte   sibi  ri  terna  concutial.  Verinicuii   quoque   si   aurom   pe 


convenientis  ud  gratiam  decore  quadraret  caput 
hominis,  et  tanquam  regale  arc»  adjungeret,  ex 
quo  cum  sensus  omnes  ad  cteteras  partes  corpo- 
ris  Iransfunderentur;  tum  muxime  oculi,  velut 
speculatorcs  ct  custodes  naturae  appositi  providen- 
tia,  prope  totum  orbis  nostri  statuni  desuper  con- 
tucrentur.  Ipsaquo  mens  illic  locata  secundum 
plurimorum  sententiam,  ct  maximo  Salomonis.qui 

(M')  Edit.,  aptam  et  continentem :  mss.,  aptani  cl 
concinentem. 

(13)  Vet.  edit.,  regnum  impertial,  responsa  pro- 
ferre.  Mss.,  reyimen  tmpertiat,  responsa  profcrre. 
Demum  Roni.  cdit.,  remnieu  impertiat,  responsa 
jiroferttt,  Hanc  porro  leclion»m  lecuti  sumus,  quod 


netrare  tentavorint,  i[uodam   sordium  visco  tenen- 
tur. 

20.  Nures  simae  coutra  naturam  vidcntur  : 
jani  si  incisa:  fuerint,  quomodo  potcst  vitu  sub- 
sisloro,  sublato  spirandi  mcatu  ;  qucmadmodum 
pecudis  magis  facios,  quam  vullus  hominis  a>sti- 
inatur? 

21.  Capilli    capitis    quam    gralo    aniietu    raput 

non   alia  occurreret  emendatior.  Nisi   quis  nuilit 
responsa  proferrc  Gra;co  inorc  dictum   pro    respon- 
sa.id  est,.jussa  proforeiidii.Confer  liunc  lucum  cum 
0.  9  1.  VI  ilcvacm.  ii.  55  et  seq. 
(1-i)  Ms.  Corb.  et  Long.,  vclut  quadam  acie, 


» 


391 


AMBROSll 


393 


vestiunt,  velut  quidara  aulae  regiae  stipatores  ;  ne  A  purgationibus  ventris  conspectus  noster  offendere- 


cerebrum  aura  l«dat,  aut  imber  feriat,  aut  sol 
adurat.  Quos  ita  tamen  dedit  natura,  ut  pro  sexu 
aut  prolixiores  placeant,  aut  recisi ;  et  pro  eetate, 
aut  plerumque  pro  temporis  et  anni  qualitate.  [n 
senibus  grata  canities,  in  pueris  prodigiosa;  de- 
lectat  tonderi  aestate  pressius  (15),hieme  indulgen- 
tius  :  mulieribus  ornamento  est  coma,  dedecori 
est  viris.  Deniqtie  Apostolus  evidentius  exprcssit 
hoc  dicens  :  iSam  ipsa  nafura  docet  vos  quod  vir 
quidem  si  coinam  nutriat,  hjnominia  est  itli  :  mulier 
vero  si  capiUos  hulteat,  gloria  est  illi  {I  Cor.  xi,  ii, 
15). 

936  22.  Quid  de  ipsa  regia  loquar,  per  quam 
aulici  sermones  prodeunt,  quidam  mentis  nostra; 
indices,  animique  internuntii?  Quid  de  ipso  den- 
tium  ordine,  qui  cuni  suo  opere  toti  quidem  cor- 
pori  vires  ministrent,  tum  etiam  modulatnres  sunt 
vocis  ipsius?  De  quibus  si  qui  ceciderint,vox  clau- 
dicat. 

23.  H»c  de  capitc  prolixius  diximns,  quia  opor- 
tuit  scnsus  omnes  in  summo  locari,  unde  omnia 
per  reliquas  partes  offfcia  dividerentur.  Capiti  au- 
tem  nostro  a  tergo  cervix  proxirna,  dextera  la;- 
vaque  brachia  sunt,  quae  arcem  imperialem  tan- 
quam  fida  tuentur  custodia.  Denique  hsec  in  nobis 
validiora  qua;  propiora  capiti,  hsic  prKstantiora. 
Pectus  quoque  velut  quoddam  sacrarium  sapientioe, 
et  stomachus  velut  quidam  testis.ut  medici  aiunt, 
et  conscius  secretorum  capitis,  compassionisque 
consors,  cui  sua  omnia  vcl  salubria,  vel  adversa 


tur.  At  vero  Apostolus  :  Quse  videnlur,  inquit,  mem- 
bra  corporis  infirmiora  esse,  necessaria  sunt  (/  Cor. 
xii,  22),  uno  ac  simplici  verbo  descriptianes  Phi- 
iosophi»  supergressus ;  et  qux  putamus  ignobiliora 
esse  membra  corporis,  his  honorem  abundantiorem 
circumdamus  :  et  gux  inhoncsla  sunt  noslra,  hone- 
statem  abundantiorem  habenl  (Ibid.  23).  Sobrietatis 
enim  nostro'  et  temperantia;  indicium  prscipue 
ijlic  cognosoitur.  llelluones  enim  aut  distenduntur 
cruditate  usquc  ad  periculum,  aut  plerumque 
solvuntur  visceribus  exinanitis. 

2j.  Quod  pulchre  etiam  ad  Ecclesis  membra 
Apostolus  retulit  {Ibid.  27  et  seq.)  Quae  enim  inho- 
nesta  sunt  nostra  ac  superflua,  nisi  luxuria,  nisi 
B  lascivia?  Quibus  si  quis  juventa  irretitus  lempore, 
cum  ad  maturiorem  atatem  processerit,  veniat 
ad  baptismum,  renuntiet  superioribus,  moresque 
priores  exuat,  peccata  deponat,  consepeliatur  cum 
?S7  Domino  Jesu  Christo,  crucifigatur  ei  mun- 
dus,  et  ipse  mundo;  nonne  is  pecoatorum  re- 
missione  donatus,  abundantiorem  honestatem, 
quam  ille  catechumenus,  cujus  vita  innocentior, 
habere  a;stimatur(l7)?  Et  ut  Apostoli  ipsius  exem- 
plo  utamur,  Jud;eus  erat,persecutor  erat!  vocatus 
ad  gratiam  Christi,  ccepit  esse  Apostolus.  Et  quia 
plus  ei  dimissum  est,  plus  ccepit  diligere,  abun- 
dantius  caeteris  apostolis  laborare,  vas  electionis 
factus,  doctor  gentium  missus.  Nonne  etiam  apo- 
stolorum  ipsorum  plurimis  uberiorem  et  honestio- 
rcm  consecutus  est  gloriam,  qui  ante  et  inhone- 


transfundat.  Latera,  natic.-e,  femora,  et  crura  men-  tc  g^^g  ^^  ingloriosus  fuit  cum  persequeretur  Eccle- 


surae  latitudinem  ipsa  specie  significant;  pedum- 
que  gressus  qui  etsi  exsiliores  videntur,  flunt  ta- 
men  latiores  cum  incedimus. 

CAPUT  VIII. 

Per  ostium  Iransverso  in  arca  positum  deccnter  cx- 
primi  partem  corporis  icjnobiliorem  :  cui  cx  Apo- 
stolo  honorem  abundanliorcm  circumdamu.^.  IIoc 
ipsum  cum  Ecclcsix  membris,  tum  eidcm  Ecclesix 
ac  Synagogx  accommodatur. 

24.  Pulchre  autcm  addidit  :  Oslium  ex  advcrso 
facies  (16)  (Gen.  vi,  <6),  eam  partem  deciarans 
corporis  per  quam  cibos  egerere  consucvimus;  ut 
quae  putamus  ignobiliora  esse  corporis,  his  hono- 
rein  abandantiorem  circumdaret.  Quod  multo  gra- 
tius  Scriptura  expressit  quam  Socrates  in  libro  j) 
Platonis  dixisse  legitur.  Nam  cum  istud  in  Moysi 
scriptis  sive  ipse  Socrates,  sive  Plato  qui  in  ^Egy- 
pto  fuit,  potuerit,  vel  legere,  vel  ab  alii'  percipe- 
re  qui  legerant;  decoro  motus  invento  ostium  sibi 
apertum  putavit,  ut  operatoris  nostri  consilium 
praedicaret  :  laudans  eo  quod  id  potissimum  deco- 
ri  convenerit,  ut  ductus  quosdam  vel  esitus  ca- 
niculorum    nostrorum    a   tergo    averteret;    ne  in 

(15)  Desideratur  ia  vet.  edit.  et  Vat.  ms.  vox 
tonderi,  quam  nos  e  codice  Corb.  et  Loug.  repo- 
suimus.  At  Rom.  edit.  habet  descrla  prcssius;  non 
male,  si  quis  ei  ms.  suffragaretur. 

(16)  Corb.  ms,   et  Long.,  ex  transverso  facies,,. 


siam  Dei?  Pauper  iste  debilis  in  Ecclesia  ipse  te 
redemit  suis  votis. 

26.  Et  ut  majora  aperiamus  mysteria,  quid  tam 
ignobile  quam  gentilis  populus?  Pauper,  ut  pote 
qui  nulla  haberet  eloquia  Dei,  debilis  et  utroque 
pede  claudus,  qui  nec  in  legem,necin  Evangelium 
credidisset,  vocatus  tamen  credidit  ei,  baptizatus 
accepit  gratiam.  Itaque  quia  plus  ei  dimissum  est, 
plus  diligit.  Remansit  JudKorum  populus,  licet 
uno  pede  claudus  :  quanquam  et  in  ipsalege  clau- 
dicet.  Itaque  ille  qui  gloriosissimus  habebatur, 
amisit  omnia,  mirabilem  consiliarium,  et  pruden- 
tem  architectum  et  sapientem  auditorem.  Iste  qui 
ignobilis  eratil8),adeptus  omnia  fidei  titulo,tropseo 
martyrum,  angelorum  gloriatur  consortio.  Ergo 
Plato  quod  potuit.sermonis  nitorem  adhibuit..Apo- 
stolus  autem,  qui  habebat  Dei  spiritum,  revelavit 
mysterium.  Satis  dictum  esl  de  ostio;  quoniam 
qui  retro  erant,  priores  facti  sunt. 

GAPUT  IX. 

Per  inferiora  arcse  7ios  edoceri  ciborum  receptacula 
minimi  esse  facienda;  et  hac  occasione  de  iniesli- 

superflua  ciborum  egerere. 

(17)  Mss.  Corb.et  Loag.,  honeslatem  habet,quam... 
innocentior  xslimabatur. 

(18)  Vet.  edit.  immobilis  Rom.  et  mss.,  ignobi- 
lis. 


393 


LIBER  DE  NOE  ET  ARGA. 


394 


770i>rum  rflnlinnatione  ac  usu disjjulatur.  Exoi-iri  c.t  \  ntrnni\a.   cnim   accendit   libidineni  .     cruditatem 


%ii iemptr  :>itia  dituvium,quodi'e  udtuLcndu;n  eircmi- 
dium  sit,  ostoidilur. 

27.  Nunc  illud  quaeremua  ,  quid  sit  quod  ait 
Dominus  :  Inferiora  arcx  bicamerata  el  tricamerata 
(ac(:ies{Gen.  vi,  16).  Inferiora  quidem  dicendo,  ad- 
vertiraus  quod  pulchre  nos  scntire  voluerit  infe- 
riori  loco  asstimanda  ciborum  receptacula,  hoc  est, 
ea  visccra  qua;  acceptum  couficiunt  cibum.  Cor- 
ruptibilis  enim  esca  est  ;  quod  aulem  corruptibile 
non  superioribus,  sed  inferioribus  comparandum. 
Simul  quia  cibus  deorsum  fertur,  cujus  exigua 
porlio  viribus  corporis,  alimoniEque  proficit  ;  re- 
liqua  vero  pars  alvo  purganda  deducitur  ;  quia 
intestinasunt  per  qusa  descendunt  cil/orum  super- 
flua. 

28.  Ita  operator  noster  instituit,  ut  non  extenta 
a  stomacho  ad  imum,  sed  sinnata  sint  ac  reflexa  : 
quo  vita;  nostra;  usus  propagaretur.  Nam  si  exten- 
derentur  intestina  hominis  qu.-e  suscipiunt  ct  de- 
ducuQt  cibum,  statim  sine  ulla  perlransiret  mora; 
ct  nccesse  esset  jugiter  esurire  nos,  jugiter  epu- 
lari,  aut  dencientealimentorum  substantia  deficere 
illico.  Nunc  autem  in  illa  intestinorum  reflexione 
ac  sinuatione  bipartita  ac  tripartita  adhffiret  cihus 
et  descendendo  %$S  paulatim  vires  ministrat, 
succum  infundit  corpori,  tenet  satietatem,  differt 
edendi  appetentiam  ;  nec  subita  eflusio,  nec  re- 
pentina  evacuatio  est,  nec  incxplebilis  appetentia 
est,  nec  i:isatiabilis  epulandi  libido.  Priraiim  ergo 
indigentia  cst,  et  fames  :  deinde  ex  his  sequeretur 


geucrat,  corruptelam  creat.  Itaque  aut  duritia  in- 
terna  tenduntur,  et  quatiuntur  doloribus,  autinco- 
cto  ciborum  humore  et  indigestionis  asperitate 
inlerior  qu'dam  inteslinorum  amictus  raditur : 
quia  vclut  cbartse  specie  geminus  eorum  amictus 
asseritur:unus  exterior  qucm  continuum  aiunt  pe- 
riti,  vel  qui  curiosus  scrutali  sunt,  a  suramo  ad 
iinum  dircctus:  alius  interior  lanquam  lateribus 
atlcxlus  ;  unde  aiunt  non  totum  solvi  cum  raditur. 
Nam  si  continuus  esset  inlcrior,  immedicabilis 
cjus  scissura  foret,  illic  per  raoram  adjunctionum 
adhaTorc  ciborum  reliquias.  Qua;  si  adjunctiones 
solvantur,  transire  semesos  cibos,  et  potusdefluos, 
hoc  est  hominis  diluvium. 
rj  30.  Unde  mihi  videtur  per  arcae  hujus  figuram 
voluisse  Deum  nos  edocere,  quemadmodum  ad  hoc 
speciali  (19)  tutisimus  diluvio.  Corrulela  enim  di- 
luvii  causa  est  :  ea  ubi  irrepserit,  aperiuntur 
aqu;e,  ebulliunt  omnes  fontes  cupiditatum  ;  ut  lo- 
tum  corpus  tanto  et  tam  profundo  vitiorum  fiuvio 
mergatur.  Nihil  est  enim  quod  tam  miserae  servi- 
tuti  subjiciat  hominem,  quam  libido,  atque  ejus- 
modi  cupiditates  qua?  jugo  quodam  criminum  gra- 
vi  deprimunt  miseram  conscientiam,  ut  se  ne- 
quoal  atlollere,  utpotc  qua2  libertatem  innocentiae 
amiserit.  Maximum  ergo  in  hoc  diluvio  est  reme- 
diuin,  ut  justum  239  prceferas,  eumque  mandati 
cujlssfis  exsecutorem  eligas.  Quisest  justus  in  no- 
bis,  nisi  mentis  vigor  qui  intra  istam  arcam  inclu- 
dat  omne  animantium  genus,  quod  est  super  ter- 
edendi  sino  intermissione  continuatio.  Quid  autem  C  ram  ?  Cohibe  ergo  et  tu  omncs  irrationabiles  pas- 


deformius  quam  semper  ventri  studere,  qui  cum 
repletur,  vacuandus  est  ;  cum  vacuatur,replendus? 
Tertium  quid  superat,  nisi  mors  inter  ipsos  cibos 
epulasque  pcrmista  ?  Quomodo  enim  poterant  diu- 
tius  vitam  procedere,  simul  edcntes,  et  esurientes, 
et  bibentes,  sitientesque,  et  priusquam  replerentur 
exinanientes  omne  quod  sumpscrant,  statiraque 
esuricntes  ?  Nunc  autera  dum  paulatim  descendit 
esca,  famcm  etcruditatem  naturalis  temperat  pro- 
videntia.  Primum  enim  in  stomacho  quem  pleri- 
quo  ventrem  appellant  superiorem,  cibus  conlici- 
tur  :  deindecoquitur  in  jecorc,  atqueeo  digeritur 
vapore.  Succus  ejus  dividitur  certis  viscerum  por- 
tionibus,  ex  quo  omne  corpus  valoscit.  Quod   satis 


siones  tuas,  omnesque  sensus  tuos  menti  subjice, 
animique  imperiis  assuesce.  Evolare  foras  non  si- 
nas  cupiditates  tuas,  exire  in  vulgus  libidinem  : 
et  per  rationabilem  menlcm  poleris  etiam  irratio- 
nabilia  tua,  et  immunda  pcccata  ab  omni  periculo 
diluvii  libcrare. 

CAPUT  X 

Dctrilius  cuu.^is  oli  qunx  muta  inanimantia  pcr  dilu- 
viuni  sulijvcta  sint  pwn-.c,  ct  (incmadmodum  scnsus 
no.-^tri  peccido  moriantur  ;  ac  Dcus  tcstumcntum  su- 
um  cum  juslo  stalucril. 

31.  Quiccunque,  inquit,  sunl  in  terra,  morienlw 
ifien.  VI,  17).  Quid  ulique  muta  deliquerant  ani- 
mantia?  qua  causa  subjccta  sunt  poenffi,  quaj  pec- 


juiiiorum  iucremenla,  senum  tcstificalur    porseve-  j^^  candi  .scnsum  non  habcnt  ?  Scd  qucraadmodum  in 


raiilia.  Rcliquum  cibi  in  ventrem  defluit,  qucm 
omnes  ventrem  appcllaraus  sine  adJectione,plcrique 
dieiint  ventrein  inferiorem  ;  ex  quo  fimus  necesse 
est  qui  plenus  jam  corruptionis  descendcrat,  ege- 
ratur  per  illud  ex  Iransverso  ostiiim. 

2'.).  H;nc  cum  ita  alfabrc  natiirali  instilufione 
ad  Dei  pr;eceplionem  composita  vidcantur  ;  t;imcn 
si  Hon  edendi  a  nobis,  agondi(|uc  modus  servctur, 
tanquam  exuborantibus  passionibus  generalur  di- 
luvium,  et  qua;dain  totius  labes    corporis.    Intem- 


bello  cum  impcralor  ab  hosle  occiditur,  commori- 
tur  cjus  excrcitus,  atquc  oiunis  comminuitur  vir- 
tus  militaris  :  sic  non  discrepare  a  justitia  visum 
cst,  cum  intcriret  homo  cui  rcgalem  quanidam 
Dominus  Deus  in  omne  animantium  genus  pole- 
stalem  dedit,  ut  omnibus  volalilibus,  feris,  bestiis 
imiicriali  pra^csset  auctorilate,  qiiod  ctiain  pecu- 
des,et  (iu;iH'unque  erantirrationaliilia  couimorercn- 
turanimalia.Denique  si  quando  esl  pcstilcntia.cor- 
rupto  coeli  tractu,  prius  ea  quaj   sunt    irrationabi 


(19)  Ita  mss.  Corb.,  Long.  ct   Vat  et   cdit.  ant.  cdit.  Rom.  et  al.  Vat.,  spiritali. 
Patboi.  XIV. 


i;; 


395 


S.  AMBROSII 


396 


lia  lues  dira  CDnlaminat,  etmaxime  c.iiie?.   eqnos,  A.  ^oo.  Moritur  multiloquio  quia    scriptum    est  :    Ex 


uudliloijuio  non  cljuyics  peccatum  {Prov.  x,  19).  Mo- 
ritiir  per  iracundiam,  cum  praetergreditur  mensu- 
ram  ultionis.  Omnis  namque  postremo  sensusmo- 
ritur,  si  minister  sit  iniquitatis. 

!i5.  Et  ideo  quia  terrena  omnia    moriunfur  dilu- 
vio,    solus    autem   justus  in  sternum  manet,  ad 
ipsum  dicitur  :  Slaiuam  teslamenlum  mewn   ad  te 
iGen.  VI,  ^8)  ;  quia   ipse  divinae  est  haeres    gratiae, 
ipse  cffilestis  possessor  haereditatis,  beatissimorum 
consors  bonoruiu.  El  homines  quidem    cum    mo- 
riuntur,  patriraonium    suum  testamento   transcri- 
bere    solent  ;     nec  cedit    hsreditas,  donec    vivit 
testator:  Deus  autem  cum  sit  sempertinus,    trans- 
fimdit   justis  divin;c    haereditatem  subslantias  ;  et 
ipse  non  indigens  donat    sua  sine    ullo  donationis 
u  dispendio,  quem  non  gravant    suorum   consortes 
lionorum,  magisque  fruitur  eo    quo    nos    utimur. 
Donique  Dominus  Jesus  pauper   factus  est,    cum 
divcs  essct,  ut  nos  illius    inopia   ditaremur  :    qui 
Tei-tamentum  utrumque  suo  consummavit  sangui- 
ne,  ut  nos  vilie  su.-e    cohsredes.  et  mortis  faceret 
hi-ercdes,  quo  et  vitae    haberemus    consortium,    et 
mortis  benetlcium.    Multum  aulem    tribuit   justo, 
dicendo  :  Statuam    lestamcntum    meum    ad  le :    eo 
quod  rationabilis  ct  lldelis    vir    sit   testamentum 
Dci.  Ipse  esl  enlm    haereditas,    ipse   possessio,    in 
quo  virtus  divini  testamenti  est,  in  quo  fructus  ju- 
dicii,  in  quo  ha3reditas  promissionis,  de    quo    Da- 
vid  dicit  :  Ecce  luvreditas  Domini,  filii,  merces  fruc- 
lus  ventris  {Psalm.  cxxvi,  3j.  Sed  jam  salva  exposi- 
Q  tione  profundioris  mysterii  ad  reliqua  pergamus. 

SJfl  CAPUT    .XI. 

\'i!-um  juxlum  sibi  saluli  essc,  licet  nonnunquam  slu- 
ilium  rcla.ranti  obrepat  error.  Non  scnipcr  justum 
csse  apud  Deum  (/ui  justus  sitapud  'lomuies.  Deni- 
quc  mentem  inter  passiones  quasi  patns  familias 
obire  officium. 

3Qi.  Intra,}aqu\t,tu  etomnis  domus  tua  in  arcam 
quia  te  vidi  justum  coram  me  in  generatio- 
nc  ista{Gen.  vii,  1 1.  Manifeste  fides  propheticae  sen- 
tentiae  etiam  hoc  astruitur  loco,  quia  stultus  sibi 
soli  stullus  est,  sapiens  autem  sibi  et  plurimis  sa- 
pit  (Prov.ix,  12).ltaque  Noe  justi  merito  etiam  do- 
mus  ejus  in  diluvio  servatur.  Sic  in  mari  navigan- 
tcs,  et  in  bcllo  exercitus,  si  illis    non  desit   guber- 


boves  ;  atquc  ea  inficit  qua-  cum  humiuibuo  con 
versari  videntur  :  sic  morbi  vis  etiam  genus  hu- 
manum  implicat.  Hic  igitur  prima  causa,  ut  ar- 
bitror,  justae  assertionis. 

32.  Secunda  illa,  quia  nemo  accusat  naturam, 
cur  reliqua  corporis  nostri  membra  moriantur  solo 
capite  sublato,  cum  multos  videamus  amputatis 
manibus  et  pedibus  supervivere,  Sed  non  eadem 
cseterorum  membrorum  est  pr.crogativa,  qua;  ca- 
pitis  ;  ideoque  abscisso  eo,  unde  sensus  nostri  in 
reliquum  corpus  prodeunt,  commoriuntur  etiam 
omnia  membra  :  nec  in  eo  autoperatorisproviden- 
tia  deseritur,  aut  substantice  humana'  fragilitas 
redarguitiir.  Simililer  ergo  nemo  nunc  argual.quia 
caput  et  prinripale  quoddam  CElerorum  animalium 
homo  cst,  quo  moriente  non  debet  mirum  videri,  si 
caetera  commorianlur  animalia. 

33.  Tertium  illud  est,  quia  rationis  expertia  non 
propter  se,  sed  propter  hominem  generata  sunt 
animalia  ;  hominis  cnim  causa  essepraecopta  sunt, 
ut  eorum  subjectioue  humana  prrestaret  conditio. 
Denique  grati;e  hominis  attribuit  Propheta  dicens: 
Omnia  subjecisli  sub  pedibus  ejus,oves et  bovcsuniver- 
sas,  insuper  et  pecora  campi,  volucres  coeli  et  pisces 
ma7-iS[Psal.\'iu,  8,  0)  ;  quia  propler  ipsum  illa 
omnia  :  alia  propter  utililalcm,  alia  rieleclationis 
gratia,  alia  vuluptatis.  Conscquens  ergo  eiat  ut 
cum  deleretur  homo  a  facic  terra;  2-fl©  propter 
quem  facta  sunt,  etiam  ipsa  pari  delerenlur  occa- 
su.  Hsc  secundum  siroplicem  lectionis  expositio- 
nem. 

3i.  Altior  autem  et  profundior  interpretalio  illud 
attexit,  quod  ubi  anima  mole  passionum  curvatur 
gravi,  et  quasi  diversarum  cupiditatura  mcrgitur 
Estu,  terren;c  omnes  cogitationes  et  concupiscentiai 
in  praeceps  ruunt  :  quia  peccator  unusquisquequo 
graviora  flagitia  commiscrit,  co  fit  insolentior. 
Namqne  usu  atque  exercitatione  improbitas  auge- 
tur,  et  impunitate  nutritur  audacia.  Recedit  ita- 
que  ab  omni  respectu  honestatis,  et  in  eo  terrena 
omnia  raoriuntur  lethalis  peccati  acerbitate,  quae 
vera  et  perpetua  morte  [leccatorem  deloat.  Xemo 
enim  gravius  moritur,  quam  qui  peccato  vivit. 
Moriuntur  in  eo  singula3  passiones  (20)  :  moritur 
visus  qui  peccatum  annuntiat.  qui  mulieri  fall;ici 
intendit,  qui  capitur  alieni    vullus    decore,    quem  j)  oato"s  peritia,  istis  imperatoris  prudentia,    a    pe- 


oculi  meretricis  ligaverint,  quem  aspectus  illaquo- 
averit  fornicariae.  .-^nnon  videtur  mori,  qui  sibi  li- 
bidinis  tclum  impresscrit,  qui  spontaneus  foveara 
mortis  irruerit  ?  Moritur  et  audilus,  cura  refert 
crimina,  cum  sollicilanlis  adulteri  sermonem  an- 
nuntiat,  cum  inscrit  aniinis  verba  meretricis  qu« 
seducit  juvcnem  multo  bhuidimcnto  sprnjunis, 
laqueis  autem  labiorum  suorum  illigat  eum. 
Moritur    vox    silentio    (21),    si  non    confiteatur 

(•iO)Edit.  IXom. ,  aclioncs  sitigu!:r.  .Wiie  et  mss., 
piissioiics^  Sic  eliam  infra  cadom  Itom.  edit.,  in/crl 
crinnna,  ubi  alia;  et  mss.,  rcfert  crimina. 


riculo  tuti  sunt  aliena  ope.  Sod  quia  boni  irapera- 
torisbonus  exercitus  est  ;  ideo  etiam  in  eo  laudem 
jusli  intelligimus  non  prsteriri,  qui  talem  insli- 
tuit  domum  suaui,  ut  virtutis  fulgeret  consortio, 
ineritcque  invenit  salutem  cognatio.  Nec  repu- 
gnat,  quia  postea  aut  filius,  aut  uxor  offendit.  Dor- 
raiebal  justus,cum  erraret  filius  {Gen.  ix,  22).Femi- 
na  quoque  utpote  sexus  fragilioris  mole  peri- 
culi  turbata  {Gen.  xix,  26),  qua;  totum  orbem 
divino  incendio  perire  crederet,  quid  miraris  si 
21)  Edit.  ant.,  Moritur  c.v  silentio  :  uielius  Rom. 
et  cod.  Corb.  ac  Long.,  Moritur  voxsilentio. 


397 


MBER  DE  NOE  ET  ARCA. 


398 


ni  jrn  iion  potuit  sequi.cum  ipse  justus  alj  ungclis  A  parlus,  et  muliebris  copuki!,  etsi  hebdomas   lemi- 


monitus  vix  evaserit  (/iirf.  20)?  Quid  autcm  mi- 
rum  si  homini  obrepit  error,  aut  se  relaxat  inten- 
tio?  Argucergo  quia  et  juslus  incbriatus  est.  Sed 
h.Tj  loco  suo  rcservanda  arbitror. 

37.  Nunc  quod  superest  consideremus.  Pulchre 
enim  dixit:  Quia  vidi  te  jnsCum  coram  me  in  gencra- 
tione  ista  {Gen.\'n,  i).  MuUi  hominibus,  justi  vi- 
dentur,  pauci  Dco  :  aliter  hominibus,  alitcr  Deo. 
Hoininibussecundum  vitic  spcciom;  Deo  secundum 
puritatcm  aniiiii,  virtutis  veritatem  ;  homines  quM 
foris  sunt  probant.Deus  quoo  intus  examinat.  Per- 
pense  autcm  addidit :  In  generatione  ista ;  ut  neque 
superiores  condemnaret,  neque  pbsteriores  exclu- 
deret,  rectcquc  di!uvium  factum  astruerct  intcritu 
generationis  ejus  quce  non  haberet  consortium 
a.'quilatis.  Ha3C  secundum  lilteram. 

38.  Altior  autcm  sensus  provocat  nos,  ut  hoc 
putemus  vigorem  mentis  in  aniina  esse,et  animam 
in  corpore,  quod  cst  paterfamilias  in  domo  sua. 
Qiiod  enim  in  anima  mens,  hoc  anima  in  corpore. 
Si  mens  tuta  cst,  tula  est  domus,  luta  anima  :  ai 
aniina  incolumis,  inooluinis  caro.  Mens  enim  so- 
bria  passiones  omnes  cohibet,  scnsus  gubernat, 
sermonem  regit.Ideoque  bene  dicit  Doininus  justo, 
intra  tu,  boc  est,  in  teipsum  intra,  in  tuam  mcn- 
tem,  in  tua;  aniinae  principale;  ibi  salus  est,  ibi 
gubernaculuin;  foris  diiuviura,  foris  pcriculum.  Si 
autem  intus  fueris  ct  foris  tutus  es;  quia  ubi 
mens  sui  arbitra  est,  bons  sunt  cogitaliones,  bo- 
niE  sunt  exsecutiones.  Si  enim   nihil  vitii  mentem 


nco  nuncupctur  vocabulo,  virilis  habet  sanctifica- 
tionis  gratiara  :  Omnis  enim  maM-ulus  adaperiens 
vulvam  sanctus  Domino  vocahilur  (E.tod.  xxxiv,  19). 
Et  in  propheta  habes  :  ElJudit,  et  pepcrit  masculum 
(Isa.  Lxvi,  71,  id  est  sanctum.  Secundus  autem 
nuraerus  non  est  plenus,  quia  divisus.Quod  autcm 
non  est  plenum,  vacuum  habetur.  Septimus  autem 
nurncrus  plenus,  quia  hcbdomas,  ut  decas;  et  si- 
iiiilis  illius  primi,  quia  facla  est  ad  similitiidincm 
(22)  illius  qui  est  semper,  a  ((uo  profluunt  et  rao- 
ventur  quas  sunt  in  orani  gonere  virtutcs,  Ha!c  na- 
turalia. 

40.  De  moralibus  autem  ut  dicamus,  non  est 
dublum  quod  irrationabile  (23}  anima;  nostra:  in 
quinquc  sensus  dividatur,  et  vocem,  ct  generato- 
rium.qus  natura  vidcnlur  esse  fcminca;  quia  sen- 
sus  nostri  in  matprialia  et  sfficularia  cito  repunt. 
Unde  claret  eos  mollioris  natura;  habere  substan- 
tiam.  Sed  erudito  et  industrio  viro  munda  omnia  : 
quia  sapientia  excrcitati  virict  virtus  lirmamcntum 
his  virili  transfundit  judicio.  Ergo  prudentis  et 
proposito  gubernantis  cx  infirmioris  scxus  qualitate 
in  lortiorcm  substantiam  transferuntur  (2-i).VaIida 
oiiim  sapientis  ct  fixa  sentcntia  cst;  non  mutabilis, 
ut  stulti  et  iiisipientis  qui  consilio  nutat  inccrto, 
ul  iinprobi  qui  non  quod  verum  et  justum  sit  cligit, 
sod  quod  sibi  commodum  velit,  scindit  a  vero, 
secernit  a  justo.Justitia  enim  singulare  est  bonum, 
per  se  ipsa  suo  tanli  spectatur  prolio.  Iniquitas 
vcro  velut  dividua  parit,  nunc  odio  inflexa,  nunc 


obumbret,    sincera;   cogitationes    sunt.  Si  studio  C  quasstu,   et   ea   qu.-e    sunt    dividenda    confundit. 


sit  castitas,  cordi  sit  242  teinperanlia,nulla  inar- 
descit  tlamina  hbidinis,  nulla  ulcera  proserpunt 
a;gritudinis.  Sobrictas  enim  mentis,  medicina  est 
ccrporis. 

CAPUT  XII. 

Scptcnu  anhnalia  niundas  utriusque  se.vus  et  liina  im- 
munda  in  arcam  induci,  quod  scpiimus  iiumerus 
.uircr  ac  pleiius  sit,  secus  vero  .'•ecundus.  In  nobis 
scptcnarium  qimtdam  femineum  esse,  scd  ad  viri- 
lcm  condilionem  ah  crudito  viro  promoveri.  Postre- 
mo  liumaiiain  nuluram  dciiynuri  conlrariorum  ca- 
pacem. 

39.  Xunc  cunsideremus  qua  ratioiie  iiuluci  in 
arcam  jubet  a  jumcntis  miindis  scptein  et  scptem, 
mascuhim  et  feminain  :  ab  imnuindis  autem  duo 


Stultus  cnim  ut  lunn  mutatur,  ct  vcrsicolor,  aut 
humoruin  varictatc  diflbrmis  animani  suam  in  le- 
prosi  corporis  speeiein  turpi  contagione  comma- 
culat,  salubres  cogitationes  noxiis  saepe  permis- 
ccns. 

II.  Scd  fortassc  quia  munda  ct  iinmunda  in- 
duci  243  in  arcara  pra;cipi  cernis  animantia  (25), 
jure  movere  possit  quia  dixi  honestis  disceptatio- 
nibus  indecoras  non  esse  raisccndas.Ncc  ego  abnuo 
irrationabilium  quidem,mundoram  taraen  motuum 
aliqua  esse  scmina  ct  quasi  principia  in  anima 
nostra,  ot  corum  qui  muiuli  non  sint.  Natura  enim 
hominis  contrarioruin  capax  est,  ut  ct  maliti^u  in 
ca  sit  vis,et  virtulis  ingressus  :  mcritoquc  in  prin- 


el  duo,  ul  nutriatur  scmen  in  omnem  lerram^GcH.  j)  cipio   libri   hujus  qui  cst  Gcncsis,  pcr  arborls  spo- 


vii,  2).  Et,  ut  cgo  arbitror,  inire  mundain  asscrit 
hebdomadam  :quia  inundus  et  sacer  scptimusnu- 
mcrus.NuIIi  cniin  miscetur,  ncc  ab  alio  generatur. 
Ideoque  virgo  dicitur,  quia  nihil  cx  se  generat  ; 
meritoque  tanquam   materni  exsors  immunisque 

(22)  Mss.  Corb.  el  Vat.,  quia  alpha  fst  (id  siinili- 
ludincm,  elc.  llinc  iiobis  videlur  a  vnro  non  ab- 
horren;  aliquid  prius  dc  prinio  niiincro  luisso  dic- 
tum,qiio  postca  sublato  non  minnniim  ubscurilatis 
tuti  huic  ioco  subortum  cst. 

(21!)  Ita  mss.  Corb.  et  Long.  Vat.  autcm  cum 
edit.  Oill.  ac  Uom.  noii  cst  duhium  quin  rationahilc. 
Am.  ct  Era.,  non  est  duhium.  Quod  cniin  rativna- 
bile. 


cieminparadisi  medio  legisli  boni  el  mali  scienliam 
(Gcn.  11,  9).  De  quo  ligno  scicntia;  boni  ct  mali 
pnuccpluin  est  non  cssc  gustandum  ;co  quod  mena 
nostra  iii  qua  cst  (■u;,'nitiii  el  disciplina,  boni  et 
mali  rccipit  iiotionoiii.  Itaqiio  natunc   opilcx  sicut 

(2^)  Edit.  Ani.  ac.  Era.,  propositum  gubcrnanlis 
c.v  infirinioris  sc.ru  quatilalc  in  fortiorcm  sulislan- 
liam  transfcrunlur.  (lill.  et  lloni.,  proposilum  gu- 
hcrnanlis  csl  inlirmioris  sc.vus  qualilalcm...  traiisfcr- 
rc.  Mss.  Corb.  ct  Long.iiicliua  ul  ii)  lexlu,  ubi  sub- 
intclligpnda  vox,  scnsus. 

(25)  Edit.omncs,  praripit  carnis  animanlia.Msa,^ 
prxcipi  ceniis,  elc, 


399 


S.  AMBROSIl 


400 


a.l  propagandum,  vel  etiam  reparainhim  af^niis 
animantia  reservavit,  ut  univers;e  terru:  aniiiiaa- 
tium  semine  replerentur  ;  ita  etiam  corporis  nostii 
terrenam  substantiam  vacuam  non  putavit  passio- 
num  hujusmodi  tanquam  immundarum  anima- 
lium  relinquendam,  quse  cum  deliciis  et  luxnrie 
tanquam  vice  diluvii  ingurgitatur,  memoralis  fluc- 
tuat  passionibus.  Ubi  auteni  sobrietate  ct  conli- 
nentia  unusquisque  inundanlium  evacuaverit  dilu- 
vium  passionum,et  quamdam  anima:  retexcrit  sic- 
citatera,  vivificare  incipit  suum  corpus,  et  anima; 
puritateni,  cui  regimen  sapientia  est  (26). 

GAPUT  XIII. 

Ciir  ingres.w  Noe  in  arcamjpost  sepleni  dies  diluvium 
fiidum  sit.  llem  cur  Moyscs  di.irrit  illiid  quadra- 
ginta  diobus  et  quadraginta  noctibus  duravisse  : 
qiuive  ralione  quadraijinla  dies  perseveraveril.  Quo 
pacto  in  ipsa  pirna.'  comminalione  ilivina  mi.seri- 
cordia  eluceat.  Post  qu;c  libcralis  Noe  obedienlia 
consideralur. 

42.  Illud  quoque  studio  est  qua;rere,  qua3  causa 
est  cur  postea  quam  ingressus  est  Noe  in  arcam, 
et  induxit  animantia,  post  septem  dies  diluvium 
factum  sit.  Non  enim  oliosum  videtur,  quod  non 
fiut  plures  aut  pauciores  intcrpositi  sunt  dies,  sed 
tot  quot  in  constitutioue  mundi  fuerunt.  Se,\  eniin 
diebus  factus  csl  mundus,  septimo  die  rcquievit 
Deus  ab  operibus  suis  {Gen.  ii,  2).  Quo  declaravit 
indicio  ipsum  esse  auctorem  mundi,  alque 
diluvii.Mundum  propter  bonitatem  suani  condidit, 
diluvium  fecit  nostrorum  merito  delictorum. 
Admoniti  sunt  igitur  homines  vel  ex  numero 
dierum  quibus  mundus  est  condilus,  quod  Condi- 
torem  suum  non  lacrymis  solum  et  precatione,sed 
correctione  morum  reconciliare  debuerant.  Ergo 
spatium  dedit  ad  pcenitentiam  Uominus,  magis 
volens  ignoscere  quam  punire;  ut  imminenlis 
diluvii  terrore  suspensus.art  veniam  cogeret  postu- 
landam  ;  quo  dum  periculuin  fulurai  mortis  hor- 
rescunt,  impietati  atque  iujustitia!  renuntiarent. 
Secundum  est,  ut  hinc  quoque  Domini  supra 
modum  misericordis  clementiam  colligamus;  quia 
multorum  annorum  offcnsionem  a  constitutione 
mundi  in  lincm  usque  contractam,  paucis  diebus, 
si  poDuituisset  2J4  eos,  voluit  rclaxare.  Est  enim 
Ueus  peccati  immemor,  virtutis  remunerator,siout 
ipse  ait  in  prophela  :  Ego  .mm,  eijo  suni  qai  deleo 
iniquitates  et  memor  non  ero ;  tu  autem  niemor 
esto,  ct  judiconur ;  dic  iniquilalcs  tuas,  utjustili- 
ccris  {Isa.  xi.ni,  25,  26).  Cum  enim  advcrterit 
veram  animae  refusam  esse  virtulcm,  fantum  ei 
honoris  attribuit,ut  non  solum  veniam  superiorum 
indulgeat  peccatorum,  verum  eliam  gratiam  et 
justilicationem  impertiat.  Expectavit  crgo  et  septi- 
mo   die,  ipso    quo   al)   oporatione    i'cquievit;  ut  si 


A  venia  posceretur,  sequeretur  correctio,  et  ab  indi- 
gnatione  requiesceret. 

M.  Istud  quoquc  curK  fuit  non  pra;lorraittere, 
00  quod  diluvium  factum  dixerit,  qnadraf/infa  die- 
bus,  et  addidcrit,  quadrnginta  noctibus  (Gc«. vii,  12). 
Scimus  enim  diem  dici  quem  sol  terram  illuminans 
signat;  noctem  quam  circiimfusae  tencbra;  a  clari- 
tate  disterrainant;  et  plerumque  a  nobis  ita  diem 
significari  ut  noctem  non  comprehendamus,  ple- 
rumquR  ut  coinplectamur. Significantes  enim  men- 
sem  triginta  dierum,  significamus  el  noctes.  Unde 
cum  satis  fuisset  Moysi  dixisse  diluvium  fuisse 
quadrayinla  dielnis,  cur  addiderit,  et  quadraijinta 
noclibus,  qua;ritur.  Et  aliqui  ita  acceperunt  qui 
anto  nos  fuerunt,  ut  et  virorum  et  mulierum  factus 
J)  diluvio  inlorilus  demoiistraretur,  diem  ad  virum 
rcferentes  qui  sit  purior,  similis  lucis,  noctem  ad 
niuliereni  quaj  viro  dormiente  creata  describitur 
[GcH.  11,  21);  simulque  quia  vir  prior  quasi  auctor, 
qui  virtutcm  moveat  mulieris,  atquc  in  partus 
excitet  :  actu  ille  clarior  publico;  ista  obscurior, 
tanquam  domesticis  clausa  parielibus  ct  nocti 
proxima,  secundo  orta  loco,  et  ereationis  suas 
formata  jam  cosIm  viri  (27)  debens  gratiam,  supe- 
riori  quoque  potioris  obnoxia  privilegio,  et  parien- 
di  uru  matciialibus  comparanda.  Consonans 
autem  in  utroque  numerus  periculi,  quia  peccata 
otiam  consonantia  ;  meritoquc  non  distant  spa- 
tia  lemporum,  quia  non  distant  merila  delicto- 
rum. 

C  k'\.  Non  mediocriter  (28)  eliam  scrutantur  ple- 
rique  qua  ratione  quadraginta  dies  diluvium  fuerit. 
Et  possumus  dicere  materialem  numerum  tristiori- 
bus,  hoc  est  delendae  creaturae  deputatum ;  hebdo- 
madam  autem  constitutioni  totius  mundi,  hoc  est 
]aetioribus.Sed  fortasse  referatur,  quid  quod  etiam 
lex  quadraginta  diebus  lata  est,  tot  dies  observavit 
Moyses  in  inonle  Sina,  et  demoratus  est,  cum 
pr.-BScripla  legis  acciperet  {Exod.  xxiv,  18)?  Recte 
ergo  eodem  numero  declinandorum  peccatorum 
pr.Tcepta  tribuuntur,  quopoenae  culpa  est  persolu- 
ta  :  ut  cognoscamus  quod  de  eodem  vitac  tempore 
debeat  ex  correctione  laus  comparari,  quo  potest 
punienda  culpa  committi.  Unde  nunc  jam  non 
pocna;  prmscripti  sunt  dies  quadraginta,  sed  vitae  : 

p.  ut  hoc  numero  jejuniis  et  orationibus  crebrioribus 
nostrorum  levemus  supplicia  peccatorum,  atque, 
ad  priEScripta  legis  intenti,  devotione  ac  fide  no- 
strum  corrigamus  orrorem.  Itaque  per  Domini  re- 
surrectionem  qnadragesimus  dies  jam  non  habe- 
tur  novissimus,  sed  primus  :  atque  inde  vita  245 
numeratur,  ubi  ante  mortis  numerus  ad  consum- 
inationcm  niundi  et  humani  generis  excidiumcom- 
putabalur. 


esl. 


(26)  Sic.  mss.  Erlit.   vero,  cui  rCjUum   sapientia 


(27)  Sic  edit.  Gill.  ac  Rom.  Edit.  vero  Am.  cum 
'mss.  Gorb.,  I.ong.  et  Vat.,  formata  in  costam  virt. 
Era.  denique,  formata  ecosta  viro,  etc. 


(28)  Ab  his  tantum  vcrbis  tractatum  incipiunt 
mss.  Tornacensis,  Valliclarensis,  Colbertinus  ac 
Mazarinus.  Et  Bart.  Urbinas  in  Mill.  Ambrosiano 
libri  de  Noe  et  Arca  primas  voces  in  mss,  adserit 
esse  illas,  non  mediocriter. 


401 


LIBER  DE  NOE  ET  ARGA. 


402 


45.  El  dekho,  inquit  Dominus,  omucm  resurre-  A  sationem  generis  scrvarct  hutnani  velut  (30^  per- 

petuitate  tabularum,  ut  ex  ea  semen  reliqnum 
pullularet.  Cui  senleutia;  convenire  etiam  2-t6 
illud  videtur  quod  ait  :  Deleho,  inquit,  omvem 
resurrcclionem  carnis.  Uesurrectioni  autem  com- 
nnini  usu  nalur;n  conlraria  videtur  esse  purgatio; 
quia  purgatione  reciditur,  ct  reprimitur  resurrc- 
ctionis  lu.xuria.Ouine  tarncn  quod  purgatur,speeiem 
amiltit,  substantiam  suam  servat,  atque  nieliorat. 
Ropressit  igitur  Dominus  qui  jam  purgatione 
diluvii  corporeum  usum  (31),  convcrsalionemque 
generationis  ejus  qu:c  degencraverat  a  decoro 
naturae  et  acccpti  niuneris,  venustat.  II;ec  secun- 
dum  lilteram.  Quod  autem  ad  altiorem  pertinct 
sensum   diluvii  species  typus  est  purgationis  ani- 


ctionem  cnrnis  a  facic  lcrrx  (Gen.  vn,  '•).  0  ca>Ie- 
stium  pulchritudo  verborum,  si  quis  se  a  decoro 
intellcotu  piae  mentis  examinct?  Indignatur  Ueus 
peccatis  nostris,  sed  non  obliviscitur  pielatis. 
Minatur  supplicium,  sed  non  permittit  excidium- 
Modoratur  vindietam,  revocat  severitatcni.  Delelu- 
rum  sc  dicit  omnem  carnem  non  a  torra,  sed  a 
facie  terrw.  Florem  decutit,  radiccm  servat;  siriit 
ut  in  profundo  substantis  virus  maneat  human;o, 
quae  in  superficie  laboret,  intus  impassibilis 
perseveret,  immunisque  noxa;  ad  eorura  substilu- 
tionem  qui  non  sint  reatui  obnoxii  reservelur. 
Pulchre  autem  posuit,  Dclebo,  tani|uam  litterarum 
apices  qui  delentur    sine  fraude  librorum,  et  sine 


imminutione  tabularum.  .Atramentum  deletur,  sed  p  mas  nostrae.  Itaque  curn  nicns  nnstra  se  a  eorpora- 


lignum  manet.  Delentur  elementa,  ut  scribantur 
plerumque  raeliora.  Atramentuin  tollitur,  substan- 
tia  non  externiinatur.  Delcbo,  imiuit,  corruptclam 
carnis,  ut  scribam  incorruptionem.  Delebo  rosrir- 
rectionem  carnis  a  facie  terra>,  ut  scribam  iii 
ccelestihus  resurgentes.  Delebo  de  libro  terra,  ut 
scribam  in  libro  vitaj.  Deleanlur,  Domine  raeus, 
Domino,  deleaiitur  cito  elementa  ferri,  ut  scriban- 
tur  elcmonta  Christi.  Aboloatur  i'esurrcctio  terrena, 
ut  ccclestis  gratia  redundet.  Veni,  Moyses,pra_'para 
gremium,  legem  accipe,  suscipe  apices  quosjam 
misericordia  divina  non  deleat.  Suscipe  talnilas 
quas  Dominus  statuat  in  c-Eternurn.  Utinam  ipse 
non  frangas.  Et  ipsas  mihi  mea  culpa  susfiilorat, 
nisi    Dominus    rcddidisset.  Jure    quidem     Moyscs 


libus  raundi  hujus  illeceijiMS  quibus  antc  delecta- 
batur,  alilrierit.bonis  quoque  cogitationibus  veteris 
colhiviem  cupiditatis  abstorgot,  tanquam  piiriori- 
bus  absorbons  aquis  turbidoruin  prius  amaritudi- 
nem  fluentorum. 

47.  FA  fecil,  inquit,  omnia  Noe  qux  mandavit  ei 
Dominus  Dcus  {Cen.  vii,  5).  Justus  mandata  acce- 
pit,  servus  imperia.  Hic  amici  censetur  loco  qui 
fecerit  qu;ccunque  cx?e(|uenda  susceperit  :  ille  qui 
nulat  obsequiis,  oncri  scrvitutis  addicitur.  Dcni- 
que  ct  Dominus  Josus  dicit  in  Evangelio:  Vosamici 
mei  estis,  si  feceritis  fux  prxcipio  vohis.  Jam  non 
dicam  vos  sercos  (Jonn.  xv,  14  et  io).  Mandatur 
ergo  ut  amico,  mandatur  ut  ci  qui  valida  chari- 
tate,  sobrio    consilio  ea   qua;  mandala  srint,  exse- 


indignatus  est,  nc  haberent  divina  privilegia,  qui  C  quatur.    Nec    fefcllit    Dominum  judicium    suum, 


non  deferrent  obsequia.  Sed  puto  quod  non  mihi 
eas,  sed  Judsis  fregeris.  Fregisti  Judaeis,  recepisti 
mihi.  Fractae  surrt  priores,  ut  posteriores  nrane- 
rent.  Fi-egisti  eas  in  poctoribus  Juil.eorurn.  .^uid 
enim  proderat  iit  tabulas  tenerent,  qrrarum  pra3- 
scripta  tenere  non  possent?  Ecce  secundas  tabulas 
dicunt  se  tenere,  sed  non  tenent.  Dicunl  se  legcro 
divina  elementa,sed  non  legunt.Digito  Dei  scriptas 
esBO  tabulas  Moyses  dicit  {Dcul.  ix,  10)  :  illi  digi- 
tum  Dci  non  legunt,  ferrum  Icgrint.  Atramcntum 
vident,  spiritum  Dei  non  vident.  Sed  Ecclesia 
nescit  atr.imcntum,  spiritum  novit.Ideoque  Pauliis 
novit  scribere  non  atramento,  sed  spiritu  Dei  vivi 
(llCor.  III,  2.  .Ti.  0  sacrilegum    ine|)tum    populririi 


implevit  justus  universa,  non  partem.sed  universa 
quae  mandata  sunt  ei ;  cl  idco  ScripturK  divinae 
acccpit  tcsliinonium.  Nec  supernuum  putes  quia 
siinul  posuit  Dominum  ot  Deuin,  nam  et  Dous  in 
Domino,  ct  Dominus  in  Deo  :  sed  ut  Patris  et  Fi- 
lii  intelligas  commune  praeceptum.  Aliqui  tamen 
ante  iios  sic  interpretati  sunt,eo  quod  Dominumet 
Deum  dicendo  hoo  loco,  et  vindicaturi  et  ignosci- 
turi  gominam  e.xprcsserit  polcstatem  ;  et  qui  hic 
vindii-at  prius  in  poccatores,  idco  ante  Dominum 
di.verit;  quoniain  vcro  poslea,  ut  justi  seminarium 
propagetur  indulgct,  ideo  Deum  postea  nominave- 
rit.  Denique  faclurus  mundum  Deus  dicitur  :  In 
principio  fccit  Dcus  ci  lum  el  lerrnm.  El  di.rit  Dcus, 


Judaiorum  {2'.))  !  Ilomo  spiritu  Doi  scribit,  ot  hoiiio  f)  fial  lu.r  {(kn.  i,  1,  3,. 


sub  loge  nutritus,  et   illi  volrrnt  Doum   atrainoiilo 
scripsisse,  non  spiritu. 

46.  Ergo,  ut  ad  superiora  redeamus,  debot  Dcus 
resurrectionem  carnis,  tanquam  apicum  scriptio- 
nem:  quo  declaratiir  quod  supornriam  lioriiinuin 
nativitalem  propter  impietatom  c.jiis  deleverit 
spccic  litterariirii ;  subslantiarn  autem    ct   coriver- 

(29j  Ila  inss.  Corb.,  Long.,  Valo.  ot  Crdb.  curii 
vct.  cdit.  Iloin.  autom,  o  .wrilcijum,  o  ineplum  po- 
pulum  Judxiiruia.  Coil.  Vat.,  o  sacrUeijium  nirplum 
Judiviirum.  Maz.  tandom,  o  sacrileyium  incptum 
populi  Judxorum. 


CAPIT  .\IV. 

Diluvium  vcnio  lcmporc  accidi.^i.-ic,  ul  maijis  co  crucia- 
rcnlur  homincs ;  cl  sc.rccnlesimo  anno  ,\'oc,  ul 
hominum  intcrilus  cum  corum  crculionc  congrue- 
rcl.  llcm  pcr  foulium  ahijssi  cl  calnrnctarum  cnli 
ruplioncm  mcntis  uUiue'  corporis  diluvium  siijnfi- 
cari. 
4,S.  Est  cliam  illa  non  pcrfunctoria  considoralio, 

(30)  Kdit.  omnes,  tjcnc.ris  scrvarc  humaui  voluit. 
Mss.  Colb.,  Corb.,  Long.  ct  Maz.  iit  in  lexlu. 

(31)  Ita  mss.  (|iiiiluor  melioris  nola;.  Alii  vero  Cl 
edit.,  Dominus  jiunjatione  diluvii...  muneris  venu.'i- 
tale. 


103 


S.  AMBROSII 


404 


quod  sexcentesimo  anno  Noe,  mense  secuudo  (32),  \  constat  istius  mundi   omne  principium.  Undique 


vicesima  ct  seplima  mensis  fit  diluvium.  Secun- 
dum  mensem  verni  csse  temporis  non  arabigitur, 
quando  augcntur  nascenlia.ager  parturit,terrarum 
pariter  atque  animantium  fetura  se  fundit.  Tunc 
ergo  fecit  diluvium,  S47  quando  dolor  eorum 
major  forct,  qui  in  sua  abundantia  puniebantur, 
tunc  ultio  terribilior  tanquam  discentis  Dei  :  Ecce 
omnia  sccundum  liboralitatis  divin.-c  providentia; 
gratiam  divcs  nalura  gcncravit,  omnia  in  usum 
hominum  germinavit  terra  fecundior,  segctes 
specl.intur,  tritico  et  hordco  campi  replentur, 
comae  arborum  venturi  fructus  floribus  vestiuntur; 
non  deest  terra  obscquiis  suis,  non  beslia;  desunt 
muncribus  suis,qua!  solemnes  solvunturin  partus, 


ergo  innuputibus  aquarum  molibus  conclusum 
gcnus  hominum  perurgetur  (33).  Haac  secundum 
litteram.  Quod  nutem  ad  altiorcm  pertinet  sensum, 
CGjli  symbolo  mens  humana  signilicatur,  terr.T. 
autcm  appellatione  corpus  et  sensus.  Magna  igitur 
naufragia,  quando  mentis  pariter  et  corporis  scn- 
suumque  omniura  turbo  ct  procella  miscentur. 
Diligcnter  dicla  penscmus.Plerumque  frausmentis 
et  dolus  Ruum  excrccnt  vcnenum,  scd  tamen  so- 
brictas  corporis  et  contincntia  obumbrant  mentis 
improbitatem.  Frequenter  incerto  fidei  atque  opi- 
nionis  suae  mens  lubrica  S48  est,  sed  tamen 
caro  deliciis  et  luxuria  vacat,  ut  frugalitas  (34) 
errorcm  mcntis  cxcuset,  sicut  multi   sunt  haereti- 


ut  homini  nihil   desit;  homo  solus   partibus  suis  p  corum  qui  pro:tcndere  volunt   corporis   continen 


decst,  nescit  auctorem  suum  a  quo  ei  omnia  mi 
nistrantur,  ncgligit  conditorcm.  Despicit  homo 
rerauneratorem  suum,  cum  Deus  opus  suum  non 
despexerit.  Pereant  cum  homine  omnia,  propter 
qucm  nata  sunt  omnia.In  suis  divitiis  consumatur 
homo,  cum  sua  dote  moriatur.  Nihil  ante  homi- 
nem  terra  deliquerat,  nullis  crravit  in  fructibus  ; 
in  homine  solo  se  degenerasse  cognoscit,  spinas  ct 
tribulos  pro  fruclibus  ferens.  Quod  solum  munus 
admirabile  est,  principale  mentis  inlcriit.  Cur 
igitur  omniailla  servantur?  Ideo  non  post  collectos 
fructus  infunditur aqua.nebenoficium  magisquam 
diluvium  tcrra  sentiret.  Denique  verno  apud  .■Egy- 
ptios  tempore,  sed  mense  diverso  Nilus  exundat, 
ut  jaciendis  sominibus  terra  raollescat,  et  blan 


tiam,  ut  assertionis  sua;  iidcm  testimonio  sobriae 
carnis  acquirant;  etsi  sensu  lubrici,  tamen  quo 
minus  turpes,  aliquanto  e.\cusabiIiores  habentur. 
Cum  autem  venena  mentis,  et  contagia  corporeae 
obsccnitatis  scnsum  omnem  vigoremque  confnn- 
dunt  (35);  atquc  animus  incerlo  lubricus  motu, 
malitiae  fetidus  atramento,  crudelitatis  furore  suc- 
census,etiam  corporalibus  flagitiis  incitatur,avarus 
quoque  affectus  irapatiens  raediocriumfacultatura, 
luxuria;  cupiditate,  offundendiquc  prcccipitatur  in 
facinus  appetenda;  salutis  aliena^;tunc  magruim 
cst  diluvium  omnibus  paritcr  ingruentibiis  passio- 
nibus,  tunc  se  insipientia,  injustitia,  temcritas, 
improbitas,  perlidia  de  superiori  parte  tanquam 
cataractac  mentis  videntur  efTundere.   Inde  erum- 


diore    sinu,    clementiorc    gremio    semina    missa  C  punt  de  corporis  fonte  terreni  libido,  temulentia, 


suscipiantur.  Ouod  aulem  scxcentcsimo  Noe  anno 
fit  diluvium,  illud  vidclur  ostcndere  quia  sexto  die 
Adam  creatus  est.  Idem  numerus,  hoc  est,  qui  par 
dicitur,  et  in  auctore  et  in  rcparatore  servatur ; 
quia  fons  sexagesirai  et  sexcentesimi  sextus  est 
nuracrus.  Idem  autem  et  primus  ct  septimus 
mensis  dicitur.Scd  magis  primum  obsnrvare  debc- 
mus;  quod  post  diluvium  verno  tempore  colen- 
dorum  cura  rcparetur  agrorum,  et  placidi  atque 
uberis  soli  incipiat  fetura  procedere.  Quo  signili- 
catur  nunquam  Deum  eo  numero  vel  tcrapore  in- 
tcritura  hominum  fuisse  facturum,  quo  fecit  exor- 
diuin;  nisi  immanibus  delictis  essct  offensus.  Si- 
mul  veniam  temporis  et  numeri  ratio  promittit ; 


luxuria,   postremo    diversorum    criminum    prola- 

psioncs,  qua3  penitus  et  corporis  robur  et  vigorem 

racntis  cffeminant. 

CAPUT  XV. 

Pcr  arcam  a  foris  clausain  ct  m  aquis  flucluatitcm, 
cnrpus  hmninis  corio  tcctum  cl  variismotihusayUa- 
tum;  pcr  quindecim  aqu.v  cubitos  qucis  monlcs 
superabantur,  liumanos  scnsus  :  denique  per  mor- 
tcm  omnis  carnis,  animx  passionibus  corruptx 
intcrilum  adumbrari ;  sujicrbos  autem  prxcipuc  de- 
lendos  cum  juslus  intcrim,  c.rstinctis  prnvis  moti- 
bus,  in  corpore  quasi  incorporeus  rcmuncal. 

50.  Et  clausit  Dominus  a  foris  arcam  {Gen.  vii, 
16).  Sermo  munifestus  est  secundum  litteram. 
Claudenda  fuit  arca,et  tuto  sepienda  munimine;nc 


quod  etiam  iratus  admoneatur  tam  prajcedentihus  j)  eam   vaga   diluvii    fluenta    penetrarent.    Allioris 


causis  beneliciorum  suorura.ut  non  pemtus  deleat 
eorum  substantiara,  quos  ipso  donavit. 

■49.  FA  rupti  sunt  omnes  fontes  abyssi,  et  cala- 
ractx  cccli  apertie  sunt  (Gen.  vn,  11).  Vira  diluvii 
convcnicnter  Scriptura  cxpressit,  dicens  coelum  et 
torram  pariter  csse  commota,  c  quibus  elementis 

(32)  Abest  ab  omnibus  tum  mss.  lum  cilit.  ant., 
mcnse  secundo.  Excipc  tamen  cod.  Maz.,  iu  quo  se- 
cunda  manu  rcstitutum  cst  :  sicul  ct,  .wundum 
mcn.sem;  ubi  prima  uianu  habct  cum  Corb.,  ^'alc., 
Long.  ct  (.;oIb.,  scptimuni. 

^  (33)  Edit.  Am.  ct  Gill.  cum  ms.  Maz.,   pnr^jctur ; 
Era.  ct  llora.  cuni  aliis  mss. ,  perurgetur. 


quoque  sen.=us  non  incongrua  interpretatio,  si 
corpus  humanum  cui  arca  htec  qure  dcscribitur, 
figuratur,  sepfum  corio  judicemus  a  frigore 
cBstuque  defendi,  quod  artifex  Deus  ad  omnium 
membrorura  protectioncra  uaturalibus  vestivit 
exuviis,  et  quodam  circumfuso  induit  operimento, 

(34)  Omnes  omnino  edit.cum  mss.Torn.  ac  Vat., 
et  lu.iurix  vacat,  ut  fraiiilitas.  At  mss.  Corb., 
Colb.  ct  Maz.  cum  Latinii  conjectura,  luxuria 
vacal ;  ct  Cnrli.  ciim  codem  Latin.,  ul  fruyali- 
tas. 

(35)  Kdit.  omnes,  virorem.  Mss.  contra  cura  La- 
tinio,  viijorem. 


495 


LlBEll  DE  NOE  ET  ARCA. 


406 


ut  neque  frigore  congelascat,nec  .cilivo  calure  S'il- 
vatur. 

51.  E.\un(lavit  igitur  aqua,  et  levavit  arcani, 
et  lerebatur  super  summum  aquarum.Non  imme- 
rito  e.xundavit  aqua,  quando  coeli  cataracts  aperlra 
sant,  et  de  terra  rupti  sunt  fontcs  aiiuarum  et  (lu- 
niina.  Quod  magna  emphasi  dictuni  est.  Uhi  enini 
eruptio,  ibi  irrevocabilis  clTusio  .sit  nocesse  cst; 
nec  retineri  facilis  ingentium  prolapsio  llucntorum. 
Manifestum  est  igitur  quod  scriptum  est.  Verum 
si  altius  spcctandum  putes,  caro  nostra  divorsis 
agitatur  et  freti  modo  fluctuat  passionibus,  quil)us 
huc  atque  illuc  tanquam  super  undas  mulesliariim 
suarum  nunc  fame,  nunc  siti,  nunc  cupiditate, 
nunc  gaudio,  nuno  dolore  jactatur. 


A  53.  Merito  raortua  est  omnis  caro  quae  moveba- 
tur.  Quod  et  secundum  litteram  liquet,  et  proprie 
ac  naturaliter  carnis  corruptelam  indicio  procd- 
losa>  commolionis  oxpressit.Commotioenim  viliosa 
non  est  nisi  per  affectus  corruptionom.Movet  enim 
vohiptates  caro,  et  ipsa  vuluptatibus  commovelur. 
Talis  autem  conimotio  corruptclam  creat.  Causa 
ergo  corruplela;  comraotio  istiu.s  mundi  est,  pcr 
quam  anima  uniuscujusque  degenerat.  Cum  enim 
vitiosa;  passiones  mcnlcm  movcnt,  corruptela  ge- 
ncratur;  cum  excitant  studia  virtulum,  disciplinae 
profectus  est.  Omnis  igiUir  qui  crat  in  arida,  mor- 
tuus  est  :  ncc  enim  polerant  non  mori  quos  tanti 
diluvii  unda  dcmerserat.  lloc  secundura  scriptum 
seriemque  verborum.  Gajterum  si  allegoriam  qua;- 


52.  lllud  quoque  non  prffitermittendum  arbitror,  t>  ras,  non  dubium  est  quia  exemplo  ligni  aridioris 


quia  Scriptura  non  praiteriit,  quantis  numero  '249 
cubitis  aqua  super  terrara  fuerit;  quindocim  enim 
cubitis  super  excelsos  montes  aquam  fuisse  dixit. 
Simplex  itaque  intellectus  patot.  Allegoria  autem 
quinque  sensus  complectitur,  qui  sunt  iu  corpore 
nostro  velut  excelsi  montes,  qui  hanc  carnem  pas- 
sionum  obuuibrant,  et  plcrumque  incursantur 
bestiis,  et  exagitantur  condcusa  ct  opaca  coruin. 
Unde  et  Dominus  per  nationum  cre.lentium  Odcm 
veniens  ad  Ecclesiam  suam,  venit  a  Libano  sicut 
ait  Habacuc  (36)  propheta  dicens  :  Dominus  a  Li- 
bano  venict,  a  monle  umhroso  el  opaco  {Habuc.  ni, 
3).  Ecclesia  quociue  venit  a  Libano,  sicut  habent 
Cantica  canlicorura.  Ita  enira  legimus  :  Ades  liuc 
a  Libano,  sponsa,  ades   huc  a  Libuno.    Transibis  et 


quod  simul  ut  lambcre  c(operit,  igiiis  exurit  ;  ita 
auima  nisi  diversarum  humcscat  rore  virtutum, 
poculo  quodam  irrigata  sapienti;e,et  fonte  justitiae, 
atque  irriguo  castitalis,  tanquam  arcfacla  radice 
vitali,  cupiditatcra  deflagrat  incendio,vel  profluvio 
carnis  iUisa  procurabit.  Unde  semper  epulari  de- 
bet  animus  boiiorum  operum  cogitationcs,  950 
ut  prudenliai  succo  raens  incbriata  pinguescat ; 
quo  non  facile  diluvii  corporalis  cedal  injuria^ 
atque  arido  incuria;  silu  evirata  (38)  moriatur. 
Idooque  nos  adnionet  Dominus  a  fonte  sapienti» 
non  recedere,  pocula  virtulis  haurire ;  ne  quis 
sole  iniquitalis  urescat,  et  procellam  persecutiouis 
sustinero  nou  possit  [liaruch.  iii,  10  el  scq.). 
Scriptum  est  enim  :  Quod  si  in  humido  hcc  facinnl, 


perlransibis  a  principio  fidei,   a  cubilibus  leonum,  C  (n  urido  quid  ficl  {Luc.  xxiii,  31) 


cl  monlibus  pardorum  (Cani.  iv.  8),  quo  gentiles 
populi,  qui  vclut  bestialiuui  passionum  graves  pa- 
tiebantur  incursus,  nunc  altitudinc  fidei,  et  suLli- 
mitate  devctionis  raeant.  Per  lios  igitur  montcs 
Christus  advenit,  compriraens  cvangelicis  dispu- 
talionibus  feroces  istius  corporis  motus,  atque  il- 
lain  altiiudinem  cordis,  et  se  extollentem  sup«r- 
biani  oliedienlia  et  humilitate  sui  destruens  :  me- 
ritoque  fructus  mansueludinis  fcrre  cueperunt, ([uos 
ante  graviiim  diluvia  passionuni  subrucbant.  De 
numero  autem  cubitorum  sic  quidain  ante  iios 
a>stimavcrunt,quod  quinquc  sensii.s  tripliccm  col- 
lectioncm  habeant ;  eo  quod  visiis  visibile  videt, 
et   auditus   audibile   audit,   ct   ocloraliis    odorabile 


o'i.  Dcleril,  inquit,  Deus  omne  quod  crat  super 
faciem  lcrrx  'Gcn.  vn,  23).  Scripti  evidens  expla- 
natio.  Allegoria  autem  expositam  nobis  dcclarat 
superhiaui,  qiuo  se  extollit  in  hac  terrciia  fragili- 
que  substantia,  el  immeuior  divinorum,  humana 
despicicns,  ipsum  arrogantis  viri  habitum  inces- 
sumque  deformat.  Qualcs  describit  Isaias  Juda;a; 
filias,  oculoruiu  micautes  mitibus,  et  alia  se  cer- 
vicc  jactantes  (/.w.  iii,  lC).  Sunt  enim  hujusmodi 
erigeules  supercilia,  influto  corde,  elato  peclore, 
cervice  rcsupina  :  qui  soluin  quidem  vestigiis  pc- 
dum  perstringant,  toto  autcm  se  librent  corporc, 
ct  inani  suspendant  examine  :  in  priora  grcssu 
procedant,    ad    postcriora    verticem    reclinaiitcs  : 


odoratur,  el  gustus  gustabilc  guslat.cl  tactu.s  (juod  jj  ccehiui  sperlciil,  tcrram  autcm  fastidiant,  lanqtiain 


tangeudi  giibstaiitia;  subjacct  (37),langit.ldeci  quin- 
que  sensus  tripliciter  aistimati  sunt,  vel  secunduin 
illud  :  Scribe  tibi  tripliciter  {Prov.  xnii,  20).  Ego  ta- 
luen  comuicidius  pulo  illud,  ut  sensus  terivni  ho- 
ininis  atque  aniuialis  et  spiritalis  accipiani,  quos 
illa  diluvii  lluenta  transcendcrint. 


cervicis  dolore  suflixi,  ut  caiii  inclinare  non  pos- 
siiit.  IIos  igilur  delevit  de  libro  vit.c  Dcus  dicens  : 
Omnis  qui  se  e.rallat,  Immiliabilur  (Liic.xiv.ll):  nec 
inter  merila  sanctorum  commentis  adhscrere  fncit 
ccclestibus  (39). 

55.  Oninibus    igitur    c]ui    cxtra    arcain    fucrunl, 


(3fi)  H.-BC  verlja,  -ucul  ail  llahnruc... uai^iio  ad  i||;i, 
sicut  habcnl  C.anlica,  auctorltatc  luss.  oiuiiiuni  (jiil- 
licanoruni,  restituimus,  rum  priiis  in  edil.  cunni- 
bus  dcsidcraicntur. 

(37)  Hom.  ecllt.,  quod  tangibili  malerix  suhjacct. 

(38)  Et  t.  aut.,  arida  incurix  sili  evirala.  llom. 


el  Vat.  ccid.,  arida  incuri.v  silu  evirdla.  Alii  dcni- 
(|uo  mss.,  arido  incurix  siln  evirata;  Maz.,  cviscc- 
ruin. 

(3!))  Id  esl,coiiimcntariis  ccclcslibus  sivc.ut  pau- 
lo  anlc  di.xcral,  libro  vitx. 


407 


S.  AMBROSll 


408 


intercmptis,  dereliclux  eU  Noe  sohis  in    arra  rum  \  dimicationem  utriusque  partis  assumerent.  In  his 


iis  qui  cum  ipso  erant  [Gcn.  vii,  23).  Non  indiget 
interpretationc  sermo  simplicior.  Concurrit  intel- 
lectus  cum  littera.  Altior  autem  et  ii'terior  signi. 
ficatio  demonstrat  justum  virum,  amatoremque 
sapientiffi,  tanquam  arborem  fructuosam,  interne- 
catis  quffi  escam  e.jus  soleiiant  arrodere,  comara 
obumbrare,  coarctaro  processus  ramorum,  velut 
exsortem  irralionabilium  passionum  solum  reman- 
sisse  cum  suis.  Sui  autem  sunt  (10)  purae  animi 
disceptationes,  qure  virtuti  adhaereant.  Kt  bene 
addidit  in  arca  remansisse,  quasi  vix  credibile 
amputatis  corporalibus  passionibus  videretur  eum 
adhuo  versari  in  corpore  ;  quolicetjam  terrenis 
careret  contagiis,  incorruptam    licet,  corporis  ta- 


scriptis  series  manifestatur.  Altiore  autem  scnsn 
certum  est  quod  Justiis  in  medio  habet  non  in 
parte  cogitationes  cordis  sui :  et  quoad  carpil  hanc 
vitam  habeat  necesse  est  in  corpore  tanquam  in 
illa  arca  bestias  graves.  Nulla  enim  mens  esl, 
nulla  anima,  quas  non  recipiat  ctiam  malarum 
motus  agrcstes  cogitationum.  Itaque  insipientis 
anima  ferinos  acuit  motus,  atque  adolet  venena 
scrpentum  :  sapienlis  autem  vigor  mitigat  et  coer- 
cet. 

58.  El  induxil  bominus  sinriLum  super  lerram,  el 
cessavil  aqua  {Gen.  vm,  ().  Non  puto  hoc  ita  di- 
ctum,  ut  spiritus  nomine  ventum  accipiamus.  Ne- 
que  enira  ventus  poterat  siccare  diluvium.  Alio- 


men  adhuc   substantiam    reservabat  :  et  velut  in-  n  quin  cum  mare  ventis  exagitetur.quotidie,  exina- 

niretur  profecto.  Nam  quomodo  non  evacuaretur 
mare  ventorum  \'i,  cui  cessisset  toto  diffusum 
orbe  diluvium  usque  ad  Herculis,  ut  aiunt,  co- 
lumnas,  et  mare  Magnum  tectis  montium  excelso- 
rum  verticibus  exajstuans?  Spiritus  igitur  divini 
virtute  (41)  invisibili  diluviura  illud  repressum 
esse  non  dubium  est,  coelesti  operatione,non  flatu. 
Unde  scriptum  est  :  Omnia  a  te  cxspectanl,  ut  dcs 
illi  cibum  in  tcmpore  :  apericnle  le  manum  tuam, 
omnia  implebunlur  bonilate.  Aufcres  spirilum  eorum, 
et  dcjjcient,  el  in  pulvercm  suum  converlenuir.  Emit- 
tes  Spiritum  tuum,  ct  creabunlur,  et  reuovabis  fa- 
ciem  terrx  {Psal.  cni,  27-3(1).  Est  ergo  Spiritus 
cujus  operationi  cedere  universa  videantur,  in  quo 

_  _  _      __  ,  cccli  ipsius  virtus  sit,  sicut  scriptum   est  :"  Verbo 

bestiarum  el  jumcntorum  fuerit  mcmor.  Sed  cum  ^  Domini  cieli  firmali  sunl,  et  Spirilu  oris  ejus  omnis 


corporeus  in  corpore,  superferebatur  diluvio,  non 
absorbebatur;  corpus  quidem  gerens  quasi  in  ar- 
cae  positus  intcrno,  sed  qui  corpus  ipsum,  insupe- 
rabilis  passionibus,  quasi  incorporcus,  in  medio 
tantorum  motuum  gubernaret. 

CAPUT  XVI. 

Cur  dictum  sit  :  Memor  fuit  Dominus  Noe,  nuUa 
ejus  u.roris  ac  filiorum  ejus  facla  mcnlionc.  Cur 
item  bestio'  prius  quam  jumcnta  iiominata  sint ;  et 
qualis  spirilus  super  terram  indnctus,  71I  aqux  ces- 
sarenl. 

5G.  Memor  fuit  Dominus  Noe,  et  bcsliarum,  ct 
jumcntorum  {Gen.  viii,  1).  Moventur  plerique  qua 
causa  non  dixerit  Scriptor,  quod  etiam  uxoris 
951  et  filiorum  Noe  memor  fuit  Dominus,  cum 


dixerit  quod  Noe  mcmor  fueril,  in  auctore  et  praj- 
sule  domus  necessitudines  ejus  reliquas  compre- 
hendit.  Siraul  e.xprimi  videtur  quidam  reliquarum 
consensus  neccssitudinura.  Etenim  cura  oranes  in- 
vicem  sibi  chari  sunt,  una  cst  domus;  cum  autem 
discrepant,  separantur  et  scinditur  in  plures  do- 
mos.  Ubi  ergo  charitas,  ibi  senioris  nomine  dc 
quo  pendent  ca3teri,  domus  omnis  signilicatur  ;  ut 
si  quis  arborem  dicat,  utique  comprehendit  et  ra- 
mos  :  si  quis  ramuni  nominet,  etiam  fructu  qui  in 
eo  sunt,  pariter  uno  atqiie  eodem  sermone  com- 
plectitur. 

57.  Nec  illud  otiosum  quod  primo  dixit,  quia 
memor  fuit  Dominus  Noe,dcinde  bestiarum,  postea 
jumentorum,  hoc  est,  cur  non  ea  animantia  qua  D 
mitiora  sunt,  post  hominem  nominavit,  sed  fero- 
Ciora.  In  quo  videtur  illa  essc  ratio,  ut  ea  quse 
ferociora  erant,  utriusque  partis  vicinitate  man- 
suescerent.  Quod  videtur  ctiam  in  illo  versu  poe- 

tico      declarari      :     xtjy.oi;    ci^    \ihm'i    D.xarrEV     (Ho- 

merus,  Iliad.)  Hinc  enim  etiam  poeta  usurpa- 
vlt,  ut  dispositioncm  dimicaluri  ita  ordinaret 
exercitus;  quo  inferiores  collocarct  in  medio, 
quo   raagis  hinc   inde   a   fortioribus  juvarcntiir,  et 


virtus  eorum  {Psal.  xxxii,  6)  :  qui  Spiritus  est  crea- 
tor  universorum,  sicut  etiam  Job  dicit  :  Spiritus 
divinus  qiii  fecitme  {Job.  xxxiii,  4). 

«5S  CAPUT  .WII. 

Clausos  aquarum  lontes  ct  calaractas  indicare  cau- 
sas  crroris  ad  animsp  sanitalcm  esse  rccidcndas  : 
dinumerationcm  temporis  quo  scdit  arca,  initio 
anni,  id  esl  verna  tempestate,  nvpisse  ac  desiisse 
diluvium,  iisdemque  numcris  crevisse  el  decre- 
visse  :  ostium  arciv  rcscralum,  menlem  per  sensus 
naluram  contemplando  ad  cognitioncm  Dei  perve- 
nire:  demum  emissinneni  corvi.culpx  depulsionem 
e.c  anima  ad  quam  c.tislinctis  passionihus  non  re- 
vertitur. 

5'J.  Nunc  fonsideremus  quid  sit  quod  ait  Scri- 
ptura  divina  :  C/niw?  sunt  fontes  aquarnm,  et  cafa- 
ractx  cadi  {Gen.  viii,  2).  Ncc  obscurum  arbitror. 
Hiscnim  causis  rainuitur  diluvium  quibus  crevit. 
Erupti  erant  fontes  aquarum,  apertw  fuerant  ca- 
taractae  coeli,  ut  undique  influentibus  aquis  terra 
inundaretur.  Debuerant  claudi  ea  ex  quibus  dilu- 
vii  origo  manavit,  ut  ejus  inciperet  csse  defectus. 
Hoc  littera  sonat.  Subtilior  autem  interpretatio 
exprimit,  eo   quod    diluviilm   animiB  vitio    mentis 


(40)  Rom.  odit.,  Sui  autcm  sunt   jiiris.  Male ;  hic  {iij  Omnes  edit.,  Siiirilus   iijitur    virtule.  Omnes 

enini  sui  idem  significat,  atque  faniilia  Noc,  ut  pa-      mss...  divini  virtutc. 
tet  ex  antecedentibus. 


409 


LIBER  DE  NOE  ET  ARCA. 


410 


et  lusuriae  corporalis   influxRrat,  ut  malilia  pas-  A  restiiuit  qualitatem.  Mcnse  igitur  secundo,  hoc  est, 

aprili  (primus  enim  mensis  martius  est  quo  habet 
jusius  nafalem,  quando  noctium  dierumquo  s(|ua- 
litas  a^stiniatur,  hoc  est.  octavo,  ut  Romani  pufant 
vel,  ut  alii,  quinto  Kal.  April.);  raense,  inquam,  se- 
cundo,  hoc  est  aprili,  septima  et  vicesima  mensis, 
cocpit  diluvium.  Verigitur  initium  anni  aestimatur, 
nnn  seciindum  uFum  teraporis,  sod  sccundum  nalu- 
ra;  pra^rogativam :  ut  quia  func  spes  anui  inchoat, 
et  incipit  se  fruclus  ostendere,  tunc  videatur  anni 
essc  principium.  Septimus  autom  mcnsis  secun- 
dum  numerum  is  qui  Septeraber  dicitur,  computa- 
tur;  quia  ctsi  a  septembri  mense  annus  videatur 
incipere,  sicut  indictionum  (47)  pra'sentium  usus 
ostendit  jtunc   cnim  seminum  jactus),  vore  tamen 


sioni,  passio  raalitia;  misceretur  :  ingrediente  me- 
dico  Dei  Verbo  ad  visitationem  anima;  qu.-c  diutina 
ffigritudine  laboraliat  disceptationum  iuiprobitatc, 
et  passionum  acerlntatc,  prius  debuerunt  causio 
aegritudinis  amputari.  Principium  enim  medicina; 
est  causas  langupris  incidere;  ne  diutius  ea  qua; 
nocent,  ad  incrementum  agritudinis  ministrentur. 
Quod  nos  etiam  le.\  docct;  cum  enim  stcterit  lepra, 
ut  jam  non  dilfnndatur,  tunc  ait  mundam  esae  lo- 
pra;  stationom  quaindam  et  mansioncm  (Levit.  xiii, 
5  et  G).  Quidquid  enim  prceter  naturam  movetur 
immundum  est.  Ha;c  igitur  est  animaa  sanitas, 
ha-c  salubritas  mentis,  ut  affluentia  cesset  erroris, 
sistalur  culpa,  nc  sorpat.  Ccssante  incenlivo  culpa; 


atque  delicti  salus  tuta  cst,  atque  innoffensus  vigor  r>  ex  quo    plonior  gratia   sc    incipit  dcmonsfrare,  ex 

eo  anni  origo  subducilur;  et  ideo  qui  alia  ratione 
primus  putatur,  diversa  a^stimatione  septimus  ha- 
betur.  Tunc  ergo  sedit  arca,  hoc  est,  in  mense 
septimo,  seplima  et  vioesinia  mensis  super  mon- 
tom  quadrati  ('181.  Ex  illo  minui  diluvium  coepit. 
Simul  considcra  quia  cisdem  numeris  quibus  ali- 
qua  incipiunt,  rosolvuntur  :  ut  diluvium  cocpit  se- 
cundo  mense  anni,  septima  et  vicesima  mensis  : 
centum  quinquaginta  diobus  infiuxit  diluvium, 
centum  quinquaginta  diebus  aliis  ccssit  diluvium  ; 
quadraginla  diebus  nimia  vis  ccolcsti  imbre  et  fon- 
tium  eruptionc  exa;stuavit,  quadraginfa  dicbus 
aliis  cxactis  poslquam  visa  sunt  capila  montium, 
undecimo  mcnse  ({9)  primo  die  mensis,  dimisit 
corvum  sanctus  Noe  :  ita  constat,  eodem  numero 


animae  se  refundil 

60.  El  sedil,  inquit,  aira  septimo  (i2]  mcnse,  sepli- 
ma  et  vicesima  mensis  {Gen.  viii,  A).  Nisi  diligenter 
intendas,  etiam  secundum  littcram  difPicilis  loci 
istius  comprehensio  est.  Et  primum  omnium  ca- 
vendum,  ne  quem  septimi  mensis  repetitio  crebra 
perturbet.  Sic  enim  scriptum  est,  sexcentesimo 
anno  secundum  Hebraicam  veritatem,  mense  vero 
prirao  (43),  septima  et  vicesima  die  mensis  cocpisbe 
diluviura  :  centura  quinquaginta  dicbus  fuisse  iu- 
iusioncra  aquarum,  sedisse  arcam  in  monte  septimo 
mcnsc,  septima  et  vicesima  mensis;  posfea  minui 
coepisse  aquas,  misericordia  Dei,  ccntiim  quinqua- 
ginta  diebus  diminutionem  aquarum  factam,  postca 
apparuisse  capita  montium  :  deinde  post  quadra 


ginta  dies  apeniisse  ostium  arca».  sanctum  Noe,  di- ^  quo  cumulatum  cst,  diluvium  esse  imminufuin. 


missum  corvum  iion  revertisse,  dimissam  colum- 
bam  revertisse  vacuam,  iterum  post  scptem  dies  (44) 
dimissam  revertissc  cum  ramo  oliva;,  tcrtio  post 
septcm  dies  dimissam  non  revertisse,  tiinc  advcr- 
tisse  Noe  quod  aqua  omnis  rccessissot.  Ac  sic  an- 
nus  conrlupiis  2  53  osfendifur  sexccntesimo  prinio 
anno  Noe,  in  secundo  anno  soptima  et  vicesima 
mensis  (45).  Quod  igitur  ad  cxplanationem  aper- 
tam  pertinet,  eodera  mense  atque  eodem  die  resti- 
tuitur  a;qualitas  tcrrae  post  diluvium,  quo  corrupla 
est  inripiente  infusione  diluvii.  Veris  cnim  lom- 
pore  oranis  agcr  viref,et  tcrra  parfuril  fructus. 
Tunc  incipiunt  gemmare  arbores,  gcrminarc  fru- 
ctus    (4f5).    Divitem    ergo    roformavit    Dominus  et 

1 
(42)  Cod.  Maz.  in  glossa  et  manii  recenfiori  (|ua- 
ter  serutulo,  ct  scmcl  sccundi,  ubi  iii  texlu  cum  aliis 
mss.  ct  edit.  baliot  seplimo  et  scplimi. 

(Wj  Mss.  Curb.,  Loiig.,  Colb.  ct  'SVo.i.,  se.vcen- 
tesimo  anno,  mcnsc  scptimo.  Edit.  ct  alii  mss.  ut 
in  textu,  nisi  quod  llom.  pro  seplimo,  reposuit 
secundo.  Et  Valc.  iitruiiique  habct,  ncinpe  mcnsc 
secundo,  scptimo  mcnse,  otc.  Liidc  valdc  sus|ucairiur 
vocea  secundum  llcliraicam  vcritutcm,  ex  conjcclura 
in  alios  mss.  cl  inde  in  editiones  irrcpsisac.  Tate- 
mur  aiitcra  non  vidcri  absurdum  lccissc,  qui  rc- 
posiicrunl,  mcnsc  vcro  secundo;  ut  intclligea  cap. 
Ai,  n.  4H  ct  hnc  i[)so  cap.  columiia  scquonti.  Alio- 
quin  miiius  sibi  constarct  Ambrosii  SMp|iiitalio. 
Scd  in   uuinoris  scribcndis  quain   facilo  labantur 


Uudc  docot  nos  Scriptura  ordinem  csso  scrvan- 
diim. 

01.  Quod  autcin  ostiuia  sit  arcae  quod  aporuit 
justus,  secundum  corporis  rationem  supra  dictuni 
cst.  Secundum  altiorcm  autem  intcrpretationcin 
illud  dicondum  videtur,  quod  corporis  sensus  ve- 
lut  ostioruin  siiuiles  habontur.  Per  hos  enim  tan- 
quam  per  ostia  ingreditur  in  nostram  nicntem  velut 
quaedam  sensibilium  comprchensio.  Ergo  mens  no- 
stra  pcr  hos  sensus  respiccrc  videtur,  et  maximc 
por  visionem,  qua;  omnibus  sonsibus  corporis  pra;- 
stabilior  a^stimafur ;  quia  domestica  crt  luminis, 
ot  per  cam  aspicientcs  cadum,  torram,  maria,  so- 
lcm  quoquo,  lunam,  et  stcllas  quibus  axis  ornatur, 

Ilhrarii,  nemo  nescil. 

(4i)  Mss.  quiiiquc  probatiores  restifuunt,  p0.1l 
septem  dics;  qua;  verba  in  aliis,  atque  in  cdit.  de- 
sidcrantur. 

(4.5)  Hom.  cdif.  et  ms.  'l'orn.,  ad  marginem,  in 
sccundo  mensc. 

(40)  Hom.  cdit.  (/crminnrc  arliorcs,  gcrniinnre 
frucliis. 

(47)  Vide  qua;  dicenlur  tom.  II,  in  cpist.  ni*  episc. 
.■Emilix. 

(W)  Rom.  cdif.,  supcr  niontcm  .\raral. 

(49)  Ra  mss.  (|uin(iiic.  ac  odit.  Am.;  Vat,  aufciii, 
ct  alia;  edil.,  exuciis  visa  siwl  capita  montium  :  un- 
dccimo,  etc. 


411 


S.  AMBROSII 


4t2 


intelligimus  Deum  esse  operatorem  mundi  atque  A  virtute  communionem.  Virtus  autem  redit  amans 


rectorcm,  nec  sine  auctore  Deo  tantorumque  ope- 
rum  conditore  hfec  poluisse  ticri  credimus,  aut 
posse  consistere. 

62.  Per  hanc  igitur  fenestram  corvum  primum 
25-1  justus  emisit.  Quasreada  causa,  neo  tamen 
latet  qiiantum  ad  litteram  pertinet ;  quia  plerique 
quasi  annuntium  futurnrum  corvum  aestimant,  et 
voces  ejus  observant,  volatusque  rimantur.  Sensus 
autera  allior  signifutat  quod  mens  justi(50)  quando 
mundare  se  incipit,  quae  tenebrosa  sunt,  et  im- 
munda,  et  temeraria  primo  a  se  repellit.  Siquidem 
omnis  impudentia,  atque  culpa  tenebrosa  est,  et 
niortuis  pascitur,  sicut  corvus  :  lumini  autem  vi- 
cina  virtus  qu«  mentis  puritate  et  simplicitate  re- 


justorumconsortia.et  largiendae  familiarior  utililati, 
quffi  conferat  salutaria,  et  cavenda  ea  quE  sunt 
nocitura,  commoneat  :  sicut  columba  dimissa  eum 
videret  cessasse  aquam,  regressa  est  tanquam  p!e- 
najustitiff;  ut  ei  a  quo  missa  fuerat,  nuntiaret 
quid  adhuc  cavere  deberet,  atque  exspcctando  fru- 
ctu  meliore  postea  potiretur.  Quod  355  autem  co- 
lumba  non  inveniens  requiem  suam  rcgreditur  ad 
cum,  manifestum  indicium  dedit  per  hujusmodi 
aves  quantum  intersit  inter  malitiam  et  virtutem, 
exprimi.  Siquidem  corvus  ante  dimissus,  cum 
aliquando  videretur  amplius  exundare  diluvium, 
visus  est  locum  invenisse  residendi.  Et  certe  non 
est  hujusmodi  corvus  ut  alia;  aves  qu£B  in   aquis 


splendet.  Et  ideo    tanquam   emittitur  et  fugatut  n  conversationem  habere  consuerunt.  Cum  ergo  cor 

».«1.^»      «^     ,^^^^^^t .,u    ; ^„«„t:„      ...     ..;u;l     ^   ..l:      .      : : ..:,i._. -.1 i. 


culpa,  et  scparatur  ab  innocentia,  ut  nihil  rema 
neat  in  viri  justi  mente  tenebrosum.  Denique 
egressus  corvus  non  revertitur  ad  justum;quia 
fugitans  omnis  culpa  est  a;quitatis,  neo  probilat' 
videtur  et  .justiliae  convenire.  Denique  evasisse  se 
credit  injustus  tanquam  de  vinculis,  cum  justus  ab 
ejus  se  consortio  separaverit,  diluvii  cujusdam  et 
corruptelce  famdiaris,  ut  corvus  qui  cum  siccitatem 
terra;  nusquam  invenirct,  non  reversus  est,  scd 
remansit  {51). 

63.  Considerandum  etiam  quare  non  regressum 
dixerit  corvum,  dotiec  siccaret  aqiia  a  terra  (52) 
(Gen.  viii,  7),  quasi  vero  postea  sit  regressus.  Sed 
haec  lorutio  famiiiaris  est  Scriptura;  divinae.  Siqui- 
dem  et  in  Evangelio  habes  scriptum  de  sancta  Ma- 


vus  ubi  rcmaneret  invenisse  videatur,  columba 
autem  non  invenerit,  evidens  ratio  est  altiore  inter- 
pretatione  signari,  quia  malitia  inquietis  passio- 
nibus  et  cupiditatibus  quibus  corrumpitur  anima, 
se  miscere  consuevit,  et  quasi  cognalis  et  dome- 
sticis  delectatur,  ibique  commorationem  suam  lo- 
cat  :  virtus  autem  prima  statim  specie  visionis 
olfensa  regredi  festinavit  ad  menlem  animamque 
justi,  quod  illic  diversoriura  sibi  tutissimum  sit 
locatum;  eo  quod  alibi  tanquam  columba,  ita  hu- 
jusmodi  virtus  stationem  tutissimam  invenire  non 
possit.  Tarde  enira  inter  astutias  istius  mundi,  et 
saecularium  fluctus  cupiditatum,  portum  solet  in- 
venire  simplicitas. 
6.1.  Itaque  sicut  justitia  (.53)  vclut  visendi  gralia 


ria,  quod  non  cognoverit  eam  Joseph  donec  pepe-  C  progressa  paulisper,  ad  mentem  optimam  redire  fe- 


rit  Qlium  (Malth.  i,  25),  cum  utique  nec  postea  co- 
gnoverit.  Deinde  qute  est  locutio  ista,  ut  diceret 
donec  siccaret  aqiia  a  terra,  non  terra  ab  aqua?  Et 
quidem  usus  loqucndi  etiam  hoc  habere  consucvit  ; 
tamen  nonnulli  ante  nos  aestimaverunt,  eo  quod 
immoderata  quaedam  videatur  vis  exprimi  passio- 
num  ac  locutionem  verborura  ;  quia  turbidis  pas- 
sionibus  ac  procellosis  consummatur  anima,  defi- 
cientibus  autem  ct  velut  arescentibus  virtutem  re- 
sumat.  Non  redit  igitur  culpa>  species  in  animam 
justi,  quasi  siccam  ct  mortuam  derelinquens,  et 
cui  jam  nocere  non  possit. 

CAPUT  .XVIII. 


stinat,  nec  longius  discedit  a  justo  :  itaetiam  justus 
et  studiosus  virlutis,  ubi  virtutem  appropinquare 
cognoverit,  gremium  suae  menlis  expandit.  Quid 
enim  sibi  vult  quod  vir,  studiosus  virtutis  Noe 
extendens  manum  suscepil  eam,  ct  introduxit  ad 
se?  Quod  etsi  secundum  litteram  planum  videtur, 
non  tamen  facile  colligas  nisi  viri  sapientis  tibi 
nota  sit  consuetudo,  qui  velut  speculatrice  virtute 
utitur,  et  ei  explorandorum  negotiorum  gerendo- 
rumque  prcerogativam  quamdam  videtur  coramit- 
tere.  Ea  ergo  virtus  expendit  naturas,  ut  si  qua 
earura  sibi  videtur  committere  profectum,  ei  possit 
adjungere.  Communis  enim  quaedam  est  bonitas 
sapientia>  et  liberalis  et  larga  utilitatis;  ita  ut  quas 


m  corpus  ninliliam,  sic  virlutcm  cotumha  e.rprimit. 
Ad  hanr  rcciiiiendam  scmner   iustain  cssc  paralum  ■  •,■  ■.  ■  .        u-       . 

ostcndit  Noe;  idcmque  coliunlim  scptem  aliis  die-  D  raorigoras  sibi  ccrnit,  associet  :  ubi  autem  propo- 
bus  retincns  patientiam  in  corrigcndo  necessariam       S'to  suo   viderit   ahquorum   recalcitrare   naturam. 


docet. 

61.  Nec  illud  vacuura,  quod  postea  columba  di- 
mittitur.  Malitiam  elenim  siinplicitas,  et  culpam 
virtus  resolvit.  Malitia  igitur  amat  diluvium,  et  con- 
sortium  justfe  mentis  refugit,  et  quasi  dcsolata, 
et  sine  aliqua  statione  remanct  nullain  habens  cum 

(50)  Edit.  omnes,  ac  mss.  duo,  quod  omnis  justus. 
Alii,  ut  in  textu. 

(51)  Posl  vocem  rcmatiMt,  additur  in  Rom.  edit. 
doncc  sicciirctur  iiqua;  sod  nulla  alia  edit.  vel  mss. 
suffragante. 

["yl)  Edit.  Rom.,  donec  siccarelur  aqua  a  \facie 


velut  ad  hospitium  farailiare  sibi  revolat  et  recur- 
rit,  quam  sapiens  et  industrius  tanquam  manu  qua- 
dam  mentis  festinat  excipere,  omne  cor  aperiens 
suura  quo  etiara  eara  absentcra  tencbat.  Nunquam 
enim  potest  sapiens  exsors  esse  propriae  virtutis. 
66.  Quid  praeterea  sibi  velit  quod  tenuit  septem 

terrx,  ut  etiam  infra.  .A.IiK  vero  edit.  et  mss.  ma- 
gno  consensu,  dimcc  siccaret  aqua  a  terra.  Ubi  su- 
bauditur  sc,  cllipsi  familiari  apud  Latinos. 

(53)  Mss.  Corb.  et  Long.,  sicut  virlus.  Colb.,  sicut 
justus.  Male. 


413 


LIBER  DE  MOE  ET  ARCA. 


414 


diebus  aliis  coIumbam,et  iterum  emisit  oam  ;  nisi 
ut  advertas  quod  bonum  sapientis,  optimumque 
propositum  semper  sibi  etiam  alios  adjungcre  stu- 
det,  errantes  cmendare,  corrigere  vagantes?  Si 
quem  in  principio  resiliro  conspexerit,  tamcn  com- 
mutandi  ejus  ct  corrigendi  non  desperet  profectum. 
Sicut  enim  bonus  medicus,  etsi  tempus  medicinrc 
non  sit,  tamen  visitationis  speculam  ante  pr;emit- 
tit ;  deinde  non  negligit  justpe  exspectationis  ex- 
cubias,  et  paulisper  passionibus  cedens,  opperitur 
facultatem  medendi,  qnoe  cum  fuerit  oldata,  suum 
non  interniiltil  oniciuin  :  ita  ergo  et  sapiens  verbis 
ao  disputationibus,  ^56  tanquam  medicus  medi- 
camentis,  contrarias  curare  desiderat  passiones. 
Et  quia  in  omnibus  remedio  divini  favoris  utcndum 
est ;  ideo  septem  exspectavit  dies  (Gfw.  viii,  12) 
quibus  mundus  omnis  describitur  absolutus  etope- 
ratori  requies  niinistrata  (Gen.  ii,  2),  iit  ex  ilio 
auctore  omnium  sumerelur  disciplina  operationis 
humanae. 

C.\PUT  .XIX. 

Columha  quare  dicntur  nd  vesperam  re/jresxa  eum 
oUvx  ramo  inore:  ilem  unde  aquas  defecifse  Noe 
coiinorerif :  landem  cur  eadem  colurnha  posl  ilics 
seplem  tertio  emissa  non  reversa  sit. 

67.  Regrcssa  esL  iijitur  columba  ad  ve^pcram,  ha- 
bens  folium  olex,  et  ramum  in  ore  suo  (Gen.  viii, 
11).  Non  otiose  posuit  et  vesperam,  et  regressam, 
et  habentem  oles?  folium,  et  ramulum  in  ore  suo, 
ut  non  fugitantem  virtutem  arbitreris  profectus 
futuri,  si  quos  possit  acquirere ;  neque  rursus 
tanquam  sine  lumine  eam  fuissc  cognoscas,  etqui- 
busdam  tenebris  occullam,  sed  diurno  candorc 
fulgentcm  exspectasse  usque  ad  occasum  diei,  et 
sic  ad  eum  regressam,  apud  quem  etiam  vcsperi 
tenebras  habere  non  posset.  Folium  quoque  quod 
secum  detulit,  etsi  breve  illud  folium  detulisse  vi- 
deatur,  spem  eorum  quos  sui  preniteret  erroris, 
etsi  non  magnam,  aliquam  tamen  significavit.  F^o- 
lium  enim  sine  virguUo  esse  non  poterat.  Ergo 
quasi  germinantis  correctionis  (.54),  lirct  non  ma- 
gnum  aliquod,  tamcn  vexitinsigne  etfolium  olea>, 
in  qua  arbore  oliva  gencratur,  ex  qua  olcum  con- 
Ccitur,  ([uo  materialc  hoc  lumen  fovotur,  et  tene- 
brarum  fugaturobscuritas.Quid  autein  magisquam 
lumen  familiare  virtutiest?  Folium  ergo  ct  ramu- 
lus  insigne  est  corrcctionis  ;  correctio  autem  quasi 
radicem  sui  pccnitentiam  habet,  qu;R  poinitentia 
non  potest  in  turbidis,  sod  in  iis  qui  spiritalem 
jam  scrmonem  acceperint,  gerniinaro.  In  ore  quo- 
que  non  frustra  ramulus  olce  videluressc  delatus, 
eo  quod  virtuH  et  sapientia  in  sermone  sui  habcal 
olaritudinem,  ct  ipsa  statim    spccic    lumen    ejus 

(54)  Edit.  omnes  et  cod.  Vat.,  corruplionis. 
Sex  mss.  inclioris  notn;,  correclionis,  seu  corre- 
piionis. 

(55)Sic  niss.  Corb.,  Lnnp.,  Torn.,  Colb.  ct  Maz., 
cum  edit.  Am.  et  Era.  M  Vat.  coil.  cum  eilil.  Gill. 
et  Roin.,  doclrinam  virlulis.  Itcm  paulo  post  ubi 
edit.  cl  codiccs  duo,  commissum  di.iciplinif,  Corb., 


\  effulgeat,  maxime  cum  pacifica  loquitur  ;  quoniam 
hunc  quoque  ramulum  pacem  petentes  pr.-eferre 
consueverunt.  Tulil  ramulum,  eo  quod  simplicitas 
puritate  ac  sinceritate  semina  qu;edam  auribus 
nostris  utilitatis  infundit :  ct  bonw  doctrina  vir- 
lutis  (56)  aiit  ad  industriam  provocat,  et  invitat 
ad  pr.-nmium  bona;  sibi  conscium  disciplina;,  aut 
gcrcnda!  pa;nitenti,-B  el  scquenda;  conversationis 
(56)  cupiditatcm  injicit  peccatori. 

68.  Unde  et  pra;torea  eognoverit  sanctus  Noe 
quia  defeccrit  aqua  a  terra,  sicii!  srriptn:n  est 
(Ihid.),  considcrandum  videtur.  Primo  oiunium  se- 
cundum  litteram,  quia  potuit  intelligere  utrum 
sircum  an  humidum  folium  esset  allatum.  Deinde 
quoniam    non  est  hujusmodi    columba,   ut  possit 

_  fructus  latcntcs  sub  aqua  eruere.  Sed  utrum  illud 
folium  ante  diluvium  fuerit  exortum,  an  tempore 
diluvii,  contuendum  est  tibi.  Si  ante  diluvium, 
vir  justus  gavisus  est  fructum  de  veteri  257 
semine  aliquem  reservatum,  et  inde  collegit  mi- 
sericordiae  insigne  divina;,  quod  jam  diluvium  re- 
movisset,  qua;  fructum  demoustraret,  cui  non  po- 
tuissent  noccre  diluvia.  Si  diluvii  tempore  nalum 
est  folium,  advertit  utique  justus  nova  semina 
misericordia;  Iructificasse  coclestis,  ut  radices 
arborum  viverent,  et  quasi  resumpta  anima  fetus 
germinarent  vetustos,  atque  in  assuetos  partus 
rcdirent,  quorum  indicium  pr^emissa  folia  demon- 
strarent. 

6y.  Sed  hoc  alta  potius  intcrprctatione  collcgit, 
quia  Dominus  Deus  noster,  quamvis  acerbis  iniqui- 

C  tatis  nostra;  oEfensus  esset  erroribus,  tamen  anti- 
qu.i;  nobis  prosapi;c  patrimquc  virtutis  senien  ali- 
quod  vel  exiguum  reservarel,  ne  penitus  operis  et 
creatura;  suae  omnc  circa  humanum  gcnus  ainpu- 
tarelur  insigne.  Unde  et  Isaias  ait:  Nisi  Dotninus 
Sahaolh  reliquissel  nohis  semen,  siatt  Sodoma  facti 
essemus,  et  sicut  Gomorrha  similes  essemus  (Isa.  i, 
9;,  in  altcrius  nomine  civitatis  exprimcns  cpecitatis 
indicium,  in  altcrius  stcrilitatem.  Ita  cnim  lingua 
patria  Chald;ci  nuncuparunt  Sodomam  et  Gomor- 
rham,  cscitatem  et  stcrilitatem  significantcs.  Me- 
ritoque  Dominus  in  hujusmodi  specie  civitatum 
amputavit  magis  humana  vitia,  quam  pimiendos 
homines  judicavit  (.57). 
70   Tertio  dimitlilur  columba  pos'  srptcm  dics, 

n  atquc  eadem  non  rcgreditur.  Uiide  considereinus, 
ne  id  quod  supra  diximus  inveniatur  esse  contra- 
rium.  Si  verbo  quidem  columba,  operc  aulem  vir- 
tus  non  revertitur  ad  justuni ;  crgo  destitutus  est 
justiis,  et  defraudatus  munere  suo?  Nequaqunm. 
Nunquam  cniin  vir  hujusmodi  a  virtiitc  disjungi- 
tur,  ncc  cnni  ex  oie  cii'itlit  jiistiliam,  disputalin- 

Vat.  unus,  et  Long.,  conscium  di.-^ciplin^f. 

(.56)  lloin.  edit.,  scijurnilr  convcrsionis,  commoAo 
quidein  sensu  :  scd  ca  lertio  nulln  iiec  niss.  nor 
cdit.  eonfirinatur. 

(57)  Vut.  cod.  ct  edit..  indicaiil.  Corb.,  Loiig.. 
Val.,  Torn.  el  Maz.,  /i((lic«r»7  .•  Colb.  vcro  indicavil 
an  judicavit  haboat,  fiaud  fucile^sit  slatucre. 


41 S 


S.  AMBROSII 


416 


nemque  alterius  virtutis  inducit,  virtute  se  exuit, 
etimitanda  aliis  fequitate  dispoliat :  sed  vice  solis 
alios  illuminat,  cum  radios  suai  lucis  emitlit.Ignis 
nerape  calefacit  appropinquantes,  ita  ut  calorem 
naturffi  suaj  ipse  possideat.  Numquid  deficit  lux 
diei,  cum  totum  mundum  illuminat  claritate? 
Habot  innolTensum  cursum  suum,  illibatamque  na- 
turam.  Sic  et  isla  in  oolumba-:  speoie  virtus  cum 
adhuc  ferveret  diluvium,  secundura  avem  tamen 
in  terris,  secundum  virtulem  in  hominum  passio- 
nibus  revertitur  ad  justum  ;  quia  in  iniquorura 
pectoribus  virtus  ut  posset  hajrere,  non  potuerat 
invenire.  Et  ideo  in  illo  secundo  diversorio  sui 
regredions  hsret  atque  requiescit.  At  vero  ubi  de- 
ferbuerint  diluvia  passionura,  et  auditi  vcrbi  com- 
pertcEque  dootrinre  plurimi  studuerint  esse  con- 
sortes,  jam  non  unius  patrimonium,  sed  commune 
bonum  esse  incipit  disciplina  virlutis,  et  tanquam 
sapientiffl  poculum  hauritur  a  plurimis  qui  ante 
soicntes  bibere  noluerunt,  sicut  nunc  fervent  di- 
luvia  in  pectoribus  Judajorum  ;  et  cum  aqua  cce- 
lestis  doctrina;  exundet  ,  potus  exuberet  ,  non 
putant  esse  potandum.  Evangelium  legitur,  virtus 
exit  de  sermone  258  ccelesli,  tractat  sacerdos  in 
Ecclesia.  Sed  ne  forte  intra  arcam  positus  solus 
non  possit  audiri,  interdum  et  egressus  Ecclesiam, 
ubi  Judaius  ocurrcrit,  monet,  exemplum  atTcrt 
ccelestium  Scripturarum.  Claudunt  aures,  ne  vel 
invitos  fons  abluat,  et  verbi  Dominioi  humoras- 
pergat.  Si  qui  vero  orediderint,  currunt  ad  fon- 
tera,  doctrinam  cxpetunt,  insinuari  sibi  Evange- 
lium  conoupiscunt  ,  nec  satiantur  assiduitate 
potandi.  Ita  fonte  sapientia3  certatim  replcri  desi- 
derant,  quem  ante  fugere  gestiebant.  Quem  Ibn- 
tem?  Audi  dioentem  :  S?  quis  sitit,  veniat  ad  me, 
el  hibat.  Qui  credit  in  me,  sicut  dicit  Scriplura, 
flumina  de  venlrc  cjus  fluent  aqux  vivx  {Joart.  vii, 
37,  38). 

CAPUT  XX. 
Quod  alio  die  imininutii  aqua,  alio  siccata  lerra  nie- 
morclur,  co  significari  justum  Noe  in  duabus  ye- 
neraiionihus  yrimum  juissc.  Per  dcnudalionem 
arcx  abdicationem  corporcx  dclectationis  e.rpri- 
mi.  Quare  primus  vel  sccwidus  mcnsis,  verni 
temporis  dies  dictus.  Postrcmo  difficullas  de  folio 
reperlo  dissolvitur. 

71.  In  primo  et  sexcentesimo  anno  vitae  Noe, 
primo  die  mensis  imminutara  aquam  dicit  a  facie 
torrae  ;  in  secundo  autera  mense,  septima  et  vice- 
sima  die  mensis  siccatam  terrara  esso  commemo- 
rat.  Quid  sibi  vull  illa  adjectio  dc  aquBB  imminu- 
tione  (58),  cum  supputata  ralio  superior  annum 
conclusisse  videatur,  qui  annus  a  secundo  raense 

(.58)  Rora.  edit.  totum  hunc  looum  contra  mss. 
el  aliarum  cdit.  lidcra  ila  mulavit  :  unno  Pioe primo 
mense  imminutam...  septima  ci  dccima  dic...  com- 
mcmortii  scptima  ct  viccsima  mcnsis  aperuit  !^oe 
arcain.  Quid  .nhi  vult  illa  adjectio  primi  mci).':is  dc 
aquir,  oir. 

(59)  Ad  omcndalionem  hujuH  loci  mss.  et  cdit. 
aut.  conveniunt  prwtorquara  in  una  vocula  :  nam- 
que  ubi  edit,  habent  eo  ordine,  rnss.  omnes  legunt 


A  incipit,  ct  in  secundum  mensem  anni  alterius 
usque  progreditur?  Nisi  forte  hic  justi  formara 
declaratam  velimus  accipere:  ut  primus  annus  is 
fucrit,  quo  capit  diluviura,  post  sexcentesimum 
scilioet  annus  primus  (59) ;  primus  iterum  annus 
et  primus  mensis  post  sexcentesimum  annum, 
quando  imminuta  est  aqua  a  facie  terrs  :  eo  quod 
justus  iii  pcccatorum  generatione  quae  propter  de- 
licta  delcfa  est,  virtute  priraus  erat,  et  in  secunda 
generatione,  qu;e  co-pit  posl  dihiviura,  et  ordine, 
quia  primus  secund*  generalionis  fuit,  et  merito 
primus  evaserat.  Recte  enim  ei  honor  defertur 
qui  et  primaegenerationis  primus  fuitet  posterioris 
principium;  qui  meruerit  et  de  illa  evadere,  et  isli 
ad  seminarium  propagari.  Cum  enim  alii  deperis- 

p  scnt,  solus,  vitae  egregiae  merito  et  praerogativa 
virtutis  apud  Deum  dives,  non  est  expertus  malitiae 
corruptelam,  per  quem  factum  est  ne  totum  cor- 
pus  generis  humani  vcl  abolitum  videretur  in  ter- 
ris  vel  a  Dei  abscissum  gratia  relinqueretur. 

72.  El  denudavit,  inquit,  Hoe  teclum  arcx  (Gen. 
viii,  io).  Cum  arcam  siout  supra  interpretati  su- 
mus  (supra,  c.  vi),  pro  specie  corporis  acceperi- 
mus,  quid  sit  denudaricorpus  intelligamus,  secun- 
dum  altiorem  scilicet  sensum.  Caeterum  liquet 
queraadmodura  arca  potucrit  aperiri  secundum 
litteram.  Quid  igilur  tectum  huraani  corporis  sit 
quod  clausum  in  diluvio  959  fuit,  nisi  forte  de- 
lectationem  accipiamus,  quae  operiebat  hoc  corpus 
nostrum,  et  quasi  tegebat  per  illum  Adae  errorera? 
Et  eo  maxirae  tectis  similis  aeslimatur ;  quia  sensus 

C  omnis  in  capile,  inde  delectatiu  quas  corpus  omne 
subjectum  habebat.  Sedubi  raens  justi  viri  sobria 
atque  integra  a  corruptione  diluvii,  divinae  cogni- 
tionis  inflammata  desiderio,  essilire  atque  evolare 
voluit  in  superiora,  detexit  omnia  quae  erant  ira- 
pedimenlo,  et  speciera  voluptatis,  qu»  quodam 
operiraento  caeteras  legebat  partes  corporis,  redo- 
peruit  ac  retexit ;  ut  non  solum  corpus  a  servitio 
dominatricis  ignobilis  liberaret,  verum  etiam  ea 
qua3  erant  incorporalia  comprehenderet ;  quae  enim 
non  videnturaeterna  sunt.  Et  ideo  juslus  quem 
non  videbat  Dominum  requirebat,  corruplelae  ex- 
sors,  cupidus  aetcrnitatis. 

73.  Quod  aulem  ait  primum  mensem  vel  secun- 
dum,  eumque  esse  verni  temporis  diera,  habes  et 

n  alibi  dictum  :  Hic  tnensis  primus  erit  vobis  in  diebui 
anni  (Exod.  xii,  2).  Qui  enim  in  gratia  primuspost 
periculum,  hic  recte  praerogativam  primi  mensis 
accepit. 

74.  Nec  to  aulem  moveat  quod  diximus  supra 
folium  in  ramo  reperlum  post  diluvium  potuisse 

et  ordine.  Quaedam  autem  edit.  Paris.  ita  prasfere- 
bant,  se.rccntcsimus  scilicct  annus ;  primus  ilerum 
annus  et  primus  mensis  post  .'.c.rccntesimum  aimum  ; 
OBBtora  ut  in  textu:  quaedam  vero  praster  descripta 
verba  post  vocem  diluvium.  infra  positam  ita  pro- 
sequuntur  :  Eo  ordine  priinus  fuit.  Recte  igitur  pri- 
mus  ci  honor  delertw,  quia  et  primx  yeneralimii 
primus  fuit  qui  evascral,  et  postcrioris  principium, 
qui  tneruent  istioil  seminarium.  etc. 


«7 


LIBER  DE  NOE  ET  AHCA. 


4lft 


gencrari  (supra,  cap.  xix) :  etsi  siib   aqua  plerum-  A.  "um  viris,  scd  lemina>  cum  viris  cxeunt  ;  ut  virili; 


que  herba;  soleant  germinare:  tamen  utscrupulus 
omnis  possit  auferri,  quid  magnum  si  Deo  jubente, 
uno  die  quo  imminuta  fuerit  aqua,  statim  germi- 
navit  et  terra,  cum  idem  sit  fructuum  reparator  et 
conditor,  atque  operis  sui  usum  non  fuerit  oblitus  ? 
Denique  habes  et  in  Genesi  statim  quod  jusserit  ut 
terra  herbam  pabuli  germinaret,  et  lignum  fruc- 
tiferum  cum  fructu  suo,  et  statim  ejecit  terra  hcr- 
bam  pabuli,  habcntem  semen  secundum  genus, 
et  lignura  fructiferum  [Gen.  i,  11,  12),  et  ille  dies 
unus  fuerit,  quo  h.-ec  Deus  jussit  aut  fecit.  Ergo 
benefioii  sui  Deus  non  immemor,  immemor  autem 
nostrae  iniquitatis,  opus  suura  ejusdem  (60)  qua 
coepit  temporis  quantitate  reparavit. 

CAPUT  .\X1 
£ur  Soeut  exiret  ex  arca  Dei  prxceptum  exxpectave- 
rit.  Quomodo  per  ordincm  (jno  idem  cum  suis  in- 
gressus  alque  egressus  ilescribitur,  abstinentia  ye- 
}icralionis  nec  non  ejusdcm  usus  designctur  ?  Dcrnum 
quid  ille  ordo  spiritali  intelleclu  nos  edoceat'! 

75.  Et  dixit  Dominus  Deus  ad  .Yoc :  Exi  dc  nrca 
tu,  et  u.ror  et  filii  lui  [Gen  viii,  15,  16i.  Itaque 
recedente  aqua  et  siccata  terra  exire  potuit  Noc  do 
arca.  Sed  justus  nihil  sibi  arrogat,  sed  totum  sc 
divino  committit  imperio.  Et  maxime  qui  coelesti 
fuerat  ingressus  oraculo,  cceleste  debuit,  ut  egre- 
Tleretur,  exspectare  responsum.  Verecunda  enim 
justitia  est :  quia  inverecunda  iniquitas  quae  usur- 
pat  indebita,  nec  reveretur  auetorem. 

76.  Nunc  quaeramus  qua  ratione  quandiu  ingre- 
diebantur  in  arcam  hic  ordo  fuit  ingredientium,  ut 


in  se  intenJicta  permislio,  permissa  aulem  vlrilis 
et  fcminci  legitima  sorte  conjugii  copula  vidc- 
relur. 

77.  Sensus  autem  allior  hoc  habct :  ubi  pericu- 
lum  est,  viriles  qua?dam  et  fortiores  disceptationes 
menti  adhwreant,  et  eo  sc  mcns  quasi  quaradam 
tueatur  sobolem  flliorum,  quo  lempestatibus  et 
gravioribuspassionibusacies  qu.-Edam  virilisoccur- 
rit.  Decurso  autem  pericnlo,  nihil  oljcst  si  raollio- 
res  cogitationes  validiorilnis  copuicntur  ;  non  ut 
effemincntur  a  mcllioribus  fortiores,  sed  ut  raollio- 
res  sensus  velut  quibusdam  virilibus  roborentur, 
cum  omnia  nostra  ad  virtutcm,  justitiam,  integri- 
tatem,  fortudinem  dirig.nntur,  et  quodam  usu  sc- 
P  minarioquc  virtutum  crf^irialqiie.-idolescerepossint 
validiora  consilia.  Non  eft  igilur  utile,  cum  vitio- 
rum  aliqua  confusio  est  qu.ne  mentem  occupet, 
serere  aliquas  cogitationss,  atque  gencrare  et  par- 
turire  mentem.  Cum  autem  compressa;  fuerint 
cupiditates,  et  mens  rcquieverit,  tunc  seminario 
quodam  disceptationis  accepto,  virtutes  possunt  et 
bona  opera  germinari. 

CAPUT  XMI. 
Qua  dc  rausa  Soe  aram  injussus  Dco  a'dij\cai<il  ; 
quidvc  Deo,  et  non  Domino :  quarc  eliam  holo- 
causla  e  bestiisac  votalilibus  mundis  obtulerit ;  et 
guid  sit  quod  ait  Dominus ;  Recogitans  non  adji- 
ciam  maledicere  terram,  e!c. 
78.£/  gedificavit,  inquil,  A'oe  aram  Dco  (Gcn. 
viii,  2U).  Qua  ratione  supra  Dominus  admonuit 
qua;  faceret,  et  fecit  Noe  omnia  :  hoc  autem  quod 


primo  ipse  ingrederelur  et  filii  ejus:   deinde  ejus  C  non  adraonitus  est  fecerit,  fortasse  requiratur.  Sed 


uxor  ct  uxores  liliorum  ejus  :  quando  autem 
exierunt,  commutiitum  sit.  Nara  scriptum  est : 
E.vivil  ipse,  et  u.ror  ejus,  et  filii  et  u.tores 
filiorum  ejus  {[bid.,  18).  Et  littera  quidem  signi- 
ficat  in  ingressu  S60  abstinentiara  generatio- 
nis,  in  ingressu  generationis  usura.  Tunc  cnim 
patep  cura  filiis  prius  introivit,  et  filii  cum  parento, 
et  postea  uxor  ejus,  et  filiorum  ejus  uxores,  id  est, 
non  commiscetur  sexus  in  introitu,  coraraiscetur 
in  egressu.  Aperte  igitur  velut  ordineipso  ingres- 
sionis  vocem  quaradam  justus  emittit,  terapus  illud 
non  esse  concubitus,  neque  deliciarum,  quo  omni- 
bus  immineret  interitus.UndeinEvangelioDominus 
ait  (Luc.  XVII,  26,  27),   reprehendons  quod  tempo- 


utique  Dominusnon  debuit  quasi  avarus  racreedem 
gratiaj  postulare,  ct  justus  eam  inlellexit  verara 
actionem  gratiarum  esse  qua;  non  juberetur,  sed 
deferretur.Itaque  nec  dilationem  passus  est.  Etenim 
grataanimi  virtus  passionera  dubitationis  excludit: 
qui  autem  debilum  grati»  ut  a  se  exigatur  exspe- 
ctat,  ingratus  est.  Quod  autem  xdificavit,  inquit, 
Deo,  et  non  dixit  Domino,  scd  Deo ;  secundum  no- 
minis  inlerpretationem,  961  non  coacta  videlur 
h.-pc  actio  esse  gratiarum  quasi  Domino  ,•  .scd  virtus 
justi  morigcna  et  grata  quasiDeo.  Quod  ''mperiale 
est  snquostravit  ;  quod  beneficii  nominavil. 

~9.El  smnpsit  a  bestiis,   et  a  volalilibus   mundis: 
et  obtulit,  inqiiit,  holocausta  [Ibid].    Lillera  evidens 


ribusNoemanducarent  et  biberent,uxoros  ducerent  n  est  quod  ea  qu;e  inconlaminata  suiit,  dobemus  of- 

.<      m; A..:      1_.J t     .  -l      ;j l  ;         l t* :»     .i>.;ki...      nn'j..ni...n      nr.},-.^n..t         nfFn^n^tlr.  Alf^A* 


et  filias  nuptui  traderent :  et  ideo  propter  intera 
pcrantiam  eoriiin  supervenisse  diluvium.  McEroris 
igitiir  teiiipus  illuil,  non  L-Etiti.T  erat.  Et  iiide  jiistus 
consortio  non  delectabatur  uxoris,  vel  filii  justi 
petebant  copulain  conjugalera.  Quamenim  indeco- 
nim,  ut  quo  tempore  viventes  morerenlur,  tunc 
periluri  gencrarentur  ?  Postea  autem  recte  ad  so- 
minarium  c;elerorum  successit  (01)  usus  ct  cura 
conjugii,  cum  diluviura   recessit.   Itaque  non  viri 

(00)  Sic  mss.  Vat.,  Corb.,  Long.  Alii  vcro  el 
edit.,  menior  autem  nostne  iniquitatis,  opus  suurn 
ejusdem.  Cod.  Maz.,  eadem  qua  coepit,  elc. 


fcrre,  in  quibus  affectus  rcluccat  offerentis.  .\lfior 
autrin  interpretatio  hoc.habct,  quod  besli.ii  mundae 
viilentui  sensus  esse  sapientis  ;  volalilia  anlem 
intoUeclus,  (|iii  sunt  longe  subtiliores  atque  le- 
vioros. 

80.  Nunc  vcro  considercmus  diligcntius  quid  sit 
quodait:  Et  di.dt  Dominus  Deus :  Itecogilans  )ion 
adjiciam  malcdiccre  terram  proplcr  opera  hominum  ; 
quia  pcrmwet  cor  homims  diligcnter  super  mala  a 

(61)  In  omnibus  cdit.  desiilcnilur  vcrbuui  suc- 
ces.tit,  quud  ex  cod.  Corb.,  Long.,  Colb.  et  Mu;t, 
rcstituimus. 


419 


S.  AMBROSII 


juventute  (62)  (Ibid.  2/)  Non  ergo  adliuc  pcrciitcrel  A.  cutcre    omncni 

omnem  tcrram  sicut  fecit,  omnibus  dieljus  terrEc.      scrvatiir. 

Etsi  vindicaverat  in   hominum  gciius  ;   tamen  co- 

gnoverat  quia  vimlicla  lcgis  ad  timnrem  proficit,  ct 

cognitionem    doctrina3,    niagis    qiiam   ad    natura? 

commulationem,  quae  corrigi    in  aliquibus   potest, 

in  omnibus  mutari  non  potest.  Vindicavit  ergo  Do- 

minus,  ul  timeremus  ;   pepercit  ut  reservaremur. 

Et  vindicavit  semcl  ad  cxcmplum  tinioris,  popercit 

in  reliquum,    nc   dominarctur  scmper  amaritudo 

pcccali  ;  simul  quia  si  quis  pcccata    cupiat  s.-epius 

vindicare,  asper  magis  qiiam   ccnsorius  habetur. 

Ideoque  dicil  Dominus  :  Non  udjicium  nlLra  niale- 

dicere  tcrrx  propter  opcra  Iwminum,  id   est,  quia 

pietatem  sviam  circa  universitatem  hominum  voluit 


carncm  :    sed    in    partc 


420 

vindicla 


CAPUT  .WIII. 
Qnod  ait  Donnnius  :  Semen   et   messis,    frigus    et 
ffistus  non  requiescenl,  ad  litteram  et  moraliter 
explicatur. 

82.  Quid  sit  eliam  quod  ait :  Scmen  et  messis, 
trigus  et  a:stus,hiems  ctxstas,die  et  nocie{&5)non  re- 
quiescen!  Gen.  viii,22).Secundum  litteram  significat 
permansiira  mancnlibus  secundum  institutionem 
Doniini,  ct  statum  suum  teniporibus  incorrupta 
futura  animalia,  vel  nemorosa  omnia.  Nam  cum 
corrumpuntur  tempora,  corrumpuntur  etiam  illa 
qua!  temporibus  suis  qiu-cque  gignuntur.  Si  autem 
confusio  sit  temporum,quomodo  possunt  confjsio- 


declarare,    et  tamen  securitutem   ct  ncgligentiam  „  ne  facta  etiaai  ea  qua;  suut  gignentia   permanere? 

1 -_-i:i 1 :.,. ,!!'._ ^1.^1, ..:i     :.,    ^   T7 1 ,    i 1 i L 


quamdam  nicntibus  humanis  aiferre  ni)n  dehuil,  in 
paucos  vindical, pluresreservat.  Deindecum  dicit : 
Non  adjiciam  (03),  ostendit  quod  allcvet  magis 
aerumnas  hominum  quam  ingravet,  sciens  quod 
penitus  peccata  hominum  auferri  nonqucant.  Tan- 
quam  in  provcrbio :  Si  quis  rcli  subtili  haurire 
cupiat  aquam,  sic  qui  malitiam  ex  pcctoribus  lio- 
minum  conatur  aufcrre. 

81.  Non  adjiciam,  inquit,  maledicere  terrx  pro- 
pler  pcccata  hominum  :  quia  permanct  sensus  hominis 
diligcnter  super  mala  a  juvenlute  [6'i).  Vide  quonio- 
do  studiose  nos  dolinqucre  (leus  significet,  diccndo 
permanerc  super  malasensum  hominis  diligeuler: 
quo  dicto  significare  videtur  diligenter  corhominis 
ad  pecoata  propendcre,  et  inesse  principali  nostro 


Ergo  tempora  sunt  quK  aut  corrumpunt  autreser- 
vant,  prout  ipsa  sui  habuerint  qualitatem.  Ideoque 
annus  ex  contrariis  ducitur,vere,  autumno,  festate, 
hieme,  sicut  harmonia  cantilena;  pormistis  gravi- 
bus  ct  acutis  videtur  consistere.  Sic  ergo  et  mun- 
dus  iste  ex  contrariis  continctur,  aerc  et  terra,  igni 
ct  aqua.  Nostra  quoque  corpora  frigorc  ct  calore, 
humore  et  siccitate,  quemdam  natura;  ordinem 
servant.  Nam  sinaturalis  ordo  ac  mensura  confun- 
ditur,  tunc  necesse  est  sequatur  interilus.  Ergo 
certum  ordinem  temporum  Dominus,  remota  con- 
1'usionc  diluvii,  ad  perscverantiam  mundi  promitlit 
fuliiium. 

83.  Allior  aulem  sensus  hochabet,  ut  per  semen 
intcUigamus  principium,  permessem  intelligamus 


lubricum  delinqucndi,  ct  quod  pejus  cst,  studium  C  finem.  In  utroque  salutis  est  causa.  Alterum  sine 


non  doesse.  Idco  cnim  ail,  dil/(jenlcr,qu!\.si  solliciti 
simus,  ne  immunitas  culp.-e  nobis  possit  obre- 
pere.  Deinde  noii  in  unum  maluni  dixit,  sed 
super  mala.Ei,  a  juvcntute,  addidit:  ex  illa  enim 
jetatecrescit  malitia,  licet  alibilegerimus  quod  non 
sit  sino  peccato  nec  unius  diei  infans  {.Joh  xiv,  4). 
Scd  et  infantia  sine  pcccato  non  sit  propter  corpo- 
ris  infirmitatem,  diligentia  autem  et  sfudium  pec- 
candi  incipiat  a  juventiite  ;  ut  puer  quasi  infirmus 
peccet,  juvenis  tanquam  improbus,  qui  studiose 
cupiat  peccata  262  committere,  et  in  criminibus 
glorietur.  Apud  plerosque  enim  innoccntia  pro 
ignavia,  et  culpa  pro  laudc  habctur.  Ita  sc  luxuria 
et  deliciis  et  adulteriorum  aifcclibus  juvenos  jacta- 


altero  imperfectum  est ;  quia  ubi   principium  est, 
finis  quajritur,  nec  potest  esse  sublato  fine  princi- 
pium,  et  finis  in  principium  recurrit.  Ergo  semper 
in  eadem  recursurum  dum  in  hoc  mundo  est,genus 
memorat  humanum,  ut  cum  incipit  annus,finiatur  : 
cum  finitur,  incipial,  non  mcdio  mundus  tempore 
resolvatur.  Ita  et  mens  quando  aliquid  videtur  in- 
cipore,    ad   finem   usque   contcndat,   et  operis  sui 
tcrminum  quicrat.  Quando  finil  aliquod  opus,  non 
quasi  consuramato  opere  ferietur  (60) :  scd  in  alia 
recurrat  opera,  et  semper  incrementa  virtutis  eser- 
ceat:  quando  quidem  videt   quod   in   fructus  suos 
semper  terra  revocetur  (,67),    qui   diversi  autvere 
"et   ajstate,    ut   in    partibus    Orienlis,    aut    a^state 


re  consuerunt.  Crescit  crgo  cum   aetalibus  culpa.  j)  autumnoque  nascantur,  ut   in   partibus  Occiden- 

Omne  igitur  genus  honiinum  jam  nnn  consumcn-       tis. 

dum    dcclarat,    cum     dirit:    Non     adjiriitm    pcr-  8!|.  Alio  tompore  terrarum  seminaria  partus  suos 


(62)  Rnm.  cdit.  snhi,  cx  adolcsrcrdia  sua.  Non 
cryo  adjiciam  pcrculcre  omnem  cahicm  sirut,  fcci, 
omnibus  dichus  lerrx.  Cum  mss.  conseiitit  Nobilius 
in  bunc  loeum,  nisi  quod  paulo  superius  interpun- 
ctionem  sic  putat  ess'i  rcstituendam  :  /■.(  di.rii  Do- 
niinus  recoijitnns:  Pion  adjiciam,  ctc.  Quod  Ilebr.co 
melids  respondcrc  asserit. 

(63)  Edit.  Runi.,  Non  adjicium  pcrculcrc  omncm 
carnem. 

(64)  Ita  mss.  ct  prisca;  odit.  mngno  consensu. 
Edit.  Rom.,  Non  adjiciam,  inquil,  ultra  maledicere 


tcrram  proplcr  opcra  hominum.  quiu  pcrmanct  cor 
hominis  diligenter  propler  mala  cx  alolescenlia 
sua. 

(651  In  sola  Rom.  edit  legitur  dics  ct   nox. 

(GO)  Omnes  edit.  et  plures  mss.  opere  finiatur. 
Elegantius  Corb.  et  Long.,  opcre  ferietur. 

{(u\  Ita  sex  mss.  et  edit.  Am.  ac  Era.  At  in 
aliis  legas,  tcrra  rcnovelur.  Iterum  hoc  eodem  loco 
Vat.  cod.  habet,  qui  diversi  vcie  etxsiate,  autumno- 
quc  na^caniur,  alio,  etc. 


421 


LIBER  DE  NOE  ET  AnCA. 


m 


eiiuiit:  alio  autem  tempore  fniclns   arboriim  rnr-  A  hominis  gcnerationeraexpressam  :unam  spcundimi 


piraus.  Dividui  ergo  fnictus  sunt  neces«arii,  'ittS 
et  voluptuarii  :  necessarii  ex  serainibus  terrarum  ; 
at  vero  ex  arborum  fructibus  voluptuarii.  Itaque 
corpus  nostrum  tanquam  vere,  hoc  est,  aere,  cibo 
pascitur  naturali,  'Aip  (68)  autem  Graeco  nomine, 
verlatino  Hicitur.  Ideo  Scriptura  departibus  Orien- 
tis,  etmuxime  .£gj'pti  perquam  transivit  Hebrsus, 
vel  ex  partibus  Phoenicis  sumpsit  exemplum.  Ani- 
ma  autem  voiuptuariis.  hoc  est  sapientis  fructibus, 
aiitur:  cui  iterum,  ut  corpori  nostro  contrarium 
friguset  astus,  ita  timoret  iracundia  videntur  ad- 
versa.Sed  quia  in  corpore  est,  necesse  est  et  iracun- 
diam  habeat  et  timorem,nec  potest  sine  hac  esse  eor- 
poreae  necessitate  natur3e(69j.  Et  idco  mens  sapien- 


itna:.iinoir.  Dei.alteram  secundum  llgmeiiiu;ii  Jl- la- 
toterrjp.  Oenique  illa  crcatio  hominis  deluto  terrae 
videturesse  facta  postmundum,  postquam  requie- 
vit  Deus  ab  operibus  suis.  Sero  quodammodo  terre- 
na;  statuae  figmentum  (71)  gignitur.  ?64  yon  erat 
filuvia  supcr  terratn,  ncc  homo  tcrram  operahatur 
Gcn.  II,  ,5i.  Tunc  dc  limo  lcrrx  fin.rit  Dcus  homincm, 
et  in.^iufflaiHt  in  fariem  ejut  spiritum  vitx  et  fartus 
est  homo  in  animam  vivcHcm  llhid  7).  Ille  autem 
sexto  die,  quasi  perfecto  numero  quo  omnia  conclu- 
sa  sunt  opera  Dei,  quasi  perfeota  operatione  con- 
stitutus  homo  secundum  imaginem  Dci  est,  cui 
etiam  iste  comparatur  qui  in  diluvio  justus  inven- 
tus  est.  Et  ideo  supra  terrena  omnia  eum  constituit 


tis  moderamina  justa  dispensat:  ne  iram  et  timo-  t»  Deus,  sicut  et  illumad  imaginem  Dci  factum,  quia 

• .    -.  i,_.  _._..-•.  ,     _:  uterque  a  terrenis  vitiis  tcmpeiabat  (7ii).  Ilie  qui 

itageneratus  est,  ut  nihil  terrenodeberet  contagio  : 
istequi  et  in  periculis  tuorat  approbatus,  et  exami- 
natus  in  passionibus,  et  repertus  quod  in  confusio- 
ne  non   fuisset  obnoxius  passioni  (73). 

87.  Altior  autem  sensus  habet  quod  justus  ma- 
gnitudineet  multitudine  virtutisaugetur,atquedo- 
ctrina  ;  et  replet  terram,  quasi  corquoddaia  in  quo 
?it  receptaculum  inteiligibilium.  Ita  nihil  vacuum 
sapientia?  essepatitur,  quod  iusipientia  possitinva- 
dcre.  Domitis  igitur  non  solum  terrenis  omnibus 
passionibus,  sed  etiam  sensibus  corporaiibus,  be- 
stias  quoque  sibi  quodam  terrore  subjicit  et  limore 
in  quilius  species  videtur  inesse  raa!iti;c  atque  feri- 
tatis.  Iinmitis  enimct  agrestis  cst  omnis  nialilia, 
et  inflatur  aerio  quodam  tumore.  Nec  iilud  obscu- 
rum,  quod  reptilia  qusdam  lethalium  quamdam 
habent  speciem  passionum.aquibusvenenum  quod- 
dam  menti  videtur  infundi.  Omnibus  ergo  his  im- 
perat  justus  quibus  non  commisc.elur  :  sed  coercet 
ea,  si  mens  ejus  non  deiectatione,  non  cupiditale 
dueatur,  non  tristitia  et  timore  frangatur;  non 
etiam  iuxuria  atque  deliciis  tanquam  lubricum  et 
caducum  vitte  hujus  agat  cursum.  scd  contiuentia 
et  temperantia  abigat  a  se  vir  sapiens  huju.smodi 
passiones. 

88.  Sed  quia  subdidit  statim  :  Omnia  rcpliliuqux 
sunt  viua,  erunt  vobis  in  cscam  (Gcn.  ix,  3)  ;  ne 
torte  te  moveat  quia  ante  de  reptilibus  diximus  ve- 
nenatis,  cognoscc  alia  esse  rcptiiia  vcncnata,  aiia 


rem  permisceat,  et  fiat  confusio  qua?dam  in  animo 
illius  atque  diluvium. 

85.  Die  quoque  et  nortc  quod  ait,  per  dieni  intel- 
ligis  iliuminantem  virtutcm,  per  noctem  recogno- 
scis  tenebrosam  insipientiam.  Itaque  et  in  timore 
tanquam  in  frigore  potest  esse  iiiuminans  virtus. 
Similiter  et  iracundiam  potest  reprimere  tempe- 
rantia;  ut  in  timorealiquinon  penitus  resolvantur, 
et  magis  timorem  dirigant  ad  opera  virtutis.  Verbi 
gratia.si  persecutor  insistat,  ut  pius  Deum  timeas, 
et  perpetua  magissupplicia,  quam  praesentia  putes 
esse  vitanda,  quae  dum  times,  accendaris  ad  glo- 
riam,  perlidiee  iratus  et  sccleri.  Rursus  iracundia 
successus  divino  commolionem  timore  modereris. 

CAPCT  XXIV. 
De  prxrugaliva  potestulis   hominibus  in  csetera   ani-  C 
malia  per  bencdictionem  qua  Xoe  cum  suis  dona- 
lus  est,  divinilas   attnbuta.   Et  quomodo  iutelliya- 
tur  Dominus   eisdcm  hotninibus   in  cscam  dedisse 
omnia  replilia,cum  eorum  quxdam  venata  sint. 

86.  Et  hencditit  Dominus  Noc  et  filios  ejus,  di- 
cens:  Crescite  et  multiplicamini,  el  replete  terram, 
et  dominamini  ejus  :  et  timor  vesler  et  tremor  eiit 
omnibus  besliis  terrae,  et  omnibiis  avihus  caeli  (70), 
et  in  omnibus  quse  moventur  super  lerram,  el  in  om- 
nilius  pisribus  maris  iGen.  ix,  i  et  2\.  Hsc  pr.Teroga- 
tiva  potestatis  in  Cieteris  animalibus  vidctur  ho- 
minibus  attributa  et  in  superioribus  partibus.  Sed 
eo  ioco  ubi  dixit  quod  Deus  hominem  feoit,  dicitur  : 
Mascutum  et  feminam  fecit  cos,  et  benedixit  eis  di- 
cen% :  Crescite  et  inuUiplicamini,  et  replcte  terram, 


et  dominatnini  ejm,  ct  potestaletn  habete  super  pisccs  Q  mansuota,  De   mansuelis  igilur  reptilibus   accipe, 


maris,  et  volatilia,  et  bestias  terrx,  et  reptilia  \Gen.  i, 
27-28j.  Quod  eo  adroonui,   ut  inteliigaa  geminam 

(68)  Vocem  'Aep  cum  edit.  superiores,  Latinis, 
ms3.  autem  partim  Latinis,  partim  confusis  chara- 
cteribus  exhibcrent,  qui  uitimas  edit.  Paris.  cura- 
vere,  sensum  minus  assecuti  reposiicrc  :  Acr  autcm 
Grwco  nomine,  vcl  Lalino  dicitur.  Maie.  Illic  siqui- 
dein  iio  per  metathesim  ponitur  pro  ejo,  venium 
tcmpus.  Nisi  scribere  malis  per  conlractionem  t„o, 
quod  apud  auctores  frequens  occurrit. 

(69)  Ita  emendavimus  mss.  subsidio.  Hic  enim 
edit.  cxhibent  magno  consensu,  1«  corpore  est,  et 
iracundiaiti  habct  el  timorctn,  nec  potest  sitie  hac  esse 
in  corpore  necessilatc  tiaturx. 

(70;  liic  a  mes.  in  eo  taDtum  recedunt  edit.  vet. 


qu;L'Clsi  non  omiiia  ventre  el  pecton;  repiint  sicut 
colubri,  tam  cxiguos  tamrnpedes  iiabcnt,  ut  repere 

qnod  oinittunl :  besliis  terrx ,  ct  oitinilmsavibusavli, 
ct  in  omnibus.  Eilit.  a'jlcm  Hoin.  totum  locum  con- 
cinnaveratin  hunc  moiluin  :  liinor  vcflri.  cl  trcinor 
eril  super  omncs  bcslius  teirx,  cl  supcr  omnin  vota- 
Ulia  cali,  cl  supcr  omnia  qux  moLrnlur  supcr  ter- 
ram,  el  omnes  pisccs  inaris,  etc. 

(71)  .Ms.  Loiig.  et  \at.,  terrenx  suhstantix  fig- 
mentuin. 

CrZ)  Edit.  oinnes  ac  mss.  non  pauri.  quia  utrum- 
quea  vitns  tcr''cnis  lcinpciahiil .  .M^h.  Curb.  el  Colb., 
^«(11  ulerque,  etc. 

\73)  .Mss.  Corl).,  Long.  tl  Nut.,  obnoxius  coiifu- 
sitni. 


423 


S.  AMBROSII 


424 


magis  quamambularevideantur.Ergovencnaloi-um  A      01.  Quod  autem  ad  altiorem  sensura  perlinel,  liuc 


rcptilium  similes  immundas  in  corporeacoipe  pas- 
siones  (14),  mansuetorum  autem  decoras.  Omnis 
enim  affectus  qui  est  praeter  deformis  delectationis 
illecebram,  passio  quidem  esl,  sed  bona  passio. 
Cupiditas  mollior,  et  ira,  et  timor,  hae  noxiaj  ani- 
mrcpassiones  sunt ;  afTectus  autem  innoxii,  passio- 
nes  bona3  sunt.  Et  his  vivendi  quidam  nobis  usus 
ministratur,  nt  causa  :  hnrum  cibo  ulimui'  ad  viffe 
gratiam,  harum  epulis  delectamur. 

*65  C.\PLT  .\.\V. 

An  oleribus  maijis  quam  carnibas  vcscenilum  Domi- 
nus  prwceperit  ;  ct  qucmadincdnm  nos  munierit 
Moyses  conlra  opinioncs  yliiiosopliorum  de  anima 
quonim  varia  placila  defcruntar :  item  qua  ratio- 


cst,  unde  magis  diotum  cst  quod  irrationabilcs 
passiones  ita  debeant  menti  sapientis.ut  olera  rusti- 
co  esse  sulyecta;  atquc  ita  his  utamur  tanquam 
reptilibus  cogitationibus,  ut  agricola  olcribus,  quas 
licet  obesse  non  possunt,  cibi  tamcn  non  habent 
gratiam  fortioris.  Generale  enim  omnibus  et  com- 
mune  pr.Tceptum,  non  altiora  indicit  genera  virtu- 
tum,  quo;  utiquc  paucorum  sunt.  Sed  et  si  quis 
virtutum  epulas  fortiores  sibi  exhiberc  non  possit, 
hujusmodi  tamen  habeat  passiones,  qusc  non  no- 
ceant,  sed  delectent  (76). 

92.  Ideo  in  principio  sanctus  Moyses  informavit 
nos  atque  intruxit  de  insufflatione  aniniiE,  266  ut 


ne  sit  distiwjuendum  inter  animx  partemrationa-       nonlaberemur  upinionibusdiversis  philosophorum, 
lem  ct  sensitivam  ;   quiilve  ainma  sanguis  dicatur.  o       .    .,  .  .     .    „_„  ., ^    m,.„: :„ 


89.  Ouid  est  etiam  quodait:  Sicut  olera  pabuli 
dedi  vobis  omnia  (Gen.  ix,  3)?  In  quo  et  ii  qui  sim- 
pliciter  intelligunt,  ut  non  cxpendant  sermonis 
examen,  non  nobis  vidcntur  esse  contrarii.  Sunt 
enim  qui  putant  quod  olcra  ad  escam  nobis  Dei 
nntu  attributa  videantur.quos  his  magis  quam  car- 
nalibus  epulis  uti  debeamus  :  ego  autem  libentcr 
his  acquiescerem,  ut  generi  hominum,  ad  paroi- 
raoniam  magis  et  temperantiam,  olerum  usus  ino- 
lesceret ;  nisividerem  abhisqui  non  libcnter  acci- 
piunt,  posse  referri  mihi  quia  nonoinniaolora  escae 
hominum  inveniantur  accommoda.  Deinde  quia 
non  omnehominum  genussapientis  et  continentia! 
amore  ducitur,  ut  continentiam  sequi  possit.  Et 


qui  sibi  ipsi  constare  non  possunt.  Plerique  enim 
varia  senserunt,  ut  Critias  et  ejus  discipuli,  san- 
guinem  esse  animam  dicentes,  istam  utique  ani- 
mam  qua  vivimus,  quje  est  .sensibilis,  non  illam 
animam  qu»  rationabilis  et  intelligibilis  interio- 
ris  hominis  ojstimatur.  Hippocrates  aulem  etsi 
Critiae  non  improbabit  ingenium,  nec  disputa- 
lionem  ejus  redarguit;  tauien  sententia;  non  ac- 
quievit.  Aristoteles  6VTe>>£x^Cav  dixit  (lib.  i,  de  .ini- 
ma,  tc.xt.  29  ot  30) :  Ignem  alii  esse  voluerunt. 
Nos  igitur  hujusmodi  divisionem  teneamus  ;  ut  se- 
paremus  quod  est  rationabile  aniiric-e,  cujus  sub- 
staiitia  divinus  ost  spiritus,  sicut  ait  Scriplura: 
quia  insufilavil  in  faciem  ejus  spiritum  vilse  (Gen.  ii, 
.  Esse  autem  ^77)  in  ea  nutrimentum  quoddam 


ideo  quod  generale  pra?ceptum  est,  ad  portiuncu-  C  vitale  quo  hoc  corpus  animatur,  esse  etiam  dele- 


lam  paucorum  hominuin  dcrivare   non  possumus, 
omnibus  euim  hominibus  hoc  prajccptum  datur. 

90.  Idooque  consideremus  quid  dixerit  :  Sic.ut 
olera,inqwi,  pabuli  dcdi  vobis  omnia,non  olera  omnia 
dedi  vobis  ad  escam.  Utantur  igitur  qui  utuntur 
carne,  tanquam  oleribus,  non  ad  distcntioncm, 
nec  ad  arvinam  corporis  (75),  quam  epuhe  car- 
nis  facere  consueverunt.  Sed  quemadmodum  et 
olora  non  orania  ad  escfe  usum  habilia  sunt,  ita 
etiam  non  omne  vi  vu  m  rep  tile  accommod  umadusum 
epulandi.  Siquidem  ab  omnibus  vencnatis  abslinerc 
debemus,  licot  huc  quoquc  processerit  luxuria,  ut 
magis  delectationi  consulat  quam  periculo,  el  in 
plerisque  resecto  quod  dicitur  venenatum  naturali- 


ctabilc.  Illarum  igitur  ot  vitalis  ot  delectabilis  ani- 
maj  partium  substantia  saaguis  appellatur  a  qui- 
busdam,  licet  etiam  Scriptura  dixerit :  .iuima  tolius 
carnis,  sanyuis  est  [Levit.  xvii,  11).  Proprie  igitur 
animara  carnis  sanguiriem  appellavit.  In  carne 
cnim  delectatio  et  passio  est,  non  mens  et  ratioci- 
natio.  Tamen  si  diligenter  intendas.hic  locus  illum 
cxplanat.  Cum  enim  hoc  loco  animam  sanguinem 
dixerit,  utiquesignificavitaliud  cs^eanimam,  aliud 
sanguinein,ut  sit  animae  substantia  spiritus  vitalis  : 
sed  ipsum  spiritum  vitalcm  non  per  se  tantum  et 
sine  sanguineusumalTerre  vivendi,  sed  commisceri 
sanguini  ;  quia  sunt  quic  vocantur  arteri»  velut 
receptacula  spiritus,  qufe  non  sulum  aerera  purum 


terinessc,  reliquara  partem  ad  cibum  vindicet ;  qua;  n  araplectuntur,  sed  etiam  sanguinem,  sed  minorem 

etsi   non  plcna  periculi,  tamon  vicina  periculo  est, 

et  corruptela  aliqua  necesse  est  in  lotius  succum 

se  cnrnia  infuderit.  Plcrique  etiani  sagittis  veupna- 

tis  transfigunt  cervos  et  hujusmodi  vclocia  anima- 

lia,  et  postea  resecta  quadain  partc    uicmbrorum, 

reliquo  corpore  ad  cibum  utnntur. 


(74)  Ita  cod.  Vat.  et  Maz.  cum  edit.  Mss.  vero 
Corb.  et  Colb.,  similcs  in  miindo  corpore  passiones. 
Long.  melius,   similes  immnndo  corpore  passiones. 

(75)  Mss.  Corb.,  Valc,  Colb.et  Maz.  cum  quibus- 
dam  Paris.  edit.,  ad  ruinam  corporis. 

(76)  Hic  alic|uid  omissum  esse  vel  ca;co  pateat. 
Vide  qute  in  admotione  de  hoc  diximus. 


longe  sanguinis  portionem.  Germina  enim  cum  vasa 
siut,  aliud  est  venie  qUae  ^fi.i'!^  Graece  appellatur, 
alind  arteris.  Vena  plus  babet  sanguinis,  quam 
spiritus,  hoc  cst  o7.e''.J-  :  arteria  minus  habet  san- 
guinis,muIto  amplius  spiritus.  Jam  temperatiopro 
diversitate  natura:  est  horainum  singulorum. 

(77)  Edit.  qua;  Romanam  secutffi  sunt,  reposuere 
partim,  Esl  autcm...  est  etiam  ;  partim...  Esse  au- 
tem...  est  eliam.  Sed  vct.  omnes  cum  mss.  ulroque 
loco  legunt  fsse  .■  ubi  aliquod  e  verbis  superius  po- 
sitis,  nimirum  voluerunt,  vel  teneamus,  mente  sup- 
plendum. 


425 


LIBER  DE  NOE  ET  ARCA. 


426 


'J3.  Altior  autem  sensus  delectarc  te  debet,  qui 

significat  sanguincm    animam  ideo  dictum,   quia 

sanguis  calidus  ot  ignitus  cst,  sicut  estvirtus.  Qui- 

cunque  igitur  studio   fuerit  virtulis  accensus,    et 

vaporem  laudis  assumpserit,  omnesdelicias  vcntris 

excludit.  Ea  igitur  cogitationum  quic  sunt  carnalia 

alque  terrena,  in  virtutis,  inquit,  ardore  posili  re- 

jicietis,  quasi  inhabilia  spiriluali  cibo.   Non    enim 

carnem  manducabal,    huc    est,   terrenum   aiiquod 

cogitabat,  qui  dixit :  Mcus  cihiis  ext,  lU  faciam  vo- 

lunlalem  Patris  mci  qid  in  ca-lis  csl   {Joan.  iv,   34), 

studia  hominibus  virtutis  inspirans,  et  cupiditatem 

divinK  cogitationis  infundena.Ergo  terrena!  cogi- 

tationes  et  infirma;,  quasi  eviratM  et  sine  usu  san- 

guinis  habentiir.  El  ille  eviratus  dicitur,  qui    sau- 

guinis  pluriraum  amiserit,  etenim  sanguinis  eflu- 

sione  frigescit.  Quisquis  igitur  diligcns  virtutum 

est,  cibos  ablegat  et  rejicit  corporales,ni3i  quantum 

scit  satis  esse  naturse.  Quisquis  autemnegligentior 

tanquam  hibricum  et  aquosuin  vit;c  istius  fueritcur- 

sum  secutus,    quasi    amissis  vestigiis  in   uterum 

decidit  et  ventrem.  Itaque  ca  qua;  sunt  terrena  de- 

siderat,  S67   cibi   caelestis  alieiuis :  et  qui    non 

possit  dicere  :  Noslra  conversalio  in  ceelis  est  {Phi- 

lipp.  III,  20.)  Ideoque   ut  ad  sccretos  provocaret, 

a\t  idem  :  Ne  letiyeritis,  ne  uttaminaverilis,   ne  (ju- 

slaveritis  fjux  sunl  ad  rorruptelam  ipso  usu,  secmi- 

dum  prxcepta  et  doctrinas  liominum  quuc  sunl  ratio- 

nem  quidem   habenlia    sapicnlix,    in    oUscrvalione 

religionif  el   humililatc   cordis,  uon   in   indulgenliu, 

corporis,  non  in  honore  aliquo  ad  saluritalem  el  di- 

ligentiam  camis  {Coloss.  ii,  2)-23) 

CAPUT  XXVI 

Pejorem    besliis  esse   qui   fralrem,    id   esl,  eju.^idcm 

naturae   consorlem   occideril ;   majus    tame.n  peri- 

eulum  a  fralribus  ipsls  germanis  metuendum  :  eis- 

que   fralernum   nomen    non    abroijari,    ul  corum 

magis    gravelur    impictas.    Unde    morale    dogma, 

cuiquc  a  propriis  cogitationibus  ac  verbis   caven- 

dum.  Qualis  in  fusi  sanguinis  aurlorem  commina- 

lio  :  qui  dictum  de  homine,  ad  imaginem  Dei  lecit 

eum  {Gen.  i,  27)  .■  quidve   addila   vindicla:    causa 

nos  doceat. 

94.  Denique  hunc  scnsum  esse  posteriora  ap- 
probant ;  sic  cnim  ait  :  Elenim  vcslrum  sanguincm, 
el  animarum  veslrarum  cxquiram  de  omnibus  be- 
stiis,  el  de  manu  hominis  {Gen.  ix,  -4).  Bcstiali  ma- 
litiiB  comparavit,  imo  etiam  accrvavit  iniquitatem 
(78)  hominis  ultra  bestiarum  1'eritatem,  dicendo  : 
De  manu  homitius  jralris  {Ibid.).  Elenim  bestia;  ni  - 
hil  nobiscum  habent  commune  natura',  nullovelut 
fraterno  jure  devincl;e  sunt.  Si  nocent  hoininibus, 
quasi  extraneis  nocent,  Natura^jura  non   violant. 

(78)  Omnes  edit.,  acerbavit.  Mss.  melius,  ncwn- 
vit,  id  est  exaggeravit.  Et  hoc  semcl  moncndum, 
ubi  habetur  in  edit,  verbum,  acerbo,  semper  fere 
in  mss.  legi  accrvo. 

(79)  Hic  niagna  tum  in  mss.  lum  in  edit.  corru- 
ptio.  Cod.  Corb.,  Colb.,  Valc.  nc  cdit.  Ain.,  Oill.  et 
quisdain  Paris.,  non  cihi  lanlum,  scd  singvlurum 
iomorum.  Mss.  Vat.,  Long.  et  Era  edit.,  ...  sed 
tingularium  domorum.  AliiE  Poris.,  non  sibi  tantum 

pArBOL.  XIV. 


A  germanilatis  non  obliviscuntur  alfectum.  Ideo  gra- 
vius  homo  pcccat  qui  fratri  insidiatur :  et  Dorai- 
nus  severius  vindicaturum  se  esse  promisitdicens: 
Savguincm  hominis  de  manu  fratris  ejus  e.tquiram 
{Ibid.).  An  non  fialer  est  qucm  ralionabilis  naturaj 
quidam  uterus  effudit,  et  ejusdcm  matris  nobis  ge- 
neratio  copuliivit '?  Eadem  enim  natura  omnium 
matcr  est  hominum  ;  et  ideo  fratrcs  sumus  omnes, 
una  atque  eadem  matre  generati,  cognatioiiisque 
codemjurc  devincti. 

95.  Ideoque  et  Dominus  fratrem  appcllavit  et 
eum  fratrem  a  quo  sanguis  fratris  exquiritur  signi- 
(icansmagis  ab  his  periculum  perlimcsccndum  qui 
fraterno  sibi  jure  sociantur.  Ilinc  elenim  insidiae, 
hiiic    pericula  frequcntiora  hominibus   comparan- 

n  tur,  ot  ut  specialia  coiuprehendamus,  quod  fratri- 
bus  specialibus  in  h;ereditatis  divisione  frequenter 
odia  sucerescunt.  Dcindc  si  1'ralri  amplius  coilatum 
fuerit  a  parentibus,  fratres  alii  indignantur  magis, 
ct  gratiam  a  parenlibus  collatam  parricidio  auferre 
conantur.  Ista  magis  bella  suspccla,  bella  non  ci- 
vium  tanlum,  sod  singularum  domorum  ;79).  Illos 
ergo  Dominus  ad  ultionis  judicium  comprchcndit, 
quos  magis  insidialuros  sibi  esse  cognovit. 

9G.  Terlium  est  quod  in  eo  fratrem  dixit,  non 
90S  quod  dignus  pietatis  nomine  parricida  sit : 
sed  quo  magis  pietatis  gravctur  vocabulo,  atque 
indc  fiat  sceleris  incrementum,  quo  justior  sit  vin- 
dicta  scelesti.  Ergo  Dominis  Deus  noster  ultionem 
promittit :  ut  vel  sic  frangatur  metu,  qui  pictalis 
est  oblitus  ;  et  sciat  quod  etiamsi  homines  effugiat 

C  homicida,  Dei  tamen  judicium  non  possit  cvadere, 
sed  majori  ot  ,-Btorno  supplicio  reservetur. 

97.  Altiore  auteiii  sensu  hoc  intelligimus,  non 
solum  ab  extraneorum  iiisidiis,  verum  etiama  no- 
stris,  hoc  est  domeslicis  cogitationibus  (80),  nobis 
cavondum.  Deinde  observandum  nobis  non  solum 
a  malitia  mcntis,  verum  ctiam  ab  ipsis  sermonibus 
nostris.  Idcoque  ait :  De  7nulliloiiuio  non  ejfugies 
pcccatum  ^Prov.x,  19).  Ergu  hoc  signilicare  vidclur 
non  solum  operis  noslri,  sed  etiam  sermonis  qui 
cst  inagis  domosticus,  rationem  Domiuo  essc  red- 
dendain.  Et  idco  diligcntius  considcrandum,  nevel 
sermonc  vel  opere  contrahamus  offcnsam ;  quia 
sicut  ore  confessio  lil  ad  salutem,  sicore  lit  lapsus 
ad  mortem. 

r\  98.  Qui  elfuderit,  inquit,  sauguincm  hominis,  pro 
sangttine  hominis  ejus  cjfunilelur  {Gen.  ix,  6;.  Non 
erravit  loculio,  sed  euiphasis  est,  id  est.  exaggcra- 
lio  facla  vcrboruai  cst,  eo  ciuod  is  qui  elfudcrit 
sanguinem  hominis  (81),  ipso  quusi  sanguis  effun- 

sed  singularium  donorum.  Locum  tamcnecod.  Maz. 
sat  beno  reRliluinuis. 

(80)  Edil  llom.,  pcr  hoc  intelligimus  itoii  solum 
iib  e.rtrancorum,  vcrum  eliain  a  noslrorum,  hoc  est 
domcslicorum  cogilalionibiis.  Scd  lcelioncm  iiustram 
niagnu  ciuiscn.^iu  nr;el'cruiil  inss.  ac  vct.  cdit..  niai 
quoii  iii  iisdom  cdil.  vox  insidiis  nun  Icgitiir. 

iS  )  Aiubrosius  hoc  loco  reddit  senlontiuin  L.W 
Interpr,   Sic    onim    illi :  '0   ixyiuv   jtji»    ivOpuitow 

14 


427 


S.  AMBROSII 


428 


detur,  quod  spera  ei  posteritatis  cripiat ;  quia  sicut  A  nitus  interire.  Quid  enim  de  parricida  dicimus? 


sanguis  effusus  in  terram,  hac  atque  illac  spargi- 
tur,  ita  impiorum  aniuiacorporpas  fragilitatis  morc 
solvatur  (82)  ;  quia  et  de  ruina  dictum  est  mortem 
ejus  esse  corruptionem  (Jiib  xxxiii,  28),  eo  qnod 
gratiae  caelestis  munere  defraudelur,  et  velut  col- 
lisa  malitia;  scopulis  salubritatis  sus  corpus  ini- 
minuat. 

99.  Movet  etiam  plerosque  quod  dixerit :  .'1.7 
imaginem  Dei  ferit  hominem  \Gen.  ix,  61  :  et  non 
dixerit:  XA  imaginom  meam,  cum  ipse  sit  Dcus. 
Sod  intellige  et  Patrem  esse,  et  Filium  esse.  Et  li- 
cet  per  Filium  oninia  facta  sunt,  tamen  legimus 
quia  Pater,  fecerit  omnia,  et  fecerit  per  Filium, 
sicut  scriplum  est  :  Omnia  in  sapienlia  fecisti  J'sal. 


Ouid  etiam  de  Lomicida  ?  Quid  de  adultero  ?  Quid 
de  ijr;cvaricatorc  ?  Quas  ei  pailes  aniruae  ad  ve- 
iiiam  reservamus  ?  Unde  magis  illud  arbitror  quod 
provocel  Dominus  Deus,  ut  etiam  si  quis  leviores 
aiias  habeat  passiones,  non  penitus  divinam  de- 
speret  gratiam,  ne.c  omnimodis  victurum  se  esse 
dilTidat.  Scd  etiam  si  esl  luxuriosusn,ec  potest  stu- 
dium  vilare  luxuri;c,  ab  adulterio  taiiien  studeat 
teinperare  :  sit  epulandi  delectatio,  non  stuprandi 
sit.  Eliam  si  nescio  quis  avarus  qui  aliena  diri- 
puit,  ejecit  pupillos,  eliminavit  viduas,  vel  postea 
t.imen  in  paanitentiam  regreasus  restituatquodabs- 
tulit.  Denique  Zachajus  ideo  veniam  meruit,  quia 
non  soluni  rcstiluturum  se,  sed  quuJruplum   pro- 


ciu,  2'i).  Sive  ergo  Pater  dicit,  ad  imaginem  Verbi  ,,  misitquibus  aliqua  sustulisset,  pauperibus  quoquc 


feoit:sive  Filius  dicit,  ad  imaginem  Dei  Patris 
fecit.  Et  ideo  familiarem  quaindam  et  domesticain 
Deo  demonstrat  hominis  esse  naturam,  id  est  ra- 
lionabilis  hominis  sccundum  quod  ad  imaginem 
Dei  creati  sumus  ;  caque  causa  inultum  non  esse 
apud  Deuni  quuJ  in  domesticum  aniinal  sibi  vi- 
deat  crudeliter  et  irapie  esse  commissum. 

100.  Causa  ergo  vindict»  addita  facit,  ut  primuin 
excludamus  philosophorum  quorumdamopiniones, 
qui  negant  Deuin  habere  curam  super  homines  : 
deinde  scientes  prtBiogativam  nostr;e  ultionis  apud 
Deum  manere,  neque  in  alios  commiltumus  quod 
divino  Judicio  vindicandum  sit  ;  nequc  morteiu 
ipsi  vehementius  pertimescamus,  cum  sciamus 
necati  honiinis  innocentis  apud  Deum  nulluiii  esse 
contemptum. 

269  C.VPUT  XXVII. 
Promitlilur  ililitrinm  minqiiam  ejtismodi  fulurntn 
esse,  ut  terram  oninem  i-orrumpai;  idque  ai  animi 
passioms  traduritur.  In  nrcu  qui  dicilur  pnnen- 
dus  in  nuMhus,  non  inlellii^^^ndam  iridem  osten- 
dilur,  sed  tlimnx  virlutis  intensionem  ac  remis- 
sionem. 

101.  iSon  erit,  inquil,  dilivium,  ut  corrumpat  om- 
nem  terram  (83)  [Gen,  ix,  li).  Dubium  videtur : 
utrum  enim,  diluviumnon  «"rzV,  iritelligendum  sit 
quod  dilivium  corrumpat  teriain  ;  hoc  enim  dilu- 
via  facere  consuerunt :  an  vero  non  erit  tale  dilu- 
vium  quo  lerra  omnis  corrumpatur,  qiiod  postc- 
riora  uperiunt,  cum  dicit  oniiiein  terram  non  cor- 
ruinpendam  ?  Ostendit  enim  diluvia  quidein   esse 


medictatem  sui  putrimonii  donaturum. 

103.  Consideremus  etiam  diligentius  quid  sit, 
quod  ait :  Arciim  meum  ponam  in  nube,  el  eril  si- 
ipium  testamenti  xlcrni  inter  me  et  inter  lerram  : 
el  eril  cuni  innuljiltivero  nubes  super  lerrnm  ^jiarebit 
arcus  meus  in  nu'>e,  cl  mcmor  ero  teslamenti  mei 
iGcn.  IX,  13,  16).  Non  euim  sicut  plerique  arbi- 
trantur,  arcum  istum  dicit  quem  aiunt  horaines 
esse,  qiio  pluvinrum  signa  aliqua  declarcntur,  in 
quo  colores  diversi  tanqiiam  radiorura  solis  nunc 
rulibuitium,  nuuc  luinine  lucentium  clariore  figu- 
ranlur  :  unde  et  pluvia  futiira  signiOcatur,  eo  quod 
inconstantia  qusdum  serenitatis  versicolora  specie 
demonstretur  (84).  .\rcura  hunc  irim  quidam  ap- 
pellant :  sed  absit  ut  hunc  arcum  Dei  esse  dicamus. 

C  Hic  enim  arcus  qui  iris  dicitur,  per  diem  videri 
solet,  nocte  non  apparet.  Eliam  per  ipsum  diem, 
si  obductus  aer  tetris  nubibus  fuerit,  nec  sic  qui- 
dem  videtur,  ni  forte  cuin  graviores  nubes  se  cce- 
perint  relaxare. 

104.  Ergo  videamus  ne  quia  arcus  quo  sagittse 
jaciuntur,  nunc  tenditur,  nunc  resolvitur,  quam- 
daiii  extensionem  et  remissionem  videatur  Scri- 
ptura  31©  signiricare,per  quam  neque  penitus  per 
nimiam  extensionem  universa  rumpantur ;  sed  sit 
qu^dam  mensura,  el  quoddam  diviu»  virtulis  exa- 
men.  Est  ergo  virtus  invisibilis  Dei  quce  et  specie 
istius  arcus  extendendi  et  remittendi  moderatur 
pro  divica  voluntate,  misericordia,  potestate,  qus 
neque  omnia  coufuuJi  nimia  solutione,   neque  di- 


futura,  sed  non  lulia    quibus   possit    omnis    terra  n  rurapi  nimia  irruptione  patiatur.    Quam    ideo    in 

nubibus  dicit  poni,  quia  tunc  maxime  opus  est  di- 
viuK  auxilio  providentis,  quando  agmina  nubiuin 
in  procellas  tempesiatesque  coguntur.  Ideoque  di- 
cit :  .ircutn  meum  ponam  in  nube,  non  sagittam 
ponam.  Arcus  eniui  instrumentum  jaculandffi  sa- 
1^11!.«  est.Ilaque  non  ipse  arcus  vulnerat  sed  sagitta. 


corrumpi. 

102.  Sensus  uutom  hoc  altior  habet,  quud  jam 
providentia  fuiura  sil  Domini,  ne  laiitum  sit  diiu- 
vium  corporalium  passionum,  ut  aniinaomnis  in- 
tereat.  Et  quidein  non  audeo  dicere  qiiia  videtur 
Dominus  statuere,  quod  nullius  aniuia  possil  pe- 

ivci  zo-j  oiVaaTo;  aC/toC  ey.yjOr.sET:!'.'  Ubi  VOCein 
6  £-/.y£uv  reierri  ad  verbura  h.yJir,r;z-x:  manife- 
stum  est.  Eilit  tamen  Vulg.  sic  legit  :  Quirnnque 
effuderit  sanguinem  humanuin,  fundetur  sunguis 
illiits. 

(82)  Ita  cud.  uiss.  et  cdit.  Uom.  Vel.  uulein,  a 
corpore  fragilitatis  morc  solvatur. 


(83)  Mss.  et  vet.  edit.  hic  consentiunt,  nisi  quod 
l)vo  omncni  tcrram,  recenliores  aliquot  mss.  eum 
vet.  edit.  legunt  omnem  Iwminem.  Sed  Rom.  edit. 
ita  reposuit:  yon  ultra  erit,  inquil,  dilivium  aqux 
CiTtcri  ut  nos  in  te.\tu. 

(84,1  M.iz.  cod.,  diversi  colorcsilla  specie  demon- 
streniur, 


\2'3 


LIBER   DE  NUE  ET  AKCA. 


430 


Et  ideo  Doiiimu3  in  nube  arcum  niagis  quarn  sagit-  A  viderelur  terra  qua;  ante  non  polerat  per  aquarum 
,  u    ..    .^i   _.       ,,    ,         .,        ,        ,  ,       coiilusioncm   videri.    Ergo   sicut   ille    primigenes 

magistcr  terrara  videLur  operatus,  ita  etiam  egrea- 
sus  ex  arca  Noe  seniinalionis  et  culturai  auctor 
est  liictus.  IIa;c  putantur  siiiiiiia :  sed  si  verba 
cnnsidcrcs  qua;  jara  vim  sensus  allioris  e.xprimunt, 
aliud  cst  opciatorem  tcrriB  esse,  aliud  agricolam. 
Alius  enini  tanquam  mercenarii,  alius  tanquam 
patrisfamilias  loco  fungitur.  Denique  Cain,  qui 
frutreni  occidit,  erat  operarius  terra;.  Et  ut  scias 
quia  operari  terram  magis  servilo  quam  liberum 
sit,  nialcdicio  parricidalis  ejus  operatio  compre- 
henditur.  Denique  acriptum  est :  Quoniam  opera- 
heris  tcrram,  et  non  augebit  virtutem  suam  dare 
tibi :  (jcmens  el  tremens  ei  is  super  terram  (Gen.  iv,  13). 
n  l*JS.  Terra  autem  caro  nostra  est  quam  impro- 
bus  operatur,  bonus  autem  excolit.  Ille  quasi 
mercedem  qua;rat  e  lerra  ;  iste  quasi  bona;  fru- 
ctus  capiat  et  gratiam  disciplina;  (80) ;  ut  magis 
fructiferum  faciat  agrum  suum,  et  qui  Domini 
possit  respondere  culturis,  et  indulgentiam  culto- 
ris  ostcndat.  Operator  autem  quid  aliud  nisi  escam 
taiitummodo  corporis  sui  qua;i-it,  ventris  niagis 
usui  studens,  atquc  id  soluiii  explicarc  contentus, 
quod  sibi  prodesse  [lossit  ad  victum  1  Ille  vero 
alius  fructuum  utilitate  pascitur.  Quoa  fructus 
habcatjustus  agnoscis.  Fructus  autem  spirilus, 
charitas,  gaudium,  pax,  patientia,  bonitas.  Bouus 
ergo  agricula  habet  coiitiiientiam,  castitatem,  ut  ai 
quic  arborcs  cito  curvaiitur  in  terram,  et  effusius 
germinant,  cas  velut  quadam  tcmperantice  suse 
falce  succidal,  ut  abjiciaut  quod  infirmum  est, 
germinent  quod  decorum. 

109.  Quid  est  quod  Justus  primum  vincam 
plantat,  cl  non  aut  triticiim  aut  hordeum  ?  Unde 
autem  vinea  post  diluviuin  corruptiunemque  terree? 
Sed  de  hoc  supra  diximus  icap.  19  et  20;  ;  quia 
veris  lcmpore  etiam  corruptarum  radices  vitiuiu 
puiUilare  979  potuerunt.  Unde  et  illud  majore 
solliciludine  solvendum  arbitror,  quia  justus  prius 
qu;i^  voluptuaria,  quara  qu,'c  necessaria  sunt  re- 
quirit.  Necessarii  eiiiin  Iruclus  sunt  tritici  et 
hordci,  sine  quibus  non  possumus  vivere  ,  vinum 
autcm  voluptuariuiii,  et  causa  delectationis  da- 
tum.  Uuod  quia  justus  est,  ideo  sibi  magis  hoc 
([uod  sccundum    erat,    t|uam   quod    primum    est. 


tam  ponit,  id  est,  non  illud  quod  vulncrct ;  scd 
quod  habeat  terroris  indiciura,  vulneris  effccLum 
haberet  non  soleat. 

CAPUT  .XXVIII. 

Enumcratis    trihus    .Yoc   liliis,  gcnerali.mem     Cliam 

idcn  priuscs^e  memoratam,  ut  cjus  pcccatnm    am- 

plificclur,  cl    e.r.  eodem    profecta   impia   gcncralio 

demonslrctur:  guod    moraiilcr   dc    muia   jiassione 

improh.T  pusiioiiis  (jcnitrice  intclligcndum. 

105.  Qua  ralione  autem  cum  supra  trcs  filios  Noe 

computaverit,    Sem,   Cham,    Japhel  [Gen.  ix,    18), 

hoc  loco  unius  comprehenderit  mcdii  tilii  gencra- 

lionem  ?  Hoc  est  qaod  ait  :  Cham  aulcni   palcr  crat 

Cltanaam:  i.sti  trcs  crant  filii  yoe  {Ibid.  18,    19].    Et 

maxime  cum  illi  duo  justi,  istc    medius    injustus. 

Injusti  ergo  prius  gencratio,  quam  justorum   com- 

prchenditur.  Neque  enim  possumus    negare    quod 

scriptum  est:  sed  ad  coacervandum  delictum  ipsius 

addita  ejus  est  gencratio,  quia  cuni  haberet  filium 

et  pater  esset,  solus  ipse  patrem  nou  cognovit,  qui 

magis  cognoscere  debuisset.  Et  ideo  improbum  ha- 

bere  meiuit  filiura,  quia   iraprobiis   fuerat    patri. 

Simul  significatex  illo  Chanaan  Chanan.-Eos  fuisse, 

qui  post  inultas  gcnerationes  a   pupulo   justo    op- 

pressi  cesserunt    in  ejus  possessionem,    Auctorem 

ergo  Chaiiansorum  Chanaan  fuisse  manifcstnm  est, 

qui  fuit  liliui  hujus  Cham  qui  impius  in  patre  ex- 

stitit. 

lOG.  Altior  autem  sensus  nominum  inlcrprcta- 
tione  signatur.  Ghain  enim  calor  cai,  Chanaan  Otr- 
batio  eorum.  Qui  enim  calct,  coutinuo  rnovctur  et 
perturbatur  ;  ideoque  evidcntissimc  declaralur  non  C 
tam  hominempatrem  hominum  fuisse  :  sed  passio- 
nein  nialam  improba;  passionisgeneratricem  :  quee 
esset  a  patris  moribus,  hoc  est,  ab  usu  virtutis 
aliena. 

231  CAPUTXXIX. 

Quomodo   yoc    factus    sit  agricola  ,    quodre    inter 

agi  icolam   ct     operatorem    tcrra'     discrimen :     et 

qunmoilo  carncm  .^iiam  altcr  crcoli/ .  (iltcr  operatur. 

Quarc  idcm  Xoc  vincam  primiim  plaiitavcrit.  id  est 

rem  non  ncrcssariam^cumfonlci  adpolum  sufficiant: 

cur  ctiam  ilc  illo  srrijitum  :    Et  bibiL  de  vipo  iC-en. 

IX, 'H)  :  ubi  dc  gcmina    chriclale :  ac  poslremo    de 

ijemina  anim.e  nudatione  disseritur. 

107.  Et  caqni  Koe  liomo  agricola  esse   terrx   {Ccn. 

V,  20).  Videtur  quidcra  prima  specie  Ada;  illi    qui 

de   terra   factus   cst,    coinparari  Nuc  vir  jusLus ; 


quia  et  dc  illo  scriptum  estquud  do  paradiso  cje-  J)  vindicavit.  Nccessaria  Piiiin  alimenta  vivendi  Doo 


ctus  cucperit  operari  tcrram  {Ccn.  ni,  23) :  de  isto 
quoque  quoniam  cgrcssus  cx  aroa  factus  sit  agri- 
cola.  Et  propemodum  in  utroquc  pra;cesserat 
quaedam  forma  diluvii,  quia  et  Noc  [lost  diluvium, 
et  Adam  post  miindi  constitutioncm  secuiidum 
flgmentum  corporis  (85).  Nani  ut  inuiidus  ficret, 
congregata  cst  aqua  in  unam   congicgutiuneiii,    ut 

(85)  Ita  mss.  et  vet.  edit.    llom.    vero,    Noe  post 

diluvium   li.rit,   ct    Adam corporis    jornia- 

tus  csl. 

(80;  Edit.  omncs,  ct  inss.  aliquut.  '/ii.rriY  c  lcrra, 
uie  (luasi  boui  frwlus  capil  graliam  disciplinH:. 
Corb.  vcro,  Long.,  Colb.  et  Maz.,  ut  nos  in  textu, 


dcLuliL,  quod  erat(87) Supernuiiiii  autcni  vinuiii 

horainibus,  et  non   neccssarium. 

110.  Sed  forte  dicas  ita  sino  polu  non  posse 
homines  vivere,  qucniadmodum  etiam  sino  cibo. 
Nccessarius  ost  crgu  potus,  sicut  cibus  :  non 
abiiuo.  Siti  utii]uc  ncccssarius  a  Doiuino  consli- 
tuLus  :  non  repugno.    Et  ideo  ad    potum    neccssu- 

(87)  Manifcsta  est  hoc  loco  lacuna,  sed  cui  noc 
mss.  ncc  cdit.  mcdcri  quoant.  Putanius  lamun 
cam  non  iiialc  supplcri  pusse  addita  vocula  pri- 
mum,  iiuain  nihilomiiius  induccrc  in  tcxtuiii  ausi 
iion  suinus. 


431 


S.  AMBHOSII 


i:\-> 


rium  fontes  et  Ikimina  convenit  derivare,  quaj  A. 
non  utique  manu  hominis  effecta,  sed  Domini 
Dei  nostri  jussu  et  operatii.ne  fluxerunl.  At  ne 
quia  di.ximas  operationem  Domini,  iid  illud  relor- 
queas  quod  opcratio  Cain  videtur  maledicliones 
habuisse ;  cousidera  non  operationem  maledicti 
nomen  accipere,  sed  quod  scriptum  est,  operari 
terram.  Qui  enim  operatur  terram  mercenarius 
est.  Ille  autem  non  mercenarius,  sed  Dominus, 
qui  ait :  Pater  meus  ustjue  modo  operalur,  el  eyo 
operor  {Joan.  v,  17).  Quid  operatur  hujusmodi 
operator  ?  .\udi  :  iVi-us  rrtiis  esl,  iil  faciam  volun- 
tatem  Palrismei  qui  in   cadis  est  {.loan.  iv,  34). 

m.  Et  bihit,mqmt,  de  vino,  et  inehriatus  est 
{Gcn.  IX,  21).  Non  di.xit,  vinum  bibit;  nei^ue 
ustus  vinum  ebibit ;  sod  de  vino,  hoc  est  do  cjus  n 
portione,  libavit.  Ebriosiest  omneabsorbere  vinum, 
et  intemperantis  evacuare  quod  sumpserit ;  conti- 
nenti  autem  utendum  mensura  legitima  est  (88). 
Ebrietatis  itaque  species  gemina  est,  una  qn» 
titubationem  corpori  afTerat,  atque  ejus  supplan- 
tet  vestigia,  sensumque  pcrturbet  :  altera  quc-e 
mentem  virtulis  vaporet  gralia,  et  omnem  inlir- 
niitalem  videatur  averlcre.  Unde  Apostolus  ait : 
Vino  modico  utere  propter  frequentes  tuas  infirmi- 
tates  (/  Tini.  y,  23).  Sicut  enim  isto  bibendi  mo- 
deramine  vinum  non  infirmitati  est,  sed  saluti, 
atque  omnem  infirmitatem  allevat  corporis  :  ita 
etiarn  ebrietas  illa  pr.-pclara  omnem  infirmitatem 
carnisexcludit,  de  qua  scriptum  est :  Et  poeulum 
inehrians  quam  prseclarum  est  (Psal.  xxn,  5)  !  qus 
sit  ista  ebrietas? /«cfcmwM!,  inquit,  J107J  vino  in(j 
quo  est  luxuria  :  sed  implemini  Spiritu  suncto 
[Ephes.  V,  18),  sicut  Apostolus  dixit.  Et  secun- 
dum  litteram  igitur  cautio  cst,  ot  sccundum  al- 
tiorem  sapientis  sensum,  laudatio  est.  Cautus  est 
qui  etsi  nudatur,  in  domo  tamen  nudatur  sua,  ubi 
operimenta  non  dosint,  et  quaedam  tegmina  ebrie- 
tatis  ;  ut  vitia  sua  norit  abscondere. 

112.  Corporalia  igitur  nudum  corpus  tegunt,  ut 
parietes  et  tecta :  animae  autem  quee  sint  operi- 
menta  videamus.  Sed  tunc  operimonta  reperimus, 
si  enudalionem  ejus  discusserimus.  Geminaautem 
nudalio  sapientis.  Gemino  igitur  amictu  mens 
nostra  veslitur,  si  aut  peccatum  imprudens  ailmi- 
serit ;  haec  est  enim  enudalio  velul  233  ebri.e 
mentis,  ut  nesciat  quod  delinquat,  quasi  quae  ]) 
temulentia  quadam  ignorantis  in  vitium  deduota 
labatur :  aut  rursus  negligentiae  et  ignorantia; 
somno  sepulta  errorem  suum  non  nesciat  (89). 
Qua;  cum  incidcremus,  imo  cum  peccata  plura 
inciderimus  etiam  per  scieutiam  estenini  naturalis 
quoedam  etiam  nostra;  infirmitatis  ebrielas,  ut 
impetu  delectationis   feramur  invitium,  sicut  ))Ie- 


rique  juveniH  accensi  calore,  aut  luxuria  et 
delcctatione  fiammati,  aut  avaritice  rapti  cupidi- 
tate),  certe  omnibus  his  medioina  quajratur,  ut 
uliquis  tcgat  hujusmodi  inflrmitatem  suam,  pri- 
rnura  pudore  quodam  et  verecundia  :  ut  etiam  si 
in  lubrico  sit  adhuc  positus  delinquendi,  det 
tamcn  cmendationis  insigne.  Etenim  plurimum 
interest  utrum  peccata  sua  jactare  desideret.  In 
altero  enim  turpis  impudentia,  in  altero  tolerabi- 
lis  verecundia  spem  futurK  correctionis  ostendit. 

113.  .■Mia  est  autem  denudatio  anim»,  quia 
velut  (lUJimdam  sarcinam  corporis  abjicit  atque 
exuit,  sicut  sepulcrum  quoddam  carnis  effugiens. 
Sepulcruin  cnim  patens  est  guttur  hujusmodi  ho- 
minum,  in  quo  sepulcro  velut  attumulatur  anima 
deiectationibus  et  cupiditatum  passionibus  one- 
rata  diversis.  Exuit  igitur  se  a  congestione  ter- 
rena,  et  quasi  retia  quaedam  circumfusa  evadit 
atque  effugit,  quKcunque  se  ab  omni  nudaverit 
passionum  laqueo,  et  omnem  illam  deformem 
speciem  terreniB  labis  averterit,  ut  lucem  videat 
decoris  ajterni. 

a\puT  x.x.x. 

Quare  cham  tuni  dietus  sit  pater  Chanaan,  eum 
lurnoadum  esset  genitus ;  ct  qua  ratione  in  persona 
Clium.  patrcjh  deridentis  intelligendum  impro- 
bos  omnes,  si  bonos  viros  in  culpam  ineidisse 
contingat,  e.tsullare. 

114.  Qua^ro  nunc  cur  non  simpliciter  dixerit: 
Vidit  Chum   nudalionem   putris;    sed  :    Vidit    Cliam 


puter  Chunaan    [Gen.    ix. 


Utique     Chanaan 


nalus  non  erat :  cur  ergo  nomcn  addidit  fllii :  nisi 
ut  ct  vitio  auctoris  deformaretur  ha;reditas,  et 
auctor  fllii  nequitia  gravaretur  ?  Et  pater  igitur  in 
lilio,  et  in  patre  filius  redarguuntur,  habentes 
stultitia;,  nequitia;,  impietatis  quoque  commune 
consortium.  Nec  poterat  fieri  ut  bonum  generaret 
filium,  qui  ipsc  bono  patri  nequam,  et  fiiius  et 
naturse  et  cruditionis  degcner  exstitisset.  Hffic  se- 
cuudum  litteram. 

115.  Quod  autem  ad  altiorem  sensum  pertinet, 
omnes  mores  pessimi  erroribus  delectantur  alie- 
nis:  nec  solum  erroribus,  sed  etiam  iis  qua; 
ipsis  videntur  mala  esse,  etiamsi  non  sint.  Nudum 
enim  Noe  se  non  sentiebat  qui  amiclu  erat  indu- 
tus  sapientia;.  Deuique  nec  Adam  in  paradiso 
positus  nudum  se  putabat,  nisi  postea  quam  prae- 
varicatiouis  coinmisit  errorem.  Et  redopertus 
amictu  (90)  sapientiae  ac  justitiae,  mandatorum 
cffilestium  prcevaricatione  nudatus,  nudum  se 
vidit,  et  foliis  operiendum  putavit.  Ridet  igitur 
Chain  nudatum  patrem  videns.  Omnis  namque 
25  4  improbus  quoniam  ipse  devius  disciplina; 
est,  aliorum  lapsus  non  solum  pro  sui  erroris 
solatio  accipit,  quod    consortes   invenerit   culpae : 


H 


(88)  Sic  mss.  Corb.,  Colb.  et  Maz.  Edit.  autem 
omnes,  continentia  uutem  utendi  mensura  legitima 
est. 

(89)  Omnosedit.,  crrorcm  suuin  nescial.  Mss.,?(on 
nesciat. 


;90)  Mss.  Torn,  et  Valc.  cum  edit.  oranibus,  Et 
reus  amictu  ;  Corb.,  Long.  et  Colb.,  Et  redopertus; 
Maz.,  Et  recompcrtus  umictu.  CEetcra  mss.  atque 
edit.  properaodum  inter  se  consentiunt. 


433 


LIBER  DE  NOE  ET  ARCA. 


434 


verumetiam  improbo  leetatur  affectu,  tanquam  sua  A.  factis,  et  operiantur  virtutum  scquentibus  disci- 
ipse   delicta  correxerit.  Mala   mens    ergo  lietatur      plinis. 


praeter  propositum  aliquid  accidisse  sapienli;  cum 
«tique  corporis  lapsus  in  vitio  esse  non  debeat, 
etiamsi  lapsus  putetur,  nisi  animus  quoque  incli- 
netur  in  culpam.  Postremo  vcniabilia  judicentur 
hujusmodi  errata,  non  odio  prosequenda,  non 
habcnda  ludibrio.  Sed  mens,  ut  dixi,  improba, 
cum  putat  errasse  sapientem,  insultandum  arbi- 
tratur  ei  cujus  sibi  putat  mores  esse  contrarios, 
quod  peccatum  suum  velut  tacilo  quodam  sapien- 
tis  testimonio  redarguatur;  eoquc  K-etandum  sibi , 
quod  justo  viro  nec  eruditio  ipsius  profuerit,  nec 
justilia  suffragata  sit,  nec  ea  quse  secundum  cor- 
pus  sunt,  habucrint  prosperos  cursus.  Haec  enim 


275  118.  Et  sobrins,  inquit,  faclus  est  Noe  a  vino 
(Gen.  X,  24).  Manifestum  est  ex  ebrietatCj  inter- 
cedente  somno,  sobrios  fieri  homines  :  mens  au- 
tcm  sobria  est,  quando  et  pr.-elerita  et  futura  co- 
gnoscit.  Sobria  crgo  erat  mens  justi,  etiam  quan- 
do  ebria  putabatur.  Est  enim  pra:clarum  poculum 
inebrians  justos.  Ille  aulem  vere  inebriatus  erat, 
quiridebat  patrem.  Quienim  ueque  prEterilam  ge- 
nerationis  gratiam,  neque  prEsentcm  reverentiam 
palris,  neque  futuram  poenam  paterna;  injuria;  con- 
siderabat,  vere  cbrius  erat;  et  quod  putabat  videre 
se  non  vidcbat.  Erat  in  illo  profunda  cacitas,  qui 
patrem  videre  non  poterat.  Nam  si  vidisset  patrem, 


pro  summis  bonis   apud   improbos  sstimantur  in  p  non  utique  risisset.  Neque  cnim  ridendus,  sed  ver 


divitiis  aut  honore  posita,  qua;  tamen  nullum  fru 
ctum  ad  laudem  virtutis  conferunt.  Propterea  insi- 
pientiae  dcfensores  videntur,  qui  virtutis  amatorem 
prosperorum  munere  esse  fraudatum,  qui  omne 
bonum  teniporalibus  magis  quam  perpetuis  aesli- 
mandum  putant. 

CAPUT  X.XXI. 

Sem  et  .hipheth  pietas  commendalur :  ct  iiuid  sit  i/uod 
relrorsum  dicunlur  amhulasse,  exponilur.  Tum 
quomodo  sohrius  factus  sit  Noe.  Dcnique  cur  Scri- 
tura,  cum  prius  Cliam  medium  jmsuisset,  cum  nunc 
juniorem  appcllavcrit. 

116.  Quid  est  quod  Sem  et  Japhelh  imposuerunt 
vestimenlum  super  humeros  suos,  ct  perre.verunt  re- 
Irorsum,  ct  operuerunt  nudum  patrem,  el  non  vide 


rendus  est  pater.  Multo  .-iulcm  amplius  m.entem  ju- 
sti  insipiens  viderc  non  potorat.  Quomodo  enim  vi- 
debat,  qui  in  eo  putabat  ebriotatis  (93)  errorem, 
ubi  erat  perfectus  sapienlia;  CEterarumque  virtutum 
vapor?  Sicut  scriptum  est :  Vapor  est  enim  virlutis 
Dei  (Sap.  vn,  25).  Quando  enim  mens  magis  sobria 
est,  quam  tunc^^quando  naturam  oranium  rcrum 
temporumque  prossentium  el  futurorum  ita  spectat 
negotia,  ut  nullii  in  eo  temporalis  titubantia  ebrie- 
tatis  appareat? 

119.  Quasro  ctiam  qua  ralionc  cum  ante  medium 
diseritinter  fllios  Gham,  nunc  juniorem  constituat. 
Sic  euim  scriptum  est  :  Coijnovit  Soe  omnia  qux 
jecit  ei  ftlius  juniur  (Gcn.  ix,  2'i).  Numquid  antc 
Scriptura  in  ordinc  gcnerationis  erravit?  Non  uti- 


runt  (91)  nudalioncm  ejus  (Gen.  ix,  33)?  Litlera  evi-  C  que.  Quid  ergo?  Contraria  nunc  scripta  sunt?  Non 


dentem  piclatis  e.xpressit  affectum,  quod  nudatum 
amiclu  patrem  boni  filii  videre  caverunt,  ne  pa- 
terna  reverentia  velipso  minueretur  aspectu.  Siqui- 
dem  etiam  tacito  vultu  pietas  frequenter  otfendi- 
tur.  Unde  etiam  Romae  vetus  fuisse  usus  dicitur,  no 
filii  cum  parentibus  et  raaximc  puberes  intrarent 
lavacrum. 

117.  Sensus  autem  altior  hoc  habel,  quia  insi- 
piens  prajsentia  tantummodo  videt  quae  in  oculis 
sunt,  futura  non  rcspicit,  praitcrita  non  cogitat. 
Sapiens  autcm  et  pra;terita  recordatur,  ct  futura 
considcrat.  Omnis  ergo  raens  sapiens  retrorsum 
ambulat,  hoc  est,  pra;terila  spcctat;  ncc  natura; 
quodam  usu  impeditur  :  nihil  vacuum,  nihil  nudum 
suorum  patitur  csse  gcstorum.  Operit  qua;  aliter  D 
gcsta  sunt  amiclu  quodam  et  gralia  vcl  praisentis 
operis,  vcl  fuluri,  ut  nihil  indccorum  pr.Tjlcreat, 
nihil  inornatum  rclinquat.  Undc  ct  .Apostuius  supc- 
riora  obliviscebatur,  priora  ap|)Cti'hat  :  scd  oblivi- 
sccbatur,  ut  absconderot  pcrscculionis  errores,  ut 
icgeret  supcrioradclicta,  bonisque  operibus  obum- 
brarct  (92).  Dcali  enim  et  illi  quorum  tecla  .sunt 
peccata    (Psal.    xxxi,  1) ;  id  est,  si    leganlur   bonis 

(91)  Edit.  Rom.,  cl   facies   eorum   non    vidcrunl, 
etc. 

(92)  Sic  mss.  omnes  Galiicani  et  Rom.  edil.  Vet. 
autem  edit.  cum  \ nl.  coH.,  honisque  operibus  ahun- 


arbitror.  Quomodo  igitur  solvitur,  nisi  juniorem 
non  ajtalc,  non  tempore  accipias:  sed  rudem  scnsu 
el  in  quadam  intellectus  infantia  constitutum,  qui 
provectioris  doctrinam  ffitatis  non  hauserif,  nec 
percepcrit  scuilc  consilium?  Cani  enim  quidam  sunt 
sensus  hominum.  Et  ideo  inquit  :  Cum  veneris  ad 
seniorum  concilium,  claudc  os  tuum  (Eccli.  sxxii, 
13).  Et  alibi  habet  scnlentia  :  Discendwn  cnim  tibi 
prius  est,  quam  loquendum  ilbid.  18).  Aures  ergo 
paratas  habe,  ut  aliquid  do  sapientium  consiliis 
consequaris.  Lingua  reprimenda  est,  auditio  pr»- 
paranda. 

CAPUT  XXXII. 
Cttr  in  henediclionc  Sem  diclttm  fucrit :  Bencdictus 
Dominus  Deus  Scm  (Gen.  ix,  26),  ct  cur  httjits 
serviltui  non  Cltatn  qui  pecctwit,  scd  /i//iw  ejus 
addicattir.  Ad  extrcmum  henediclio  Japheth  cvpo- 
nilur. 

120.  Bcitedicens  litium  suitm  Sctn  ait  ^'oe  :  Bene- 
dicltts  Dtminus  Dctts  .Scm;  ct  cril  Chanauu  scrvits 
cjus  [Gcu.  IX,  26).  El  Doininum  ct  Deum  di.vit,  el 
specialiter  Dcum  filii  sui  cui  nonicn  Scin  est;  eo 
quod  Dcus  justorum  cst,  hoc  cst  Dcus  monlium, 
non  vallium.qui  graliam  habcant  virtulis  excelsic. 

daret.  .  ... 

(93)  Voccm  cbrietatis  reslituimus  auctonlalo  mss. 
Corb.  ac  Long.,  cum  in  aliis  ac  cdit.  omnibus  lc- 
gerctur  ilubielatis. 


433 


S.  AMBUOSII 


436 


Deinde  qua  ralione  cum  filius  cjus  Cham  psccave-  A      124.  De  geiicralionc  Japheth,  inquit,  Rhodus  el 


rit,  non  ipsum  sed  filium  ejus  scr.ituti  addi.Kit? 
Et  fortassc  ideo  guod  patur  plus  alliuitur  iiijuriis 
filii  sui.maxime  quarum  ipscrcus  etauctore.Ksistat, 
et  vehemcnlius  contristatur  sui  peccati  dumnatio- 
nem  a  filio  porsulutam,  qui  non  lam  smo  quani 
patris  merito  puniretur.  276  Deinde  quia  qui  do- 
ctrin»  patcrna;  discipulus  esset  filius,  et  pessima- 
rum  a;mulus  cogilaliouum,  uno  corpore  uterque 
uteretur  et  mente,  eademque  malitia.  IndiiTerenter 
igitur  vel  paternx,  vel  sua;  malitia;  filius  preliuai 
luit;  quouiani  improljitalis  conimune  consortium 
esl.  Quod  igitur  pro  palris  solvit  improbitate,  sine 
dubio  et  pro  sua  solvit  culpco  ejus  reus  :  vcl  certe 
diutius  pocna  producitur,eum  etiam  ad  filium  usque 


alix  insulm  sunt  nutionum  {Gen.  x,  .5).  Non  inime- 
rito  latitudo  dicilur,  quando  etiam  in  alteram  par- 
tem  natur.e,  huc  est  maritimam,  generatio  ejus 
processit.  Vcre  enim  tanquam  latitudo  non  fuit  co 
conlcnta,  quod  in  usum  hominibus  natura  praBscri- 
pserat,  hoc  ost  terrce  possessionc  :  verum  etiam 
introgressa  est  marc,etad  insuias  usque  processit. 
Hoc  secundum  litteram. 

125.  Secundum  altiorcm  autem  sensun:,  ea 
quaj  extra  sunt,  qus  dicuntur  bona,  divitiae,  po- 
testatcs,  1677  honores,  quasi  dilfunduntur  lutius  ; 
nec  tantum  his  contenti  sunt  divites,  qu®  in 
manibus  et  in  conspectu  sunt  :  sed  longe  late- 
qiie  dilfundunt  suas   cupiditates,  dum   aut  pecu- 


pertendit,  et  successoris  affiiclio  in  tempora  multa  •>  niarum  compendium  de  ulterioribus  quseritur,  aut 


profertur.  IIoc  secundum  litteram. 

121.  CaHerum  non  tam  hic  homines  quam  mores 
comprehenduntur,  quorum  in  utroque  una  natuta. 
Nam  Cham  f(ifor,Chanaan  commotio  ct  inquieludo  : 
qui  autem  calidus  est,  utique  inquietus  atque  com- 
motior  est.  In  duobus  igitur  erat  una  passio  et 
unus  affcctus.  Itaque  cum  alter  addicitur  ^041,  uter- 
que  damnatur. 

122.  Cum  sanctus  igitur  Noe  benedicens  fiHuui 
suum  Japhet  ait  :  Dilatet  Dominus  Japlielh,  habilct 
in  domihus  Sem,  ci  fiat  Chanaan  servus  ejus  (Ibul. 
27);  diximus  supra  Japhcth  quasi  indifferens  bo- 
num  significari  (supr.  cap.  2).  Inditferentia  autem 
latitudinom  habet,  qiiEe  est  in  salute,  vigore,  de- 
core,  fortitudine,  divitiis,  gratia,  nobilitate.aniicis. 


honor  a  pluribus  aut  potestas  diffusiur,  aut  cupi- 
dilas. 

CAPUT  XXXIV. 

Qualis  Cham  illius  irnprohi  /ilius  senior  fueril  :  el 
de  filio  Chus  Nemhroth  rjigante  et  venalore,  cujus 
nonicn  c.rponilur,  ct  a  quo  regnum  Bahylonis  cce- 
pisse  memoratur. 

12G.  Nunc  quairo  qua  ratione  Cham  illius  im- 
probi  filium  seniorem  Scriptura  fuisse  memoravit? 
Duo  genera  terrae,  unum  velut  arenosum  et  pulve- 
rulentum,  imo,  ut  expressius  dicam,  pulvis  :  aliud 
genus  terraj  fructiferum  atque  fecundum,  hoc  est, 
terra  solidior  et  profunda.  Quid  igitur  improbus 
nisi  pulverem  generat,  ex  quo  generatio  esse  non 


potestatibus,  et  ca:teris.  Sod  hsc  licet  indilferentia  C  possit?  Ideoque  Propheta  pulverem  impiis  compa- 


bona  sint,  tamen  plerisque  nocuerunt,  qui  ea  non 
cum  sapicntia  et  justitia  possederunt.  Multos  enim 
ebrios  fecere  diviti;c,  nobilitas  el  potestas  superbos, 
pulchritudo  luxoriosos,  cujus  sulfragio  aliena; 
mentis  corruperint  castitatcm  (&.5).  Ergo  pro  uten- 
tis  affectu  horum  quie  diximus,  indilTerentiae  sunt 
quorum  usus  aut  virtutibus  regitur,  aut  certe  sine 
gubernationc  virtutum  fraudi  essc  incipiunt,  qure 
possunt  esse  utilitati. 

CAPUT  .\.\.\lll. 
De  cccL  annis  quus  i\'oe  posl  diluvium  vivisse  tradi- 

tur;  ttim  de  postcritalc  Japheth  ad  litteram  ac  mo- 

raliter. 

123.  Nunc  quoniam  post  diluvium  Noc  dicitur 
(tcn.  IX,  28)  vixisse  trecentis  et  quinquaginta  an- 
nis,  nequaquam  pra^tercundum  putamus.  Nam  in 
trccentid  crucem  Christi  significari  certiim  est,  eii- 
jus  typo  justus  a  diluvio  liberatus  est.  In  quinqua- 
ginta  jubilsus  est  numerus  remissionis  quo  Spiri- 
tus  sanctus  missus  a  ccclo  cst,  gratiani  humanis 
pcctoribus  infundens.  Perfecto  igitur  numcro  re- 
missionis  et  gratiffi  justus  curriculum  vit;c  hiijus 
implevit. 

(94j  Edit.  Am.  cum  Parisinis  aliquot  ibi  habent 
adjicttur,  ubi  al[<e,  cum  mss.,  addicitur.  Melius,  hic 
enim  agitur  de  servilutc. 

(95)  Omncs  cdit.,  cujus  suffragatio  alien.v  mentis 


ravit  dicens  :  Non  sic  impii,  non  sic;  sed  lanquam 
pulvis  quem  projicil  ventus  a  facie  terrx  (Psal.  i,  4). 
Eo  quud  etiaiu  secundum  attiorem  sensum  infe- 
cunda  sil  impioruiu  anima,  qu«  fructus  utiles  ge- 
nerare  non  possit. 

127.  Qua  ratione  etiam  Chus  Nembroth  gigantem 
genuerit,  qui  erat  venator  ante  Deum?  83  8  Unde 
dictum  est  :  Sicut  Ncmhroth  giijas  venator  antc 
Deum  (9u)  (Gen.  x,  9).  Quid  igitur  aiiud  pulvis  ct 
arena  generaret,  nisi  terrenuni  hominem  :  eo  quod 
impius  cijelestibus  terrena  praiponat.  Gigantes  enim 
fabul.e  inducunt  adversum  supera  voluisse  pu- 
gnare,  et  terreno  ascensu  scandendum  ad  ccelestia 
putaveruiit. 
p  128.  Altiore  autem  sensu  illud  significatur,  quod 
qui  terrenas  diligit  voluptates,  cas  sequitur,  el  pu- 
tat  his  se  posse  ad  Dei  gratiam  pervenire,  et  re- 
gnum  coeleste  hujusmodi  erroribus  deferendum,  is 
advcrsum  coelcstia  contumaci  prajliatur  affectu. 
Proptcrea  et  in  proverbio  est  de  eo  qui  deliquerit  : 
Sicul  Ncmhroth  (/igas  vcnator  anle  Deum.  Nembrolh 
autem  per  inlerpretationem  dicitur  .Ethiops.  Color 
jiithiopis  tenebras  animae  squaloretnque  signiflcat, 

corrupit  castitalem.  Mss.  vero  ut  nos  in  textu. 

(96)  Dcerant  in  cunctis  edit.  sequentia  :  Vnde 
dictttm  cst:  sicut  Nemhroth  gigas  venator  anteDcum; 
quac  tamen  in  omnibus  mss.  reperiuntur. 


437  DE  ABRAHAM  LIB.  I.  —  AnMONITIO.  438 

qui  adversus  lumini  i97)  est,  ciai-it.-itis  exsor?,  te-  A  rarc  con3Uf>vit,  atque  his  potiri  atquc  delectari. 
nebris  invnlutus.  nocti  similior  nnam  Hiei.  Vpia-  Deniquc  Xembrothhujusprincipium  rcgniBabylin, 
toris  qunque  usus  in  silvis.  inter  feras  ac  heslias  hnc  cst  ccvilusio;  eo  quod  malitia  et  potestas  non 
converstiao  pjus.  Irrationabilis  ergo  miscetur  irra-  ia  simplicitatc  et  puritate,  non  in  dislinctione  vir- 
tionabilibus  passionibus  :  et  ea  quse  sunt  malitine  tutis,  sed  in  confusione  vitiorum  est. 
agrestis  atque  pra;durae  venator  hujusmodi  explo- 

(97)  Edit.  omnes,  et  cod.  Vat.  ac  Torn.,  «(ireriws /uHu-H,    Melius  niss.   Corb.,   Colb.,  Long.  et  Maz., 
adversus  lumini,  id  est  contrarius. 


FllAGMENTUM  LIBRI  DE  AHCA  NOE. 

^^Cilat  hoc  fragmentum  .Uif/ustiiius  duotms  locis,  nimirum  l.  ii  contra  Jul.,  c.  2,  et  l.  iv  contra  duas 
epist.  Pctmj.,  cap,  II.  H^isc  autcm  verha  pcrtinere  putanms  ai  fiuem  capitis  terlii:  ul  utriusque  coUatione 
quivis  colligat.) 

Veluti  esl  illud  in  libro   quem  de  Arca  Noe  C()«- R  putabatur.  Quom  igitur  jani  justum  dixerim,  nisi 

scrip.nt  healus  Ambivsius  :  Per  unum,  inquit,   Do-  horum  liberum  vincuhjiuai,  ijucm  naturas  commu- 

minum  Jesum  salus  veutura  nationibus  dficlaratur,  nis  vincula  non   tencant.   Omnes  sub   peccato  ab 

qui  solus  potuit  justus  esso,  cum  genoratio  omnis  Adam,  in  oaincs  regnabat  mors.  Veniat  solus  ju- 

erraret,  nisi  natus  ex  Virgine  generationis  obnoxiiB  slus  in  conspectu  Dei,  de  quo  jam  non  cura  cxce- 

privilegio  minime  teneretur.  £(,w,   inquit,   in  ini-  ptionc  dicatur  :  \on  pcccavit  in  iabiissuis,  sed  pec- 

quitatibus  conceplus  .fum,  et  in   delictis  peperit  me  catum  non  fecit.  Huic  dic  si  auilcs,  etc. 
mater  mca  (Psat.  l,  7),  dicit  is  qui  justus  prsc  cajteris 


^'»  m  LII5R0S  DE  ABiUllAM  ADMO.^HIO. 


Totum  operis  hujus  argumentum  tametsi  prima  ipsa  ejusdcm  verba  satis  aperte  corapiecti  videantur, 
tamen  cuni  non  omnino  suis  careanl  difticultatibus,  lectori  minimc  ingralum  nos  credidimus  esse  fa- 
cturos,  si  eas  ad  majorcm  leclionis  facililatem  hic  cnodarc  ac  evolvere  conaremur. 

De  titulo  quidem  ita  legis  (lib.  i,  cap.  li,  Ahraliam  lihri  tiujus  titulus  est.  Quibus  e  vocibus  gomina 
potest  nasci  dubitatio.  Primum  enim  cur  Ambrosius,  lil>ri  hujus,  dixit,  non  librorum?  Uividitur  ccrle 
commentatio  haec  in  duos  libros  ;  et  divisioncm  aliquam  necessariam  esse  tum  magnum  illud  utriusque 
discrimcn  clarc  loquitur,  tum  sanctus  ipse  auclor,  qui  primis  eorumdem  librorum  capitibus  lucubra- 
tionem  suain  s(>  partiturum,  at(iuc  adeo  id  sibi  jum  ab  initio  primi  fuisse  proposiluin  salis  dcclarat. 
Quapropter  nobis  pcrsuaderetur  iiaud  iuvilis  ilkul  opcris  libro  unico  ab  .Vmbrosiocomprchensum,  parli- 
bus  vero  duabus  :  at  illas  seciitis  tempoiibus  lihrorum  vocabulo  ab  iis  qui  summopcrc  casdcm  intcr  sc 
discrepare  aniinadverlerunt,  fuisse  iuscriplas.  Etenim  liher  primus  a  Jona  Aurelianensium  episcopo,  qui 
sub  Carolo  Calvo  imperatore  floruit,  in  lib.  ii  Dc  Institut  laicali  haud  semi'l  nominatur  (cap.  2,  4,  5.  2'J  . 
el  apud  llugonem  do  Sancto  Victure  citatus  reperitur  libcr  s(!cnndus  (lib.  ii  De  rlaust.  anim.  cap.  8}. 
Alteram  aulein  circa  liluluin  dinicullatcm  movet  quod  Grallanus  {-^o,  q.  .5,  c.  Dicat,  ct  32,  q.  2  ct  4,  etc), 
ac  B.  Tbomas  (2-2,  q.  60,  a.  8,  a.  I  ;  ibid.,  q.  loi,  a.  6  el  alibi)  aliiquc  nnnnulli  quK  testimonia  ex  hoc 
tractatu  dcproniunl,  ea  in  lihro  De  pulriarchis  cxstare  dicunt.  Scd  a  fide  nculi(]uam  abhorrct  auctoresillos 
iii  exccrptis  ac  libris  suis  SS.  Patrum  opera  eo  lilulo  qui  tunc  temporis  usilatior  erat,  laudare  solitos. 
Quaiiiobrcm  diu  antea  hanc  memorato  operi  factam  inscriplionem  jurc  dixcris.  Et  forte  non  alius  huic 
rei  locum  dcderit,  quam  Cassiodorus.  Cuin  enim  ita  loquilur:  llcm  sanctus  .imbrcvus  l)e  palriarchis 
.leplcm  lihros  cdidit,  qui  niulla  loca  Veicris  Testiiincnti  factis  qun'slionihus  suaviter  cnodavil  (De  Inslit. 
liiv.  lect.  cap.  1),  dubium  non  est  (luin  iiitcr  alios  libros  De  palriarchis  Iraclatum  quoquc  dc  Abraham 
coniplcxus  luerit.  Ncc  illud  cuiquarn  absunUiin  vidcri  dcbcl,  (juando  rcvcra  sanctus  doctor  dcpnccipuis 
palriarchis  commentaliones  elucubiaveril,  quas  ipseinet  inilio  libri  De  Joscph  rcccnsi-t,  alquo  intcr  sc 
comparat.  L'l  ut  sit,  dubitare  potcst  ncmo  huic  ipsi  de  quo  loquimur,  opcri  lilulum  Dc  .Ibraham  indi- 
tum  ab  Ambrosio  fuissc,  cu.jus  etiam  rei  ratio  h.-cc  ab  ipso  rcdditur:  Quoniam,  inquit,  pcr  ordincm  hu- 
jiis  iiuoquc  putriarchx  (jesta  consideruro  animum  suhiit.  Quibus  sann  viubis  opcria  siiinma  quasi  oculia 
sulijicitur.  Quocirca  illud  non  alio,  qiiam  dc  Abraham  in  mss.  inscriptum  tilulo  reperirc  cst. 

Prolitctur  qiio((ue  sanclus  aotistcs  se.sc  ut  isti  conimenlntioni  styluin  admovcret,  divina  aurtoritatc 
fuisse  inductum  (1.  i,  c,  I)  Cum  Dominus  Dcus  nostcr,  inqiiil,  /""•(•  lar""l,'li  licncdictionis  .vii.r  dole  dona- 


439  S.  AMRROSII  4iO 

vcrit,  ut  cjus  Qvalia  provorarct  ru-tcro':,  insliinHo  rorrigcrrt :  Moyscs  quoqite  imitandum  eumdem  nohis  de- 
se-ripserit,  etc.  Itaque  pius  docior  sanclum  patriarcham  auditoribus  suis  aut  lectoribus  eo  consilio  pone- 
bat  ob  oculos,  ut  ad  ejus  exemplar,  tanquam  ad  speculum,  vitiorum  coonum  detergorent,  atque  ad  ab- 
sclutissimam  v;t?c  ac  sapientia;  Cbristianas  contenderent  perfectionem.  At  vero  qua;  his  sub.jungit,  satis 
indicant  eum  non  modo  ad  Ibvendam  promovendamque  Christianorum  pietatem  allaborasse,  verum  etiam 
ad  explodendam  philosophorum  vanitatem,  qui  sapientis  cujus  ille  vivam  ac  solidam  in  Abra- 
hamo  imaginem  luxisse  demonstrat,  commentitiam  solum  adumbrationcm  sive  in  Platonica  re- 
publica,  sive  in  Xenophontico  sapiente  ostentabant.  Eam  ob  reni  subinde  singularibus  ejusdem  patriar- 
rhi-e  factis  astruit  quidquid  isti  adeo  magnifice  prffidicarent,  ab  hoc  prKstitum  esse,  ac  longe  ante  ipso- 
rum  »tatem  a  Moyse  in  sacris  codicibus  consignatura.  Neque  vero  mireris  sanctum  pra;sulem  hanc 
scribendi  rationem  sequi  voluisse  :  quandoquidem  adversus  hujusmodi  homines  disputabat  (August. 
epist.  31),  qui  summa  ca^citate  ac  teraeritate  Christum  Uominum  divinas  illas  leges,  quas  ipsi  non  ha- 
bere  in  admiratione  non  poterant,  in  Platonis  scriptis  didicisse  asseverabant. 

Ante  Ambrosiura  Philo  Juda3us  librum  vulgaverat  sub  hoc  titulo  :  Vita  sapieiitis  per  doclrinam  perjeeti, 
sive  de  legibus  non  scriptis,  sive  de  Abrahamo ;  cui  libro  quosdara  alios  de  clarioribus  nonnuUis  hujus 
patriarchae  actionibus  subjunxerat.  Verumtaraen  si  scriptorem  illum  in  operis  argumento  secutus  est 
Arabrosius,  videtur  tamen  ab  ejusdem  verbis  et  scntentiis,  quae  ipsura  in  superioribus  nonnullis  tractati- 
bus  liberiori  manu  decerpsisse  animadvertimus,  in  hoc  ferme  abstinuisse. 

280  Melhodum  porro  hic  amplexus  est  ab  ea  quK  aliis  suis  in  lucubrationibus  deprehenditur,  longe  di- 
versam.  Etenim  in  priori  libro  quidquid  Scriptura  de  vita  Abrahami  ab  accepto  divinitusjussoexeundiex 
Charraad  usqueipsiusobilum  tradit,  ad  moralem  intelligentiam  accommodat,  propositaqueilliusdfw/WHc, 
hoc  est  in  exsequendis  Dei  mandatis  obedientia,  reliquas  ejusdem  virtutes  prosequitur  :  in  posteriori 
vero  primas  mcmorati  patriarchre  acliones  spiritali  sive,  ut  ipse  vocat,  altiori  sensu  interpretans,  varios 
anima!  in  virlule  gradus  ac  progressus  aperit,  eauidemque  animam  cum  in  Adarao  decidisset,  in 
Abraharao  resurgcre  atque  ad  perfectionera  eniti  doi'el.  Diximus  autem  primas  actiones,  non  vero  om- 
nes  ;  eo  quod  illum  tractatum  post  circumcisionem  patriarch;e,  et  promissam  Isaaci  nalivitatem  actutum 
claudat,  ejus  hospitalitatem  paucis  attingens.  Atque  adeo  secundus  liber  ea  fere  sola  complectitur,  quae 
in  prioribus  quatuor  primi  caiiitibus  tuerant  explanata.  Ouamvis  in  illo  quoque  nonnulla  qus  in  hoc 
omittuntur,  traclata  reperias.  Atqui  non  aliam  causam  cur  secundum  librum  ulterius  prosequi  noluerit 
esse  autumamus,  nisi  quod  jam  in  aninumi  induxisset  eliam  in  Isaac  novum  tractatum  de  anim»  perfe- 
ctione,  vel,  ut  ipsc  ait,  variis  ejus  processibus  elucubrare. 

Cum  autcm  ad  informationem  raorum  ulilitatem  multo  uboriorem  e  primo  libro  quani  e  secundo 
Christiani  haurire  possint,  non  sine  divina  providentia  faotura  videtur,  ut  ille  haud  paulo  incorruptior 
atque  perfectior  ad  nos  transraissus  fuerit,  quam  iste  in  quo  loci  complures  occurrunt  miserum  in 
raodum  hiatibus  aliisque  vitiis  deturpati.  Non  paucos  quidcm  neque  contemneudos  pristina^  integritati 
restituimus  ;  ingonuo  tamcn  fatendum  est  in  fidc  cjusdem  libri  adhuc  confusi  aliquid  superesse,  cui 
remedium  arforrc  manu  exarati  codices  nequiverint.  Credibile  est  ibi  quaidam  vel  transposita,  vel  avulsa, 
vel  etiam  forte  ab  ha;retico  aliquo,  ut  patrocinium  erroribus  suis  pararet,  fuisse  interjecta. 

Primura  librura  oonstat  e  sermonibus  compositum  esse,  quos  sanctus  praesul  ad  catechumenos  qui 
jam  nomen  dederant  ad  baptismum  et  competenles  erant,  habuerat  (lib.  i,  c.  4,  7  et  ult.).  Hos  potissi- 
mura  ipse  per  so  docerc  consueverat ;  et  quod  ore  tradidisset,  postmodum  in  libros  redigere.  Id  autem 
eo  factre  instituerat,  sive  quo  illorum  postulatis  morem  gereret,  sive  quod  ipse  sponte  sua  eisdem  pro- 
spicerct,  ne  quiT  prctiosis  illis  baplismi  sui  temporibus  audierant  promiserantque,  sibi  unquam  excidere 
cx  memoria  paterentur,  ac  simul  ut  in  utilitatis  consortium  alii  quoque  admitterentur  Christiani.  Non 
ita  quidera  manifestum  esl  librum  secundum  ex  similibns  constare  concionibus :  verum  cum  huic  rei 
nihil  sit  quod  videamus  repugnare,  de  hoc  etiam  libro  idem  indicium  atquede  primo  ferre  non  immerito 
possumus. 

In  retegenda  eorumdem  librorum  setate  plusculuin  difficultatis  est.  Nihilominus  tamen  cumex  conjun- 
clione  atque  ordine  quo  illi  sequcntibus  commcntutionibus  de  patriarchis  connectuntur,  tum  ex  ipsomet 
Ambrosio  qui  sub  initium  librorura  Oe  Joseph,  et  Dc  Mysteriis,  satis  aperle  indicat  illos  omnes  minimc 
diversis  teraporibus  ab  se  fuisse  compositos,  satis  evidenter  colligitur  eosdem  anno  circiter  387  quo 
librum  de  Joscpho  in  lucem  prodiisse  suo  loco  probabimus,  tribui  oportere. 


1 


DE  ABRAHA.M  LIB.  I. 


442 


SANCTI    AMBHOSll 

MEDIOLANENSIS  EPISGOPI 

DE   ABEAIIAM 

LlBRl  (')  DUO 


LIBER   PRIMUS. 


9§l  CAPUT  PRIMUM. 

Lihri  IHiilus  ac  Iraiiumli  rulio  exponilur  :  tum  iiux 
iililiUis  cx  Abrahanii  exemplis  pelcnda  sit  anctori- 
tate  divina,  el  ptiilosophorum  collatione  demonstra- 
iiir. 

1.  Ahraham  libri  hiijus  tilulus  cst,  quoniarn  per 
ordinem  hujus  quoqiic  palriarcha?  gestaconsidcra- 
reanimum  subiit.  De  quo  nobis  moralis  prirao  erit 
tractatus  et  simplex.  Nam  etsi  altiori  disputatione 
processus  quidam  et  forma  virtutis,  et  species  quae- 
dam  exprimatur  :  tamen  forensia  quoque  actuum 
ejus  vestigia(2i  spectare,  virtutis  prolectus  est.  Et- 
enim  si  ea  quo!  natura  ad  victum  generavit  homi- 
num  non  unius,  sed  gemin;e  aut  etiam  ubcrioris 
gratiae  sunt,  quantomagis  eaquibusepulantur  ani- 
mi,  non  angusti,  sed  abundantioris  usus,  et  mul- 
tiplicis  cibi  csse  ("cstimari  convenit. 

2.  Non  mediocro  autem  aut  otiosum  ncgotium. 
Etenim  cum  Dominus  Deus  noster  hunc  locupleti 
benedictionis  sua;  doto  donaverit  ;  ut  ejus  gratia 
provocaret  CiTlcros,  institulio  corrigeret  :  Moyscs 
quoque  imitandum  nobis  descripscrit  ;  ut  corda 
hominum  in  vitium  labentia,  hujus  viri  contuitu, 
vclut  e  quodam  tcrreno  busto  rcsuscitaret,  non 
perfunctorium  debetvideri,  si  nos  quoque  scrupu- 
losius  ejusdem  viri  versemus  vestigia.  Nam  si  sa- 
pientcs  hujus  mundi,  ut  Plato  ipse  princeps  phi- 
losophorum,  non  veram  aliquam,  scd  fictametad- 
umbratani  sibi  eam  quam  legirnus  -oXiteiav  (,s) 
proposuit  persequendam  ;Plato,  I.  w  de  liepubl)  ; 
ut  docerel  qualem  rempublicam  esse  opnrterct  : 
atque  ita  quanr  nec  audierat,  nec  viderat  2S?  in 
aliquaurbc  describcnfla'ii  putavit,  ut  ii  quibuslioc 
munus  est,  queinadmoduin  renipublicam  rcgcrent 
(4)  institui  possent :  ct  si  condiscipulus  Platonis  .\e- 
nophon  illcSocraticus  fictiset  ipscrxbus  pcrsonam 

(l)  Sripti  circ.  an.  387. 

J2)  Edit.  Am.  cum  mss.  quatuor,  forcnsia  quxque 
Hic  autem  forensia  vesliijia,  pro  morum  signis  cx- 
tcrioribus  sumuutur. 

(3)  Ita  mss.  quinquc  Bcvi  mclioris.  Alii  vero  ct 
e.dit,  T.6\:-/  provosuil  xdificandam. 


j^  voluit  informare  sapientis  in  eo  libro    quem  KOjsou 

r.i:lz':i.'i  inscribit  :  ut  ex    intimo   philosophia;    sinu 

justi  regis  et  sapiontisdisciplina  proccdcret:  quam 

magis  nos  non  compositam  figuram  sapientis  viri, 

sed  expressam  virtulcm,  ct  divino  institutam  ma- 

gistcrio  reccnsere  intcntius,  et  vias  ejus    debemus 

persequi,    quem  Moyses  ita    descripsit,    ut    rctro 

quodamodo  se  ipse  respiceret? 

CAPUT  II. 

Devolio  .ibrahx  quomodo  divini  pnrcepti  verbis  pro- 

hata.  Quid  sil   e.iire   de   eoijnalione,    quove   pneto 

ejusdcm  patriarchx  ohedicnliam  Dei  promissio  secn- 

tasit.  Idem,  invocato  Domino,  sihi  ob   u.torts  pul- 

ehriiudinem  timet,  c.avctque.  .\t  Pharuo  propter  il- 

lius  raptiim  castijntus,  qiianlum  sit    adiillerii  cri- 

men  indicio  est  :  iinde  Ahrali.v  e.vcmplo  ad  studium 

devotionis  provocamiir. 

D 

3.  Magnus  planevir,  et  multarum  virtutum   cla- 

rus  insignibus,  quem  votis  suis  philosophia  non 
potuerit  a?quare.  Denique  minus  est  quod  illa  fin- 
xit,  quam  quod  iste  gessit,  majorc  ambitioso  elo- 
quentia;  mendacio  simplcx  veritatis  fidcs.  Itaquc 
cujusmodi  fucrit  in  co  viro  dovotio,  considcremus. 
Ea  eninr  virtus  ordine  prima  cst,  quiB  est  funda- 
mentum  c;cterarum  :  irreritoquc  hanc  ab  eo  pri- 
mam  excgit  Deus,  dicens  :  E.vi  dc  terra  tua,  cl  dc 
coijnationc  tua,  ct  de  domo  patris  tui  (Gcn.  xu,  1). 
Satis  frrcrat  dixissc  dc  tcrra  tua.  Ibi  enim  erat  cxi- 
re  dc  cognatione,  exire  de  paleriia  domo  :  sed  idco 
addidil  singiila,  ut  ejus  alTcctum  2^;$  probanjl 
ne  fortc  aut  imprudcntem  cepissc  (5)  viderctur, 
aut  frausaliquara  andatis  pararctiir  cailestihus.Sed 
C  sicut  coaccrvanda  fucrunt  pracepla,  ne  quid  latc- 
rct  :  ita  ctiam  proponcnda  pr»mia,  nc  forto  dcspc- 
raret  :  Tentalrrr  ut  fortis,  iiicitalur  iil  lidclis,  pro- 
vocatur  ril  juslus(6',  mcritoquc  exivit  qucmadmo- 
dum  loculus  cst  illi  Doniinus. 

(A)  Mss.  ferc  ad  unum,  rempubliciim  gercrenl. 

(5)  Edit.  ornnes,  ac  panci  niss.  iwprudenler  cirpis- 
ic.  Alii  vcro  nnyori  numcro  cl  auclorilale,  iinpni- 
ilenlem  cepissc,  hoc  cst,  dccepisso, 

i(3)Era.  in  lcxtu.  cl  Cill.  in  niarginc,  probuiur  ut 
jiistus. 


441 


S.  AMBROSII 


444 


El  exivit  cumeo    Loth.    {Ilnd,    i).    Hoc    antQm  ^  el  dlxil  :  Sdmini  tuo  dabo  terramhanc  [Gen,  s.n, 


qiiorl  pro  ti^at^no  inter  septem.  sapientum  dicta 
celebratur,  "E-oy  Seu,  id  est,  Sequere  Deum,  per- 
fpcit  Abrnham,  factoque  sapientum  (7)  dicta  prte- 
venit,  et  secutus  Deum  exivit  de  terra  sua.  Sed 
quia  ante  terra  ei  fiierat  alia,  hoc  est  regio  Chal- 
daeorum,  de  qua  exivit  Thare  pater  Abrahre,  et  in 
Charram  demigravit :  et  quia  secum  eduxit  nepo- 
tem  sunni,  cui  dictum  fuerat  :  Exi  dc  rognalione 
ttin  :considerenius  ne  fortc  lioc  sit  exire  de  terra  sua 
de  hujns  terra>,  hoc  est,  decorporis  nostri  quadam 
commoratione  egredi,  de  qua  exivit  Paulus,  qui  di- 
xit  :  Nostra  autem  conversalio  in  ctelis  est  {Philip. 
m,  20) ;  et  de  illecebris  ct  delectationibus  corpora- 
libus  quas  velut  cognatasanimtE  nostr.-edixitjquam 


Vide  (|uomodo  promisso  frequenti  tanquam  inva- 
liduni  adhuc  iuformet  atque  instituat,  et  ipse  me- 
mor  sui  (0|  totum  Deo  deputet,  nihil  sibi  vindicet, 
Ideo  et  arum  (editicavit  Deo,  f/ui  apparuit  ei  ;  et  re- 
cessil  inde  in  montem  contra  Oricnlem  Bethel  {Ibid.), 
surgentem  adhuc  sibi  solem  cupiens  justitiae  vide- 
re.  Ideoque  non  in  vallibus,sed  in  monte  taberna- 
culum  sibi  locavit,  quia  Deus  montium  esl,  et  non 
vallium. 

6.  Et  invocavit  nomen  Domini  {Ibid.  8).  Ubi  Be- 
thel,  idest,  domus  Dei,  ibi  et  ara  :  ubi  ara,  ibi  et 
invocatio  Dei  nostri.  Non  immeritoque  processus 
tcinlos  habuit,  quia  Deum  sperabat  sibi  auxilio  fore. 
Esercetur  athleta  Dri,  et  probatur    adversis    (10)  : 


compati  necJ3sseest   corpori.  donec    ejus    colligata  p  in  desertum  abiit,  fames  incidit,  in   yEgyptum  de 


vinculo  adhaeret.  Ergo  exire  de  conversatione  ter- 
rena,  et  sKcularibus  oblectamentis  et  superioris 
vitae  moribus  atque  actibus  debemus  ;  ut  non  solum 
loca,  sed  etiam  nosmetipsos  mutemus.  Si  cupimus 
adh;erere  Christo,  deseramus  corruptibilia.  Sunl 
autem  corruplibilia  in  nobis  caro,  delectatio,  vox 
obnoxia  passionibus  corporalibus  (8).  Pcr  vocem 
autem  passiones  intelligimus.Unde  quoniam  anima 
nostra  Sinsp-r,;  est,  hoc  est  bipertita,  et  rationabile 
habens  et  irrationabile,  quod  dividitur  per  carnem 
et  delectationis  corporalis  illecebras,  rmterasque 
passiones  corporis  :  qui  justus  est  vir,  rationabile 
animaB  su»  ab  irrationabili  disjungere  debet  ac  se- 
gregare.  Hoc  est  enim  exire  de  Charra,  tanquam 
de  cavernis  quibusdam,  et  cuniculis,    latibulisque 


scendit.  Compererat  in  ^'Egypto  lascivam  esse  ju- 
venum  luxuriam,  petulantem  cupiditatcm,  volup- 
tatum  intemperantiam.  Advertebat  inter  hujusmo- 
di  viros  intutam  uxoris  pudicitiam  for6,sibiquecon- 
jugis  pulchriludincm  periculo  futurum  :  nionuit 
uxorem,  ut  sororem  se  diceret.  Quo  docetur  non 
magnopere  decorem  conjugis  quaercndum,  qui  viro 
necem  plerumque  gignere  solet.  Non  enim  tam 
pulchritudo  mulieris,  quam  virtus  ejus  et  gravitas 
delectat  virum.  Qui  suavitatem  quterit  conjugii, 
non  superiorem  censu  ambiat,  quam  necessitates 
non  teneant  maritales  (11)  :  si  non  monilibus  or- 
natam,  sed  moribus.  Offendit  plerumque  virum, 
si  se  uxor  nobiliorem  noverit.  H;ec  proxiraa  super- 
bia;  sunt.  Sara  non  facultatibus  ditior,  non   gencre 


egredi.  liatere  enim  criminosffi  conscientiK  est.   Et  C  splendidior  erat  ;  ideo  virum  imparem    non   puta- 


nos  igitur  sequentes  Abraham  exeamus  de  latibulis. 
Si  enim  filii  Abrah.T  sumus,  opera  Abrahn;  facia- 
mus  ;  ut  luceant  opera  nostra  coram  Deo,ct  coram 
hominibus.  Justus  dicit  opera  sua  regi  :  peocator 
seipsuin  occultat,  sicut  Adam  se  occultare  cupie- 
bat,  sed  latere  non  poterat.  Paruit  itaque  Abraham 
mandalo,  neo  ulla  legitur  mora  intervcnisse. 

5.  Ei/ressus  pcrambulavil  terram  usque  ad  SicJiem 
(Gen.  XII,  (i,i,  quod  interpretatione  Latina  dicitiir 
humerus  vei  cervi.-c,  per  qua;  exsecutionem  praescri- 
pti  operis  intelligimus.  Siquidem  et  infra  habc- 
mus  scriptum  :  Supiiosuit  liumerum  suum  ad  tubo- 
randum  ^Gcn.  xlix,  15).  Unde  per  llguram  locorum 
id  expressum  advertimus.  quod  dcvotionem  suam 


bat.ideoquasi  parem  gratia  dilligeltat.ideo  non  cen- 
su  est  retenta,  non  parentihus,non  propinquis,  sed 
virum  proprium  quocunque  pcrgeret,  sequebatur  : 
externa  adiit,  sororem  se  ejus  asseruit,  contenta 
si  ita  esset  necesse,  se  periclitari  pudore,  quam 
virum  salute.  Ut  tueretur  maritum  mentita  est 
germanitatem  ;  ne  insidiatores  pudoiis  ejus  tan- 
quam  c-cmulum,  et  vindicem  uxoris  necarent.  De- 
nique  simul  ut  viderunt  illam  ^Egyptii,  admirati 
quod  speciosaesset  valde,  induxerunt  illam  ad  re- 
gem  suum,et  cum  Abraham  bene  egerunt,  tanquam 
fratrem  ejus  qua;  placuisset  regi,  honorantes. 

7.  Af/li.rit  autein  Dominus  Phurao    afflidatiunibus 
magnisel  sxvissimis,  el  domum  ejus  propler  Saram 


sinctus  Abraham  non  solum  studio,sed  etiam  effi-  ])  uxorem  .ibrx  {Gen.  xii,  17).  Magnum    testimonium 


cacia  probaverit  fructuosa,  qua  ad  quercum  usque 
pervencrit.  2§4  Quo  loco  apparuit  illi    Domiuus, 

(7)  Sic  odit.  Uom.exVat.  cod.  aquibus  quam  ini- 
nimum  abest  llcgius  in  quo  logitur,  pcrfccit  :  jactis 
eiiim  Abroham  sapicnium,  etc.  Rcliqui  autom  mss. 
ct  edit.,  onuHio  iicrfccit,  legunt,  lacloqnc  prxvenit 
Abraliam  sapicnlum,  etc. 

(8)  Uom.  cdit  ,  obno.via  passiunibus  corruptibili- 
bus. 

(9)  Mss.  Vat.,  Reg.  ac  Rom.  cdil.  El  ipse  imnu:- 
morsui.  Non  male.  Melius  tamen  alii  mss.  atque 
edit.  memor  sui,  id  cst,  conditiunis  ct  inlirmitalis 
propt-i.r. 

(10)  Ita  scx  ms.-.  luclioris  nota>.  Aliiautein  atquc 


documenlumque  castitatis  tuendae  (12).    Locus  ita 
hortatorius,  ui    unusquisquc  se  castum   prsbeat, 

edit.  et  duratur  adversis.  famem  incidil. 

(II)  Edit.  omnes,  non  tam  superiorcm  censu  am- 
bial,  quam  ncccs.silatcs  non  lcrreant  maritnles:  non 
monilibus,  etc.  Vocula  Inm  deest  .Vm.et  mss.  omni- 
bus.  Sed  hi  fere  ad  unum  nostrae  lectioni  adstipu- 
lantur.  Porro  quod  legunt,  quam  neccssitatcs  non 
leneanl  maritales,  ita  intcrpretare  ac  si  diceretur, 
qua^  ob  divitias  insolescens  conjugalis  neccssilu- 
dinis  seu  conjuctionis  leges  recuset  observare. 

il2)  Ita  quinque  mss.  probatiorisnot;c.  Alii  vero 
et  edit.,  casiiiatis.  Intucndus  locus.  u.wrcm   inceslct. 


443 


DE  ABHAHAM  LIB.  I. 


446 


alienum  non  affectet  thorum,  nec  latendi  spr,  ar.t  A.  devotionis,  ne  praetulisss  custodiani  ihori  raanda- 


faciendi  impunitate  alienam  uxorem  incessat  (131, 
non  incuria  aut  stultitia  provocetur  mariti,aut  ab- 
sentia  longiore.  Adost  pr.-Bsul  conjugii  Deus  quem 
nihil  lateat,  nullus  evadat,  nemo  irrideat  :  vicem 
absentis  mariti  tuetur,  servat  excubias,  imo  sinc 
excubiis  deprehendit  reum  antequam  2§5  faciat 
ijuod  paraverit;  in  animis  singuloruni,  in  mentibus 
universorum  crimen  agnoscit.  Et  si  maritum  adul- 
ter  fefelleris,  non  fallis  Deum  :  et  si  maritum  eva- 
eris,  et  si  judicem  fori  luseris,  non  evadis  judicem 
totius  mundi.  Ille  gravius  ulciscitur  injuriam  ino- 
pis,  contumeliam  imprudentis  mariti.  Major  est 
enim  injuria  auctorem,  quam  custodem  thalami 
spretum  et  noo  consideratum. 

8.  Ipse  quoque  Pharao,  licet  rex  jEgyptiorum  n 
quem  et  insolentia  regalis  potentias  supinaret,  et 
jEgypti  lascivia  atque  luxuries  a  studio  castitatis 
abducerct,  vocavit  Abraham,  et  arguit  eum  dicons  : 
Quid  hoc  tecisli  miiii '.'  Quure.  nnn  dixisli  mihi  quia 
uxor  tua  est  :  sed  di.risti  mihi  quia  soror  tva  esl  :  ct 
sumpseram  eam  inihi  itxorem?  Et  nunc  esse  mulicr 
tua  ante  te  {Ibid.  18,  19^.  Etsi  natura  ferus  ac  bar- 
barus.tamen  significatetiamexteris  ac  barbaris  mo- 
ribus  (14)  esse  curam  pudoris,  et  adulterii  etiam 
sibi  crimcn  cavendum.  Qui  pr.T?lendit  iguorantiam, 
condemnat  inlempcrantiam.  Nec  mirum  si  barbarus 
jus  novit  naturae  :  muta  animalia  quae  nullis  tenen- 
tur  legibus,  sunt  tamen  (15)  aliqua  quaj  non  solum 
paribus  suis  copula;  servent  fidera,  verum  etiam 
coitus  unius  castitatem  custodiant.  Ita  major  lex 
natur.c,  quam  legum  prKscriptio  est.  Non  mirum  '-' 
ergo  si  et  iste  .'Egyptius  rex  Deum  timuit,  qui  lio- 
minen  non  timebat,  et  poenam  solvit  adultcrii,  qui 
nullis  reus  tencbatur  legibus  :  statimque  ubi  alie- 
nam  esse  cognovit  uxorem,  non  solum  marito  red- 
didit,  verum  etiam  prosecutores  dedit  qui  deduce- 
rent  eum  ;  ne  quis  do  populo  barbaro  irrogaret 
violentiam  vel  peculio  viri,  vel  uxoris  pudori. 

9.  Pulcherrirausest  hic  locus  ad  incitandum  stu- 
dium  devotionis,  quod  is  qui  Dcum  sequitur  tutus 
pempur  est.  Kt  ideo  Dcum  pr.-cferre  debemus  omni- 
bus,  noc  patri.T  contuitus,  nec  parentum  liliorum- 
que  gratia,  nec  uxoris  conteniplatio  nos  revocare  dc- 
bet  ab  cxsecutionc  pr.-cceptorum  cnclostium;  quia 
DeuB  nobis  omnia  illa  largitur,  et  potens  est  ser- 


tis  videretur  coelestibus.  Itaque  quoniam  propter 
Deum  contempsit  omnia,  recepit  a  Deo  multiplicaia 
oniuia  :  scd  primam  Deus  pudicitia;  tribuit  remu- 
nerationem,  quam  gratam  sciebat  conjugi  Nam 
quia  studio  nbeundi  coelestis  oraculi  (16)  uxorem 
quoque  in  perinulum  deduxit  pudoris,  etiam  casli- 
moniam  conjupii  defendit. 

«S6  CAPIT  III. 
De  cscleris  Almihx  virlutihus,  mmirum  de  pruden- 
tia  ejus  in  rcscindendis  ri.rarum  ciiu.<!is,  justitia  iu 
dividendo,  ubi  et  de  imprudentia  Loth  aiuo'nis  uti- 
lia  postponenlis,  ejusquc  piena  :  lum  dc  patrui  in 
ipsum  cliaritaCe,  pietate  in  Deum,  conlinenlia  in 
virtoria,  et  mercedis  a  Deo  proposilx  clectione;  ac 
tandem  dc  acceplo  futip-x  postcritalis  ct  Clirisli 
nascituri  promisso. 

10.  Primas  igitur  partes  sibi  justo  ordine  vindi- 
cavit  devotio.  Videamus  et  cmteraruro  virtutum 
gratiam.  Mulcebatur  sanctus  Abraham  nepotis 
praesentia  cui  patrium  atfectum  exhibebat.  Incidit 
rixa  inter  servulos  nepotis  et  patrui.  Advertit  pru- 
dentior  servulorum  disstmsionibus  dominorum 
concordiam  solvi  solere,  amputavit  fibram  discor- 
dia3  (17),  ne  contagium  serperet.  Tolerabilius  enim 
putavif  ut  cnpula  scquestraretur,  quam  gratia  di- 
rimerctur.  Quod  te  facere  oportet,  si  forte  hujus- 
modi  aiiquid  incideris,  ut  seminarium  dissensionis 
auferas.  Neque  enim  tu  fortior  quam  Abraham. 
lllc  declinanda  censuit,  non  despicicnda  servu- 
lorum  jurgia.  Et  si  tu  fortior,  cave  ne  altcr  infir- 
mior  qui  aurem  pra^beat  servulorum  susurris. 
Frequenter  indivisa  servilia  intor  parentes  discor- 
diam  sertmt.  Diviite  potius,  ut  maneat  amicitia. 
Indivisa  domus  duos  non  sustinet.  Nonnc  melius 
est  emigrare  cum  gratia,  quara  cohabitarc  cum 
discordia? 

11.  Ipsa  quoque  cujusmodi  esse  debeat  divisio, 
patriarcha  edoccl.  Kirmior  dividat,  inlirmior  cli- 
gat,  ne  habeat  quod  queratur.  Elcttionis  enim  sua; 
partem  non  poterit  caluraniari.  Non  residet  occa- 
sio  resiliendi  cui  datur  optio  eligendi,  ncc  divisor 
gravatur.  Nam  quo  prudontior,  eo  cautior;  ut  nec 
in  divisione  circumscribatur,  nec  in  electione  frau- 
delur. 

t".^.  Divisit  Abraham,  71;!«  non  capi  '>at,  inquit, 
illos   terra    habttare  siniul   (Gm.  xiii   0).  quin   ni- 


vare  qua;  donat.  Itaque  magnum  exemplum  devo- [)  nn'U'ii  divites  erant.  Ssculare  viiium  ut  divites 
tionis  Abraha',  quod  cum  uxore  speciosa  descendit  terra  non  capiat.  Nihil  eniin  salis  est  divitum  cii- 
in  .*Egyptuni.  Erat  quideni  justo  viro  cura  conjuga-  piditati.  (Juauiio  ditior  quis  lucrit,  tanlo  avidior 
lis  pudicitia;  :  sed  raajus  erat  studium  mati  rand^e       ad    possidendum    est.    Extenderc    api-i    lerminos 


(1.3)  Edit.,  alienam  u.rorem  incestet.  Quidain  mss. 
incessel;  puliores  ut  nos  in  textu. 

(li)  ;\Iss.  aliqiinl,  cxtcrnis  ac  barbaris  crroriLus. 

(1.5)  Edit.  omnes,  licet  nullis  conslringanlur  lcqi- 
bns,  sunt  tamcn,  etc.  Mss.  duo,  7110  nullius  sitnt, 
amcn,  etc.  Al:i  ut  in  contexiu. 

(Ifi;  lleg  ms.  olieundi  solvenili^jue  volum  caicstis 
oniculi.  Et  post  pauca,  ubi  complurcs  mss.  ct  edit. 
omiics  leguiit  cu.^tinwniam;  ibi  Corb.  et  alii  uliquol 
habcnt   raslimonium.  Ncc    forsan    malc    :    legitur 


enim  apud  Augustinum  in  psal.  xxix,  uuin.  Il>, 
sani  liincnuin  pro  sanclinionia,  vel  .saiictiniouialium 
prulL-ssione.  Porrn  iinn  di^fuero  qiii  .Abrahamum  pro- 
dili  uxoris  Snra;  pudoris  accusarcnt;  qurm  tnniuii 
rocto  SS.  Patres  di^loiidunl;  scilicel.Viubr.  hoc  in  li- 
bro;  Aug.  eont.  Faiistuin.  lib.  xxii,  c  .'),'},  ct  Qua;st. 
20  suucr  Geu.  ct  iilibi;  Ilier.  ili'  Tiad.  Ilob.  in  Gou.; 
Thoodor.  Qua:sl.  02  iu  Gon.,  ct  nlii  plures. 

(17)  Mas.  non  pauci,  nmjiutavit  limbritiin  rfivoc- 
dix. 


447 


S.  AMBROSII 


448 


cupit,  et  vicinum  escludere.  Numquid  hujusmodi 
Abraliam?  Minime,  quamvis  in  principio  et  ipse 
imperfectior.  Uude  enim  perfectio  ante  adventura 
Ghristi  ?  Nondum  venerat  qui  dioeret  :  Si  vis  per- 
fectus  esse,  vacle,  vemle  omnia  tna,  cl  da  pauperihus, 
el  vcni,  sequcre  me  {Matth.  xix,  21).  Tamen  ut  nii- 
nime  avarus  elcctionem  olfert,  ut  justus  dissen- 
sionem  amputat.  Non  sil,  inquit,  ri.ra  inicr  me  cl 
lc,  et  inlcr  pastorcs  meos  ct  pastores  luos,  quia  ho- 
mincs  nos  fratres  sumus.  Nonne  cecc  tota  tcrra  ante 
te  esl?  Discccle  a  mc  :  si  tu  in  sinistram,  ego  in 
ile.rteram  :  vcl  si  tu  in  dcvlcram,  cgo  in  sinistrani 
{Gcn.  XIII,  8,  9). 

13.  Et  lcvavit  oeulos  Lol  (18),  ct  elcgit  irriguam 
regionem,  287  inquit,  Jordanis,  quia  tota  rii/u- 
batur,  et  erat  sirut  paradisus  Dei  {Ibid.  10).  Plerum- 
que  possessiones  obveniuut  hajreditarim,  aliffi  uti- 
liores,  alia?  ai"na?niores.  Non  utique  in  portione 
secun-in?  sunt  (19).  Nam  incipit  minui  singularum 
meritum.  Sed  si  non  queunt  partes  de  utilioribus 
convenire,  conferantur  amoen»  utilioribus.  Diversa 
hominum  iugenia  sunt  :  alios  utilia,  alios  amocna 
delectant.  Infirmior  amccniora  cligit,  uliliora  fasti- 
dit.  Villicus  nonnunquam  utilis  est,  vel  actor  agri 
(20)  conferlur  urbano.  Si  insipicns  sit  elector  aut 
cocum  eligit,  aut  vocalem  (21)  quem  venustioris 
gratiffi  putat,  refutat  utiliorem.  Plcrumque  etiam 
ubi  fructus  non  impares  sunt  (22),  prudentior 
amoeniora  declinat.  Cito  invidiam  movent,  cito  in 
se  excitant  mentem  avari.  Hic  taraen  nihil  dixit 
Scriptura  de  co  quod  alia  pars  utilior,  alia  amcc- 
nior  fuerit;  no  studio  (23)  Abraham  cepisso  oculos 
adolescentis  videretur.  Amcenani  partcm  unam 
descripsit,  non  addidit  alteram  utiliorem.  Necesse 
erat  ut  de  tota  regione  duas  partes  faceret :  deinde 
praesentia,  non  abseutia  dividebat.  Una  regio  ca- 
pere  utrumque  non  poterat.  Quod  potuJt  summa) 
esse  justitiaj,  cleotionem  obtulit. 

14.  Lot  amoenam  elegit,  quB  cito  prajdonum 
oculos  incurrit  .Hinc  bollum  inter  reges,  adversa- 
riorum  victoria,  incolarum  captivitas.  Itaque  etiam 
Lot  inlirmioris  consilii  preliuin  luit,  non  terrarnm 
infecunditate,  sed  amoenitatis  invidia  deceplus,  ut 
etiam  ipse  captivus  abduceretur;  quoniam  vitio 
servilis  nequitia;  a  potiorc   deflexerat  (21),  et  par- 

(18)  Hic  tantum  dilTerunt  inter  se  mss.  et  vet 
edit.  in  vocc  irriyuam,  pro  qua  solu.";  Corb.  cum 
vet.  edit.  habct,  irrigna.  Rom.  autein  edit.  ita  re- 
posuerat,  El  clcvaril  ocutos  suos  Lot,  ct  clegit  irri- 
(jua  {rcijioncm  scilicet  .Jorc/anis),  quia  tota,  inquil, 
irrigabatur ,  anlc(juam  cverLcrct  Dcus  Sodomam  et 
Gomorriiam,  sicut  ]iaradisus  Dei.  Sod  ab  omnibus 
nonnihil  discrepant  L.VX.  Sic  enim  illi  :  Kaii  ezipa; 
A(JjT  TO'j;  696a).tjiO'j;  auToO,  eTreTSe  Tzoiaoiv  Tt,v  reptywpov 
ToO  "lopoavou  OTi  -Ttafja  t,v  ttotiJ^oijlevt,  rpfi  to'j  y.aTaTu- 
peijjai  t6v    0£6v  26oou.a   xa(  rojxojipa   (ij;    6    TapaSeiao;  to'j 

6205.  Cum   iisdcm    hoc   loco  Vulg.  salis    convcnit, 
quam  consule. 

(19)  Subobscura  loculio,  quam  tamen  idem  hic 
valere  cxi^limainus,  ac  felices  sive  commodx;  ut 
sit  sensus  ;  Non  sat  commoda!  sunt  in  divisione 
hujusmodi  possessioncs;  quia  minuitur  meritum 


A  tem  flagitiosissimorum  elegerat;  Sodoma  cnim 
luxuria  atque  lascivia  est.Ideoque  declinatio  Latina 
interpretatione  dicitur  Lot,  quod  is  vitia  eligit  qui 
a  virtute  declinat,  et  ab  aequitate  deflectit. 

15.  Quo  comperto  .itmim  numcravit  servulos  .■iuos 
vernarulos  {Gcn.  xiv,  14);  et  cum  trecentis  decem 
el  octo  viris  adeptus  victoriam,  liberavit  nepotem. 
Probatur  divisionis  affectus,  quando  sic  amabat 
nepoteni,  ut  pro  eo  nec  belli  declinaret  periculum. 
Quid  es),  numcravit?  Hoc  est,  elegit.  Unde  iilud 
non  solum  ad  scientiam  Dei  rcfertur,  sed  etiam  ad 
gratiam  justorum.quod  in  Evangelio  dixit  Dominus 
Jesus  :  El  capilli  vcstri  omnes  numercdi  sunt  {Luc. 
xii,  7).  Cognovit  autem  Dominus  qui  sunt  ipsius  : 
eos  autem  qui  non  sunt  ipsius,  non  dignalur  co- 

P  gnoscere.  Numeravit  autem  treccntos  deccm  et 
octo,  ut  scias  non  quantitatem  numeri,  sed  mori- 
tum  electionis  expressum.  Eos  enim  adscivit,  quos 
dignos  numero  judicavit  fidelium,  qui  in  Domini 
nostri  Jesu  Ghristi  passionem  credcrent.  Trecemos 
enim  t'  GrtEca  littera  significat,  decem  et  octo  au- 
tem  summam  n;  exprimit  (2.5).  Fidei  ergo  merito 
Abraham  vicit,  non  populoso  excrcitu.  Denique  eos 
quibus  quinque  regum  arma  cessorunt,  cum  pau- 
cis  egressus  vernaculis  triumphavit. 

16.  Sed  qui  vincit  non  debet  sibi  arrogare  vieto- 
riam,  sed  deferre  Deo.  Hoc  Abraham  docet,  qui 
triumpho  factus  humilior  est,  non  superbior.  888 
Sacrificium  denique  obtulit,  decimas  dedit;  ideo- 
que  ei  Melchisedech  qui  interpretatione  Latina  di- 
citur  rex  justitix,  rex  pacis,  benedixit  :  Erat  enim 

C  sacerdos  summi  Dei  {Gen.  xiv,  18,  19).  Quis  est  rex 
justitiae  sacerdos  Dei,  nisi  cui  dicitur  :  Tu  es  sacer- 
dos  inxternum  scnindum  ordinem  Mclchiscdeeh  {Psal. 
cix,  4),  hcc  cst,  Dei  Filius,  sacerdos  Patris,  qui 
sui  corporis  sacrificio  Patrem  nostris  repropitiavit 
delictis. 

17.  Quantum  autem  illud  quod  dc  praeda  victo- 
ria3  nihil  voluit  contingere,  nec  oblatura  sumere? 
Minuit  enim  fructum  triumphi  mercedis  susceptio, 
et  bcneficii  arrodit  gratiam.  Plurimum  enim  refert 
utrum  pecuniae,  an  gloria;  dimicaveris  :  alter  mer- 
cenarii  loco  ducitur  :  alter  dignus  habetur  conser- 
vatoris  gloria.  Jure  sanctus  de  prwda  usurpare  ali- 
quid   vel    oblatum    recusat,  ne    dicat   qui    dedit  : 

utiliorum,  quod  sint  minus  amanaB,   et  amoenio- 
D  rum,  quod  sint  minus  utiles. 

(20)  .Actor  ayri  idem  est  ac  rusticus  oeconomus. 
(31)  Vocalis  hic  dicitur  vel    qui    scite    canit,  vel 

moderanda3  vocis  pronuntiationisque  magister, 
quem  etiam  phonascum  vocitabant. 

(22)  Sic  locnm  restituimus  ex  niss.  Corb.,  Colb. 
et  Maz.,  cum  in  aliis,  non  secus  ac  in  edit.  omni- 
bus  legere  sit,  ubi  fructus  imparcs  sunl. 

[2'i)  Studio,  hoc  est  de  industria,  seu  dedita 
opera. 

(21)  Mss.  duo,  a  prudentiore  deflexerat;  unus, 
haud  prudcntior  dcfle.rerat. 

(25)  Ita  edit.  Era.  ac  Rom.  At  Am.  et  Gill.  cum 
mss.  Torn.,  Theod.  et  Reg.  summam  n;  e.rprimit 
nomen  fidci.  Cod.  vero  Coi-b.  Long.  Colb.  et  Maz. 
sunima  Jesu  cvprimit  nomen. 


I 


449 


DE  ABKAUAM  LIB.  1. 


450 


quia  ego  divitem  feci  eum;  hoc  solum   sibi  satis  A  homincs  quos  mors  solebat  terris  abscondere,  rc- 


esse  testatur,  quod  pastui  pra;liantium  juvenum 
profecissct.  Dicetaliquis  (23,  q.5,  c.  Dicat  aliqitis)  : 
Cum  ipse  vicerit,  quomodo  dicit  ad  regem  Sodo- 
morum,  Xihil  sumam  abs  te;  cum  pr;eda  utiquo 
in  potestale  victoris  fuerit?  Docet  militarem  disci- 
plinam,  ut  regi  serventur  omnia.  Sane  iis  qui  se- 
cum  fussent  in  adjumentum  fortasse  sociati,  par- 
tem  cmolumenti  tribuenduam  asserit  tanquam 
mercedem  laboris. 

^8.  Idcoque  quoniam  silu  mercedem  ab  honiine 
non  quKsivit,  a  Deo  accepit,  sicut  legimus  scri- 
ptum;  quia  post  lixc  verlxi  factum  est  verbum  Do- 
mini  ad  Abram  in  visu  dicens  :  Soli  timere  Abram, 
ego  protegam  te,  merces  iua  mnlta   erit  vulde    Gcn 


gni  ca'leotis  fecit  esse  participes. 

21.  Quomodo  autem  Abrahw  propago  dilTusa 
est,  nisi  per  ha;redilalem  lidci,  per  quam  coelo 
coinparamur,  conferimur  angelis.oequamur  stcllis? 
Ideo  ait  :  Sic  eril  semen  luum  {Gen.  \\,  5;.  Et  cre- 
didit,  inquit,  Abruham  Deo  (Ibid.  6).  Quid  credidit? 
Christum  sibi  pcr  susceptionem  corporis  h;credom 
fuluruin.  Ul  scias  (|uia  hoc  crcdidit,  Dominus  ait: 
Abraliam  diem  meum  vidit,  ct  gavisus  cst  [Jcan. 
VIII,  56).  Ideo  reputatum  est  illi  ad  jtisliam,  quia 
ralionem  non  qua;sivit,sed  promptissima  fide  cre- 
didit.  Honum  est  ut  rationem  pra;vcniat  fides  ;  nc 
tanquain  ab  homine,  ita  a  Donimo  Dco  nostro 
ratioiicm  vidcamur  cxigcrc.  Etcnim  quam  indi- 
xv,  i).  Non  estserus  ad  remunerandum  Dominus,  B  °"""'  "'  •'"'"""'«   lestimoniis  de  alio  credamus, 


et  cito  promittit,  et  multa  largitur ;  ne  infirmos 
animos  per  dilalionem  aliquam  subeat  pocnitentia 
contenipsisse  priesentia  :  et  vclut  quadam  usuraria 
largitate  compensat,  ut  uberiora  restituat  ei  qui 
captus  non  fuerit  oblatione  pra>sentium. 

19.  .\b  ipso  quoque  Domino  mercedem  quam 
poslulct,  consideremus.  Non  divitias  ut  avarus 
e.xposcit,  non  longoevitatem  vita;  istius,  ut  meticu- 
losus  mortis,  non  potentiam;  sed  dignum  quajrit 
sui  haredem  laboris  :  Quid  mihi,  inquit,  dabis'1 
Ego  autem  dimittor  sine  filiis  {Ibid.  2).  Et  infra  : 
(juia  mihisemen  non  dedisti,  vernaculus  meus  mitii 
liwres  crit  {Ibid.  3).  Discant  ergo  homines  conjugia 
non  spernere,  nec  sibi  sociare  impares  ;  ne  hujus- 
modi  suscipiant  liberos,  quos  hsredes  habere  non  q 
possint;  ut  vel  transfundenda;  hsereditatis  contem- 
platione,  si  nullo  contuitu  pudoris  moventur,digno 
studeant  matrimonio. 

2(1.  Sed  si  .Vbraha;  sententia  ad  corrigendum 
minus  proficit.acciji'^  oraculum  Dei  hujusmodi  con- 
dcmnantis  iKoroJitatem  :  .\on  crit,  inquit,  Itreres 
tuus  hic  :  sed  altcr  iiui  exieril  ile  te,  illc  hieres  tuus 
eril  {Ibid.  4).  Quem  dicit  alterum?  Peperit  enim 
et  Agar  filium  Ismael,  sed  non  ipsum  dicit,  sed 
dicit  sanctum  Isaac.  Et  ideo  addidit :  Qui  c.nerit  de 
tc.  llle  enim  verc  cxivit  cx  Abraham,  qui  legitimo 
conjugio  procrcntus  cst.  Sed  pcr  Isaac  lcgitimum 
filium,  illum  verum  legitimum  possumus  intelli- 
gere  989   Dominum  Jesum  Christum,   quem  in 


Dei  oraculis  de  se  non  credamus!  Imitetur  ergo 
Abrabam,  ut  ha;redps  simus  terra3  per  justitiam 
fidei,  per  quam  ille  mundi  hKres  factus  est. 

CAPCT  IV. 

Abraham  ab  aditlterii  crimine  ob  susceptum  e.v  an- 

cilla  ftlitim  defcndilur  :   nempe  ijttnd  ab  humana 

jragilitate  non  csset  immunis,  ct  tunc  Chuldxorutn 

stiper.^titiones  vi.c  reliqtiissel  :  dcindn  qttod  in  le- 

gcm  ulpotc  necduin  latam  non  peccaverit   :  postea 

qtwd  non  libidine,  scd  anun-c  pvolis  inductus  .sj7, 

ubi  mulla  cotttra  adtillerium  di.y)tdantttr  :  dcfendi- 

tttr  ultimo  qiiod  illul  ipsum  miistcriuin,  non  pecca- 

ttim,  fucrit.Ad  e.vlrcmum  qttxritttr  an  dccuerit  cir- 

immci^ionem  institiii  postea  revocandain,  et  mini- 

mum  in  se  perfectionis  continenlcm. 

22.  Soil   fortasse  dicat  aliquis  :  Quomodo  Abra- 

ham  nobis  imitandum    proponis,  290  cum  dc  an- 

cilla  susceperit  lilium?  Aiit  f[uid  sibi  vulthocesse, 

ut  tantus  vir  huic  errori  fuerit  obnoxius,  cujus 

tanta  opera  miramur?  Et  idco  ne  quodam  more 

naviganlium  locum  hunc  quein  plcrique  vadosum 

putant,  declinasse  videamur,  rationem  ejus  cxpla- 

narc  corili  est.  Nou  abnuo  quod  Abraham   do  an- 

cilla  susceperit  filium;  ut  cognoscas  quoniam  non 

superioris  cujusdam    naturte   ao   subslantia;  fuit 

Abraham,  sed  unus  e  nuinero  et  fragililate  uni- 

versorum  hominum.  Denique  et  de  regiono  Chal- 

dworum  vocatus  est,quos  superstitioni  vanto  inten- 

tos  esse  magis  quain   ca;leros  acccpimus,  et  ideo 

majorein  invenit  gratiam  apud  Deum.  quia  supe- 

rioribus  (20)  renuntiavit,  ad  priora  sc  exlcndit,  ut 

sequcretur  Deum'.  Propositus  est  enim  ad  imitan- 


principio  Evangclii  secundum  Mattha;um  Abraha;  D  tlui^i  til^'.  u'  ^^  '•"  advertas  quod  si  poccalis  renun- 


liliuin  legimus  (Matth.  i,  1),  qui  verum  se  Abrahaj 
gossit  ha;redem,auctori3  illuminans  successioncm, 
pcr  qucm  Abraham  rcspexit  in  ca;lum,  et  splen- 
dorem  posteritatis su;e  agnovit  non  minusillustiom, 
quam  slcllarum  coclestium  fulget  claritas.  Sicut 
enim  stella  di/fert  a  stella  in  claritate  ita  et  resur- 
rectio  mortuorum  (/  Cor.  xv,  41,  42).  Apostolus  di- 
cit.  Eo  quod  resurrectionis  sua;  donans  consortiu. 


ties,  possis  emereri  Domini  misericordiam. 

23.  Moverc  tamcn  aliquos  potest,  qiiod  jam  cum 
Deo  loqucbatiir,  et  ad  ancillam  inlroivit,  sicut 
scriptum  est  :  Quia  tli.vit  Sara  ad  Ahrain  :  Ecce 
coiiclttsit  iiie  liominus  ul  noii  pariam  :  intru  ergo 
ad  ancillam  meam,  ut  lilios  facias  e.c  illa  (27)  {Gen. 
XVI,  2,  32,  q.  i,  c.  ni.cil  Sara  (2H).  El  ila  factum 
est.   8ed    considcrcinus,  primum    ([uia   .Mjraham 


(20)  Edit.  omnino  omncs,  (jMi«  pos/«n"on'6«*.Con-  cias   ex    illa.    L,\.\    hilcrp.,    i«  «xvoroff.dwini  <5 

Ira  mss.  omncs,  (/nm  .su/)m'on7<M«.  Meliu3,ut  per  so  jOt-?,;.  Sic  legilur  in   niultis  cod.  scriplis  :  liinion 

quisciuis  satis  intelligct.  in  quibusdam  invenire  csl  Tjxvoroir.irfj;.  Vido  Nobil. 

(27)  Sic  mss.  omnca.  Edit.  aulem,  ul  filium  fa-  in  eadem  vorba. 


451 


S.  AMBHOSIl 


452 


1 


aiite  logeni  Mnysis  et  ante  EYangeluim  fuit  :  nou-  A 
dum  inlerJicUun  adullerium  vidcbhitur  (28).  Pccna 
criminis  ex  tempore  logis  est,  qua;  crimen  inhi- 
buit  :  nec  ante  legem  uUa  rei  damnalio  est ;  scd 
ex  lege.  Non  ergo  in  legem  commisit  Abraham, 
sed  legern  prajvenit.  Deus  in  paradiso  licet  conju- 
gium  lauiJaverit  {Gen.  n,  24),  non  udulterium 
damnaverat.  Non  vult  enim  mortem  peccaioris,  et 
ideo  quod  praemii  est  poilicelur  :  quod  paniai,  iion 
exigit.  Mavult  enim  mitibus  provocare,  quam  ter- 
rerc  sa;vioribus.  Et  tu  peccasti  cum  genlilis  esses, 
habes  excusatiouera  :  venisti  ad  Eeelesiam,  audisti 
lcgem  :  Non  adultcrahis  {Exod.  xx,  14),  jam  ex- 
cusationcm  delicti  non  habes.  Tamen  qu.oniam 
cum  his  mihi  sermo  est,  qui  ad  gratiara  baptisma- 
tis  nomen  dederunt,  si  quis  tantum  crinicn  Cecit,  p 
sciat  sibi  tribuendam  voniam  ;  scd  quasi  ci  qui 
crimen  commiserit,  in  reliquum  tamen  abstinon- 
dum  novorit.  Deniquo  ilii  adullcra;  quffi  in  Evan- 
gelio  obtulerunt  scriba;  Pharisajorum  ;2'J),  59  a 
ignovil  quidem  Dominus  superiora,  sed  ait  ;  Vade 
et  amodo  vide  ne  pccces  {Jocin .  v.ii,  11;.  Quod  eum 
illi  dicit,  libi  dicit.  Fecisti  gentilis  adulterium,  fe- 
cisti  catcchumenus?  Ignoscitur  tibi,  remittitur  tibi 
per  baptismum.  Yadc,  ct  post  hajc  vide  nc  pccces. 
llabes  unam  AbrahiS  defensiof.em. 

24.  Secunda  illa  est,  quod  non  ardore  aliquo 
vagae  succensus  libidinis,  non  petulantis  f'orni£E 
captusdecore,ancilloe  conlubernio  conjugalem  pnst- 

(28).  Nonnulti  occasionom  ex  his  verbis  arripue- 
runt,ut  Ambrosium  perperam  de  adulterio  sensisse 
calumniarentur.  Atqui  certum  est  sancUim  doclo- 
rem  con^tanter  docuisse  prohibitum  luisse  adulte- 
rium  lego  naturali.  eamque  legem  a  nemino  igno- 
rari  (pnta  invinoibiliter)  unquam  potuisse.  Id  qui- 
dem  tum  ex  aliia  ipsius  operibus  cognoscere  est, 
tuui  ex  hijc  ipso  libio  liquido  constaL.  Etenim  ubi 
narrat  queuiadiuodum  Pharao  Saram  quam  in  pa- 
latium  abductam  uxnrem  ducere  cogitabaf,  post- 
quam  conjugatam  esse  cognnvit,  Abr-ihamo  resti- 
tuit,  ita  loquitur  .•  Etsi  naliira  feriis  uc  h  rharus 
tamen  siynijical...  cl  aUulterii  crimen  sihi  essc  ca- 
vendum.'  Qui  prxtendil  ignorantiam,  condcninat 
inlemperaniiam.  Nec  mirum  si  harharus  jns  ncvil 
nafww...  Ifa  major  lc.v  nalur;e,  rjuam  lci/um  prse- 
srriptio  est.  Neque  vero  putandum  est  hffic  do  solo 
adulterio  quo  uxor  aliena  polluilur.esse  intelligen- 
da.  Naui  prffiterquam  quod  generalia  verba  sunt, 
proindequo  nd  unam  adulterii  speciem  uon  re- 
stringonda.  vir  sanctus  hoc  ipso  capitc  asserit 
(luod  milieri  non  tiret.  viro  non  licere  :  etc.7  :  omnes 
viri  mutiens(iue  concuhitus  nulla  leijitimi  malrimonii 
sorlc  cclcbralus  hahcre  suam  culpam.  Itaque  dieen- 
dum  existimamns  eum  idco  scripsisso  adulterium 
ante  latam  Mnysis  loijem  non  visum  1'uisse  inter- 
dictum,  ut  significaret  iilis  femporibus  eam  circa 
adulferium  ignorantiam  oxstifisse,  qucE  etsi  non 
omnino  culpam  tollorcf,  haud  meJiocriter  tameii 
illam  minueret,  id  est,  vincibilom  ignorantiam.Nc- 
mo  enim  nogaverit  istam  in  jure  nalurali  posse 
inveniri,  et  excusarc,  ut  aiiint  celebriores  theologi, 
sin  minus  a  lofo,  saUem  a  tanto;  camque  esse  de 
qua  scriptum  sit  Luc.  xii,  48  :  Qui  autcm  non  co- 
qnovil,  ct  fccit  dig:ia  plagis,  vapulahil  yaucis.  Et 
hoc  sufliciebat  cum  ad  excusandum  Abrahamum 
apud  ecis  quos  alloquebatur,  qui  eadem  perpetra- 


lialiuif  lljorum,  sed  studio  quKrenda;  postcrita- 
tis  ct  propagaudie  sobulis.  Adliuc  post  diluvium 
raritas  erat  generis  humani  :  erat  eliam  religionis, 
ne  quis  non  reddidisse  debitum  videretur  natura;. 
Denique  et  Lot  sanclifiliajbanc  causam  quajrendae 
posteritatis  habueruut,  ne  genus  deficeret  huma- 
nuoi;  ct  ideo  publici  muneris  gralia  privatam 
culpam  prictexuit  (30).  Nec  otio.-;uin  ost  quod  u.xor 
auctor  facti  inducitur;  ut  oxcusetur  maritus,  ne 
vago  rapfus  orrore  credatur  :  siinul  ut  discantmu- 
lieres  diligerc  viros,  nec  agitari  vana  suspicione 
pellicatus,  aut  invidere  privignis,  si  ipsje  liberos 
noii  suscepcrint.  Uxori  bon;c  cordi  erat  excusare 
apud  viruni  sterilitateui  suam;  el  ne  causa  esset 
viro  quod  is  libtros  non  habei'et,  suadct  ut  inlra- 
ret  ad  ancillam.  Hoc  fecit  Lia,  hoc  Raohcl  postea. 
Uiscs,  mulicr,  zelum  deponere,  qui  sa;pe  mulieres 
in  furorem  incitat. 

2.5.  Scd  et  vos  moneo,  viri,  maxime  qui  ad  gra- 
tiam  Domini  fonJitis,  non  cummisceri  aJulterino 
corpori  (qui  euim  se  jungit  meretrici  unum  corpus 
est)  nec  dare  hanc  occasionein  divortii  mulieribus. 
Nemo  sibi  blandiatur  de  legibus  hominum  (33,  q. 
4.  cap,  iYc.'no}.Omne  stupruni  adulterium  est,  nec 
viro  licet  quod  mulicri  non  licet.  Eadem  a  viro, 
qua;  ab  uxore  debetur  castimonia.  Quidquid  in  eam 
qua;  non  sit  legitima  uxor.commissum  fuerit  adul- 
terii,  damnatur  crimine.  Ergo  advertistis  quid  de- 

verant  anle  suam  ad  fidem  conversionem ;  tum 
ad  eosdem  ab  hujusmodi  crimine  in  posterum  re- 
vocandos,  cum  jam  ipsis  nulla  de  ignorantia  sup- 
peteret  excusatio.  Hanc  aulem  responsionem  eo 
magis  admitfendam  remur,  quod  .Vmbrosius  infra, 
num.  27,  hanc  patriarch^  actione.m  Deo  minus 
probatam  esse  festetur,  ac  lib  de  Paradisn,  c.  13, 
n.  6.5,  atque  alibi  de  eadem  tanquam  de  vcro  pec- 
rato  loquatiir.  Cn^ferum  dici  ptiam  pofest  sanctum 
dootorem  adulterii  nomine  nihil  aliud  intellexisse 
quam  polygamiam  ;  eaque  us-im  verbi  duritie,  ut 
cflicacius  catechumenos  absterreref  a  pellicatu. 
Nec  vero  mirum  si  paulo  vchementior  hac  in  re 
fueril  Ambrosius,  quando  de  tertiis  nupliis  quas 
divina  ac  naturali  lege  nunquam  non  licitas  fuisse 
consfaf,  Basilius,  ep.  1,  nd  .Ampli.,  c.  4,  dixerit 
eas  polygamiam  appellari  vcl  pofius  castigatam 
fornicationem.  Ipse  quoque  Tertullianus,  I.  de  Mo- 
nog.,  c.  C,  .^brahami  polyganiiam  defendens,  eaui 
lamen  ancilln'  concuhinatum  vocat  :  quo  efiam 
sensu  Leo  Magnus  ep.  ad  liust.,  c.4,  Agar  AbrahiE 
concubinam  dicit,  id  est,  secundariam  uxorem. 
Quin  imo  Juda;i  Josephus,  I.  i  Antiq.  c.  14  et  18, 
ac  Philo,  I.  Quod  Deus  sit  immut.,  licet  patriar- 
charum  suorum  ubiquc  observantissimi,  non  alio 
famen  modo  appellant  secundarias  eorum  uxores 
quam  concubinas,  et  lilios  ex  illis  procreatos, 
quam  nothos  ac  illegitimns,  quod  non  niullo  levius 
essc  putaveris,  quam  dicerc  hujusmodi  con.iugium 
adulferium  csse  quod  nondum  infei-dictum  videbatur. 

(20)  Edit.  Era.  cum  posterioribus  omnibus,  Scri- 
hx  et  Vharisxi.  Am.  autem  et  mss.  omnes,  scribee 
Piiarisxorum. 

(301  Latinius  legendum  conjectat  culpam  prxte- 
.vunt.  Scd  nihil  hic  mutandum  cum  verbum  prxle- 
.cuit  referatur  ad  vocem  yratia. 


^ 


i 


433 


DE  ABRAHAM  LIB.  1. 


45  i 


beatis  cavere,  ne  quis   sacramentis   se   indignum  A  tiam  (33),  clisit  illi :  Eqo  Mtm  Deus  luus,  cmerere  in 


prabeat. 

26.  Accipile  etiam  aliud,  quia  bujusmodi  intem- 
perantia  solvit  charitatem  conjugii,  superbas  an- 
cillas  facil,  iracundas  matronas,  discordes  conju- 
gcs,  conctiliinas  procaces,  inverecundos  marilos. 
Simul  ut  de  domino  conceperit  ancilla,  spornit  do- 
minam  suam  lanquam  ditior  partu  :  domiua  se 
despici  dulet,  maritum  auclorem  injuriarum  sua- 
rum  arguit.  Dcnique  Sara  ipsa  marito  ancillae  sua; 
potestatem  dcdcrat,  et  postea  dicit  ad  eum  :  Inju- 
riam  accipio  cgo  ex  te :  erjo  dcdi  ancillam  meam  in 
sinum  tuum  ;  ubi  ttutcm  videt  conceptum  esse,  spre- 
ia  sum,  inquit,  ccrr.m  ah  ea  :  judicel  Dcus  inler  me 
ei  te  [Gen.  xvi,  v  .  Quantus  dnlor,  quam  gravis 
quercla  sit  feminarura  li!ctione  exponitur.  Da  im- 
providum  et  levem  maritum  qui  morigerari  nesciat, 
et  divortii  causas  esbibet.  Sed  Abrahara,  vir  mo- 
deratus  et  prudens  :  Ecce,  icquit,  ancitla  tua  in 
manihus  tui.^,  ulere  ea  quomodo  tibi  plucnerit  'Ibid. 
6).  Maluit  cnim  uxfirem  tcnere,  quam  lamulam. 
Nec  hoc  tamen  plenum  reraedium.  Accepit  pote- 
statem  irata  uxor  (31),  et  immoderatius  ultione 
permissa  utitur.  Quod  si  Sara  moderationcm  non 
tenuit,  quae  tenebit?  Ideoque  scriptum  est :  Et 
afflixit  eam  Sara.  el  fuijila  facie  ejus.  [Ibid.)  Duo 
sunt  qu;n  comprehendit  292  Scriptura  ;  ut  et  do- 
mina;  gravcm  indifrnationem  exprimeret,  etancill.-H 
tumorem  ac  superbiam.  Quod  a''flixit  eaan  Sara. 
ad  iracundiam  affligentis  refertur :  quod  Agar  fu- 
git,contumeliam  servili  patientia  non  ferebat,  quje 
sibi  herilis  contubernii  vindicabat  fastigium  :  in- 
d'{;nata  est  injuriam,  qu»  induerat  insolcntiam. 
Dciiique  intcrroganti  angelo  quo  iret,  respondit: 
A  facie  Sarx  dominse  mcx  ego  Jugio  (Ibid.  8).  Et 
hoc  tumoris  immodici,ut  prius  nomen  Sar£c  dicc- 
ret,  poslca  dominaiu  significaiet.  lUud  ad  inju- 
riam  pra;mis6Uiii,  hoc  ad  expressionem  persona; 
additum.  Non  placuit  angelo  ancillc-e  insolentia  ;  et 
i  leo  dixit  iili :  Picvertere  ad  dominam  tuam  {Ibid. 
9;.  Ulique  non  latuisset  angelum,  si  vi  supplicio- 
rum  victa  fugissel,  et  magis  reprehendisset  verbe- 
rantis  sKvitiam,  quam  fugientisdiscessionem  :  sed 
ut  ostondcrct  quia  tanquam  superba  fugiebat,  ne 
superba  esset  dominae  (32),  addidit :  El  humilia  te 
sub  manibus  ejus  {Ibid.  ).  Opto   igitur    ut   hoc  vi 


con.tpeclu  meo,  el  esto  sine  quercla  (Gen.  xvn,  1", 
qua^i  adhuc  plcne  nnn  emcruisbet,  qui  dcspcraret 
sterilis  parlum  uxoris,  el  de  ancilla  posteritalem 
quiererel.  Esto,  inquil,  sine  qucrcla,  hoc  est  irre- 
prehecsibilis  ;  ut  de  le  non  qucratur  uxor,  nec 
quisquam  lua  facta  repruhcudat.  Mulat  enim  no- 
mcn,  littera  addila,  ut  de  Abraui  vocaretur  Abra- 
ham,  boc  est,  dc  putre  vano,  sicul  habct  Latina 
inlerprelatio,  vocar^tur  j.iiter  iubliinis,  palcr  ele- 
clus  ;  vel  dc  patre  ficret  vl  palcr  filii.  Vanus  erat 
cum  Dcum  nescircl;  eieclus  factus  cst  postquam 
cognovil  Dcum.  Pater  erut  cum  dc  ancilla  prolem 
baberct :  sed  pater  filii  non  tral;  quia  non  erat  ei 
filius,  qui  non  erat  leg.iauo   susceptus    conjugio. 

..  l'cpcrit  Sara,  et  factus  est  palcr  filii.  Circumcidi 
jubetur  accepturus  veri  semiuis  ha;reditatcm.  Non- 
Dc  evidenter  circumcisio  caruis  prajceptum  est  ca- 
6l,imonia;,  ut  aliquis  n.ci;>et  libidinem  carnis,  et 
indomitas  luxu  ac  lascivia  rcfrenet  cupiditatos  ? 
Etcnim  ciicumcisicnis  vucubulo  id  praiscribitur, 
ut  omnis  iuipurilatis  fuetor  abbti-rgalur,  et  iucen- 
tivum  libidinis  auferatur.  Diiabu=  usi  sumus  de- 
fensionibus. 

28.  Tciiia  quoquc  cst  quam  nobis  aposloli  Pauli 
tribuil  auotoritas,  qui  ail :  Illa  qu<B  gessil  .\bra- 
ham  ut  dc  ancilla  susciperct  sobolnm,  in  figuram 
facla  sunt,  et  secundum  allcgoriam  dicta.  Allego- 
ria  esl  cum  aliud  gerilur  et  aliud  figuratur;  sicut 
etiam  ipse  Apostolus  docet  dicens:  Sub  lcge  vctcn- 
les  esse,    legcm  non    tcyislis?   Scriptum   esl  cnim. 

C  Quonium  .\hraham  dutis  ftlios  liubuerit,  unum  dc 
ancitla,  ct  unum  de  lihera ;  sed  is  quiJem  qui  de 
uncilla,  secundum  carnem  nalus  est :  ijui  autem  de 
libera  293  pcr  repromissionem :  qux  sunl  per  alle- 
goriam  dicla.  !S'um  hiec  sunl  duo  Teslamenta:  unun 
quidcm  a  monte  St«a  in  servituiem  generans  quod 
cst  .Iffnr  {Galat.  iv,  21),  duos  populos  oslcndens 
de  .Abraha;  generatione  manare  :  unum  Ji:d.i'nrum, 
qui  lcgis  syllabis  servial ;  eo  quoJ  d>-  ancilla 
in  scrvilutem  vidcatur  esse  gcneratus  :  ;.Iteruin 
Christianum,  qui  ad  remissioncm  peccatorum 
cu;lestis  gratia;  liberlatem  acceperil.  Quod  ergo 
putas  essc  peccatiim,  alvcrtis  es^^e  mystpriura, 
quo  ca  quxpostcrioribus  cran'  futura  lemporibus, 
rcvelabauiur.  Deipque  addidit :  Vos  autem,  fr<i'rcs, 


tium  nullus  incidat;  sedsi  quis   inciderit,    discal  ^  secundum    Isuuc  promissionis  filii  citis   {Galnl.  !v 


ancillam  suam  liumiliarc  uxori  sua; ;  ne  dum  vult 
aucillam  viiidicarc,  cxcludat  uxorem. 

27.  Ergo  Abraham  ct  unus  de  populo  eral  gon- 
lili,  ct  causa  postei  ilalis  introierat  ad  ancillam  ; 
quia  uxor  cjus  sterilitatem  suam  obumbrare  cu- 
piens,  auctor  ejus  faeli  fuorat  viro  :  et  lamcn  non 
otiosum  est  quod  post  hoc  Deus  statiin,  quia  alia 
ejus  opera  probaret,    vel    hujus    facti    pocnilen- 


28).  Idco,  inquit,  nolitc  qu^crcre  opera  lcgis ;  quo- 
niam  non  ju.\tii!cafur  homo  ex  operihu^  lcgis,  nisi 
per  fidcm  Jcsu  Chrisli  {G.ilat.  u,  16!.  Et  ut  scius 
quiaChrislianis  dixil  :  Et  nos,  inqiiit,  in  Chri.^lum 
Jesum  crcdimiis,  ul  jusfificeuiur  ex  f.dc  Chrisli,  et 
non  ex  opcribus  legis  {Ibiil.)  Agnoscamus  crgo 
quoniam  h(cc  qua:  iii  figurani  coiilingebant,  illis 
crimini    non    cranl:    nobis   aulcm    erunt,    si    ad 


(31)  Mss.  Vat.,  Reg.,  Valc,  Tbeod.  el   Maz.    se- 
cunda  manu,  miramlu  u.ror. 

(32)  Ita  Corb.,  Valc,  Colb.  et  Maz.    Edit,    vero, 
et  alii  niss.  ne  subjccla  essel  dominx,  E.xcipe  Torn, 


in  quo  iitruiiKiuc  li-gitur  hoc  modo,  «<•  non    subjc- 
cta  supcrlia  w.vi/  itoniin.v. 

{XV)  Sic  Mss.  omncs  cum  edil.   .\m. :    Erii.  vcro, 
el  ulia),  prohujus  facti  pimitenlia. 


45o 


S    AMBRO^II 


456 


correptionem  nostram  scripta  caverc  nolimus  :  sed  A  vnlidioribus  (38)  idonei  viderentur  ;  ut  fideles  pro- 


magis  id  agamiis,  ut  cum  simus  libera:  filii, 
qiKT  est  Sara,  ne  legis  laqucis  scrviamus  (34i,  ciim 
Abraham  liberam  lenueril,  ancillam  ejocerit. 

29.  Quo  loco  [Gen.  xvii,  10)  plcrosquc  moveri 
scio  :  si  enim  bona  esl  circuracisio,  hodieque  te- 
neri  debuit :  si  inutilis,  mandari  non  debuit,  divino 
prKsertim  oraculo.  Sed  cuni  apostolus  dixerit 
Paulus :  Quui  Atirnlinm  sigiumi  uccepil  circimci- 
sionis  (liom.  iv,  II):  ulique  signum  non  ipsa  res, 
sed  alterius  rei  est,  hoc  est  non  veritas,  sed  indi- 
cium  veritatis.  Denique  ipse  exposuit  et  expressit 
dicens :  Sigtmm  accepit  circumcisionis,  siynaculiim 
justitix  el  fidci  {Ibid.).  Unde  non  incongrue  in- 
tclligimus    quia    circumcisio    corporalis    gignum 


barentur,  quorum  multitudo  innumera  crucem  tol- 
leret ;  suamque  pro  Christo  animam  devoveret,  et 
increduli  non  possent  resistere,  qui  in  totius  cor- 
poris  immolatione  quseri  salutem  putarent:  qui 
exiguum  circumcisionis  sute  sanguinem  salutarem 
arbitrarentur. 

31.  Clonsiderandum  aulcm  quod  in  praeputio 
positum  vocavit  Deus  in  prKputio  adhuj  manenti 
legitimi  filii  promissa  est  hxreditas  ;  ut  non  Judaeo- 
rum  tantummodo  patrera,  ut  ipsi  asserunt,  sed 
omnium  credentium  auctorem  per  fidem  credas. 
Sara  quoque  antc  circumcisionem  viri  in  unius 
litter;e  adjectione  non  mediocri  remuneratione 
benedicitur  (30),  ut  principatum  virtutis  et  gratiae 


circumcisionis  est  spiritalis.  Ergo  signum   mansit  p  haberet ;  de  qua  nationes  et  reges  gentium  spon' 


donec  venirel  veritas.  Advenit  Dominus  Jesus,  qui 
ait :  Ercjo  sum  via,  verilas  et  vita  {Joan.  xiv,  6). 
Quia  non  partem  cxiguam  eorporis  in  signo,  sed 
lotum  circuracidit  hominem  in  veritate,  signuni 
delraxit  (3.5),  veritatem  induxit  ;  quia  postea  quam 
venit  quod  perfectum  est,  quod  ox  parte  erat,  eva- 
cuatumest;et  ideo  cessavit  circumcisio  partis, 
ubi  refulsit  circumcisio  universitatis.  Jam  enim 
non  ex  parte,  sed  totus  homo  salvatur  in  corpore, 
salvatur  in  anima.  Scriptum  est  enim  :  Qui  vull 
posl  me  vcnirc,  ubncycl  scipsum,  et  lollat  cruccm 
suum,  et  sequatur  me  {Mattli.  xvi,  ?.4).  Hoec  est 
perfectio  circumcisionis  ;  quia  per  corporis  obla- 
tionem  (36)  redimilur  anima,  de  qua  ipseDominus 
ait :  Qui  perdidcrit  anitnam  suam  proj<ier  mc,  in- 
vcnict  eam  (Luc.  ix,  24;. 

30.  Superest  illa  nunc  quicstionis  portio,  utrum 
debuerit  pars  praemitti,  cum  esset  ventura  perfe- 
ctio.  Qui  locus  facilis  est  ad  diluendum  (37),  si 
consideremus  quibuspars  mandatasit,  quibus  ser- 
vata  perfectiQ.  Pars  enim  mandata  est  secundum 
legem  populo  Jud,-Borum,  illi  dura  service,  ilii  in- 
firmo,  illi  qui  Deumsuum.non  cognovit.  Cum  ergo 
partem  non  potuerit  sustinere,  quomodo  perfe- 
ctionem  servare  potuisset?  Ut  si  puerulum  litteris 
imbuas,  a  singulis  litterarum  elementis  294  iu- 
choandum  esl  tibi,  ut  a  singulis  apicibus  ad  sylla- 
bas,  a  syllabis  eum  per  ordinem  ad  nomina  ora- 
tionemquc  deducas.  Nec  potest  mare  quisquam 
navigare  intrepidus,  nisi  qui  ante   in    fluminibus 


det  futuros,  ut  in  ipsa  typus  non  Synagogs,   sed 

Ecclesiae  constitueretur.  Quod  autem  promissoex  ea 

filio,  risit  Abraham,  non  incredulitatis,  sed  exsul- 

tationis  indicium  fuit.  Denique  procidit  in  faciem, 

qui  adoravit;  et  credidit,  et  adjecit :   Sz   mihi  cen- 

tum  annorum  nascctur  filius,  el  si    Sara  nonacjinta 

annorum  pariet.  Et  dixil :  hmael  hic  vivat  in   con- 

spectu  tuo  {Gcn.  xvii,  17,  18).    Non   est   incredulus 

in  promissis,  nec  avarus  in    votis.    Hoc   est,   non 

dubito  quod  facias,  ut  et   centum    annorum    seni 

dones  tilium,  et  natur»  auctor  naturffi  metas   re- 

laxes.  Beatus  cui  ista  donantur  ;  sed  tamen  etiam 

hic  Ismael  quem  habeo  de  vernacula,   si  vivat   in 

conspectu  tuo,  abundat  mihi  gratia.    Denique  Do- 

minus  et  probavit  ejus  affectum,  et  petitionem  non 

C  abnuit,  et  sua  promissa  firmavit. 

CAPUT  V. 

De  hospitalitate  .Abraham   hospituni  e.rplornntis    ad- 

venliim,  cisijue  obviam  properantis.   Commendalur 

eadcm  virtus,  et  vaiia  qiwrumdam  e.rcusatio  dilui- 

tur.  Qiiam  ililigeiilem    in    ca    se  pnebuerit    'dem 

sanctus,  ct  giioinodo  u.vorem  in   merili  parlem  ad- 

sciverif.  Quid  oblula   ab    ulroijue   mystice   signifi- 

cent.  Poslremo   facta    minislniiHi   Abrahamo   filii 

promissio,  sieut  el  Sarx  i-isus  exponitur. 

32.  Diximus  de  Abrahae  devotione,  ac  fide,  de 
jirudentia,  justitia,  charitate,  parcimonia:  nunc 
etiam  de  hospitalite  dicamus.  Est  enim  non  me- 
diocris  ea  virtus.Unde  et  Apostolus  principaliter 
eam  in  episcopo  esse  oportere  gemins  scriptionis 
docuit  auctoritate  ;  ut  prjesto  sit  advenientibus,  et 


navigaverit.Denique  si  quid  aut  conficiendi  itine.  j)  occurrat  obviam,  et  itinera  exploret,  et  adsit  non 
ris,  aut  levandi  oneris  puero  velis  provectiorique  quaerentibus,  et  rapiat  295  pra;tergredientes. 
mandare,iiumquid  ffiquandaonerasunt,aut  ffiquan-  Ante  ostium  sedebat  Abraham,  sedebat  meridie. 
ilus  labor?  Ita  igilur  noveris  his  perfcctionem  cir-  Quando  alii  requiescebant,  iste  hospitum  explora- 
cumcisionis  esse  servatam,  qui  a  Christo  instituti,       bat  adventus.  Merito  illi  Deus  apparuit   ad   quer- 


(34)  Edit.Uom.  u  legis  laijucis  eruemur.  Commoda 
lectio,  sed  quam  nec  ms.  ullus,  nec  cdit.  stabiliunt. 
Nobis  autem  mss.  Corb.,  Colb.  ac  Maz.  loeum  re- 
stituore.  cum  in  aliis,  non  secus  ac  iu  priscis  edit., 
particula  ne  omitteretur. 

^35)  Omnes  edit.,  Qiii  non  parlem...  signum  de- 
stru.rit.  Mss.  autem  omnes  ut  in  contextu. 

(36)  Mss.  duo,  pcr  corporis  oblationcm. 

(37)  Additur  in  edit.,  vel  ud  discerricndum,   quod 


in  mss.  non  invenitur. 

1,381  Rom.  edit,  sola,  gui  n  Christi  institulis  va- 
lidioribus,  etc. 

(39)  Docet  Vulg.  nomen  uxoris  Abrahs  ita  mu- 
tatum,  ut  ex  Sarai  vocata  fuerit  Sara  :  LXX  vero 
cam  ex  Sara  quo  nomine  pri'  s  nuncupabatur, 
Sarram  nominatam  tradunt,  quibus  mss.  nostri 
concinentes  hoo  nomen  fere  non  aliter  scriptum 
exhibent. 


457 


DE  ABRAHAM  LIB.  I. 


458 


cuin  .Mambre,  quia  fructum  hospitalilatis  tUi'.;L)- 
sissinio  rcqulrebat. 

33.  El  rexpiciciix,  inqiiit,  octi'.!^  vidil.  cl  ercc  tres 
viri  stahant  secus  illum.  Et  cum  vidi.^isei  illos.  cu- 
currit  ohviam  illis  (Gcn.  x\m,  2).  Virle  primo  firtci 
mysterium.  Deus  illi  apparuit,  et  tres  aspexit.  Cui 
Dcus  refulget,  Trinitatpm  videt  (40),  non  sine  Filio 
Patrcm  suscipit,  noc  sine  Spiritu  sancto  Filium 
conntetur.  H.tc  alibi  plenius  (in  lib.  d''  Pic.-iuri-e- 
etione  carnis). Nuncmoralis pcrscquendi propositum 
est  loci.  Xon  otiosus  sedct,  qui  longc  a^picit :  nec 
aspcxisse  contentus,  cucurrit  obviam.  Festinavit 
occurrere,  quia  non  satis  est  recte  facere,  nisi 
etiam  maturare  (41)  quod  facias.  Festinanter  enim 
manducare    pascha   lex.jnbet  (E.rod.  xii,  11).  Ube- 


A  i"  lv<angflio  b'gis,  dicente  Domino  Jesu  :  Hospa 
eram.  el  collegistis  me...  Quod  enim  uni  liorum  mi- 
nimorum  feci.Uis,  milr  feiislis  [^tallh.  xxv,  35  «,'< 
40).  Unius  horm  hospitio  vidua  illa  qu.-c  suscepit 
796  Eliam  el  exiguo  cibo  pavit,  perpotunm  loto 
tcmpore  famis  invenit  alimentum,  ot  mercedem 
accppit  miraliilem,  ut  nunquain  de  hydria  farina 
deficeret.  Eb'sa;us  quoque  defnncti  pignoris  resu- 
scitatione  donata,  solvit  hospitii  pensioncm. 

30.  Non  sola  tamcn  facilitas  suscep!ionis,  sed 
etiam  s.^-dulitas  suscipientis  et  affectus  quairitur. 
Utrumquele  Al)raham  doret.  Cucurrit  obviam,  ro- 
gavit  prior  dicens  :  Dominc,  si  invcni  Cjratiam  ante 
te,  ne  pr.vlerieris  .lervum  tuum :  sumutnr  aqua,  et 
lavenlur   pcdes  vcsiri,    et   rcfrigerale  sub  arbore  :  ei 


rioros  cnim   fructus  habet  celerata  devotio.  Disce  p  sumam   jiancm,   et    manducatc,  et  post   lijsc  trans- 


ergo  quam  impiger  esse  debeas,  iit  possis  prave- 
nire  hospitem  ;  ne  quis  prsveniat,  et  te  boni  mu- 
neris  defraudot  copia. 

3'.  Bona  est  hospitalit.is.  habet  mercedem  suam. 
priraum  hiiman.T  gralia3,  deinde,  quod  inajus  est. 
remunerationis  divina?.  Omnes  in  hoc  incolatu 
hospites  suinus  ;  ad  tempus  enim  habitandi  habe- 
mus  hospitium  :  emigramus  propere.Caveamus  ne 
si  no9  duri  aut  negligeates  fuerimus  in  recipicndis 
hospitibus,  eliam  nobis  post  vif.v  istius  cursum 
sanctorum  hospitia  denegentur.  Undc  in  Evangelio 
Salvator  dicit :  Eac.it.'  vohis  'imii-os  de  in^quo  mam- 
moni,  qui  dos  recipiant  in  xtcrna  labcrnarula  sua 
(Lxtr.  XVI,  9).  Deinde  etiam  in  hoc  corporo  sitis 
plerumque  oboritur  percgrinandi  nccessitas.  Quod 


ieiis :  propter  quod  derlinastis  ad  servum  vesirum 
\Gcn.  xviii,  3-5).  Tres  vidlt,  et  unum  Dominum 
appellavit,  ipsius  solius  se  servum  fatetur.  Deinde 
conversus  ad  duos  quos  minislros  arbitrabafur, 
eliara  ipsis  deferre  gestit  obscquiura,  jam  non  jure 
debito  servitutis  obstniclus,  sed  blando  sedulitatis 
nomine  usuque  famulatus. 

37.  Et  feslinavit  Ahraham  in  tabcrnaculum  ad 
Sarmn,  et  dixit  ei :  Frstina  et  conspcrge  tres  men- 
suras  .nmilaginis,  el  fac  subcinericia  [IbUl.  0).  Bo- 
nus  maritiis  exsortem  religiosi  muneris  esse  non 
patitur  uxorcm.  ncc  avaro  sibi  totum  mnnususur- 
pat.  Rectc  igitur  et  pictatis  et  verccundiaj  causa 
servatur.  Quod  pielatis  est,  vult  esse  commune  : 
quod  pudoris  ost,  integrura   manet  Sar;c.  Ante  ta- 


ergo  aiiis  negaveris,    id  in  fc   ipsc    dccernis  :  et  C  bernaculum  vir  hospitum  explorat  advcntus  :  intra 


quod  aliis  dctuleris,  eo  te  facies  dignum  videri.  Si 
omnes  eam  sentcntiam  non  suscipiendi  hospites 
sequanlur,  ubi  eril  requies  peregrinaiitibus?  Re- 
lictis  igilur  humania  habilaculis,  caplabiiuus  se- 
cessus  ferarum,  bestiaruiii  cubilia. 

35.  Scd  paupericin  praetendis.  Non  opcs  a  te  ho- 
3pes  rcquirit,  sed  gratiain  ;  non  oriialum  convi- 
vium,  scd  cibum  obvium.  Melior  esl,  inquit,  Iwspi- 
talilas  eum  olcribus  ad  amicitiam  ef  gratiam,  quam 
sivitulos  occidas  ad  prxsepia  cum  inimicitiis  {Prov. 
XV,  17).  Uxc  grala  hominibus  et  acecpta  Deo. 
I  Undc  Doniinus  Jcsus  in  Evangelio  (Matlh.  x,  42) 
[eumquicunquc  dcderit  hospiti  potum  aqu.-c  frigid.-e, 
coelestium  asscrit  prffiraiorum  non  exsortcm  futu- 


tiibernacuUim  Sara  tuctur  Ccmins  vcecundism,  et 
opcra  mulicbria  tuto  excrcet  pudore.  Foris  maritus 
invit;if,  inlus  Sara  convivium  adornat.  Nec  soluin 
ipsc  festinat  .^braham,  scd  eliam  festinandum  dixit 
uxori,  sociam  devotionis  ostendens,  ncc  fide  dis- 
parcm. 

38.  Ciinspergc,  inquit,  Ires  mensuras  .•similaginis, 
el  fac  subcinericia.  Grsce  i-pifjri'jx  dicuntur,  hoc 
est  ahsrondita ;  eo  quod  latere  debeat  omne  my- 
stcrium  ct  quasi  opcriri  Hdo  silentio  (42),  nc  pro- 
fanis  temere  divulgcliir  auribus.  Hoc  pascitur  di- 
vina  raajcslas,  hunc  P[)ulatur  alfcctum,  qui  parcus 
loqucndi  sit,  ncc  sacra  in  mediiim  fcrat.  Brevilpr 
autem  fidei  mystcrium  docct  Sara,  unius  similagi- 


jrum.  Dcnique  Jacob  ovcs  adaquavit  Rachel,  et  gra-  j)  nis  trcs  mensuras  faciens,  qua»  typum  Ecclesia;  ha- 

bct,  cui  dicitur  :  Lxlare,  sterilis,  qux  non  paris  : 
erumpc  cl  clania,  quce  non  parluris  'Jsa.  uv,  i). 
H.-ec  est  rnim  quaj  inlimo  fidem  spiritu  fovct, 
ejusdom  divinitatis  asscrens  Trinitateni,  pari  qua- 
dam  mensura(43)  atque  reverentia  Patrcm,  Filium- 

dum  est. 

(42)  Ita  inss.  scptem.  Unicusautcm,  atque  edil., 
fidei  .■iilenlio.  Forlc,  fhleli  .silenlio  ut  cst  apud  Ho- 
ratium  do  sacris  Cercris  Eleusina)  lib.  iii,  ode  V!. 

(43;  Onincs  cdit.  ac  iluo  ms-s  ,  llnr  enim  qu.v 
inlimo  fi.lein  .yiirilu  fnvel  cju.^idem  divinilatis  atse- 
rens  Tnnilalcin,  puri  quadam...  Iiac.  .Im.,  Iinc  dcvo- 
tionem...    conspergit.    Alii  niss.  mclioris  notai  ut 

13 


tiam  reperit,  ct  uxorem  acquisivit.  Dcindequi  scis 
an  Deum  suspicias,  cuin  hospilem  putas  ?  Abraham 
dum  pcrcgrinantibus  defcrt  bospitium,  Dcum  atque 
angelos  ejus  hospitio  suscepit  :  quamvis  ct  cum 
[hospitcm  suscipis,  suscipias  Deum,  sicut  scriptum 

'  (40)  Vet.  edit.  et  qua;dam  Paris.  cum  paucis 
ms3.,  ciii  Dcus  rcful.UI  in  Triiiilate,  ctc.  Alia'  vcro 
'l  mss.  plures  potioresque,  cui  Dcus  refulijcl,  Trini- 
Udem  vidct. 

41 1  Edit.  CM.  ac  Rom.,  nisi  eliammalures.  Am. 
iiitein,  Era.  et  iiiss.  omnes,  nisi  cliam  malurare, 
iilii  ellipsiin  verbi  concris,  vel  alterius  hujiismodi, 
vel  forte  etiam  librariorum  peccutum  ease  dicen- 

Patbol,  XIV. 


439 


AMBROSII 


460 


que,  et  sanctum   adoraas  Spiritum,  el  iiKijfritalis  ^V  tiis   pudor  esse    debeat   feminarum,    ne   proL-aci 


unitate  concelebrans,  personarumque  proprietafe 
distinguens,  hac  dcvotioaem  tuam  fidei  assertione 
consperge. 

39.  Mulier  similaginem  offerat,  hoc  est,  interiora 
spiritalis  frumenti  vel  grani  illius  de  quo  dictum 
est,  quod  nisi  iu  terrara  cecidcrit,  nullum  fructum 
afferat.  Undc  etprimavidit  Maria  DorainicEO  resur- 
rectionis  mysterium,  et  feslinavit  non  passim  ora- 
nibus,  sed  solis  Petro  et  Johanni  intimare  sacra; 
salutis  nuntium.  Vir  currat^OJ  ad  boves,  sumat 
vitulum,  et  sacramentum  Dominicae  passionis  fes- 
tinato  impiger  studio,  non  lenlo  olio  remissus  ac- 
cipiat,  Iradat  illud  puero  qui  innoccntiam  tcner.T 
servet  setatis,  dolum  nesciat,  referire  non  noverit, 
incorrupti  corporis  caslimoniam  cuslodiat.  De  quo  H 
ait  Dominus  Jesus  :  ISisi  conoeni  fiieritis,  ct  efjlcia- 
mini  sic.ul  puer  iste,  iwii  inlrabitis  in  regnuin  avlo- 
rum  Qlatth.  xviii,  o).  lluic  puero  et  similibus  ejus 
etiam  sanctus  David  diviui'  laudationis  dispensat 
oflicium,  dicens  :  Laudatc,  pucri,  Domiiium  iPsal. 
c\u,  1). 

40.  Noc  illud  otiosum,  quod  cucurrit  ad  boves, 
tenerum  vitulum  et  bonum  sumpsit,  rt  cum  lacle 
apposuit.  Denique  et  in  E.^odo  cum  pascha  Domini 
declararet,  ait.Moyses  :  Agnus  sine  macula,  miindus, 
consummatus,  anniculus,  masculus  erit  vobis  ab 
ovibus  cL  hcvdis  (44).  Suinctis  et  occidctis,  inquit,  il- 
lum  iota  multitudo  sijnayogx  ad  vesperum  [E.rod. 
XII,  5,  6).  Unde   et  hic   meridies  esse  describitur, 


ocoursu  hospitum  in  se  oculos  inflectant,  salva 
verecundia  ministerium  suum  exerceant.  .\braham 
quoque  auribus  tuis  ingerit  in  tabernaculo  Saram 
dcgorc,  ut  discas  quid  ab  uxorc  exigas.  Provectio- 
re  a-taio  jam  Sara  juvonilem  cnstodit  verecundiam, 
idco  Dominus  spopondit  ei  filium.  Dcjecerant, 
inquit,  Sarx  ficri  muliebria  (Ihid.,  )l).  Non  otiose 
additum,  ne  putarcs  femineae  adhuc  possibilitatis 
fui?se,  ut  paroret. 

■43.  Pdsit  aulem  Sara  (IhvL,  {(>].  Quod  indicium 
futuri  magis,  quam  ineredulitatis  arbitror.  Risit 
enim,  licet  adhuc  noscions  quid  rideret,  quod 
publicam  esset  in  Isaac  paritura  laelitiam.  Ideo 
negavit  .se  risisse,  quia  ignoravit  :  ideo  risit,  quia 
prophclavit. 

«98  G.APrT  VI. 

Solomorum   excidium  .ibrah;r  pra'dic.itur,  pr^rdica- 

liirijue  diviiia  in  tolerandis  peccatoribus  nc  pecca- 

tis  e.taminandis  el  condoinmdis  indulijentia.  Aiiyeli 

vcspere  adventantes  apud  Lol  hospilantur.  Iinmani 

scclere   Sndomituruin    cumulantur   flagilia.    Obla- 

tis  fUiabus  conalur    Lot  corum  furorcm  mitigare, 

qiws  anyeli  cxcitate  perculiunt.   Idcin  Lot  (leneris  ' 

sequi  recusantibus,  prohibitis  nc  relro  rcspiciat,  edu- 

cilur,  et  ijua  riilione  ud  nos  quoque  illud  pertineat. 

Excusuto  dcmuin  fiUarum  rum    parente   incestu, 

cliriclalis  malu  descritninlur. 

44.     Ex.turgenles     aulcm     viri    conspexerunl    in 

faciem    Sodom.T    et    Gomorrhx    (Ibid,,    \6).    Sicut 

visitatio   Domini   timentibus   exhibetur,   ita  efiam 

irapiis  poona  peccati    rcponitur.  Abraham  deduce- 

bat  hospites.ad  humanitatis  gratiam  addebat  obse- 


quando  Abraham  Domino  offert  hospitium.  Sed  ad  C  quia.Nam  Sodomita;  pro  pietatis  officiis  impuritatis 

ccBnam  vitulus  immolatur,  ct  cum  lacte  manduca-       angebant  flagitia. 

4.5.  A'o«  celaho,  inquit,  Ahraham  juerum  meum 
qu.T  cijo  faciain  [Ibid.  17).  Senilis  utique  aBtatis 
Abraham  in  superioribus  Scriptura  signavit,  quia 
nonaginta  et  novem  processisset  annos  :  quomodo 
hunr  puerum  dicit?  Sed  cum  immomorem  sene- 
ctutis,  exploratorem  indefessum,  cur.su  impigrum, 
ftandi  patientissimum,  deducendi  studiosissimum 
expresserit,  nonne  convenire  nomen  pueri  videtur 
officiis  '  Merito  puer  dicitur,  qui  senile  nesciebat 
fastidium,  pueritirc  innocentiam  ei  obsequium  defe- 
rebat.  Datur  itaque  justo  benedictionis  gratia,  et 
postcritatis  baM-editas. 
40.  Offensa  autem  peccatorura  exponitur.  Clamor, 
n  inquit,  Sodoinorum  et  GomorrlhT  iniplclus  cst  Ibid. 
28).  Magna  Domini  patienlia,  ut  non  statim  pecca- 
torem  puniat,  scd  diu  ditferat,  esspectans  correctio- 
nem  :  nec  commoveatur  ad  ulciscendum,  nisi 
peccator  mensuram  excedat.  Unde  et  Dominus 
Jesus  in  Evangelio  ad  Judsos  ait.'  Implete  men- 
suram  patrum  vcslrorum  (Multh.  xxiii,  32\ 

.7.  Descendam  itaque,  ul  vidcam  secundum  clamo- 

quod  ei  vitio   nullus   opituletur  mss.    Alii    quippe 
pr;R''erunt,   humilitatis    officio  commendari  humili-  '■ 
lalcin  :  alii,  humililalis  officium   commendari  humi- 
litatc:  nulli,  quod  legendum  res  ipsa  clamat,/iu»io- 
nilalis  officium  commcndari  humilitnle. 


tur,  hoc  est,  non  in  s-nguine,  sed  cum  fidei  puri- 
tate.  Bouus  vitulus,  utpiite  qui  peccata  dilueret. 
Tener,  quia  non  dura  corvice,  sed  molli  jugum 
legis  agnovit,  crucis  patibulum  non  recusavit.  Et 
merito  tener,  de  cujus  capite  et  pedibus  et  internis 
nihil  relictum  e^t.  et  os  non  est  contritum  ab  eo, 
sed  totus  epulantium  cibo  cessit.  Talcra  nobis  Le- 
gis  llguravit  umbra,  talein  veritas  Evangelii  demon- 
slravit  {Joan.  xix,  36). 

41.  Manducavcrunt,  inquit,  illi  :  Abraham  an- 
tem  stabat  sub  arbore  (Gen.  xviii,  8).  Advertimus 
humilitatis  officium  commendare  humilitatem  (-io). 
Abrabam  stabat,  et  tu  priniam  aocubitionis  partem 
occupas.  Denique  ea  huuiililas  invenit  gratiam,  ut 
promitteretur  ei  lilius. 

42.  Di.cit  autem  ad  iltum :  Vbi  est  Sara  u.vor  tua  '! 
Qui  respondit  cl  dixil :  Ecce  in  lahernaculo  (Ibid.,  9). 
Numquid  igiiorabat  Dominus  qui  in  postcrioribus 
Sodomorum  futura  excidia  denuntiat,  ubi  Sara 
esset?  Non  ignor.ibat :  sed  docei-o  nos  voluil,  r|uan- 

in  contextu,  exceptis  duobus,  ubi  legas  .  .  .  maje- 
stalis  unilalcm.  .  .  .  propriclalcin  di.tlingueiis,  hac 
devolione  fidei  assertionem,  allcr,  conspergit,  ulter, 
consperqe. 

(44)  Mss.   Corb.  Golb.  et  Maz.,  ab  ovibus   xdis. 

(45)  Ita  edit.  omnes,  sed    men<Io9e.   Mirum  vero 


461 


DE  ABRAllAM  LIB.  I. 


462 


rcmillonmi  venientem  ad  me,  si  consummuhnnlur  :  A  xix,  !;.  Ubi  gratia  largienda  est,  Chriatus   adest : 


sia  auk'iu,  ul  sciani  {Gen.  xviii,  2)  ).  Non  igiiorabat 
Dominus  peccata  Sodomorum,  sed  propter  te  in- 
struendum  verba  hujusmodi  loquebatur,  ut  tu  pro- 
pius  scruteris  eorum  commissa,  in  quos  vindican- 
dum  arbitraris.  Dcscendam,  inquit,  ui  rideam,  hoc 
est,  etiam  tu  desccnfiero  cura,  dosccnde  indagi- 
nis  studio  :  ne  qiiid  sit  quod  fallat,  aut  lateat 
absentem :  ut  oculis  facinus  deprehendas.  Eminus 
positi  multa  nescire  possunt.  Qucm  clamorem 
autem  ait,  nisi  forte  quia  ei  quem  nihillatet,  cla- 
mantomnia,  clamare  videntur  singulorumcrimina"? 
Denique  ad  Cain  dicitur  :  Sanyuis  fratris  tui  ad 
mc  clamat  (Gcn.  iv,  10),  hoc  cst  non  latet,  sed 
clamat  parricidium  tuum.  Itaque   velut   excitatur 


ubi  cxercenda  severitas,  soli  adsunt  ministri,  deest 
Jpsus. 

51.  Sedct^at  Loladportam  {Ibid.  ].  Emandaverant 
Lot  sanctum  advcrsa  caplivitatis  et  sollicitiorem 
feceraiit.  Itaque  proccssu  .Ttaiis  didicerat  imitari 
parenleni.  .\d  portam  itaque  sedebat,  ut  exciperet 
advenicntes.  Denique  ctsurre.tit  obvium  illis.  Per- 
frctior  cucurrit  obviam  :  iste  cxsurre.vit  el  ad- 
oravil  in  faciem  super  tcrram  et  dixit  :  Ecce,  do- 
miui,  dcclinale  in  domum  pueri  vestri  {Ibid.  1  et  2). 
Et  copgit  illos  divertere,  qui  dicebant :  In  plalea 
manehimus  {U>id.  2;.  Commendatur  hic  justi  san- 
ctitas  ct  angelorum  gratia.  llli  nolebant  adventum 
suum  hospili  graviorcra  videri  :  ille  quidem    inler 


Deus  nagitiorum    nostrorum    clamoribus,    et   ali-  _  quns  habitaret,  sciebat ;  tamen  (47)  domum   suam 
quar.do  vindicet,  qui  libentor  ignoscit  (46).  offerebat  periculis,  quibus  auferret  hospites.  Certe 

ple 


4S.  Denique  Abrahse  petenli  ne  simul  pcrderet 
justos  tanquam  iniquos,  et  interroganti.  S;  fucrint 
quimjunyinla  jusli  in  ciritale,  perde.^^illos  ^Gen.  xviii, 
24?  299  respondit  :  .\on  perdam  civitutem,  si  fue- 
rint  in  ea  quinquaginta  jusli,  el  lolum  locum  scrva- 
bo  [Ibid.  26).  Et  sic  pcr  ordinem  interrogatio- 
num  et  responsionum  vicem,  etiam  si  deccm  justos 
invencrit  in  civitate,  tanien  propter  paucorurn  ju- 
stitiam  impunitatem  toti  populo  promitlit.  Unde 
disrimus  quantus  murus  sit  patria;  vir  justus, 
quomadmodumnonrlebeamusinvidorevirissanctis, 
nec  temere  derogare.  Illorum  otcniin  nos  fides 
scrvat,  illorum  justitia  ab  excidio  defendit.  Sodoma 
quoquc  si  habuisset  viros  dccem  justos.  potuit  nnn 
perirc.  C 

49.  Quid  sibi  autem  vult  quod  illi  qui  ab  Abra- 
ham  siniul  cum  Domino  veneraiit,  Sodomam  petie- 
runt  viri,  nisi  ut  acerbarclur  crinien  corum,  si 
quos  juslus  honoraverat,  his  inajoie  sacrilegio 
impii  vim  conarentur  inferre?  Nam  quod  viros 
dixit,  cvidens  cst  ratio:  quia  .■jpccicni  pr;erorpbant 
virorum. 

50.  Sodomam  venerunt  vespere,  nieridie  ad 
Ahraham  :  qtiia  justo  refulget  arigelorum  pra>sentia 
impiis  tencbras  alfcrt.  Tamcn  potest  referri  etiam 
ad  tempiis  Dominica;  Passionis,  quod  vesperi  vene- 
runladcum,quiaSodomilanis,contagionibusettotius 
urbis  excidio  erat  liberandus.  Vospererat  antequam 
Chrisluavcnirct:  quia  totus  erat  niundusin  tcnebris. 


quo  tardius  aciiiiicscebant,   diutius  tcntando, 
nius  comprobabant. 

22.  Viriaulem  civilatis  Sodomorum  circumilederunt 
domum  ab  infante  usque  ad  senem,  lolus  populus 
pariter  {Ibid.,  i)  VrssirvHur  judicii  divini  aequi- 
las,  ne  furte  quisdiceret :  Quid  peccaverunt  pueri, 
ut  omnes  excidio  involverentur?  Ita  nullus  illic 
justus,  nullus  innoccns  fuit.  .'\udi  Scripturam  te- 
stificantem  quia  circumdcderunt  domum  ab  infante 
usque  ah  senem,  totus  poputus  pariler.  Nulla  itas 
erat  culp.e  immunis,  ideo  nullus  300  iminunis 
exilii  fuit.  El  qui  possibilitateni  peiietrandi  cri- 
niinis  non  habiiit,  habuil  aircctum.  Eireta;  vires 
sennm,  sed  mcns  plena  libidinis.  Offerebat  (32,  q. 
7,  cap.  o/ferebalj  sanctu.s-  Lol  liliarum  pudorem. 
Nam  ctsi  illa  quoqce  flagitiosa  iiupuritas  crat ; 
tamen  minus  crat  serundum  naturam  coirc,  quam 
adversum  naluraiii  delinquere.  Pra^ferebat  doinus 
suse  verecundia'  ho?pitalein  graliam,  etiam  apud 
liarbaras  gentcs  inviolabilcm.  Deniqueillic  quoque 
inolTensa  hospitalitas  est,  ubi  nec  germanitas  satis 
tuta  est. 

53.  Percusserunt  autem  illos  angeli  cajcitate,  ut 
et  ostiuni  domus  (jnod  adeiire  cupiebant,  pon  repe- 
rirent.  IIIc  mirabilis  qiiidcm  angelorum  declar.ilur 
potestas  ;  ut,  olfusa  iinpuris  caicilatc,  non  rcpcri- 
rcnturdomusostia.  Sed  ctiam  illud  ostenditur,  quia 
ca;ca  est  omnis  libido,  et  ante  se  non  vidct.  Quod 
vero  hospituin  manibus  rcvocatus  est    sanctiis  Lot 


\  esper  erat  omnibus  quos  imnianiuni    deliclorum  n  in  domum,demnnstralurinimcmor  periculi,  memor 
qiialor  tenebropus  urgcbat.  \'cMil  Doininus  Jesus,      flilei,  non  eripuisse  se  periculo,sed  oblulisse. 
'demit  sanguinesuomundum,  lucem  attulit.  Vene-  54.  Ponalur  pielatis  locus  (48),  quod  manifestata 

runi  autemangeli  duo  in  Sodomamadvefperaii  {Gen.      sibi  per  angelos  totius  rcgionis  eversione,  el  gone- 


Vij  llic  locus  in  cdit.  Roin.  ita  luxatus  crat,  ut 
post  vocom  ignosril,  interposito  scqucnti  Geneseos 
vcrsu  :  F.l  profati  viri  imle,  pcticrunt  Sodcmam  : 
lonliniiarelur  hoc  pacto :  Quiil  aulcm  sihi  vult, 
'■lc,  usque  ad,  prirfcrcliant  vinirum:  postea  resu- 
uicrentur  ista :  Dcnique  Ahruh:v,  etc,  usquo  ad 
l>i)luil  non  perire,  quibus  capul  conrludcbatiir.  Nos 
omnia  ex  rnss.  elant.  edit.  prislinaj  integrilati  rcd- 
ilidimus. 
[VI]  Sic  omncs  cdit.  cum  Iribus  mss.  probatio- 


ris  nol;e.  Alii  vero  praiferunt :  ille  qui  inicr  quos 
habitarci  scichat,  t,itamcn  {nonnulli  tulam)  domum 
suam  ojfcrebat,  l  tra  leclio  potior,  lectoris  cslo 
judicium. 

{4H)  Ita  sex  mss.  .Mii  voro  et  cdit.,  Munilur 
pictalis  locus.  Q\i:v  verlia  Roin.  cdit.  duodecim 
relro  lineis  retraxerat,  ct  nonnullis  iiiutiilis  hanc 
serieiii  ibi  conlexucrat :  Munitus  piclatis  locus.  ut 
inolfcnsa  iltic  ho.^pildlilas  i/uoquc  forci,  rtc.  iliinc 
vero  locum  ila  consarcinarat :   {)uod  gencros  Ltt 


403 


S.  AMBROSIl 


464 


K.j  habere  Lot  sanctus  induciLur,  ct  mon^ri;  eos 
ut  fugerent  :  simul  ne  deserendo  eos,  nec  admo- 
nendo,  minus  pius  videreturcircafiliarum  maritos: 
vel  erroris  earum  causa  ipsi  assignaretur,  quiu 
destituta;  virili  consortio  concuLitum  incbriati 
expetissent  patris.  Nun  ergo  indefensum  Scriptiira 
virum  sanoturn  relinquit  :  cum  ct  tradidisse  mari- 
tis  lilias,  et  monuisse  generos  inducitur.  Sed  vi- 
sum  est  illis  quod  derideret  eos,  et  tamcn  aJhuc 
morabatur  Lot,  ut  persuaderot  gcnuris  suis  :  ct 
pcne  non  esset  profoctus,  ut  evuderet,  nisi  urgen- 
tibus  angelis  et  teiicntibus  m:»nus  cjus,  egredi 
coactus  essot. 

5.5.  Non  ergo  profectus,  sod  eductos  esl  :  et 
maudatum  aceepit  ne  respiceret  retro,  nec  resiste- 
ret  in  tota  rcgione  illa,  scd  in  montem  asccndcrct. 
Hoc  cum  illi  dicitur,  omnibus  dicitur.  Si  vis  ergo 
et  tu  evaderc,  ne  rospicias  retro,  sed  ante.  Aspice 
ubi  Christus  est,  qui  dicat  tibi  :  Viflc  rdro  mc, 
sieut  Petro  dicit :  Vade  relro  ine  [Maltk.  xvi,  'Si), 
ut  Christum  sequeretur,  Christum  videret.  Retro 
Sodoma  est  plena  flagitii.  retro  Gomorrha  viliis 
scatens,  crimiuura  rcgio.  Ne  tetigerilis,  inquit  Apo- 
stolus,  ne  attamiiuuri-ilis,  nc  gustaveritis  (jux  suut 
omnia  ad  corruplelam  {Coloss.  i\,  21).  Fugo  ergo 
Sodomam,  relinquo  ocius  Gomorrhani,  desere  ele- 
nienta  {49,i  hujus  muiidi,  ne  te  imminentia  in- 
volvant  pcricula  :  non  resistas  fugiens,  nec  in 
tuta  vitiorum  regione  rcmoreris.  Qui  iion  respexit, 
evasil:  qu;e  respexit,  non   potuit  evadere. 

56.  Excusantur  autem  filiffi  sancti  Lot,  quia  pu- 
taverunt  non  vicinffi  rcgionis,  sed  tolius  orbis 
fuisse  illud  excidium  (50),  et  se  sola.s  cum  patre 
superstites  ex  omnibus  populis  rcmansisso.  Et 
ideo  ne  genus  delicoret  humanum,  paternum  pe- 
tiisse  ftOl  concubitum,  ut  semen  generalionis 
humanae  de  patrc  suo  resuicitarent.  Non  ergo  li- 
bidinis  vitium  fuit,  sed  generationis  remedium, 
quod  non  puto  criu.inis  duci  loco.  Nam  et  Eva  de 
viro  assumpta,  supra  cujus  costam  a^dificata  est 
mulier,  os  de  ossibus  ejus,  et  caro  de  carno  ejus, 
tamen  propter  sericm  successionis  human?e  viro 
raista  est.  Subducitur  tamcn  huic  admi^so  con- 
scientia  viri  justi ;  inebriatus  enim  vino  quid  ge- 
rcret  nesciebat.  Unde  non  mirum  si  puellas  de- 
cepit  opinin,  quas  putarent  totius  populos  orbis 
pcriisse.  Non  eadem  esset  Lot  sancti  e\cusatio, 
qui  audierat  ab  angelis  locuni  illuni,  non  totum 
mundum  esse  periturum. 

57.  Sane  discimus  vitaudam  ebrietatem  ^15,  q. 
1.    c.    Sane  discimus),    per    quam   crimina    cavcre 

linberc  sanetus  induedur  el  manifestata  ei  lotius  re- 
yionis  eversione,  illos  moncre  iit  fugcrcnt  docctur. 
Sed  toto  hoc  capite  mulia  nuitavlt,  uiulla  dciiuxit, 
filuraetiam  addidit,  inscrtis  e  cap.  xix  Gen.  .'■•eptem 
aut  octo  loci»,  quos  nusquam  in  aliis  edit.  aut 
mss.  reperias. 

(40)  Edit.  omnes,  rcUaque  ocius,  dcsere  elementa, 
etc.  Mss.  sex,  rclinquc  soeios,  dcserc  clcmenta.  .\p- 
lius  vero  Long.  ct  Thcod,,  relinque  ocius  Oomor- 
vltum,  etc. 


s^  w  a  [Missumus.  Nam  quo3  sobrii  cavemus,  p<,r 
ebrietatem  ignorantes  committimus.  Parum  est 
quod  ea  indanunat  libidinem,  accendit  cupiditatcs 
corporis,  ipsam  quoque  mentem  subruit,  et  ani- 
uium  capit,  sensurn  extorquet.  Nosciunt  quid  lo- 
quantur  qui  nimio  vino  indulgcnt,  jacent  sepulti. 
Idcoquo  si  qua  per  vinum  deliquerint,  apud  sa- 
pientes  judices  venia  quidem  facta  donantur, 
sed  levitatis  notantur  auctoreSjj'  Quanta  ipsa  de- 
formitas,  ut  solvantur  vires,  incessus  vacillel ! 

58.  Multi  sc  fortes  putant,  num  lortiores  quam 
Lot  ?  num  conlinenliores  quarn  Noe  ?  Non  ulique 
vilia  putiiarcharum  Scriptura  exposuit,  quos  victos 
viuo  legimus  ;  sed  ut  tu  disceres  quid  caveres.  Ille 
nudusjacuit,  iste  filiarum  errori  patuit.  Et  Noe 
justus  deceplus  est,  quia  vini  vis  adhuc  ignoraba- 
"  tur:  sed  in  illo  instructus  es,  ne  tu  ignorarea.  Lot 
filiabns  se  crcdidit,  et  per  senectutem  madidam 
vino  solutus,  commisit  incestum  ignorans  :  tu  sic 
bibe,  ne  capiaris.  Instruant  te  patriarchae  non  so- 
lum  docentes,  sed  etiam  errantes.  Ideoiteratum  est 
exemplum  ebrietatis,  ut  confirmetur  magistcrium 
cautionis. 

CAPUT  VII. 

Mors  .Abimelcch  ob  tentatam  Sarx  pudicitiam   a    Dco 

intenUUa,  quantum   sil  adullerii  crimen  monstrat. 

Quurc  «/'((>  '■.'/?(  rei    causa  Pltarao  gravius    quam 

Abimclech    casUy.ilus  ?  Qua  etiam  pucto  ab    hujus 

domo  subluta  .Miniliami  precibus   sterililas   dntam 

Erclesix'  fcrunditiitem   signnverit.    :\nscitnr    Isaue 

el  a  miilra  lactutur.  Ismacl  autcm  Sarx   impulsu 

el  divino  responso  ejicitur:  el   qux   in  liis   inclu- 

dantur  morum  prwccpta. 

C      59.  Denique  iterum  tentatur  Saro;   pudicitia,    ut 

exigatur  omnium.  Nam  et  Abimelech  in   uxorem 

sibi  eani  sumpserat,  et  dixit  ei  in  nocte  Deus  :  Ecce 

tu  moricris  propter  midierem  [Gen.  xx,  3).   .\dverti- 

mus  adulterium  divino  judicio  morte  puniri.  Idco- 

que  addidit:    Ihec   uutem   coiamo'-atur  cum     viro 

(//;n/).'Habel  quidem  omnis  viri  mulicrisque    con- 

cubitus,  nulla  legitimi  matrimoniisortc  celebratu.^;, 

fiuaiii  culpam.  Discite  enim   qui  ad  gratiam  bapti- 

smatis  lenditis,  velut  quidam  fidei  candidati,  con- 

tinontia;  disciplinam  sobriam.  Nulli  licet  sci.e  mu- 

Iierem,pr<Eter  u.xorem.  Ideoque  conjugii  tibi  datum 

cst  jus,  ne  in  laqucum  incidas,  «lOl  etcum  aliena 

mulicre  deliuquas.  Xinotus  es  uxori,  noli    quKrere 

solutionem :  quia    non  licet    tibi,    uxore    vivente, 

ij  uxorem  ducere.  Nam  et  aliam  quajrere,   cum    ha- 

beas  tuam,  crimen  est  adulterii,  hoc  gravius,  quod 

putas  pecoalo  tuo    auctoritatem   lege  quaerendam. 

Tolerabilior  est  si    lateat    culpa,   quam    si   culpae 

usurpetur  aucloritas.  Nec  hoc  solum  est  adulterium, 

(.lO)  Sex  mss.,  fuisse  illud  incendium,  Aiii,  et 
edil.,  .  .  .  e.vcidium.  Neque  vero  mireris  si  tanto 
s;,u.!io  .-uiibrosius  lilias  Lot  ab  incestu,  et  ipsum 
Lot  qui  easdem  prius  Sodomitarum  libidini  obtu- 
lorat,  nitatur  excusare.  Id  enim  eo  faciebal  ut  Ma- 
nichffios  castigaret,  qui  har  occasione  maxima  cri- 
mina  in  Scriptura  approbari  deblateraliant.  Hos 
egrcgie  conlulal  Aug.  lib.  xxii,  cont.  Euusl.  et 
alibi.  Vide  etiara  Haimon.  Estium,  et  alios  in  hunc 
locuin. 


46S 


DE  ABIIAHAM  LIB.  I. 


466 


cum  aliena  peccare  conjugc,  sed   omne  quorl  non  A  leftum  est,  Lsetare,  sterilis,  qux  non  pnrts  :  erumpe 

habet  potestatem  conjugii :  tamen  locus  iste  docet 

gravius  crimen  esse,  ubi  celebrati   conjugii  jura 

temerantur,  et  uxorius  pudorsolvitur.  Ideoque  cum 

prtBfenderet  Abimelech  quod  uxorem  alienam  esse 

ignoraverit,  quam  sororem  esse  vir  ipse  suam  di- 

xerit,  respondit  ei  Dominus :  El  ego  coynovi  qiw- 

niam  puro  corde  fecisli  lioc,  ei  peperci  tihi,  ut  non 

peccares  in  me :  propler  hoc  non  siim  passus  te  tan- 

gere  illnm  (llnd.  6).  Cognoscimus  velut  prmsulem 

custodcmquc  conjugii  esse  Deum,  qui  non  patiatur 

alienum  thorum  pollui  :    et  si  qui  fecerit,   peccare 

eum  in  Deum,  cujus  legem  violet,   gratiam  soivat. 

Et  ideo  quia  in  Deum  peccat,  sacramenti   ccelestis 

amittit  consortium. 

60.  Portasse  te  moveat  qua  ratione  Pharao  qua?-  „ 
stionibus  (.51)  ab  omnipotente  Deo  sraviter  alfli- 
ctus  sit,  ut  supra  legimus,  cum  et  ipsc  ignoraverit 
uxorem  esse  Abrahaj  Saram,  quam  sororem  audie- 
rat  [Gen.  xii,  17) :  Abimelech  autem  nullam  poenam 
exceperit.  Verum  ^Egypti  regem  noveris  ducem 
fuisse  vitiorum,  qui  quo  plus  habucrit  licentia»,  eo 
plus  flagitii  commiserit  :  Abimelech  autem  adeo 
fidelis  a;stiinatus  sit  Deo,  ut  merurrit  audire  :  E^ 
ego  cognori  quoniam  puro  ccrde  fcciiti  hoc,  rcx  non 
affliclionis,  ut  /Egyplius,  sed  munilionis,  quod  Ge- 
rarum  (52)  quibus  pra;erat,  docet  interpretatio. 
Non  ergo  est  dubium  caeteris  operibus  ejus  indi- 
gnationem  Domini  esse  revocatam,  qui  vere  inte- 
noris  arbiler  est  conscientiee,  et  animi  ac  mentis 
interpres.  Dcuique  non  ut  Pharao  ille  conventus  a 
Moyse,  recusavit  et  sprevit  mandatum  (5.3)  Dei,  C 
nec  obsequium  distulit  :  sed  statira  vocavit 
Abrabam,  uxorem  suam  ei  reddidit,  pretio  se  ipse 
mulctavit  quod  vidisset  alienam,  dolom  pudoris 
exsolvit. 

61.  Hinc  quoquc  colligi  potost  .\bimelech  rcgem 
clementiora  raeruisse,  quod  Abraham  pro  eo  ro- 
gavit  et  impetravit.  Peperit  enim  ct  uxor  ejus,  et 
ancilla  ejus,  quas  ante  concluserat  Uous  propter 
Saram  uxorcm  Abrah.B :  quod  a;que  ad  occono- 
raiam  i5'»i  perlinet,  ut  Sar.c  partus,  Doi  donatus 
promissione,  etiamhoc  fulciretur  testimonio  :  cum 
advertas  Dei  olfensione  et  fecundas  sterilescere,  et 
rursum  Domini  voluntate  steriles  lecundari,  juxta 
quod  scriptura   esl,    ^onne   slerilcm   el  parienlem 


fcci,  dicit   Dominu.f   {Isa,  lxvi,    9)?    Quamvis  J)  dicit  tibi  Deus  (luod  di.xit  cl  Abrah.f .;    quod 


ego 

ad  Syuagogo;  illud  ct  Ecclesia;  myslcriurn  dictum 
accipiatur  ;  quiu  et  Synagoga  partus  babcrc  dosivit, 
quiE  successionis  fraudala  est  poslerilate,  et  con- 
gregatio  naliouum  qu;e  steriiis  erat  cum  Deuin 
igiioraret,   partus   habere  cccperil   ;cternos.   Unde 

,"il)  Huc  est,  crucialibus  seu  tormcntis;  qua! 
ideo  ijuir^lioncs  dicunlur,(|uia  in  causis  capituliuus 
per  ea  vcritus  qua^rit  soicl. 

1.52)  Rora.  cdit.  cum  trihus  mss.,  vwnitio- 
nis,  quoil  Ijerarum,  clc.  \"et.  cum  uliis,  scd  miini- 
lionis,  clc.  Melius  ;  non  cniin  ohscururn  cst  (|uin 
S.  vir  (ii^rares  velit  eosdum  esse,  ac  OoriisRnos, 
quos  seplos  vel  muratos  interprelaulur. 


et  exclama,  qux  non  parluris  :  quoniam  plures  /S- 
lii  deserlx  magis  quam  ejus  qux  habet  virum  (l^a, 
LIV,  1). 

303  62.  Genitus  est  aulem  .Alirahx  filius  Isaac, 
cum  esset  annorum  centuin  \Gcn.  xxi,  5'.  Et  tu  si 
perfoctus  fucris,  habebis  posteritatem  laetitiie,  et 
cxsultationis  haereditatem.  Dixit  et  Sara:  Risum 
mihi  fecil  Dominus  :  quicunque  enim  audieril,  con- 
gratulabitur  mihi  Hbid.  Gl.Non  utique  hoc  de  ge- 
nerationc  hac  intelligitur  qua;  casibus  plerisque 
obnoxia  est,  ut  interdiim  non  generasse  melius 
fuerit :  sed  de  gencratione  qua  unusquisque  pecca- 
tor  agens  pojnitentiam,  cum  redimitur  a  morte,  an- 
gelis  solet  exhibere  ItPtitiam. 

63.  Etdi.vit  Sara:  Quis  nnnivitialiit  Abrahm  quo- 
niam  h.ictcl  infanlem  Sara  {Ibid.  7i?  Moralis  locus. 
Provocantur  feminie  meminisse  diguitatis  suae  et 
lactare  (ilios  suos.  Ha!C  enim  matrum  gratia,  hic 
honos,  quo  filios  propriis  commendent  viris  (55). 
Denique  eos  plus  amare  filios  solent,  quos  ipse 
matres  lactaverint  uberibus  suis. 

01.  Fccit  autcin  Abraliam  coenam  magnam,  qna 
die  ablactalus  esl  haac  tilius  ejus  {Ibid.,  8).  Non 
mediocre  istud  ncc  usitatum.  Non  eniin  quia  a  nu- 
tricis  lacte  subductus  est  puer,  magnura  convivium 
cxhihuit  Abraham,  sed  quia  idoneus  habitus  est 
Isaac  lortioris  gratia;  cibo  et  virtutis  alimento, 
non  adhuc,  ut  Corinthius,  lacte  potandus,  sed 
epulis  solidioribus  mandatorum  cadestium  nienlis 
suae  lacertos  tirmans. 

65.  Prosperilalem  cito  sequitur  invidia.  Pepere- 
rat  Sara,  ablactaverat  filium  :  Vidit  ancilix  filium 
ludentcm  cum  fxtio  suo  Isaar,  el  dixit  ad  Abraham  : 
Ejice  ancilluin  et  filium  ejus;  non  enim  hxres  erit 
filius  ancilLv  rum  ftlio  meo  Isaac  {Ibid.  9  et  \(S). 
Durum  hoc  visum  .\brah«  erat,  ut  ejiccrct  filium 
suum,  licet  eum  quem  susceperatex  vernacula.  Et 
tu  noli  te  miscere  ancilla;,  nc  suscipius  ex  illa  fi- 
lium,  et  uxor  tua  non  patiatur  cohacredem  illum 
lilio  suo  fieri.  Vidcs  cnim  hiiic  solvi  gratiam  ma- 
trimonii.  Certe  si  incidisti,  et  habes  filiura,  ejice 
ancillam  et  filiuni  ejus.  Mclius  cstenim  ut  ancilla 
quain  uxorrecedaf,  el  lilius  ancilla;  quurn  lcgitimus 
ejiciatur.  Quod  si  dubitaveris,  si  contcmpserisuxo- 
ris  tuaj  scntentium   et  durum  tibi  visum   fuerit, 

illi 


cniin  dixil,  tibi  dicit,  cl  oinnibus  dicit :  .Vo/;  .w7 
duruin  anle  te  de  puero  ct  de  ancilla.  Omnia  qiis-- 
cunquc  dixerit  tibi  Sara,  auli  vocem  ejus:quoniam 
in  Isaac  vocabititr  libi  semen  {Ibid.  /2).  Nusquam 
ulibi  dixit :  Audi   vocein  uxoris  tua),  nisi  hic,  id 


Dei. 


;.">;!)  Vut.  cod.  recusavil,  ut    iinplerct  mandiitiim 


(54)  IIEroiwmia  hic  idcm  csl,   at^iuc  divini  con- 
silii  disposilio. 

Edit  omncs:  llic  Iwnos  qiio  sc  proprits 
iMss.  ThooJ.,  Toin.  el  Vnlc, 
■,  olc.  Aiii  iiuiiiqii. ,  ul  in  cdn- 


(.5.'i 
cninnicndenl   viris 
II oc  tionum  qiio 
lextu. 


w 


467 


S.  AMBROSII 


468 


est  fecisti  injuriam  dxori  tuae  et  non  mittigasti  af-  A  git  pietatis  aculois  et  filii  nomen  addidit  ad  no- 


fectum  ejus,  suscepisti  ex  ancilla  (ilium,  et  non 
honorasti  uxoris  filiuni.  Numquid  potest  in  ancilli.e 
filio  semen  tuuin  vocari?  Non  utiquc  ;  in  legitimo 
enim  filio  vera  successio  est.  Sed  vereris,  quia 
filius  tuu3  est,  ne  iorte  ejectus  intereat  atque  oc- 
cidat.  Non  ei  deerit  mea  gratia.  Omnes  alit  Deus 
noster,  suffulcit  universos,  ct  justos  et  injustos. 
Denique  et  pluit  supcr  justos  et  injustos.  Sicut 
fecit  .Vbraham  facito  et  tu.  Ejice  ancillam,  ut  se- 
cura  uxor  et  inolfensa  maneat  domi.  Ejico  et  an- 
cillae  filium,  ut  non  habeat  hsrcditatisconsortium, 
qui  non  habet  originis  privilegium. 
304CAPUT  Vlll. 


men  necessitudinis  et  vim  amoris.  Non  satis  pu- 
tavit  dixisse  filium,  adjungit,  amanlUsimum  quem 
dilcxisti  haac  [Iljid.  2).  Quid  est  quoil  ait :  qucm 
dilexisti :  el  non  dixit,  quem  diligis:'  Possumus 
quidem  uti  ad  defensionem  Scripturifi  consuetudi- 
ne  diviniB,  quia  pristeritum  plerumque  ponit  pro 
venturis  vel  pr;esentibus,  ut  in  Evangelio  liabes  : 
Uic  est  Filius  meus  dilectissimus,  in  quo  complacui 
[ilatth.  iii,  17),  cum  utiquesemper  in  Filio  placeat 
Pater.  Et  in  Psahno  habes  :  Di.vit  Dominus  Domi- 
no  meo,  Sede  a  dc.rtri.<i  meis  [Psal.  cix,  1).  cum 
semper  sedeat.  Possumus  tamen  et  amuntissimum 
ad  praesens  accipere,  et  quem  dilexisti  ad  id,  ut 
r.on  recenti  quodam   impulsu  amoris  sed  inolito 


.Abrahamwn  Dcus    varie   tentat,    sed   maxime   dato 

immolandi  filii  prxccpto.    Ejusdem  prxcepti  sin-  r>  diu  et  probato  amere   significaret  dilectum.   Quod 
giila   vcrha  c.vpenduntur,  et  perfecta    patriarchx      ^^^^   .^j   tempus   augetur,    ad   tempus  resolvitu  r 


ohedientia  in  ejus  profcciione  ac  reliquo  sacrifi- 
cii  apparatu  declaratur.  1'ostremo  post  e.rpositum 
mysterium  in  aricte  Isuaci  vice  oblato  liijuratum, 
lertia  proponitur  cjusdem  .Abrahami  bencdictio. 

66.  Et  factum  est  post  lixc  verba,  Deus  tentavil 
Ahraham  [Gen.  xxil,  1)  .  Aliter  Deus  teiilat,  aliter 
diabolus.  Diabolus  tentat  ut  subruat,  Deus  tentat 
ut  coronet.  Deniquc  probatos  sibi  tentat.  Unde  et 
David  dicit :  Proba  me,  Deus,  et  tenta  me  {Psal. 
cxxxviii,  23).  Et  sanctum  Abrahara  probavit  ante, 
et  sic  tentavit :  ne  si  ante  tentaret  quam  probas- 
set,  gravaret :  probavit  eum  cum  exire  de  Charra 
jussit,  et  obedientem  rcperit  (Gen.  xii,  14).  Pro- 
bavit  cum  fidci  titulo  fretus  liberavit  nepotem, 
cum  de  praeda  nihil  attigit  {Ibid.  xiv,  16),  cum 
promisit  seni  filium,  et  cum  esset  centum  anno-  ^ 
rum,  quamvis  Sari-e  genitalia  consideraret  emor- 
tua  {Ibid.  XVII,  19),  tamen  credidit,  nec  fide  ha;- 
silavit,  qui  posset  ha;sitare  ratione  sterilitaLis  aut 
senectutis  :  probavil  eum  hospitii  sedulilale  {Gen. 
xviii,  1  et  seq).  Probatum  igitur,  qu^si  ferliorem 
tentandum  putavit  majoribus,  et  quibusdam  impe- 
riis  durioribus.  Et  hoc  quidem  exemplo  docemur, 
quia  veris  ijrobalur  quis  :  tentatur  autem  compo- 
sitis  et  fictis.  Non  cnim  (22,  q.  2,  cap.  Si  quxLibet, 

§  Non  enini)  volebaL  Deus  immolari  a  patre  Glium, 
nec  impleri  hoc  munus  volebat,  qui  ovem  pru 
filio  immolandam  obtulit :  sed  tentabat  affectum 
patris,  si  Dei  prscepta  prajferret  filio,  nec  pater- 
nae  pietatis  contemplatione  vim  devolionis  in- 
flecleret.  £) 

67.  Eldixitad  eum:  AbrJuun,  .ibraham  {Gcn. 
xxii,  i)  !  Repetitione  uominis  mcntem  excitat,  ul 
esset  paratior.  Denique  respondit  ille  :  Ecce  cgo. 
Et  dixil:  .ircipe  filium  tuum  amanli^isimum,  qucm 
dile.visti  Isaac,  et  vade  in  tcrram  c.rcetsam,  et  of}e- 
rcs  mihi  illum  holocauslum  in  uno  montium,  quem 
tibi  dixero  {Ibid.  1,  2).  Non  siuit  otiosum  esse 
affectum  patris.  A  principio  cum  stimulat  et  pun- 


(56)  Plures  mss.  et  cuncta;  edit.,   quasi  jam  nnn  (57).  Ita  mss.  Corb.,  Colb.  et  Maz.  Alii  vero  cuni 

diliijat  immolundum.  .M  meliori  sensu  Corb.,  Colb.  editis,  spcrare  non  possis.  Minus  bene,  cum  ha;c 

et  Maz.  negationem  omittunt ;  ut   patet    ex   supe-  pendeani  e^vionbusistis,  non  conjugis  fccunditate. 
rioribus  verbis,  quia  moriluros  plus  diligimus. 


I 


quod  autem  diu  aut  semper  placuit,  cito  aboleri 
non  polest.  Potest  el  illud  non  absurdum  videri, 
quia  morituros  plus  diligimus.  Hoc  est,  quem  ante 
dilexisti  :  quasi  jam  diligat  immolandum  (56j.  Nec 
otiose  addidit  305  nomen  sancti  Isaac,  hoc  est, 
eum  quem  suscepisLi  de  uxore  unicum,  suscepi- 
sti  in  scnectule,  suscepisti  tanquam  fidei  tuae  praB- 
mium,  remunerationem  operum  tuorum,  susce- 
pisti  expromissioneDei,non  conjugisfecunditate,ex 
qua  alium  sperare  possis  (57).  Offeres  milii  holocau- 
stum  :  sed  prius  vade  in  terram  excelsam.  Inter- 
ponitur  spatiutn,  ne  prc-ecipitari  subito  videatur 
affectus.  ut  illa  dilatione  obrepat  pietatis  gratia, 
desiderium  patris.  Adjecit :  In  uno  montium,  quem 
tibi  dixero.  Et  hic  similiter,  ut  dum  ascenderet 
senex,  infringeretur  impetus,  lassaret  dextera, 
deliceret  intentio  :  dum  qusreret  mooteni  discere, 
dediscer(t  apparatuin. 

68.  Exsurgens  autem  non  solum  sequenti  die. 
sed  etiam  diluculo,  ut  attulisse  nox  moras  studio 
festinantis  putris  videretur  :  Stravit  asinam  suam, 
et  sumpsit  sccum  duo.'^  pueros  et  Isaac  fjliuryi  suum, 
et  concidit  ligna  ad  holocaustum  {Gen.  xxii,  5;.  Do- 
cemur  parataomnia  ad  sacrificium  deferre  ;  disci- 
mus  etiatji  apparatum  sacrificii  et  ministerii  mu- 
nus  ipsi  iiobis  vindicare,  non  delegare  aliis.  Senex 
Abrahaui,  el  dives  pecoribus  atque  abundans  ser- 
vitioruni,  nun  quaesivit  comiLatus  sui  agmina : 
ipse  qiioque  ligna  concidit,  et  obsequia  majora  vi- 
ribus  suis  nou  intermisit. 

69.  Venil  autem  ad  locum  quem  dixit  Deus,  die 
terlio{lbid.  i).  Et  cum  duobus  ipse  tertius  profi- 
ciscitur,  hostiam  suam  secum  ducens,  et  die  ter- 
tio  ad  locum  sacrilicii  venit.  Salutaris  hic  nurae- 
rus  et  ronveniens  sacrificaturis.  Denique  et  in 
posterioribus  Moyses  dioit  ad  Pharaonem  regem 
^Kgypti :  Viam  trium  dierum  ibimus,  el  immolabi- 
mus  Domino  Deo  nostro,  sicutdixii  nobis  {Exod. 


i 


469 


DE  ABRAHAM  LIB.  1. 


470 


VIII,  27).  Et   recte  tertio  die  celebraiur  Tr^nilulis  A 
sacrificium. 

70.  Et  resjiiciens  Ahraham  oculis  vidil  loMin  a 
longe  {Gen.  xvii,  4).  Sollicite  e.xplorat  qui  propera^ 
implere.  Quaravis  senilem  studio  celeraret  grndum^ 
tamen  lioc  serum  putans  praecedcbat  oculis  :  vige- 
bant  singulorum  oflicia  membrorum,  licet  senilia 
membra  non  possent  vigere.  Solct  hcbotari  visus 
senum,  ut  etiam  propinqua  non  facile  conspiciant. 
Hic  non  solum  vidit  locum,  sed  etiam  longe  positus 
aspexit. 

71.  Nec  dubitavit  vidisse,  scd  ait  purris  suis  : 
Scdele  hic  ciim  asina  :  cgo  autem  c!  pucr  periransi- 
bimus  usque  illuc;  el  cum  adoraveriwus,  rcverlemur 
ad  vos  (Ibid.  5).  Merito  typus  in  asina,  quia  et  ve- 
ritas  in  pullo  asin.'E.  lu  hoc  cnim  animante  figu-  n 
raturpopulus  Ecentilium,  ante  oneri  subjectus,  nunc 
Christo  suhditus.  Isaac  ergo  Christi  passuri  est  ty- 
pus.  Venit  in  asina,  ut  crcditurus  populus  natio- 
num  significaretur.  Ideoque  et  Dominus  cum  ad 
subeundam  pro  nobis  passionem  veniret,  pullum 
asina;  solvit,  quem  ipse  consedit  etiam  mitem  at- 
quo  mansuetum  (58),  jam  Christo  sua  terga  306 
credontem.  Quod  autcm  ait  :  Eijo  ei  puer  perlran^- 
ibimus  viam.  demonstrat  quod  non  deficeret  in 
tanto  apparatu  pater,  non  cederet  Olius  :  aut  quia 
pertransirent  pietatis  remedio  tanti  facinoris  austc- 
ritatem.  Addidit  :  Ad  vos  rever/emur.  Prophetavit 
quod  ignorabat  (22,  q.  2,  cap.  Si  quwlibct  5;  Prophe- 
tavil).  Ipse  solus  disponebat  redire,  immolato  filio: 
sed  Dominus  super  os  ejus  locutus  est  quod  pr<e- 
parabat.  Captiosc  (.59)  autem  loquebatur  cum  ser-  '-' 
vulis,  no,  cognito  ncgotio,  impediret  aliquis,  aut 
gcmitu  obstrcperet,  aut  fletu. 

72.  Acccpit  autem  lirjna  holocausii,  et  imposuit 
Isaac  lilio  ■■suo  :  ac.ccpit  et  ii/nem  ipse  in  manu  et 
niach.vram  {Gen.  xxii,  6).  Consecratur  sacris  ho- 
stia  ministeriis,  et  coramendatur  futura  (60).  Quffi 
pietatis  hostia  pii  ante  ministerii  vectura  est. 
Ligna  Isaac  sibi  vexit,  Christus  sibi  patibulum 
crucis  portavit.  Abraham  comilabatur  filiutn,  Pa- 
ter  Christnm.  Noc  Isaac  solus,  nec  Jcsus  solu;».  De- 
nique  nil  :  Soluin  me  reliwiuctis,  et  non  sum  solus, 
qiiia  Paier  mecum  esl  {Joan.  xvi,  32). 

73.  Di.vit  aulem  haac  ad  Abraham  piitrem  suum  .- 

(58)  Omnes  edit.,  quem  ipsc  cotisciimlia  mitcm 
atque  mansuctum  jnm  Chrislo  sua  tcrria  credcntem  D 
asccnderai.  Ilis  accedunt  Theod.  et  Valc.  exccpto 
quod  pro  crcdenlem  asccnderal,  hic  legit,  cedenlem 
conscdil,  illo,  prxbcnlem  fccit.  In  hoc  ei  consentit 
Long.  qui  ca;tera  cum  aliis  ([uatuor  loctioni  iir.s-lr.i' 
asti|)ulati]r. 

(.VJ)  Cnpliose,  id  cst.  ut  notat  glossa  decioti, 
caule,  niinirum  ne  vidcutur  Ainbrosius  dnruisse 
AbrHliaiii  siiiMilate  aut  iMc.iidaciler  loculuiii.  Koeru 
siquideiii  i|ui  iiihil  aliiiil  his  Doctoris  uoslri  vcrbis 
signillcari  coutenduroiil,  nisi  S.  palriaivbam  men- 
tiluni  cssc.quod  coiitra  iniMitcm  dissiinul.unli  ciii- 
su  sit  luculus  :  propli.-etasso  uutoin,  qiiod  viwiiiii 
dixcrit  licot  uescicns.  Ilis  Melcliior  C.iniis,  lih.  ii 
De  loc.  theoL,  c.  'i,  subscribil.  Nec  lainpii  piiles 
hinc  Abraha;  pietati  quicquam  detruhi ;  cum  vi'- 


falcr.  Qui  di.vit  :  Quid  vis,  fili  {Gen.  xxii,  7)?  Pul- 
satur  pietatis  vocabulis  patrius  affectus,  et  Ductibus 
quibusdam  hinc  atque  indc  tundilur.  Filius  vocat 
patrem  :  pater  dicit,  Fili,  ut  ipso  vcrborum  sono 
se  recognoscat  pater  :  quam  impossibile  est  ut  fe- 
rire  pnssit,  cujus  se  vulneri  suhjicerc  optaret.  Ha;c 
nomina  vit.-e  solent  operari  gratiam,  nou  ministe- 
rium  necis  :  haec  vocabula  incitare  ad  pietatem, 
non  ad  mortem  solent. 

7'».  Addidit  Isaac  diccns  :  Ecce  ligna,  ubi  esl  ovis 
in  holocaustum  {Ibid.)?  Et  hic  prophelat  scrmone, 
non  scientia.  Ovis  enim  a  Domino  ad  sacrifi- 
cium  parabatur.  Respondit  denique  similiter  et 
Abraham  :  Deus  providebil  sibi  ovem  ad  holocau- 
stum,  fili  {Ibid.)  Innexibilis  a  studio  devotionis 
rainister  vocare  filium  freqi:cnlcr  non  timct;  ita 
erat  inteutionis  soliditate  fundatus  :  et  hoc  se  mc- 
liorem  patrem  pulabat,  hoc  sibi  in  perennc  man- 
suriim  judicabat  filium,  si  eum  immolaret  Deo. 
Non  solum  autcm  hoc  prophetavit,  quod  statim  ac- 
cidit,  quia  Dcus  providit  sibi  pro  Isaac  hostiam,  et 
roddidit  p.itri  filium  :  verum  illud  magis,  quod 
non  hrcr  hostia  divinrc  essct  dispositionis,  scd  alia 
essct  hostia  quara  Deus  sibi  pararet,  ut  mundarct 
orbem  tcrrarura  :  illa  cssct  omnibus  acceptior, 
proptcr  quam  multi  patrcs  otfcrrcnt  lilios  suos  et 
separari  in  hoc  sa;culo  a  filiis  non  limerent.  Quo- 
tidio  ofTcrunt  patros  filios  suos,  ut  moriantur  in 
Christo,  ct  conscpeliantur  in  Domino.  Quanti  pa- 
tres,  occisis  martyrio  liliis,  iMliores  ah  corum  tu- 
m.ulo  revorterunt ! 

7.").  Vcnit  Abraham  ad  locum  sacrificio  praedesti- 
natum;  Ec  xdifieavit  ibi  aram,  e'  imposuit  ligna 
{Ibid.  9\  Quanta  molimina  immolaturi,  ne  raptus 
S07  subito  ad  immolandum  ffistimaretur"?  Etcol- 
ligalis  manibus  ac  pcdibus  Isaac  filii  sui,  imposuit 
ciim  in  araiH  super  ligna  {Ibid.).  Ncctit  filio  mani- 
bus  suis  vincula  pater;  nc  rcfugiendo  lilius  et  vi 
ignis  excitus  peccatum  incurreret. 

76.  Kt  di.vit  angclus  :  Abraham,  Abraliam  {Ibid. 
11).  Tonnit  quodammodo  manum  ejus  divina  vox, 
et  ictuiii  vibrantis  occupavit  dexter».  Ncc  scmrl 
vocavit;  ne  aut  plane  non  audiret,  aul  fortuitam 
voccm  putaret.  Sic  revocavit,  quemadmodum  im- 
peravil.  Rcpetivit  voceiii,  tanquam  vcriUis  no  pr;c- 

tcrum  Patrum  usquo  ad  Augustini  tempora  com- 
munis  fcrme  opinio  fucrit,  boni  alicujus  vcl  oflicii 
ergo  mcntiri  peccatum  non  esse.  \'criim  scntcn- 
tiain  hanc  funditiis  cvertit  .Vugustiiius,  cui  omnes 
poslea  suirragati  sunt.  Taincn  .■Viiibrosiuiii  iu  pri- 
ina  non  fuissc  opiniunc  haud  illibcnler  crcdinius  ; 
tiim  quia  id  satis  iiidicat  .Aiigustinus  cpist.  82,  tiini 
quia  Saiictus  ipse  noslcr  oiiine  siiiiuliilionis  ao 
mcndacii  ijcnus  proscribit  lih.  vii,  in  rnp.  xii  Liic.o, 
et  lib.  III  Ollic,  cup.  9.  atque  iilibi.  tiido  etiuiii 
H.  Tb.  2-2,  q.  111,  iirt.  l,  dncct  .\inbrosiuiii  istic 
iiiystoriuni  cl  prophetiaiii  ugnoscore,  non  nicndu- 
ciiiiM,  iiiit  .siiiiulutionem. 

(tiii;!  .Mss.  Thcod.  et  Vulc,  myslcriis,  el  commen- 
dalur  fntiira  p:clat's  linslia  pii  anle  minislerii  vc- 
cluni. 


471 


S.  AMBROSIl 


472 


veniretur  sUnlio  dovotionis,  et  iina  vox  i\n\ielvLm  J^  Deo,  et  rejiutatiiin  cst  ilU  ad  justitiam{Gen.xv,5,C)): 


ferientis  i-i;vocare  non  possot.  ^\m  tnjicias,  inqiiil, 
manum  in  pueruin,  neqae  fcceris  ci  (luidijuam ;  nunc 
enini  eoijnovi  ijuia  limeus  Dcuin  luuin,  el  non  peper- 
cisti  fllio  tuo  dtlcclissimo  propier  me  (Ibid.,  12  — 
2-2,  q.  2,  can.  Si  quxlibel,  ij  Non  enim)  :  hoc  est 
dicere  :  AfTectum  tuum  inquisivi,  non  factum  exe- 
gi.  Tentavi  nientem  tuam,  si  ctiam  filio  dilectis- 
simo  non  parceres  propter  me.  Non  aufero  quod 
donavi  ipso,  nec  haTedpm  iuvideo,  queni  largilus 
sum  non  habenti.  Nec  otiose  hic  quoque  ei  dilectis- 
simum  fiJiuni  dixit,  ut  illud  quod  supra  dixit,  quein 
dilexisti,  ita  dictum  ostenderet,  ne  aestimares  quod 
jam  diligere  dpsiisset. 

77.  Et  rcspiciens  .Miraluuu  vidit,et  eccc  aries  unus 
hferens  in  viri/ulto  (61)  llbid.,  1.3).  Qua  ratione  arie-  p 
tem?  Quasi  praestantem  utique  caBtero  gregi.Qua 
ratione  suspensum?  Ut  adverteres  hostiam  illam 
non  esse  terrenam.  Qua  causa  corniLus  siispen- 
sum,  nisi  qnod  carnem  siiam  virtutc  superiore 
a  terris  levaret?  Juxta  qund  scriptum  est  :  Cvjns 
principatus  .■tuper  humcros  ejus  (62)  (Isa.  ix,  6).  Quis 
utique  signifloatur,  nisi  illo  de  quo  striptum  est  : 
E.raltavit  contu  populi  sui  (Psnl.  cxlviii,  14)?  Coruu 
nostrum  Christus  est,  qui  pr.-sstitit  nmnibus,  sicut 
legimus,  Speciosus  lonna  pne  filiis  hominum  (Psal. 
XLiv,  3).  Solus  elevatiis  et  exaltatus  a  tcrris.  que- 
madmodum  ipsc  nos  docet,  cum  loquitur  :  Eijo 
non  sum  de  hoc  mimdo,  cjo  de  supornis  sum  (Jonn. 
vin,  23V  Hunc   vidit  .^braham    in    isto    sacrilicio, 


aliam  quaudo  jussus  est  Abraham  nominari,  et 
signacukini  tlOJj  accepit  circunicisionis  Gen.  xvii, 
5,  10)  :  tertiaiii  hic,  quando  dilectissimum  filium 
suuin  holocaustum  Deo  non  dubitavit  oirerre. 
H;ec  iteruni  benedictio  prcestitit  superioribiis. 
In  illis  cniin  propagationem  seminis  Abrahae 
promisit  futuram  :  iu  hac  autein  ait  :  L't  benedi- 
centur  in  semine  luo  omnes  gentes  terras  (64),  quo- 
niam  audisli  vocem  mcam  (Gcn.  xxii,  18).  El  nos 
ergo  audiamus  vocem  Dei  nostri,  et  obediamus 
pra;ceptia  ejus,  si  volumus  apud  eum  invenire  gra- 
tiam. 

CAPUT  IX. 

Moritur  Sura  nc  sepelitur.  Abraham  ftlio  .suo  u.corem 
])r.ividcl,  eainquc  ad  rem  delcctum  servum  jura- 
mcnto  sibi  obliqut  :  et  quid  istic  lateat  mytterii. 
In  cliqenda  coiijuge  impnmis  cjus  reliijionem  e.v. 
qua  pendent  morcs,  spectandam.  Quomodo  qux- 
renda  pro.viina,  noii  alicnigciia,  net.  invila.  Quo 
ilcm  modo  in  Uebecca  dcsignata  sit  Ecclesia  et 
haptismus.  Quns  inaures  e.remplo  lieheecT  anibire 
deheanl  Christianx  virgines  :  quidve  alia  munera 
cidem  puellx  oblula  sicjniftcent.  Quani  imitandum 
pudoris  cxemplum  ipsa  pra'buerit,  el  quum  bene 
iii  cjus  coiijugio  vocntio  Ecclcsi.T  atquc  apostolicum 
minislerium  e.rprimatu r. 

80.  Locus  qui  sequitur,  habel  morlem  uxoris, 
fletum  mariti,  sepultura;  oflicium  :  quibus  maritalis 
alfeclus  probalur.  Et  surrcxil,  inquit,  .ihraham  a 
mortuo  (Gen.  xxiii,  3t.  Docemur  ut  non  diutius  in- 
liaereamus   mortuis,  scd  quantum  satis   est  officii 


huius  passionem  aspexit.  Et  ideo  ipse  Dnminus  ait       ,„„    „„,        p„  ,.„„   .,    „    .  „  ,         ,„..,  , 

■'      '  f^  ^  n  aeleramuR.  restmavit  autem   pro  loco  (6o)  sepul- 

ori  pretium  solvere,  cum  gratis  daretur;   ut  non 


de  eo  :  Abraham    diem    meum    vidil,  et   gavisus   e. 
(Ibid.  56). 

78.  Unde  Scriptura  :  Vncavit  Ahraham  nomcn  loci 
illius,  Dominus  vidct;  ut  dicanl  hodie ;  In  m.on.le 
Dominus  apparuit  (Gen.  xxii,  I 'i),  hoc  est,  quod  ap- 
parucruit  Abrahrr",  rovelans  futuram  sui  passioneni 
corporis,  qiia  mundum  redemit  :  demonstrans 
etiam  gcnus  passionis,  cum  suspensum  ostcn- 
dit  (63).  Virgullum  illud  patibulum  crucis  est. 
Et  in  hoc  lig'in  prsstantissimus  ductor  gregis 
cxaltalus  omnia  traxil  ad  se,  ut  ab  omnibus 
cngnoscerctur.  Undc  et  ipse  ait  :  Ciim  cxaliaverilis 
Filium  hominis,  tunc  ccgnoscctis  quia  ego  sum 
(,ioan.  viii,  28).  Hinc  quoque  promeruit  Deura 
Abraham. 

79.  Denique  h,ec  est  tertia  bencdictio.  Trcs 
enim  plc.iarias  acccpit  bcncdictiones  :  unain  pojt 
vicloriain,  qua  liberavit,  nepotem,  (luaiulo  occuriit 
illi  Mclchisedech  [Gcn.  xiv,  19),  qutmdo  dixit  ci 
Doininus  :  Itcspicc  in  cirlum,  el  numcra  stellns,  si 
poicris  ;  sic  eril  semen  tuum.  FJ   crcdidit    Abrabam 

(01)  Uom.  edit.,  F.l  respiciciis  Abralinm  oculis  suis 
vidit,  el  cccc  arics  unus  .■iuspettsus  cornibus  in  vir- 
gulio  Sabcc. 

(02)  Ita  edit.  omnes.  At  quinquc  mss.  raelioris 
nota3,  cujus  principium .\]\rnr\uc  aulcm  dictio  eodem 
sonsii  dici  potest. 

(03)  Edit,  \ct.,   oslendil  ariclcm.    Rom...,   corni- 


in  alienis  locis,  sed  nostris  polius  aedificemus  tu- 
mulos  pareritum  vel  proximorum.  Saepe  cnim 
cum  alienatiunibus  possessionum  venales  linnt, 
qu;c  in  iisdem  locis  sepulturaj  sunt.  Hoc  autem 
ideo  Abraham  fecit,  quia  nondum  erant  hujusmodi 
Dei  templa,  in  (|uibus  fldelium  Domino  reliquiaa 
condantur. 

Sl.  Senucrat  .\brahain  :  itaque  quod  boni  est 
patris,  debuit  uxorem  providere  filio  :  sed  propter 
oraculum  Dei  non  poterat  redire  eo,  unde  jussus 
crat  cxire.  Habitabat  autera  in  terris  Chananaeo- 
ruin,  ex  quo  genero  legilimam  successionem  sibi 
qua3rere  fugiebat. 
82.  El  vocavit  puerum  scniorcm  domus  sux  Gen. 
•^  xxiv,  2),  cl  dixit  ei  ut  iret  in  Charram,  et  de  proxi- 
mis  suis  uxorem  peleret  juniori  domino  suo. 
Disce  hinc  quod  etium  scnioris  a?talis  servuli  pueri 
dicantur  a  domiuis,  vel  a  quibusque  potioribus. 
Unde  et  quidam  poeta  hoc  sequendum  putavit 
sivo  in  eorum  usu  qui  sibi  docti  et  sapientes  viden: 

bus  aricicni.  Neutrum  reperitur  in  mss.  neque  adco 
nocessarium  cst,  cum  satis  intelligatur  e  superio- 
ribus.  Sed  mss.  Theod.  ct  Valc.  legunt,  osiendit 
virgulto,  id  est  illud,  etc. 

(04)  Ita  mss.  omnes,  et  Rom.  edit.  Vet.  autera 
cdit.  omncs  reges  terrx. 

16.5)  Nonnulli  mss.,  Fesiinai  uutempro  /pch/o,  ctc. 


I 


473 


DE  ABRAHAM  LIB.  I. 


474 


tur,  ipse  hoc  reperit :  sive  de  noslris  ipsc  transtu-  X 
lit :  sive  translatum  invenit : 


Pascite  ut  aote  boves,  (lueri, 


aiibuiiltite  tauros. 
(Virg.  Ecl.  I.) 


85.  Et  tu  pro.ximam  quajre.  Quis  cst  proximus? 
Qui  jfcit,  inquit,  misericordiam  ILuc.  x,  37).  In 
Kvangelio  hoc  di.\it  Dominus  Jesus.  Et  tu  proxi- 
mara  seminis  .\brah.x'  require,  et  propinquam 
proximi  tui.  Seraen  Abrahs  Cbristus  esl,  ipse  cst 
proximus  omnium,  qui  super  omnes  lccit  miseri- 
conliam,  tollens  peccatum  mundi.  Disce  deinde 
quiil  in  uxore  quwratur :  non  aurum,  non  argen- 
tum  quaesivit  .'\brabam,  non  possessioncs,  sed  gra- 
tiarn  bons  indolis. 

86.  Deinde  interrogatus  si  noKct  venire  mulier, 
utrumnam  eo  filium  domini  sui  duceret :  Alletide 
tihi,  inquit,  ne  revoc.es  fitium  meum  ilto.  Dominus 
Deus  cceli  el  Deus  lerne  accepii  me  dc  domo  palris 
mei,  et  de  terra  in  qua   nalus,  sum,   qui  locutus  est 

nmilii  el  juravit,  dicens:  Tibi  dabo  tcrram  hanc  el 
scmini  tuo ;  ipse  miltet  angelum  suum  anlc  le,  et 
accipies  3i0  ftlio  meo  uxorem  indc.  Quod  si  no- 
tuerit  tccum  vcnire  nmlier  in  ferram  hanr,  purus 
eris  ajuramento  liot  (Gen.  xxiv,  0-8).  Quo  proliciat 
hoc  considera  diligentiiis.  Non  licet  tibi  accipere 
alienigenam.  Sane  si  Christianam  se  faciat,  lau- 
dem  habebis  ex  ea  .  Ne  te  quoque  si  recusaverit 
Cbristiana  fleri,  studium  nuptiarum  a  fide  deflectat, 
instruit  lectio.  Abraham  sequentem  dcduci  ad- 
monuit,  residentem  non  expeti,  nec  eo  filium 
suum  pergere.  SaneDomini  sui  qui  se  ab  incolatu 
terrr  in  qua  habitab;it,  abduxerat,  non  dcfuluram 
misericordiam,  ut  praeiret  studio  pelitoris,  et 
pucll;e  inclinarct  animum.  Quasi  prophelahocdixit 
in  causa  filii.  et  quasi  moralis  doctor  docuitspcrarc 

C  de  Doniino,  quod  juvarc  dignctur  incrcmenla  fldei 
qucerentem. 

87.  Et  surgens  puer  profectus  est  in  Mesopolam'am 
(Ibid.  10)  :  et.juxta  voti  seriem  quod  proficiscens 
servulus  voverat,  occurrit  ei  Rebecca,habens  hijdriam 
super  humcrum,  virrjo  speciosa  valde,  qunm  vir  non 
coijnoverat .  Descendit  autem  ad  joniem,  el  iniplcvit 
liijdriam,  dedit  pucro  biliere,  adfiquuric  omncs  camc- 
los  ejus  [Ibid.  15,  16).  Unde  puer  Abrahag  accepil 
inaures  aurcas  singularum  drachmarur,  et  duas 
virias  dcdit  in  manus  ejus,  decem  aureorum 
pondus  earum.  et  qua;sivit  ab  ea  si  locus  esset 
hospitio,  et  cujus  esset  lilia.  Simpli'-;  as  quidem 
nioralis  exprimitur,  (lund  nullus  fiierit  vel  in  cnn- 
jugii    petitione     ambitioni     locns,    sod    Dominus 


Inde  et  pucros  dicimus,  quando  servulos  signi- 
ficamus,  non  ^-etatem  e.xprimentes,  sed  conditio- 
nem. 

83.  Adverte  nunc  virtutcs  boni  patrisfamilias, 
et  considera  primum,  quodmunus,  et  cui  manilcl: 
ut  et  tu  ita  instituas  servulos,  ut  liberis  tuis  pa- 
ternum  afiectum  dcferant,  et  ofQcia  exsequantur. 
309  Inventus  est  de  scrvulis,  senior  tamen  qui 
ad  uxorem  providendam  domino  juniuri  eligere- 
tur,  et  constrictus  ut  juraret,  mitteret  manum  sub 
femur  domini  sui.  Per  fcmur  generationem  inlel- 
ligimus :  generatio  autem  Abrahs  Christus  est. 
Unde  Apostolus  ail:  Abrahx  dictas  sunt  promis  io- 
nes  et  semini  ejits.  Non  dicit,  et  seminibus,  quasi 
in  mullis  :  .$ed  sicut  in  uno,  ct  semini  tuo,  qucd  cst 
Christus  [Galal.  iii,  16);  ostendens  peripsum  nobis 
sanctum  sacraraentura,  peripsum  tutiim  auxilluni 
fore. 

84.  Constrinxit  autem  ciim  ne  de  semine  Chana- 
n»orum'uxorem  arcessiret  domino  suo,  quorum 
generis  auctor  patrem  non  honoraverat,  el  ideo 
maledictionis  haereditatem  transmisit  in  suos  :  ut 
cognoscamus  fldem,  et  qiiaradam  ha?reditatem  de 
auctoris  prosapia  in  iis  requirendam,  quos  nobis 
volumus  adjungere.  Cum  sancto  enim  sanctus  eris, 
et  cum  perverso  perverteris.  Si  hoc  in  aliis,  quanto 
magis  in  conjugio,  ubi  una  caro  el  unus  spiritus 
cst  I  Quomodo  autem  potcst  congruere  cbaritas,  si 
discreppt  fldes?  Et  ideo  cave,  Christiane,  gentili 
aut  Judieo  flliam  tuam  tradere  (28),  q.  1,  cap.  Cavc), 
Cave,  inquam,  gentilem  aut  Judaeam  atque  alieni- 
genam,  hoc  est,  haereticam  ct  omnpm  alienam  a 
fide  lua  u.xorem  arcessas  tibi.  Prima  conjugii  lides 
castitatis  gratia  cst.  Si  idola  colat  quorurn  pr;odi- 
cantur  adulteria,  si  Christum  neget  qui  pro^ccptor 
et  remunerator  est  pudicitia;,  quomodo  potest  dili- 
gpre  pudicitiam  ?  Si  f.hnstiana  sit,  non  est  satis, 
nisi  aniho  initiati  silis  sacramento  baplismatis. 
Simiil  ad  oratiunem  nocte  vobis  surgendurn  est, 
et  conjunctis  preribus  obsecrandiis  Deus.  Acccdil 
aliud  in.signe  castimoni.T,  si  credas  a  Deo  tiio  tibi 
quod  Bortituscs,  conjugium  datum.  Undo  et  Salo- [)  pr;esul    conjugii    pelitionem    impleverit.     Taincn 


mon  ait :  A  Deo,  inquit,  prxpiirabilur  viro  u.ror 
ll'rov.  XIX,  I  !)•  Non  possunt  hoo  dispares  fido 
crederc,  ut  nb  eo  qiirm  non  colit,  pulcl  sibi  ron- 
nubii  im[iarlilam  gratiain.  Ualio  Jocet,  scd  am[)lius 
cxempla  commnnent.  Sa;pc  illecebra  muliebris  de- 
cepit  etiam  fortiores  maritos,  et  a  religione  fecit 
discederc  (///  licg.  .m,  4).  Et  ideo  lu  vel  amori 
coiisule,  vol  trrorcm  cave.  Primum  ergo  in  con- 
.jugin  religin  qii.Tritur.  Idco  Abraham  proxiinam 
iiui^sivit  dare  (ilio  suo. 


spectare  licet  Ecclesija  mjsleria.  Ubi  invenitur 
Ecclesia,  nisi  in  Mesopotaniia  ?  Ibi  quicritur; 
inile  arcessilur,  ibi  duobiis  stipalur  numinibus, 
lavarro  Krali;e  et  llclu  paMiilentiir.  Etcniiii  iiisi 
peccata  prnpria  delleveris,  nisi  gialiam  baptis- 
matis  accepcris,  non  libi  acquirilur  Ecclcsiiu  lides, 
et  qiMidam  conjugolis  copula  (fift).  Muniunt  cam 
Tii^ris,  hoc  ct,t  prudcnliu,  cl  Euphrulcs,  hoc  esl 
justilia,  ol  illuuiinttiio  irucluos»,  u  burburis  sepa- 
raus  gentibus. 


(66)  Mss.  quatuor.  Qunmdum  conjugali  ccpula  muniunl  cam,  ctc.  Ex   qiiibiis  Inin^n   Valc.  pr.Tferl...- 
copia  miinitiiit,  cte. 


475 


S.  AMBROSIl 


476 


88.  Virgo  aulem  speciosa  vatde  (Ibid.  16  ,  lujas 
decorem  Qulla  corrupit  a-tas.  Speciosa  valde,  quia 
speciosus  et  ille  prse  filiis  hominuai,  qui  eam 
acquisivit  sibi.  Quam  vir  non  cognoverat  (7//td.) : 
nulli  enim  viro  crat  copula  ejus  (67),  sed  soli 
Christo  debita.  Hydriam  habcnf  super  humerum 
(Ibid.)  ,  qua  lavat  aclns  hominum.  Et  quia  ex  con- 
gregatione  gentilium  constat.  qiia  suos  lavit,  ideo 
legis  quia  dcsccnait  ad  fontem,  et  implevit  hydriam 
et  ascendit  (Ibid.,  16).  Samarilana  illa  venit  ad 
fontem,  sicut  in  Evangtlio  seriptum  est  [Joan.  iv, 
7),  sed  noa  dcscendit :  puteus  ei  videbatur,  nec 
implevit  hydriam.  Denique  ait ;  Hydriam  nonhabeo. 
Non  habebat  unde  actus  suos  lavaret  (68).  IIkc 
sola  descendit,  hsec  sola  cognovit  fontem  verum, 
hoc  est,  non  aqua;  foDtem,  sed  vita  ajternae,  sicut 
dixit  David  :  Quoniam  apud  U  est  fons  vita;,  et  in 
lumine  tuo  videbimus  lumen  [Psal.  sxiv,  10).  Ideo- 
que  habuit  quod  daret  sitientibus,  quia  credidit, 
Nam  qus  non  credebat,  ait  ionti  huic  volenti  sibi 
potum  dare  fGO  :  Unde  miln  habes  dare  aquam 
vivam  [Joan.  iv,  1 1)?  Haec  autem  habuit  unde  non 
solum  puerum,sed  etiam  camelosadaquaret,  311 
qucB  non  solum  justos  rigare  consuevit,  sed  etiam 
injustos  implere.  Ideo  accepit  inaures  aureas  et 
virias  (70)  quas  misit  Abraham,  tanquam  meri- 
torum  suorum  praemia. 

89.  Forlasse  audientes  hac,  filia;,  quae  ad  gra- 
tiam  Domini  tenditis,  et  vos  provocemini  ut  haLea- 
tis  inaurcs  et  virias,  et  dicatis  :  Quomodo  prohibes 
hoc,  episcope,  ut  habeimus  quod  Rebecca  accepit 
pro  munere,  ethortaris  ut  similes  simus  Rebecca;? 
Sed  non  has  inaures  Rebecca  habehat  et  virias, 
quas  lites  in  Ecclesia  serere  solent,  qu«  labuntur 
frequenter  :  alias  inaures  habebat,  quas  utinam 
vos  habeatis  '.  Alias  virias.Inaures  Rcbecca;  pii  au- 
ditus  insignia,  et  viriae  Rebeccae  ornamenta  facto- 
rum  sunt.  Has  inaures  habebat,  qus  non  gravarent 
aurem,  sed  demulcerent:  has  virias,  quae  manum 
non  maleriali  auro  onerarent,  sed  spiritali  actu 
levarent.  Ideo  el  fratri  et  parentibus  in  hoc  placuH 
ornatu.  Et  tu  sume  inaures  quas  tibi  .\braham  re- 
liquit :  sume  quas  transmisit  virias.  .\\iA\  verba 
Domini  Dei  tui,  sicut  ipse  audiebat:  exsequerc 
jussa,  sicut  ipse  propera\it  implere  (71). 

90.  Pulcherrimus  autem  locus  ad  instruendos 
eos  quibus  aliquid    injungitur,    quod    non   prius 

(67)  Cunclae  edit.,  copulx  jus.  Cuncli  mss., 
copula  ejus.  Attamen  ita  scribitur  in  Corb.  ut 
utrumque  pene  ex  aequo  legi  possit. 

(68)  Rom.  edit.  sola,  reliquit  hydriim  mutier. 
Reliquit,  unde  non  liabuit,  quo  adus  suos,  etc. 
Verumtameni  evidons  est  virum  sanctum  non  indi- 
care  il!a  Scriptura;  verba,  fieliquil  crgo hydriam,  elc, 
sed  potius  ista.  Domine,  ncque  in  quo  liaurius, 
habcs,  legisse  auiem  ipsorum  loco.  Domine,  neque 
in  qwj  hiwri.im.  hiihco.  Qnod  tamen  inBibliis  nullis 
reperire  esi. 

(69'  Mss.  Coib.,  Lontr..  Colb.,  Maz.  et  prima 
manu  Torn.,  volenti  stbi  potum  dare  uquam  vivam. 
Uxc  autem,  elc.  Forte  non    male,    si  post    aquam 


A  maudiicavi!  puer  .\brahs  appositum  sibipanem, 
quam  mandatum  Domini  exsequeretur.  Quo  impe- 
trato,  vasa  aurea  e(  argentea  et  vestem  dedit  Rebec- 
cae.  Ubi  sponsata  est  Ecclesia,  accepit  vasa  aurea 
et  argentea  ,in  quibus  esset  thesaurus  fidei ;  sunt 
etenim  vasa  in  honorem,  sunt  et  in  contumeliam. 
Quae  sint  ea  vasa  audi :  Habemus  thesaurum  in 
vasis  /ictilibus  {II  Cor.  iv,  7).  Vasa  fictilia  corpora 
nosfra  sunt  :  fides  nostrathesaurusest.  Et  fortasse 
jam  etiam  ipsa  corpori  nostra  qnae  thesaurum 
istum  habent,  aurea  sunt  quia  sunt  plena  pruden- 
tiae  :  et  argentea  vasa  suat,  qus  videntur  manda- 
ti  coeleslis  alloquiis  rclulgere.  Honoranturautemet 
parentes  muneribus  (32,  q.  2,  c.  Uonoranlur). 

91.  Gonsulitur  puella  non  de  sponsalibus  ;    nam 
T.  illa  judicium  exspectat  parentum,  non  est   enim 

virginalis  pudoris  eligere  maritum  :  sed  jam 
desponsata  viro  de  profectionis  consulitur  die.  Nec 
immerito  dilationem  non  attulit ;  jure  etenim 
properare  debuit  ad  maritum.  Unde  illud  Euripi- 
deum  quod  mirantur  plerique,  unde  Iranslalumsit 
manifestum  est.  Ait  enim  in  persona  mulieris,qute 
tamen  maritum  volebat  rclinquere,  el  ad  alias  pe- 
tebatur  nuptias: 

NuiJL'Je'JJidtTti)V  (l^V  TWV  £u.(ijv  TaTT.p  fjio; 

Mspiuvav  e^£i,  x"  oux  ^auv  xcJvtiv  Tio=. 
(Enrupides  in  Andromachn. 

312  Hoc  est,  Sponsalium  quidem  meorum  pater 
meus  curam  subibit :  hoc  enim  non  est  ineum. 
Ergo  quod  et  ipsi  phUosophi  mirati  sunt  servale, 
virgines.  Sed  etiam,  mulieres,  si  qua  (72),  amisso 
C  cito  marito,  adolescentula  laqueum  infirmitatis 
sua;  timet  incidere,  ut  si  vult  nubere,  nubat  tan- 
tum  in  Domino,  ut  electionem  mariti  parentibus 
deferat  I  ne  appetentiae  procacioris  aestimetur,  si 
ipsa  de  nuptiis  suis  electionem  sibi  vindicet.  Ex- 
petita  magis  debet  videri  a  viro,  quam  ipsa  virum 
expetisse.  Verecundiam  praemittat,  antequam  nu- 
bat,  quod  ipsum  conjugium  plus  commcndet  vere- 
cundia.  Scd  illi  verba  imitantur,  opera  imilari 
nequeunt. 

92.  Inesse  quoque  in  eo  pr.Teoiarum  Ecclesiie 
mysterium  liquct,  eo  quod  nemo  ausus  sit  cam 
ante  Christum  vocare  :  soli  enim  Christo  h?i;c  cral 
vocandarum  nationum  reposita  praerogativa.  Vocata 
autem  non  fecit  moram,  et  ideo  acceptior  Domino; 

n  quia  populus  Judffiorum  qui  erat  ad  ccenam   voca- 

vivam,  mente  suppleamus  quod  supra  exprimitur, 
nempe,  hydriam  non  /labeo,  quod  sane  aptius 
quadrat  cum  sequentibus. 

(70)  Virix  idem  significant  atque  annuli,  ut  ex 
sequentibus  colligere  est. 

(71  Post  vocem  implere,  Roin.  edit.  intrus  . 
sequentia  ;  Inquit  cnim,  et  apposuit  illis  panes  ad 
comedendum,  qui  dixit :  .Yo?i  comedam  doncc  loquar 
ego  verba  mea. 

(72)  Ita  mss.  Edit.  autem,  mulier  etiam,  qux.... 
Et  post  tria  verba  ubi  esdem  edit.  cuiu  prxcipuis 
mss.,  laqueum  infirmitatts  siuv  timet  ir,cidcre,  trcs 
mss.  legunt,  infirmitati  siue  timet  injicere. 


I 


477 


DE  ABRAHAM  LIB.  II. 


478 


tus,  dignus  non  fuit   venire  :    ccngregatio    autem 
gentium  simul  ut  arcessiri  se  vidit,  oecurrit. 

93.  Denique  ut  scias  non  sine  mysterio  esse.cum 
vehcrelur  camelo,  veniebat  ad  sponsuni ;  eo  quod 
populus  nationum  belluina  quadam  horridus  me- 
ritorum  deformitatc,  qui  formaj  sua:  nullum  habe- 
ret  dccorem,  fidem  esse  atque  consensum  Eccle- 
sia;  recepturus.  Nec  illud  otiosum  (30,  q.  5,  cap. 
Nec  illwl),  quod  cum  veniret  Rebecca,  vidit  Isaac 
deambulantcm  ;  et  cum  interrogasset  quis  esset, 
cognito  quod  ipse  esset  cui  duceretur  uxor, 
descendit,  et  caput  suum  obnubere  ccepit,  doccns 
verecundiam  nuptiis  praeire  debere :  inde  enim  et 
nuptiae,  dicta;,  quod  pudoris  gratia  puelU-e  se  ob- 
nuberent.  Discite  ergo,  virgines,  quemadmodum 
servetis  verecundiam,  nec  intecto  capite  prodeatis 

(721  Vet.  edit.,  ntm  lefiuntur,  ait  Joannes  evan- 
gelista,  acquirunl  Ckristo  aniniam.  At  cum  advertis- 
sent  Rom.  editores  commodum  sensum  hinc  elici 
non  posse,  locum  emendaverunt  in  hanc  formara  : 


A  ante  extraneos,  cum  Rebecca  jam  desponsata  de- 
signatum  raaritum  aperto  capite  non  putaverit 
videndum. 

9i.  Quis  ille  est  servulus  qui  providit  has  nu- 
ptias?  Unus  utiquc  de  apostolis,  et  ille  maxime 
qui  ait:  Viri  fratrcs,  vos  sciiis  quia  a  diebus  antiquis 
in  nobi$  Deus  elegit  ex  ore  mco  audire  nationes  ver- 
l>iim  EvwjcUi  [Acl.  xv,  7).  Vel  ille  qui  doctor  ap- 
pellatus  est  gentium  (/  Tim.  ii,  7).  Ipsi  enira  cum 
legunlur,  aut  Joannes  evangelista,  acquirunt  Chri- 
sto  animam  (72;,  utcredat  quae  ante  nou  crcdidit : 
et  cupientibus  Chistum  videre,  sennonibus  de- 
monstrant  suis.  !taque  Abraham,  celebratis  filii 
nuptiis,  longa;va  aetate  et  bona  seneelute  comple- 
vit  dies  [Gen.  xxv,  8). 


B 


Cum  audiuntnr,  acquirunl  Christo  animam...  et  cu- 
picntittus  Cliristumvidere,  ttt  ait  loannes  Evangelista, 
sermonihus,  elc.  Nostram  vero  lectionein  niagno 
conscnsu  pra;ferunt  mss. 


LlBiai  SECUNDUS. 


CAPUT  PRIMUM. 

Post  expositum  moralem   sensum,    ad  profundiorem 

seu  allcgorirnm  transil:  et  quemadmodum  animj; 

prxcipiatur  ut  c.reat  dc  terra  sua  et  de  coijnalio- 

ne  stta  ;  nec  non  a  quibus  ad  perfeclam  jturgatio- 

nem  recedendum  sit,  explicat.  Denii/ue  p>-omissam 

.Xbralwe  postcrilalem  relerl.  C 

].  Moralem  quidem  locum  prosecuti  sumus,  qua 

potuiinus  inlellectus  simplicitate  ;    ul  qui   legunl, 

morum  possiiil  sibi  liaurire  uiagisleria  :    scd    quia 

ex  utraque  parte  acuta  est  acies  gladii,  ex  utraque 

partepra3liaris;siaiiliterverbuinDei,quodcstacutius 

omni  giadio  acutissimo,  penetransusquoaddivisio- 

nem  animae,  quocunque  converteris,  paratuminve- 

nies  et  opportunum,  ul  auimani  legentis  perlranseal 

ad  revelandum  propheticarum  Scripturarum  aenig- 

mata.  Unde  non  absurdum  reor  referre  ad  altiora 

sonsum,  et  per  historiam  diversarum  personarum, 

virtutis  forma;  quemdam    processum    esplicare; 

maxime  cum.jam  in  Adam  intellectus  profundioris 

exordia  degustaveriniusjD(;/)(/rrtf//.w,  cap.  2)  .4dam 

eleiiim  menlein  dixvmus,  Evam  sensum  csse  signi-  n 

licaviinus,  serpcnlis  specie  delectationcm  expres- 

simus  ;  sed  ibi  de  summa  bealitudine,  et  quadam 

naturali  virtutum    amoinitate  per  circumscriptio- 

nem  sensus(73j,  eldelectationis  illecebram,renuxus 

ad  culpam  (7'i)  esl  :  hic  autem   profectuni   mcntis 

speculari  datur.  Ilocenim  legislator  provide  egit, 

ul  queinadniodum    lapsiim   mentis   demoiistravit, 

iit  illas  orroris  c.ivcremus  semitas,  ita  efiam   pro- 

(73)  EdiU  lloiii.,  per  circwiivcnliunem  sensus. 

(74)  Mss.  (Iiio,  de/lcxus  ad  culpam  esl. 

(75)  AbrahiE  noinen  viilelur  Ambrosius  deduxis- 
se  a  vocu  Abraii,  qua  Iruiisilus  signiliciilur :  aul 
potius  rcspoxisse  11(1  cap.  l'i,  n.  13,  ubi  secundum 


cessum  mentis  et  quemdam  supenorem  reditum 
significaret,  ut  quemadmodum  infracfa  mens 
reformare  se  possit,  cognosceremus.  Purgaverat 
enini  tcrram  Dominus  diluvii  infusione,  laverat 
hum.in.-c  colluvionem  fragilitatis :  sed  non  satis 
erat  ad  virtutis  profectum,  nisi  ut  instruerelur 
homo  quemadmodum  se  regeret  el  gubernarct, 
Abraham  mcnlis  loco  inducilur.  Deniquc  Abra- 
bam  transitus  dicilur  (75).  Ergo  iit  mens  qua;  in 
Adum  lotain  sc  delectationi  et  illei-ebris  corporali- 
bus  desideral,  in  formam  virtutis  speciemque  Iraus- 
iret,  vir  sapiens  nobis  ad  imitandum  propositus 
est.Denique  Abraham  secuudum  Hebraeos,  secun- 
dum  Latinos  pater  dictus  est,  eo  quod  mens  pater- 
na  quadam  auctoritate,  ccnsione  (7o)  et  snllicitu- 
dine  toluni  gubernei  hominem. 

2.  lliec  ergo  raens  erat  in  Charra,  id  est  in 
cavernis,  obnoxia  variis  passionibus.  Ideuq.ic  314 
dicitur  ei  :  Exi  de  terra  lua  iCen.  xii,  I;,  id  est, 
de  corpure  tuo.  Exivit  de  hac  terra  il!e.  eujus  con- 
versatio  iu  ctvlis  est.  Et  de  coijnulionc,  inquil,  lua 
(//ii(/.)  Cognatisunf  anim,i;  nostr.i;  corporis  sensiis. 
Uividiturenim  in  duo  aniraa  nostra:  in  id  quod 
est  rationabile,  et  in  id  quod  est  irrutionabilo. 
In  se  aiiteiii  quod  est  irrafionabile.  scnsus 
sunt  :  ergo  cognati  suiif  parfis  rafinneibilis,  boc 
cst  menlis.  El  de  dumo  tua,  in<iiiif,  c.ci  Jl>id.).  Do- 
minus  niputi«  prolalivum  esl  verhum  (77).  Siruf 
eniin  p.ifurfamilias  habitat  in  domo  su.i,  cl  in  po- 

L.\.\  Abraham  tiansilor  dicilur.  Vide  Nobilium  iii 
euind(;m  locuiii. 

i7ti.  Censione,  id  cst,  crnsnra  nc  iuodur«liono. 

(77;  Omncs  cdit.,  prolalum  cstJifrhum.  Mss.  oiii- 
ncs  Callicani,  pr.dativum  cst   vcrfiiim.  Idcm   aulem 


479 


S.  AMBIIOSII 


480 


teslate  hnbct  quemadmodum  regat  domum  Fuam  :  A 
ita  etiam  mens  in  sernonibus  nostris  habitat,  et 
gubernat  verba  nostra,  et  vis  ejus  ac  disciplina  in 
sermone  ebicet.  Ut  bonus  pat.erfamilias  a  primo 
vestibulo  domus  .Tstimatur,  ita  etiam  de  sermoni- 
bus  nostris  mens  nostra  perpenditur.  Denique 
etiam  moduhs  vocis  pulsal  et  revocat  (78). 

3.  Ergo  qui  vult  perfectam  purgationem  conse- 
qui,  disjungat  se  ab  bis  Lribiis,  a  eorporo,  a  sensi- 
bus  rorporalibiis,  a  voce,  in  quibus  sunt  omnes 
corpni-is  passioues  et  circumscriplionrs  sensuum, 
quibus  deripirauretilludimur.In  nullt  enirahorum 
trium  bonum.Non  in  carne,  quaravis  Epicuri  scho- 
la,  plcriquo  eliam  voluptuarii  disrumpantur  lau- 
dantes  corporis  delectationem  (79)  -,  neque  in  sen- 
sibus,  qui  sa^pe  ludunlur;  neque  in  sono  vocis,  |, 
qua;falsis  plerumciue  animam  demulcet  cantibus, 
est  perfectum  bonum,  h«c  enim  corruptihilia : 
quod  autem  vere  bonura,  hoc  incorruplibilc.  Ma- 
nifesta  (80)  antem  fides.  IVIortuo  etenim  homine, 
caro  corrumpitur,  sfnsus  pereunt,  vox  amittitur, 
remanet  mens  imniortalis,  incorpoream  vitam  re- 
cipiens.  tlnde  in  alteram  terram  vocalur  plenam 
beatilndine,  ubi  non  falsa  pro  veris,  sicut  in  hac 
vita,  sed  vivara  rerum  cernat  substanlam  ;  eo 
quod  excussa  corporis,  et  sensuum,  et  vocis  nebu- 
losa  quadam  imagine,  corruptibilom  caliginem 
deponat,  ct  revelata  facie  beatas  vit;e  gratiam  lus- 
tret  nbtutu. 

A.  Beneilimm,  ^nqml,  te.  et  faciam  te  in  gentem 
magnam  {Gen.  x'i,  2).  [mmortalitatem  spondet, 
cum  genus  promittit.  Genus  enim  iraraortale  vide-  C 
tur  esse,  person.-c  morlales  sunt  singuloruni,  ut 
hominura,  ul  equorum,  ut  apum.  De  quibus  ait 
quidem  : 

At  genus  iruniortale  maunt. 

(Virg.  1.  IV  Oeorg.) 

Tamen  multo  illud  melius  quod  gentom  ma- 
gnara  dixit  Ecclcsi.-B  perpcfuani  posteritatem. 
et  generationera  illara  supernam,  quK  vere  magna 
est,  ut   pcccato  moriamur    Deo  rcnascimur  (81). 


3S5  C.\PUT  II. 

PoH  Aljrahami   e.xilum,    Deus  illi   tanijuiun    amico 
loquiiur.  Idem  nohis  propjnitur   ad   imiiandum  ; 

significat  prolalivurn  atcjue  cxtensiviim.  ^'ox  enim  D 
domux,  a  simplici   signilicatione    ad    llguratam    ct 
metaphoricam  exicndilur. 

(78)  Elit.,  moduluii'  vocis  pulsa!  el  rcvoral.  lidem 
mss.,  modnlit  voci.';  e!c.,  ubi  subintellige  passio- 
ncs,  corpus  ac  sens  is  corporeos,  qiiE  supra  me- 
morata  sunt,  quajque  modulis  vosis  excitari  ac 
miligari  ne:.;o  non  experitur. 

(70  Edit.  Am.,  F-r-!..  Gill.,  landis  ccrporis  drlc- 
ctalionc.  Rom.  vocem  laudif  prretermittit.  Nos  om- 
nium  mss.  auctoritati  credendum  putavimus. 

(80)  Ita  inss.  supra  cit.iti,  pr;eter  Corb.,  in  qiio 
decrai  -rivHlnis,  est,  quod  recentiori  manu  addi- 
tum  esl.  t^dit.  vcro.  dr^nulcet  caniibns,  cst  perfcc- 
tnm  lionwn  hoc  incorr'i  iHhile,  Mnnifcsta,  etc. 

(81)  Ita  mss.  Gorb.,    Long.,   Colb.    el    Maz.  Sed 


!/'  jneis  nostra  ejus  exemplo  reformetur.  Quare 
Lot  cum  illo  eqressus ;  qiiidve  sexaijesirno  anno 
sirjnilicelur.  Quo  landem  paclo  sapiens  animam 
suam  jiossideal. 

5.  E.riit  .Miraliam  qucmadmodum  lnculus  cst  ei 
Domintis  (Gen.  xii,  4).  Hinc  ferunt  gentiles  septrm 
Sapient'im  sententiam  :  Sequere  Deum,  quasi  in- 
ventuni  suum  ;  cum  longe  anterior,  non  dico, 
Abraham,  sed  Moyses  fuerit  per  quem  lex  dataest, 
dicens :  Post  llominum  Dcum  tunm  amljuiabis 
[Dcut.  XIII,  4).  Exivitergo  Abraham  in  quo  non  tam 
perfoctio  ejus  (82),  quam  aninw!  ejus  devotio,  et 
raentis  libertas  exivit  de  corporis  vinciilis,  do  ille- 
cebris  delectationis.  Denique  sir  habes  :  Fxivit 
Abraham  quemadmodum  locutus  est  illi  Deus.  Su- 
pra  habes,  E.ri,  dixisse  Deuna  (Gen.  xii,  1),  in 
quo  apertura  iraperiura  jubentis  expressum:  hic 
habes,  quemadmodum  locutus  est  illi  Deus.  Quasi 
quidam  confabulationis  atfectus  comprehenditur  ; 
orania  enim  fecit  quae  statuta  sunt.  Ante  factum 
igitur  Peus  dicit  quasi  obnoxio,  post  factum  lo- 
quitur  quasi  araico.  Amicus  est  enim  Deo,  qui  fa- 
cit  quffi  impcrata  sunt.  Unde  et  in  Evangelio  suo 
dicit  Dominus  Jesus  :  Vos  amic.i  m?i  estis,  si  feceri- 
lis  qux  ego  prcecipio  vobis.  Jam  non  dico  vos  servos 
{Joan.  XV,  14,  1.5).  Sed,  ut  dixi,  processus  viri 
sapientis  propositus  est  nobis  ad  imitandum,  scri- 
ptus  est  ad  experimentum,  non  perfectio.  Adhuc 
enim  reformat  se  raens  in  Abraham,  quae  in  homi- 
ne  primo  lapsa  est.  Et  ideo  per  gradus  et  incre- 
menta  se  colligit. 

Unde  et  addidit :  Et  e.vivit  cuni  eo  Lot  {Gcn.  xii, 
4).  hoc  est,  declinatio.  Id  enim  nominis  significat 
interpretatio,  eo  quod,  ut  viantcs  incognitam  car- 
pentes  viam,  seraitis  aliquibus  s.^epe  falluntur,  ut 
directo  dellectant  tramite,  et  tamen  si  prudentes 
sunt,  non  deviant,  sed  cunctabundi  licet,  regionis 
ipsius  contuitu  viam  colligunt  :  ila  et  Abraham 
nutabundus  i'S3)  quidem,  tamen  tramitem  veri 
sequebatur.  Duccbatur  plerumque  falsa  specie  bo- 
norura,  sed  non  penitus  inclinabatur.  Perfecti  est 
enira  non  deflectere,  prudentis  non  penitus  decli- 
nare.  Solus  autem  ille  nunquam  deflectit,  de  quo 
scriptumest :  Ecce  Virgo  in  utero  accipiet,  et  parict 
filium,  et  vocabis  nomen  ejus  Emmanuel :  hutyrum 
et  mel    manducabil,    priusquam  sciat    aut   profcrat 

Valc.  et  cdit.  .Vm.  el  GilL.  ct  peccalo  moriamur, 
7dco  rcnascamur.  Era.,  ut  peccato  moriamur  cl  Dco 
rcna.sramur.  Rom.  demum  ac  ms.  Torn.,  Ilaque 
pcccato  moriamur,  Dco  reniscainur.  Atqui  videtur 
hic  nonnibil  aut  omissura  csse  aut  corruptura,  aut 
ctiara  forte  transpositum.  Confer  qu.-c  hoc  loco 
dicit  de  generis  immortalitale  cum  hujus  ipsius 
libri  cap.  ultirno,  ct  cognationem  non  miniraam 
aniraadvertes. 

(.82)  Mss.  Corb.  et  alii  tros  cum  edit.  Ei-a.  ao 
C>i\\. ,  profectio  ;  Am.  provectio  ;  Cod.  Long.,  Maz. 
et  edit.  Rom.,  pcrftctio.  Sed  hanc  diver-silatera 
non  aliunde  ortara  esse  pulavci'imu?.quam  e  primie 
syllabE  abbreviatione,  quara  alii  alio  modo  inter- 
pr-etati  sunt. 

(83)  Mss.  Corb.,  Colb.  et  Maz.,  mutabundus. 


1 


i 


481 


DE  ABKAIIAM  LJB.  II. 


482 


mala,  eligal  honum;  quoniam  priusqua  n  sciul  \ 
puer  bonuni  aut  malum,  non  crcdet  maliliie,  ut 
eligal  quod  bonum  est  (Isa.  vii,  (4,  15).  Hoc  Abra- 
ham  faccrc  non  potcrat,  ut  prius  bona  eligcret, 
quam  mala  scirct.  Sed  prasceptis  inliacrebat  coele- 
stibus,  ne  dcclinaret  a  vcro.  Ideo  etiam  septua- 
ginta  et  (luinqiie  annorum  doscribitur  exisse  dc 
Charra  (Gen.  xii,  4),  quod  septuagesimo  perfecto 
remissionis  numero  sensus  is  sit  qui  possit  infle- 
cti  (84).  31G  Delectaliones  cnim  horum  sensuum 
faciunt,  ut  non  semper  erecta  sit  mens  nostra, 
sed  aliiiuando  sc  inflectat;  ut  non  inlra  cavernas 
corporis,  sed  se  intra  latibiila  voluptatis  abscon- 
dat. 

7.  Trinen  etiam  in  bis  cuniniiis  positus  ita 
evasit,  ut  sumercl  uxnrem  suam,  el  nepotem,  et  j, 
omnem  animam  qunscunqiie  possederat  in  Ghar- 
ram.  Prudentes  enim  et  oontinontes  virtutis  atque 
animas  poasessorps  sunt.decorem  morum  mansue- 
torum  eligentes.  Qui  autem  amatores  corporis 
sunt,  delecfationibus  e.jus  irretiuntur,  quia  irra- 
tionabilium  in  corporis  habitudine  omnis  virfus 
est,  ralionabilium  autcm  in  virtutibus  anima;  ac 
disciplinis.  Propteiea  scriplum  est  {Ibid.  b>,  quia 
possidebat  aniniam  ^85;  suani,  tanquam  liberam 
rcgens,  et  nulii  servituti  obnoxiam.  Iloc  ergo 
habet  intenlio  doctoris,  eo  quod  etiam  in  iilis 
diverticulis  et  aiitractibus  constitutus,  vcl  adhuc 
;cvi  recentioris,vel  noiulum  perfcctionis  disciplinffi, 
vel  loci  patenlis  ad  vitia  habitavit  non  ita  infle- 
xus  ^80)  ad  culpam,  ul  demigrare  non  posset.  De- 
nique  menlem  suam  al)  illa  lubrica  possessione  de-  C 
fendit  et  transtulit. 

C.APUT  Ili. 

Peramhidat  .ihraham  u^f/ue  ad  Si/eliem,  qux  vox 
excrcilationem  dcnolat.  lui  Deum  t/urm  dum  csset 
Ckaldxus  vidcre  non  polucral,  cernii  :  cui  aram 
(juidem  exstruil,  .sc!  i:nu  sacrifirat:  el  qua  i!c  caii- 
.'a.  Itcrum  lnmrt'  cxcituta  ara,  nnincn  Domini  invo- 
cat. 

8.  Et  pcramhuhivil,    inquit,    .\hraham    usquc   ad 


lncwn  Sijcliem,  ad  qucrcum  altqm  {Gci.  \n,  0;. 
Nnnie  vidcntur  scpnrflua  cssc,  nisi  rationem  rc- 
quiias,  cum  et  altitudineD)  quercus  non  pra;tcr- 
miserit?  Sed  ubi  ralio  est,  nihil  superfluum. 
Sychem  enim  vcl  huinerus,  vel  cervix  sipnilicatur, 
quod  cst  laboris  et  exercitntinnis  indicium.  fnde 
el  .lacobi  vir  cxercifatiis  (i!in  sun  Josoph  eam  pra;- 
cipuam  dcdit.  Ergo  quia  ne^jue  suie  dole  naturaj 
cxercitatio  ipsa  per  se  perfertionem  conferre  po- 
test,  et  natura;  gralia  dest'luitiir,  s^i  desit  oxcrcita- 
tio  (enim  ingcnio.si  adininicuMim  di!ipentia\ 
inducitur  is  vir  ad  cujus  iir.ilalioncm  formaris,  ad 
natiir.-E  gratiam  adjuncta  cxr-rrilat-one,  ita  funda- 
tior  et  excelsior  factus,ut  usquc  ad  quercum  altam 
pcrtransiret.  Qu.-g  arbor  ut  alta.  ita  etiam  robusta, 
indicio  cst  iion  facilo  animam  sancti  Abrahaj 
s.TCuli  hujus  procellis  es-se  curvatam,  sed  man- 
sisse  sublimein;  ut  se  a  torrenis  (87)  inquisi- 
tionibus  ad  allitiidinpm  divin.r  cognitionis  eleva- 
r.H. 

y.  Dcnique  continuo  iippnuiit  illi  Deus  (Gen. 
XII,  7).  Nusquam  superius  liabes  quod  visus  esset 
illi  Deu.s.  Undc  liquet  eo  re!'eic-ndum,  quia  quam- 
diu  Chaldauis  fuil,  hoc  esl,  nun  solum  iii  rcgione, 
?ed  eliam  in  opinione  Ghald;coruui,  n.m  potcrat 
Deuiu  vidcre  qucm  intra  mundum  qu;erebat.Ghal- 
dffii  cnim  mundum  superiorem  Dcum  dicunt,  217 
ct  ctiam  sticaruni  doiiio,  ct  stcllarum  cursu  ferri 
asserunt  ea  qua;  terrena  suiit  (88),  et  qiiodain 
vinculo  coerceri.  Unde  et  dcos  stellas  appellavc- 
runf,  co  quod  cas  dominatum  quomdam  habere 
supernum  crcdant,quia  qu;i'dam  stellis  ad  terrena 
compassio  est.  Oportuit  autem  cos  aeslimare,  quia 
quod  compatitur,  non  impcratorium  jus  nec  do- 
minatum,  quasi  Deus,possit  haber-i  in  cis  quorum 
a-grescit  comp;issiofic;  cum  sit  et  ipse  mortalis  et 
corriiptibilis.  Mundu.s  quoque  cuni  sic  factus, 
utique  ipse  Dcus  non  est,  sed  opcnitor  et  conditor 
ejus.  Ergo  mens  quamdiu  Chaldaicis  erroribus 
inflectitur,  non  videt  Douni,  quem  in  his  quaerit 
qu;c  videntur,  non  in  his  qu;c   non  videclur  (89)  ; 


(S'i)  Locns  obscurus  et  forte  corruptus  :  i-ui 
tamon  luccm  aliquam  alferre  potcst  Pliilu  lib. 
de  Miyr.  Abraluv,  ubi  tradit  quinario  numcro, 
quo  sensus  corpnroi  significantur,  perfectionem 
qua;  septuagcsimo  adumbratur,  inflecti  ac  debili- 
'.ari. 

(8.5)  Gum  hoc  in  Scriptura  nusquam  rcperia- 
tur,  verisimile  est  allusi^se  S.  Ambrosium  ad 
Gen.  XII,  .5,  ubi  ex  superioribus  intclliginius 
euni  legisse,  el  omnem  animam  quum  possidc- 
bal. 

(86)  Edit.,  Incuin  palcnlcm  ad  vitia,  non  csl  ila  in- 
ftcxus,  etc.  Melius  mss,,  vcl  locis  putenlis,  etc. 

(87)  Sic  mss.  sex.  .\t  cunctaj  cdit.,  ut  se  srtcr- 
nis. 

(88)  Ilom.,  cdit.  sola,  et  crralicarum  niotu  .Ueila- 
rum,  cl  fixarnm  cursu  rcgi.Quivn  quidem  leclionem 
facile  crcilidcrimus  couciiinatam  fuissc  ex  istis 
libris  Philonis  dc  A!n-ahamo  verbis  :  KaTi  te  tj; 
^^io'j  xaf  ^sXtiV^i;  "**'.  "^*^'*  5a).wv  ■::).2'/t,T(ov  vcat 
fliit),!  ^wv    zepwioou; t6v    xor7|jiov    «'JTiv  Crrtafiov 

iCvx:  Ocov.  Verum  licct  Ambrosium  ad  islum  locum 
respexisse  non  eamus  inficias,  non  possumus  ta- 


mcn  ab  omniuus  scriptis  alquc  cditis  cuiiicibus 
discedcrc.  liuruin  cuiiii  qualuur  optiiua;  notui  ha;c 
pr;i;fcruiit,  ut  ctiam  slicarum  domus.  .Mii  cuin  an- 
liquis  cdit.  .  .  .  sticarum  domo.  Et  his  in  loco  tam 
diflicili  visuin  csl  adhicrcndiim  :  ma.v.ime  cum 
satis  verisimilc  sit  non  insolilum  librariorum  essc 
D  peccutum  :  S.  vcro  doctui-em  primuni  Gnccis  cba- 
racleribus  cxar.isse,  trzv.yiiuiv  ojiojitii,  id  est  pla- 
netarum  cursu  ;  (ttoi/eiov  enim  pro  sulo  ac  luna 
sumi  enidilissimus  Giingius  in  Gloss.  mcd.  lat., 
ad  vcrbuiii  clcmcntum,  docet.  Nec  fortc  ubsurduui 
fucrit  eamdom  voccin  pro  relii|iiis  etiain  planetis 
U8uruarc;ut  icquc  patcat  ac  t'/t'mcH/i(m,  quo  vo- 
cabuln  eosdcm  planetas  signilicnri  laudaUis  Can- 
gius  auctor  cst,  quem  consulc.  Scd  si  lubcat  dic- 
lionem  domus.  vel  domo,  rctiiiore,  id  oliam  liccbil 
sensu  niliil  iiiutato,  cuai  plancloniin  domus  sit  ua- 
trologis  u.sitata  locutio.  Coiifer  huuc  luciiiii  cuni 
lib.  Ile.vaem.,  cap.  4. 

(H!))  Itu  (|uatiior  mss.  mclinrls  notfr.  Alii  vi>ro  cl 
edit.,  qucin  in  his  qu:e  videmur,  non  in  his  qute  n.n 
cidenlur,  cise  putant. 


483 


S.  AMBROSIl 


(i:uG  autcm  videntur,  temporalia  sunt;  nam 
iion  vidontur  ceterna.  Sed  non  tempni^alis  Deus; 
non  igitur  videfur.  Non  ergo  mens  ea  videt  Deum, 
qu;G  disciplinam  Chaldseorum  sequitur.  Unde  nec 
Abraham  primum  videbat.  (Juomodo  autem  iiotc- 
rat  videre  eum,  supra  quem  altenim  esse  arbitra- 
batur?  Ubi  vero  ad  aliam  demigravit  non  regio- 
nem,  sed  vcram  rfcIig'onem  paralam  humilitali, 
hne  enim  significat  Chanaam,  tunc  Deum  videre 
CQi^pit,  et  eum  cognoscere  esse  Deum  cujus  invisi- 
bili  virtute  ailverlit  omnia  regi  et  gubernari.  Hoc 
ergo  Scriptura  docet,  quia  Abrabam  a  stellariim 
observalione  demigrans  Deum  vidit. 

10.  Confirinatio  teslimonii  ndjungitur  {Gen.  xii, 
7);  quia  in  loco  aram  Domino  a?dilicavit  ci  qni 
sibi  apparuit.  Impressus  est  enim  typus  iste  vali-  t. 
dus  in  aniina  rjiis,  et  manifesta  fides  veritatis  : 
suppetit  enim  grato  viro  memoria,  ingrato  irrepit 
oblivio.  Illi  hsrent  a  qiiibus  adjuvatur,  isti  labun- 
tur  omnia  qua?  conferuntur.  Slatuit  autcm  aram, 
sed  non  sacrificavit.  Possrt  inovcre,  nisi  meminis- 
ses  processns  mentis  Inijus,  Scriptiira:  serie 
servari.  Et  ideo  spcctabat  a  Dro  genns  discere 
sacrificandi.  Advertehat  enim  irrationabilis  ani- 
mantiset  rautu.Tpccudis  ac  sacrificinm  dignum  di- 
vino  cultu  hostiam  non  videri.  Nonduin  in  fsaac 
typum  cognoverat  passionis  fiiturffi,  noinlnm 
Melchisedech  dcderat  ei  henodictionis  gratiam,  ut 
ita  cognosceret. 

11.  rteressit,  inquit,  inde  in  monlem,  conlra  Orien- 
lcm  Belhcl  (Ibid.  8).  Incrementum  devotionis  nion 


qiKc  A.  i'.!"^  illuminatione  jucunditatem  acquirat  sibi. 
Sicut  enim  nculi  pascuntur  primo  diei  lumine  : 
i(a  etiam  mcns  nostra  alifur  invcntis  sapientiiC,  et 
quibusdam  ejus  rndiis  videfur  splendescere.  Visi- 
bilis  enim  solis  radiis  terra;  vaporantur;  invisibi- 
les  autem  radii  eordis  nostri  penetrant  interioros 
recessu^. 

12.  Ileruin  a^dificavit  aram,  ct  invocavit  in  no- 
niine  Dimini  {Gcn.  xii,  8).  Proccssus  fidci  in  Do- 
rnini  invocatione  significavif.  llnc  adjecit  supciio- 
ribus. 

CAPUT  IV. 
Abruliam  iilii  commorutuf;  es.sct  in  datcrto  quo  mcntis 
Iruiiquililiis  ndumbra/ur.  in  /Ef/yptum  qnx  tcntalio 
cst,  dcsccnilit  fame  compulsus.  Cur  ibi  Saram  soro- 
rein  appcllaverit,  non  u.vorcm.  Ilanc  diim  Plianw 
cum  objurijatione  murito  reddit,  mciilcm  continen- 
tia'  renwilianlcm  signid. 

13.  FJ  abiit  .Abraham.,  e1  dcmoratus  esl  in  dc- 
scrlo  {ibid.  9).  Tunc  probatur  mens,  quando  in 
(piodam  descrlo  est,  ubi  nulla  cupiditatum  lasci- 
via,  nulla  abundantia  pecuni.T,  nullus  sumptus 
luxuria?.  Ulinam  in  hoc  dcserto  esse  possim,  de- 
stitutus  ab  omni  incentivo  cupiditalum,  derelictus 
ab  omni  delinquendi  studio,  cxspoliatus  jactanlia 
et  tumore  !  Sed  quia  vel  Deus  nos  tcntari  patitur, 
vel  tentator  incursat,  cum  sibi  videtur  in  deserto 
mcns  esse  quieta  ab  omni  terrenarum  voluptatum 
appelentia,  in  .•Egyptum  impellitur,  ubi  compungi 
possit.  Stimulus  enim  mentis  caro  nostra  est,  et 
passiones  ejiis  compunctiones  sunt  nostr<B.  Ipsa 
est    .'Egyptus    nostra,   hoc   est    caro    nostra,   ipsa 


tis   significal  eaiinentia,  cujus   asconsio   indioium  C  est    atnictio.    In    hanc    desccndit 


esl    uberioris    proccssus.   Contra    Orientem    idoo, 

quia  prophetabat   venturum  justitiffi  Soleni ;  quod 

illic  Sapientia  pararet  sibi  domuni,  et  iiide  per 

virgincm    suum  prsdesfinaret   exortuni.    Volebat 

ergo  cogosccndorum  ,jam  mysteriorum  lumen  ac- 

cipere.  Sicut  onim  solo  mundiis,  ita  splcndore  sa- 

pientiae  tota  mens  illuminabitur.  Meritoque  posuit 

contra   Oriontem    Bethlohem    (90).    Domus    318 

enim    Dci    dicitur    Bethlchem,  in    qua    natus  est 

Christus.  Unde  ait  per  prophefam   Deus  :  Et  tn, 

Bcthlehem,  non  es  minima  inler  principes  Jtida;  c.v 

te  enim  e.viet  princcps,   qui   rcgat  populum  meum 

(Mich.  v,  2).  Non  dixit  contra  Bethlehem  sed  labcr- 

naculum    ipsuin    Belhlchem    appellavit.    Ecclesia 

enim  justorum  est   fabernaculum.  Jam  illa  quis  j)  afflictali 

non  miretur  mysteria,  quod  Betblehem  juxta  ma-      vii,  5). 

re    Galilffice    est    ab    Oriente.    Efenim    vel    anima 

quae  meretur  femplum   Dei  appellari,  vel  Kcclesia 

tunditur  saecularium   curarum   fluctibus,  sed   non 

subruitur  :  cajditur,  sed  non  labefactatur,  commo- 

tiones  fluctuum   et  insurrectiones  passionum  cor- 

poralium  facilis  premcre  ac  mitigare.  Spectatalio- 

rum  naufragia,  ipsa  iminunis   et  exsors   pcriculi, 

parata   seinper  ut  illucescat  sibi  Christus,  atque 


mens  nostra, 
quando  cogitat  qu.-c  carnalia  sunt.  Tunc  autem 
ascendit,  quando  invisibilia  desiderat.  Ideo  et 
Abraham  dicitur  dcscendisse  in  .iEgyptum,  ut 
affligeretur.  Patifur  hoc  mcns  nostra,  interdum 
separat  se  a  corpore,  secernit  ut  siiiguhiriter  agat, 
incorpuralibus  inteiidere  atque  319  adhajrere 
cupiens.  Interdum,  propter  colligationem  anims 
et  corporis,  inclinatur  ad  carnalps  voluptates  qui- 
bus  inflrma  subjicitur,  fortior  iion  teuotur.  Affli- 
ctationes  igitur  forti  viro  corona;  siint,  invalido 
infirmitates  sunt.  Undc  et  ille  non  timebat  afllicfa- 
tiones  quibus  probarctur  merito,  qui  dicit :  ?tam 
ct  cmn  venis.icmus  in  .Vacedonium,  nnllam  re- 
quiem.  hahiiit  caro  nostra  scd  in  omnibus  sumns 
fnris    puqn.T,    iiilici    limorcs      11    Cor. 

14.  Sed  ut  desccnderet  in  .Egyptum  fames  coe- 
git  {Gen.  xii,  10).  Excritur  enim  sa;va  mentis 
fames,  quando  appetcntia  carnis  hujus  exundat, 
et  exspectat  ea  quae  saluti  adversa  sunt.  Redigunt 
nos  in  angustias  corporis,  cum  habendi  cupiditas 
irrepit,  luxuria  suavitati  est,  cordi  jactantia. 
Tcnfaniur  omnos  (91).  Inflectitur  etiam  sobrius 
animus,  desccndit  in    .Egyptum,  hoc  est  in  affli- 


(UO)  Omnes  edit.  legunt  Uelhel;  inss.  vero  hic 
et  in  sequenlibus  nunquam  non  habont,  Bcthle- 
hem;  qucm   vocem    cs  Bethel   deducere   videlur 


.•\mbrosius. 

(91)  Ita  mss.  omnes.   Edit.  autera,  luxurise  sua- 
vitate,  et  cordis  jnctanlia  lcntantur  omnes. 


485 


DE  ABRAIIAM  LIB.  11. 


486 


flionem  corporis.    Sic   tamen    de^cpndit,  nl  fjnnsi  ^  .PAwpacram  mihi  uxorem.    El  nunc   rcce  inulier  lua 


advena  ad  tempus  incolere,  non  quasi  civis 
possidere  videafur  Justns  enira  dixit  :  Advena 
aum  in  terra  Iiac  (Psal.  cxviii,  19).  Et  alibi  : 
Heu  nie,  quod  inrolatus  meus  prolongatus  est  {Psal. 
cxix,  5;. 

15.  Descendcns  autem  Abraham  in  .-Egyptum, 
hoc  est  ad  feros  et  barbaros  mores,  qui  virtuti  dc- 
ferre  nescirent ;  ne  nocerent  per  invidiam,  dixit 
Sarae,  ne  sc  uxorem  ejus  diceret,  sed  sororem 
appellaret  (Gen.  xii,  (3;.  Et  hinc  grande  virtutis 
raysterium  (92),  cui  cito  invidetur.  Et  ideo  ut 
invidiam  repriraat,  humiliorem  se  praestare  debet 
Non  sibl  principatum  super  omnes  vindicet:  non 
sibi    soli   sapinntiam    quasi    praecipuam    arroget. 


nnte  le,  accipe,  et  rccurre  liinc  (Gen.  xii,  18  el  19). 
Intucamur  animo  infemperaiitera  aliquem  qui  in- 
tuitus  castitalis  gratiam,  qundam  captus  ejus  de- 
core  sequendam  putet.  DiMnde  pedissequas  ejus 
nesciens  quibus  comitata  incedit  {'.l'i),  et  stipala 
advenit,  sobrietatem  scilicet,  modesfiam  ac  vere- 
cundiam,  parcimnniam  cibi,  fngam  lasciviie,  pro- 
cacitatis,  petulanli.-c,  cantinnenfi  seriam  '6.5),  sol- 
licitam  custndiam,  subito  aut  ebrietatis  succen- 
sus  calore,  aut  ipsius  cnrnis  rpstu,  aut  occursu 
formaj  deoentioris,  neqiiaqu.im  se  tencat,  ncc  legi 
oarnis  repugnet ;  nonno  dicit  :  Putavi  rem  facilio- 
rem  castimoniam  PO(|ui  :  siiura  humeros  meos, 
supra  vires   meas   cst.  Rarus   cni    ista  jungantur. 


Haec  est  quam    sibi    Salomon    uxorera    acquisivit.  •„  Vale,    castitas.  recedn.  recede  de  linibus  seiisuum 

Uxor  enim    praecipue    est    uni    debita  (95).  Itaque       meorum.    Heourre   cito   eo  unde   huc  venisti ' 

oranes  cupiuut  tali  se  copula  dignos  videri,  ut 
doleant  aliquem  sibi  praeferri.  Quis  lantasolus  po- 
tialur  pulchritudine '?  Soror  autem  quodam  ve! 
jure  germanitatis,  vel  nomineplerisquesociatur.  Et 
ideo  verum  amatorem  suum  integrum  ab  injuria 
reservat. 

16.  Unde  videntes  eam.£gyptii,  quinon  possent 
discernerc,  nec  virtutis  formam  cognoscere,  vul- 
gari  .'Estimantes  judieio,  induxerunt  ad  tyrannum 
Ibid.  15),  hoc  est,  ad  mcntein  superbam  qua; 
pondus  sapientire  non  sustinuit,  et  ideo  afflictata 
est.  Etenim  cum  animam  improbam  virtutis  in- 
traverit  sermo,  redarguit  eam  culpae,  errorisque 
pudore    afficif,    et    prolapsionis    torquet   dolore. 


sustineo  prcEsentiain  tiiam,  atfligor  gravibus  quaj- 
stionibus,  dum  tenendam  fe  arbitror,  quam  tenere 
non  possum. 

18.  Conversus  doiiide  nd  aliquem  monitorem 
sui.  cui  studucrit  in  ejus  mentem  inducere  assue- 
tudinem  casfimoniK,  allocrnns  non  arduam  fore, 
nec  impossibilem,  sed  pluribus  sociam,  finilimam 
studiosis,  convenientcm  voluntariis  (90),  Quid 
hoc,  inquit,  fecisti  mihi  ?  Quare  non  dixisti  mihi 
quia  uxor  tuaest?  Hoc  est,  quK  non  perfunotorie, 
sed  legitimo  tenoatur  conjngio,  secum  maximam 
vehat  dotem,  qua;  iuvehal  gravia  onera  matrimo- 
nii,  et  dur.-c  fenus  conjunctionis  :  sed  dixisti 
sororem,  nullis  astrictam  legibus  et   naturffi  so- 


Namque  dum  in  quadam  sumus  delinquendi  libi-  C  ciam,  non  jure  aliquo  dolalis  census  superbam  ac 


dine,  nebulis  quibusdam  insipientioi  mens  obdu- 
citur,  et  fumo  quodam  iniquitatis  oculi  ejus  cali- 
ganfur,  ne  videat  eorura,  quas  concupiscit,  defor- 
mitatera.  Scd  cura  omnis  nebula  transierit,  et 
sapientia3fulgore  fulserit,graviatormenfaoxcercen- 
tiir  in  qiindam  male  conscii  secretarin.  Itaque 
gravinr  nn«tra  mens  judex  est  conscientiie  reatu 
et  judioio  poenitentiac.  Quod  si  vel  ajgra  per  cul- 
pam,  vel  invalida  per  inlirmifatem,  non  potuerit 
ferre  ac  perpeti  virtutis  praesenliam,  dimittit  cam, 
atque  a  se  relegat,  nec  patitur  eam  volvi  in  se,  et 
adh.orere  cogitationibus  suis.  Et  ut  inlirmiores 
oculilucem  rcfugiunt,  ita  mens  invalida  sapientiae 
fulgorem  non  sustinet.  Tales  erant  Geraseni,  820 


pofentem.  Ita(]ue  imprudcns  onerum  c.jus  cnpu- 
landam  eam  mihi  et  tenendam  putaveram,  sed 
intellexi  qiiod  pondus  sit  in  ea  et  sarcina.  Kcce 
muliorem  tiiam,  id  est,  ecce  persuasio  tua  ante 
te,  accipo  ot  recurre.  Nolo  anfo  me  sit,  nolo  in 
meis  cogitationibus.  Tolle  te  hinc  cum  tuis  consi- 
liis,  cum  tua  admonitionc,  cito  tolle,  cito  recurre, 
moras  tuas  nou  fero,  afflicfiones  sunt  mihi :  satia 
est,  quod  ante  doceptus  sum.  Et  inisit  alumnos 
suos  quibus  vagatur  plerumque  mens  intemperan- 
tior,  volvens  animo  cogifationos  luxuiia;,  ambitio- 
nis,  avaritiic,  et  diversas  illecebras  olfendens  (97) : 
ut  elirainarent,ac  longe  propellerent  caslimoniam, 
ne    recursum    faceret    in    cos    lincs  quibus  fue- 


qui  rogabant  uf  transiretde  linibus  eorum  Dominus  j)  rat   expulsa  :    quo,    secura  jam  el  arbilrii  serio- 
Jesus  {Muttli.  VIII,  34).  ris  libera,  in  peccatis  suis  redargui  non  formida- 

17.  Deniquo  et  isLe  rex  iEgypti  aitad  Abrahain  :      ret. 
ijnid   Imr  fecisti  mihif  Quare  nou  di.tisti  mihi,  quia  'A'it  C.VFUT  V. 

u.rnr   tua   est  f   sed   di.visti  quia   soror   tua  est,  el      Discedit  Abraliam  e.c  /Eijjipto   cum  .Sioyi    u.rorc    ac 


(92)  Mss.  Corb.  ac  Long.,  grande  sobrix  mentis 
myslerium. 

(93)  Ita  mss.  oranes.  Am.  autem  ac  Era,  «/ 
riVi  dcbita.  Vitio  procul  dubio  codicum  quibus  usi 
sunt:  quod  vitium  ut  Gill.  et  Rom.  edit.  omenda- 
rent,  reposucre,  esl  viro  dehitn. 

(95)  Umnes   edit.    ciim  Torn.   cod.,  qitibus  colli- 
yuta  inccdil. 
\95,i  Vct.  edit.,  cautionem  feinineam.  Rom.  cum 


quinquc  mss.,  cautwrem  [criam  Quibus  omnibus 
videtur  iiotior  Corb.,  in  quu  lcgas,  cuutioncm  sc- 
riam. 

(96)  Voluntarii  hnc  loco  dicunlur  ii  qiii  non 
coacte,  sed  sua  sponte  atque  ex  animo  ad  nliquid 
fcruntiir. 

(97)  Omnesedlt.,  illecebras  ol]'erens ;  omnca  mss,, 
oljendens. 


487 


S.  AMBRO?II 


488 


sidf.    omnihns    lioc  csl,  veris  animx  lUvitiis.  Ejus  /^ 
redilus   iii  UethA   qiiid  sicjnijiccl.  Quidvc  Lot  iinru 
et  argento  divcs  non  dicatur. 

19.  Discossit  ilaquc  Abraham  inric  hahens  sccum 
iixorum  suam  Saram  (Gen,  mii,  1),  hnc  rst,  prin- 
cipalcm,  non  sprvientom.  Ideo  et  dicitur  illi  ; 
Audi  Savuin  u.rnmn  luam  [Gen.  \xi,  12).  OU'"o  enim 
servitio  dclictoriim  se  exuit,  principatum  habct, 
non  servitutem.  Mcns  ergo  validior  principalcni 
virlutem  sccuin  hibet,  hoc  est,  imperitantem 
oorporis  scnsibus,  nou  obediontom.  Qu»  de  ^Kgyp- 
to  serum  omnia  retulit,  nihil  ibi  disciplinarum 
suarum  amisit.  Non  colorafa  est  intcmpernntia, 
insolentia,  flagitiorum  iinmndpsfia,  non  cxspoliata 
est  amictu  sedul^T  snbrielatis,  non  exiita  vcatimen- 
to  pudoris.  „ 

20.  Erat  dives  valde  iCcn.  xin,  2),  ufpnlc  cui  " 
nihil  bonorum  dcerat,  qna;  non  alieni  erat  appe- 
tens,  qu.T  nullius  indigobat,  qund  suuni  dici  vollet. 
Hoc  est  enim  esse  divitem,  hnbere  qiiod  satis  vo- 
luntati  sit.  Mcnsurnm  enim  IVugalitas  habet,  con- 
sus  non  habet,  cujns  modus  in  nrbitrio  quaerentis 
est.  Erat  aulem  dive~  peooribus,  argento  et  anro. 
Quid  sibi  hoc  vult  ?  Non  mihi  videntur  in  homine 
justo  sa;cularos  diviti.-e  laudari.  Undc  in  pecori- 
bus  corporalcs  sen.^us  intclligo,  quia  et  ipsi  irra- 
tionabiles  sunl  ;  in  argento  sermonem,  in  auro 
mentem.  Merito  divcs  ernt  Abraham,  quia  regebat 
sensus  irrationabiles.  Deniquc  et  domuit,  et  man- 
suctos  fecit,  ut  fierent  rntionabiles.  Habobal  ser-' 
monem  tidei  colore  splcndidum,  purgatiiin  spirita- 
lis  gratia  disciplin;c  :  hnbebat  mentom  plenam  C 
pruJcnti.p.  Et  ideo  aiiro  comparatur  mons  hona : 
quia  siciil  auriim  c.Eteris  pra;stat  metallis,  ita  mens 
hona  in  hainino  ca:Leris  potior  est  huinan.T  sub- 
stantia;  portionibus.  In  tribus  igitur  census  sapien- 
tis,  in  sensu,  serrnone,  mente  :  gradus  quidani 
per  ordinem  factUR,  siciil  etiam  in  Apnstolo  legi- 
mus  :  liiunel  uutem  spes,  fides  charilas,  iria  kxc, 
majnr  aulem  liis  esi  charitas  (l  Cor.  xin.  I.'-!).  Et 
mens  igitur  major  esf  ;  quia  ipsa  osl  (iu;c  rnolil 
spirilale  rrumenlum,  ut  purgationem  sensuum  ser- 
monuniquc  proteral.  Servatur  uhique  persona  sa- 
pientis  viri. 

21.  Deniquc  00  inducitur  rodiisse  Abraham  {Gen. 
xiii,   3),   hoc   est,   in    Bothel   unde    in    /Egyptum, 


cii/.lii-iiuai.  Suls  contentos  esse  finibus,  non  extulli 
divitiarum  copiis,  el.rebus  seoundum  gratiam 
voluptaluin  fluentibus,  hoc  e.sse  mentis  optima; : 
meditari  semper  principiura  etfinem,  eo  procedere 
et  inde  ingredi,  hoc  esse  honum  (98).  Bonuin 
393  aiitem  sapiontia  est.  Nemo  enim  bonus,  nisi 
uniis  Dciis.  Ab  eo  procedimus,  oroati  per  ipsum  : 
ad  eum  rovertimur,  quia  cum  Christo  esse  mullo 
inelius.  Et  nt  scia?  quia  boniim  est  congruere 
principium  et  linem,  ipse  ait  bonus  Jeaus  :  Ego  sum 
A  et  a,  prinripium  et  finis  {Apoc.  i,  8). 

2'<i.  Mons  igitur  nostra  cum  ipso  scmper  sit :  ab 
ejus  teriiplo,  ab  ejus  verbo  nunqiiam  rocedat. 
Semper  in  lectionc  Scripturarum  sit,  meditationi- 
bus,  orationibus,  ut  sermo  ejus  (99)  qui  est,  sem- 
per  operetur  in  nobis,  et  ut  quotidie  procedentes 
iii  I'>cl6siam,  vol  domesticis  incubantes  orationi- 
bus,  ah  ipso  incipinmus,  et  in  ipso  desinamus.  Ita 
totius  hic  vila;  nostrr  dies,  ot  oiirsus  diei  ab  se 
sumat  principium,  et  ipsi  desinat.  Sicut  enim  a 
principio  vitfe  credere  et  initiari  Deo.  salus  est 
^l) :  ita  perseverantia  usque  in  finem  necessaria 
est.  Est  autem  mentis  optimae  diligentia  :  ut  ver- 
bo  Dei  inlenta  nihil  faciat  irrnlionabile,  nnde 
tristitia  subeat  :  ut.jugiter  aotuum  suorum  hene 
conscia,  la:l.itiam  bonfe  servet  conscienticTe.  Quod 
enim  bonum  hoc  sine  timore  et  sine  tristitia  est, 
id  cst,  securitatis  plenum  et  gratiaa.  Possessio 
eniin  justi  gratum  esse  Deo  (2)  :  insipientium 
autem  nullus  gradus.  Ideo  Isaias,  appropinqiiante 
bono  ait :  Fugicl  dolor,  et  tris/itia,  et  gcmitus 
{Isa.  XXXV,  10(.  Joannes  quoquo  in  .Apocalypsi  : 
El  ipse,  inquit,  Deus  cumillis  erit,  cl  dclcbil  omnem 
lacrymam  de  oculis  eorum,  et  mors  non  erit  am- 
plius,  neque  iuclus,  neque  clamor,  ncque  dolor  id- 
terius  (Apoc.  xvi,  3  et  4).  In  rosurreclione  enim 
justorum  la;liliajugiscrit  etgratia,cuni  illud  hoauni 
CTperit  e.-se  cum  sanctis  suis,  quandorequiescent 
in  sinu  Abrahee,  positi  in  ejus  tabernaculo,  quod 
inter  doinum  vel  sermonem  Dei  ot  gratiam  fixum 
est :  significans  innocentiam  fidelium  agere  gra- 
tias  auctori  suo,  qui  non  habent  unde  eo-;  poeni- 
tcat  in  hoc  mundo  fuisse. 

23.  Factis  itaque  simplicibus  .^braha;  magna- 
rum  institutionum  documenta  explicantur.  Morito 
dives,    qui    etiam    disputationes    philosophorura 

desconderat,    ut   agnoscamus  qiiod    etiam  justi  in  „  divites  facit,  qui  de  ejus  actu  pr;Bcepta  forraarent 

dorno    Dei    positi,    ct   verlio    Dei  intenti  tontantur       — 


quidem   sajcuhiribus  afllictationilius,  sed  non  alie- 
nanlur   a  douio    Dei   et   a   custodia    pra;ceptoruin 

(98)  Edit.  omnes  cum  tribus  mss.,  Si  vis  con- 
lentus  esse .  . .  Iioc  sc.ias  e.^^se  mentis  .  .  .  Iwc  est 
bonum.  Sed  credibile  est  locum  ita  concinnatum 
csse  ab  aliquo  leclionis,  qiia;  in  quaLuor  antiquio- 
ribus  mss.  prxfcrlur,  sensnm  non  assequente. 
Facile  autein  illuin  esset  assecutus,  si  veibuiii 
agnoscainus,  supra  expressum,  subinteiligi  anini- 
adverlissel. 

(99)  Id  est,  serino  Dei,  quas  locutio  ex  Philone 
desurapta  est,  VJyo;  tou  '"Ovto?  :  neque  fere  us- 
quam  aliter  isDeura  vocalquam  6  "SJv;  nempe  quia 


sua. 

21.  Ejus  ergo  divitias  Scr^pfura  expresserat  : 
supererat  cognoscere  utrumnam  Lot  quoque  nepos 

hoc    nominc   se  appellari    Moysi   dixerat  ipsemet 
Deus,  Exod.  iii,  14. 

(1)  Mss.  Torn.  Valc.  atque  edit.,  et  imitari  salus 
esl ;  Maz.,  et  imilari  Deo  salus  est ;  Colb.  omittit,  et 
initiari.  Sed  veram  lectionem  Corb.  et  Long.  re- 
stitucre. 

(2)  Sic  niss,  Corb.,  Long.,  Colb,  et  Maz.  Alii 
vero,  et  cuncta;  edit.,  1'ossessio  enim  justi  gratia 
est  Deo  :  quod  hic  noii  ita  bene  apteque  quadrare 
patebit  consideranti. 


489 


m:  ABHAHAM  i.ui.  ii. 


490 


fijus,  et  ipse  ulpole  ejusdem  successionis,  dives  A. 
fuerit  :  sed  Scriptura  eum  pecoris  tantuui  abun- 
dantem  asserit.  Denique  sic  habet  :  El  Lot  qui 
simid  ambuiubat  nim  Abram,  erant  oves  et  boves, 
etc,  tabernacula  (3)  [Gen.  xiii,  5;.  Non  habcbat 
argentum,  quia  nondum  justus.  Etenim  argentum 
ignitum  lingua  justi.  Non  habebat  aurum,  quod 
habcbat  ille  qui  vidit  Chrisli  posteriora,  de  quo 
scriptum  esl  :  Et  posteriora  ejus  iti  specie  miri 
{Psal.  Lxvii,11).  Vidit  illum  Abrabam,sicut  testatus 
est  Dominus  dicens  :  Abraham  iliem  meutn  vidit,  et 
gavisus  est  {Joan.  vni,  56). Et  ideo  auri  speciem  ha- 
bere  meruit  et  possidere. 

3«S  CAPUT  V[. 

Quo  sensu  scriptum  sil  :  Et  Lot  qui  ambulabat  cum 

Abram  {Gen.  xiii,  5i,  itemqw!  :  Xon  capiebat  eos  « 

terra  [lljiit.  d.  Dc  pastoribus,  et   ri.rii  inter   eos  " 

ortu,    quam  seihirc  conatur    Abrahain.    Iilem  cum 

['rustra  Lot  retinere  tentasset,  illum  cum.  bona  ijra- 

tia  ilimittit.  De  imperilia  ac   insolenlia  Lot  in  eli- 

ijenilo;  deque  Sodnmitarum  peccatis. 

25.  Nunc  illud  nequiiquum  proelereunduni   arbi- 

tror,  quod   videtur   etiam  docliores  movissc,  qua 

ratione   sic   scriptum  sit  :   Et  Lot  qui  ambulahat 

cum  .ibram  {Gen.  xiii,  5),  quasi  alter  esset  Lot  qui 

non  ambulabat  cum  eo.secundum  quod  accepimus. 

Et  putant  pleriquc  non  solvi  qu;ostionem.  Ergo   ut 

illis  satislaciamus,  et  a  reguia  Scriptura?  non  rece- 

dainus,unam  porsonam  dicimus,duo  iiegotia,quod 

in  uno  eodemque  viro  duae  res  signiQGantur  :  nu- 

mero  unus  est,  officio  duplex.  Declinatio  enim  di- 

citur  Lot,  sicut  habet  Latina  interpretatio.  Decli- 

nat  autem   quisifue  aut  bonum  aut  malum.  Cum  C 

ergo  Lot  declinaret  malum,  hoc  est,  errorera,  lla- 

gitium,  crimen,  jungebatur  patruo  :  cum  declina- 

ret  bonum,  hoc  est,  justum  innocentem,  sanctum, 

religiosum,  sociabatur  flagitio.  Bene   ergo  dixil  : 

Et  Lol  qui  ambulabal  cum  Abram;  quia   adhuc    non 

elegerat  Sodoiaam,  non  habitabat  cum  flagitioruni 

auctoribus.Postea  enim  coepil  habitare  in  Sodouiis. 

Idcoque  quasi  a  seipso  mutalus,  velut  alter  acci- 

pilur,  non  solum  a  justo  viro,  sed  a  seipso  desci- 

scens. 

20.  Deniijue  quia  studio  jam  deflecti  cwperat  a 
palruo.  Ncii  capiebat  eos  terra  {Ibid.j  Nulla  enim 
spatia  possunt  satis  esse  discordibus  :  quietis  et 
paciliciseliam  angusta  abundant :  dissonis  moribus 
etiam  spatiosa  arctanlur.  Et  quia  a  principio  dixi  n 
(supra  c.  )  hujus  libri)  mentem  hic  formari  homi- 
nis,  (iu;c  a  principio  imperlecta  fucrat,  sed  per 
incrementa  et  gradus  quosdam  proiicit,  ideo  ait, 
Son  cupiebat  eos  terra,  c.oc  est,  una  anima  molus 
diversos  non  recipiebat  naturalitcr  sibi  repugnan- 
les.  Polest  tamen  lieri  ut  interdum  non  omnia  in 
uno  eodemquo  perfecla  sint,  possit  tamen  aliqua 
vitia  sua  opcrire,  vel   motus  suos  lemperare  :  si 


nut  plura  bona  sint  qulbus  pauciora  vilia  operiat  : 
aut  repculinam  coramotionem  consilio  maturiore 
rellectat.  Verum  si  cx  utraquc  pnrte  plura  con- 
currant  dissonaacrepugnantia,habitatiodiscrepan- 
tium  virtutum  ac  passionum  in  una  anima  solvatur 
necesssc  cst.  Figurate  ergo  animam  secundum  phy- 
siologos  terram  appellavit.  Xam  et  Salomon  ait  : 
Tanquum  lujricuitura  liomo  impntdens  (Prcv.  xxiv, 
20);  quio  si  fccuuda  sit  opimis  segetum  fruclibus, 
abricondere  potest  spinas  :  sin  vero  spina;  concnr- 
rant  aristis,  secandi  nulla  est  copia. 

(27).  Qui  igilur  paslores  sint  {Gen.  xiii,7),et  quo- 
rum  animantium,  et  qua3  rixa  inter  pastores  Abra- 
hffi  et  inter  pastores  Lot  considcreraus.  Postores 
sunt  magistri  gregum,  vel  diligenles  et  sobrii, 
non  sinentes  agrorum  culta  obteri  pedis  vestigio, 
atque  aduri  sentibus  :  vel  negligentes  et  romissi, 
qui  non  revocent  pecus  suum,  quo  herbosaet3?4 
non  fructuosa  pascatur,  sod  liberc  vagari  per  va- 
rios  agri  fructus  sinant.  Istorum  ergo  pastorum 
solers  custodia  necessaria  cst,  ne  Ibrte  ascribatur 
diligentibus,  quod  evertit  ncgligentium  incuria. 
Scd  quia  non  sermo  de  visibilibus,  ideo  cujus  pe- 
coris  pastores  sint  prius  consideremus.Pastores  hos 
delinire  possumus.  Paslores,  inquit,  jutnentorum 
Gen.  XIII,  7).  Per  jumenta  autcm  sensus  corporis 
irralionabilcs  signilicari  accepimus.  Qui  sunt  ergo 
pastores  sensuum,  nisi  pra;ceptores,  et  quasi  qui- 
dam  rectores  g.-egum,  duces  eorum,  vel  monitorcs 
alicujus  sermonis,  vel  mentis  nostrfe  cogitationes? 
Qui  si  pastoralis  disciplina;  gnari  et  tenaces  sunt, 
non  perraittunt  longius  seusuum  gregem  vagari, 
et  iniitilibus  aut  noxiis  inha;rere  pabulis  :  sed  pro- 
vido  ductore  (^)  revocant,  et  freuos  rationis  ad- 
movent,  atque  obsistunt  renitenlibus.  Mali  autem 
pra;ceptores,  vel  inulilis  disceptationis,  permittunt 
eos  irapetu  suo  ferri,  ot  iu  prwruptum  ac  pcricu- 
luin  ruere,  et  culta  obtcrere,  fructuosa  depasci; 
ut  si  qui  sunt  in  eadeni  aniina  virtutum  hujusce- 
modi  fruetus,eos  quoque  dissipcnt.  Ilinc  ergo  co- 
gitalionura  nostrarum  discordia.  Cum  caro  repu- 
gnat  adversus  spiritum,  et  spiritus  adversus  car- 
nem  {GaUit.  v,  17),  non  mediocris  pugna  est, 
quando  ipse  Apostolus,  vas  electionis  Dominica", 
dicit  :  Video  lejem  carnis  mcx  repugnantem  lcg{ 
mentis  mcx,  et  captivantem  ine  in  leije  peccati,  quod 
est  in  membris  meis  {liom.  vii.  23).  Sedare  hanc 
pugnam  ipse  nequiverat,  et  ideo  ad  Christum  con- 
fugil  ilicens  :  Iiil'cli.r  ego  homo,  quis  me  libcrubit 
de  corjiorc  morlis  hujas  {Ihid.  2\)'!  hoc  cst,  ue  dc- 
lectalionibus  earnis  adhajrcam.  Quis  igitur  cst  qui 
his  me  solvat  vinculis,  et  liberum  socict  Deo,  sen- 
susiiue(5)ud  sobrictalem  aniraaj  magis  detorqueat, 
quain  ad  corporis  tcinulenliain'?  Scd  quia  intcr  ho- 
mines  tantum  non  poluit  reclorcin  inveniro,  con- 


(3)  Roni.  cdit.,  et  armenta.  C;eler,-c,  ac  omnes 
mss.  ('(  tabernaciilii.  Utrumnue  deleiidi  potcst  ex 
L.\.\  :  nain  in  quibusdaiu   iliorum   codicibus  legi- 

lur  x»;  «T.vf,,  in  aliis,  ■«»'.  .jxt,v»(, 

PAxnoL.  XIV. 


('||  Kilit.  ct  pauci  mss.,  sed  prpvido  doclore. 

(.^i  Itii  inss.  Corl).,  Loiig.,  Colb.  et  Maz.  ,\lii  ve- 
ro  ac  cdit.,  et  libcrum  juciat,  semusque,  clc.  Torn., 
et  libcrmn  sociel,  sensusque. 

lU 


! 


4'Jt 


S.  AMBROSll 


492 


versiis  ad  Dciim   :   Gni/za,  inquit,  Dei  per  Jcsum  A.  Si  nnn  pntest  convenire,ceclo  omnibus,tolum  cape, 


Cknstum  Oominum  {Ibid.  25).  Si  fortior  suis  non 
commisit  viribus,  quorl  eorpus  mortis  pvaderpt, 
sed  au.xilium  qu.-esivit  a  Christo,  quid  nos  farere 
oportet  infirmiores?  Hane  pugnam  pravem  esso 
cognovit  Abrabam,  et  ideo  in  prinripio  cavendum 
putavit.  Sapienti  enim  pacis  est  studium,  impru- 
denti  amica  jurgia. 

28.  Non  sil,  inquit,  rixa  inier  me  et  inter  te.  et 
pustorcs  meos  et  pastores  tuos,  iiuia  liomines  nos 
tratres  sumus  {Gcn.  xiii,  8i.  Patruum  legimus  Abra- 
ham  et  Lot  ejus  nepntem;  quomodo  eum  tVatrom 
appeilut .'  Sed  adverlo  quia  causas  conoordiM  sa- 
pions  adhibet.  Unde  pivnmisit,  Homines  nos  sumus. 
Umnes  autem  homines  unius  natura;  parlus  sunt, 
tntraejus  concepti  viocera,  et  uno  foti  atque  effusi 


si  de  loco  aut  possessione  disscnsio  est.  Quod  si 
moribus  non  convenit,  discede  a  me.  Quanta  ante 
priEinisit,  ne  cogeretur  riiscedere?  Sed  etiara  hoc 
virlutis  ac  disciplin.-e  est.  Dixit  enim  ante  nos  vir 
ex  philosophiaE  profeclus  disciplina,  qnatuor  hsc 
bono  viro  inesse  :  Ut  elaboret  primum  ut  omnes 
sihi  amicos  faciat  :  secundum,  ut  si  non  potest 
amicos  facere,  certc  nec  inimicos  :  tertium,  ut  si 
nec  istud  suppetit,  px  sententia  discedat:quartum, 
si  quis  cedenlem  persequatur,  vindicet  se,  ut  po- 
tnst.  Sed  illa  tria  superiora  in  Abrah.-E  non  sermo- 
niiius  nudie,  sed  vires  operibus  agnoscimus. 

:-iO.  Quartuin  autem  non  ita  est,  quando  etiam 
circa  cedentem  servavit  affectum  parentis,ut  eum 
non  solum  non  persequeretur,  sed  eliam  capturn 


t;      ; 1 —  n  " 1 '  —  — ' 

utero.  linde  nobis,  jure  quodani  trermanitatis  velut       erueret  ac  libcraret.  Dcnique  Apostolus   cum  tria 


fratres  conneclimur  ab  uno  prilre  conditi,  ct  una 
inatre  tanquam  fratres  uieriui  edili.  Et  idco  cum 
simus  rulionabilis  naturaj  souoles,tanquam  uterini 
nos  diligere  deberaus  auiore  mutuo.non  impugnare 
ac  persequi.  iMullo  autera  verius  ad  unam  animara 
refertur,  cujus  rationabile  cognatos  (Oj  habet,  ut 
supra  diximus  (cap.  i  hujus  libri),  sensus  irratio- 
nabiles  :  quod  auioni  rationabile,  v'rtutum  haliet 
copulam.  Unde  fraterna  S25  quadam  sibi  copu- 
lantur  necessitudine  vitia  virtutesque  hominis; 
quia  illa  carnalis,  istee  rationabilis  anim.iJ  suut. 
Caro  autem  atque  anima  veluti  quadain  lege  so- 
ciantur  conjugii,  ex  quibus  hoino  constat.  Homo 
iyitur  velut  portiones  suas  fcederare  dcbct,   atijue 


illa  doceat,  qiiartiim  pnvceptis  suis  solvit,  quod 
addiderat  Philosophia.  Ait  enim  cum  paciticum 
populum  Dei  infnrraare  vellet  :  Si  fieri  potest,  quod 
ex  vobis  est,  cuin  omnibus  liominihus  parem  liaben- 
tes  [Itom.  XII,  ^8)  :  deinde  si  hoc  non  potest,  certe, 
nec  discordias,  nec  iniraicitias.  Ideoque  additis  : 
No')  vos  vindirantes,  charissimi  [Ibid.  10),  in  quo 
et  tortium  yS)  illud  excludilur,  ut  vindicare  nos 
nequaquara  velimus  :  Sed  date  tocum  irx  (Ibid.). 
Habes  et  quartura,  ut  discedas  magis,et  vindictam 
Deo  coramittas,  quara  tibi  e.xigas  ;  quanquam  et 
hoc  secundum  legem  raagis  dictum  voluit  videri. 
Nam  sccundum  Evangelium  supra  habes  :  Bene- 
dicile  eos  tjui  vos  pcrsequunlur  {Malth.  v,  44).  Habe- 


ad  pacem  cogere.  Sed  quia  nemo  crat  tantus  qui  C  mus  hoec  praecepta  ad  Timotheum  in  secunda  Epi- 


carnera  vinceret,  ideo,  Venit  pax  nostia,  qui  fecit 
vlraque  unum,  et  medium  parielem  macerix  solvens, 
inimicitias  in  carne  sua,  tcfiem  mandatorum  edictts 
evacuans,  ut  duos  condcrel  in  semetipso.  in  unu  novo 
liomine  fuciens  pacem,  ut  concHiaret  utrosque  in  uno 
corpore  Deo,  per  crace:n  interficiens  inimicitias  in 
semetipso  (Eplies.  ii,  14  et  15).  Reote  igitur  se  ut 
hominoin  infclicem  dixit  Apostolus  {liom,  vii,  2i), 
qiii  tantuin  bellum  intra  se  palerctur,  quod  non 
pijssit  restinguere  (7).  Denique  cuin  dc  una  por- 
tiuiicuia  passionuin,  hoc  ost  iracundia,  diceret  Sa- 
Inmon  :  Melior  cst,  inquit,  sapiens  forii  :  qui  autem 
iracundiam  conlinct ,  melior  estquam  qui  urbcni  capit 
{Vrov.  XVI,  32).  Boatus  igitur  qui  hoc  belluin  eva- 


stola  :  Propter  quam  causam,  inquit,  (ulmoneo  te, 
ut  resuscilcs  gratiam  Dei  qux  est  in  le  per  imposi- 
tioncm  manuum  S!86  mearum.  Non  enim  dedit  no- 
bis  Ueus  spiritum  timoris,  sed  virtutis,  el  dileclionis, 
et  sobrielalis  {II  Tim.  i,  t>,  7).  Et  iterum  :  Tu  au- 
le.m,  fili  churmime,  fortitudinem  cape  in  gvatia  [11 
'hm.  II,  1).  Habes  ergo  primc-e  praeceptum  senten- 
tia3  ut  erga  omnes  gratiara  locet;  deinde  si  non 
potest  praeceptis  siiis  oranes  acquirere,  caveat  ne 
verbis  aliquos  exaspcret,  hoc  est,  ne  inimicos  fa- 
ciat.  Unde  ait  infra  :  Hxc  commoneo,  teslificans 
coram  Deo,  noli  verbis  contendere,  in  nihil  utile, 
nisi  ad  subversionem  audientium  [Ibid.  ^4).  Servum 
autera  Doraini  nun  oportel  litigare.sed  mansuetum 


seril  etiam   non    advena  et   peregrinus,  sed   civis  r,  esse   ad   oranes.   Pulchre   post   pauca   subjecit,  el 


sanctorum  et  dumesticus  Dei,  quein  in  tcrris  posi 
tura  tcrrena  non  quatianl. 

29.  Hunc  allectum  servarc  cupiebul  Abrahain. 
Ilaque  ul  vir  pacificus  ail  prirao  :  i^on  sit  ri.va  inlcr 
me  el  inler  te  {Gen.  xiii,  12).  Indo  ait  :  Et  inlcr  pa- 
.stores  meos,  et  pastorcs  luos  [llnd. ).'i^evC\uin  pusuit  : 
Kcce,  inquit,  tola   lcrra   anlc  to  [Ibid.   9j,   hoc   est, 

(I))  Mss.  Corb.,  Valc.  et  Torn.  prima  manu,  cu- 
jns  irrationaliile  cognatos,  etc;  Colb.  et  Maz.  cujus 
irralionabilc  virtutum  Itabet  copulam.  Sed  aliorum 
alipiR  edit.  geniiinam  lectionem  esse  tum  collertio 
snbjecta  satis  docet,  nimirum  :  Vndc  fralerna  qua- 
dum,  etc  ,  lum  etiam  locus  i  cap.qui  ad  raarginem 


causain  priEstitit,  quam  philosophia  non  vidit  : 
Cum  modcslia,  inquit,  corrigentetti  eos  qui  resistunl, 
ne  quando  Deus  del  illis  pwnitentiatn  ad  cogtioscen- 
dam  veritatetn  {Ibid.  25).  Ad  tertium  quoque  illud, 
iit  discedamus  ab  eis  cum  quibus  nobis  convenire 
non  puLBSt,habes  additum,  cum  pra3cepit  ut  loqua- 
tur  quse  decent  sauain  doctrinam,  deinde  pugnas 

indieatur. 

(7)  Amerb.,  Eras.  et  quidani  mss.  possit  restrin- 
yere. 

(8)  Videtur  hic  aliqua  transpositio  esse,  et  quod 
lerliutn  dicit  dicendum  potius  quartum,  ct  contra. 
Scd  in  hoc  nihil  nus  mss.  juvare  possunt, 


l 


m 


DK  AHKAHAM   [.IFJ.  II. 


494 


legis  declintt,  lioc  est,  priinum  graliain    s..minet,  A  pru.icns  uuleiu  vir  hassibi  addexteram  locat ;  quoc 
deinde  nullum  litigando  avertat ;  tcrlium  cstut/ia;-      aulem  corporis,  in  siiiistrum. 


reticum  honiiitem  posl  unam  conei^lioiiem  deiiiel; 
quia  subversus  est  qui  hiijusmodi  est,  ei  dclinquit, 
cum  sit  a  semetipso  damnatus  [Tit.  iii,  10,  11). 
Quam  argule  suo  judicio  damnatum  nostrse  ultioni 
subtrahit,  quasi  indignum  in  queni  vindicetur  I 
David  autem  evidentcr  studiuni  vindicta;  amovet 
dicens  :  Si  rcddidi  retribueniihus  mihi  mcda  [Psal. 
vii,  2). 

31.  Ergo  mons  viri  sapienlis  ejusdem  aniina;  vel 
la[isus,  vel  irralionabiles  motus  studet  corrigere, 
sibique  con.jungere.  Potest  enim  fieri  ut  quaiinter- 
dum  displicent,  fraeiidrntur  cum  gratia.  Etrusio 
palrimonii  si  recidafur,    habet    liberaiitatem    sine 


o3.  Et  levavit,  inquit,  Lut  oculos,  et  aspcxil 
omnem  rcgionem  Jordanis  {Gen.  xiii,  18).  Defle- 
ctentibus  a  vero  amica  jactantia  cst.  Denique  ut 
Abrahani  humilius,  qui  electionem  obtulit:  itaLot 
insolentius,  qui  elcctioaein  usurpavit.  Virtus  se 
huiniliat,  extollit  autein  se  iuiquitas  :  qui  se  de- 
buit  committcre  maturiori,  ut  essettutior,  denique 
eligere  nescivit.  Nam  primo  levavit  oculos,  et 
aspexit  regionem,  hoc  est,  illam  rem  quiEnon  esset 
prima  ordine,  sed  lertia,  hoc  est  novissiina.  Prima 
sunt  enini  qu;e  sunt  uninia;  bona  :  secunda,  qua: 
coiporis,  id  eat  salus,  virtus,  pulchritudo,  Ibrma: 
gratia  :  tertia  sunt,  qua;  accidunt,  hoc  est,  divili;e. 


dispendio.  Verecundia  interduin  remissiur  est  ;  si  _  potestales,  patria,  amici,  gloria.  Rogio  igitur    ler 


confirmetur,  habet  et  pudoris  gr<itiain,  et  propo 
siti  constantiam.  Gommotio  si  temperetur,  in- 
dignationis  hurrorem  deponit,  a?sumil  laudem 
vigoris.  Qucd  si  emendure  nun  polest,  non  exa- 
speret  (9;  inlemperentia.  Deprehendit  ardorem  li- 
bidinis  quain  conjugio  coerceat,  ne  dum  qu«ritur 
continentia,  obrcpat  impudicitia.  Ideoque  bonoruin 
magister:  Dfco,  inquit,  non  nuptis  et  viduis,  bonum 
est  illis  si  sic  pernianeant,  sicut  d  eijo.  Quod  sisc  non 
contincnt,  nubant.  }lelius  esl  enim  nubere,  quam 
uri  [I  Cor.  vii,  8,  9).  Sunt  aliqu;e  mulieros  imma- 
turo  destituta:maritorum  obitu,  et  se  coutinere  nc- 
queunt.  Volo,  inquit,  juniores  nubere,  Jilios  pro- 
crearc,  malresfamilius  esse,  nultam  occasioncm 
dare  advcrsario  {I  Tim.  v,  14).  Quod   si  aliqua;  de 


tio  loco  ponitur  ;  est  enim  reshabitutionis. 

3i.  Vidit  igilur  regionem  qua;  irriyabalur,  prius- 
quam  evcrlcrct  Deus  Sodomam  el  Gomurrbam,  sicut 
paradisus  Dei,  et  terra  jEijypti,  usque  dum  vcnias 
y.olhopa  (12)  [Ibid.].  In  quo  nisi  diligenter  intendis, 
nuinquid  in  ua  errasse  eum  dicere  potes,  quodele- 
gil  vicina  Jordanis,  et  ea  qua;  irrigabantur  sicut 
parudisus  Dei?  Non  utique  secundum  literam. 
Sed  cuni  Jordanis  descensio  dicatur,  dcscendit  qui 
deseruit  virtutis  consortium,  et  speciem  elegit, 
non  vcritatem.  Paradisus  perlecta;  bcatitudinis 
amcenitas  est,  vel.aniraa;  fructuosa:  fundamenta, 
in  qua  sapientia;  sint,  justitia;  ca^terarumque  vir- 
tulura  plantariu.  Terra  autein  .'Egypti  corporalem 
suhstantiam  significat,  cujus  plunturiasunt  sensus 


licia;  delcclant,  el  lu.vuriari  in  Christo   volunt,   vi-  C  ct  passioncs  curporis.  Sieul  enim   vireta  virtutum 

foiitem  habent  Chrislum,  et  spiritalis  uberlatem 
grati»,  quo  exuberent:  ita  intemperantiafons  qui- 
dam  est  passionum  corporalium,  quo  ;iluntur  su- 
perQua. 

35.  Pulchre  uutcm  ait  Scriptura  {Gcn.  xiii,  11): 
elegii  siLi  Lot,  hoc  cst  dcclinatio  :  quia  posuit  Deus 
ante  nos  bonum  et  malum,  ut  unusquisque  eligat 
quod  velit.  Non  eliganius  ergo  quod  spccie  videalur 
jucundius,  sed  quod  vcritale  prastet ;  ne  cum  sit 
nobis  tributa  optiu  ut  sequamur  potiora,  levc- 
mus  oculos  iniloxi  falso  aaia;nitatis  decore  :  ve- 
ritatem  autemnatura;  velutdeflexisobtutibus  obum- 
bremus. 

3G.  Quod  aulcm  homincs  in  Sodomis  sajvi  erant. 


duitatis  ulfectmites  glorium,  germanitatem  auleiu 
(10)  non  custodientes,  eas  devitandas  judicat,  ut 
habcs  scriptum  :  Adolescenliores  viduas  dcvita 
{lbid.il). 

32.  Recte  igitur  Abraham  cum  bonavenia  voluit 

nepotem  diraitlere,  quem  deflectentcm  a  se  tcnere 

i  non  poterat.  Sic  et  mens  bona  a  pra;cipiti  et  di- 

Kverso  irrationabilium  lapsu  (11)  seccrnat  se  ac 
separet.  Si  tu,  inquit,  insinistram,cgo  in  dexteram: 
i<i'l  si  iu  in  de.vtcram,  cijo  in  sinisiram  [Gen.  xiii, 
.'  ,  hoc  est  quu;  tibi  in  dextera  sunt,  iiiihi  in  sinis- 
tra  sunt  :  ci  qua;  tibi  in  sinislra,  mihi  iii  dextera 
3unt.  Viro  enim  imprudenti  in  dextera  sunt,  quaa 
sunt  327  corporis  ;  ea   pra;fert,    ea  constituit    in 


meliorem  partein,  divitias  quoque  ethonores  pra;-  n  (Ibid.  13),  peccatores  in  conspectu  Domini  valde, 
ponit :  ut  vero  inimortalilatis  adipiscenda;  gratiain  non  inediocris  hic  e»l  u'conomia,  ut  advcrtas  nii- 
.  ad  sinistrum  habet,  quo;  sapicnli  ud  de.xteram  est.  teiii  Deura  gruvi  peccuturum  inoveri  ucerbilate  ad 
Longitudo  eniin  vit;c  in  dextera  ejus.  Umnesque  ulciscendum,  nec  imincrilo  non  potuisse  exorare 
animse  virtutcs  insipiens  vir   in    sinistram   ejicit :      Abraham  Sodomitis  vcniam,  quia    supra   modum 


(9)  Omncs  cdit.  ac  mss.  Torn.  et  Valc.  non  e.va- 
sperat.  Intcnijieranlia  rcprcticniit  ardorcm  liliidinis, 
quam  conjuyio  cocrccat.  Ueliqui  mss.  ut  in  tcxtu  ; 
nisi  quod  |irima  inanu  Corb.  legebat,  non  c.vaspe- 
ret  inicmpcrantiani  :  dcprclicndil  ardorcm  libidinis, 
conjugio  coercrat.  Quoe  leclio  forle  aliis  duabus  an- 

■  teponenda. 

(10)  Mss.  unu8  aul  alter,  gravitatem  aulem,  etc. ; 


mclius  alii  ac  edit.,  ijcrmanilatem,  hoc  esl,  vcrita- 
tem  et  sinceritatem. 

(II)  Ita  quinque  mss.  Kdit.  autem,  el  Jiverso  ra- 
tionabiliuni  lupsii. 

(12  lliiiii.  cilit.  doncc  vcniiiliir  in  .Siv/n;-.  Itaelinm 
Vulg.  ul)i  L.\.\  legiiiit  tw;  i\<it'.i  iU  Zv/of».  Sed 
a  mss.  ct  ant.  edit.  rccodcre  nou  luil  animi, 


8.  AMBHOSII 


496 


flagitiosi  crant.  Plerique  sunt  quo  nequiores,  eo 
tecliorcs,  qui  liominum  suljtcrfngiunt  indaginem, 
ubi  res  sine  a''l;iitro  geruntur,  aut  falso  testimonio 
justus  circumvenitur.  Manet  tamen  ante  Deum 
justus,  etiamsi  condcranelur  398  ab  liominibus; 
quia  Deus  non  judiciorum  exitus,  nec  cum  in- 
to.xtis  nequitia;  commenlis  negotia,  sed  nudam 
spectat  negotiorum  naturam.  In  cxamine  uulcm 
hominum  lalsce  opinionis  error  plerumque  obducit 
vim  veritatis.  Manebat  apud  Deum  Susanna  pudica 
valde,  etiam  cum  damnaretur  adulterii  ;  quia 
Deusnon  assertionibus  falsorum  testiura  facti  exa- 
minabat  fldem  ;  sed  intimK  conscientiam  mentis 
interrogabat. 

CAPUT  VII. 
E.v  veibis  Domini  ad  Abraliam  philosoplios  hoc 
suum  dogma,  Omnia  esse  sapientis,  hansisse,  ut- 
iiue  inihi  (jux  possessio  Ahruli^i'  diriiiilus  sit  jiro- 
missa  '/  Quinque  reges,  nempe  rorjions  sensus,  a 
quatuor,  hoc  esl,  coriiorulihus  illecebris  deeiii- 
lUnlur  :  at  Sodoiiwrum  equiluluin  ideiii  palriurchu 
in  Chrisli  noiaine  pwjnans  rcvocat,  vitiu  scili''cl 
refrenal  ac  crrorcs. 

37.  Sequitur  locus  quo  evidenter  docemur  quan- 
tum  mens  superlUiis  portionis  irrationabilisexhau- 
stis  (13)  proliciat,  et  quantum  vitia  vitiis  adjuncla 
mali  alfcrant.  Nou  enim  otiose  Scriptura  posuit  : 
Et  di.vil  Deus  ad  Abrahum,  poslquam  recessit  Lol 
ttb  illo  :  Respice  oculis  tuis  ct  vide  a  loco  in  quo 
nunc  lu  es,  ad  Africam,  cl  ayuilonem,  cl  Urienlem, 
el  mare,  quia  omnem  tcrram  quanlum  vides,  libi 
dabo  eam,  ct  scinini  luo  iii  xternuin  (Gen.  xiii,  14 
cl  15).  Hinc  tanquam  a  Ibnte  hauserunt  Stoici 
philosophi  dogmatis  sui  sententiam  :  omnia  sa- 
pientis  esse  (Diogen.  Lacr.  lib.  vii,  in  VitaZenonis). 
Oriens  enim  et  Occidens,  Septentrio  et  Meridies 
portiones  sunt  univcrsitatis  :  his  enim  totus  mun- 
dus  includitur.  Ha?c  cum  promisit  Deus  daturum 
se  Abrahte,  quid  aliud  declarat,  nisi  sapienti  et 
tideli  pra;sto  omiiia,  deesse  nihil  ?  Unde  et  Salo- 
mon  in  Proverbiis  ait :  Ejus  qui  fUelis  sit,  iotus 
mundus  divitiarum  {Prov.  xxii,  6).  Quanlo  prior 
Salomon  quam  Zenon  Stoicorum  magister,  atque 
auctor  sectaj  ipsius  1  Quanto  prior  quam  ipse 
paler  philosophias  Plato,  vel  ejus  inventor  nomi- 
uis  Pythagoras  !  quis  autem  fidelis,  nisi  sapiens  ? 
Stultus  enim  sicut  luna  immutatur:  sapiens  au- 
tem  immobilis  lide  permanet. 

38.  Sed  forle  dicas  :  Quomodo  sapiontis  totus 
mundus  est  ?  Quoniam  ipsa  natura  dat  illi  sortem 
omnium,  eliamsi  ipse  nihil  possidoat.  Domina 
cst  enim  et  possessor  omnium  sapientia,  quro  sua 
pulat  naturse  munera;  quoniam  in  usum  hominum 
data  sunt,  nec  ullisindiget,  etiam  si  desinl  ci  ad 
victum  necessaria.  Namquc  ut  inusicus  organa,  aut 
medicus  medicamenta,  aut  nauclerus  quce  ad  iia- 
vis  instrumcnlum  necess.iria  sunl,  clianisi  quando 
non     habeat ;   habet  tamen  eo  ipso  quopossithis 

(\3)  Sic  mss.  Gorb.,  Loiig.,  Colb.  ot  Maz.  Edit. 
vero  cum  Torn.  et  Valc,    superfluis  porlionibiis  ct 


A  uti,  ctiamsi  ad  tcmpus  usus  eorum  non  suppetal : 
quanlomagissapienssuumjudicatquidquid  natura; 
est,  qui  vivit  secundum  naturam  I  Non  enim  amit- 
tit  jus  suum  qui  meminit  se  ad  imaginem  Dei  fac- 
tum,etad  homincs  a  DominoDeo  dictum:  Crescite, 
el  mulliplicamini,  et  replcte  terram,  el  dominamini 
in  eain,  el  imperale  piscibiis  maris,  ct  volalilibus 
cwli,  cl  oinnibus  399  pccoribiis  et  omnibus  scrpcn- 
lihus  qui  super  terrain  [Gen.  i,  28).  Et  novit  quia 
sapientia  omnium  mater  est,  ct  ipsa  orbem  terra- 
rum  possidet.  Denique  Salomon  qui  sapientiam 
poposcit  et  accepit  a  Domino  Deo  nostro  :  Ipse 
inihi,  inquit,  dedit  eorum  qux  sunl  seientiam  veram; 
ut  sciam  dispositionein  orhis  icrrarum,  et  virtulem 
clcinenlorum,  inilium  el  consummutionein  et  medie- 

P  tatem  omniuin  rerum,  el  divisiones  temporum,et  anni 
cursus,  el  stellarum  dispositiones,  naluras  animatium 
ct  iras  hesliaruin,  viin  veniorum,  et  cogitationes  homi- 
vuin,  dij]ercnlias  herbarum,  et  virlules  radicum,  cl 
qiuccuniiiie  sunt  abscondita  et  iinprovisa  (14)  (Sap. 
vii,  17,  21.).  Sed  h:BC  nulli  nisi  perfecto  suppetunt. 

39.  Denique  .\braham  quandiu  adhasrebat  ei 
Lot,  hoc  est  deflexio  moruin,  sortem  horum  noa 
acceperat.  Ubi  dellexionis  ambiguo  quodam  atque 
anfrachi  absolutus,  rectas  virtutum  seinitas  conti- 
nuis  aninue  sua^grossibus  capit  carpere,  in  omneiu 
lerram  possessor  inittitur,  atque  dicitur  ei  :  Surgc, 
ct  perambula  tcrram  iii  loncjitudinem  et  in  latitu- 
dinein,  quia  tibi  dabo  eum,  etsemini  tuo  in  seternuin 
[Gen.  xiii,  17).  Ergo  qui  sapientiam  merueril,  et  non 
fuerit  ancillffi  filius,  non  peccati  servus,  non  succes- 

C  sioni  carnis  obuoxius;  sed  liberfe,  id  est,Sara;  iUius 
non  servicntis,  sed  principantis,  bonte  stirpis,  bonee 
indolis,  perfecta;  titulo  virtutis  hcereditatem  acqui- 
ret  universitatis.  Dicitur  ergo  Abrahae  :  Surge.  Non 
corporalem  assuriectionem  significat,  sed  spirita- 
lem,  hoc  est,  Surgc  qui  dorinis  {Ephes.  v,  •Ml^surge 
a  terrenis,  surge  a  corporalibus,  relinque  terrena, 
cadum  aspice :  ct  e.vurgc  u  mortuis,  hoc  est  opi- 
nionibus  vaiiis,  et  disputationibus  Chaldceorum. 
Intuere  mundum,  intuere  etiam  illum  qui  potest 
totura  donare  uiundum.  In  possessionem,  in- 
quit,tibi  dabo  mundum,  quem  Deumantecredebas. 

40.  Pcrumbula  tcrrain  in  lonijitudinem  ejus  el  la- 
tiludincm.  Utique  intra  raomentum  terram  istam 
Persarum  interclusam  imperiis,  ab  Indias    quoque 

n  littoribus  ad  Herculis,  ut  aiunt,  columnas,  vel. 
Britannije  extrema  confinia,  non  potuit  perambu- 
lare.  Et  potuit  quasi  indevotus  videri,  qui  coelesti 
oraculo  non  obedisset,  si  obeundiB  hujus  terriB 
mandatum  accepisset:  sed  cum  sit  ejus  devotio 
piobata  ;  quia  ad  quercum  tantumtnodo  Mambre 
transtulerat  tabernaculum  {Gen.  xviii,  I),  utique 
terram,  hoc  est,  virtutem  posssumus  perfectani  in- 
telligere,  quaj  bonos  fructus  daret,  et  fccundas 
inventiones,  cogitationumque  primitias,  meritorum 
vindemiam,  frnmento,  vino  et  oleo  repleret   inte- 

irrationabilibus  exliaustis. 
(14)  Rom,  edit.,  abscondita  etperspicua. 


. 


I 


497 


DE  ABRAHAM  LIB.  II. 


498 


riorem  domum,  terram  resurreclinnis  quam  pro-  f^  dum   sibi    adhiberet,   quibus    armis    instruxerit, 


misit  patribus  nostris  fluentem  lac  et  mel  {ExoJ. 
III,  17,  suavitatcm  vitae,  jiicundifatis  gratiara, 
splendorem  glorije,  cujus  hKres  primus  factus  est 
primogenitus  a  mortuis  Dei  Filius  Jesus  Christus, 
Et  ideo  non  seminibus  disit,  sed  semini  (Galat. 
III,  46),  ut  declararet  illum,  qui  hanc  hsereditatem 
humano  generi  primus  acquireret. 

41.  Cognovimus  bona.'  mentis  profectum,  qu»  a 
vitio  lubric»  deflexionis  exsurgcns  qusesivit  330 
statim  praemium  sapientiae  (14),  ha;reditatem  ju- 
stitis.  Quantum  autem  noceant  levitati  vitia  ad- 
juncta,  docet  sequentium  series  lectionum.  Xam 
illi  quatuor  reges  qui  de  quinque  regibus  trium- 
phaverunt,  et  adduxerunt  equitatum  Sodomorum 
totum,  ceperunt  etiam  Lot  filium  fratris  Abrah^e, 
et  discesserunt  ((-en.  xiv,  4-12).  Quinque  reges, 
quinque  sensus  corporis  nostri  sunt,  visus,  odo- 
ratus,  gustus,  lactus,  auditus  :  quatuor  reges,  ille- 
cebra;  corporales  atque  mundan.-c  sunt,  quoniam 
ct  caro  hominis,  et  mundus  quatuor  constat  ele- 
mentis.  Merito  reges  dicuntur,  quia  habet  suum 
culpa  dominatum,  habet  regnum  grande.  Unde 
Apostolus  ait :  jYo«  reynct  peccattim  in  vestro  mor- 
tali  corpore  [Rom.  vi,  \2).  Sensus  igitur  nostri  fa- 
cile  corporalibus  dclectationibus  et  srecularibus 
cedunt,  et  quadamcorumpoteslatecapiuntur,  Cor- 
porales  enim  delectationes  et  illecebras  hujus  sae- 
«uli  non  vincit.  nisi  mens  qua:  fuerit  spiritalis, 
adhaerens  Deo,  et  se  totam  a  terrenis  scparans. 
Deflexio    omnis  his    capitur.  Unde    Joanes    ait  : 


quibus  ducat  vcxillis.  Non  aqiiilarum  praefertima- 
gines  (Ifi),  ncc  dracones  :  sed  in  cruce  Christi,  et 
in  Jesu  nomine  progrcditur  ad  pr.Tliura,  hoc  signo 
forlis,  hoc  vexillo  lidelis.  Merito  ergo  mens  exer- 
citata,  qua;  recepit  veram  sapicntiam  justi  viri. 
Justitia  autem  solers  correptionis  est,ac  arguetido 
revocat  peccatores,  et  stringit  passionum  impetus. 

53.  Idco  dicit  Scriptura,  quia  revocavit  omnem 
etjuilalum  Sodomorum,  hoc  est,  habenas  tenuit, 
frena  rationis  imposuit,  revocavit  culpam,  stravit 
errorcm.  Equusenim  stare  nescit,  velox  ad  impe- 
tum,  cerviccm  exaltans  suam,  hinniens  ad  libidi- 
nem.  Quid  tam  simile  peccati  ?  Fervet  cnim  primo 
cujpa  impetu  et  omnem  recti  cogitationem  praeve- 
nit,  motuque  immaturo  exsilit,  ut  eam  difficile 
ratio  revocare  possit.  Fertur  in  prjBceps,  et  asren- 
sorem  suum  projicit  in  mare  istud  hujus  sKculi, 
cervice  turnida  recusans  jugum  correptionis.  1131 
Est  specialis  quc-cdam  forma  libidinis,  quse  vocem 
rautet  hominis,  vcrba  amantis  corumpat,  suisque 
sc  prodal  (17)  sermnnibus.  Denique  ad  Judam  per 
Jeremiam  dicit  Dominus  Deus  :  Nunc  videbitur 
ignominia  tua,  et  adulterium  tuum,  et  hinnilus,  et 
alienatio  jornicationis  tux  supra  colles  {Jerem. 
xiii,  26,  27).  Hunc  justus  revocavit  equitatum  : 
mores  quoque  declinantis  convertit,  et  ad  se  vo- 
cavit  ,  ut  imitatores  sui  fierent  ,  qui  deflexe- 
rant  :  quia  sensus  nostri  ad  disciplinam  nr.entis 
recurrunt. 

44.  Substantiam  quoque  recepit.  Non   patrimo- 


Vx  iMhitantihus  in  terra  (Apoc.  viii,  13)  !   Non  uti-  C  nium  utique  signilicat,  scd    vitalem   aniraa;   sub- 


que  omnes  homiacs  comprchendit,  qui  tunc  vit« 
hujus  cursum  conficerent  (sunt  enim  et  in  terris 
posi/i  quorum  conversatio  in  coelis  est),  sed  eos 
quos  terrens  conversationis  affectus,  ac  hujus 
saeculi  vicerit  gratia.  Ergo  non  habitatores,  sed 
accola;  sumus  terr»  hujus.  Accola  enim  tempora- 
lis  diversorii  spem  gerit ;  habitator  autem  om- 
ncm  atque  usum  suk  illic  substantia;  locare  vide- 
tur,  ubi  habitandum  putaverit.  Itaque  qui  est  ter- 
ra;  accola,  babitator  cocli  est  :  qui  autem  habita- 
tor  terra;,  possessor  cst  mortis. 

42.  yumcravil  Ahram  Irecentos  dcccm  ct  oelo 
vernaculos  suos,  et  pcrcussil  eos  (15),  et  perseculus 
esl  usque  Choba,  qux  est  ad  de.vlram  Damasci  {Gen. 
XIV,  14  ct  15).  Et  numerus  vitalisest.  In  ipso  enim  j) 
vila,  si  credamus  in  passione  in  nomine  Domini 
Jesu.  Nam  hsc  est  nominis  intei-pretatio  hujus  ; 
quod  diximus  Choba  (lib.  i  ile  Ahraham,  c.  2),  id 
est  vita.  Ipsa  ad  dexteram  Damasci  pulchre  esse 
dicitur.  Agni  enim  ad  dexteram,  haeli  ad  sinistram. 
Scit  exercitata  mens  quos  ad  pra;lium  consumman- 

(14")  Sic  mss.  omncs.  At  edit.,  nulla  excepta  : 
Quicsivit  .Uatum  primum  sapienlix. 

(15)  IIa;c  vcrija,  el  iicnu.^ssit  eos,  cl  perseculus 
esl,  qua;  in  mss.  ac  priscis  cdit.  dcsunt,  restituit 
edit.  Uom.,  non  malc.  Ncque  cnim  abundc  factuni 
putamus,  ut  omitterentur,  nisi  quia  scriptor  coni- 
pendio  uti  volens  indicassct  ca'tcra  supplenda  us- 


stantiam,  in  qua  sit  pretiosus  census,  non  sti- 
pula,  non  fcnum  ;  in  qua  fidclis  sit  alloquii  splen- 
dor,  in  qua  nostrm  census  subsistat  spei.  Heec  est 
enim  vera  nostra  substantia  :  qua;  est  sapientias 
dives  copiis,  ha;c  immortalis  substantia  :  eorporis 
autcm,  vel  accidcntium  diurnus  magis  quam  diu- 
turnus  usus.  Undc  quidam  reclc  non  putant  patri- 
monii  dici  substantiam.  Non  enim  subsisistimus 
in  co,  cum  ct  illis  quibus  desit  pccunia,  vitie  ta- 
men  non  desit  substantia. 

CVPUT  vin. 
Discit  mens  no.<!tra  in  Melchisedech  devolionem  erga 
Dei  cultuni,  in  rcije  Sodomorum  tentationem, 
eliani  postiiuam  vicla  sit,  adliuc  mclucndam,  in 
Ahruhamo  conlaijium  intcmpcranlix  declinandum 
Quiire  huic  mcrccs  tantum  post  vicloriam  promilta- 
tur  :  isquc  po.tteritatis  curam  prxfcral  ?  .M  extre- 
mum  codcm  Abrahamo  ab  aruspicinx  supcrstitio- 
nibus  defcnso,  sacrificii  ab  ipso  ohlali  multipkx  in- 
terprclalio  suhjungitw. 

45.  De  Melchisedech  in  tractatu  niorali  plene  di- 
ximus  (lib.  i  de  Abraham,  c.  3),  in  quo  et  myste- 
rium  nequaquam  praeterilum  acprrctermissum  est. 

qup  ad  voccm  Choha. 

(10)  Anud  Romanos  lcgionis  signum  erat  aquila, 
draco  coliortis.  Vecet.  lib.  xi,c,  13. 

(17)Ms3.  sex  (iall.  ctim  Am.,  .wi.«/hc  .u-  probat 
(Long.  prolicl)  scrmonihus.  Verura,  quaiu  proclive 
sil  calnmo  inlervoccs  prodat  ct  ;;roftiit  crraro  nemo 
non  videt. 


499 


S.  AMBROSII 


300 


Hoc  loco  autem  satis  est    illuJ   ai.l.aoiicre    solum,  A  mentes  invitentur    promissis,    erigantur    speratis 


quod  mens  plona  -prudentiae  justitia?que  devotior 
sit  ergaDci  cultum,  etdecimas  fernc  gignentia  (18) 
in  fructibus,  juxta  altioreni  prudunliam  in  eo  sol- 
vat  ;  ut  perfectionem  omnium  sensuum  atque  ope- 
rum  suorum  Deo  deferat,  nihil  sibi  arroget,  qUfB 
se  regere  non  potest,  divino  nisi  favore  fulta  sit. 
Denique  ubi  se  vicisse  putat,  tentatur  atque  inces- 
situr.  Hoc  exprimit  ct  docet  lectio,  quia  semper 
adversum  passiones  corporis  mens  nostra  tanquam 
in  excubiis  debet  prstendcre.  Quid  enim  est  quod 
ait  :  Rex,  inquit,  Sodomoriim  exivit  obviam  AbrcT, 
et  dixil  :  Da  mihi  homines,  equos  aiitem  sume  tibi 
[Gen.  XIV,  II)  ;  nisi  quod  post  has  luxuriifi  victo- 
rias  vis  quaedam  iibidinis  potest  ralionabili  men- 
tis  subrepere,  ut  infundat  ei  irralionabiles  passio- 
nes  ? 

46.  Sed  perfectffi  mentis  est,  nihil  de  terrenis, 
nihil  de  corporalibus  illeccbris  assumere,  abstinere 
a  terrenis.  Ideo  Abraham  dicit  :  Nihil  sumam  ab 
omnibus  tuis  {Ibid.  23).  Quasi  contagium  declinat 
33?  intemperantiis,  quasi  labem  refugit  corpora- 
lium  sensuum,  delectationes  mundi  rejicit,  quK- 
rens  quae  supra  mundum  sunt,  hoc  est,  extendere 
manus  ad  Dominum.  IVIanus  operaria  virtus  est 
animae.  Hanc  non  ad  terrenae  arboris  pomum,  sed 
ad  Dominum  extendit  :  Qui  fccil,  inquit,  ca^lum  el 
tcrram  [Ihid.  22),  hoo  est,  intelligibilcm  et  visibi- 
lem  substantiam.  Intelligibilis  enim  oOaJa  ca^Ium 
est  :  visibilis  vel  sensibilis  substantia  terra  est. 
Ergo  signiflcat  quod  virtutem  animae  suas  ad  supe- 
riora  cxtendat,  ut  ex  illa  intelligibili  subslantia  ^ 
theoreticK  vitaj  induat  altitudinem,  spectans  non 
illa  qua?  videntur,  sed  qucB  non  videntur,  hoc  est, 
non  tcrrena,  non  corporalia,  non  praesentia,  sed 
incorporalia,  aeterna,  co^Iestia  :  de  ista  autem  visi- 
bili  substantia  operatoriae  atque  civilis  disciplinie 
capessat  gratiam. 

■47,  Sublexuit  his  oraculum  Domini  dicentis  : 
yoli limcrc,.ibram,  cjo  protcgamte.mfrccs  lua  imdta 
crilvaldc  ^Gcn.s.v,  1).  Qua!ro  cur  post  belli  even- 
tum  ■?  Spondendffl  mercedis  locusnunc  erat.  Minus 
enim  rairabile  faceret,  si  secutus  promissum  Dei 
esset  hostem  adorsus.  Victoria;  securus  processe- 
rat  ad  triuniphum  magis  iuvitatus,  quam  prom- 
ptus  ad  gloriam,  vel  ad  ulciscendum  pietatis  dolo- 


mercedibus  :  bona  mens  quae  sine  responsi  caj- 
lostis  s)ngi'apha  ceriamen  arripuit,  geminse  laudis 
fructum  acquirit  sibi  :  ut  et  cuufidentissim;e  furti- 
tudinis,  et  plenissimae  devotionis  gratiam  locet. 
Quod  de  saucto  Abraham  aestiraari  convenit :  quia 
et  divinum  favorem  uon  despici  se  justis  duxit 
doloribus  (19),  et  hostern  pcrculit  despectu  peri- 
culi,  quod  glorioss  sibi  pro  ultione  pietatis  sub- 
eundum  pulavit.  Dei  quoque  in  eo  praedicalur 
justitia,  qui  remunerationem  piis  mcnlibus  non  ex 
necessitate  promissi,  sed  ex  aequitatis  suae  contem- 
plalione  largitur,  judicans  dignum  fore  quod  hi 
qui  millilant  sine  aliqua  mercedis  humana;  remu- 
neratione  repositum  habeant  praemium  in  ejus 
n  bonilate,  cui  devovendas  animas  suas  ;estimave- 
rint.  Simul  quia  adoreis  bellicis  ex  usu  ipsius  vi- 
ctoriaB.aut  hominum  gratia  paratum  estpraemiura  : 
pietatis  autem,  et  parcimoniae,  puritatis,  caitera- 
rumque  velut  privatarum  virtutum  a  Dco  solvitur. 
Quae  manifesta  sunt  hominibus,  ipsi  remuneran- 
tur.  Omnia  autem  manifesta,  sed  alia  manifesla, 
alia  incerta,  et  maxime  occulta  cordis.  Unde  etille 
ait  :  Incerla  el  occulta  cordis  (20)  manifcstasii  mihi 
(Psal.  L,  8),  quorum  spectator  et  serutator  Deus 
est.  Non  ergo  raagnam  mercedem  promisisset 
Abrah;e,  nisi  puram  animam  ab  omui  contagione 
delictorum  judicasset. 

48.  Sanctae  tamen  el  prophetica?  mentis  oura 
major  posteritatis  perpetu;e  est.  Parlus  enim  sa- 
pientia?  333  et  lidei  hajreditatem  desiderat.  Ideo 
ait  :  Quid  mihi  dabis  '!  Eijo  autem  dimiltor  sine 
fxiiis  [Gen.  xv,  2;.  Ecciesiae  sobolem  desiderabat, 
eam  sucessionem  petebat  quae  non  esset  servilis, 
sed  libera  :  non  secundum  carnem;  sed  secundum 
gratiam.  Ideoque  hujusmodi  responsum  divinum 
resultavit,  quo  edoctus  audivit  (21)  :  Respice  in 
Ciclum,  fit  riumera  slellas,  si  poles  numerare.  E/ 
di.rit.  Sic  crit  semen  tuum.  El  credidit  .Ahram  Deo, 
cl  repuliilum  est  ei  ad  justiliam  (Gcn.  xv.  3,  6). 
Quid  oredidit  ?  Hoc  est,  non  solum  multitudinem 
populorum  in  Ghristum  credentium,  sed  eliara 
cccleslis  gratiae  splendorem,  et  resurrectionem  vi- 
taj  immortalis  suljoli  Ecolesiae  deferendam.  Quid 
est  autem  quod  ait  :  Ediuvil  cum  foras  .Jbid.  5)  ? 
Tanquam  foras  educitur  propheta,    ut  exeat    fores 


rem  paratus.    Propositum  pia;    mentis    inercedem  D  corporis,  et  angustias  carnis  operientis,  ac    Spiri- 


non  expetit,  sed  pro    mercede    habet    boni    facti 
conscientiara,  et    justi  operis    affectum.  Angusl.c 

(18)  Rom.  edit.,  tcrrs?  Qignentium.  Aliffi  ac  mss. 
nmnes,  tcrrse  gigncntia.  Est  autem  ibi  ellipsis  dic- 
tionum,  ijux  sunl,  vol  srilicct.  \'o\  etiam,  iiiqnen- 
tia,  passive  sumitur  pro  genitis,  quemadmodum 
vehens  dicilur  a  probatis  auctoribus  in  qui 
vehitur. 

(19)  NuIIam  hoc  loco  di[fi>rentiam  mss.  vel  edit. 
prae  se  ferunt,  nisi  quod  ubi  omnes  edit.  et  pleri- 
que  mss.  habent,  ;«.•>/!;,■  (T;w!7)i«,  Corb.  legit,  ius- 
tis  doloribus.  Magis  commode,  cum  de  dolore 
quo  patriarcha  ob  fratris  filium  captum  atque  ab- 
jucfum  affcctus  erat,  hic    agatur.     Atqui   videtur 


tus  sancti  infusionem.  et  velut  quamdam  descen- 
siouem  vidcat.  Oportet  nos  quoque  exire  ex    his 

ulcus  aliquod  in  aliis  vocibus  delitescere  ;  neque 
enim  aptum  sensum  hinc  elicias,  si  despirise,  in 
de^pe.ri.\sc,  aut  diviiiuin  favorem,  in  divino  javore, 
noii  mufaveris. 

(20i  Coiistanler  in  Bibliislefritur,  incerta  et  occu- 
Ita  sapicnli;r  tu!e.  Tamen  ante  Ambrosium  Orige- 
nes  hunc  locum  laudavit  et  in  texlu.  Videsis  Phi- 
localia?  cap.  18. 

(21)  Mss.  Torn.,  Valc.  et  ant.  edif.,  iiuo  eleclus 
audivil.  Rom.,  quod  clcclus  audivil,  Mss.  Corb., 
Long.,  Colb.  et  Maz.,  quo  edocius  etc. 


501 


DE  ABRAHAM  LIB.  II. 


S02 


divcrsorii  nostri  angustiis,  mundare  anim<e  nostr»  A  animal  generi  esse  humano  rcperitur,  quanJoqui- 


locum  ab  omni  inquinamento,  projicere  sordes 
malevolenliae,  si  volumus  spiriluui  recipcrc  sa- 
pientiae  quia  in  malevolam  animam  non  introibit 
sapientia.  Credidit  autem  Abrabara,  non  auri,  nun 
argenli  illeclus  lestimonio  :  scd  quiu  corde  crciii- 
dit  ad  justitiam  in  quo  probatum  csl  ejus  meri- 
tum,  in  eo  persolutum  est  prffimium. 

4!).  Denique  statim  fiiiei  ejus  testimonium  Domi- 
nus  dcdit  dicens  :  Ego  siim  Dominus  Dctis  luus  q:n 
eduxi  le  de  terra  Chald<eorum,  ul  dnrem  libi  lerram 
hanc,  ul  hxres  esses  ejus  [Gen.  xv,  7).  Et  quia  do- 
posuerat  Abraham  studium  Chaldajorum,  qua;nl 
nunc  :  Quomodo,  inquit,  inlelUgam  quia  kxrcs  ejus 
stim  {Ibid.  8)?  hoc  est.  Jam  divinationcs  magorum 


repudiavi,  doce   me  quomodo  sciain   mc   fulurum  p  ijenus. 


dem  et  veslis  nobis  usum  exhibet,  sicut  aer  hujus 
spirilus  vitalem  nobis  ministrat  substantiam.Unde 
et  hunc  ordinem  factum  puto,  ut  prius  diccret  : 
Sume  mihi  vilulum  ct  capram,  et  tertio  loco  di- 
ceret  arietem,  eo  quod  prima  illa,  hoc  est,  vitulus 
et  capra  terris  et  mari  materialibus  comparentur 
elementis,  et  quia  feminea  dicantur  :  at  vcro  aries 
masculum  quoddum  animal  est,  vehemens  na- 
tura,  et  violenluni  cornibus.  Similiter  autem 
aeris  hujus  spiritus  vitalis  est,  ut  masculus  auclor 
et  causa  gigncntiura,  movens  terrarum  gcnitalia, 
ct  velut  quadam  sc  miscens  copula.  Aliud  ergo 
ad  terrara,  aliud  ad  mare,  aliud  ad  aerem  vita- 
lem  mystice  figuratur   horum   triura   animantium 


terr;e  cjus  hffiredem.  Qui  quterit  quomodo  sciat, 
non  dubitat,  mauifestante  Dco,  cognosccre  se 
posse  :  sed  formam  vuit  acquirenda;  cognitionis 
advertere.  Nam  et  in  Evangelio  Maria  cum  audis- 
set  ab  angelo  quia  virgo  paritura  essct  filium,  re- 
spondit  :  Quomodo  fiel  islud,  quonium  virum  non  co- 
giiovi  (Ltic.  },  34)?  Et  jure  rcspondit,  hoc  cst  : 
Cum  id  quod  natura;  est,  nou  suppetat,  quia  non 
solet  parerc  qua;  viro  non  fuerit  copulata,  quajro 
quomodo  praster  institula  natura;  possim  virgo  ge- 
nerare  ? 

50.  Dixil  autem  ilii  Dominus  Dcus  :  Sume  mihi 
vitulum  irimum,  el  capram  Irimam,  ct  arienlem  iri- 
mum,  et  ttirlurem,  cl  rvlumhum  [Gcn.  xv,  9).  Pra- 
terirem  hujusmodi  interpretationem  sacrificii,  uisi 
quibusdam  scrupulum  hinc  nasci  adverterem  eo  C 
quod  aruspicinoe  quoedam  scribi  vidoatur  solemni- 
tas,  quod  post  immolationem  divisa  sunt  aniraalia, 
et  contra  faciem  altcrutrum  posita,  et  consedit  illis 
Abraham.  Sed  si  vim  interrogatiunis  pra;miss;c 
el  futura;  responsionis  considcremus,  advcrtcre 
poterimus  spei  nostrae  et  fidei  SS4L  convenire  hu- 
jus  sacrilicii  disciplinam.  Vilulus  enim  aratorium 
animal  est,  deditum  tcrreuo  labori.  Capra  ad  aqua- 
run;  similitudinem  per  a;nigmata  figuratur,eo  quod 
aXl  Gra;ce  -aoi  t6  arijciv  nomcn  acceperit,  ab  co 
quod  est  inipetu  forri.  Sic  enim  currit  sicut  ct  aqua. 
Possumus  vel  de  fluviorum  sono,  cursu,  vel  maris 
violentis  ajstimarc  fluctibus.  .\eri  autem  compara- 
tur  aries,  quia  omnibus   animantibus  utilius  hoc 

(22)  Uesunt  in  mss.  aliquot,  ac  in  edit.  omui-  D 
bus,  ha;c  verba,  dixerunt  viiulum.  Quod  autcm  a'l 
Grajcas  voccs,  eas  Am.  cx  msi^.  quo  prr.pius  potuit, 
imitatus  cst  :  verum  cum  ilhc  iil|iotc  vitiosro  fr.ism. 
displicuissent,  ipse  aliam  originationem  cnnimcn- 
lus  est  in  hunc  modum  :  Gncci  5i\i.x\:-j  iT.C  zo.j  Zx. 
I*5to0«;  Xiav,  co  quod  domctur  nimis.  Quam  phrasin 
ctsi  rautilam  soqiicntes  edit.  amplexa"  sunt.  Nos 
vero  locuiri  in  cndicc  Corb.  et  aliis  nonnnllis  scru- 
pulosius  inspicienles,  lectioncm  nostraiii  clicui- 
nms.  Porro  doinari  injnriis  liic  nnn  viiiclur  aliud 
significarc,  (inam  domari  labnre  ac  vcrbcribus. 

(23)  Cuni  dictio  h;rc  mcndose  in  qiiiliiisddm  iiiss. 
Pt  primis  opcriiiii  Amlir.  edit.  Icgcrelur,  Erii.  rc- 
nosnit  cx  conjcctura  '),^|i',T:xr,v.  Atqui  mss.  nielioris 
pol.i;  salis  apcrlc   prKferunt  i.fO|;,ii,v,  hoc  es-t,  sine 


51.  HffiC  traditio  naturalis  csi  :  sed  moralis  etiam 
concurrit  et  suppetit.  tn  omnibus  enim  hominibus 
caro,  senaus,  et  verbum  est.  Caro  nostra  vitula 
est  :  labnrat,  ut  serat:  laborat,  ut  colligat;  labo- 
rat,  ut  pariat;  innumeris  fatigatur  laboribus.  Unde 
ct  Groeci  5iuaiv  dixerunt  vitulam  (22)  ii:6  toO  oaai- 
<j'Jif  p:s  aiTT,v.  eo  quod  dometur  injuriis.  Mas- 
culorum  boum  labore,  aratro,  et  ju.go  fungitur, 
femineos  partus  repraesentat  cum  multo  ubere. 
Caro  quoque  nostra  vits  istius  suliju,L;atur  nccessi- 
tatibus,  crebris  quatitur  doloribus,  et  multarum 
aerumnarum  quodam  curvata  purtu  senescil.  Jam 
illud  quis  ignorat,  quod  vehementior  sit  virtus  ani- 
m;c,  cui  velut  nupta  adhajret  in  istius  vitse  cursu 
corpnralis  substantia?  sensus  autem  nostri  capra- 
ruin  modo  velut  saltu  quodam  exsiliunt,  et  pa- 
scuntur  pra;ruptioribus,  impetu  suo  ipsi  commo- 
tioncs  excitantcs  anim»,  et  concufientes  eam.  Ad 
oinnem  occasionem  proesto  sunt,  vel  occursu  femi- 
nesB  pulchritudinis,  vel  odore  suavitatis  alicujus. 
.'Vuditu  pariter  et  tactu  moventur  vclociter,  qui- 
bus  etiam  animaj  inflectunt  constantiam,  ct  velul  a 
natura  sui  alicnant  eam.  Unde  et  pleriqiic  doop- 
;iT,v  (231  diclam  putant,  qnia  6pu.T,  impetus  dicilur, 
eo  quod  ex  quodam  impetu  sensunm,  infiexionis 
atque  alienationis  nostraj  causa  nascatur.  Feminei 
autem  sexsus  speciem  habet.  ut  etiam  sensus  nostri 
aii70T,<jc::  Gra>ce  dicnnlur  fcniinco  vneabulo  (24). 
Elfetarum  modo  animantum  cito  vacuantur,  ubi 
partus  suae  genera!ionis,  delcctalionisque  effude- 

impctu,  id  enim  in  spirilalibus  ca  vox  signilicat, 
riim  ciulcm  ronlrarium  sonet  in  corporalilius. 
Krit  igilur  fcpsimi  aniniam  irloo  iinpctus  ac  mn- 
tus  cx  naliira  sua  vacu;ini  dici,  quorl  non  in  ipsa. 
s''d  in  corporc  cniumdem  motuum  fons  ot  origo 
resideat. 

(24)  Am.  cum  aliquot  mss.,  cl  eliam  sensm  noitri 
ecstalis  Griccc,  etc.  Quod  (piidcm  Era.  cmendavit, 
rl  rcliqua'  postca  cdit.  rcposila  vocc  liirO^.jcu;, 
qua;  in  mclioribns  mss.  rcpcrilur.  Tnmen  in  his 
litnnulla  \erbonim  diversilus  esl,  sic  cnim  isti, 
ut  eliiim  srnsus  noslri  m<in<l,  aijO^.iei;,  clc,  nbi 
ccrtc  .=1  liintcllipendnin  vidctur  ipecies  lcminca. 
Itursiis  ubl  cuncl.T  c(!it.  Icgunl,  c(}'clarum  modo 
uni./mrum,  nvlins  lcgitur  in  cunclis  mss...  ani- 
mantum. 


303 


S.  AMBRORll 


504 


rint,  ct  ifcrum  335  cxcifatis  cupidiintibiis  novos  A  niquc  Plato  currum  volucrem  dixit  esse  ccclum,  ex 


refenmt  impetus. 

52.  In  ariete  vero  verbi  ac  scrmonis  nosfri  liabe- 
tur  similifudo,  quod  sit  vehemens,  sicut  ct  sermo 
nosfer  efficax  operationis,  et  quasdam  ornatus  no- 
slri  et  togminis  causa  sif.  Arios  por  tisum  vcstium 
ordine  quodam  gregem  ducens,  sioul  ordo  quidam 
vita;  iisusque  nostri  vcrbo  explicatiir.  Arbitror  au- 
tem  quod  illud  verbum  magis  infelligere  debeamus, 
quod  est  Verbum  Dei,  cum  quo  aries  iste  babere 
vidcatur  non  modiocrem  cognafioncm.  Quod  Ver- 
Inim  nos  vere  fegmine  velloris  sui  vesfivif,  ct  in 
domum  introduxil  ;eternffi  salulis.  Qui  se  pro  nohis 
iminolandum  ohtuUt,  qui  lanquum  ovis  ad  viclimam 
dtidus  cst,  ct  sirut  aries  coram  tondcnte  sc  sine  voce 
sic  non  apcruil  os  suum  (Jsa.  liii,  7).  Ex  quo  or- 
dinem  quemdam  substantiae  babemus  et  sacrai 
redeinpfionis,  f|iiod  pcr  ipsum  condili  ac  redempti 
sunuis.  Duplex  igifur  causa  pcr  Verbum,  natura- 
lis  et  moralis :  nafuralis  qua  condidif,  moralis  qua 
redemit.  Philosophia  quoque  germinam  speciem  sui 
consfituit  in  verbo,  naturalem  ct  moralem.  Ratio- 
nabilis  cnim  uli-iusquc  portio  cst.  Naturalcm  se- 
cundum  mundi  creafionom,  quam  verbo  assignat  : 
moralcm  secumhim  jusfifiam,  et  roqualitalem  vi- 
vendi,  cujus  vifa  et  ratio  de  verbo. 

53.  Qua  causa  cum  dies  quadraginta  compleren- 
tur  (25)  ex  MariK  Virginis  partu,  lulerunt  Dominum 
noslrum  Jcsum  in  Jcrusalem,  ut  otferrcnt  Domino 
secundum  lcgem,  et  uf  darent  hosfiam  par  liirfu- 
rum,  aul  duos  piillos  columbarum  {Luf .  ii,  22-2'i), 


eo  quod  prophefa  dixerat  :  Cum  ircnl  animalia, 
ilmntctrotx  conjunclx  itlis ;  ef  cum  elevarent  se 
animalia  a  terra,  clevahanlur  rotsc  {Ibid.  2-'i).  Sed 
propheta  n')n  cocluin  ipsum  avem  (2G)  dixit,  sed 
aves  esse  in  coelo.  Denique  et  David  aif  :  Cirli 
cnarraiit  qloriam.  Dei  [Psal.  xviii,  2;,  hoc  est,  pote- 
sfates  e(Dlesfes,  velut  cum  spoctatur  pulohruiri  ele- 
mentum,  priTdicatur  operator.  Animam  autem  de- 
scribit  prophcta,  cujus  inotus  sunt  quatuor  velut 

equi,      A07[7Tt/.6v,     ()u!J-T,Tiv.6v,     i-'.Q'j[j.T,x'.x6v,     o-.opa-ctxov, 

Hu!c  336  animalia  quafuor,  id  est  homo  >,ov'.tt;x'jv, 

leo  eu}jLT|Tix6v,  vitulus    IneuiiT.Tixiv,    aquila   ciopatixov. 

Ideo  ratio  pramissa  est,  ut  reliquia  rationem 
sequantur.  Ideo  cum  bomine  a  dextris  est  leo, 
T>  id  cst,  cum  rafione  commofio  a  dextris  est.  Ista 
animalia  quando  elevantur,  elevantur  etiam  rof». 
Rofa  aulem  vita  est  super  terram,  qua  vivimus. 
Si  aniniffi  nosfra3  motus  quafuor  elevanfur,  ele- 
vatur  et  vita  nostra.  Ideoque  addidit  :  Quoniam 
spirilus  vitx,  inquit,  crat  in  rotis  (Ezech.  i,  20). 
Anima  ego  magis  currus  est,  quae  ait  in  Canticis 
canficorum  :  Posuisli  mc  currus  .Aminadah  iCant. 
VI,  11),  id  est,  Domini  nostri.  Non  ergo  philoso- 
pbit-e  tradifioni  dcscriptio  concurrif  prophetica.  De- 
niquc  vocem  alarum  audisse  se  dicit  propheta. 
Isfoe  alaj  virtutes  sunt  (27)  fquae  maximo  et  duplici 
plausu  prudenti®,  fortitudinis,  lemperantia!,  justi- 
tiic  suavem  decorem,  vita;  cantilenam  resultant'. 
Plato  aufem  dulces  quosdam  sonifus  siderum  mu- 
tuavit  sphsrae  ccelestis  generari  conversione,famam 


60  quod  in  columba  spiritalls  gratia  sit,  in  turture  C  magis  et  pompam,  quam  veritatem  secutus.  Nam 


incorrupta;  generationis  natura,  vel  immaculati 
corporis  castimonia.  Morilo  ergo  ad  sacrificium 
jubeiitur  post  aricfem  furlur  et  colinnl.ja  sumi  ut 
Vcrbo  adhcTjrere  infelligas  incorru]itam  cnsfimo- 
iiiam,  et  spiritalem  grafiam.  Et  hoc  ipso  quidem 
quod  avcs  posuif,  intelligere  possumus  ccelestium 
meritorum  volalus.  Sunt  enim  volucres  coeli  qua: 
veniunt  et  habitanf  in  ramis  ejus  arboris  qut^  de 
grano  sinapis  surroxerit,  cui  Cffilorum  regnumcom- 
])aratur  (Matth.  xiii,  32).  Et  Ezcchiel  apcrtos  sibi 
cojlos  dicil,  el  vidissc  inter  alia  etiam  rotam  i/nam 
super  lerram  conjunclam  animalibus  quatuor 
{Excrh.  1,  15).  Et  infra  :  Aiidieham,  inquit,  voccm 
alaruin  cormn,  sicut  vocein  aquarum  mullarum,  ct 
voccm  suhlimis  Dci :  cl  cum  ircnt,  ul  vo.r  vcrbi,  sicut  n 
vocem  caslrorum  {Ihid.  2'i). 

54.  Unde  quidam  ad   libros  philosophiie  deriva- 
runt,  00  quod  ipfum  crclum  volueri  similc  sit.  Dc- 


licet  Origenes  quoque  nostcr,  hoc  est,  ecclesiastieo 
vir  officio  dedifus,  planefarum  sfellarum  quamdam 
inenarrabilem  mofu  harmoniam  esse  suavissimi 
illius  soni  cffilestis  asscrat,  tamen  ctiam  ipsum 
plurimum  indulgere  philosophorum  tradifioni  ple- 
raque  ejus  scripta  testantur;  quod  eo  scripsi,  ut 
et  ab  aruspicina;  et  a  philosophis!  tradifione  sacri- 
ficii  isfius  interpretationem  secernerem.  Velint  alii 
docfrinam  probare  suam  ;  ego  juxla  Apostolum  ti- 
midus  nialo,  quam  doctus  videri,  qui  ait  :  Videtc 
nc  quis  vos  deprxdctur  pcr  philosophiam  et  inanem 
seductioncm  secundum  Iraditionem  hominum,  secwi- 
dum  elcincnlum  liujus  mundi,  ct  non  secundum  Chri- 
stuin  iColoss.  II.  8). 

.55.  Quod  autem  ait  :  Divisit  Ahrahain  corpora, 
ct  conscdit  illis  [Gen.  xv,  10),  ne  quis  extispicium 
putet,  aruspicina  verba  esse  non  nego;  sic  enim 
audio  :  sed  divisionem    corporum  quadrupedum, 


(25)  Ms.  Gnrb.,  cum  dics  octo  coiiiplcrcnlur,  ofc. 

(26)  Mss.  Corb.,  Long.,  Golb.,  Maz.,  dictionein, 
avem,  resfituuut,  cum  in  aliis  atqne  in  omnibus 
edit.  omittatur. 

(27)  Desiderabanfur  in  edif.  qua^  sequuntur  intor 
duos  uncinos  comprohensa,  Ingebaturque  locus 
hoc  modo  :  Virlutcs  siint  qn.x  de  te  posruntur.  Sed 
oinissa  primus  exliibuit  liili.  in  variis  lectionibus 
ad  calcem  succ  edit.,  auctoritate  duoruin  codicum 
aiifiquissima'  manus,  scilicef  Dionysiani  ac  Sorbo- 


nici.  Nos  vero  eadem  in  textum  restituimus,  frefi 
inss.  Corb.,  Long.,  Colb.,  et  Maz.,  quorum  pri- 
mus  800  annos  arquat,  aut  superat.  Et  quidem 
Ambrosiana  esse  minime  negabit,  qui  sfylum, 
materiie  cognationem  atque  ordinem  diligentius 
ir.trospexerit.  His  adde  quod  nonnulla  citantur  a 
Bart.  Urbinate  in  MiUeloquio  .•\mbrosiano  ad  vo- 
cem,  cadum;  unde  colligas  hoc  fragnaenti  in  Italiae 
quoque  niss.  quibus  usus  esf,  exstitisse. 


oOj 


DE  ABRAHAM  LIB.  II. 


;iOi) 


cum  lectio  factam  astruat,  non  factam  avium,  uti-  A  tixo/,  hoc   cst,  superiora  (29),  quasi  oculi  quidam 


quesi  inspectio  fuisset  istonim,  etiam  avium  facta 
esset  divisio,  ut  ficret  inspectio.  Quid  si  firtei  no- 
strae  hoc  convenit?  Et  ideo  quod  supra  aruspicinam 
verbis  nobis  dat  traditio  requiramus.  Diximus  su- 
pra  quia  in  vitula  terram  accipimus,  in  capra 
aquam,  in  ariete  aerem,  quod  ipso  nominc  colligi- 
tur,  quod  trima  ad  sacrificium  sumi  jubcntur,quia 
terra  ipsa  inter  tres  dividitur  species  sui  ;autenim 
continens,  aut  insula,  aut  peninsula  est  :  aquaipsa 
in  tria.  quia  aut  mare  est,  aut  fluvii,  aut  lacus; 
nam  fontes,  aut  putei  privata  negotia  nequaquam 
digna  divisiono  generali  otpublica;  putei  latent, 
fontes  aliis  originem  prccstant.  Aer  quoque  habet 
divisiones  temporum  veris,  8estati3,autumni,hiber- 
ni;  et  hac  mundana  divisio  est.  Quo  hoc  proficiat? 
Ut  cognoscamus  Deum  esse  horum  auctorem  mo- 
deraloremque  omnium,  qui  omnibus  ordinem  re- 
bus  dederit,  et  ea  divisione  dislinxerit.  ul  his  col- 
ligas  posse  tibi  Deum  conferre  qua;  pic  postulas,et 
spondet  implere. 

337  56.  Itaque  Abraham  quia  promittenti  Do- 
mino  terric  haereditatem  responderat  :  Unde  cogno- 
scam  tiuia  liwres  cro  teir,T  hujtis  {Gen.  xv,  8),  per 
illas  species  hostiarum  informatur,ut  credat  Deum 
esse  supra  mundum,qui  universa  quaj  mundi  sunt 
provida  distinctione  diviscrit  :  sed  ea  qua;  sunt  di- 
visa  resolvi  postea,  ea  autem  quas  non  sunt  di- 
visa  (aves  enim,  hoc  est,  turturem  et  columbam 
non  divisit)  nunquam  rcsolvi,  fides  cnim  manet 
integra,  qua;  columboe  morcin  suhlimo  subrigitur. 


conlrarii,  rationabile  est  et  irralionabile.  Rationa- 
hile  ipsum  dividitur  circa  mentem  ct  scrmoncm. 
Sensibile  cjus  in  auditum  et  visum,  quibus  vitas 
hujus  cumulatur  gratia.Xam  odor  et  gustus  vitalis 
usus  videntur  neccssarium  pra^bere  ministcrium. 
Nares  jugi  flatu  aspirationcm  recipicndo  vitalem, 
continuato  quodam  substantiam  hominis  cibo  pa- 
scunt.  Gustus  autem  potu  epulisquc  generatur. 
Quintus  vero  sensus,  hoc  est,  tactus,  velut  admi- 
stus  est  illis  quatuor.  Odor  et  gustus  quoedam  ma- 
gis  alimenta  sunt  corporis,  quibus  hujus  carnis 
militia  subsistit.Visus  vero  ct  auditua  menlcm  ad- 
juvant.  Has  sunt  divisiones  qua;  secundum  carnem 
nostram  animamque  a  summo  operatore  divisoo 
sunt. 

58.  Unde  oportet  nos  colligere  quia  ctiam  istc 
mundus  vclut  per  membra  qui-edam  gemina,  ct 
tanquam  iviiirodToi-a  distributus  est  :  terra  in 
montcs  et  in  campos,  ut  sunt  partes  nostri  corpo- 
ris  elatiores  alia;,  alia;  planiores.  Eminent  scapul.-c, 
et  pedum  superiora,  vel  manuum  :  latera  vero  ct 
inferiora  cervicis,  volut  valles  trita  et  concava  (30;. 
Quoil  et  dc  vola  manus  intelligcro  licct.  N'am  in 
ipso  calcanco  pcdis  eminore  alia,  media  autem_  si- 
nuala  essc  quis  dubitat?  Aqua  in  mari  salsa,  in 
flumine  dulcis,  vel  in  fontibus.  Est  aer  hiberno 
frigidus,veris  mensibus  temperatus.calidus  astate. 
Ergo  ista  divisit  operator.  Menlem  autcm  nostram, 
qucB  modo  avium,  virtutum  33^  divcrsarum  et 
vigoris  sui  vccta  remigiis,  siiper  crolum  cvolat, 
lustrans  superna,  et  spiritalibus  alarum  remigiis  C  non  divisit,  quia  Trinitati  adha;ret  dividenti  om- 


Coelum  circumvolans.  Turturi  quoquc  mens  illa 
confertur,  qua;  avis  usu  istius  sccretis  alitur,  in- 
telligibilem  illam  et  indivisam  queerens  Trinitatis 
substanliam.refugicns  plebem  quamdam  creatura- 
rum  et  corpore.T  sc  non  miscens  congregationi, 
atque  ab  omni  passionum  labe  secernens.  Hoc  sa- 
crificium  de  te  poscilur.  Qui  tales  offert  hostias, 
fidem  et  castimoniam  mentis,simplicitatis  gratiam, 
charitatis  et  pacis  alfcctum.ipse  so  beata;  illins  tcr- 
rae  agnoscit  ha;rcdem:sicut  etiam  Dominus  apcrtius 
in  Evangelio  doclaravit  dicens  :  Beati  pacifxci,  quo- 
niam  ipsi  possidchunt  tcrrum  (28)  [Matth.  v,  9). 

57.  Accipe  aliam  divisionem.  Caro   quoque  nos- 
tra  ipsa  Dci  ordinationc  divisa  habot  membra  om- 


nia,  soli  indivisa;.  Unde  philosophi  superiorcm 
mundi  hujus  substantiam  quam  a;thera  vocant, 
non  cx  cajterorum  clemenlorum  volunt  admistionc 
constare  :  sed  splendidam,  et  multo  rerulgcnlcm 
himino,  qua;  non  tcrra'  sordidum,  ncc  aquarum 
humidum,  nec  acris  nebulosum,  nec  ignis  ipsius 
rutilum  quidquam  recipiat,  ex  quinta  quadam 
aiffta  esse  asserunt,ct  velut  volucrem  mundi  hujus 
mentem  vclociorcm  purioremque  esse  caiteris  par- 
tibus.  Nam  alia;  mista;  sibi  et  concreta;  sunt.  Nos 
autem  nihil  matcrialis  compositionis  immuuc  atque 
alienum  putamus,  pra;tcr  illam  solam  vcucrandic 
Trinitatis  substantiam,  qua;  vcre  pura  nc  simplex 
sincera3  impermisla;quc  natur.a;  est:  quamvis  aliqui 


nia.  I)uo  oculi  sunl,  bin;c  aures,  dua;  gena;,  narPs  ii  putent  do  illa  quinta  oO^ia  luccm  c?so  clariorem, 
divisffi,  dentium  gcminatus  ordo,  ubera,  scapula;,  dc  qua  dixcrit  David  quod  Dcus  sit  circumdatus, 
manus,  latera,  femora,  genua,  crura,  podcs,  lucem  sicut  vestimentum(/'.?n/.  cu,  2),  ct  Apostolus 
nonnc  bina  omnia,  ut  subnixa  gcminatis  subsidiis  scripserit  dc  ipso  omnipotonto  Deo,  quod  solus  ha- 
omnia  nostraobirc  videautur  officia?  Anima  etiam  licat  immortalilatcm,  ct  lucem  hahitct  inacccssiliilcni 
divisionem  siuirum  patitnr  portionum.   Nam  '>.c>pa-      (/  Tim.  vi,  10). 


(28)  Ila  mss.  Corl).,  Long.,  Colb.  et  Maz;  alii 
vero,  et  prisra;  edit.,  Ilcali  pacifici,  tiunniam  ipsi 
[)eum  viilehunl,  rel  tiuoniam  ipsi  possiilchunt  lcrram. 
A  quibus  onmibus  discedons  llom.  habcl  ut  Vul- 
gata,  Uea^i  mumln  cnrilc,  tiunniam  ipsi  Dcuin  viilc- 
bunl,  vel  heati  miles,  ijuoniam  ipsi  possiilchunt  ter- 
ram. 

(29)  Supcriora,  supple,  anima;  cujus  ideo  partcs 


superiores  essc  dicit,facuItatom  cogitandi  ac  ralio- 
cinandi.et  farultatcm  scnticndi,quia  his  passioucs, 
sive  facullatos  irasccndi  cl  corvcupisccudi  infcriorcs 
sunt  uo  niinus  nccessaria;.  Sub  oiop»Tix(j  vcro  id 
quod  /.OY.-Tf.vclv  rlixerat,  hoe  loco  comprchenditur. 
(;!0)  Edit.  omncs,  vallcs  tnra'  el  concava,  contru 
mss.  omniuin  auclorilnlcni. 


liO' 


oU.  Qua  autem  ralione  dixerit  quod  aves  descen- 
deriat  supra  divlsa  corpora  vitula;,  caprte,  atque 
arielis  (Gi-')2.  XV,  1 1 ),  nou  faoile  reperio,  nisi  quod 
omnia  terrena,  maritiraa,  atqiie  ipsa  aeria  plena 
sunl  insiJiarum  ac  perturbationum.Videulur  enim 
aves  ista;  cibi  causa  descendisse  supra  corpora. 
Naluralitcr  aulcm  violentiores  potioresque  viribus 
super  infirmiores  irruunt,  et  quasi  mortuis  corpo- 
ribus  incumbunt,  ex  improviso  frequentius  ir- 
ruentes  ;  vel,  quod  veiius  puto,  quia  princeps 
mundi  bujus,  ut  volucres  cccli,  spiritualium  ne- 
quitin;  qu;e  siuit  in  cujlesliljus,  eos  qui  mund.iua 
sullicitudine  curaqne  dtvisi  sunt,gTavi  mutu  inces- 
sant.et  velut  cadavcra  niortuurum  dilacerent  dente 
aspero.  Ue  his  enim  dictum  est  :  Hclinijue  moiiuos 


.4MBR0S11 
A 


S08 


CAPUT  IX. 

Quare  ceciderit  excessus  uc  timoro  super  Abraham ; 
(juuh-e  rcihliium  cidem  oraculum  de  su^  postcritn- 
tatis  pcrcjriimtione  ct  scrvilute  in  .■Fjjypto,  dc 
niortc  propriii,  dc/ue  liljcrntioiie  postcritntis  cjus- 
dcin  siijnijicct'.'  Quo  denique  visio  jlainmx  utquc  for- 
naris  pertincal '/ 

Gl.  Denique  quam  hoc  Abraham  spiritali  et  pro- 
pheticQ  allectu  iecerit  sequentia  ducent.  Nam  solis 
occasu  cxcessus  cecidil  super  eum  :  el  ccce  timor  ma- 
gnus  et  /eimbrosus  incubuil  supcr  eum  (Gen.  xv,  12). 
E.\eessus  prophetis  fieri  solet,  sicut  habes  Prophe- 
tam  di.visse  :  fujo  dixi  in  excessu  nuv  :  Jinnis  liomo 
■mendax  iPsal.  c.xv,^).  Excedit  enim  mens  propheta- 
velut  lines  quusdam  humana;  prudentia?,  quando 
repletur  Deo.  Et  ante  evacuat  se  cogitationibus  et 


sepclirc  mortuos   suos   (Luc.   ix,  60),  quia  sunt  de  „  disceptationibus  sfficuli  hujus,ut  advenienti  gratia; 


regno  diaboli  qui  in  seipsum  divisus  est.  Qui  au 
tem  sunt  de  regno  Dei,quibus  dicit  Jesus  :  liegnmn 
Dci  intra  vos  est  [Luc.  xvii,  21),  hi  non  sunt  di- 
visi,  quia  adhasrent  Dco,  quoniam  qui  adkrrct  inc- 
1-clrici,  unum  corpis  est  :  Eriint  enim,  inquil,  iluo 
in  carne  una.  Qui  autem  adtixret  Domino  unus  spi- 
rilus  csl  (f  Cor.  vi,  IG  et  17.  Isti  ergo  non  sunt 
mortua  corpora,  ut  volucres  cceli  comedant  cos, 
sed  sunt  spiritus,  iacit  etiam  Deus  angelos  suos 
spiritus.Deniquc  supra  columbani  et  turturem  non 
desconderunt.quia  divisae  istae  aves  non  erant.  Non 
sunt  enim  divisi  justi  quibus  dicitur,  ut  siut  sim- 
plioes  sicut  columba;  [MaUk.  x,  Iti).  Ideoque  dicit 
DaviJ,  quia  ct  jiasscr  invcnit  sibi  doniuin,  et  turtur 
niilum  sihi  uhi  rcponat  pullos  siios  {Psal.  lxxxih,  4). 


spiritali  puram  se  et  exinanilam  prcebeat,  superve- 
niat,  iu  eam  Spiritus  sanctus  magna  se  vi  inlun- 
dens,ita  ut  mens  hominis  subito  turbetur.  Deniquo 
angelus  venit  ad  Mariam,  et  cum  sedulitate  et 
gratia  venit,  et  tamen  Maria  mota  est  in  iutroitu 
ejus.  Unde  angelus  ait  ad  eam  :  Ne  timeas,  Muria, 
invcnisti  enim  gratiam  apud  Dcum  :  et  ecce  concipies 
in  ntcro,  et  parics  filium  {Luc.  i,  30,  31).  Cogno- 
scimus  ergo  quia  quando  veuit  gratia  Dei  super 
propheticam  mentem,  subito  irruit,  et  inde  incu- 
buisse  et  cecidisse  super  prophelas  Spiritum  san- 
ctum  legimua,  quia  excessum  patitur,  et  turbatur, 
et  timet,  et  quibusdam  ignoranlicB  et  imprudentia: 
tenebris  ollunditur;  sicut  et  in  Actibus  aspostolo- 
rum  legimus  {.\cl.  ix,  3,  4)  quia  circumfulsit  supcr 


Ha>c  spcctabat  Abraham,  ha;c  profundo  et  spiritali  C  Saulum  de  coelo,  et  cecidit,  el  horrore  animi  tur 


considerabat  intuitu. 

60.  Ideoque  scriptum  esl  :  Conscdit  illis  .■[bram 
{Gen.  XV,  10),  non  quasi  aruspicinfe,  sed  quasi  coe- 
lestis  rcvelationis  interpres,  signa  divina;  operatio- 
nis  cxplorans.  Mens  cnim  directa  ad  Ghristi  gra- 
liam  videbat  hunc  mundum  plenum  esse  iniquita- 
tis,  quj;  velut  a  summo  coeli  volaret,et  opprimeret 
infirmos  lerrae  :  pudicitiam  autem,  lidem,  sinceri- 
talem  nullis  esse  obnoxias  passiouibus  :  339  ava- 
ritiam  vero,  ct  soUiciludiiies  sa;culi  quibus  suifo- 
cantur  qui  habent  voluptales  divitiarum,  dilacerari 
ac  dividi.  Uude  et  divitiaj  dictas  sunt  curae  et  cogi- 
tationcs  inundi  hujus  (31)  Multli.  xiii,  22),  quod 
mentem  dividant,  atque  in  diversum  scindant,et  in 


batus  est,  el  audivit  vocem  de  ccelo  dicentem  : 
Sauie,  Saule,  quid  me  persequeris  {Ibid.  4)?  Desinit 
enim  videre  sajcularia,  qui  incipit  audire  divina. 
Unde  et  timorem  Abraha;  et  tenebras  mirari  non 
debes,  quasi  praiter  virtutem  aut  meritum  ejus 
acciderint,  cuin  prophetarum  consuotudini  con- 
gruere  adverfas,  quando  adjuncla,  ut  cognoscant 
futura  (32). 

62.  Continuo  autein  dictuni  habes  ad  eum  : 
Sciendo  scics  quod  percgrinuin  erit  semen  luum  in 
terra  non  sua,  el  serviiio  opprimcntur,  et  nocebunt 
eis,  et  liumiliabunt  eos  annis  quadringcnlis  [Gen. 
XV,  13).  Merito  tenebrosus  340  horror  et  magnus 
faclus  est,  quia  magna  oracula  deferebantur,  cum 


partes  trahant,    ncc  sinant   incorruptain    esse    et  j)  de   populo   SKCulorum   dabatur   pra;ceptum.  Quo- 


integram.  Vir  ergo  paciticaj  mcntis  considcbat,  et 
considerabat  quatenus  prohibere  coniinus  possetea 
rnala,  qua;  honiinibus  invchuntur;  mens  cnim  sa- 
pientis  viri  ac  justi  inederi  studet  humanis  casi- 
bus,et  proliibcre  ac  resecare  animarum  nostrarum 
laborrs. 

(31)  Am.  alque  Era.,  Vnde  el  divisx  dictse  sunl, 
quod,  etc.  Gill.,  LJiidc  ct  divitix  dictx  sunt  curx, 
quod,  etc.  Rom.  omitlit,  curo'.  Videntur  autom  hic 
significare  .Ambrnsium  vocem,  divili,v,  a  verbo, 
dividn,  voluiFse  dodiH-lam,  ciim  minime  obscurum 
sit  v' Trn  sanctum  alludere  ad  locum  e  parabola 
.seiniiuun,  quem  iiut.ivimus.Nostram  autem  lectio- 


modo  tam  facile  capcre  istud  mens  humana  pote- 
rat,  maximc  quae  admoncbatur,  ut  in  hac  peregri- 
naretur  terra?  Non  enim  tam  qu;e  futurae  erant 
declarabantur,  quae  praescribebantur  quas  facienda 
nubis  forent  :  Peregrinum,  inquit,  erit  sementuum, 
sive  quia  omnes  homines  peregrini  esse  debeamus, 

nem  constituunt  non  modo  sex  mss.quos  consului- 
mus,  sed  etiam,  teste  Gill.  in  variis  lectionibus, 
Sorb.  c.xoniplar,  et  Dion.  velustissimura  quae  in 
istis  bibliothecis  jam  non  inveniuntur. 

(32)  Oinnes  cdit.  cum  tribus  mss.,  quando  cogn^- 
scunl  futuaa.  Mss.  quinquc,  quando  adjuncla,  etc. 
Subintelligendum,  sunt  timor  el  tenebrx,  etc. 


509 


Di';  ABiiAiiA.M  ua.  II. 


510 


in  hac  terra,  omnium  elenim  pater  est  Abrahani : 
sive  quia  verum  semcnAbrahffi  peregrinctur  iuhoc 
mundo.  Illud  cnim  verum  semen  est,  de  quo  di- 
ctum  est :  Iii  Isaac  erilsenien  tuitm  {Gen.  xxi,  12). 
Denique  qui  se  Abrahaj  haredem  agnoscebal  ait : 
Advena  ego  sum  in  Itac  tcna  ct  pereyrinus,  ]sicut 
omncs  patres  mci  {Psal.  x.\xviii,  13).  Qui  enim  pe- 
regrinus  hic  fuerit,  civis  iu  c;elo  est,  qui  autem 
in  hac  terra  oinnem  animaj  suaa  substantiam  con- 
stituendam  putavcrit,  haereditatemquehujus  torrre 
acquirendam  cxsultaverit  (331,  a  Dci  regno  cxclu- 
detur.  Lnde  Apostolus  ad  fidclcs  viros,  et  civcs  Je- 
rusalem  illius  qu;e  in  ccclo  est,  et  Ecclesiae  filios 
dicit :  Eryo  jam  non  eslis  advenx  atque  pcrcyrini  : 
sed  estis  civcs  sunctorutn,  el  domeslici   Dei  {Eplies. 


S.  surapserunt  ab  iEgyptiis  rauluo.  vcl  aurea,  inquit, 
vel  argcntca  quibus  ad  tempus  ulerei.tur,  sccum 
auferant.el  depr;edciilur.f:gjplios(/;.rod.xii,  35,  36). 
Oaic  vasa  acceperunt  voluutate  Domini,  el  secuin 
ca  aufcrunt,  quia  resurrectionis  filii  sunt,  quibus 
dicitur:S4I  Son  pcribil  capillus  de  capitc  vestro 
{i.uc.  XXI,  18).  Vasa  haic  .'Egyptii  dcderunt,  qu.-c 
de  tcrra  afdiclionis  sunt  assumpta ;  et  sunt  alia 
aurea,  alia  argcntca,  quiaomniscreaturaDei  bona, 
et  maxime  hoiiiinis  in  terris  praistanlissima,  quam 
honoravit  Dcus,  ut  inspiiaret  in  faciem  cjus  spiri- 
tum  vitiB,  ct  omnibus  prKficorct  aniiaantibus. 
Ha;c  illa  sunt  vasa  de  quibus  dicit  Apostolus  :  Ha- 
bemus  thesaurum  in  vasis  fictilibxis  {II  Cor.  ly,  7). 
Hffic  est  vestis   .Egyptiorum    qua   veslitur    anima 


II,  19).  Non  cigo  haec  terra  nostra  est,  dc  qua  po-  p  nostra,  ut  locupletior  hinc  recedat,  et  quo  hic  ve- 

test  princeps  mundi  hu.jus  dicere  oslendcns  omnia  ' '-.  i~i       ■ -.    i' ■       »• 

regna   orbis  tcrra;  :    Tibi   dubo  potestatcm  hanc,  si 
procidens  adoraveris  mc  [Matth.  iv,  8) :  eruot  omnia 


lua  quae  sibi  alieni  viudicant,  et  servitio  opprimunl 
populura  Dei,  ut  servis  ejus  nocere,  et  humiliare 
coneutur  sanctos  Dei.  Denique  ipse  FiliusDci  niliil 
s..ibi  ex  hoc  nuindo  vindicandum  putavit,  undc  ait : 
Venit  mu7idi  liujus  princeps,  et  in  me  invenicl  nihil 
{Joan.  XIV,  SOj.  Divcrsi  ergo  domini  in  servitute 
nos  voluut  tenere,  incessat  diabolus,  infcstant 
angeli  ejus  passiones  motusque  corporis  velut 
domestiei  atque  inte^lini  hostes  inquietant.  Foris 
pugnffi,  intus  timores  :  furis  pugna3,  iutus  cupidi- 
tates.  Aliena  est  euiui  iutcrni  corporis  substantia 
puritati  cordis,  et  ideo  impugnat,  vel  certe  ropu- 
gnat.  Belluiu  ergo  quotidianum  est,  etintra  castia 
eadem  grave  pra;lium,  donec  Dous  misericors  dia- 
Loluin  atque  ministros  ejus  judicet,  passiones 
reslinguat,  ao  subjiciat  menti  sedulcB  (3i),  exquirat 
aniinas  nostras  dc  omaibus  oflensionis,  et  pericuii 
nostri  auctoribus,  qui  ait :  San^uincm  aniinarum 
vestrarum  exquiram  de  manibus  omnium  besliarum 
(Gen.  IX,  5).  Et  Joar.nes  vidil  et  dixit :  Quia  mors 
et  infernus  mis.ii  sunt  in  staynum  ignis  (.Ipoc. 
XX,  14). 

(33.  Itaque  cxibunt  Justi,  ut  nihil  de  suo  diinit- 
tant  in  hac  terra :  ne  spolia  eorum  residcant  apud 
incolas  et  possessores  istius  tcrraj.  Qui  etiam  sic 
abibunl  de    terra   .Egypti    ista,  ut  vasa  (35)  qu» 


hementer  laborabat,  liberctur.  Non  solum  enim 
omnis  creatura  ingemiscit,  ct  parturit,  sed  etiam 
nos,  donec  vcniat  ledemplio  corj  oris  nostri.  Ha- 
bet  Dominus  curam  operis  sui,  habet  natur.T  prom- 
ptse  iu  plerisque,  ad  rationcm  (36)  ac  benevolen- 
tiara.  Ncque  enim  excidi  ct  perire  patimur  arbores. 
quanim  circa  priuios  fructus  nobis  fctura  prorum- 
pit,  si  posterloic  ajtate  eas  aut  vcntus  dccutial,  aut 
sol  adurat,  aut  sufficienda  et  suLmiuistranda  vir- 
tute  siccitalibus  dcCciat  substanlia  (37) :  scd  me- 
lioribus  auris  difl^erimus  ex.im.inandas.  Et  idco 
Dominus  Deus  noster  bona;  voluntatis  remunera- 
tor,  etiam  prira.-c  fetura;  atque  indolis  (38)  con- 
tcmplatiunem  habens  omnc  colligi  patitur  auiina; 
nostr;u  palriiiionium  et  reservari,  futuri  advcntus 
illud  probaturus  tcmperie. 

Gi.  Memor  itaque  sui  munoris  quod  immortale 
voluil  esse  ;cquis,  scd  si  culpa  non  obrepsisset  et 
gravis  qu;e  fccit  ut  non  expcdirel  homincs  diu  vi- 
vere,  ait  ad  .\braham  :  Tu  autcm  ibvs  ab  paren- 
lcs  tuos  cuni  pace,  nutritus  in  sencclute  bona  {Gen. 
XV,  1.5).  Patitur  nos  discedcre  (39)  ex  hoc  sa;cuIo, 
et  seccssicne  anim;c  hoc  corpus  resolvatur  in  ter- 
ram  suam,  el  fiat  finis  peccati :  dciiide  per  resur- 
rcctioncni  rcfurinctur  divin;c  liberalitatis  gratia. 
Ideoquo  dicit  ad  .\l)raham :  Tu  ibis  ud  palrcs  tuos. 
NonnuUi  putaverunt  patres  esso  elcmeuta,  ex  qui- 
bus  constat  caro  nostra  dum  vivimus,  et  in  qua; 
resolvimur.  Scd  nos  qui  meminimus  :fiulrem  nobis 


'33)  Rom.  edit.,    acquircndum   sihi   e.ristimaverit  (37)  Ilanc  lectionem    qu.T>    triiim    mss.    ac  edit. 

Aliai  omnes  cum  mss.  omnihus...  e.tsulfnverit.  Ilic  D  omnium  est,  eo  rotinemus  qnod  alia  non  occurrat 


aulem  sensus  esse  potest,  exsultaverit  quod  sibi 
requirenda  sit,  etc. 

(3i)  Roin,  cd't.  sola,  menli  .tcduLv.  Et  ijcntcm 
cui  srrvicnl  judicnbn  eqn  dicit  Oominus.  E.rquiral 
etc.  Item  post  aliquot  lineas  in  stiuinum  iqnis. 
Post  hicc  vero  revertentur  huc  cum  supeltectili  multa 
Itaque,  etc. 

(35)  Edit.  onmcs  cuiii  Iribus  iiiss.,  Qux  cliumsi 
ahibunl  de  terra  isla  va\a,  clc,  mendose.  Mos  (|ua- 
tuor  iiiss.    auctorilate  locum  corrccliorem  daiiius. 

(.31))  Ita  cuiicti  niss.  et  vet.  odit.  pra>ler  quaiii 
quod  ubi  noslri  ad  ralionem.  Vat.  cuiii  cdit.  tegit, 
ad  oralumcm  Subiiitcllige  ulrobique,  curam  posl 
vcrhum  habcl.  At  cdit.  Ilom.  ita  pr;c  sc  fert,  habcl 
nuturx  proprix  in  plcrisquc  rnlionem,  etc. 


ciiieiidatior.  Ktenim  mss.  Gnrb.,  Long..  Colb.  ct 
Maz.  sic  habcnl,  ut  sol  adur.it  :  scd  mclioril)us... 
c.ciiwinamlas,  ul ■''ufficicndu  ct  suliminisl/andi  virlulc 
.iiccitotibus  dcficiat  vcstris,  itnimx  dcftciat  subslan- 
liu.  Colb.  ac  Maz.  loco  primi,  dcficial,  legunt, 
dcsiccal.  Qu;c  quidcm  apcrtc  vitiosa  sunt  et  a  re- 
ceiitioribus  inss.  ac  edit.  ita  dissidoiil  ut  neutra 
lectio  germana  csse  videalur.  Si  qiiisveram  nuclus 
fucrit,  eam  publicic  ulilitali  nun  iiivideat. 

(38)  Omiiss  cdit.  ac  trcs  mss.  priinx  futurtv  in- 
dolis ,  ut  ctiam  supra  aliquot  rclro  lincis,  nobis 
/uliirii  proruinpuiil .  Sed  qualuur  mss.  iiiclioris  no- 
|u>  luciim  rcstituiiiit. 

(39)  llom.  e;lil.,  diu  vivcre.  Pulitur  iios  disceiiere. 
omissis  vocibiis  intcrucdiis. 


511 


S.  AMBROSII 


512 


esse  Jorusalem,  q\iK  sursum  est,   qUc-e   libera  est,  A  summa  prudentije  quarto  «tatum    ordine  venit. 


qune  esl  mater  omnium  nostrum,  sicut  dicit  .\po- 
stolus  {Galat.  iv,  26),  illos  asserircus  patres  qui 
vitc-e  mcrito  et  ordiue  prcscesserunt.  Erat  illic  Al)el 
pia  victima,  crat  pius  et  sanctus  Enoch,  erat  Noe, 
ad  eos  promiltitur  Abraham  transitus.  Transit 
enim  qut  dc  hac  vita  recedens  ad  vitam  demigrat 
alteram,  qua  vivit  mens  sapientis  et  justi  viri  qui 
nutritus  esfin  pace.  Nam  insipions  in  bcllo  nutri- 
lur  et  in  discordiis  :  justus  in  senectute  bona  vi- 
vit.  Non  dixil  longa,  sed  iona  {Gen.  xv,  15),  quia 
juslus  bene  seuescit :  injustorum  autem  nemo, 
quamvis  cervis  vivacibus  diuturniore  vita  vixerit. 
Nam  diu  vivcre  commune  sapientibus  atque  insi- 
pientiljus  est :  bene  autem  vivere  speciale  sapien- 


Meritoquo  ut  si  quis  ante  sub  rege  JEgypii  fuit, 
maturioris  tamen  consilii  exit  de  potestate  ejus  et 
legcm  sibi  agnoscit  scquendam.  Tunc  fi;  ei  istius 
vitiT?  mare  perviuni.Similis  ratio  his  qu,T  gignuntur 
solo.  Ubi  semen  sparsum  fuerit,  solvitur  humo  : 
et  primo  prorumpit  in  radicem  deinde,  germinat, 
formatur  fructus,  et  postea  maturescit.  Arbores 
quoque  ipsa;  primum  fructum  forunt,  deinde  ipse 
adolescit  fructus,  accessu  temporis  mutat  colorem, 
quarto  ordinc  consummatur,  hoc  est,  novissimo. 
Ita  ergo  et  nos  in  terra  hac  afflictionis  fugiamus 
lateres  formare :  sed  lacrymis  et  gemitu  provoce- 
mus  Domini  misericordiam,  ut  mittat  nobis  Moy 
sen  et  Aaron,  hoc  est,  legem  et  sacerdotem  :  sed 


tis  ost,  cujus  senectus  venerabilis,   et  ffitas  sene-  n  illum  verum  Sacerdotemet  sacerdotum  principem 


ctutis  vita  immaculaia  :  non  diuturna,  inquit,  ne 
que  numero  annorum  computata,  nec  capillis 
canis  34^  in  capite,  sed  sensibus  {Snp.  iv,  8). 
Ille  ergo  bene  senescit,  qui  bene  senserit. 

65.  Quarfa  autem  fjencrationc  rcvertenlw  {Gen. 
xv,  101.  llistoria  quidem  do  JudcTsis  videtur  con- 
venire,  qui  in  .Egyptum  transicrunt,  et  de  .^gy- 
pto  exierunt.  Quadringenti  cnim  et  triginta  anni 
eorum  illic  exacti  sunt.  Sed  non  omnes  centenos, 
et  quot  oxcurrunt,  annos  vixerunt,  sicut  Moyses, 
aul  Jcsus  Nave,  ut  quartoc  goncrationis  tempus 
conveniat.  Unde  mysticum  aliquid  magis  ro- 
quiramus,  eo  quod  tetras  (40)  omnibus  numeris 
apta  sit,  et  rcadix  quc-edam  decima»  ac  fundamen- 
tum,  hebdomadis  quoque  media.  Denique  nonage 


qui  licet  inter  homines  versaretur,  dicebatur 
Eccc  ipiritus  anie  faciem  noslram  Christus  Domi- 
nus  {Tliren.  iv,  20) ;  et  liberet  nos  de  terra  ^Egypti, 
ut  pascha  Domini  celebremus.  Feramus  etiam  fru- 
ctum  fidei  ab  ipsa  pueritia,  augeamus  in  adole- 
scentia,  coloremus  343  in  juventute,  compleamus 
in  senoctute.  Jara  eoim  securis  ad  radicem  arboris 
posita  est,  ut  qui  facit,  fructum  ferat.  Adultam 
etiam  maturamque  segetem  nostram  messor  inve- 
niat,  ut  maturos  fructus  in  apothecis  rscondat,  ne 
immaturos  hiems  deprehendat,  ventus  decutiat, 
pluvia  corrumpat. 

6(i.  Ego  tamen  arbitror  significari  magis  inter 
adventum  Domini  priorem,  et  sccundum  qui  futu- 
rus  est  judicii  dies,  tempus  medium.  Ideoenira  et 


us  tcrtius  psalmus  scribitur  quarta  Sabbati,  eo  C  ad  solis  occasum  viro  hujusmodi  factus  est  pavor 


quod  hic  numerus  medius  sit  priorum  et  sequen- 
tium.  Tres  enim  prajcedunt  eum,  primus,  secun- 
dus,  terlius  ;  et  tres  sequuntur.  quintus,  sextus, 
septimus.  Qui  hunc  psalmum  canit,  velut  aptis 
numeris  vitam  istius  mundi  transigit,  quasi  tctra- 
gonus,  et  slabilis,  citque  perfeotus.  In  quatuor  li- 
bris  plenum  Kvangelium  atque  perfectum  est.  Qua- 
tuor  animalia  mystica  sunt.  Mundi  quoque  istius 
partes  quatuor  sunt,  ex  quibus  congregati  filii 
Ecclesiffi  rognura  Gbristi  sacratissimum  propaga- 
runt,  venientes  ab  Oriente  atque  Occidente,  Se- 
ptentrione  et  Meridie.  Quadripartito  igitur  latere 
sancla  surrexit  Ecclesia.  Decas  quoque  ex  isto 
numcro  assurgit.  Si  enim  coniiectas  ab  uno  usque 


magnus,  quia  occidente  jam  mundo,  futurum  sa- 
criiicium  declarabcitur,  quo  mundus  redimeretur, 
fides  essct  hostia,  qua:  non  divideretur  a  filiis 
Abrahoe.  Nam  qui  eam  dividunt,  non  sunt  Abraha 
filii.  Fides  comparatur  regno  coelorum  :  Simile  est 
enim  rcgnum  cwlonttn  grano  sinapis...  {.Wattli. 
XIII,  31) ;  et  Simile  est  regnum  caclorum  negotianli 
{Ihiil.  io)  qui  emit  agrum,  et  invenit  in  eo  marga- 
ritam  pretiosam.  Regnum  ccelorum  indivisum  est, 
quia  regnum  Trinitatis  unum  est.  Ideo  perpetuum 
atque  ffiternum,  quia  indivisum ;  omne  enim  re- 
gnum  divisum  facile  destruetur.  Hostiaetiam  foret 
pudicitia  Trinitati  dicata,  post  illud  sacrificium, 
vitula;  quoque  pro  laboribus,  quia  sacerdotalis  est 


ad  quatuor,   hoc  modo  decimam  facies.  Computa  j)  victima  :  capra;  autem,  quia  pro   peccatis  hostia  : 


unum,  adde  illi  duo,  fiunt  tres  :  adde  tribus  tres, 
fiunt  sex  :  et  ad  sex  adde  quatuor,  finnt  decem. 
Tetras  igilur  decem  implet,  decas  numerum  om- 
ncm  complcclitur.  Oualuorquoque  a;tates  sunl  ho- 
niinis,  pucritia.  adolesccntia,  juvcntus,  maturitas. 
Paulalim    assurgit    et  fundatur.   Sapienlia   itaque 


arietis,  quia  pro  omni  mundo,  et  pro  ipsis  arieli- 
bus  (41)  vel  coelestibus,  non  solum  pro  hominibus, 
nec  solum  pro  agnis,  sed  etiam  pro  haedis  quos 
peccalricis  geuerationis  fetore  exuit.  Testificatur 
oraculum  futuros  adhuc  in  tcrra  afflictionis  Abra- 
hffi  lilioSjUt  in  agnone  multorum  et  gravium  certa- 


(■10).  Sic  mss.  umnes,  et  edit.  exccptis  ultimis 
Paris.,  quibus  eo  quoil  trias,  etc.  Vitioso.  Non  enim 
tornario  numoro,  scd  quatcrnario  qua;  sequuntur. 
possunt  convcnire. 

(41)  CcOlb.,  Long.,  Corb.  et  Maz.,  pro  ipsis  ac- 
riis,  non   malc  Guin  enim  supra   cap.    8,  n.  50, 


aerem  per  arietem  significari  scripserit  Ambrosius, 
potuit  hoc  vocabulo  designare  angelos,  unde  addi- 
dit,  i'i'(  cwlestilnis,  eo  quod  ut  Pliilo,  auctor  ipsi 
familiarissimus.  lib.  ile   Gigantibus,  tradit ;  •^■y/,f- 

oi  elni  KiTi   t4v    iepj     ;;ETOui£va:.    Idcm     gemina     his 

habet  lib.  de  Confusione  linguaruni. 


I 

i 


513 


DE  ABHAHAM  LIB.  II. 


3H 


minum  se  pi-obent,  ct  ita  cum    multa   supellectili  A.  Qui  futuram  gloriam  demonstraverat,  debuileliam 


aurcorum  et  argenteorum  vasorum  spoliis  opimis 
e.xeant  et  revertantur  anim£e,  atque  exeant  pretiosa 
possidentescorpora  diversarum  virtutum,  et  prae- 
cipue  castimoniae  possessionum  thesauro  repleta, 
sumpturae  etiam  Christi  judicio  de  diabolo,  et  ejus 
ministris,  caeterisque  qui  sibi  voluerunt  nocere, 
vindictam.  Tunc  erit  pavor  magnus  etiam  justo- 
rum.  Nemo  eaim  sine  peccato.  Omnes  habebunt 
quod  timeant,  quia  impleta  peccata  erunt.  Et  cum 
superabundaverit  peccatum,  superabundabit  et 
gratia   42.; 

67.  Iterum  cum  jam  sol  essel  ad  occasum,  pamma 
facta  est :  el  ecce  fornax  fumigabunda,  el  lampades 
iynisqux  pertransicrunt  per  mediu  dicisa  ilta  (Gen. 


tonrerer.da  virtutum  merita  polliceri.  Ipse  cnim  et 
adjutor  laborantium,  et  remunerator  innocentium 
est.  -Egyptus  hic  nomen  non  regionis,  sed  flumi- 
nis  est.  Sic  enim  vetcres  Nilum  vocabant,  sive 
quod  ipse  regioni  nomen  dedisset,  sivc  quod  re- 
gionis  accepisset  vocabuhim.  Denique  et  poeta 
Griecus  testificatur  ita  esse,  dicens  : 

(Houier.,  Odtjss.,  z.) 
Angustum  autem  et  vile  est,  ut  putemus  quod  coe- 
lestibus  signis  terrena  spoponderit.  Itaque  consi- 
deremus  ne  forte  perfectum  beatitudinem  et  con- 
summationem  bonorum  uieritorum,  promiserit. 
Perfccta  enim    beatituil.i    ex  tribus  istis    videtur 


XV,  17).  Etiamsi  dubitaretur  de  superioribus,  cou-  t^  subsistere,  corporis,  alquc  auimaj,  el  accidentibus 


firmarent  sequentia,  quando  flammam  factam  ad 
occasum  legimus,  quae  illuminaret  vespertina 
mundi  tempora  et  fulgeret  in  tenebris,  ac  revela- 
ret  latcntia.  Denique  continuo  visa  est  fornax  lu- 
migabunda,  cujus  similitudine  exprimi  videtur  vita 
humana  implicata  iniquitatibus  saeculiistius  atque 
involuta,non  habens  veri  fulgoris  claritudinem,  et 
splendorem  sinceri  luminis.  Intus  quasi  fornax 
a;stuat  diversis  cupiditatibus,  et  quibusdam  desi- 
deriorCim  anhelat  ignibus  :  foris  velut  quodam  fumo 
attexitur,  ne  videtit  veritatis  344  faciem.  Obum- 
brantur  itaque  et  obducuntur  quadam  caligine 
oculi  animcB,  ut  conrundatur  globo  quodam  fumi- 
gantis  nubiculie  mentis  aspeclus,  ne  pura  possit 
spectare  negotia,  donec  ccelestes  lampades  dirigat 


bonis,  quffi  Gr;eci  ivov-:»  dixeruut,  ut  sit  corporis 
castimonia,  patientia,  vel  temperantia,  sit  animae 
prudentia  atque  juslitia.  .Kgyptus  igitur  Qumen 
corporalia  videtur  signiiicurc.  Unde  et  Geon  ('(3) 
\Gcn.  II,  13)  dictus  est  ipse  (luvius,  quia  de  terra 
liguratus  est  homo.  Euphrates  autem  qiiae  sunt 
anima;,  eo  quod  fons  sit  justilia  caterarum  virtu- 
tura,  quaj  virtutes  alias  ilkmiinet.  Prudentia  enim 
sine  ju:rtitia  nocet :  fortitudo  quoque  nisi  eam  ju- 
stitia  tcmperet,  intolerabilis  insolentia  est,  furori 
quam  rationi  propior,  dominationi  quam  libertati, 
Sobrietas  et  temperantia  privata  bona  sunt,  nec 
ulli  usui  (14),  nisi  justa  orga  Deum  revcrentia,  et 
lidci  mente  pietatem  colas.  Justilia  sola  est  quae 
.'irtutes  omnes  complectitur,et  commendatomnos. 


Dominus   Jasus,   hoc   est,    fulgorem  gloriaj  suu;,  C  .\ccidentiaquoque  sunt  ncgotialiones,   mercatur*. 


quaado,  inquit,  7ion  indigebunt  luce  lucernx,  et  lu- 
mine  solis  :  quoniam  ipsc  Dominus  eril  lu.v  omnibus 
{.4poc.  XXII,  5),  et  ipse  illuminabit  omnia  mundi 
istius,  quorum  supra  cognita  est  divisio,  nunc 
manifesta  in  lumine,  non  per  speculum  iu  aer.i- 
gmate,  nec  in  parte,  sed  facie  ad  faciem  veritatis 
soliditas,  atque  illud  quod  perfecturn  est,  possit 
videri. 

CAPUT  V. 

Cum  dicitur  Abraliam,  Semini  tuo  dabo  terram 
hanc  [ticn.  xv,  ISi,  ci  vera  beatitudo  prumittilur, 
maijis  tamen  pra^figuralur  Ecclesia,  cujus  tijpus  in 
Saru  sterili,  vt  Sijnagoijx  atijue  hxrcsum  in  Ayar 
ancilla  cxprimitur.  Qiw  debeal  esse  supienlis  vigi- 
lantia  ;  ct  (juid  sil,  ijuod  .\brahx  Deus  pollirctur 
illis  vcrbis,  Augebu  te  valde  [Gen.  xvu,  6;,  etc. 

(M.  Post  ha;c  secutum  estoraculum  Dei  dicentis: 
Semini  tuo  dabo  terram  hanc,  a  jlumine  /Egypti 
usque  ad  flumcn  magnum  Euphraten  (Gea.  xv,  18). 


et  agricuItur<E,  competentia  quajstus  labonim  ope- 
rumque  ruraliuui.  Sunt  etiaiu  corporis  accidentia 
salubrilas,  et  $45  commodilas  valctudiuis,  de- 
cus,  fortitudo,  quae  ex  tcmpore  accidunt,  et  cum 
aetate  mutantur. 

6'J.  Non  mediocrem  hanc  triplicem  gratiam  pu- 
tes.  Ilabes  enim  pcrfectioneiu  pertectam  iu  Evan- 
gclio.  Xara  cum  dixit  Dominus  Jesus  N-'g'sperito 
illi  :  DiUijes  Dominum  Deum  tuum  ^Mutlh.  xxii, 
37,,  animic  justiliam  mandat  tenendam.  Etiamsi 
honorari  pareutes  justura  est,  quanto  magls  parenti 
omnium  delerre  debet  honoriticentia?  Rursus  cum 
dicit:  .\on  occidcs,  non  adulterium,  non  furtum 
facies,  non  fil.wni  lestimonium  dices  {Matlh.  xix. 
n  18),  virtutcs  eurporis  servandas  admonut.  In  pos- 
tcrioribus  vero  dicens,  ycmo  est  qui  relinquat  do- 
mum  ('i.5;  uut  parentes,  aul  uxorem,  aut  filios 
propter  regnum  Uei,  el  non  recipiut  septies  lanlum 


(42)  lidera  mss.,  ut  cum  sup....  superabundct 
graliu. 

(43)  Ambrosius  hic  et  lib.  de  Parad.  c.  3,  n.  14, 
docet  -Nilum  cumdem  esse  ac  Geon  quem  ex  para- 
diso  terrestri  fluerc  Scriptura  tradit.  Oua;  opinio 
etsi  apud  Patres  coniuiunior  sit,  ab  aliquibus  ta- 
mcn  rcjicitur.  Vide  Petavium,  Ammad.  in  Epiph.  ; 
Scaligeruiu,  dc  emend.  Temp.  et  alios. 

(44)  Mss.  aliquot,  ac  cdit.  qua:dam  anliquiores, 
nec  ullius  vi :  quod  ut  emendarent  recentiorea,  in- 


duxcrunt,  ncc  uUius  vis.  Sed  etsi  setisu  iiou  careat 
emendatio,  nostrum  tamcii  totldem  litteris  exhi- 
bent  probationes  mss.,  verum  ila  conjunclis  vnci- 
bus,  ut  in  earum  loctiono  hullucinuri  prunuin 
fuerit.  Et  hinc  rccentioruin  mss.  ac  edil.  cor- 
ru|itio. 

(43)  Hic  locus  paulo  alilcr  habctiir  lu  iiibiiia, 
scda  Cypriano  iisdeui  verbis  quuler  citatur.  Vide 
lib.  III  (id  Quirin.  cup.  10. 


513 


AMBliOSII 


51G 


hiic   (empore,    in   saecido  ' uideni    ueiUuro  ^i\,  iO).  Donique  quasi    inerudito    respondetur   ei 


viUim  aitenmiii  iiossidebil  Jaic.  xvili,  29,30).  nonne 
incrementa  bonuruni  accideuLiuin  uum  auiium  cor- 
poi-isque  reinuneralione  proinitlit? 

70.  Hific  quis  simplicibus  verbis  sacra  Scriplura 
e.\|jrimit,  magno  quodam  cothurno  Aristoteles 
(lib.  I  Elhic.  c,  8)  et  Peripateiioi  persoaant,  atquc 
extollunt.  Pythagoricum  quoque  dogma  esse  testi- 
(icantur  sui.  Serl  quis  illorum  «quavit  Abraham 
tenjpore?  Quis  auctoritate  et  sapientia  Dominum, 
cujus  oraculo  Abraham  triplicis  hujus  grali.i;  mu- 
nus  agnoscil '? 

7 1.  Dantur  autem  ci  tauquam  in  disciplinam 
rJienigenae  nationes,  ul  mens  a-qui  observantissima 
recidat  vilia,  emendet  errata.  Magis  tanien  eviJens 
Ecclesia;  declaratur  mystcrium,  quia  per  aposlolos 
o.jus  qui  sunt  Israeiiiiu,  quoruin  patres,  el  c\  qui- 
bus  patribus  Christus  secunduni  carnem  sub  lege 
factus  est,  congreganda  Ecelesia  foret  credituris 
populis  natiouum  (46).  Quos  non  oliose  decein  nu- 
nicro  significavil,  scd  ut  ostenderet  quod  illi  ante 
pi»rliui,  ubi  niensuiain  pictatis  implessenl,  pru- 
fecLo  essent  (17)  lidei  adcpluri  coronani. 

"li.  Denique  sequilur  quia  Sara  uxor  Abrahae 
sleriJis  fuerat  [Gen.  xxvi.  1) :  erat  autem  et  ancilla 
-'Egyptia  cui  nomen  Agar,  quod  ad  Ecclesiani  per- 
tinere  in  ea  exposilione  quam  de  moralibus  scri- 
osiiiius  ,  apostolicis  docuimus  exemplis  (lib.  i 
dc  .Abraham.  c.  4).  Ecclesia  enim  sterilis  videtur 
iii  hoc  sa3Culo,  quia  non  sa;cularia  puiturit,  nec 
prcBsentia,  sed  futura,  huc  est,  non  ca  qu.e  vi- 
dcntur.  Ilujus  ancilla  est  Synagoga,  vi 
h.trcses,  qua;  scrvos,  non  liburos  creat.  Iduoque 
Agar  dicitur  habilatio.  Elenim  temporalis  spem 
lovct,  uon  perpetuJE  possessionis  gratiam  tunet. 
Ilaque  ut  non  iusolens  partu  corporeo  fiat  ancilla 
f.jus,  etjus  EcclesitB  sibi  vindicet,  dicitwr  ibi  : 
f.jice  ancillain  et  /iUum  ejtis  :  non  enim  lixres  erit 
f;lius  ancillx  cum  fdio  meo  Isaac  [Gen.  xxi,  10). 

7,{.  Sed  etiam  in  singulis  Sara  est,  et  in  singulis 
.'vgar.  Sara  virtus  vera  est,  vera  sapientia:  Agur 
antem  est  versutia,  tanquam  ancilla  pnrfectioris 
\:itiilis.  Aliaenim  sapienlia  spiritalis,  alia  sapien- 
!  :!  hujus  mundi.  Ideo  eliam  yEgypLia  scribitur, 
q:iia  philosophica  eruditio  abundavit  in  /Egyptn. 
Ueniuue  et  Moyses  erudiUis  crat  in  omni  sapientia 


quod  erudirotur  a  Domino  :  Et/o  aperiani  os  tuum, 
el  iiistruam  te  quod  debeas  loijui  {Ibid.  12). 

74.  Pi'a'clarum  autem  mysterium,  quod  lex  non 
satis  plena  erat ;  ul  persuaderet  populis,  et  gentes 
vocaret,  vel  quia  clausa  foret  u=que  ad  Cliristi  ad- 
ventum,  qiii  exponens  nobis  prophetica  oracula, 
et  proferens  Lectionis  veteris  testimonia,  veluti 
quoddarn  os  legis  aperuit,  ut  fidei  clamor  in  totum 
perveniret  orbem.  Unde  et  mystice  ait  Sara : 
Cunciusit  me  Doiniiius  ut  non  pariain  ;  inlra  eryo 
ad  tincillam  meam,  et  filium  fucies  ex  illa  [Gen.  xvi, 
2).  Quo  agnoscat  in  prsdcstinatione  fuissc  semper 
Ecclesiam  Dei,  et  paratam  fidei  fecunditatem, 
quando  juberet  Dominus  proruinpere,  sed  volun- 
T>  late  Domini  ouilo  reservatam  tempori.  Deniquesic 
scriptum  est  :  Tempore  accepto  e.vuiidit>i  te,  el  in  die 
saltitis  culjuvi  te  [ha.  xux,  b).  Advertimus  ita- 
que  quod  festinabat  fides  Kcclesiae,  sed  conclusa 
erat  ojus  fecunditas.  Quo  verbo  demonstratur 
quoniam  exspectabat  partus  sui  tempora,  quia 
quod  conclusum  est  aperi  solut.  Qua  ratione  con- 
clusa  fuerit,  docet  te  Apostolus  dicens  :  Conclu- 
sil  eniin  Deus  omnia  in  increduiilate,  ut'  omnibus 
miserealur....  [Rom.  xi,  32).  Ut  non  lolenlis  neqw 
currentis,  sed  miserantis  Dei  (hom.  ix,  16)  esset 
gratia  ;  ne  te  ipsum  .justificares,  sed  omnia  tri- 
bueres  Deo  qui  te  vocavit.  Nemo  ergo  pigrescat 
et  excusalionem  prtetendat  deVidis  suk,  quo  se- 
rius  credat,  quia  scriptum  est  non  volentis, 
neque  currentis  esse.  Consideret  enim  quid  ad- 
iinnes  C  ditum  sit,  Sed  miserantis,  inquit,  Dei.  Talem  te 
ergo  praibe  bonis  studiis  el  prompta  lide,  ut  Deus 
tui  misereatur,  et  vocet  te  sicut  Ecclesiam  vocabit 
dicens  :  1'alam  factus  sumnon  tjuxrentibus  nte  (48), 
ttpparui  iis  quide  me  >ion  inlerruijahuiit\.lsa. lw,  1). 
!;5.Et  recto  praemissa  sunt  inferiora,  ut  meliora 
sequercntur.  Pepertt  ancilla  servos,  ut  eos  Ecclesia 
liberos  facerot,  et  de  servilute  populos  ad  liberta- 
tcin  vocaret,  de  culpa  ad  innocentiam,  de  offensa 
ad  gratiam.  Singulorum  quoque  hominum  si  spe- 
ctes  ordinem,  non  omnes  a  perfcctis  inchoaverunt, 
nec  apud  omnes  tempore  prima  est,  sed  merito 
antiquior  perfecta  virtus.  Prudontis  igitur  mentis 
est  considerare,  qnandiu  in  perfecta  est  anima, 
quM  sunt  secum  delibcret,  ut  vol  in  posterioribus 


.Egyptiorum,  sed  abjecit   eam   praeferens    iCgypti  n  sc  excrceat  virtutum    disciplinis,    donec    c.vercitii 

tiiesauris  opprobrium   pro  8  &G  Christi  nomine. 

Nam  si   illam  judioasset   alicujus   momenti  esse 

snpientiam,  non  utique   dixisset:  Precor   Doi-iinc, 

ncn  sum  litinus  unlc  tieslernam  el    nudiuslerlianam 

tiiim,  iiei/ue  e.v  qtto  Ciirpi.-ti  Inqui  servo  iuo  ;    gntcili 

ep.im  colloculione  et  lardiore  iingua  ego  suni  (E.vod. 


usu  valescat ;  dum  vero  se  erroris  involucris  e.xue- 
rit,  et  ab  orani  enodaverit  offensione,  consumma- 
tam  sui  purgationem  exhibens,  tunc  suo  nitatur 
ordine  magnos  partus  ederc. 

76.  Prasterea  dicitur   Abraha»  :    Eslo  siue  repre- 
liensione  [Gcn    xvii,  1):    cui   debatur  spiritus    sa- 


(46)  Vet.  edit.,  crcditurus  populus  nationum.  Et 
|iOiic!S  versibus  intcrjpctis  ea^dem  edit.,  stcrilis 
fwrat.  quod  ail  Ecc,  etc.  Utrumque  lociim  mss. 
Corb.,  Long.,  Colb.  et  Maz.  nobis  restituerunt. 

(47)  Rom'.  cod.  Maz.,  perfecta  essenl. 

(48)  Vet.  edit.  cum  mss.  Colb.,  Torn.,    Valc.    et 


Maz.,  factus  sum  qua^rrnti  Ims  me\  recentiores,  fac- 
tus  sum  a  non  quxrenlibus  me  ;  utrisquecum  iisdem 
mss,...  (yui  j??e  ?«)«.  Melius  cod  Corb.  et  Long., 
faclus  snm  non  qu.Trentibus  me;  quibus  cuni  Colb. 
et  -Maz.,  qui  de  ine  non,  ete. 


517 


DE  ABHAHAM  I.IK. 


318 


pierili  sanctus,  integer,  bene  mobilis,  iuimacula- 
tus.  Oportet  igitur  viri  sapientis  aniniarn  die  no- 
ctuque  in  e.\ercitio  jugi  specula  prcetendere,  nun- 
quam  somno  347  indulgentem,  perpetuis  vigiliis 
intentam  Deo  ad  comprehensionem  rerum  earum 
quae  sunt,  et  singularum  causarum  cognitionem. 
Sed  etiam  1'uturorum  interpres  sapientia  est,  scit 
praeterita,  et  de  futuris  aestimat.  Scit  versutiasser- 
monum,  et  solutiones  argumentorum.  Signa  et 
monstra  scit  antequam  fiant,  eteventus  lemporum 
et  saeculorum.  Non  potest  igilur  bonus  atque  per- 
fcctus  non  esse  qui  hanc  acquisierit,  quia  et  om- 
nem  habet  virtutem,  et  imago  bonitatis  est.  Unde 
et  saeculi  istius  sophistae  traxerunt  dellnitionem 
hujusmodi,  quod  supiens  vir  bonus  dicendi  peri- 
tus  sit. 

77.  Redeamusnunc  ad  donuin  Dei  quo  nihil  ple- 
nius.  Quid  enim  melius  sapientia  ?  Quid  pejus  va- 
nitate  ?  Quid  deterius  superstitione  ?  Ideoque  tan- 
quam  ei  cui  promiserat  plenitudinem  perlectionis, 
ait  :  Augebo  le  valtle,  et  ponam  te  in  gentes,  el  reges 
de  te  erunt  (Gen.  xvii,  6j :  quia  ejus  qui  tldelis  est 
(49),  totus  mundus  divitiarum  est,  el  augetur,  non 
minuitur  ut  stultus.  Ponitur  in  gentes  Abraham, 
hoc  cst,  lides  ejus  ad  gentes  tiansfertur,  et  reges 
saeculi  qui  crediderunt,  et  se  subjiciunt  Domino 
Jesu  cui  dicitur  :  Tibi  offerent  reges  munera  [Psal. 
Lxvii,  30).  Nec  iilud  absurdum,  quia  ex  genere 
Abrahae  non  solum  reges  erunt  dignilate,  ve- 
rum  etiam  illi  reges  qui  peccato  non  serviant, 
nec  vincat  eos  nialilia,  supra  quos  regnuni  mors 
non  habeat.  Mentis  quoque  bons  cognoviiuus 
rcges  esse  et  principes  inventiones,  qua;  sicut 
Abraham  mediocris  quidem  generationis  proven- 
tus,  non  habet,  sed  abundat  regalibus.  Cui  data 
est  terra  in  possessionem,  ut  doniinetur  corpori, 
nec  sit  captiva  carndiium  voluptatum,  sed  quusi 
famulatu  debilu  obnoiia  caro  menli  serviat.  Se- 
cundum  personaiu  autem  Abrahae  evidens  inyte- 
rium  Ecclesiae,  qu.e  totum  orbem  fidei  ha;reditate 
possedit,  bene  pater  electionis  dicitur,  pater  fidei, 
pater  pia;,confessionis. 

CAPUT  .\l. 

Prspceptum  circunifisionis  Abralne  datum  (luid  signi- 

ficct,  (juidvc  etiam  injantibus  octavo  die   non    rir- 

ciimcisis  intcnlatu)n  sit  c.citium  :' Sar.r  nomini  una 

liltera  additiir.  Abraliam  in  facicm  cadil  el    ridet. 

Num  tdeni  dubitaveril  '/  Ipsi  pro  Ismaeie  oranli  an- 

nuil  Domtnus,  ac  fiiium  e.c  6ara  promittit. 

~H.  Et  quia  pcrfectum    vocatur,    oraculum    per- 

fectionis  accipit.  Circumciduiis,   inquit,  onuie  mas- 

cutinum  veslrum,  et   circumcidatis  carnem   vestram 

(Gen.  .wii,    10,  11)  :    perfecta   autcra   circumcisio 

spiritalis  est.  Denique  et  lectio  hocdocotcum  dicit: 


A  Circumcidile  duriliam  cordis  vestri  [Deut.  \,  16). 
Et  hic  pleriqueita  accipiunl,  ul  sit  :  Circumciilatis 
omne  masculinum  vesirum,  hoc  est,  meatcm  ve- 
stram  ;  nihil  est  enim  niente  validius.  Deinde  quia 
masculiniim  etiam  sanctuiu  dicitur  :  Omnis  mascu- 
lus  adapericns  vulvam  sanclu.i  Domino  vocatatur 
(fi.roi/.  xiii.  2  .  Quid  autom  niente  tunetius,  quoe 
dat  bonarum  seuiiiia  cosiilaliouum,  quibus  aperit 
vulvam  aniuiie  conolusam  paiicuJi  sterilitate,  ut 
possit  illas  invisibiles  &*8  gt^ncratioiies  edere, 
utero  illo  videlicet  spiritali,  de  quo  dicit  Isaias  : 
In  utcro  accepimus  et  pucturivimus  spiritum  salutis 
(Isa  XXVI,  18)  ?  Circumtisio  crgo  corJis  intelligi- 
bilis,  circumcisio  ctiam  caruis  uianjatur  sensibi- 
lis  :    illu    in   verilalo,   iii   siii.iaeulo.   Gcniina    ita- 

g  que  circu:iicisio,  quia  el  auimi  et  corporis 
quajritur  abstinentia.  Donique  yKgj-ptii  quaitodoci- 
mo  anno  circumciduut  inarcs,  et  feminae  apud 
eos  eodem  anno  ciicunicidi  feruntur,  quod  ab  co 
vidilicet  anno  incipiat  llagrare  passio  virilis,  et 
feminarum  menstrua  suiuant  cxordia  (53.)  Legis 
auteiu  lator  ieterna;  signaculum  circumcisionis 
caraalis  in  sulis  maribus  cxigil,  eo  quod  ad  mis- 
tionis  usum  vir  iiiuHcrc  vehemcnlior  sit :  et  ideo 
ipsius  iuipetum  infringcre  vuluit  circumcisionis 
signaculo.  Vel  quia  viri  licito  se  crrare  creduat, 
si  solo  se  abstineant  adulterio,  mjretricios  autom 
USU9  tanquam  legi  uatuiae  suppetere  putant,  cura 
prseter  conjugium  nec  viro  liceat,  nec  fcmina;  rai- 
sceri  alleri.Altiorc  auteui  intcrpretatiouo  ilUid  pan- 
ditur,  quod  si  mcns  purgata  et  circunicisa  sit,  ex- 

C  ula  superlluis  voluptatibus  ct  cogitatiouibus,  re- 
stringit  animam  ad  sui  caslimoniaiii,  purisqujsen- 
sibus  infusam  bonorum  facitpartuuni  gencratricem. 
71).  Octavo  aulem  die  circumcidi  puerum  lex  ju- 
bct,  niyslico  ulique  pracepto,  quia  ipse  est  resur- 
rcctionis  dies  Domiuica  enim  dic  rcsurrexit  Domi- 
nus  Jesus.  Ergo  si  dics  resurrectionis  circumci^Jos 
nos  et  exulos  inveniat  delictorum  si;;x-.Ius,  ab 
omni  ablulos  sorde,  mundos  a  vitiis  corporalibus, 
si  hinc  munduscxicris^.-nundus  resurgc.-^.Circumci- 
de  igilur  te  non  carue,  scd  vitio  carnali.  Et  circum- 
cide  tuum  non  solum  vernaculum,  sed  oliam  pre- 
tio  emptuiii.  Si  ad  singula  referas,  vcrnaculi  sunl 
motus  naturales,  pretio  empti,  ratione  ct  doclrina 
acquisiti.  Egent  autem  el  illi  ct  hi,  lanquam   vir- 

D  gulta,  purgatione  et  incisiune  luxuriic,  iie  evagcn- 
tur  ut  storilia  sariucnta,  et  obuinbrcnt  inutilia 
fructuobis.  Vclut  quiuJam  omui  vitio  distenta  niul- 
tis  incassuiii  Iaborat.51j  :  ita  cavcndum  no  etiain 
nostra  mcna  pluribus  occupata,  non  solum  bonos 
iagcncret  partus,  sed  otiam  inutilibus  plcrisquc 
dcgeneret ;  simul   ut  vitis  putata  non  facilo  silve- 


(■59)  Ila  niss.  Corb.,  Long.,  Colb.  et  Maz.Alii  au- 
tem,  ac  vet,  cdit.  quia  qui  ejus  cst.  Uoiii.  vero,(/H.'a 
9«!  ejusmodi  csl. 

(■50)  Mss.  supra  laudati,  passis  motus  virilis,  ct 
feminarum  mcnslrm  (passio  scillicet)  sumat  cvor- 
dia  noQ  inale, 


(51;  QuiB  liic  hubcs  a  vocc,  laborat,  ad  vocoin, 
mystcrii,  cum  in  edit.  dcessent,  nobis  suggessore 
mss.  omnesGall.  Non  obsciirus  qiiiilem  hic,  orat 
hiatus,  qui  non  malc  supplotus  vidorctiii,  si  vor- 
bis  superioribus  incassum  laborat;  addorotur  vos, 
vitis  vel  (juid  similQ, 


31!) 


S.  AMBHOSll 


320 


scat,  dissolvatur   cito,  sed   posleritati    reservelur.  \  silji  jusius  viJcatur,    a;tatis  maturioris   processu 


Nam  et  ingfniosi  multa  pariuut,  qu«  utile  est  cir 
cumcidere,  et  qui  doctrinam  diligentia  assecuti 
sunt,  videre  in  se  debent  inscientiam.  ]  IMyslerii 
autem  ratio  dilucida.  Vernaculi  enim  Judaei,  pre- 
tioempti,  sunt  gentes  qute  crcdiderunt  ;  quia  pre- 
tio  sanguinis  Christi  redempta  est  Ecclesia.  Ergo 
et  Judsus,  et  Greecus,  et  quicunque  crediderit,  de- 
bet  scire  se  circumcidere  a  peccatis,  ut  possit  saU 
vus  fieri :  et  domesticus,  et  alienigena,  et  justus, 
ot  peccator  circumcidatur  remissione  peccatorum, 
ut  peccatum  non  operctur  amplius  ;  quia  uemo  as- 
cendit  in  regnum  ciekirum,  nisi  per  sacramentum 
baptismatis.  Neo  proderit  superioris  justitia  tem- 
poris,  ct  in  (ine  vitae  justitiam  dereliquerit.  Ideo 
Paulus  ait  :  Pretio  empti  estis,  nolite  fieri  servi  ko- 
viinum  [l  Cor.  vii,  23).  Sunt  enim  contraria,  349 
quia  servitus  peccato  contrahitur,  et  pretio  pecca- 
Uim  remittitur. 

80.  Heecigitur  simpliei  expositione  abundare  ad 
intellectum  opinamur.  Ideoque  nec  cubos  geome- 
trics!,  neo  tetragonum  numeruin  philosopbiee,  con- 
f.jssionem  (52),  ut  aiunt,  Pythagoricam,  nec  sem- 
pijr  virgines,  ut  appellant,  hebdomadis  uumeros 
cura  discutimus  inani,  nec  mundum  radio  tbrma- 
mus  (53),  nec  coelum  in  pulvere  quairimus,  nec  intra 
angustos  abacos  orbem  concludimus  :  sed  vera  ape- 
rimus  mysleria,  unam  salutcm  esse  Christi  resur- 
roctionem.  Conplantemur  ergo  similitudini  morLis 
ejus,  ut  mereauiur  resurreclionis  consortium.  Et  ve- 
tushome  noster  simul  sit  contixus  cruci,  ut  corpus 
dcstruaturpeccati. 

81.  Egregie  autem  inlanlice  in  priuiis  vagitibus 
circumcidi  mares  lexjubet,  etiani  vernaculus  :  quia 
sicut  ab  inlantia  peccatum  (51),  ita  ab  intantia 
cii'cumcisio.  NuUum  tempus  vaouum  debet  esse 
tutela;,  quia  nullum  est  culp»  vacuum.  Kt  infans 
revocandus  a  peccato  est,  ne  idololatriiE  polluatur 
contagio,  et  ne  adorare  assuescat  idolum,  et  exo- 
sculari  simulacrum,  parentis  violare  nidum  (55), 
pictatem  laedere.  Simul  nequisquam  infletur,  quod 

52)  Era.,  Gill.  et  Rom.  edit.,  quaternionem,  Aliee 
omnes,  ac  mss.  confessionem  :  sed  eodem  sensu. 
Ilic  cnim  ea  vox  sumitur  pro  illo  Pylhagoreorum 
jui'i!Jurando,  de  quo  Plutarchus  lib.  i  de  Placitis 
philosopliorum,  ita  scribit  :  Al6  y.a!  JoOeYvovto  oi 
ll-jOaYOp;-/oi,  li;  [j.SY'.(jTOu  opxou  ovto;  ■  tt,?  Tstpi- 
oo;. 

Ou    p-i      t6v      i([j.£T5pa    4'^/?'    ^stpaodvTX     TSTpay.T-jv 
\li-^a.w    iv/io-j    •j-jj£w;    ^i^wjxaT'    sjfouaav. 

!lon  est  :  klcirco  Piitlmgorici,  qiiasi  magnum  cssct 
jusiurandum  quaternonis,  ]ironunlialjunl :  !^on  per 
eiiDi  qui  aninue  nostrx  quaternionempr.vbet  naturx 
.cternx  fonlem  uc  radices  tiabcntem.  Jusjurandiim 
aulem  proptereaconfessio  dicitur,  quod  ilio  divini- 
tatem  ubi(|ue  pnesoatem  esseprolitemur  contcsta- 
inurque.Per  quaternionem  verojurabant  isti,  quod 
cum  numerorum  omnium  magnain  rationem  ha- 
bercnt,  quaternarii  tainen  habebaiit  maximam.  Hu- 
jus  reicausam  eodemloco  relert  Plut.  quiaextetra- 
de  animam  nostram  putarentebse  compositaiii.Eum- 
dciu  etiiiiu  consulc  lib.  de  Procreul.  Aninui.  Nequo 
etiam  probabilitate  sua  oaret,  quod  volunt  nonnulli 


Abraham  circumcidi  jubetur.  Nec  senex  ergo  pro- 
selytus,  nec  infans  vernaculus  excipitur,  quia  om- 
nis  a;tas  peccato  obnoxia,  et  ideo  omnis  ajtas  sa- 
cramento  idonea. 

82.  Et  erit.  inquit,  testamentum  ineum  in  carne 
vestra  [Gen.  xviii,  13).  Forsilan  referaturhoc  loco : 
Quomodospiritalemdicis  circumcisionem,  cum  ora- 
culum  dicat  :  Erit  testamentum  circumcisionis  in 
carne  vestra?  Quasi  vero  anim»  solius,  et  nonpas- 
sionum  corporis  exigitur  temperantia.  Nam  et  vi- 
sus,  et  auditus,  et  odoris,et  gustus,  et  tactus,  et  vo- 
cis  ipsius  quajritur  quaedam  castimonia  ;  quia  ct  vi- 
susprocacior  habet  crimen,  et  ideo  scriptum  est : 
JSoliintendare  jallaci  mulieri,  neque  capiaris  oculis, 

j,  neijue  abripiaris pulpebris  [Prov.  v,2).  Et  in  ipso  au- 
ditu  crimen  est  si  seducat  te  nieretrix,et  multo  blan- 
dimento  sermonis  et  laqueis  labiorum  suorum  te 
alliget.  Et  in  ipso  tactu  crimen  est ;  ideo  tibi  dici- 
tur  :  Ne  multus  fueris  ud  ulicnam,  neque  coniinue- 
ris  amplexibus  non  tuam  (56)  [Ibid.  20).  Et  in  voce 
culpa  est :  laqueus  enim  fortissimus  est  homini 
sua  labia,  et  abducitur  a  labiis  sui  oris.  Et  mel  ip- 
sum  noli  multuin  edere,  ne  evomas.  Oportet  ergo 
ut  omnium  sensuum  acuta  sit  moderatio,  ne  aut 
impetus  in  vitium  trabat,  aut  nimietas  la;dat,  aut 
mora  ofTensioni  sit. 

83.  Non  otiose  autem,  nec  superflue  plerique 
350  hoc  qui  sequitur  loco  moveri  videntur,  ec- 
quid  ita  dixerit  Dominus  :  Quoniam  qui  non  fuerit 
circunicisus  nmsculus,  et  qui   non  circumciderit  car- 

C  nem  prxputii  sui  oclavo  die,  interibit  anima  illa  de 
ijenere  suo,  quia  testumentum  meum  interrupit  [Gen. 
XVII,  l-i).  Grave  enim  putatur  quod  infanti  octo 
dierum  negligentia  parenlum  fraudi  esset  futura, 
ita  ut  interiret  anima  ejus,  cum  ipsa  lex  etiam  ho- 
micid;e  (qui  taiiien  non  voluntarium  facinus 
necandi  hominis  impleverit)civitates  praiscripserit 
[Josue  XX,  3),  ad  quas  confugiendo  mereatur 
sanguinis  impunitatem.  Quornodo  ergo  aut  illic 
ralio  habetur  lbrtuit;e  neci:s,  aut  hic  ratio  infantia; 

Pythagoram  per  suam  TSTpaxTjv  intellexisse  ipsum 
Dei  nomeu  T£TpaYpaiJ-u-a"ov.  Vide  Joan.  iler.  Vos- 
sium  lib.  De  Pliilos.  sectis,  cap.  6.  Porroquod  Am- 
brosius  licljdomadam  dictam  fuisse  scmper  vir/jinem 
scribit,  id  ex  Philonis  lib.  de  Scptenario,  B,  sump- 
tum  videtur.  Sed  locum  indicasse  sufliciat. . 
j)  (53)  Sic  mss.  quatuor  melioris  notK,  Alii  vero  et 
edit,  yec  solis  radios  fcrmamus. 

(5i)  Ita  mss.  Cord.,  Long.,  Torn.  et  Valc.  Edit. 
autem  era.,  Gill.  etqua;dam  Paris,  ab  infanlia  cir- 
cumcisio,  ila  et  morbus.  Paris,  vero  anni  1(361, 
ab  infuntia  morbus,  ita  et  eircumcisio.  Cum  autem 
nequo  in  .\m.  nei|ue  in  mss.  Colb,  et  Maz.  vocera, 
morbus,  aut  pcccatum  reperire  sit.  hinc,  suborta  vi- 
detur  illa  diversitas. 

i55)  Violare  nidum,  id  est,  thorum,  ut  habes  Job. 
XXIX,  18,  in  nidulo  mco  moriar,  pro  in  lectulo  meo. 

(';6;Edit.  Rom.  ot  quaidam  Paris.,  ncque  continca- 
ris  amplc.cibus  non  tux.  Ita  certe  LX.X  Interp.  apud 
quos  legas,  i>-'rM  tuvs/ou  iY*='''*-;  ".=  J'^. 
•Sla;  :  a  (|ua  leotiono  nec  multum  recedit  Vuig., 
quam  consule.  Coitorum  ab  omnibns  niss.  et  aut. 
edit,  discrepare  religioniest. 


m 


DE  A!il{AI]A.M  LIB.  II. 


522 


non  habetur,  in  qiia  crirnen    non  potuil   esse    uut  A  Gr.eoc  dicllur  iy/ojzi,  Latine  qux  rcgal.  Illa  mor- 


dissimulutionis,  aut  voluntatis  ;  nisi  forle  pulent 
aliqiii,  quia  in  morte  filii  gravius  puniuntur  paren- 
tes?  Sed  injustum  putatur  ut  culpa  nocentum  infe- 
ratur  pcena  innocenti,  vel  propter  pffinam  nocenlis 
innocens  puniatur,  aut  fiat  consors  supplicii,  qui 
dispar  est  merito.  Unde  aliqui  putanl  quod  de 
parente  dicat  exterminando,  quod  ejus  intereat 
anima,  non  parvuli.  Sed  valde  ambiguumest ;  licct 
suffragelur  huic  assertioni  quod  ait.  Quia  testa- 
mentam  mcum  inlerrupit.  Itaque  hoc  ad  intelligen- 
tem  magis,  quam  ad  infantem  referendum  videlur. 
Alii  graviora  parcntibus  vel  silentio  minitantem 
putant  Dominum  Deum,  quo  plus  timeant  niajores, 
quando  ncc  infanti  parcilur. 


lalis  (50;,  ista  iuimortalis :  illa  spccialis,  isla  gene- 
ralis.  Estnamquc  iu  meprudcntia,inmccaslimonia, 
in  me  virtus,  in  me  juslitia,  mc  solum  regual,  et 
niihi  dominanlur,  et  sunt  morla".es.  Moricnteenim 
me,  soivuntur  el  moriuntur  etiam  illa.  Qua;  autem 
prudontia  gcneraliler  dicilur,  qua  caslimonia,  quae 
fortitudo,  ea;lera:que  virtutes  priocipales,  sed  genc- 
'raliter  principalcs,  ct  rcginaj  qua-dam  immorLales, 
in  his  potcstascsl,  immortalc  illud  principalc,  sicut 
est  regina  Ecclesia  qua;  non  me  unum,  sed  univeros 
regat.  Ergo  specicn;  in  gcnus,  parlem  in  univer- 
siluleni,  coriuptibililatem  in  incon-uplibilitateni 
convcrsam  videmus:  quca  omnia  Ecclcsia;  conve- 
nire  certum  est.  Non  cnim  specialis  ha;c,    scd  ge- 


84.  Mihi   autem  satis  liquido  patet   dictuni    dc  _  ncralis  ratio  osl,  nec  partis  sed  univcrsitalis  salus. 

• !.._ __-L,    T^:..: : i :  .  _„  :      Dn......       ■•-     . l._.:l .._,     


uniuscujusque  mente.Di.xiuiusenim  musculi  nomi- 
ne  mentem  signilicari,  quod  sit  validus  mentis 
vigor,  et  animam  in  sui  copulam  frahat,  sifque 
vehemenlior  tanquam  sexu  potior,  et  virili  validi- 
tate.  Ergo  hsec  ratio  est  quod  omnis  mens  qua; 
non  fuerit  circumcisa  a  superfluis  corporalibus, 
et  purgata  solcmni  munere,  ut  exuat  se  passioni- 
hus  et  viliis,  interlbit.  Non  earo,  inquit,  irilciibit, 
quia  potuit  salva  fieri,  si  habuisset  purgationein  ; 
nuda  autcm  prsaidii  et  incircumcisi  cordis  collu- 
vione  infirmior  salutom  generis  sui  nun  poluit  ser- 
vure.Omneautemgenus  videturimmortule,  uthomo 
genusestjUt  ullus  '5")  species  esf.Ilomospuiperdici- 
lur,ullusnonscmper,imoiiondcficitullus.Deficitqui 
fiilem  non  habel,  persona  deficit  unius,  conditio  vel 


Ideoque  his  pra;cedcnlibus  cum  unumqucraque 
prudentia  sua  ad  hanc  principalem  et  diffusam 
per  omncs  salutem  deduxerit,  in  qua  fons  sapien- 
tia; justitiaeque  est,  rcquiritur  gencratlo,  cl  ille 
perfecta;  partus  jucundilatis,  cujus  nomenest  Isaac. 
Nulla  euim  ineliur  cst  vuluptas,  ([uam  cmendata; 
gratia  conscientia;.  Ilinc  Epicuroi  truxerunt  sum- 
mum  bonum  voluptutcin  esse,  sod  eam  corporis 
niugis  inquiiiuineiito,  ([uam  subrictute  mentis  a;sti- 
maverunt. 

8G.  Quid  cst  uuteiii  quud  ait :  Kl  cecidil  in  faciem 
.ibruliam  el  risil  (Gcn.  \vu,  l7)"?Et  hic  revcrenlia 
siguificatur,  quod  timuit  Deuiii  velut  libero  risu 
lu;dcre,  quamvis  risus  luitifium  declurarct  viri  jusli 
qui  tantis  gratulabalur   pron.issis.  Non  enim   du- 


nomen  hominum  non  deficit.  Ex  diuturno  igitur  el  C  bitanlis  hic  risus,  sod    credentis   fuit.  Simul  quia 

cadunt  ante  Oeum  omnia,  et  mutanturct  transeunt, 
sola  illa  imniutabilis  stut  sempcr  subsluntia.  Aut 
(ortasse  el  in  hoc  mystciio  prophctavit  Abrahum 
Douiinum  Jesum,  quod  per  susceptionem  dominici 
corporis  et  resurrectioncm  tanti  complenda  oraculi 
gratia  forel.  Adorat  igitur  non  elemenlum  tcrraB 
de  quo  diclum  cst :  Etalorata  scabcllum  cjus,  (juo- 
niam  .wwlum  est  [Psul.  xcviii,  5).  Ubi  enimcorpus, 
ibi  ct  aquila;  qua;  uduravciunt  vcrsuntem  in  cor- 
purc. 

87.  Et  di.vit,  inquit,  in  corde  suo  :  Si  centum  un- 
nnrum  nascctur  /ilius,  el  si  Sarra  nonuginla  annorum 
paricl  {Gcn.  xvii,  17)?  Graicus  ev  t?,  oiavoia  pusuit, 
ut  possimus  E52  a-slimarc  quia  cordi  suoquasi  [W, 


Innoxio  in  id  quod  temporale  est  et  noxium  pec- 
cator  dcducitur,  qui  mentis  sua;  ascribcre  debet 
infantiu',  quod  incautus  fuit  et  infempcrans,  vcl 
rcmissioncm  peccatorum  non  acquisivit  :  .\isi  enim 
quis  renatus  351  [■icrit  c.v  aqua  ct  Spirilu  sancto, 
non  potest  inlroire  in  rcgnum  Dci  [Joan.  iii,  5).  Uli- 
que  nullum  cxcipit,  non  infanlcni,  non  aliqua 
pra;vcntuin  necessitute.  Habcant  tauien  illam  oper- 
tam  pa;narum  immunitatem,  nescio  an  habeant  le- 
gni  honorem  158). 

85.  Sara;  quoque  una  ad.tilur  littcra,  hoc  cst,  R, 
ut  vocaretur  Sarra  [Gcn.  xvii,  15).  Quod  utique 
par  est,  ut  in  superioribus,  non  unius  adjcctiunc 
pcnsarili  tfcra;.  Nonenim  munusDco  csf  unalittera. 


sccl  virfus  liftora;  qme  exprimit  niuneris  divini  gra   rj  altcrnanti  sccum  dixcrit :  Si  centenario    nascelur 

filius,  et  nonugenaiia  pariet?  hoc  est  JEXixs  gene- 
randi  pra;tcriit,  sed  Di  o  omnia  sunl  iwssibilia;  et 

vidcat. 

^5'J)  Hic  nliquem  adsuissc  suns  nupas  Era.rt  nost 
cum  Uill.  adiiolurant,  moti  scilicet  obscuritate  loci. 
Attumcn  si  quis  cum  euntulcrit  euiu  Miilonisvei  bis, 
quibusSai.i!  vncabuluni  lili.  lic  S- n.inum  inulnl, 
cxponituT'.  Iiniid  parum  luminis  nri  ejis  inlclligcn- 
tium  nanciscotur  ;  i(Jem  enim  islinc  (lcsumptusosl. 

(00)  U(im.  cdil.,  allcrcanH.  At  ciiin  iiliis,  nt(]ue 
nniiiibus  iiiss.  relinciidu  vox,  n//('ni(iii/i,  (|un' lcriiio 
codciii  scnsu  poiiilur  u  Virg.,  iv  .Encitt.  : 

Ila;c  uUvriiuiill  potiur  beuleuliu  visu  cbt. 


tiam.  Sarra  cnim  dicitur  ipyt,  £jjlt„  Iioc  est,  poteslas 
mca,  vcl   principatus  mei  initium  vel  rcgis.   Sara 

(57)  (lcnus  hic  liberiori  acceptionp  prospeciesu- 
mitur,  sicut  ct  species  pro  individiio.  Quod  autcm 
Icgimus,  ullum  non  scmpcr  dici,  ct  tamen  ulluni 
non  ricficcre,  sic  infcrprcfuniur,  ut  ullus,  id  esl, 
aliquis,  in  primo  mcmbro  hnmincm  ccrtum  ac  de- 
flnitum  signifirol,  in  seciindo  non  ilcm. 

(5S)  Cum  supra  n.  70,  dixcrit  uHirmate,  quia  ne- 
mo  asrcnditinrcynumcalortm,  nisi  pcr  sacrarncnium 
baptisninlis,  non  injiiri.l  qiiis  suP|'irolur  h.rr  cl  alia 
noniuill.i  qua'  pflfqriiiiiiMiium  fiiiiiinl,  iib  h;rrelico 
nliquo  fiiisse  intrusu.  Quani  olium  purum  lolu  ul- 
tiiiia  liujus  numcri  pars  prima;  cohtBrratvel  ctccus 


PirHOL,  XIV. 


iX 


523 


AMnilOSll 


r.24 


irleo  facile  ctiam  istud,  ut  scnsibus  rcvocet  juvon-  A  (//'/'/.,   21),  ut  advertas  quam    generationem  polli- 


tutis  annos,  vires   rrrundul,   sterilibus   det  fecun- 
ditatem. 

88.  Nec  illud  prieteroundum,  quod  promissaslbi 
generatione  legitima  respondit  Abraham  Deo ; 
Ismael  vivat  hic  in  connpcdu  iuo  {Gen.  xvii,  18). 
Justi  est  etiam  pro  peccatorlbus  intervenire  ;  et  ideo 
vel  hoc  eredant  Judcei,  quia  et  pro  ipsis  intervenil, 
si  tamen  credant.  Iloc  est  cnim  vivere  in  conspectu 
Dei,  digna  Dei  Verbo  negolia  gererc ;  oculi  cni;u 
Domiui  super  justos. 

89.  Ilnde  ct  Dominus  ait:  Etiam.  Ecce  Sarra 
u.wr  tua  pariel  tibi  filium.  ...  De  hinael  autem  e.rau- 
din  le  [Ibid.  19.  20).  Etiam  cum  dicit,  confirmat 
promissa  ;  confirmativum  etenim  verbum  est.  Et 
id 


ceatur  Dominus,  hoc  est,  uon  illam  uleri  corporalis 
Sarr»,  sed  istum  partum  Ecclesiae,  qui  esset  futu- 
rus.  Denique  et  infra  ait :  lievertar  ad  te  in  fruclum, 
et  erit  Sarrx  filius  {Gen.  xviii,  10).  la  quo  utrumque 
possumus  accipere,  et  hunc  convenlum  Ecclesiae, 
ot  llilelium  resurreclionem. 

91.  Tertio  decimo  quoque  annoquod  circumeidi- 
tur  Ismael,  ratio  evidens  :  quia  is  qui  incipere  ha- 
bet  uti  cognitione  feminae,  ante  debet  recidere  ia 
se  ardorem  libidinis,  ut  a  superfluis  abstineat 
commissionibus,  conjunclioni  tantum  se  legitima; 
re>sivet. 

92.  Mentcm  quuque  sapientis  hospitalem  esse 
decct,  ut  etiam  aliis  impertiat  sui  gratiam,  et  pru- 


eo  prius  generalionem   Ecclesi.E  conflrmat  fulu-  „  dentim  sueb  fructum  aliis  quoque  dividat,  atque  ita 


ram,  utverum  cognosceret  prophela  quod  de  Ismael 
so  audisse  dixitDeus,  providens  quiaCcEcitas  Israel 
ex  parte  haborct  contingero,  donec  plenitudo  gen- 
tium  intraret,  et  sic  oranis  Israel  salvus  fieret.  Ita- 
que  sicut  testamenta  hominum  prius  h;eredem  fe- 
runt  (61),  postea  legatum  e.xpriraunt,  melioribus 
hsredilalem,  inferioribus  legata  :  ita  in  Domini 
leatamento,  unde  cl  nos  huuc  morem  accepimus, 
hicres  scribitur  nnlui-a  bonus,  nobilis,  logitimo 
cieatus  conjugiu:  lcgato  donalur  inferior. 

90.  Promiltitur  autem   gcneratio   sequcnti   anno 


bonis  epulentur  dootrinte  cibis,  epulumque   ejus 
e.xhiljeat  desiderantibus. 

93.  Tum  prffiterea  nesciat  nisi  secundum  natu- 
ram  vivere,  in  cujus  instituto  et  ordine  Dei  lex  est. 
Nulli  se  transversarias  cupiditali  miscere  noverit, 
solius  sapientiaj  proeoptel  copulam.  Mandatis  Dei 
saeouli  islius  gloriam,  et  quamdam  prKsentislaudis 
haBreditatem  prjcferre  nesciat :  atque  ut  allaribus 
Domini  suns  immolet  utilitales,  ita  judicii  ignem 
uon  e.vcipiat,  neque  reformidel :  sed  magis  etiam 
ut  alios  eripial,  elaljorel. 


(31)  Edit.  Rom.,  tom/m  «rziiwi.  Alioe  edit.    ct  dare  conata  haud  incommode  sic   reposuit:  Ita  ct 

cuncti  mss.,  tuvredem  feriint.  Et  post  pniica  aiil.  Deum  in  testamenlo  usum,  et  )ios  hunc  morem  acce- 

edit.,  ita  in  Deum  in    tesliimento  unum,  et  nos,  eto.  pimiis,  lixrcs,  etc.  Verum  potior  nobis  visa  est  om- 

Quam  lectionem  Rom.  edil.  ex   conjectura   emen-  nium  mss.  aucloritas. 


IN  LIBRUM  DE  ISAAC  ET  AMIMA  ADMOMTIO. 


Quemadmodum  sanctus  Ambrosius  in  primo  libro  f/c.-l/irii/irtm  catechumenis  hujus  exemplo  patriarchaB 
Chrislian.Te  religionis,  quam  in  pervigilio  pasohalis  professuri  essent,  olficia  patefeeerit,  in  altero  autem 
anima;  per  Adami  peccatum  lapsa;  resurgendi,  atque  ad  perfectionem  enitendi  modum  demonstraverit, 
in  nostra  ad  idem  opus  Admonitione  declaravimus.  1'rosequitur  institula  acroamata  praeceptionesque 
Antistcs  vigilantissimus,  nec  alia  de  causa  secundum  roemorati  operis  librum,  ubi  Isaac  natum  et 
circumcisum  retulit,  e.Ktemplo  fmiisse  nobis  videtur,  nisi  ut  ex  ejusdem  cum  Rebecca  conjugio  hominis 
(■hristiani  animam,  dumin  gcnilali  fonle  renascitur,  arctissimum  quoddam  spiritalis  matrimonii  cum 
Verbo  Deo  foedus  inirc  ostenderet.  Id  hoc  in  libro  quem  propterea  de  tsatic  et  Anima  inscriptum  voluit, 
pcrquam  egregie  pvffistilit  (cap.  1).  Enim  vero  postquam  Isaac  nativitate  ac  morte  sua  Christi  figuram 
extitisse,  sicut  et  llebeccam  animee  paucis  aperuit,  defiiiita  ejusdem  auimffi  natura,  totum  hominem 
potissimum  in  ipsa  consislere  astruit  (cap.  2).  Hanc  autem  docet  ideo  esse  imperfectam,  quod  rebus 
norporeis  ac  sKCuli  voluptatibus  adhajrescat.  contra  vero  primum  ad  perfectionem  gradum  facere,  si 
easdem  fugiat,  el  supra  illarum  coenum  altolat  scse.  Hiuc  argumenlum  propositum  aggressus  Rcbeccam 
talem,  cum  ad  Isaac  veniret,  fuisse  dicit,  quippe^uae  divinura  in  illo  Verbum  ardenter expetere  se testi- 
lieatur  claraans  :  Osculctur  me ab  osculis  orissui  (cap.  3j.  Ipso  quidera  .Ambrosius  locum  hunc  aliosque 
omnes  Cantici  cuuticorum  vcrsiculos  etiam  Ecclesi;e  accomniodari  posse  profitetur  :  sed  cum  eadem 
mysteria  tum  alibi,  tum  vel  maximo  in  enarratione  psalmi  cxvii  enucleasset,  hoc  in  libro  totusincumbit, 
ul  animaB  cum  Verbo  conjugium  perpetuo  mystici  illius  epithalamii  commentario  edisserat.  Quodtamen 
non  ita  accipias,  quasi  versum  oranino  nullum  pra;terierit,  cum  re  ipsa  haud  pauci,  et  ii  pnsertim  qui 
arl  sponsi  spons.eque  pulchritudincm  pertinfcnl,  orailtantur ;  sed  isti  quorainus  unus  sit  operis  contextus 
jiihil  vetant.  Porro  ul    distiuclius   alque   ordinatius   cceptum   procedat,   vir  sanotus  proponit   (cap,  6) 


523  DE  ISAAC  ET  AMMA.  —  ADMONITIO.  526 

exponitquo  gradus  quatuor,  quibus  anima  jam  graviorum  jugo  vitiorum  libera  ad  summam  illam 
perfectionem,  in  qua  Deo  per  charitatem  junrta  nunquara  postmodura  ab  ipso  divellitur,  conscendit. 
Caeterum  sive  naturalem  ac  miuime  coaclam  materi;c  dispositionem,  sive  brevem  illam,  sed  acutam 
Seriptura;  expiicanda;  rationem  spectes,  seu  denique  transitionum  quibus  aplissime  nectuntur  singula, 
concinnitatem,  jure  dixeris  commentationem  hanc  ejusmodi  esse,  aua;  vix  «lli  nx  aliis  Ambrosianis  ce- 
dat. 

Ipsam  porro  constat  libri  nomino  appellatam,  non  solum  aetate  Cassiodori  (lib.  De  Inxt.  div.  cap.  5) 
etAugustini  flib.  i  Con(r.  /u/.  P,'/./'/  ,  c.  0,  et  I.  ii,  c.  5i  ;  sed  eliam  ab  ipsomet  Ambrosio  in  opere 
sequenti  sub  hac  inscriptione  fuisse  inemoratam.Utrum  vero  conciones  tuerint  qua:  primitus  ad  populum 
habitae  in  hunc  librum  postea  trausformatae  sint,  obscurius  cst.  Cum  enim  eum  ferme  nihil  aliud  esse 
adve-lamus,  quam  brevem  Cantici  canticorum  paraphrasim,  id  argumentum  sacro  suggestui  parum 
admodum  videtur  convenire.  Verumtamen  ut  non  aliter  hic  atque  in  libris  /)t'  Abralium  faclum  putemus, 
tnm  eorum  inter  se  convenientia  adduciinur,  tum  etiam  praceptis  ad  auditorum  inslitutionem  maxime 
accommodis,  qu.-e  expositioni  ejus  inserta  nemo  non  deprehendat.  Et  hrec  causa  est  cur  Cassiodorus 
senalor  loco  citato  de  iis  qui  in  Canticum  ranlicorum  scripserunt  agens,  suum  de  hac  opella  judicium 
ita  reliquetit  ;  Unde,  inquit,  S.  .Imbrosiiis  in  libro  tertio  1'atriarcharam,  ubi  de  persona  Isaac  loquilur, 
multa  salubriter  luculenierque  disseruil, 

Haec  eadem  Cantica  totis  decem  voluminibus  tam  mirandum  in  modum  Origenes  enodaverat,  ut  non 
dubitaret  Ilieronymus  de  iisdem  scribere  (Ep.  nd  Daniasum  papam)  :  6'«;»  in  c/cleris  libris  omnes  viceril, 
in  Canlico  cunticoram  ipse  se  vicJt.  Maxime  autem  probabile  est  pra^stantissimum  hoc  opus  in  manus 
quoque  .\mbrosii  pervenisso.  ac  sanrtum  .^ntistitem  ex  laboribus  tanti  viri  a  quo  reliqui  ferme  Patres 
tam  multa  tamque  praeclara  mutuati  sunt,adjumenti  aliquid  decerpsisse.At  quando  temporum  iniquitas 
thesaurum  illum  nobis  invidit,  non  licet  quidquam  exploratum  magis  aut  d^eprehensum  proponere.  Si 
tamen  verum  fuerit  quod  adversus  Erasmum  et  alios  non  paucos  contendiL  Huetius  iOrigcn.  lib.iii,  §  7), 
quatuor  homilias  qua:  cum  sua  prffifatione  inter  Origenis  atque  Ilieronyrai  opera  exstant,  nulli  Patrum 
Latinorum  deberi,  sed  eas  ipsissimum  inilium  esse  docera  Oriceniannrum  voluminum,  quas  Rufinus  a 
quo  Latine  reddits  sunt,  more  suo  interpolavit  :  aut  si  malis  s:vpius  laudato  senatori  accedere,  easdem 
nihil  aliud  esse  aflirmanti  (loc.  cit.),  nisi  distributam  in  tres  libros  amplificationem,  quam  ex  duabus 
homiliia  alia  occasione  ab  Origeno  in  duo  priora  Canticorum  capita  compositis,  et  ab  Uieronymo  in 
Latinum  versis,  Rufinus  consarcinavit;  si,  inquimus,  horum  alterutrum  admittenduin  sit,  ex  eorumdem 
Origenis  fragmentorum  et  Ambrosian<E  commentationis  collationeintelligesillius  methodum  non  imperite 
sanctum  doctorcm  esse  imilatuin,  idque  cumpriinis  ubi  triplicem  Scriptur*  Sfcusuin  cempo  naturalem, 
moralem  ac  mysticum  distinguit  atque  edisserit;  quamvis  in  aliis  opusculis  quae  hactenus  a  nobis  exami- 
nata  sunt,  duos  tantum  interprelur,  mysticum  ac  moralem,  ubi  tamen  cum  hoc  ultimo  is  quem  natura- 
lem  in  hoc  libro  vocitat,  confunditur. 

Porro  ut  idem  tempus  ac  libris  Dc  Abraliamo,  nempe  annum  circiter  3c>7  huic  scriptu  assignemus, 
facil  cum  illorum  inter  sc  connectio,  tum  ipsum  Ambrosii  testimonium  quod  inilio  libri  de  Joseph, 
sicut  et  libri  (/c  i)/i/s<pnw,  quem  ia£,7(;;  post  ipsum  elucubravit,  reperimus;  imo  vero  obscurum  non 
est  sanctum  Prssulem  ad  eosdem  quos  in  opere  superiori  alloquebatur,  in  hoc  etiam  verba  facere  :  at 
irvocari  in  dubium  potest  utrum  ante  fesla  paschatis  id  evenerit,  an  poslea.  Ipsius  quidem  scriplionis, 
in  qua  de  spiritali  conjugio  quo  nihil  habet  perfcctissimorum  Christianorum  vita  sublimius,  materia 
videiur  indicari  ista  non  pertinere  ad  catechumenos,  utpote  quibus  certa  mysteria  tcgebantur,  ipsis 
postmoduMi  jam  baptismate  initiatis  revelanda.  Si  tamen  ex  primis  verbi  libri  dc  Miisleriis  hac  de  re 
statuere  nos  oporleat,  dicenduni  rrit  eos  etiamnum  intra  catechumcnoruin  ordinem  exstitisse  ad  quos 
sermonem  habebat  Ambrosius.  Et  hoc  ipse  forsan  innuit,  ubi  dicit  :  f^enit  pnscha,  vcnit  remissio  pec- 
cutorum,  elc.  (cap.,iv,  num.  35).  Cum  autem  jam  illi  in  Competentium  numerum  in  quem  non  nisi 
exeunte  quadragesima  admittebantur,  essent  allecti,  minime  dubitavit  sanctus  Antisles  in  procinctu  ad 
baptismum  positis  sacraj  hujus  conjunctionis  mysteria,  et  gradus  quibus  ad  eara  pervenirent,  decla- 
rare. 


>»o«« 


327 


S.  AMBROSII 


328 


SANCTl    AMBROSH 

MEDIOLANENSIS  EPISCOPI 

DE   ISAAC  ET   AiNlMA 

LIBER  U^'US  ('\ 


353-55  CAPUT  PRIMUM.  A 

Commendatnr  suiictus  Isaac  tam  cx  patcnia  origiiie 
et  yratia,  (luam  ex  Dominicv  ijcnerutionis  ct  i'as- 
sionis  prxjicjuraiione,  ac  inysterium  inlcr  Christum 
per  Isaac  designatum,  et  animam  repncscntidam 
per  Rebeccam  apcritur. 

1.  In  patrc  nobis  sancti  Isaac  vel  origo  salis 
est  expressa,  vel  gratia  :  cui  ad  omnem  rcdundat 
gloriam  (2),  quod  tanto  et  tam  imitabili  viro  nalus 
Abrahaj  patri  pramium  fuit.  Neque  vero  illud  mi- 
rabile,  cum  in  eo  Dominicae  generationis  et  pas- 
sionis  figura  prrccesserit.Siquidem  et  sferilis  anns 
ex  promissione  Dei  peperit  eum,  ut  credercmus 
quod  potens  est  Deus  facere, ut  posset  et  virgo  ge- 
nerare,  et  oblatus  unicus  ad  immolandum,  qiii  et 
patri  non  periret,  et  implere  sacrificium.Itaqueip-  p 
so  nomine  figuram  etgraliam  fignat,  Isaac  etenim 
ri=us  Latine  significatur,  risus  autem  insigne  Iffiti- 
ti.-e  est.  Quis  antem  ignorat  quos  is  universorum 
I.-etitia  sit  qui  mortis  formidolop;e  vel  pavore  com- 
presso,velma;roresublato,factusomnibus  estremis- 
sio  peccatorum?  Ilaqueille  nominabatur,  et  iste  de- 
signabalur  :  ille  exprimebatur,  et  iste  annuntiaba- 
tur.  Ipse  est  quem  jaui  tanc  persequebatur  ancil- 
la  :  ipse  est  propterquem  jam  tunc  dicebatur:  Ex- 
pellc  ancillam;  non  enim  fuvres  erit  lilins  anciilx  cum 
filio  meo  Isaac  {Gcn-.  xxi,10).  Ipse  est  cui  pateralie- 
nigranam  356  acquifivit  sponsam.  Ipse  est  mitis, 
humilis,  atque  mansuetus,  qui  veniente  Rebecca, 
hoc  estjpatientia,  exivit  in  carnpum  abalienare  (.3). 

(1)  Scriptus  circ.  ann.  387.  (] 

(2)  Hic  mss.  et  cdit.  vet.  inter  se  eonsentiunt. 
nisi  quod  illorum  trcs  pro  sancti  Isanc  vel  oriyo 
.satis,  habent,  sancto  Isaac  vel  orirjo  salutis;  et  ubi 
mss.  omnes,  rin' (i(/  omnein,  etc,  cdit.  pra;fprunt, 
cuin  ad  omncin...  primuin  fuit ;  llom.  vero  totuni 
locum  ita  consarcinavil  :  In  patre  Abraham  xaneti 
I  uac  vel  origo  sutis  est  nohis  e.vpressa,  vel  gratia  ; 
cuin  ad  omnem...  ct  lam  inimitaljili  liro  n^das  ipse 
in  prsenmm  fuerit  :  nec  non  et  illud  est  mirabile 
guod  in  eo,  ete. 

(3)  Ila  mss.  et  edit.  omnes  ant.  At  sola  Rom.. 
e.tivH  iii  cumpum  se  exercere,  ubi  LXX.  luterp. 
sequi  voluit,  apud  qund  legas,  Kstl  £;f,/,0£v  'Wi-i. 
aSoAST/f.iai.  Verum  ultim»  dictionis  loco  Symma- 
chus  legebat,  XaAf,"'-,  Aqiiila,  oaiXf.aai  Vide  No- 
bilium  ad  eadem  verba.  ,-li(i/ienii?'e-  autem  proprie 


Sapicntis  enim  est  scgregare  se  a  voluptatibus  car- 
nis.clevare  animam,  atquc  a  corporeabducere  ;  hoc 
est  cnim  se  hominem  agnoscere.  Qui  Chaldaeorum 
sermone  Enos  dicitur,  Latine  homo.  Enos  autem 
qui  assumpsit  et  speravit  invocare  Deum  ;  et  ideo 
croditur  esse  translatus.  Non  videtur  itaque  homo 
esse,  nisi  qni  in  Deum  sperat.  Qui  autcra  sperat 
in  Deum,  non  degere  in  terris,  scd  quasi  transla- 
tus  adhsrere  Deo,  manifesta  veri  interpretatione 
signatur  ('i). 

2  Bonus  ig''ur  Isaac  verus,utpote  plenus  gratiae, 
et  fons  lastitiae.Ad  quem  fontem  veniebat  Rebecca, 
ut  impleret  hydriam  aqua.  Dicit  enim  Scriptura, 
qiiia  desrendens  ad  fontem,  implevit  hydrium,  et 
ascendit  {Gen.  xxiv,  16).  Descendit  itaque  ad  sa- 
pientiee  fontem  vel  Ecclesia,  vel  anima,  ut  totum 
vas  impleret  suum,  ethauriret  purse  sapientiae  di- 
sciplinas,  quas  haurire  Judmi  de  fonte  profiuo  no- 
luerunt.  Quis  iste  fons  sit,  audi  dicentem  :  }Ie 
dereliquerunt  fontem  agux  vivx  {Jerem.  ii,  13).  Ad 
hunc  fonfera  currebat  sitiens  anima  prophetarum, 
sicut  et  David  dicit  :  Sitivit  anima  mea  ad  Deum 
vivum  {Psal.  \u,  3),  ut  sitim  suam  ubertate  divina; 
c.ignitionis  expleret,  et  insipienti»  sanguinem  spi- 
ritualium  rigafu  dilueret  fluentorum.  Hic  est  enim 
fluxus  sanguinis,  sicut  significat  lex  {Lcvit  xx,  181, 
qui  dcoporitur,  quando  vir  sedenti  in  diebus  san- 
guinis  sui  mulieri  miscetur.  Mulier  est  deleclatio 
corporis  et  illecebrffi.  Itaque  cave  ne  vigor  mentis 
tuaj  coitu   quodam   357   corporcE  voluptatis  in- 

est  animum  a  seriis  gravibusque  cogitationibus 
avocatum  relaxare;  sed  Ambrosius  rein  ad  spiri- 
talem  sensum  more  suo  hic,  et  infra  c.  3,  n.  6, 
Iraducens,  vult  idem  esse  atque  a  curis  sajculari- 
bus  ad  cccleslium  rc^rum  meditationem  convertere. 
Vide  etiam  Commentaria  in  psal.  cxviii  octon.  4, 
viirsu  3,  iicut  et  epist.  ad  Chrom.quibus  locis  ver- 
bum  iooAST/stv  per  Latinum  /(«//«Cinar!  ab  interpre- 
tr  reil  lituin  tradit. 

(4'  Edit.  Rom.  in  Deum,  placet  Deo,  mutatur 
in  melius,  nec  videtur  degere...  Deo.  Ideo  et  Enoch 
dicitur  quod  non  est  invenlus,  quia  transtulit  eum 
Deus  :  quod  manifesta  interpretnlione,  etc.  Vet.  edit. 
et  mss.  hoc  loco  nihil  discr.^pant,  nisi  quod  ubi 
edit.  et  quidam  mss.  habent,  viri,  in  aliis  pluribus 
ac  prob.itioribus  legitur  veri. 


m 


LIBEH  DE  ISAAC  ET  ANIMA. 


S30 


flexus  emolliatur,  atque  in  ejus  amplexus  omnis  A  sanguis:  neque  harmonia  anima,    quia  et  hujus- 

resolvatur,  et  fontem  ejus  apcriat,   qui  debet  esse 

clausus  et  septus  intentionis  studio,  ct  considera- 

tione  rationis  ;  Hortus   enim  clausus,   fons  signalU!i 

[Cant.    IV,  12).    Namque    mcntis  vigore    resoluto, 

sensus  se  corporalis  deleciationis  etrundunt,  pcr- 

niciosi  nimis  (5),  et  in  appetentiam  plenam  gravis 

periculi  proruentes  :   quos  si   nientis  vividae  con- 

siderata  mansisset  custodia,  rclrenassct. 


CAPUT  II. 
Quid  sil  homo,  et  in.  <jua  jiotissimum  pnrte  consistut, 
qualisve  sit  aniina  cjustam  scruiiiumsui  naturam, 
quam  per  irrationahilem  sui  partcm,  qna  ofmo.ria 
jil  corruptioni. 

3.  Intuere  igitur,  o  homo,  qui   sis,  quo  salutcm 


modi  harmonia  carnis  est:  neque  aer  anima,  quia 
aliud  est  flatilis  spiritus,  aliud  anima  :  neque  ignis, 
est  anima  :  ncque  in0.iyy.x  anima  :  sed  anima 
et  vivons ;  quia  factus  est  Adam  in  animam 
vivcntcm  {Ccn.  ii,  7) ;  eo  quod  insensil)ile  atque 
exanimc  corpus  anima  vivificet  et  gubernet.  Est 
et  pncstantior  homo,  dc  quo  dicitur:  Spiritatis 
autcni  dijudicat  35S  omnia  :  ipse  autem  a  ncmine 
judicatur  (/  Cor.  ii,  15).  Hic  est  prjpstantior  caete- 
ris.  Undc  et  David  dicit :  Quid  cst  homo  quod 
tnemor  es  ejus,  aut  filius  /lominis,  nisi  quod  visVas 
cuin{Psal.  vm,  51...  Homo  vanilali  similis  faclus 
est  (Psal.  cxLiii,  4).  Non  ille  secundum  imaginem 
Dei  homo  vanitatis  est  :  sed  qui  illud  amisit,  ct  in 


tuam,  vitamque  tuearis.   Quid  cst  itaque  homo?  _  peccatura  decidit,   et   in  materialia  'sta  dilapsus 

Utrum  anima  ac  caro,  an  utriusque  copula?  Aliud       ""'    ■'"'-  ' ' :i.,i;- 

enim  nos  sumus,  aliud  nostrum  :  aliis  qui  induilur, 
etaliud  vcstimentum.Lcgimus  inVetcri  testamenfo: 


Omncs  anim.T  qu3C  dcscenderunt  in  /Ef/ijptum  (Gen. 
XLvi,  2G),  dc  horainibus  dictum.  Et  alibi  dictum 
est :  Non  permnndiit  .ipiritus  meus  in  hominibus 
istis,  quoniam  carncs  sunt  (Gcn.  vi,  3).  De  alterutro 
ergo  legitur,  quia  homo  dicitur  ct  de  anima  ct  de 
carne.  Scd  illa  disrrelio  est,  quod  ubi  anima  pro 
homine  ponitur,HebrtEus  significaturDeo  adhrerens 
non  corpori,  ut  est  illud  :  Awma  benedicta  omnis 
simplex  {Prov.  xi,  20).  Ubi  autcm  caro  pro  homine 
nuncupatur,  peccalor  exprimitur,  iitestillud  :  Ego 
autem  rariialis  sum  venumdatus  .wb  peccalo  ;  quod 
enim  operor,  non  cognosco.  Nvn  enini  quod  volo, 
ago  :  .wl  qmd  odi,  illud  facio  (fiom  vir,  l'i  et  15).  G 
Hoo  jam  posterius  et  de  utroque.  Alius  est  enim 
qui  vult,  alius  qui  odit  (6),  alius  qui  facit.  Deniquc 
•addidit :  Si  crgo  quod  odi,  hoc  facio  consentio  legi, 
quoniam  hona  csl.  Nunc  autem  jam  non  eijo  illud 
operor,  -wl  quod  hahitat  in  me  peccatum  (i';id.  10 
el  17).  Illud  qunque  cxprcssius  :  Video  legem  carnis 
mesc  repugnantc.m  legi  mentis  mex  et  captivantcm 
me  in  legc  pcccati  {IMd.  23).  Et  iamcn  cum 
utrumque  in  sc  concertantem  homineni  dcclarassct, 
hoc  est  interiorcm  et  cxtcriorem,  in  anima;  niagis 
quam  in  corporis  parte  se  maluit  constituere,  quod 
anima  sua  traheretur  captiva  ad  percatum,  in  qua 
esse  sc.  mallet,  ct  esse  confirmat  dioens  :  Inffli.v 
ego  homn  ?  quis  nie  liberahit  de  corpore  morlis 
Inijus  (Ihid.  2h]l  Tamquam  ab  extraneo  hoste,  ita  p  abalicnahat,  vel  (ut  alii  habent)  deambuiabat.  Nam 


est,  iste  homo  est  vanitatis. 

5.  Anima  igitur  secundum  sui  naliiram  optima 
est  :  sed  plerumquc  perirrationabilc  (7)  sui  obnnxia 
fit  coruptioni,  ut  inclineturad  voluptates  corporis, 
etad  petulantiam,dum  mensuram  rerumnon  tenet, 
aut  fallitur  opinione,  atque  inclinata  ad  materiam 
agglutinatur  corpori.  Sic  invisibile  cjus  impeditur, 
et  malitia  replotur;  quia  dum  intendit  malitire, 
ejus  se  vitiis  replet,  el  fit  defcctu  bonitatis  intem- 
perantior. 

CAPIT  III. 
Perfecta  anima  terrenis  ab-licalis,  vitiisque  domitis 
Verbum  osculari  desiderat ;  eui  sc  Deus  Verbum 
tolus  infuiidil.  Hoc  iila  delectala  ab  co  pclit  ut 
uttrahatur ;  qux  omnia  etiam  Ecclesix  vir  san- 
ctus  accommodnt . 

6.  Perfocta  autem  anima  avorsatur  matoriam  : 
omne  immoderatum,  mobile,  malignum  rcfugit  ac 
respuit  ;nec  videt.nec  appropinquat  ad  ullius  terrena) 
labis  corruplionRm  :  divinis  intcudit,  tcrrenam  au- 
tcm  matcriam  fugit.  Fnga  autcmcst.non  tcrras  re- 
linquere,  sed  csse  in  terris,  justitiam  ot  sobricta- 
tem  tenere,  rcnuntiare  vitiis,  non  usibus  elemen- 
torum.  Fugiebat  (8)  De  Painit.  dist.  2,  cap.  Ut 
cognovcnint,  §  Fugerat)  David  sanctus  a  facie 
Saul  ;  non  utique,  ut  terras  rclinqueret,  sed  ut 
immitis,  et  inobservantis,  et  pcrfidi  declinaret 
contagium.  Fugiel.iil  aulum  adhairens  Deo,  sicut 
et  ipso  aJt:  .\dha:sil  anima  niea  po.it  te  (Psal.  lxii, 
9).  Abducebat,  se,  et  ablevabat  vitiis  sseculi  hiijus 
elcvahat  animHm  suam  sicut  Isaac   in  campn,  vel 


sc  desiderat  libcrari  a  carnc. 

k.    Non    crgo    sanguis    anima,   quia  carnis  est 

(.5)  Ita  mss.  plurcs  polioresque.  Vat.  autcin, 
Theod.  ct  vct.  cdit.,  iCH5U  se  corporales   dclcclalio- 

nrs    cjfunduvl  jicrniciosx proruentes ;  Tlicnd., 

pr  flucntcs.  Vat.  altcr  Valc,  Tnrn.  nc  Ilom.  edit., 
scnstin  ,st'  corponilcs,  etc,  ut  cdit.  antiquic. 

(0;  Mss.    aliquol  bon;e    iiiamis,  nliui    quod  cifit. 

(7)  Sic  mss.  sox  probatissimi,  rum  rdit.  Ilom. 
At  vat.  cod.  .lov  ciim  ant.  edil.,  .lecundiim  irra- 
tUmnbilcm  sui  pnrlcm  ;  Long.,  Thcod.  ct  Valc, 
.SMi  molum.  Hiirsiis  codciii  loco  iiM  cdit.  .Ain.  cl 
Kra.,  ad  impirnilciitiam,  cX  Uoni.  ciiin  mss.  Val., 
Torn.  acTheod.,  ct  uppcntcntiam,  aliirass.et  edil. 


hoc  (iiiuque  ostBudit  cutu  virtutibus  familiare 
habcre  consortium,  ut  deambulet   unusquisquc  in 

haljciil,  et  (u/  pclulanham.  Tcrlio  pro  rationahile 
cjus,  ut  habct  edit.  Hom.,  ct  vi.iihilc  cjus,  ut  ali.-p 
omncs  et  inss.  nostrates,  cod.  Vat.  pra'1'ert  invi- 
.■iibilc  cjus  qiicm  linc  loro  scqiii  lilniil.  Dcniqiie 
uon  ininor  ambigcndi  locus  aii  lcgcndum,  c/  fit 
dcfcctii,  iit  in  picrisque  mss.  et  edit.  Am.  ac 
Era.,  rroh.,  an  vcro,  cl  fit  dcfcctus,  ut  in  nliis. 
Sed  ad  scnKiim  paruin  adinodum  rcterro  cxislin-.a- 
mus. 

i^iMiratianus  loco  cil,  Ainbrosii  scnsum  rcfcrt 
pnliiis  ,iuam  verba;  qua)  lamcn  a  so  oxhiberi  si- 
gnincal. 


331  S.  AMBROSIl  532 

innocentia  ooHis   sui    nullo   usu   terrenis   ^ntiis  A  osculum  adhaeret  anima  Deo  Verbo,  per  quod  sibi 
misceatur,    atqne    irreprebensihilem    viam    inof- 


fenso  mentis  carpat  vestigio  nec  ullum    locum  in 
se  aperiat  corruptioni. 

7.  Malis  erat  Isaac  cum  Rcbeccam  advenientem 
exspectaret,  prseparans  se  copulae  spiritali.  Venie- 
bat  enim  jam  ccelestibus  dotata  mysteriis  :  venie- 
bat  magna  secum  ornamenta  aurium  et  manuum 
ferens ;  eo  quod  auditu  et  operibus  emineat.  Ec- 
clesiffi  pulchritudo,  cui  recte  dictum  advertimus  : 
EsUt  tn  mUUa  mjltium,  et  semen  tuum  possidcat 
adversariorum  civitates  [Gen.  xxiv,  60).  Decora 
igitur  ecclesia,  quae  es  inimicis  gentibus  filios 
acquisivit.  Sed  potest  hoc  etiam  ad  animam 
deputari  qucE    passiones    corporis    subigit,  et  ad 


transfunditur  spiritus  osculantis  :  sicut  etiam  ii 
qui  sp  osculantur,  non  sunt  labiorum  prffilibatione 
contenti,  sed  spiritnm  suum  sibi  invicem  videntur 
infundere. 

9.  Ostendens  itaque  non  sola  speciem  Verbi, 
et  vultum  quenidam,  sed  omnia  e.jus  interiora 
diligere  adjungit,  ad  osculorum  gratiam :  Quia 
hona.  inquit,  ubera  tua  super  vinum  et  odor  un- 
()uentorum  tuorum  super  omnia  aromata  (Gant.  i, 
1,  2).  IUa  osculum  poposcit,  Deus  Verbum  se  ei 
totus  infundit,  et  nudavit  ei  ubera  sua,  hoc  est, 
dogmata  sua,  et  interioris  sapientiae  disciplinas,  et 
unguentorum  suorum  dulci  odore  fragravit. 
Quibus    capta,     dicit    uberiorem    esse    jucundi- 


virtutum  nfficia  convertit,  repugnantesque    motus  p  tatem  divina   cognitionis,    quam   laetitiam   omnis 


sibi  obedientes  359  efficit.  Ergo  vel  anima  Pa- 
triarchae  videns  mysterium  Christi,  videns  Eebec- 
cam  venientem  cum  vasis  aureis  et  argenteis, 
tanquam  Ecclesiam  cum  populo  nationum,  mirala 
pulchritudinem  Verbi,  et  sacramentorum  ejus 
dicit :  Osculetur  me  ab  osculis  o)is  suisiCant,  i, 
1).  Vel  Rebecca  videns  verum  Isaac,  verum  illud 
gaudium,  veram  Istitiam,  desiderat  osculari. 

8.  Primus  animse  processus.  Quid  est  igitur : 
Osculetur  nie  ab  osculis  oris  suil  Considerat  vel 
Ecclesiam  jamdiu  promisso  sibi  per  Prophetas 
Dominico  adventu,  per  tempora  multasuspensam, 
vel  animam,  quE  elevans  se  a  corpore,  abdicatis 
luxuria,  atque  deliciis,  voluptatibusque  carnali- 
bus,  exuta  quoque  soilicitudine  saecularium  vani- 


corporeae  voluptalis.  Aspirat  enim  in  Verbo  odor 
gratiae,  et  remissio  peccatorum,  quae  in  totum  dif- 
fusamundum,  omnia  tanquam  exinanito  replevit 
unguento ;  quia  per  universos  gravis  vitiorum 
colluvies  detersa  est. 

10.  Propterea,  inquit,  adolesceniul»  dilexerunt 
te.  Atlratie  nos,  tit  post  odorcm  unyuentorum  tuo- 
rum  curramus  [Ibid.  2  et  3).  Bona  quidem  pru- 
dentia,  sed  dulcis  misericordia.  Illam  enim  pauci 
assequuntur,  haec  ad  omnes  pervenit.  Propter 
hanc,  inquit,  indulgentiam  360  taam  diligunt  te 
aniras  renovatae  spiritu.  Unde  at  ad  animam  dici- 
tur  :  Henombitur  sicut  aliqux  juvenlus  tua  [Psal. 
cii,  5).  Ad  animam  enim  loquebatur,  dicens  : 
Benedic,  anima  mea,    Dominum    [Ibid.    \.    Et  ideo 


tatum,  jam  dudum  infusionem  sibidivinae  praesen- C  festinat  ad  Verbum,    et  rogat  ut   attrahatur,    ne 

forte  derelinquatur  ;  quia  currit  Dei  Verbum,  et 
non  est  alligatum.  Denique  exsultat  (anquam  gi- 
gas  ae  currendam  viam.  Et  quia  egressus  e.jus  a 
summo  ccelo,  et  occursus  ejus  usque  ad  summum 
ejus,  videns  se  imparem  tantae  velocitati  dicit  : 
Atlrahe  nos.  Bona  anima  quae  non  pro  se  sola,  sed 
pro  omnibus  rogat.  Altrahe,  inquit,  nos.  Habe- 
mus  enim  cupiditatem  sequendi,  quam  unguen- 
torum  tuorum  inspirat  gratia :  sed  quia  cursus 
tuos  aequare  non  possumus,  attrahe  nos,  ut  auxi- 
lio  tuo  fullce  vestigiis  tuis  possimus  insistere.  Si 
enim  tu  attraxeris,  curremus  et  nos,  et  spiritalia 
velocitatis  flabra  capiemus.  Depouitur  enim  sarci- 
na  quibus  manus  tua  fulcro    est,    et  oleum    tuum 


tiae,  et  gratiam  Verbi  salutaris  exoptet,  comma- 
cerari  quod  sero  veniat,  et  affligi  :  ideoque 
quasi  vulneratam  charitate,  cum  moras  ejus  ferre 
non  possit,  conversam  ad  Patrem  rogare,  ut  mit- 
tat  sibi  Deum  Verbum ;  et  causam  qua  sit  ita 
impatiens  declarare,  dicentem  :  Osculelur  me  ab 
osculis  oris  sui.  Non  unum  osculum  quaerit,  sed 
plura  oscula  ut  dcsiderium  suum  possit  explere. 
Qus  enim  diligit,  non  est  unius  osculi  parcitate 
contenta  .•  sed  plura  exigit,  plura  vindicat ;  et  ita 
se  amplius  dilecto  commendare  consuevit.  Deni- 
que  illa  in  Evangbiio  sic  probata  est,  qaia  non 
cessavit  inquit,  osculari  pedes  meos....  el  ideo 
renmsa  sunf  ei  peccala  multa,  quia   dite.vit   multum 


[Luc.    VII,    45,    et   47).    Ergo  et  haec  anima  oscula  n  infunditur,  quo  curatus  est    ille    qui    a  latronibus 

Verbi   multo    desiderat,     ut    illuminetur  divinae 

cognotionis  lumine.  Hoc  est  enim  osculum  Verbi, 

lumen  scilicet  cognitionis   sacrae.    Osculatur  enim 

nos  Deus  Verbum,  quando  cor  nostrum,  et  ipsum 

principale    hominis    spirilu     divinas     cognitionis 

illuminat,    quo   anima    donata   charilatis  pi.gnore 

nuptiali,  la;ta  atque  ovans  dicit:  Os   meum  aperui, 

et  duxi  spirilum  [Psal,   cxviii,    1.31).    Osculum  est 

enim  quo  invicem  amantes  sibi  adhaerent,  et  velut 

gratiae   interioris   suavitate   potiuntur.    Per    hoc 


vulneratus  est.  Ac  ne  impudens  tibi  videatur 
quod  ait :  Attralic  «CJ^audi  dicentem  :  Venite  ad  me, 
oumes  qui  laboratis,  et  onerati  estis,  et  ego  vos 
rcficiam  [Mattk.  xi,  28).  Vides  quod  libenter  nos 
alLrahat,  ne  reniaueamus  sequenles.  Sed  qui  vult 
attrahi,  currat  ut  comprehendat  :  et  currat  su- 
perior  obliviscens,  et  ea  qua  sunt  pricra  appelens  : 
sic  enim  poterit  Christus  comprehendere.  Unde 
et  Apostolus  ail :  Sic  currite,  ul  omnes  (9)  compre- 
hendalis  [1   Cor,   ix,   24).    Vult   et   ista    ad     bra- 


H 


(9)    Edit.    ac    pauci    mss.,  «i    comprehendalis ;  BiVn  pluTes  potioTesqae,ut  omnes  comprehendatis. 


833 


LlBER  DE  FAAC  ET  ANIMA. 


534 


vium   pervenire,    quee    desiderat   comprehendere.  A.  iHas  coelestes  et  appositas  sacro   ministerio  pote- 


Prudenter  ergo  rogat  ut  attrabatur :  quia  nna 
omnes  sequi  possunt.  Denique  Petro  dicenti :  Quo 
vadis  {Joan.  xni,  36(?  respondit  Verbum  Dei  : 
Aon  potes  me  sequi  modo,  sequeris  autem  posfea 
{Ibid.}.  Ciaves  ei  commiserat  regni  coelorum,  et 
sequendo  se  imparem  judica\it.  Hanc  tamen  ani- 
mam  non  distulit,  quia  non  prassnmebat,  sed 
rogabat. 

CAPUT  IV. 
Iniroducitur  in  cubiculum  regis  perfecta  anima.  Cui 
corporis  se  coniagione  fuscalam  querenti,  ut  -se 
counoscal,  exeat,  etc.  Chtistus  pra^cipit.  Eadcm 
equre  Sotomonis  comparatur.  Ad  hxc  putei  quos 
fodit  haac,  quid  significent  f  Et  quo  pacto  demum 
Christus  revocutus  ab  anima,  saliens  redeat,  nec 
non  ipsi  adblandiatur'.' 

1 1 .  Secundus  animae  processus.  —  Denique  ait : 
Introdu.vit  me  rex  in  cubiculum  suum  \Cant.  i,  3:. 
Beata  anima,  quae  Verbi  ingreditur  penetralia.  In- 
surgens  namque  de  corpore  ab  omnibus  fit  remo- 
tior  quae  intra  semet  ipsam  divinum  illud,  si  quo 
modo  assequi  possit,  scrutatur  et  quaerit.  Quod 
cum  potuerit  comprehendere,  ea  quae  sunt  intelli- 
gibilia  supergressa,  in  ilio  confirmatur,  atque  eo 
pascitur.  Taiis  erat  Paulus  qui  sciebat  se  raptum  in 
paradisum,  sed  sive  extra  corpus  raptum,  sive  in 
corpore,  nesciebat.  Assurrexerat  enim  anima  ejus 
de  corpore,  et  se  a  visceribus  et  vinculis  carnis 
abduxerat  atque  elevaverat ;  factusque  a  seraetipso 
alienus,  intra  semetipsum  tenuit  verba  ineffabilia 
qu.-B  audivit,  et  vulgare  non  potuit  ;   quia   advertit 


states :  ^olite  aspiccre  me  quod  ohfuscata  sum  : 
quoniam  non  est  intuitus  me  sol.  Filii  matris  mex 
pwjnaverunt  adversum  me  [Ihid.  5),  hoc  est  impu- 
gnaverunt  me  corporis  passiones,  carais  illecebrae 
coloraverunt ;  ideo  mibi  sol  justitiae  non  refulsit : 
quo  viduata  pr.tsidio,  davotionem  meam,  et  obser- 
vantiam  plenam  servare  non  potui  ;  hoc  est  enim: 
Yineam  meam  non  cuslodivit  [Ibid.),  quia  spinss 
et  non  uvam  atluli,  id  est,  faciens  peccata  pro 
fructibus. 

14.  Et  cum  de  Verbo  loquitur,  irradiante  sibi 
Verbi  splendore  convrrsa  ad  ipsum  dicit :  Vhi  pa- 
scis?  Vbi  manes  in  meridiano  (Ihid.  6)?  Recte 
dicit :  Vbi  pascis?  quia  regafe  (12)  est  Dei  Ver- 
b'im :  Vbi  manes,  quia  morale :  In  meridiano, 
quia  mysticum.  Siquirtem  mecidie  Joseph  cum 
fratribus  suis  in  convivio  constitutus  fulurornm 
temporum  mysteria  reveiabat.  Sed  etiam  David 
ait ;  Hevela  cui  Dominum  viam  tuam,  et  spera  in 
eum,  et  ipse  faciet :  et  educet  sicul  lumen  juslitiam 
tuum,  et  judidum  tuum  tanquam  meridiem  {Psal. 
xxxvi,  .5,  6).  Et  ipe  Paulus  circumfulsisse  siLi 
lumen  meridie  asseruit  (.4ct.  ix.  3),  quando  a  per- 
secutione  est  conversus  ad  gratiam.  Queritur  ergo 
quod  derelicta  sit,  pauper  ex  divite.  Abundabat 
enim  munere  grdtiarum :  sed  egere  coepit,  ubi 
divins  pra^sentia;  sibi  copia  denegata  est ;  et  ideo 
vcl  quasi  mercenaria  haberi  postulat,  quae  ante 
sibi  pretiosioris  copula;  graliam  vindicabat. 

1-5.  Cui  respondit  Verbum  Dei :  Msi  cognoscas  te. 


ea  loqui  homini  non  licere.  Anima  ergo  bona  con-  C  decora    inter  mulieres   {Cant.  i,   7)  ;    quae  quereris 


temnit  visibilia  et  sensibilia,  ncc  361  consistit 
in  eis,  nec  in  despiciendis  (<0)  his  immoratur  et 
residet;  sed  ascendit  ad  illa  aeterna  et  invisibilia, 
et  plena  miraculis,  puro  sensu  se  pioe  menlis  at- 
lollens.  Etenim  perfeetioni  studens,  sclum  illud 
bonum  Divinitatis  inlendit,  nec  aliud  quidquam 
requirendum  putat ;  quia  tenet  quod  summUm  est. 
Itaque  vir  bujusmodi,  in  quo  est  animoe  pulchri- 
tudo,  solus  sibi  abundat,  quia  ipse  sibi  est  satis. 
Nec  solus  aliquando  est,  cui  pra;sul  Dominus 
adest. 

12.  Denique  in  illud  divini  illius  inlroducta  se- 
crelum :  E.vsultemus,  inquit,  et  Ixtmnur  in  tc, 
el  diligamus  ubera   tua   super   vinum   {Ibid.).   Non 


quod  relicla  sis,  nisi  te  cognoscas,  nisi  te  poeniteat 
lapsus  tui,  nisi  intentionem  devotionis  approbss, 
nisi  lides  tua  et  sinceritas  augeatur,  quereUi  nihil 
proderit.  Aut  sic  :  Nisi  cognoscas  te  quia  decora 
ps,  nisi  pulchritudinem  natur»  tuse  serves,  et  cor- 
poris  le  illecebrce  non  demergant,  nec  impedimcnta 
detineant,  nihil  libi  creaturfe  mclioris  nobilitas  (13) 
suffragabitur. 

1»5.  Cognosce  igitur  te,  et  natura;  tuae  decorem, 
et  cxi  quasi  exuta  vinculis  pcdem,  ct  nudo  exserta 
vestigio.  ut  carnalia  integuraenta  non  sentias : 
vestigium  mentis  tuos  corporalia  vincula  36*8  nnn 
implicent,  ut  pes  tuus  speciosus  apparcat.  Tales 
enim  sunt  qui  ad  regaum  coelorum  annuntiandum 


enim  in  divitiis,  et  auri  argentique  Ihesauris,  nou  n  eligunlur  a  Domino,  de  quibus  dictum  est :  Quam 
in  possessionum  fructibus,  non  in  potestalibus,  spcciosi  pedes  evangeli-Mntium  paccm  (Isa.  ui.  71! 
non  in  conviviis,  sed  in  solo  Deo  juslus  exsul-  Talis  Moyses,  cui  dicitur :  Solve  ctitceamentum  pc- 
tat(ll).  dum  luorunt  [Exod.  in,  5)  ;  ut  vocaturus  pupulum 

13.  Kadem  tamen  anima  cognosccns  se  corporis      ad  Dei  rcgnum,  prius  carnis  exuvias  deponeret,  et 
socielate  fuscatam,  dicit  ad  alias   animas,  vol  ad      nudo  splritu,  vesligioque  mentisinccderet.  Uoc  est 


(101  Edil.  Uoui.  ct  primx  ab  illa  Paris,  nec  in 
su.ipicienflis.  ReliquiB  cum  mss.  nmnibus,  iicc  in 
despiciendis,  exccpto  tamcn  uno  cod.  Vat.  iii  qiio, 
nec  in.ipicicndis.  8ed  in  reccpta  leclione  niliil  mii- 
taniluni,  cum  dc.^ipicerc,  non  scmpor  idcm  sil  ac 
contemncre,  sed  a  probatis  aucloribus  sumaliir 
ctiam  pro  dispicere  et  considerare. 

(li)Edit.  paucique  mss.,   in  solo  Deo  exsuUat. 


reliqiii  melius,.  .  iu.tliis  e.vsultal. 

(12)  Cum  ibi  alliuhil  ail  Iriplicem  Sf  riptur.x' sen- 
suin,  rcgute  di.\it  pro  naturale,  qiiia  Vcrbo  nulu- 
ral:li'r  CDinpolil  rugom  csse. 

(I.'{)  l>uiiios  edit.  uc  luss.  nonnulli,  nalurx  me- 
l.oris  nohililas,  clc,  sed  optimi  quique  legunt,  crea- 
tunr.  rlc. 


o3o 


S.  AMBROSIl 


336 


ergo  quod  ait :  E.ii  tn  in  ralcuiijis  t:g':m,  cl.  pasce  A.  dieatione  connectat,  et  tanquam  utero  suo  claud 


hxdos  tiios  in  tabcmaculi'!  pastoriim  {Crint.  i,  7), 
quia  per  greges  regnura  intoUigimus,  ko  qaod  po- 
tcstalis  sit  gr.'^;hus  prajsideiv.  Prasidct  autem 
unusquisque  sibi  quadam  potestato  rcgali,  si  coer- 
ceat  in  se  corporis  luxus,  et  serviluti  rcdigat  car- 
nem  suam.  Ideoqiie  dictum  est :  Regnum  Dei  inlra 
vos  cst  {Luc.  XVII.  21).  Unde  puichro  ait  ad  animam : 
Eci,  id  est,  e.^ii  a  scrvitio,  cxi  a  carnis  iinpeiio 
atqus  dominatu  :  exi  iion  in  carne,  sed  in  spiritu  : 
e.xi  ad  regimen  pote.slaiis.  Iricoque  addidit:  Pasce 
hxdos  ttios.  Rege  ca  quae  in  sinistra  tua  sunt  nam 
si  non  regaotur,  facile  labuntur.  Goerce  petulan- 
tiam,  lasciviam  tui  eorporis,  etluxuriam  irrationa- 
bilem  :  cdom.a  leves  motus  (I  ij,  pa.sce  eos  non  in 


363  19.  Qu.E  non  immerito  soror  magis  quain 
uxor  appcUatur,  eo  quod  niitis  atque  pucifica  aui- 
ma  couimuuis  magis  pietatis  quain  specialis  eupu- 
la3  nomen  accipiat,  et  quia  univer.si3  magis  quain 
uni  se  existimet  obli;;atam. 

20.  Fodit  autem  puteos  Isaac,  et  plurimos  qui- 
dem,  quos  fuderat  paler  ejus  (15),  et  repleverant 
iilos  post  niortem  Abrahce  patris  illius,  alienige- 
nae.  Proe  caeteris  tamen  fodit  bos  puteos,  unum  in 
convalle  Gerarum,  ct  invenit  ibi  puteum  aquae 
viva; :  et  litem  leccrunt  pastores  lierarum  cuin 
pastoribus  Isaac,  eo  quod  aquam  sibi  ejus  putei 
quasi  propriam  viudicabant,  et  vocavit  nomen 
ejus  Injustitiam.  Et  fodit  aliuni    puteuin,   in  quo 


corporeis  tabernaculis,  sed  in  tabornaculis  pasto-  n  orta  est  disceptatio,  et  imposuit  illi  nomen  Inimi 

citias.  Et  fodit  tertium,  in  quo  lis  nulla  inter  pas- 
tores  commissa  est,  et  vocavit  eum  Latitudinem. 
Fodit  et  puteum  Juramenti,  et  non  invenit  in  eo 
aquain,  et  vocavil  eum  puteum  Jurarnenti  (16). 

21.  Quis  haec  legons,  terrena  niagis  quam  spiri- 
talia  opera  esse  arbitretur,  quod  vel  Abrahain  fodit 
puteos,  vel  Isaac,  tanti  videlicet  patriarcbfe,  vel 
eliam  Jacob,  sicut  et  in  Evangelio  {Joan.  iv,  l2) 
reperimus,  velut  funtes  quidam  generis  humani, 
et  specialiter  devotionis  ac  fidei.  Quid  est  enim 
putuus  aquo  viv»,  nisi  profunds  altitudodoctrinae"? 
Undc  et  Agar  ad  puleum  angelum  vidit,  et  Jacob 
ad  putiium  liaohel  sibi  invenit  uxorem :  Moyses 
quoque  secus  puteuni  futuri  locavit  inerita  prima 
conjugii. 

22.  A  puteo  igitur  visionis,  aperire  Isaac  ador- 
sus  est  puteos,  et  bono  ordine,  ut  ejusputei  aqua 
primum  rationabiie  anim»,  oculumque  ejus  dilue- 
ret  et  fuv(^ret,  quo  visuxn  ejus  faceret  clariorem. 
Fodit  etiara  alios  puteos  plures.  Unde  et  scriptum 
esl :  liilje  arjUarH  de  luis  vasis,  et  de  puleorum  luo- 
rum  fonlibus  [Pruc.  v,  15).  Quanto  piures  fuerint, 
tanto  est  uberior  redundautia  gratiarum.  Fodit  ta- 
nion  puteum,  quem  foderat  pater  ejus  Abraham, 
de  quo  litem  fecerunt  pastores  Gerarum,  hoc  est, 
maceriw.  Ubi  enim  maceria,  ibi  divisio  inter  repu- 
gudntt.-s,  ibi  injustitia  ;  et  ideo  vocavit  Injustitiam. 
Aliuni  quoquc  fodit,  et  orta  dissensione,  vocavit 
euni  Iniuiicitias.  In  i|uibusvidctureiucere  doctrina 
nioralis,  eo  qucd  sublato  pariete   maceriae,   solutse 


rum,  qui  regere  gregem  norunt.  Sunt  enimamabi- 
lia  tabernacula  Isracl  sicut  nemora  obumbrantia 
super  flumen,  in  quibus  anima  tanquam  in  pro- 
cinctu  beliico  ^ita  bonam  oscrcet  mililiam,  incur- 
sus  explorat  hostiles,  virtutis  labore  qu:crit  victo- 
riam,  ut  possil  equae  illi  qua?  Saloinonis  est  {Cant. 
I,  8)  comparari,  velox  ad  currendum,  habilis  ad 
partum,  quoniam  fecunditas  anima'.  dcsideratur  et 
qu.TJritur. 

17.  Hsc  ergo  equa  pretiosa  est  et  currus  Pharao 
velocps,  quod  .aliqui  ad  E.JcIesiam  refcrunl  et  ad 
populum.  Sed  de  hoc  mysterio  alibi  sffipius  di.\i- 
mus,  ct  maximc  in  psaluio  centesimo  oclavo  de- 
cimo  (scrm.  2  in  Psal.  cxxiii).  Hoc  autcm  loco  de 
anima  dicendum  suscepimus.  Hujus  equEe  similis 
ffistimalur  ha;c  anima,  hoc  ost,  propheticae  vel  apo-  '-' 
stolicaj  virtutis,  quod  in  eorum  annumeretur  grege, 
qui  fecunditate  pr«dicationis  sam  tutius  orbis 
terrarum  spatia  referserunl,  etq.uani\is  in  cornore 
constituti,  nulla  tamen  cursus  spirilulis  sensere 
dispendia.  Idcoqae  laudatur  quod  cflelesti  sibi  illu- 
minante  prKcepto,  Jam  speciosa,  Jam  pulchra  sit, 
quK  yullu  pra;ferat  castilatis  decoi^em,  et  rediiiii- 
cula  cervicis  attoUat,  in  qua  sunt  patieniio;  et  liu- 

militatis  iublgiiia.Talis  anima;  diligebat  Isaac  verus 
decorem,  humilitatem,  patientiam,  et  ideo  parlus 
ejus  avide  roquiicbat. 

18.  Concepit  autem  Rebecca,  et  patientia  sua 
nodum  sterilitatis  absolvit.  Quid  autem  pariat  pro- 
photica  utquo  apostolica  anima   consideremus,   et 


quomodo  pariat:  Abiil,    inquit,    inlerrogaro    £)u*/«'- [)  siut  ia  carne  homiuia  inimicitia;,  et  lacta  sint  utra- 

num  {Gen.  xxv,  22),  quia  exsultabant  infantes   in 

utcro  ejus.  Et  respunsum  accepit :   Dux  genies   in 

uiero  tiio  suttt    {li/id.    23)  ;    eo    quod    uihil    sponte 

prEBSumat :  sed  in  omnibus  suinmum   Ueum   pra;- 

sulem  poscat   suorum    cousilioruin  ;    siiniil   plena 

pacis  atque  pictatis  diios  populos  sua  lide  ct  pr^u- 


(14)  Mss.  Big.  et  Ehr.,  petutanliatn  lascivain  tui 
corporis,  et  lu.turix  irralionabilis  edoma  teves  m  - 
lus.  Pasce,  etc. 

(15)  I^oin.  cdit.  nam  qttos  foi-ldrtd  Abrahain  pater 
ciu.'i,  obslru.rcrunt  el  iinjAcverunl  tcrra...  putri.s  ejtis. 
Eadem  multus  Scriplur;e  lucos  pafsiiu  infarcit, 
quos  nusquam  alilii  rcpcrias. 


que  unum  m  Ilgura  per  Isaac,  in  veiilate  per  Ghri- 
slum,  mcriloqut!  postea  pura  aqua  iu  eo  puteo  sit 
repcrta,  tanquam  docirina  moralis  utilis  ad  hau- 
riendum.  Puteus  quoque  Latitudinis  quid  aliud 
significat  nisi  de  iiataralibus  disciplinam?  Qua 
causa  et  Laliludo  dicltur,   quia    sine    contentione, 

(10)  Edit.  Rom.,  Fodil  et  alium  puteum,  et  nun- 
liaates  servi  invcnissa  se  in  eo  aquam,  vocavit  cum, 
etc.,  ne  correcte  qiiidem.  Duo  mss.,  Fodit  et  pu- 
leuni  jurainenli.  Elenim  invenil  in  eo  uquam,  el  vo- 
cavit,  etc.  IlBliqui  vero  mss.  et  edit.  nobiscum 
faciunt  :  inio  et  L.XX  Interprelum  auctoritas,  quos 
adi  Gcn.  xxvi,  32,  et  notas  Nobilii  ibidem. 


531 


LIBER  DE  ISAAC  ET  ANIMA. 


538 


sine  lite,  jam  quietus  atque  securus  est,  qui  mun-  A  liam  charitatis  quae  major  et  uberior  est  quam  fides 


I 


dana  hKC  et  sensibilia  fuorit  supcrgressus.  Uudc 
superatis  jam  adversantibus  et  alienigenis  cogila- 
tionibus  (quid  enim  tam  alienum  quam  omnia  sac- 
cularia,  quaj  perpetua  esse  non  possunt)  polest 
sapiens  dicere  :  Dilatavit  Domimis  nobi-'!,  et  auxit 
nos  super  lerram  'Gcn.  xxvi,  22'',  quia  terrena  trans- 
cendit.  Ultimus  est  puteus  364  Juramenti,  in  quo 
ei  visus  est  Deus,  et  ait  ei  :  iYo(:  timere  (17),  tecum 
enim  sum  [Ibid.  2{).  Et  benedixit  eura.  Haec  doctrina 
jam  mystica  est. 

23.  Ilabos  hsc  in  Salomone;  quia  Proverbia  ejus 
mcralia,  Ecclesiastes  naturalis,  in  quo  quasi  vani- 
tates  istius  despicit  mundi,  mysticaejus  sunt  Can- 
tica  canticornm.  Habes  et  in  propheta  :  ?>cminute 
vobis  ad  juslitiam,  vindemialc  ad  fructum  vilx,  illu-  ■. 
minale  vobis  tumen  cognitionis  (Osee  x,  12).  Hoc  est 
enim  lumcn  cognitionis,  habcre  charitatis  perfec- 
tionem.  Ideoque  dictum  est  :  Noti  limere;  charitas 
enim  timorem  e.wludit  Ibras.  Ct  cognoscamus  au- 
tem  quia  et  Salomon  ita  hos  interpretatus  est  pu- 
teos,  ut  ad  moralem  doctrinam,  et  naturalem  re- 
ferret,  et  mysticam,  in  singulis  libris  suis  quos  de 
moralibus,  vel  naturalibus,  vel  mysticis  scripsit, 
posuit  hos  putuos. 

2^.Nam  et  in  Proverbiis  cum  declinandam  spe- 
ciem  diceret  seecularis  illecebrse,  ait  :  Bibe  aquam 
de  ttiis  vasis,'et  de  puteorum  luorutn  fontibus,  el  su- 
pcrfluant  libi  aqux  de  luo  fonte  [Prov.  v,  15).  Et  in- 
fra  :  Fons  aqux  tuse  sit  tibi  proprius,  el  jucundarc 
cum  u.wre  [Ibid.  181;  eo  quod  (18)  adversus  tenta- 
menta  mundi  remedio  nobis  vera  sapientia  sit,  ' 
moralis  quoque  doctrina,  quae  imaginem  munda- 
nJE  voluptatis  meretriciis  quibusdam  illitam  1'ucis 
irriguo  suo  diluat,  et  (luento  sui  fontis  abstergat. 

2.5.  De  naturalibus  quoque  habcs  in  Ecclesiaste 
dictum  :  Feci  mihi  piscinas  aquarum  ad  irrigandum 
ex  liis  saltum  germinanlein  [Eccle.  ii,  6).  Neque  te 
moveat  quod  pro  puteo  piscinas  posuit;  quia  et 
Moyses  puteum  Latitudinis  dixit,  eo  quod  a  solli- 
citudine  omni  et  angusliis  absolvitur.  qui  mundum 
hunc  pia  mente  trunscenderit.  Non  immerito  ergo 
piscinas  habet  Ecclesiastes,qui  vidit  nullani  abun- 
dantiam  esse  sub  sole  :  sed  si  quis  abundare  velit, 
in  Christo  abundot. 

26.  Et  de  mysticis  puteus  superest  nobis,  quem 
etiam  ipsum  roperlmus  in  Canticis  canticorum, 
dicente  Scriptura  :  Fons  hortorum,  puteus  aqux 
vivx,  et  impctu  descendens  a  Libano  [Cunt.  iv,  1:5). 
Etenim  si  mysteriorum  altitudinem  perscquaris, 
puleus  libi  vidctur  tanquam  in  profundo  sita  my- 
Btica  esse  sapicntia  :  si  vero  haurire  velis  arflucn- 

(17)  Rom.,  cdit.,  Fgo  sum  Deus  Abraham  palris 
tui,  ne  lincii.i. 

(18)  Ad  lit  Itom.  cdil.,  qux  ub  adolcscenlia  tua; 
co  quod,  elc. 

(19)  Ita  scx  mss.  molioris  nol»;.  Unus,  El  quia 
ullra  ipsum  pulcus,  elc.  Tros  alii,  ct  cunctic  edit., 
El  quia  ip.^ic  pulcus.  ctc. 

(20)  Edit.,  Et  quia  Mcssias  venit  qui  Christus  esl. 


et  spes.tunc  tibi  fons  cst.  Exuborat  enini  charitas, 
ut  et  haurire  eam  cominus,  et  rigare  e.jus  affluentia 
horlum  tuum  possis  spiritalibus  fructibus  redun- 
dantein.  Et  quia  ultra  ipsum  puteum  (19)  Latitu- 
dinis  est,  qui  charitatem  habet,  ideo  dixit,  quia 
ubi  charitas  est,  ibi  impetus  maguus  descendit  a 
Libano.  No  quid  autrm  moveat  quod  et  puteum  et 
fontem  cumdem  dixil,  etiani  Evangelium  te  in- 
slruat,  in  quo  scriptum  est  :  Quia  venit  Jesus  in 
civilalcm  Samarix,  qux  dicilur  Sychar,  juxla  prx- 
dium  quod  dedit  Jacob  Jnseph  filio  suo.  Erat  autem 
ihi  fons  Jacoh.  Et  fatiuatus,  inquit,  sedebat  sic  super 
putcum  [Joan.  iv,  6,  6).  L'nde  ad  niysticam  doctri- 
nam  hunc  referri  puteum  etiam  ibi  cognoscimus 
1  quia  ibi  Samaritana  illa,  id  est,  cuslos  (custos  au- 
tem  coelestium  prKceptorum)  hausit  de  puteo  illo 
divina  365  mysteria,  cognoscens  quia  Deus  spiri- 
tus  est;  et  non  in  loco  adoratur,  sed  in  spiritu,  et 
quia  Messias  Christus  est  (20)  (///((/.  24,25).  Et  ideo 
qui  adhuc  exspectatur  a  Judfeis,  jam  venit.  Quibus 
auditis,  mulier  illa  quae  speciem  Ecclesiffi  gerit,  le- 
gis  sacramenta  cognovit,  et  credidit. 

27.  In  ipso  quoque  Canticorum  libro  Salomon 
hanc  triplicem  sapientiam  evidenter  expressit; 
licet  in  Proverbiis  dixerit  [l'rov.  xxii,  20),  ut  tri- 
pliciter  sibi  scriberet,  qui  sapientiam  ejus  vellet 
audire.  Ait  ergo  in  Canticis  Sponsa  de  Sponso, 
Ecce  es  spoyisus  consohrinus  meus  equidem  pulcher  : 
acclinutio  (21)  nostra  opaca,  trabes  domorum  ncstra- 
rum  cedri,  tacunaria  noslra  cupressi  [Cant.  i,  15  et 

C  16).  Possumus  hoc  dc  moralibus  accipere.  Ubi  enim 
requiescit  Christus  et  Ecclesia,  nisi  in  operibus 
suffi  plebis?  Denique  ubi  impudicitia,  ubi  super- 
bia,  ubi  iniquitas  erat,  ibi  ait  Dominus  Jesus  : 
Filius  autcm  hominis  non  habet  uhi  caput  suum  rc- 
clinct  [Mtdth.  viii,  20). 

28.  De  naturalibus  autcm  quid  accipimus?  /•) 
umljra,  inquit,  ejus  concupivi  et  sedi,  el  fructus 
ejus  dulcis  in  laucilnis  meis  [Canl.  ii,  3.)  Qui 
enim  terrena  supergreditur,  et  cui  niundana  mo- 
riunlur  iquoniam  crucifigitur  ci  mundus,  et  ipse 
mundo)  omnia  qua3  sunt  sub  sole  rcfugit  el  con- 
temnit. 

29.  De  mysticis  quoque  ait  :  Introdur  me  in  do- 
mum  vini,  constiiue  in  mc  charitatem  [lljid.  4).  Ete- 

[)  nini  sicut  viiieam  suam  vitis,  ita  Duniinus  Jesus 
populum  suum  quasi  vitis  aitcrna  quibusdam  bra- 
chiis  charitatis  amploctitur. 

30.  Considora  singula.  In  moralibus  fios  cst,  et 
inter  spinas  lilium,  sieut  ipse  ait  :  Ego  flos  campi, 
ct   lilium   conrallium  [Ibid.    1).  In   moralibus  orgo 

Mss.,  Et  quia  lHcssias  C/im/H.'  est. 

(21)  Sic  mss.  octo  probntioros.  Alii  uliquol,  qc 
vet.  cdit.,  Ecce  sponsus  cst  con.wbrinus  mcus.  Et 
ideo  pulchra  acclinalio,  etc.  Itcim.  vcro,  Eccr  pu  (- 
cher  cs  ronsoirinus  mrus,  ccce  pulcher  es,  <■/  dcco . 
rus;  ncctinatio  noslru,  olc.  L\.\  intcrp.,  'I5iju  t 
xaM;    iot^.jiSoc.    nov,    xj;    yi    ijpito;.    S(i4;   i>.Uit,   i,\t.C</ 

uuoxio;.  Viao  Nolas  Nobilii  ad  huncvcrsum. 


839 


S.  AMBROSII 


840 


flos  est.  In  naturalibus  sol  justitiffi,  qui  oriens  et  A  afi    nie,  qum   adhuc   laboras,  et  onerata  es,  quia 


resiirgpns  illuminat,  occidens  obumbrat.  Cave  ne 
tibi  occidat,  quia  scriptum  est.  Sol  iwn  occidal  su- 
per  iracundiam  vestram  (Ephes.  iv,  26).  In  mysticis 
charitas  est,  quia  plenitudo  legis  est  Christus.  Et 
ideo  Ecclesia  quffi  diligit  Christum,  vulnerata  est 
rharitate. 

31.  Hanc  itaque  charitatem  suscitat,  et  resusci- 
tat  donec  vocem  ejus  accipiat,  et  prspsentium  ejus 
arcessat ;  quia  quresitiis  non  solum  venit,  sed 
etiam  salinns  venit  :  Suliens  super  monles,  et  tran- 
silicns  supcr  colles  (Cant.  ii,  8).  Super  majoris 
gratia?  animas  salit,  inferioris  transilit.  Vel  aio  : 
saliens  quomodo  venit?  Saltu  quodam  venit  in 
hunc  mundum.  Apud  Patrem  erat,  in  Virginem 
venit,  et  ex  Virgine  in  praesepe  transilivit.  In  prae- 
sepi  erat,  et  fulgebat  in  coelo,  descendit  in  Jorda- 
nem,  ascendit  in  crucem,  descendit  in  tumulum, 
surrexit  e  tnmulo,  et  sedet  ad  Patris  dextcram. 
Inde  quasi  hinnulus  cervorum,  qui  desiderat  ad 
fontes  aquarum,  descendit  ad  Paulum,  et  circum- 
falsit  eum,  et  exsilivit  supcr  Ecclesiam  sanctam, 
quae  est  Bethel.quod  dicitur  domus  Dei.  Pauli  enim 
voratio  Ecclesire  firmitudo  est. 

32.  Venit  ergo,  et  primo  post  parietem  est,  iit 
inimicitias  animae  et  corporis  solvat,  sublato  pariete 
qui  impedimentum  concordiae  videbatur  adferre. 
Peinde  prospicit  per  fenestras.  Quae  sint  fenestrae 
audi  prophetam  dicentem  :  Fencstrx  nperlsE  366 
sunt  e  ca:lo  (/sn.xxiv).  Prophetas  ufiqne  signifioat, 
per  quosDominus  genus  respexit  humanum  priiis- 
quara  in  terras  ipse  descenderet  (22). 

33.  Et  hodie  si  qua  eum  anima  multum  requi- 
rat,  multum  merebitur  misericordia; ;  quoniam 
qui  multum  requirit,  plurimum  debetur  ei.  Si 
qua  ergo  anima  eum  studiosius  qu.Trat,  longe 
audit  vocem  ejus  :  et  quamvis  ab  aliis  rcquirat, 
pras  ipsis  a  quibus  quffirit  (23),  audit  vocem  ejus. 
Videt  eum  salientem  ad  se  venire,  id  est,  prope- 
rantem  atque  currentem,  et  transilientem  eos  qui 
infirmo  corde  virtutem  cjus  capere  non  possunt; 
denique  prospicientem  per  «nigmata  propheta- 
rum,  legendo  eos  et  tenendo  eorum  sermones  videt 
eum  prospicientem,  sed  quasi  per  fenestram,  non 
adhuc  quasi  prffisentem.  Videt  eminentem  super 
retia.  Quid  est  hoc,  nisi  forte  quia  illa  retia  nobis 


sollicita  es  qua?  sunt  mundi.  Veni  supra  mundiim, 
veni  ad  me,  quia  ego  vici  mundum.  Veni  prope 
me  jam  pulchra  aeternae  vitas  decore,  jam  columba, 
id  est,  mitis  aque  mansueta,  jam  tota  plena  gratiae 
spiritalis.  Jure  ergo  jam  retia  timere  non  debet, 
cum  is  vocet  ad  se  animam,  qiii  tcntamentis  et 
retibus  mundi  non  potuit  capi.  Nam  cum  nos 
homines  ambulemus  in  medio  loqueorum,  per 
appetentiam  escae  retibus  simul  ct  laqueis  obnoxii 
sumus.  Ille  in  corpore  positus  retia  non  timebat, 
sed  eminebat  super  retia,  id  est,  super  tentamenta 
mundi,  et  corporis  passiones ;  imo  et  alios  emi- 
nere  faciebat.  Ideoque  ctiam  hanc  animam  fundare 
volens  dicebat  :  Exsurge,  vcni  proxima  mea,  noli 
„  timere  retia. 

35.  Jam  prxteriit  hyems  (Ihid.,  11),  id  est,  venit 
pascha,  venit  indulgentia,  venit  remissio  peccato- 
rum,  cessavit  tentatio,  imber  abiit,  procella  abiit 
et  quassatio.  Ante  adventum  Christi  hyems  est, 
post  adventum  ejus  flores  sunt.  Unde  ait  :  Flores 
visi  sunt  in  terra  [Ibid.,  12).  Ubi  ante  spinae,  ibi  nunc 
flores.  Tempus,  inquit,  secandi  advenit  (Ibid.).  Ubi 
ante  desertum,  ibi  nunc  messis  est.  Vo.v  turluris 
audita  est  in  terra  noslra  (Ibid.).  Bene  addidit  pro- 
pheta,  Nostra,  quasi  admirans  quod  ubi  anle  impu- 
dicitia,  ibi  nunc  castitas. 

36.  Ficus  p>-otulil  grossos  suos  (Ibid.,  43).  Quae 
ante  quasi  infructuosa  jubebatur  excidi,  haec  fru- 
ctus  ferre  jam  coepit.  Sed  quid  dubitas  quia  gros- 
sos  dixit?  Priores  disoutit,  ut  posteriores  meliores 

C  afferat.  Grossus  sicut  Synagoga;   fructus  abjicitur, 
Ecclesia;  autem  renovatur. 

37.  Et  quamvis  plena  tranquillitas  sit,  et  adole- 
verint  mysteria,  iterum  tamen  dicit  :  Surge  secura 
367  integumento  pctrx  (Ibid.,  14),  id  est,  tuta  pras- 
sidio  passionis  meae,  et  fidei  munimento.  Suxe- 
runt  enim  mel  de  petra,  et  oleum  de  firmissima 
petra.  Hoo  integumento  animaj  piorum  indutae, 
jam  nudae  non  aunt,  et  heec  illis  est  praemunitio. 
Ideoque  et  haio  anims  ait  :  Et  veni  tu,  columba 
mea,  inlegumento  pelrx  ju.vta  prxtnunitionem,  os- 
tende  tnihi  faciem  iuam,  ct  insinua  vocem  tuam 
(Ibid.).  Hortatur  ad  confidentiam,  ut  non  erube- 
scat  crucem  Christi,  nec  ejus  signaculum.  Horta- 
tur  ad  confessionem,  vult  omnes   insidias   dpmo- 


sunt,   non    illi.   Retia   sunt,  eo   quod   adhuc   illa  n  veri;  ut  bonus  odor  fidei  spiret,  ut  dies  fulgeat,  ut 


anima  intra  sensibilia  ct  mundana  sit,  qua?  men- 
tem  hominis  capere,  et  quodam  sinu  proprio  con- 
puevcrunt  involvcre.  Posito  ergo  adhuc  in  saecu- 
laribus,  sod  tamen  quaerenti  eum  per  retia  se  os- 
tendit. 

3'i.  Denique  dioit  ad  animam  ejusmodi  :  Exsunje, 
veni  proxima  mca  (Cant.  ii,  10),  id  est,  exsurge  a 
delectationibus  mundi,  exsurge  a  terrenis,  et  vcni 


adversa;  noctis  umbra  non  nooeat ;  quoniam  qui 
juxta  Christum  est  dicit  :  No.v  pi-xcessit,  dics  autem 
appropinqnavit  \l\om.  xiii,  12).  Est  et  umhra  saecu- 
larium  qua:  praHeriit,  et  dies  coelestium  Christus 
qui  sanotis  suis  lucet.  Accipit  hsc  anima  bona 
pignora  cbaritatis. 

CAPUT  V. 
Sponsus  dcnuo  sublapsus  ah  unima   in  cubili  in 


(22)  Edit.  qufedam  Paris.,  ad  gcnus  rcspexit  hu- 
manum ;  priusquam  ipsc  dcsccndcrct,  et  loculus  cst. 
In  ant.  uutem  edit.  deest  respexil,  ac  vocula,  ct. 
In  mss.  veru  legitur  ul  in  contextu. 


(23'i  Omncs  cdit.,  ab  aliis  requiratur,  prx  ipsis 
a  quibus  quxritur,  etc.  Mss.  e  contrario  ab  eis  re- 
quiral,  eto. 


S41 


LIBER  DE  ISAAC  ET  ANIMA. 


542 


nociihus,  etc,  incammi  quserilur,  et  quare?Ifiem  A.  perscculyoaihus,  et  cito   inveniunt.   Et  ideo  quasi 

tamcn   postca   invenilur  :   qnomodo  ipse  leneri  de- 

beal  ?    Hunc   deinde   rum   spmsa  e  deserto  nscen- 

denlem  filice  Jcrusalem    miranlur.   atque  ud  tlia- 

lamum  prosecutn'.  epithalamio  celehrant.  Ipse  quo- 

que    animam   propius    vocatam     variis    laudibus 

exornul. 


38.  Tertius  animx  processus.  —  Sed  quia  semper 
solliciti  esse  debemus,  f^einper  intenti  ;  et  quia 
Verbum  Dei  sicut  capreola  exsllit,  aut  sicut  hin- 
nulus  cervorum,  semper  vigilet  anima,  et  prasten- 
dat  quae  requirit  eum,  et  quae  tenere  desiderat. 
Ideo  quasi  sublapsum  sibi,  In  cubili,  inquit,  meo, 
in  noctibus  qu:vsivi  quem  dilc.vit  anima  mea  [Cant. 
III,  1).  Qui  bene  quaerit,  in  cubili  qua;rat,  in  no- 
ctibus  quKrat,  nec  dies  feriatus,  neque  noctes  sit. 


post  tentationes,  quia  pcriculis  fidelium  suorum 
adest  :  Quam  modicum  inquit,  cum  iransivi  ab  eis, 
inveni  eum,  lcmii  cuni,  el  non  dimisi  eum  (Cant. 
III,  4).  Omnis  enim  qui  quaerit,  invenit,  et  qui 
invenerit,  adhaerere  debet,  ne  possit  amittere. 

i2.  Et  quoniam  per  Evangeliuni  in  terris  vide- 
nius  coelpslia  myslcria  figurata,  veniamus  ad  illam 
Mariain  {2!;,  veniamus  et  ad  Magdalenam.  Gonsi- 
deremus  quemadmodum  Chrislum  in  cubili  cor- 
poria  sui  in  quo  defunctus  jacebat,  in  noctibus 
quaesiverint,  quando  dixit  illis  angulus:  Jcsum  qui 
cruciftxus  esl  quxritis :  non  est  hic,  surrexil  enim. 
Quid  igitur  quxrilis  viventem  cum  morluis  i)latlk. 
xxviii,  5-7  ;  Luc.  xxiv,  5)  ?  Quid  qu;enlis  in  sepul- 


Nullum  tempus  vacet  a  pietatis,  ofiicio;  et  si  non  g  cro  eum   qui  jam   in  ccelo  sit  ?  Quid  quaeritis  in 

vinculis  sepulturs  universorum  vincula  solven- 
tem  ?  Non  sepuicrum  huic  sedes,  sed  c(elam  est. 
Ideo  dixit  una  ex  his  :  Qux.Hvi  eum,  cl  non  inveni 
eum  {Cant.  iii.  1). 

43.  Tamen  dura  vadunt  Apostolis  nuntiare,  mi- 
seratus  quxventes  occurrit  cis  Jcsus  dicens:  Avele. 
Illx  autem  accesserunt,  el  tenuerunt  pedes  ejus,  et 
adoraverunt  eum  Qlatth.  xxviii,  9\.  Tenetur  ergo 
Josus,  sed  delectatur  sic  teneri,  quia  fide  tcnetur. 
Denique  delectavit  cum  ct  illa  mulier  quae  tetigit 
eum,  ct  curata  est  sanguinis  fluxu,  de  qua  dixit : 
Tetitjit  me  aliquis,  nam  senlio  virtutem  de  me  exisse 
[Luc.  viii,  46).  Tange  ergo,  et  fide  tene  eum,  et 
conslringe  fideliter  pedes  ejus,  ut  virtus  de  eo 
exeat,  ot  sanet  animam  tuam.  Et  si  dicat ;  Noti  me 


invenerit  primo,  perseveret  in  requirendo.  Ideoque 
dicit :  E.rsurgam  ilaque,  et  quxram  in  civitate,  in 
Joro,  in  plaleis  Jl/id.  2).  Et  fortasse  ideo  non  in- 
venit  adhuc,  quia  in  foro  quaesivit,  ubi  lites  sunt ; 
in  plateis,  ubi  nundinae  rerum  venalium.  Non 
enim  ulla  Christus  pecunia  coniparatur. 

39.  Possumus  et  sic  intelligerc  :  In  cubili  qua^rit 
Christum,  qute  quaerit  eum  cum  tranquillitato,  cum 
pace.In  noctibus  quaerit,  quoniam  per  parabolas 
loquebatur.  Posuit  enim  tenobras  latibulum  suum  ; 
et  nox  nocti  indicat  scienliam.  Deinde  quoniam 
quac  dicimus  in  corde  noslro,  ea  nos  compungere 
in  cubilibus  debent.  Sed  tamen  nec  sic  invenit,  et 
ideo  dicit  :  Exsurgam,  id  est,  erigam,  et  attollam 
intentionem    meam,    quaeram    impigre,     quajram 


sollicite  :  introibo  in  civitatem.  Est  et  anima  quai  ^  tangere  [Joan.  xx,  il),  tu  teue  (25).  Nondum   enim 


dicit :  Etjo  civitas  munita,  ego  civiias  obsessa  {Isa. 
xxvii.  3).  Est  civitas  munita  per  Christura,  est 
civitas  illa  Hierusalem  in  coelo  in  qua  abundant 
divinae  legis  interpretes,  et  disciplinae  periti :  per 
eos  Verbum  Dei  qu;Britur.  Quxram,  inquit,  in 
foro  illius  civitatis,  in  illo  foro  ubi  traclantjura 
consulti,  ubi  oleum  venditur,  quod  Evangelicae 
virgines  emunl  {ilatth.  xxv,  9)  ut  semper  faccs 
BUiB  luceant,  nec  eas  fumus  iniquitatis  exstinguat. 
Quxrayn,  inquit.  m  pltiteis  in  quibus  superlluunt 
aquai  de  illis  fontibus  prorurapentes,  3C8  de 
quibusSalomon  dicit  osso  potandum  {l'rov.  v,  15). 
40.  Duni  qu.-erit  igitur  Chrislum,  invcnit  custodes 
qui  in  miuisterio  sunt,    ab  his  requirit  {Cant.  iii. 


asceniiit  ad  Patrem  meum,  dixit  scrael.  Dixit :  Noli 
me  tungere,  quando  resurrexit :  aut  forte  illi  dixit 
quae  putabat  furto  esse  sublatum,  et  non  virtute 
propria  resuscitatum.  Dcnique  in  alio  libro  h^ibes, 
quia  tencntibus  pedes  et  adorantibus  di.xit :  Nolile 
timere  [Mtdlh.  xxvm,  10).  Tene  crgo  ct  tu,  aniina, 
sicut  tencbat  et  Maria,  et  dic  :  Tenui  eum,  el  non 
dimittam  (Cant.  iii,  i),  sicut  dicebant  amba: :  Te- 
neamus  te.  Vade  ad  Patrem,  sed  non  relinquas 
Evara,  ne  iterum  labatur.  Tccum  eam  ducito,  jam 
non  erranlcni,  scd  arborcm  vit;e  tenentcm.  Rape 
tuis  pedibus  inh;Brentem,ut  tecum  ascendat  :  noli 
me  dimittcre,  ne  iterum  serpens  veneii:'  sua  fun- 
dat,  ne  iterum  qua;rat   femineum   morilere  vesti- 


3).   Sed   animu  quae  Deum   qua;rit,  etiam  cuslo- D  gium,ut  supplantet  Adam.  Dicat  ergu  aiiima  tua : 


des  transit.  Sunt  enim  mysteria  qua;  etiain  Angeli 
concupiscunt  videre.  Unde  Petrus  ait :  IVuntiala 
sunt,  inquit,  vohis  per  cos  quihw<  evamjeliuiverunt, 
Spiriiu  sancto  misso  tle  ccelo,  in  qucm  concupiscunt 
anijeli  prospicere  {I  Petr.  i,  i2).  Ergo  qui  trans- 
ierit  custodcs,  Verbum  invenit.  Transivit  Johan- 
nes,  qui  Verhum  apud  Patrem  invenit  (Joan.  i,  1). 
•il.  Multi  qun{|uc  suiit  qui  in  otio  qu.-erunt 
Ghristuin,  et  nun  inveniunt,   ct  inveniunt  eum  in 

(2-i)  Rom.   cdit.  cx   uno  Vat.  coil. ,  vcniamus  ad 
yUigdtilentim,  veniamus  cl  ad  alteram  iluriam. 
(25)  Qua:  inseruntur   inler  voccs,    lii    tcne    et. 


Tenoo  to,  et  inducam  te  in  domuin  matris  meaj ; 
cl  in  secrcUim  ojus  qua;  concc[iit  nio,  ut  cogno- 
scam  mystori-.i  tua,  ul  hauiiam  sacramcnla  lua. 
Suscipe  igitur  Evam  jam  non  liculne;e  foliis  ado- 
pertam,  scd  sancto  amictam  Spiritu,  et  novu  gra- 
tia  gloriosam  ;  quia  jam  non  tanquam  3C9 
nudata  absconditur  ;  sed  tanquam  circumdatu 
vcstimonli  splondorefulgcnlis  occurrit,  quia  vestit 
eam   gratia.  Sed    noc   Adam    priino    nudus    orut 

di.vit  noli,  in  edit.  dosidcrabanlur :  sed  omniura 
mss.  auctorilute  restituta  sunt. 


543 


S,  AMBROSII 


ouanrio  cum  innocentia  vestiebat  (Di?  P,wn7.  dist.  A.  dicnnt :  Egredimim,  iA  est,(^xHe  de  sollicitudini- 


2,  cap.  Sed  nec  Adam.) 

44.  Videntes  itaque  eam  filiM  Jcrusalem  Christo 
inti.erentem,et  adliuc  ascendentem  cum  eo  (digna- 
tur  enim  quaereutibus  frequonter  occurrere,  et  con- 
descendereuleos  elevet)  dicunt:  Qu;v  est  hxcqiuc 
asccndila  descrio  (20)  [Cant.  ni,  6)  ?  Dcsertus  hic 
terra;  locus  et  incultus  videtur,  sentiljus  et  spinis 
nostrorum  obsitus  deliclorum.  Mirantur  videlicet 
quomodo  anima  quaJ  ante  in  infernoCJTjderelinque- 
batur,  inha>reat  Dei  Verbo,  ct  ascenderit  sicut  vitis 
propago,  in  superiora  se  subrigens,  velut  fumus 
natus  ex  igni,  atque  alta  petens,  tum  prc-eterea 
bonis  operibus  flagret  (2S).  Odor  autem  ille  oratio- 
nis  pia;  redolet  suavitatem,  qus  dirigitur  sicut  in- 


bus  et  cogitationibus  sasculi,  exite  de  angustiis  cor- 
poralibus,  exite  de  vanitatibus  mundi,  et  videte 
quam  rex  pacificusindiesponsaliumsuorum  habeat 
charitatem,  quam  gloriosus  »70  sit,  quia  corpo- 
ribus  resurrectionem  dedit,  et  animas  sibi  junxit. 
Ha;c  magni  est  corona  cerlaminis,  hoc  prasclarum 
munus  sponsalium  Christi,  sanguis  ejus  et  passio. 
Quid  enim  plus  potuit  dare,  qui  sibi  ctiam  non 
pcpercit,  et  pro  nobis  in  morteni  animam  suam 
obtulit  (29)  ? 


47.  Ipse  quoque  Dominus  Jesus  delectatus  fide 
anims  hujus,  confessione,  gratia,  et  collaudatis 
ejus  meritis,    propius   eam   advocat  dicens :  Ades 

1113  ij.cc  11-......-. , -1 —    -:    c,       _  huc  a  Libano,  sponsa,  ades  huc  a  Lihano  :  transibis 

ccnsum  in  conspectu  Dei.Et  in  Apocalypsilegimus  g  ^^^^^,^^^.^^^^^.^-^  ^^  p,.i,„.ipio  fi^ei   a  capitc  Sanyr,  et 

-■■-"      ' -'•■'    '"■"-'    '-'■•"^'"'•"'"   'le   nrntiomhus      Ug,.,n„,„im,  a  spcluncis    leonum,  a  montihus  pardo- 


quod,  Asccndit  fumus  incensorum  de  oralionihus 
sajictorum  {Apoc.  viii,  4),  quaj  incensa  deferuntur 
per  angelum,  sanctorum  orationes  scilicet,  super 
altare  illud  aureum  quod  est  ante  sedem  Dei,  et 
tanquam  piaeprecationis  suave  fragrat  unguentum  ; 
quia  de  aHernorum  et  invisibilium,  non  de  corpo- 
ralium  pelitione  compositum  est :  praecipue  tamen 
redolet  et  thus,  eo  quod  peccatis  mortua  sit,  et 
Deo  vivat. 

45.  Hanc  igitur  ascendentem  et  non  resistentem 
videntes,  et  meritorum  ejus  odoribus  delectataa, 
a"noscenfes  quoque  Salomonis  illius  pacifici  esse 
spnnsam,  cliam  comitatu  sedulo  prosequuntur  us- 
que  ad  lectum  Salomonis  {Cant.  iii,  7),  eo  quod  ei 
vera  requies  in  Christo  deboatur.  Lectus  enim  san-  „ 
ctorum  Ohristus  est,  in  quo  universorum  fessa  sk-  ^ 
cularibns  pr.-eliis  corda  requiescunt.  In  hoc  lecto 
requicvit  Isaac,  et  benedixit  filium  juniorem  di- 
ccns  :  Major  scrvict  minori  {Gen.  xxv,  23).  In  hoc 
lecto  recubans  Jacob  bonedixit  duodecim  Patriar- 
chas.lnhoc  lecto  recubans  archisynagogi  filia  sur- 
rexita  morte.In  hoc  lecto  jacens  vidua;  defunctus 
mortis  vincula  Christi  vocatus  voce  dissolvit. 

46.  Perducta  igitur  sponsa  usque  ad  sponsi  re- 
quiem,  nuptiale  canunt  carmen  dicentes  filiabus 
Jerusalom:  Egi-edimini,  ct  videte  rcgcm  Salomoncm 
in  corona  qua  coronavit  eum  maler  ejus  in  die  spon- 
salium  ejus  {Cant.  iii,  11).  Canunt  epithalamium, 
et  vocans  c.Tteras  potestates  coelorum,  vel  animas, 
ut  videant  charitalem  quam  circa  filias  Jerusalem 


rum  {Canl.  iv,  8),  hoo  est :  Egredere  de  corpore, 
et  totam  te  exue.  Non  potes  enim  mihi  adesse,  nisi 
ante  peregrineris  a  corpore,  quoniam  qui  in  carne 
sunt,  peregrinantur  a  Dei  regno.  .-ides,  inquit,  Ades. 
Bene  repetivit,  quia  sive  pra^sens,  sive  absens,  ad- 
esseet  placere  Domino  Deo  tuo  debes.  Adestopra:- 
sens,  adesto  absens  etsi  adhuo  in  corpore  es. 
Mihi  enim  omnes  praBsentes  sunt,  quorum  fides 
mecum  est.  Adest  mihi,  qui  exiit  de  saeculo.  Ad- 
est  mihiquimecogitat,  me  intuetur,  de  me  sperat, 
cui  ego  portio  sum.  Adest  mihi,  qui  abfuerit  sibi. 
Adest  mihi,  qui  se  negaverit  sibi.  Ille  mecum  est, 
qui  intra  se  non  est,  quoniam  qui  in  carne  est, 
non  est  in  spiritu.  Hle  mecum  est,  qui  ex  se  ipso 
egreditur.  Ille  juxta  me  est,  qui  extra  se  fuerit. 
IUo  mihi  integer  est,  qui  propter  me  perdiderit 
animam  suam.  Et  ides,  ades,  sponsa,  ades,  Iransi- 
bis  a  principio  fidei.  Transit  et  pertransit  e  terris, 
et  pertransit  qus  ad  Christum  (30)  pervenit.  Trans- 
it  fidei  merito,  et  operum  claritate,  quae  lucet 
sicut  Sanyr  et  Hermonum,  hoc  est,  via  lucernaB 
transit  devictis  tentationibus  sajculi,  et  superatis 
nequitiis  spiritualibus,  legitimi  petens  coronam 
certaminis  ;  et  ideo  meruit  Christo  judicante  lau- 
dari. 

48.  Horlus  conclusus  soror  mca  sponsa,  hortus 
conclusus,  fons  sionatns,  cmis.uones  tux  paradisus 
mnlorum   granatorum  cum  fruclu    pomorum   Cypri 


ut  vidpant  c narita  em  quam  circa  uiuis  dyru»aicui       ">"■" ^  ,       ,  .  „   „j  i,„„t„= 

bbet  Christus.   Unde  ct  meruit  coronari  a  matre  D  [Cant.  iv.  12,  13).  Laudatur  sponsa.  «o  quod  hortus 
" '"  _     .  ,.    ,.  _•!   i,„i „  ;„  oo  rvri/M-pm   ntrn  ilhiis  nleni.  ae  auo 


quasi  filius  charitatis,  sicut  Paulus  ostendit  dicens 
Qnia  Dcus  eripuit  nos  de  potestate  tcnebrarum,  et 
iransiulil  in  regnum  filii  chariiatis  sux  (Culoss.  i, 
13).  Charitatis  ilaque  C.lius  et  ipse  charitas  est, 
nonexaccidenlibushabenscharitatem:  sed  habens 
semper  in  substantia  sua  regnum,  de  quo  dicit  : 
Ego  in  hoc  nalus  sum  {Jounn.  xviu,  37).   Ideoque 

(26)  Mss.  aliquot,  qux  desccndit  a  dcsorto  ? 

(27)  /u   inferno   supple    loco,  hoc   est,  terra  quae 
ita  dir.itiir  respectu  codi,  quod  supernum  est. 

f2«)  Kdit.  Hom.  cum  mss.  aliquot,  bonis  operibus 
flagret. 


sit,  babens  in  se  odorem  agri  illius  pleni,  de  quo 
dicit  Isaac  ;  Odor  filii  mei  tanquam  odor  agri  pleni 
(Gcn.  xxvii,  27).  Bona  ergo  anima  fragrat  odore 
justitiae.  Et  fortasse  ager  est  patriarcha  ;  hortus 
est  anima  inferioris  alicujus,  quasi  agri  portio, 
et  hortus  clausus,  ne  incursetur  a  bestiis,  et  fons 
signatus  qu.-E  integritatesignaculi  perseverantiaque 

(29)  Mss.  aliquot  melioris  not.-e,  ct  pro  nobis 
mortem  suam  obtulit.  ^       ,        -, 

(30)  Edit.  omnes,  Ades  despon.^iata...  et  pcrlranstt 
cxteros,  qux  ad  Christum,  etc.  Nobis  mss.  lere 
omnium  lectio  magis  probatur. 


545 


LIBEH  DE  ISAAC  ET  ANIMA. 


546 


fidei  (31)  propria  peccata  (lilueril.  Nam  qiise  de  A 
Ecclesia  accepit,  liabet  quod  ad  virginitatii  gra- 
tiam  referat,  eo  quod  in  paradiso  deleclationis  po- 
sita  sine  labore  fructus  capiat  spirituales,  ut  ei 
patriarcharum  anima;  rurali  quodam  labore  fruc- 
tus  suos  conferant  (32),  quo  ista  rapere  possit  per- 
petuam  suavitatem.  Quae  merito  fons  signatus  di- 
citur,  eo  quod  imago  Dei  iavisibilis  in  illa  expri- 
matur.  Laudant  etiam  munera  animae  qus  missa 
sunt  a  sponso  (3.3),  quibus  dotata  veniebat.  Dos 
autem  piae  animas  boni  odores  bunt,  myrrha,  aloe, 
crocum,  quibus  spirat  hortorum  gratia,  ct  pecca- 
torum  fuetor  aboletur. 

■19.  Itaque  lanto  secura  prreconio  conquiescere 
371  aquilonem  gravem  ventum  petit,  ne  flores 
discutiat,  spirare  austrum  {Cant.  iv,  16),  id  est,  „ 
vult  hiemem  pra;terire,  et  mollioris  flatus  vernare^ 
temperiem.Invitat  sponsum  in  horlum  suura  {Caiit. 
v,  1).  Descendit  sponsus,  et  fructum  ejus  diver- 
silate  delectatus,  Isetalur  quud  inveneril  fortiorcm 
cibum,  invenerit  etiam  dulciorem.  Est  enim  velut 
panis  quidam  verbi,  et  mel  :  alius  vehementior, 
alius  suasorius  sermo  (34).  Est  et  fides  aliaferven- 
tior,  ut  vinum  ;  alia  luoidior,  ut  succus  est  lactis 
Hunc  cibum  Cbristus  epulaturin  nobis,  hoc  pocu- 
lum  bibit,  et  ejus  potus  ebrietate  nos  provocat,  ut 
ad  meliora  et  opti  na  ab  inferioribus  faciamus  ex- 
cessum. 

CAPUT  VI. 
Tribus  sujjerionbus,  pcrfectx  aniinx  processibus  stri- 
ctiin  rejietitis  de  fiuiirto  fusius  disputal.  In  hoc  ani- 
ma  donniens  II  sponso  e.rcitatur.Sed  dum  nwras  Ira-  r 
hit  in  surgendo,  transit,  yerlnim.  Ipsa  vero  exiens, 
per  vulnera  churitatis  rcquisilum  vix  tandem 
invenit,  atquc  ita  tenct,  utjam  ainplius  iioii  amit- 
tat. 

50.  Audiens  ha!C  anima  hausit  mysteriorum 
ebrietatem  coeleslium,  et  velut  soporala  a  vino,  et 
quasi  in  excessu  vel  stupore  posita  dicit  :  Ego  dor- 
mio,  et  cor  meum  vijilat  [Canl.  v,  2).  Tum  Verbi 
pra3sentis  lumine  percussa,  cum  oculis  requievis- 
set  inflexis  excitatur  a  Verbo.  Quartus  autem  hic 
processus  estanima;.  Primo  etenim  charitatis  impa- 
tiens,el  Verbi  moras  non  ferens  rogabat,  ut  oscula 
mereretur,  et  meruit  desideratum  vidcre.  Secundo 
introducta  quoque  in  cubiculum  regis,  cum  mutua 
misceret  alloquia,  in  umbra  ejus  requicvit,  et  su- 
bito  Verbum  ci  de  medio  sermone  discessit,  quae-  j) 
renti  tamen  non  diu  abfiiit,  sed  saliens  supramon- 
tcs  et  transilions  supercolIesadvenit.Noc  multo  posl 
quasi  capreolus,  autcervorumhinnulusdumafratur 

(31)  Edit.  omnes,  et  pauci  mss.  qux  inteyrilale 
signaculi  perscvrraiite,  qiiie  fidc,  etc.  Aii  vcro  plu- 
res  et  potiores...  pcrseveranliaque  fiilei,  Rursus  poat 
tria  verba,  mss.  quinque,  .\unquid  Ecclcsia  accipit 
Hahet  qiind,  olc.  ;  duo,  .\itnqiiid  nflii  Ecctesia  accipit 
qiwd  haliel,  ut,  etc.  .\lii  partim,  Nam  qui  de  Eccle- 
sia  acceperil,  habel  quod,  ctc.  partim  cum  cdit.  aut. 
Ut  nos  in  texlu. 

(32)  Codox  Long. .  ut  palriarcharum  animx  rura- 
li  uuodam  amne  sine  laborc  fructus  suos  confe- 
ranl. 


dilf-ct,-im,  exsilivit  et  reliquit.  Tertio  cum  in  cubi- 
li,  ct  nootibus,  in  civitatc,  in  foro,  et  in  plateis  qua;- 
situm  non  reperisset,  aliquando  orationibus  suis 
gratiaque  revocavit  (35),  adeo  ut  etiam  proprius 
vocaretur  a  sponso.  Quarto  ipsa  ,jam  ab  eo  dor- 
miens  excitatur,  quamvis  corde  vigilaret,  ut  con- 
tinuo  voccm  pulsantis  audiret.  Scd  moram  passa 
dum  surgit,  quia  velocitatem  Verbi  non  poterat 
comprehendere,  dum  aperit  ostium,  transivit  Ver- 
bura,  ct  ipsa  exivit  in  verbo  cjus,  et  per  vulnera 
requisitum,  sed  vulnera  charitatis,  vix  tandem  in- 
venit,  et  tcnuit,  ut  posfea  non  aniitteret.  Ad  sum- 
mam  hacc  compendioso  sermone  perstrinxi  {Sup. 
cap.  3,  4  et  5).  Nunc  discutia^nus  singula. 

51.  Etsi  dormias,  si  modo  devotionem  animae 
tujB  noverit  Christus,  venit,  et  pulsat  ejus  januam, 
et  dicit :  Aperi  mihi,  soror  mea  {Canl.  v,  2).  Bene 
soror,  quia  nuptia;  spirilualcs  sunt  Verbi  atque 
.Tnim.-c.  Neque  enira  anim;e  nofunt  conjugiorum 
focdcra,  et  usus  copula;  corporalis,  sed  sunt  sicut 
angeli  in  coelo.  .Aperi,  inqnit,  mihi,  sed  extraneis 
claude  :  claude  sobcuIo,  claude  mundo,  neque  ipsa 
foras  ad  illa  materialia  prodeas,neque  tuum  rclin- 
qncns  lumen,  alienura  requir.is,  quia  materiule 
33  2  lumen  tenebrosam  infundit  caliginem,  ut  non 
videalur  lumen  ver»  glori.-c.  Aperi  ergo  mihi,  noli 
aperire  adversario,  neque  locum  des  diabolo.  Ape- 
ri  ipsam  te  mihi,noIi  coarctari,  sed  dilatare,  et  ad- 
implebo  te.  Et  quia  decurso  orbe  terrarura,  plus 
mnlestarium  et  offensionis  repcri,  nce  facilc  hnbui 
iibi  rcquiesccrem  :  ideo  tu  aperi,  ul  in  te  Eilius 
horainis  reclinet  caput,  cui  non  esl  rcquios  nisi 
supra  humilem  et  mansuetum. 

.")2.  Audiens  anima  :  Aperi  mihi...  cl  capul  roris 
plenum  {Ibid.),  hoc  est,  tentationibus  soecularibus 
subito  turbata,  ct  quasi  surrectura  qu;e  surgere 
jubebatur,  ait,  cum  aloem  redoleret  et  myrrham, 
insignia  sepultura;  :  E.xui  tunicam  meam,  quomodo 
induam  eam  ?  Lavi  pedes  meos,  quomodo  inquinabo 
eos  {Ibid.  3)  ?  Vcrelur  enim  ne  iterum  in  tcntatio- 
nes  resurgat,  ne  iterum  in  culpam  redeat  atque 
peccatum,  ct  cgressus  suos  virtutumque  proccssus 
terrenis  incipiat  vestigiis  iijquinare.  Certe  etiam 
hoc  modo  perfectionem  virtutis  sua;  indicat,  qua; 
tantam  Christi  mcruit  charitalem,  ut  ad  eam,  ve- 
niat.etpulsot  januam  ejus,  et  vcniatcum  Patre  et 
ctenet  cum  cadcm  unima,  ct  ijisa  cum  eo,  sicul  ia 
Apocalypsi  dixit  Joannes  {Apoc.  iii,  20).  Eteniin 
cum  in  superioribus  audisset  :  Ades  huc  a  Lihano, 
sponsa,  ades  huc  a  Libano   [Cant.  iv,  8),  ct  cum  ad- 

(33)  Plures  mss.  7»,r  missa  sunt  spon.io.  Uiuisaut 
alter,  i/H,r  ini.^sa  sunl  sponsx.  Alii.ac  oJit.  qux  inist 
.ui  sunl  a  sponso. 

(31)  Mss.  Ebr.  etColb.in  corpore,  ac  Big.  iii  gloa- 
sa,  serino  alius  vclicmcnlior,  alius  suarior.  Sed  in 
alioruiii  atqiieedit.  oniiiiuin  lectione  niliil  inulaii- 
dura. 

(3.j)  Cunclfecdit  cura  pnucis  mss.  gratia  i/utr- 
renlcm  revocavil.  Non  malo.  At  11133.  oclo.yratiaquc 
rcvociwil,  id  esl,  grutia  cl  fuvoro  quibus  UHiiua  va- 
let  apuil  sponsum. 


547 


S.  AMBROSII 


548 


verlerct  in  carnc  se  Christo  adesse  non  possc,  sed  A.  Ijus  forlc  pertransitur,  ulii  tanquam    signaculum 


tnnc  adesse,  si  adesset  in  spiritu,  conformans  se 
ad  ejiis  voluiitateni,  ut  esset  el  ipsa  conrormis  ima- 
gini  Chrisli,  jani  non  sentit  carnis  exuvias,'!  jam 
quasi  spiritus  exuit  se  corporis  conjunctione,  jam 
quasi  oblita,  el  quae  si  velit,  copulae  iilius  memi- 
nisse  non  possit,  ait  :  E.rui  tunicam  mcam,  quomodo 
induam  cam'?  Exuit  enim  tunicam  illam  pelliceam, 
quam  acceperunt  Adam  et  Eva  post  culpam,  tuni- 
cam  corruptelas,  tunicam  passionum.  Quomodo  in- 
duam  eam  .'Non  requirit  ut  induat  :  sed  ita  signi- 
licat  abjectam,  ut  jam  indumento  sibi  esse  non 
posset.  Lavi  pcdes  meos,  qnomodo  inquinabo  illos? 
hoc  esl,  Vestigia  mea  lavi,  dum  egrederer,  ac  me 
clevarera  de  corporis  contubernio,  de   illa   conne- 


ponitur  in  medio  ejus  Dominus  Jesus. 

.54.  Deniquc  statim  alius  profectus  Verbi  trans- 
euntis,  quia  exivit  anima  in  verbo  ejus,  hoc  est, 
verbum  ejus  secuta  exivit  de  corpore,  elevans  se 
de  ejus  habitaculo,  et  peregrinam  se  faciens  ei,  ut 
adesset  Deo,  et  esset  civis  sanctorum.  Simul  cnim 
et  carnis  domestici,  et  Dci  esse  non  possumus. 
Ergo  in  lioc  loco  exire  signilicatur,  ut  dixi,  anima, 
quando  ahducit  se  a  corporis  voiuptatibus.  Deni- 
que  scripium  est :  £.Tzrfe  Ba6i//o«e,  fur/iensa  Chal- 
dseis  (hai.  xlviii,  20).  Non  utique  ut  regionem  Baby- 
lonis  Hcbraeus  fugiat,  sed  ut  mores,  prophetico 
admonetur  alloquio  ;  siquidem  sint  qui  in  Babylo- 
no  sint  hebraei,  etde  Babvlone  exisse  moribus  doce- 


oneelfamiliaritecarnalisamplexus(3ti),  quomodo  p  ant.  Nam  et  ilii  de  quibus  dicit  prophcta  quod   se- 


inquinabo  ea,  ut  in  corporis  claustrum,  et  illum  te 
nebrosum  passionum  ejus  carcerem  revertantur  '? 

53.  Duir  ha?c  illa  dicit,  misit  operationem  suam 
\'erbum  tanquam  per  cavernam,  non  adhuc  fa- 
rie  ad  faciem,  misit  tanquam  manuni  :  El  venler 
\r\qmi,  meus  coniurbatu  esisuper  eum.  Et  surrcxi 
eqo  aperire  fratri  meo.  Manus  mex  disliUaverunt. 
miirrham,  digiti  mei  myrrha  pleni  sunt  super  ??w- 
nus  clausurx  {Cant.  v,  4  h).  Quid  hoc  significet. 
consideremus.  Primum  operibus  suis  videtur,  ut 
di.x.i,  Deus  Verburn  tauquam  per  cavernam,  non 
pieneatque  perfecte  :  deinde  augeturamor,  et  con- 
ceplus  adolescit,  atque  ex  seminibus  ejus  quie 
quodam  utero  intelhgibilli  susceperit  anima,  totam 
plenitudinem  divinilatis  e.jus  habilantem  in  eo  cor- 


debant  super  flumina  Babylonis  {Psal.  cxxxvi.  1) 
sedebant  quidem  in  regione  Babylonis,  sed  in  ejus 
non  erant  vitiis  et  confusione.  Nam  quomodo  erant 
in  illa  confusione  vitiorum,  qui  flebant  gerentes 
pa^nitcntiam  quod  de  arca  dcvotionis,  ac  fidei,  et 
virtutis  patcrnffi  meritis  excidissent  ?  Quse  autem 
in  Verbo  exitanima,  Verbum  requirit. 

■  55.  Unde  et  ista  cum  quaereret,  incidit  in  custo- 
dcs  qui  circumeunt  civitatem  -.Percusserunt,  inquit, 
mc,  el  vulneravcrunt  mc,  tulerunt  pallium  a  me  cu- 
stodes  murorum  ( Cayil.  v,  7 ).  Bene  quidem 
quasi  sponsa  veniebat  cum  pallio  quo  obnuberet 
caput  suum  cum  sponsus  ocurreret.  Sicut  Rebecca 
quas  cognito  quod  Isaac  sibi  veniret  obvius,  de- 
scendit  de  camelo,  et  pallio  se  operuit  (Gen.    .xxiv, 


poraliter,  ut  lcgimus,  videre   desiderat.  Surrexit,  C  65}  :  ita  et  ha2c  anima  nuptialis  veslis  prffiveniebat 


ut  proprius  illud  Dei  Verbum  videret.  Et  in  hoc 
ipso  processus  ejus  significatur,  quod  surrexit  per 
vigorem  atque  virtutem.  Prassentia  enim  Verbi 
hausil  3J3  anima  virtutem,  sicut  priesentia  Ma- 
ria3,  cum  utero  gravis  esset,  erudivit  Joannem  in 
ulero  constitutum.adeo  ul  e.vsiliret  in  utero,  et  ex- 
sultaret  Domini  praisentiam  recognoscens.  Surrexit 
aperire,  et  opera  ejus  et  facta  mortincata  sunt  mun- 
do.  Talisenim  debet  esse  animaquce  Verbum  est  re- 
ccptura,  ut  moriatur  mundo,  et  consepeliatur 
Christo.  Sic  enim  Christus  invenitur,  et  tale  sibi 
qua^rit  hospitium.  Deinde  ipsa  ministeria  opera- 
tionum,  id  est,  manus  et  digiti  quibuscomprehen- 
ditur  Christus,  Mortificantur  ;  quos  digitos  velut 


insignia  (37),  ne  forte  rejiceretur,  quasi  vestem 
non  habens  nuptialcm  ;  vel  ut  caput  velaret  prop- 
ter  angelos,  sed  illi  percusserunt  eam,  ut  amplius 
probaretur.  Exercentur  374  enim  animae  tentatio- 
nibus.  Tuleruntei  pallium,  quaerentes  si  verum  de- 
corem  nudae  virtutis  afferret :  vel  quia  sine  inlegu- 
mento,  quis  in  iUam  coelestem  civitatem  debeat  in- 
troire,  nulla  deferens  secum  operimenta  fucorum. 
Suntetiam  quirequirant,  nequaanima  exuvias  se- 
cumvehatcarnalisillecebro3,etconcupiscentiamcor- 
poralem.  Nudatur  pallio,  cum  ejus  conscientia 
manifestatur.  Sed  est  et  quae  bene  nudatur, 
cui  licet  imitari  dicens  :  Venit  enim  princeps  hujus 
viundi,  et  in  me  inveniet  nihil  (Joan.  xiv,  30)  ;  quia 


Dminentiafactorum  nostrorum  operapossumus  aes-  j)  certe  in  illo  solo  nihil  invenit,  qui    peccatum  non 


timare.  Itaque  velut  e  coraplexu  suo  cura  jara  ex- 
tenderot  inteiligibiles  manus  suas  etdigitos,utcom- 
prehenderet  Verbum  transisse  sibi  ilIud,non  tamen 
adhuc  pertransisse  anima  pia  dicit.  Et  hoc  proces- 
sum  habet,  quando  transit  et  pertransit  animam 
Verbum  Dei,  quia  scriptum  est :  Et  ttiam  ipsius 
animam  pertransibit  gladius,  td  reveleniur  mulloruni 
cordium  cogitationes  (Luc.  ii,  35).  Hic  adhuc 
transitur,  non  pertransitur  :  ut  Mariain  posteriori- 


fecit.  Beata  et  illa  est  in  qua  non  gravia  aut  multa 
invenit :  sed  invenit  in  ea  amictum  fidei,et  sapien- 
tis  disciplinam. 

56.  Itaque  sine  dispendio  sui  (quia  etsi  volet 
quis,  non  potest  veram  auferre  sapientiam  :  etsi 
advorsarius  obstrepat,  ibi  tamen  vera  innoxiae  con- 
versationis  elucet  integritas),  sine  dispendio  ergo 
transivit  custodes,  et  filiabus  illius  coelestis  civita- 
tis  admista  Verbum  requirit,  et  quaerendo  ejus   in 


(36)  Nonnulli  mss..  familiaritate  carnisque  am' 
■plexu. 


(57)  Omnes  edit.  cum  paucis   mss.,  prannitlebat 

insignia. 


340 


LlBEIt  DE  ISAAC  ET  ANIMA. 


ooO 


se  excitat  charitatein,  et  ulu  Verbnm  qu.urat  agno-  A  aviTinro 
scit.  QuoJ  inter   oraliones  sanctorum    moretur,  et      jam    ail 
quod    ipsis    inliKreat,  novit,   et   quod   Ecclesiam 
suam,    vel    animas    justorum    suorum    intcr  lilia 
pascat,  intelligit.  Hoc  mysterium  tibi  in  evangelio 
Dominus  demonstravit,  cuin  in  sabbato  duceret  per 
seminata    discipulos    {Luc.    vi,    1).    Moyses    per 
desertum   duxit   populum    Judaeorum  {Deut.  xxix, 
5)  :  Christus  per  seminata  ducit,  Christus  perlilia 
ducit,  quia  et  per  passionem  ejus  desertum  florct 
ut  liliura.  Sequamur  ergo,  ut  in  die  sabbati,  illius 
magni  sabbati,  in  quo  requies  raagna  est,  fructus 
colligamus.  Nec  verearis  ne  Pharisaii  accusent  se- 
minata  colligentem.  Etsi  illi  acousenl  sed  Christus 
excusat,   et    similes    facit   quas   vult   animas    se 
sequentes  David  illius,  qui  supra  legom  panes  pro 
positionis  manducabat  (/  Reg.  xxi,  6),  novae  gra 
lim   sacramenta  prophetica  jam  tunc  mente  pro 
spiciens. 

CAPUT  VII. 
Anima  laudatur  a  sponso,  quod  eum  lam  bene  cons- 
lanlerque  requisierit  :  quod  fidelis,  qitod  vcrbo  po 
tcns,  quod  una  ut  columlia;  denique  quod  siCfecmi 
da  virlulibus,  ac  vitiis  careat. 


B 


57.  Laudatur  itaque  a  sponso  quod  tam  bene  et 
constanter  requisierlt  eum  ;  ideoque  jam  non  so- 
lum  soror  dicilur.sed  etiam  beneplacita  nominatur, 
quasi  ei  complucita  qui  complacuit  Patri ;  et 
speciosa  sicut  Jerusalcm,  sicut  admiratio  or- 
dinata  {Cunt.  vi,  3),  quod  civitatis  aeternm 
universa   habeat  mysteria,et  adrairationi  sit  omni- 


iUam  oculos,  ne  eara  considerans  quod 
puperiora  scqui  possit,  elevetur,  et  ca;- 
teras  animas  derelinquat.  Ideo  et  in  Evangelio 
non  omnibus  discipulis,  sed  perfectioribus  suam 
gloriam  dcmonstravit  {}falth.  xvit,  1  et  2).  Consti- 
tue  nunc  aliquem  doctorem,  qui  rem  obscuram 
velit  apcrire  audientibus  :  quemadmodura  etsi  ipse 
potens  in  sermone  sit  et  scientia,  condescendat 
tampn  ad  eorum  inscitiam  (38)  qui  non  intelli- 
gunt.et  simplici  3t  planiore  atqiie  usilalo  sermone 
utatur,  ut  possit  intelligi.  Quisquis  igitur  inter 
audientes  vivacior  sensu  sit;  qui  facilc  scqui  pos- 
sit,  elevat  eum  atquc  excutil.  Hunc  videns  doctor 
revocaf,  ut  patialur  magis  doctnrem  humilioribus 
et  planioribus  immorari.qun  ol  c.Tteri  scqui  possint. 

.5.S.  Quod  ait  Aquila  :  Sonans  ut  rcvclata,  sonan- 
tem  ad  admirationem  dignam  rctulil,  quasi  magna 
et  sonora  habentem  opera  :  revelata,  ad  operum 
claritatem  :  vcl  quod  cjus  anima;  opera  luceant 
coram  Patrc  qui  in  cttlisLSl.l'ndenonntiosepallium 
ejns  sublatum  intelligis,  ut  aperta  meritis  ot  nnda 
fulgeret. 

57.  Laudatur  pra-terea  quod  fidelis,  quod  verbo 
potens,  quod  fructibus  fccunda  diversis,  quod  una 
sicut  columba  habens  spiritus  unitatcm,  in  qua  sit 
pax,  quK  fecit  utraque  unum  {Epbes.  ii,  14),  et 
qu«  non  sit  composita  ex  diversis  elcmentis  di- 
screta?  compugnantisque  natur».  Quid  enim  tam 
diversura  quam  ignis  et  aqua,  aer  et  terra  ex  qui- 
bus  corporis  nostri  creatura  consislit?  Anima 
autcm  benedicta  omnis  simplex  qna;  imitatur  di 


bus  videntibus  eam  ;  quia  plena  ut  ajquitas  atque  C  centera   :    Ut  omncs  unum  sint,  .^icut  /i(,   Patcr,  in 

perfecta  est,ct  fulgorera  de  Verbi  lumine  mutuata, 

dum  id  seraper  intendit;  fit  etiam  terribilis  ordine 

quodam  ad  s'ummum  provecta  virtutum.  Ideoque 

quasi   porfectaj    dicit  :  Averte  oculos  a  me,   noli 

conlra  me  intendere  (Ihid.  4),  devolione  nimia  ac 

fide  possibilitatcra  naturae  et  conditionis  propria; 

supergressa  quia   lucem  inaccessibilem  e  regione 

intucri  cst  grave.  .^verte,  inquit,  oculos  luos  a  me; 

eo  quod  plenitudinera  divinitatis  ejus,  et  splendo- 

rem  veri  lurainis  suslinere  non  possit.  Possumus 

tamen   et   sic   accipere  :  .Ivcrlc  oculos  tuos  a  me. 

Etsi  tu  perfecta  cs,  alia?  mihi   adhuc   redimondie 

sunt  anima;,  alia;  fulciend.T;.  Elcvas  enim   me  vi- 

dendo  :  ego  autcm  idco   dcscendi,  ut  omnos  ele- 


nic  et  ego  in  te,  et  ipsi  in  nohis  unum  sint  {Joan. 
XVII,  21).  Ha-c  est  eniin  consummatio  atque  per- 
fectio.  Unde  et  addidit  :  Vl  sint  unum,  sicut  et 
nos  umim  sumus  :  cyo  in  his,  et  iu  in  me  ut  sint 
consummati  in  unum  {Ibid.  23).  Haec  est  ergo  anima 
columba  una  atque  pnrfocta,  qum  siniplex  atque 
ppirilualis,  ncque  hujus  turbatur  cnrpnris  passio- 
nibus,  quo  foris  pugn.T,  intus  timorcs  sunt.  De- 
nique  hoc  verbo  unitatis  concordiam  et  pacera 
significari  Scriptura  nos  docet  dicens  :  Multitudo 
autcm  credcntium  hahebal  cor  unum,  et  animam 
unam,  et  non  crat  scparalio  in  eis  ulln  {.-M.  iv, 
32). 
60.    Nec    otioso    fecunditatis    laudatur    anima, 


vem.  Et  si  surrexi,  et  habeo  Patris  sedem,  tamen  n  non  soliim  quod  sit  fecunda  virfutibus,  sed  etiam 


orphanos  vos  non  relinquam  paterno  quasi  prcesi- 
dio  destitutos,  scd  praesentia  mca  vos  conlirmabo. 
Habes  in  Evangdio  hoc  scriptum  :  Eccc  cijo  vobis- 
cum  .suw  usque  ad  censummationem  mundi  {^tatlh. 
XXVIII,  20).  Avcrte  ergo  oculos  a  me,  quia  me 
elevas.  Quanto  enim  quis  ad  Dominum  intendit, 
lanto  amplius  33  5  Dorainus  elevat,  et  ipse  ele- 
vatur.  Unde  el  ille  ait  :  E.rallabo  tc,  Domine,  quo- 
niam  susrepi.iti  me  {Psal.  xxix,  i).  Sanctus  enim 
e.icaltat  Dominum,    pccrator   hurailiat.   Vult   crgo 


quod  nihil  habeat  in  se  mnli.  Ulud  enim  decorum 
atque  speciosum  cst,  in  quo  nihil  sit  mali.  Deco- 
rum  cnim  quod  bonum  :  quod  aulcm  indecorum, 
hoc  malura.  Speciosa  fccunditas  est  lionorum 
operum  :  contraria  crgo  speciosituti  sterililas; 
quoniara  qui  privatur  specic  vcl  decorc,  in  co  esl 
malura  :  quod  autem  malum,  hoc  stcrilo  et  infe- 
cunilum.Cujus  rei  quod  evidentius  indiciuni  quain 
nuluru  est'.'  Terra  cniin  qu;e  bonaest,rortili3  atque 
fecunda  :  qute  autem  mula,  ca  jcjuna  atquo  slori- 


(38)  Sic   omnes   edit.    Mss,    contra,   ad  eorum  scientiam 
potest, 


quod  cliam  non  malo  sensu   explicari 


531 


S.  AMBllOSII 


532 


lis  :  qus  vero   fertilis,  hfec  376  et  decora.  Quid  A  malitia  deprehenditur,   quoniam  per  disciplinara 


enim  pleno  agro  pulchrius,  cum   seges  flucluat, 
cum  poma  irrutilant,  vel  cum  uvarum   serta  de- 
pendent,  aut  baccis  onusta  olea  curvcscit,  vel  viri- 
danti  gramine  montium  verticcs  vallium  hiimilia 
vestiuntur?  Et  ut  Scripturaj   utamur   testimonio, 
Jacob  decorus  erat  :  et  ideo  erat  odor  agri  plsni 
{Gen.    3CXV1I,  27)   :  Esau  hispidus  erat  [Ibid.    •)!) 
et  indecorus,  et  ideo  agrestis  erat,  qui  fructus  ul- 
los    habere  non  posset.   De  ipso  quoque  Domino 
posteaquam  Ecclesi»  fecunditatem  fecit  assurgcre, 
pulchre   dictum    est   :   Dominu$   reynavit,   dccorem 
induit  {P.tal.    xcii,    1).    Et    alibi  :   Conjessionem  et 
speciem    induisti    {Psal.    ciii,    \).     Liquet    igitur 
decorum    id  esse,   quod    fecundum  :  indecorum, 
quod  infecundum.  Similis  est  causa  anim.T  soli; 
qiiia  ea  decora  anima,   quas  fecunda   sit   meritis, 
fecunda  consiliis  :  ea  indecora  quoe  sterilis,  infir- 
mitates  etenim  animas  sunt  (39)  sterilitas  et  mate- 
ria;  namque  eam  sterilitas  fructu  defraudat  suo, 
inopiam  inferi^  timorem  inculit,adolet  cupiditates, 
et  vanas  opiniones   :    sic   anima   cadit.  Quid  ergo 
est  malilia,  nisi   boni   indigentia  {Vide  S.  August. 
lib.  I  contr.  Jul.  Pclag.  cap.  9)?  Suo  enim  defrau- 
datur,  atque  alienis  indiget,exinanitur  atque  reple- 
tur  sine  ulla  mensura  ct  modo.   Materialia  autem 
vitia  animaj  obumbrant  gratiam.Ignorantia  et  con- 
cupiscentia  aniinae  sunt  fegritudines  :  sed  ad   spe- 
ciem  (-10)   magis  quam  ad  materiam  referuntur. 
Materia  est  caro,  species  est  ignorantia  et  concu- 
piscentia.Cur  igitur  caro  accusatur,cum  tant»  sunt 


boni  malum  repcritur.  Bonura  autem  nullus  oget, 
sibi  abundat,  mensuram,  ct  perfectionem,  (incra 
quoque  tribuit  omnibus,  in  quo  uvniversa  cons- 
tant  et  de  quo  omnia  pendent.  Hffic  boni  natura 
est,  quffi  mentem  replet. 

61.  Circa  hoc  versatur  anima  pura,  hoc  introspi- 
cit,  et  Deum  cernit  :  bonis  omnibus  abundat.Unde 
el  ait  :  Fauces  ejus  dulcedines,  el  toius  desiderium 
(Cant.  V,  16).  Omnium  enim  bonorum  auctor  est 
Deus  :  et  quae  sunt,  cjus  profecto  omnia  sunt. 
Nusquam  (12)  illic  malum;  et  si  in  illo  mens  no- 
slra  maneat,  malum  nescit.  Anima  igitur  quee  in 
Deo  non  manet,  ipsa  sibi  auctor  malorum  est;  ita- 
que  peccat  :  anima  autem  qua;  peccat,  morietur. 
Aureis  cnim  vinculis  soluta  virtutum  prona  fertur 
prascipitio  (43),  ad  inferiora.  Aniraa  autera  beata 
est,  quam  ulla  adversa  corporis  pra-lia  expugnant, 
Ha!c  anima  sicut  passer  laqueo  contrito,  evolat. 
Esca;  cnim  malorum  sunt  voluptates  corporeas. 
His  quisquis  intendit,  laqueo  innectit  animam 
suam. 

2J7  62.  Qui  autem  ab  escis  ejus  temperat, 
et  detcnebris  ejus  exit,  ejus  anima  fulget,  ut  dilu- 
culum,  de  qua  dicitur  :  Quxnam  hsec  est  prospi- 
ciens  tanquam  diluculum,  spcciosa  sicut  lunn  (Cant. 
VI,  9)?  Prospicit  enim  tanquam  de  domo  libera. 
Nec  dicit  :  Tenebrx  cooperiunl  me,  et  purietes  cir- 
cumdant  me,  ct  quis  scit  si  videl  Altissimus  {Eccli. 
XXII,  26)?  Sed  ipsa  magis  lucem  expetit  tamquam 
in  superioribus  domus  suae,  id  est,  corporis  sui,  et 


in  specie  labes?  Quia  nihil  species  potcst  sine  ma-  C  supra  mundum    posita   divinam  intuetur,  et   ad 


tcria.  Denique  nihil  species  securis  sine  materia 
facit.  Quid  enim  esset  concupiscentia,  nisi  eam  ca- 
ro  inflammaret?  Friget  in  senibus,  in  pueris  quo- 
que,  quia  in  his  corpus  infirmum  est  :  ardet  in 
adolescentibus  in  quibus  vis  corporis  fervet.Ex  bo- 
nis  igitur  mala  orta  sunt ;  non  enim  mala  sunt, 
his  quffi  privantur  bonis  {Vide  S.  Aug.j.  Per  mala 
taraon  factum  e.st,  ut  bona  eminerent.  Ergo  indi- 
gentia  boni  malitia  est,   ct   dcfinitione  ('<!)  boni 

(39)  Tres  mss.   ac  vet.   cdit.,  qux  stcrilis  infir- 

milate.  Scd  cnim  animse  sunt.  Alii  duo Scd 

damna  animx  sunt.  Reliqui,  et  Rom.  edit.  ut  in 
textu. 

(40)  Speciem,  paulo  superius  pro  pulchritudine 
sumpserat,  nunc  sumit  pro  quadam  accidentali 
lorma  quas  animam,  non  corpus  afficit. 

(4.)  Ita  mss.  paucis  exccplis,  iisque  inferioris 
.■Bvi,  qui  cum  omuibus  edit.  habent.  Iiidiyentia  bo- 
ni  radi.x  maliti.r  esl,  DcfiniHnne,  ctc. 

(-12)  Rom.  edit.  cum  tribus  mss. ,  et  qux  siuit 
ej^is,  projeclo  omnia  iona  sunl.  el  nusguam,  etc.  Alii 
mss.  ac  edit.  nobiscum  faciunt. 

(43)  Mss.  aliquot,  profano  jcrtur  prsecipilio. 

(44^  Vet.  edit.,  quoniam  non  vcnit  ad  fidem, 
Piom.  cum  mss  omnibus,  ultima  lectio  magis  con- 
vcnit  cura  iis  quE  Ambrosius,  I.  ii  Hcraem.,  c.  ii, 
9  ct  7,  et  I.  II  de  .Abraliani,  c.  8.  n.  55,  tradit.  Hlic 
enim  agens  ex  professo  de  hac  harmonia?  ccolestis 
0|)inione,in  qua  non  solum  gontiles  philosophos,sed 
etiam  Christianos  bomiues,  et  inter  lios  Origcnem 
fuisse  in  fragmento  a  nobis  restituto  doeet  [Philo- 


aeterna  se  elevat,  ut  Deo  adsit,  jam  lumen  suo- 
rum  operum  sicut  luna  orbera  suura  toto  orbe  cir- 
cumferens. 

63.  Quod  autem  Aquila  ait  :  Sonans  sicut  sol, 
vidotur  illa  axis  coelestis  conversio,  solisque  et  lu- 
n;e  et  stellarum  cursus,  concentusque  globorum 
exprimi  :  quibusdam  eliam  nostris  videtur ;  qui 
quoniam  fidem  non  invenit  (44),  saltem  propter 
gratiam  suavitatis  non  videtur  alienus. 

nom  adjungcrc  poterat;  illam  rejicit  ac.  validis  ra- 
tionibus  confutat.  Prima  vero  lectio  aptius  accom- 
modari  potest  cura  iis  quae  idem  sanctus  in  pra'fa- 
tione  ad  Commentaria  in  Psalmos  dicit.  Namque 
licet  ibi  eam  sententiam  abesse  pro  vera  admitti 
minine  .significet.impossibilem  tamen  non  haben- 
D  dam  satis  declarat  his  verbis  :  Nec  id  ab  usu  nalu- 
rx  alienum  videlur  :  guandoquidem  vo.v  missa  gra- 
tiore  plausu  ncmoribus  resultel  aul  monlibus,  etc. 
Igitur  ex  his  oranibus  locis  hujusmodi  sensum  effi- 
ci  posse  arbitramur  :  Qui  concentus  et  si  pjane  fal- 
sus,taraen  quoniara  ad  fidem  nequaquam  pertinet, 
non  solum  tanquam  non  injucundus  proponi  po- 
test,  verum  etiam  tanquam  non  omnino  impossi- 
bilis.  Neque  cnim  repugnat.  ut  quod  nec  probabile 
judicamus.id  non  nogemus  csse  possibile.Quod  au- 
tcm  ait  Sixtus  Sen.  hanc  opinionem  inter  damnata 
Marcosiorum  dogmata  numerari,idem  non  tam  ip- 
sam  opinionom,  quam  portenta  qua?  isti  ha?retici 
ex  ipsa  deducohant.  intelligi  oportunc  asserit.  11- 
lum  adi  Bild.  Sanclce  lib.  v,  adnot.  105. 


5S3 


CAPUT  VIII 
Eudem  anima  refuyiens  coram  laudari,  aitsc  dexccn- 
disse  in  Itortum  nucis,  elc,  quilnis  amuritudines  ac 
tcnlaliones  dcsignantur.ln  liis  illa  se  non  cognoscit, 
scd  a  Christo  coynoscilur  ac  rciiitur,  dian  pcrvcnial 
uil  palmam.  HiijiiS  in  ipsam  reclinalio  tria  signifi- 
cnl,  inslilutionem,  proijrcssum,  pcrfectioncm.  Quse 
sequitur  ad  charitalem  exliortatio. 

64.  Dum  laudatur  a  sponso,  verccunderofugicns 
coram  laudari,  deinde  sponsi  amore  revocata  ait  : 
In  horlum  nucis  descendi  videre  in  nativilate  torrentis 
(Cant.  VI,  lOj.  Ubi  enim  est  Ecclesia,  nisi  ubi  vir- 
ga  et  gratia  floret  sacerdotalis  '?  Ibi  est  frcquonter, 
ut  in  amaritudinibus  et  tentationibus  probclur. 
Por  nucem  amaritudines  intelligimus,  per  torren- 
tem  tentationes,  sed  tamen  tolerabiles,  quia   scri- 


LIBER  T)E  ISAAC  ET  AMMA.  554 

A  admonet  flagello  propriosegniorem ;  si  temperantia 


mansuetior,  fortiludo  durior,  novit  copularc  dis- 
cordes  (65)  ne  forte  currum  suum  dissipent.  Ita- 
que  licet  intelligibili  (4C)  spcctaculo  videre  unam- 
quamque  animam  cum  summo  certaminc  ad  coe- 
lum  rapi,  festinantes  equos  qui  priores  perveniant 
ad  bravium  Christi,  quo  prius  imponatur  palma 
cervicibus.Isti  sunt  equi  subjecti  fidei  jugo,  astri- 
cti  vinculo  charitatis.  Pulchre  ergo  ait  :  Posuil  me 
curnis  Aminadab,  hoc  cst,  pater  populi  :  ipse  au- 
tem  qui  paler  populi,  idem  patcr  Naasou,  id  est, 
serpcntum  (47).  Jara  tu  recole  quis  sicut  serpens 
in  cruce  pependerit  pro  salute  univcrsorum,  el  in- 
telligis  illam  animam  csse  pacificam,  cui  Pater 
Deus  prassul  sit,  Christus  agitalor  :  quia  scriptum 


ptum   est  :    Torrentem   pertransivit   anima    noslra  n  est  et  hoc  nomen  in  nostris  :  Pater,  pater  agitalor 
{Pi'al.  cxxiii,  5),  Itaque  dcscendit  in   locum  amari-       Israel  (IV  Hcg.  ii  13). 


tudinis  ubi  tlorct  vitis,  et  malorum  granatorum 
specie  rtiversus  et  multiplex  fructus,  qui  velut  uno 
tegmine  totius  corporis  fide  el  charitate  munitur. 
In  illa  ergo  amariludine  non  cognovit  se  anima  ; 
corruptibile  enim  corpus  aggravat  animam,  et  ter- 
rcnum  habitaculum  cito  inclinatur.  Cognoscero 
autem  semper  se  debct.  Sed  tcntatus  est  el  Pe- 
trus,  et  non  se  cognovit  et  Petrus  ;  nam  si  cogno- 
visset,  non  negavisset  auctorem.  Sed  cognoviteum 
Chriatus  :  denique  cognovit,  qui  etiam  cum  respe- 
xit  (cognoscit  enim  Dominus  qui  sunt  ipsius)  et 
tanquam  suum  miscricordia?  suae  frenis,  ut  bonus 
rector  revocavit  a  lapsu.  Rector  ergo  noster  Chris- 
tus  est. 


66.  Hic  ergo  agitator  dicit:  Converlere,  Sunami- 
lis,  convertere  [Cant.  vi,  12).  Bene  et  quasi  agita- 
tor,  et  quasi  ad  currura  dicit :  Convertere  Sunami- 
tis,  hoc  est,  pacifica.  Qua:enim  pacifica  est  anima, 
cito  sc  convcrtit  et  corrigit,  ctiamsi  ante  peccavit 
ct  magis  eam  Christus  ascendil,  et  regere  digna- 
tur,  cui  dicitur  :  Ascendo  in  eguos  tuos,  et  equilatus 
tuus  sanitas  {Ilabct.  iii,  8).  Et  alibi  Hlisi  (48)  eguos 
Tharsis  [Ibid.  15).  Hi  sunt  equi  Christi.  Ascendit 
ergo  equos  suos  Christus,  ascendit  Verbum  Dei  ani 
mas  pias. 

07.  Undc  cognoscc  quia  ct  istam  asccndit,  et  per- 
duxit  eam  ad  locum  palmae,  quaudu  et  dicit  ad 
eam  :  Qui  pulchra  et  suavis  fact.a   es,    charitas,    in 


37§  G5.  Ideoque  ait  anima:    Posuit   me  ctirms  C  deliciis  tuis?   Slatura  tua   similis  facta    est  palmx 


.iminadab  (Cant.  VI,  i\).  kmmaL  ergo  currus  qui 
bonum  reclorem  suslinet.  Si  currus  est  anima,  ha- 
bet  equosvel  bonos  vel  malos.  Boni  cqui  virtutes 
sunt  animi-c  mali  equi,  passioncs  sunt  corporis 
(Vid.  S.  August.  conlr.  Jul.  Pelag.  lib.  ii,  cap.  5, 
et  lib.  III,  c.  14).  Bonus  ergo  rector  malos  equos 
rcslringit  et  revocat,  bonos  incitat.  Boni  equi  sunt 
quatuor,  prudentia,  temporanlia,  fortiludo,  justi- 
tia.  Mali  equi  iracundia,  concupisccntia,  timor,  ini- 
quitas.Interdnm  ipsi  equi  inter  se  dissident,  ct  aut 
ir.v.undia  protendit,  aut  timor,  et  se  invicem  im- 
[■cdiunt,  et  cursum  retardant.  At  vcro  boni  rqui 
1  vnlant,  ct  a  torris  ad  supcriora  sc  subriguut,  ani- 
inainque  clevant  :  maximc  si  juguin  habeant  sua- 


ve,  et  onus  levc  dicentis  :  Tollitc  juyum  mcum  .super  n  Verbi  conversio. 


[Cant.  VII,  6,  7).  Et  ipsa  ait  :  Di.ri.  Ascendam  in  pal- 
mam  {Ihul.  8).  Sod  otiam  ipsa  charitas  palma  ost  ; 
ipsa  est  cnim  plcnitudo  S79  victoris.  Plenitudo 
enim  legis  charilas  est.  Curraraus  ergo,  utcompre- 
hendamus  :  curramus,  ut  vincamus.  Qui  vicit, 
asccndit  in  palmam,  ct  manducat  fructus  ejus. 
Qui  vicit,  jam  non  currit,  sed  sedet  sicut  scriptum 
esl  :  Qui  viceril,  dabo  ei  sedcre  inecum  in  sedc  mea, 
sicul  el  ego  vici,et  sedeo  cum  Patrc  meo  in  sede  ipsius 
(Apoc.  III.  21).  Hinc  philosophi  curulia  illa  anima- 
rum  in  suis  libris  expressere  certamina,  nec  ta- 
men  ad  palmam  porvcnire  potuerunt,  quoniam 
summitalcm  Vcrbi  ct  allitudincm  illorum  anima) 
ncscicrunt,  quain  cognovit  haic  aninia,  in  qua  erat 


is  ;jugum  cntm  meum  suave  esl,  et  onus  meum  leve 

\lattli.  \i,  29,  30).  Ipse  rector  est  qui  novit   oquos 

l.roprios    gubcrnare,    ul   ajqualis     omnlum    cur- 

u?  sit  ;  si  velocior  est  prudentia,   tardior  justitia. 

{':o)  Edit.  Rom. :  Velociores  prudcntia  lardal  :  jus- 
i'!'i  ndmonct  flagcllo  proprio  segniorcs,   lemperantia 

■I  isuclwres,  fortiluih)  duriorcs,  rcddil,   uovit,   clc. 

'  ..irus  quideir.  scnsus,  sed  qucni  cdit.  anl.  el  niss. 

'unibus  anteponcre  non  suinus    ausi.  Cum    priE- 

.  ipuc  vorha,  qu.-D  cx  illis  rcprajsentamus  non  roji- 

ii.'nd.'im  oHV;nmt  scntcntiam. 

('lOi  IntcUigihilc,  hicct  passim  idcm  cst  Ambrosio 
ac  spirilule  vcl  mysticum,  nuod  nimirum  ca  non 
corporis,  scd  intolioctus  oculis  cerni  posBlnt, 

Patbol.  XIY. 


68.  Sic  enim  ait  :  F.go  fralri  mco,  el  super  mecon- 
vcrsio  ejus  {Cant.  vii,lii  .  Ilunc  sonsum  tcrtio  rcpe- 
tivit  diverse  in  Canlicis  canticorum.  In  principio 
ait  :  Fraler  meus  mihi,  el  eijo  ci,  qui  pascit  in  liliis, 

(47)  Mss.  non  p.iuci,  Naasson,  id  csl,  serpcnlini. 

(48)  Ita  msp.  probatioros,  ntque  eilit.  antiqua;. 
Alii  autem  acRoin.,  H«',s/i<»'.  PoiTo  cum  hic  locus 
iisdcm  vcrbis  in  Bibliis  nostris  nuspiain  exsfcl, 
eum  cx  Ilabac.cap.  iii.potitum  ob  conviMiicnlinm  ali- 
quam  cxistiiiiainus.  loi  cniui  sooundiim  L\.\  logi- 
mus,  I  l  sujicrdu.ri.-iti  in  niurc  ci/uns  tuos,  sod  voco 
Tharsis  inaro  signilicari  llioriuiyuius  uuclor  est, 
proindequo  ipsa  potuit  ab  aliquo  inlorprotc  relinc- 
ri,  ubi  vertcruiit  alii,  i;?  OiXjjMv, 

18 


555 


S.  AMBROSII 


o56 


usque  dam  aspiVci  ffei,  ctamooeajjfur  Mmica?  (Can<.  A  Dei,  quia  pulsat  animain,    ut   aperiatur  sibi    os- 


II,  16  et  17).  Deinde  sit  :  Eijo  fratri  inco,  et  fralcr 
mens  mihi  qui  pascil  mler  liiia  (Cant).  vi,  2).  In  fine 
ait  :  E(jo  fralri  meo,  et  supcr  me  convcrsio  ejus.  Pri- 
mum  ad  institutionem  animae,  ideo  et  prKmisit, 
Frater  meus  mihi  ;  illo  enim  demonstrante  se, 
etiam  anima  adharendi  Deo  sumpsit  alTectum  : 
quod  sequitur,  secundum  profectum,  tertium,  se- 
cundum  perfectionem.  In  primo  quasi  in  institu- 
tione  adhuc  umbras  videt  aninia,  necduni  Verbi 
appropinquantis  revclatione  commota.sed  ideo  (49) 
iidhuc  ei  dies  Evangelii  non  rcfulgcbat  ;  in  sccun- 
do  sine  umbrarum  confusione  odores  pios  carpit  : 
in  tertio  jam  perfecta  requiem  in  se  Yerbo  minis- 
trat  ut  convcrlatur  super  eam,  et  caput  suum  re- 


tium.  Et  nisi  aportum  sibi  ostium  invcnirit,  non 
intrat.  Si  quis  autem  aperuerit  januam,  intrat  et 
ccenat.  Sic  sponsa  Verbum  assumit,  ut  assumendo 
doceatur  ;  unde  non  immerito  ascendit  adhuc  ad 
supcriores  mansiones,  ct  semper  processum  acci- 
pit  (53). 

72.  Quod  significant  virtutes  quae  dicunt  vel  ani- 
mae  :  Qufe  est  hxe  qux  ascendil  eandida  innitens 
super  fralrem  suum  [Ibid,  5)  ?  Superius  dixerant  : 
Quwnam  eslha'C  prospiciens  tanquatn  diluculum,  spe- 
ciom  sicat  luna,  clecta  sicut  sol  (Cant.  vi,  9;  ?  Hic 
plus  quod  adjiceretur  inventum  est,  eo  quod  Ver- 
bo  Dei  innixa  ascenderet.  Perfectiores  enim  supra 
Christum  recumbunt,  sicut  et   Joannes  in    Christi 


clinet,  atque  requiescat  mcritumque  jam    tenens  _  pcctore   recumbcbat.  Ita  ergo  et  haec  vel  incumbe 

...,i,„     rAN ,:*..„  : ;... „^* 1     :.,     ■!>  l...t  :„  m, «:..(.,    ,..,1 :., , i:_-i.„i 


qus  antea  ^.50)  quaesitum  invenire  non  poterut,  in^ 
vitat  ad  agrum  suum  dicens  : 

Qd.Veni  frater  meus,  e.reamusin  ajrum,  rcquics- 
camus  in  caslellis  [Cant.  ii).  Supra  ad  hortum 
invitabat,  hic  ad  agrum  habentom  non  solum  Do- 
rum  gratiam,  scd  etiam  triticuui  et  hordeum,  hoc 
est,  sobdiorum  firmamcnta  virtutum  ,  ut 
fructus  ejus  aspiciat.  Rcquiescamus,  inquit, 
in  castellis  ,  ad  qu;e  .\dam  cum  de  para- 
diso  ejectus  esset,  fuerat  relegatus  :  in  his  rcquies- 
cebat,  sed  terram  operabatur.  Qua  autem  ratione 
e.\ire  eum  in  agrum  vclit,  intcllectus  manifestus 
cst  :  ut  quasi  l)onus  pastor  pascat  gregem  suum, 
lassos  ablevet  (51),  revocet  errantes.  Nam  etsi  ista 
anima  nova  et  vetera  servavit  ei,  tamen    sunt   ad- 


bat  in  Christo,  vel  supra  ipsum  se  reclinabat,  aut 
certe  quoniam  de  nuptiis  loquimur,  jam  quasi 
tradila  in  Christi  dextera,  in  thalamum  ducebatur 
sponso. 

73.  Et  quia  jam  copula  charitatis  est,  blanditur 
ei  sponsus,  et  dicit  :  Sub  arhore  mati  elevavi 
te  ,  illic  parturivit  le  mater  tua,  illic  par- 
turivit  te  qux  peperit  te  [Cant.  viii,  5).  Bona  ani- 
ma  qun-  requiescit  sub  arbore  fructuosa,  et  ma- 
xime  boni  odoris.  Nam  si  Nathanael  bonus  in  quo 
dolus  nullus  eral,  sub  arbore  fici  visus  est,  uti- 
que  bona  qua  sub  arbore  mali  elevata  est  a 
sponso  suo.  PIus  est  enim  elevari  quam  videri, 
plus  etiam  a  sponso  elevarl.  Nam  etsi  Nathanael 
videbatur  sub  arbore,  tamen   anima   ejus  sponsa 


huc  velut  agni,  qui  lactis   succo    nutriendi   sunt.  C  nonerat,quioccuIte  veniebat  ad  Christum.quia  vere 

batur  Juda;os.  Non  eratspciosa  sicut  luna,  electa  ut 
sol,  qu£e  crat  in  umbra,  quia  sponsa  per  diem  nu- 
bit,  publice  confitctur.Ideo  ista  sub  arbore  mali,il- 
la  sub  ficu;  quia  hajc  confessionis  sua3  odorem  dif- 
fundebat  longius  :  illa  habebat  puritatis  et  innocen- 
titT  suavitatem,  flagrantiam  spiritus  non  habebat. 

74.  Illic,  inquit,  parturivit  te  mater  tua,  illic  par- 
turivit  qux  pcpcrit  tc,  ibi  enim  nascimur,  ubi  re- 
nascimur.  Parturiuntur  autem  in  quibns  Christi 
imago  formatur.  Unde  et  ille  ait  :  Filioli  mei  quos 
ego  parturio,  donec  formetur  Christus  in  vobis  {Ga- 
tat.  IV,  19).  Parturit  enim  qui  in  utero  accipit  spi- 
ritum  salutis  et  aliis  infundit. 

75.  Unde  quoniam  jam    formalus   in  hac    erat 
r>  Christus,  ait  :  Pone  ut  signaculum  in  cor  tuum,  ut 

sifjillum  in  brackium  tuum  {Cant.  viii,  6).  Signacu- 
lum  Christus  in  fronte  est,  signaculum   in  corde. 


Ergo  quasi  perfccta  ,  non  pro  se,  scd  pro  aliis 
intervenit  ,  ut  de  sinu  Patris  e.xeat  ,  ut 
procedat  foras  tanquam  sponsus  de  thalamo 
egrediens  suo  ,  currat  viam  ut  infirmos  lu- 
cretur  ,  non  in  illo  sccreto  Patris  solio, 
et  in  illa  luce  immorctur,  quo  invalidi  se- 
qui  non  queant  sed  ut  assumatur  et  inducatur 
in  domum  sponsae  atque  secretum.  Sit  foris  sibi, 
ut  nobis  intus:  sit  medius  no.strura  (52),  etsi  non 
videatur  a  nobis. 

70.  Unde  ait  :  Quis  dabit  tc,  fruter,  lactantem 
ubera  matris  mea;  ?  Invcniens  le  foris,  osculabor  te 
[Cant.  VIII,  1).  Bona  anima  qu»  foris  est,  ut  Ver- 
bum  intus  sit  :  illa  extra  corpus,  ut  Verbum  habi- 
tet  in  nobis. 

380.  71.  Assumam  tc,  inquit,  et  inducam  te 
(Ibid.)  2).  Recte   assumitur  et   inducitur   Verbum 

(49)  Edit.  omnes,  et  tres  mss.  sequioris  nota;, 
revelatione  commotas,  etidco.  Alii  vero,  revctationc 
commota,  etc.  hoc  est,  nondum  prorsus  a  somno 
excitala,  anima  videlicet. 

(50)  Cuncta;  edit.,  meritoquc  ;jam  tencns,  qucm 
anlea.  Mss.  Joyanencis  ac  Ilein.,  inventumque  jam, 
etc.  Ahi  ut  in  contcxtu. 

(")!)  Cod.  aliquot,  lapsos  allevcl ,  vel  ublcvet. 

(.'i^)  Omnes  edit.  cuin  paucis  mss,  Quo  invalidi 
eqni  conscendere  non  qucunt  ;  scd  ut.  .  .  .  domuin 
spoiis.vatquc  sccrctum.  Sit  foris  ibi,  ut  nobis  inlus 
iit  medius.  Nobis.  octo  ross.  magis  placuit  auctori- 


tas,  in  lectionem  nostram  conspirantium. 

(53)  Sex  mss.  bon«  notae,  processuin  accipit,  quod 
siynificat  virlutes,  qux  dicuntur  animx.  Duo,  proces- 
siim  accipit  virtu.'is,  quod  significant  aniinx  qux 
diciint.  Alii,  atque  edit.  nobiscum  faciunt.  Videri 
nihilominus  potest  hic  aliquid  esse  transpositum 
proindeque  legendum  hocce  modo,  processum  acci- 
pit.  Qiiod  siijniftcant  virtutcs  vel  aniina?  giix  dicunt 
Nisi  inalis  vocem  aiiimx  esse  in  casu  attributio- 
nis.  Ibi  autem  per  Virtutes  angeli  essent  intelli- 
gendi. 


357 

In 


LIBER  DK  ISAAC  ET  ANIMA. 


358 


Ironte,    ut  semper    conliteamur;  in   corde,  ut  A  pcnetrabat.    Et  vere  alae  ignis,  quia  eloquia  Do- 


semper  diligamus;  signaculum  in  brachio,  ut 
sempor  operemur.  Luceat  ergo  imago  ejus  in  con- 
fessione  noslra.  Luceat  in  dilectione  (54),  luccat 
in  operibus  et  factis,  ut  si  fieri  potest,  tota  ejus 
species  exprimatur  in  nobis.  Ipse  sit  caput  nos- 
trum,quia  caput  viri  Christus  :  ipse  oculus  noster, 
ut  per  illum  videamus  Patreni  :  ipse  vox  nostra, 
per  quem  loquamur  ad  Patrem  :  ipse  dextera,  pcr 
quem  Deo  Patri  sacriflcium  nostrum  deferamus  : 
381  ipse  quoque  est  signaculum  nostrum  quod 
est  perfectionis  et  charitatis  insigne,  quia  diligens 
Pater  signavit  Filium,  sicut  legimus  :  Quem  Pater 
signavit  Deiis  {Joan.  vi,  27).  Charitas  itaque  nostra 
Christus.  Boiia  charitas,  quando  obtulit  morti  se 
pro  delictis  nostris  (.55)  :  bona  charitas,  qu;e  pcc- 
cata  remisit. 

76.  Et  ideo  anima  nostra  induat  charitatera,  et 
charilatem  hujusmodi  quae  sit  valida  ut  mores;quia 
sicut  mors  finis  peccatorum  est,  ita  et  charitas  ; 
quoniam  qui  diligit  Dominum,  peccare  desinit  : 
charitas  enim  non  cogitat  malum,  neque  gaudet 
super  iniquitate,  sed  omnia  sustinet.  Nam  qui  ea 
quae  sua  sunt  non  qu«rit,quomodo  aliena  qua;ret? 
Est  et  mors  illa  vaiida  per  lavacrum,  per  quam 
peccatum  omne  sepelitur,  et  culpa  dimittitur.Talis 
erat  charitas  quam  deferebat  cvangelica  illa  niu- 
lier,  de  qua  Dominus  ait  :  Ikmism  suiit  pm-ala 
ejus  multa,  /luoniam  ililexit  mullum  [Luc.  vii,  47). 
Est  et  illa  mors  sanctorum  martyrum  valida,  qua; 
culpam  abolet  superiorea ;  et  ideo  valida  cujua 
non  impar  est  charitas,  qure  adffiquatur  niartyruin  C 
passioni,  ut  auferat  mcritum  delictoruin. 

77.  Zelus  quoque  ut  inferi  (Cant.  viii,  6),  quo- 
niam  qui  zelum  Dei  habet,  pro  Christo  nec  suis 
parcit.  Itaque  et  mortem  habet  charitas,  et  zelum 
habet  charitas,  et  alas  ignis  habet  charita?.  Deni- 
que  Christus  diligens  Moysen,  in  igne  ei  apparuit. 
Et  Hieremias  hibens  in  se  donum  divinai  charita- 
tis,  dicebat  :  Et  eral  iijnis  inflainmaiis  in  ossilius 
meis  :  et  dissotutus  sum  undiijue,  et  Jerre  non  pos- 
sum  {Jerem.  xx,  9).  Bona  igitur  charitas  habcns 
alas  ignis  ardentis,  qua)  volitat  per  pectora  et  corda 
sanctorum,  et  exurit  quidquid  materiale  atque  ter- 
renum  est,  ciuidquid  vero  sincerum  est,  probat, 
ftt  quod  contigerit,  siio  igne  mellorat.  llunc  igncm 


mini,  eloquia  casta,  argentum  igne  examinatum. 
C.um  Paulus  quoque  assuineretur  a  Christo,  vidit 
circumfulsisse  supcr  se  lumen,  ct  super  eos  qui 
simul  erant,  cecidit  a  pavore,  et  probatior  resur- 
rexit  :  denique  apostolus  factus  est,  qui  persecu- 
tor  advenerat.  Spiritus  quoque  sanctus  descendit, 
et  replcvit  totam  domum  in  qua  erant  plurimi 
sedontes,  et  visas  sunt  dispertita;  lingua;  tanquam 
ignis.  Bon.-e  als  charitatis.vera;  alae  qua;  volitabant 
pcr  ora  apostolorum  (50),  el  ala;  ignis  quaj  purga- 
tum  sermonem  loqucbantur.  His  alis  evolavit 
Enoch  raptus  ad  coelum.  His  alis  cvolavit  Elias 
curru  igneo.et  equis  igneis  ad  superna  translatus, 
Ilis  alis  Dominus  Deus  per  columnam  ignis  dedu- 
P  cobat  Patrum  plobora.  Has  alas  habuit  Seraphim. 
quando  surapsit  carbonom  ignis  de  altari  et  tetigit 
os  prophct»,  et  iniquitates  ejus  abstulit,et  peccata 
purgavit.  Harum  alarum  3S9  igne  purgati  sunt 
filii  Levi,  et  baptizantur  populi  nationum,  sicut 
tcstilicatur  Joannes  dicens  de  Domino  Jesu  :  Ipse 
vos  bapliiabit  in  spiritu  et  iijne  [Matth.  iii,  11). 
Merito  uri  renes  suos  volebat,  ct  cor  suum  David, 
qui  alas  igncQS  charitatis  sciebat  non  esse  me- 
tuendas.  Merito  Hebraji  pueri  in  fornace  ardentl 
non  senliebant  ignis  inccndia,  quia  charitatis  cos 
flamma  relrigeraliat.  Et  ut  plenius  cognoscamus, 
quia  alas  habebat  pcrfecta  eharitas,  audisti  Do- 
minum  dicentem  :  Quoties  volui  congregare  (ilios 
luos  sirut  gnltina  conijrcgat  pullos  suos  sub  ulas 
suas  {Mutth.  XXIII,  37). 

7H.  Sumamus  igitur  has  alas,  qua;  sicut  flamma; 
ad  suporiora  dirigant.  Exuat  unusquisque  animam 
suam  involucris  sordidioribus,  et  quasiaurum  ipne 
approbet  detersam  luto.  Sic  cnim  purgatur  anima, 
vehit  aurum  optimum.  Pulchritudo  autem  anima; 
sincora  virtus,  et  decus  verior  cognitio  superno- 
rum,  ut  videat  illud  bonum  ex  quo  pcndent  om- 
nia,  ipsum  autein  ex  nullo.  Eo  igitur  vivit,  atque 
intcllectum  accipit.  \'it;u  enim  fons  est  summura 
illud  bonum,  oujus  charilas  nobis  et  desiderium 
ascenditur,  cui  appropinquare  et  misceri  voluptas 
esl :  quod  ei  qui  non  videt,  desiderio  est,  et  ei  qui 
vidct,  inest;  ideoque  universa  alia  dcspicit,  hoc 
uno  mulcetur  ot  delcctalur.  IIoc  cst  quod  submi- 
nistrat  universis  substantiam  (57)  :  ipsum  autcm 


in  terrara   misit  Dominus  Jesus,  et  refulsit  lides,  n  in  sometipso  manens  dat  aliis,  nihil  autem  in  se 


nccensa  est  devotio,iIIuminata  estcharitas,  justitia 
rnsplenduit.  IIoc  igne  inflamraavit  corda  aposto- 
Inrum  suoruin,  sicut  testatur  Cleophas  dicens  : 
?ionne  cor  nostrum  ardens  erat  in  nobis  cum  apcrirct 
Scripturas  [Luc.  xxw,  32.)'!  .\l;c  igitur  ignis  llam- 
m/i!  Scriptura;  sunt  diviiia;.  Dcnique  aperiobat 
Soripturas,  et  ignis  exibat,atque  audientium  corda 


ex  aliis  suscipit.  De  quo  Propheta  ait :  Di.vi  Do- 
mino  :  Deus  nieus  es  lu,  quoniam  bonorum  meorum 
non  cgcs  (fsai.  .xv,  2).  Hoc  solura  vidcrc  dcsidcra- 
vit,  sicut  ipse  alibi  ait  :  Unam  pclii  a  nomino, 
lianc  rciiuiram,  ut  tnhabitem  in  donio  Domini  om- 
nes  (lies  vitce  mex,  el  vidcam  delcclalioncm  Domini, 
ct  considcrcm  templum  cjus  (Psal.  xxvi,  4).  Si  quis 


(.")4)  Omncs  cdit.,  Luccat  in  lectione,  omncs  mss., 
in  dilectionc. 

(54)  Sic  cdit.  Aui.  ct  mss.  ferc  ad  unum.  Alia; 
aulem  edit,  et  mss.  unus  autem  ultor,  p<o  dile- 
CtU. 


(.50)  .Mss.  Th.,  Hlp.,  Torn.,  Colb.  et  Theod.  pri- 
ina  inanu,  pcr  ora  popiilorum. 

(.57)  Edit.  omnes  cuiii  mss.  iKinnulliH,  subiiiini- 
strul  univcrsam  subslanliam.  Alli  mss.mujoii  nuiuo> 
ro,  atque  auctoritatc,  ut  in  tcxlu, 


559 


S.  AMBROSII 


560 


igitur  purum  illud,  et  incorporeura  summum  illud  A  movemur.  Ipsius  enim  et  genus  sumus  {Ad.  xvii,  28), 


vidcre  meruerit,  quid  habeat  aliud  quod  deside- 
ret?  Denique  Pctrus  ia  monte  gloriam  resurrectio- 
nis  Christi  vidit,  et  nolebat  descendere  dicens  : 
Domitie,  bonum  est  nos  hic  csse  [Malth.  xvii,  4). 
Et  quanto  incomparabilior  est  illa  divinitatis  glo- 
ria,  et  lux  inaccessibilis,  quam  si  quis  viderit,quid 
aliud  concupisoat?  Non  regna,  non  facultates,  ho- 
nores,  gloriam,  potestates.  Illis  enim  uti  nihil  bea- 
titudinis  est,  hoc  uti  beatum  est,ut  illa  despiciens, 
ad  hoc  conversus  maneat.  Hanc  igitur  videns  pul- 
chram  imaginem  iiigrediatur  intus,  foris  relinquat 
vultum  corporis.  Nam  qui  intuetur  corpora,  non 
debet  introrsum  intueri,  ne  more  mergentis  in 
gurgite  rapiatur  atque  absorbeatur,  et  quasi  in 
profundum  demersus  nusquam  appareat.Fugiamus 
ergo  in  patriam  verissimam.  lllic  patria  nobis,  et 
illic  Pater  a  quo  creati  sumus,  ubi  est  Hicrusalom 
civitas  quae  est  mater  omnium. 

79.  Sed  quK  est  fuga?  Non  utique  pedum,  qui 
sunt  corporis.  Isti  enim  quocunque(.i)8)currunt,  in 
terra  currunt,  et  de  solo  ad  solum  transeunt.  Nec 
navibus  fugiamus,  aut  curribus,aut  equis  qui  obli- 
gantur  et  cadunt  :  sed  fugiamus  animo,  et  oculis, 
aut  pedibus  intcrioribus.  Assuescamus  oculos  nos- 
tros  videre  qua:  dilucida  et  clara  sunt,spectarevul- 
tum  continentiae  et  temperantiffi.  383  omnesque 
virtutes,  in  quibus  nihil  scabrum,  nihil  obscurum 
et  tortuosum  sit  :  et  se  ipsum  spectetquis,  et  con- 
scientiam  suam  (59)  :  illum  oculum  mundet,  ne 
quid  sordium  habeat.Quod  cnim  videtur,  non  de- 


ut  Apostolus  gcntiles  posuit  (60)  significare.  Ip- 
sum  est  bonum  quod  quaerimus,  et  solum  bonum. 
Nemo  enim  bonus,  nisi  unus  Deus.  Hic  est  oculus 
qui  magnum  et  illum  verum  decorem  intuetur. 
Solem  nisi  sanus  et  vigens  oculus  non  aspicit ; 
nec  bonum  potest  videre  nisi  anima  bona.  Fiat  er- 
go  bonus  qui  vult  videre  Dominum,  et  quod  est 
bonum.  Hujusmodi  similes  simus,  et  secundus  id 
operemur  quse  bona  sunt.  Hoc  est  bonum  quod 
supra  omnem  operationem  est,supra  omnem  men- 
tem  atquc  intelleclum  :  ipsum  cst  quod  semper 
iiianet,  ad  ipsum  convertuntur  omnia  (61;  in  quo 
habitat  plenitudo  S84  divinitatis,  et  per  ipsum 
reconciliantur  omnia  in  ipsum.  Et  ut  plenius  defi- 
niamus  quid  sit  bonum,  :  vita  est  bonum,  quia 
somper  manet,  dans  vivere  et  esse  omnibus;  quia 
fons  ost  omnium  vita  Christus,  de  quo  ait  prophe- 
ta  :  /».  umbra  ejus  vivemus  [Thrcn.  iv,  20).  Nunc 
enim  vitanostraabscondita  in  Christo  est  :  cum  au- 
tcm  apparueritChristus  vitanostra,tuncetnos  eum 
illo  apparebimus  in  gloria.  Ergo  non  timeamus 
mortem,  quoniam  requies  est  corporis,  animae 
autcra  vel  libertas,vel  absolutio.  Nec  vereamus 
cum  qui  potest  carnem  interficere,  animam  autem 
non  potest;  quianoa  timemus  eum  qui  potest  ve- 
stimentum  auferre,  non  timemus  eum  qui  potest 
nostra  furari,  nos  autem  non  potest.  Nos  igitur 
aniinae  sumus,  si  volumus  esse  Hebraji  de  iis  qui 
sunt  socii  Jacob,  id  est,  imitatorcs  ejus.  Nos  ani- 
ma3  suinus,nostra  autem  membra  vestimenta  sunt; 


Let  dissonare  ab  eo  qui  videt,  quonium  conformes  C  servanda  sunt  quidem  vestimenta,  ne  scindantur, 
nos  Deus  imaginis  voluit  esse  Filii  sui.  Cognitum      ne  inveterascant  :  sed  ille  magis,  qui  his   utitur, 
igitur  nobis  est  illuJ  bonum,nec  longe  est  ab  uno-      servare  se  debet  et  custodire. 
quoque  nostrum  :  In  ipso  enim  vivimus,  etsumus,ct 


(58)Mss.  Vi.Qm.,  Istis  cnim  quincunque  currunl, 
etc. 

(59)  Ita  edit.  omnes,  et  mss.  aliquot.  Verum 
tres  non  infims  nnta;  habent,  ct  conscientix  sux 
illum  oculum  niundct.  Quatuor,  conscicntiam  suam 
pcr  illum  oculum  mundet.  Ibidem,  omnes  edit.  ac 
mss.  quatuor,  ne  quid  sordidum  habeat.  Alii  me- 
lius,  ne  quid  sordidum,  ctc. 

(60)  Mss.  aliquot,  et  gentilis  posuit.  Ipsum  est 
enim  bonum  quod  quscrimus  solum  (aliqui,  summum 


i 


bonum.  .\lii,qui  ex  melioris  aevi,  nec  non  ant.  edit. 
ut  in  contextu  :  nisi  quod  Am.  ac  Gill.  lesunt,  si- 
rjnijicari.  Tandem  Rom.  edit.,  ijcnliles  voluit  mone- 
rc.  Ipsum  cst,  ctc.  Sed  varietati  locus  non  relin- 
quenUir,  si  interpreteris  hoc  modo  :  Paulus  in  sua 
ad  .Arcopagitas  oratione  posuit,  sive  disit  gentiles 
poetas  id  significasse,  nimirum  quod  in  Deo  vivi- 
nius,  sumus,  etc. 

(61)  Ms.  Long.,  ilivinitalis  corporaliter,  et  per  ip- 
sum  convertuntur  omnia,  etc. 


IN  LIBRUM  DE  BONO  MORTIS  ADMONITIO, 

Ubi  praecipue  de  habitacuus  animarum  rosr  mortem,  deque  libro  IV  Esdrae  disceptatur. 


Quanta  libro  I)e  hono  mortis  cum  superiore  De  Isaac  et  .4nima  cognatio  intercedat,  prima  illius  verba 
satis  declarant  :  quae  quidem  si  quis  strictius  voluerit  interpretari,  forte  non  inconsulto  unum  esse 
alTirmaverit  operis  contextum  el  quasi  corpus,  cujus  liber  primus  alter  dici  debeat,  alter  secundus. 
Ecquid  enim  aliud  sibi  voluisse  videtur  Ambrosius,  cum  post  librum  de  Isaac  finitum  in  hanc  senten- 
tiam  :  £;'30  non  limeumus  morlem,  ctc,  scquentem  auspicatur  hisce  verbis  :  Quoniam  superiore  libro 
d,e  anima  sermonem  ttliquem  contexuimus,  faciUorem  viam  paramus  de  bono  mortis  conficere  aliquid,  etc? 


86!  LIBER  DE  BONO  MORTIS.  —  ADMONITIO.  862 

Igitur  quod  in  fine  ultimse  lucubrationis  non  satis  fusse  tractatum  fuerat,  id  inhac  uberius  atque  accu- 
ratiiisdiscutiendum  proponitur. 

Hic  itaque  ostondit  sanctus  doctor  quod  bonum  sit,  quoeve  utilitates  mortis,  quaraque  illa  parum 
extimesconda.  Propositum  autem  hoc  suum  satis  accurata  methodo  persequitur.  Etenim  pra^missa  vitse 
ac  mortis  definitione,  et  nonnullis  contramortis  utilitatem  opposilis,  qus  postea  diluit,  triplicem  inve- 
niri  mortem  demonstrat,  ejusque  terlium  gcnus  quod  in  aiiimi-e  alque  corporis  separatione  positum  est, 
bonum  essc  ac  felicitatis  plenum  evincit,  et  si  quid  metuendi  vcl  incommodi  habeat,  id  quidem  nnn 
morti,  sed  nostroe  ipsorum  infirmitati  ascribendum.  Illud  voro,  si  quid  aliud,  viri  sancti  pictatem  de- 
clarat,  quod  omnia  ferme  ipsius  argumenta  sacrorum  codicum  auctoritate  nitantur,  aut  si  quod  etiam 
ex  naturali  ratibne  desumplum  adhibeat,  quod  jam  in  simili  causa  allatum  fuissct  a  philosophis,  id 
nunquam  non  divino  quopiam  testimonio  confirmet.  Hinc  ansam  nactus  Christianos  docet  quam  parum 
hiiic  vitffi  omne  gcnus  miseriarum  plenissima;  adh.Trendum,  qnamque  studiose  sajculo,  exstinctis  cor- 
pons  ilelcrlationihus,  cu}nditalibits  omnibus,  mundique  illerebris  (cap.  3,  etc),  moriendum,  ut  integrie 
sanctocque  vitae  beneficio  mors  quam  peccatum  solum  potest  rcddere  Ibrmidabilem,  non  timcatur.  Hoc 
ultimum  subinde  probat,  maximeque  totistribus  hujus  opella;  capitibus  (cap.  5,  6  et  7).  Ad  extremum 
ubi  animffi  immortalitatem  asseruit,  quinam  futurus  sit  illius  a  corporis  contubernio  segregatae  status, 
explicat  ;  ac  perorando  fldeles  adhortatur,  ut  omni  industria  Doo  conjungi,  eiquc  indivulsoanimo  adha;- 
jere  satagant,  quo  post  flnitum  istius  vita?  curriculum  pervenirc  contingat  «rf  palriarrliarum  concilium, 
sanclorum  ccvlum,  justorumque  convcntum,  ubi  servulis  suis  Dominus  Jcsus  mansioties  paravit,  ut  ubi  ille 
est  et  nos  simus  (cap.  12). 

Ex  omni  autem  operis  hujus  ceconomia  cognoscere  est,  non  solum  eo  nihil  ad  morum  disciplinam 
iiccomodatius  inveniri,  verum  etiam  ilUid  libro  De  Isaac  plane  synchronum  esse,  hoc  est ,  editum 
anno  circiter  ccclxxxvii.  Nequo  vero  hinc  quoquc  videtur  malc  conjici  idom  illud  constarc  concionibus, 
quas  ad  oosdem  quos  superioros  tractatus  spectabant,  habilas  in  librum  convertit  Ambrosius,  indita 
inscriptione  De  bono  mortis,  sub  qua  non  semel  citatur  ab  Augustino  (lib.  iv,  Contr.  duas  cpist.  Pelag., 
cap.  ii).  Et  forte  istis  omnibus  causis  factum,  ut  in  uno  regiorum  codicum  ita  inscriberetur :  Liber  ter- 
tius  ex  lihro  De  palriarchis,  qui  inlitulatur  Dc  bono  mortis. 

Verum  quee  S.  doctor  de  animarum  corporibus  suis  exutarum  statu,  dequc  auctorc  a  quo  doctrina 
illa  profecta  est,  sub  scriptionis  hujusce  finem  tradit,  ea  sano  nos  in  duas  nonminimas  difficultatcscon- 
jiciunt.  Primum  cnim  si  doctoris  nostri  verba  stricle  atque  cx  apicibus  inlerpretemur,  cogcmur  liquido 
confiteri  animas  ipsius  judicio  in  quibusdam  habitaculis  (cap.  10)  conclusas  adusque  generalem  resur- 
rectionem  servari,  eas  ibi  mercedem  debitam  operibus  suis,  sed  antc  diem  ultimum  minimereddendam 
exspectare,  interim  tamen  illas  vel  bonis  quibusdam,  vcl  pccnis  affici  [ibid.,  ),  prout  ipsarum  quaeque 
fuit  commcrita,   postremo  justorum  loetitiam  per  quosdam  ordincs  esse  diyestam  (cap.   \  I). 

Miruin  quidom  non  est  hoc  modo  de  animarum  stalu  scripisse  Ambrosium,  scd  illud  propemodum 
incrcdibile  videri  potest,  quam  in  ea  quostiones  sancti  Patres  ab  ipsis  apostolorum  temporibus  ad 
Gregorii  XI  pontificatum,  Florentinumque  concilium,  hoc  cst,  toto  ferme  quatuordcciin  saiculorum 
spatio,  inccrti  ac  parum  constantes  exstiterint.  Non  enim  solum  alius  ab  alio,  ut  in  hujusmodi  quaj- 
stionibus  nocdum  ab  Ecclesia  definitis  contingere  amat,  dissentiunt :  verum  etiam  non  salis  cohKrent 
sibi  ipsi  ;  cuin  easdcm  animas  claro  divina;  natura;  conspcclu  frui  quibusdam  scriptorum  suorum  locis 
concedorc,  rursus  quibusdam  aliis  id  ipsum  negaro  vidcaiitur.  IIujus  autcm  nostri  instituti  non  est 
divcrsas  illas  antiquorum  Patrum  sentcntias  hic  congercrc  :  cui  plura  hac  de  re  cognosccre  libueruil. 
Alphons.  Castro  (lib.  iii,  Adv.  Uxrcs.),  Sixt.  Sen.  {!iiM.  I.  vi,  Annot.  35.5),  Bellarm.  (lib.  i  De  heal. 
cap.  I  et  seq.).  Pelay.  {Tkeolog.  dogjn.  de  Deo,  ca]^.  i3  et  i'i)  atque  alios  consulat  licet.  lllud  tantum 
hocloci  admonemus,  omncm  illam  sermonis  diversitatcm  ex  variis  manasse  principiis,  qua;  sanctis  illis 
viris  sacraram  paginarum  lectio  suppcditabat.  llinccstquod  qui  Millonariorum  errorem  amplexi  sunt, 
ab  iis  eodein  argumento  fulura  anlc  corporum  resurrcctioncm  boatitica  visio  ncgabatur.  Et  quamvis  qui 
scculi  sunt  magno  studioeumdem  crrorem  impugnarint  prolligarintquc,  tamcu  circaDei  visionemadhuc 
pendebant  ancipitcs. 

Etcnim  cum  ad  Christi  precationem  qua  patri  supplicat  pro  electis,  ut  .?»;/,  inquit  {Joan.  xvii.  i2), 
meeum,  ctc;  cum  ad  apostolicum  illud  :  dissolvi,  et  e,MC  cum  Christo  mullo  mclius  {Philipp.  i  23)  : 
cum  ad  istas  voccs,  reijnum  cirlorum,  vitam  ictcrnam  ,  ac  similes  alias  advcrtunt  animiim  :  scd  pra  cn;- 
teris  cuni  eorum  quorum  obitus  Christi  resurrcctionem  antcvertil,  ncc  noii  porum  quis  illis  j^er  Cliristura 
e  limbo  jam  liberatis,  vita  cesserunt,  discriincn  examinant,  tum  vcro  minime  dubitant  licatuin  illum 
eonspectum  solutis  animabus  attribucre,  idque  potissiinum  ubi  vcl  martyrcs  solemni,  vel  alios  pra'stanles 
viros  funebri  laudatione  proscquuntur.  At  e  contrario  tum  demum  euindcm  noquaquam  vidcntur  ad- 
mitterc,  cum  similitudincs  laborantium  in  vinca,  Lazari,  Divitis,  ac  sinus  Abraliic  considerant :  sed 
maximc  cum  illa  omnia  perpcndunt,  qua;  in  Scriptnris  docemur  dc  pDstromo  judicio,  el  universali 
resurrectionc,  (luibus  vclul  duolius  cardinibus  vcrtunlur  omncs  adhorlationcs  promissioncsque  Cbrisli 
iil  suis  parabolis,  apostolorum  in  canonicis  cpistolis,  ct  nno  vorbo,  Afiostolo  leste,  omnis  Chrislianoniiii 
fides  ;  imo  etiam  spes  bcatorum  Job  ac  Tobiu;,  comminalioncs  prophclurum,  non  secus  ac  aanclorum 


m 


863  S.  AMBROSII  564 

orationes.  Quin  et  fatentur  ipsl  scholaslici  animse  gloriam  id  tcmporis  haud  mcdiocritcr  auctum  iri, 
ita  ut  nec  defuerint  qui  ipsam  quoque  intuitivam  Dei  visionem  multo  intensiorem  perfectioremque  fore 
asseverarent. 

Non  diffitetur  certe  magnus  Augustinus  {serm,  220  et  238,  in  Natali  Mart. ;  in  psal.  xxxvi,  xlui, 
cxv ;  lib.  xu  De  civit.  c,  9;  lib.  x\',  c.  14,  15,  16;  in  Gen.  lib.  xii,  cap.  34  et  alibij  a;gre  admodum 
capere  se  quonam  pacto  divinoe  conspectu  naturs  potiri  illcC  animfe  queant,  quandoquidem  ad  eum  toto 
nisu  atque  impetu  non  ferantur,  ad  bonum  creatum,  corporis  scilicet  societatem,  adhuc  propensissi- 
ma3.  Aliunde  vero  cum  hujusmodi  propensionem  Deo  subditam  esse  posse  animadverleret,  nec  non 
fore  etiam  ut  post  resurrectionem  eaedem  animae  administrandi  corporis  cura  distineantur,  hisce  causis 
permotus  post  inquisitas  varias  solutiones  tandem  in  Retractationibus  (lib.  i,  cap.  14),  animo  etiam 
tum  dubio  ct  ancipiti  se  esse,  ac  nihil  super  hoc  definire  audere  non  dissimulat,  Augustinianum  hoo 
principium  secutus  Bernardus  (serm.  3  et  4  De  Omriih.  Sanct.  serm.  4  in  Dedic.  Eccl.)  ita  ejus  can- 
cellos  transiliit,  ut  justorum  spiritibus  sohim  humanitatis  Christi  visionem  seu  cognitionem  concedere 
videatur;  ad  quem  hac  in  sententia  propius  accedere  putamus  neminem,  quam  auctorem  Qiixst.  ad 
0)-J/iorfoj;o«  ((jMc^esi.  75),  quae  hactenus  inter  Justini  opera  fueruntedittB.  Lectoris  est,  unde  profecta  sit 
illa  consensio,  judicare.  Caiterum  proferuntur  non  pauca  Bernardi  testimonia  (lib.  i,  de  dil.  Dco  ;  Serm. 
de  S.  Malach.,  et  de  Obit.  Ilumb.  ;  serm,  i,  in  Pentec.  2;  de  Ascens.  G;  in  Cant.  epist.  98  et  266,  et 
alibi),  quibus  ipsum  justis  demortuis  nequaquam  negare  Dei  visionem  astruatur. 

Quffi  cum  ita  sint,  non  esset  cur  miraretur  quisquam,  si  aliorum  Patrum  instar  Ambrosius  quoque 
diversis  principiis  ductus,  a  sanctis  Deura  videri  quandoque  concederet,  quandoque  negaret.  Verura 
cum  locus  in  hac  materia  nullus  reperiatur  celebrior  aut  difficilior  eo  de  quo  agimus,  videmur  nobis 
recusare  non  posse,  quin  eumdem  magis  sedulo  discutiamus.  Prirao  itaque  extra  controversiam  est, 
corporeas  habitationes  hic  non  intelligi  ab  Ambrosio,  quippe  qui  passim  tum  alibi,  tum  in  hoc  libro 
constanter  animam,spiritali  natura  esse  pra'dicct  ;  unde  sequitur  eam  corporali  loco  non  indigere. 
Deinde  reproborum  aniinas  ea  re  torqueri  asscrit,  quod  videant  justis  quffidam  hahitacula,  quibus  illae 
post  universalis  judicii  diem  excipiendos  sunt,  ab  angelis  custodiri.  Et  haec  sunt  dubio  procul  glorise 
domicilia  qua?  propterea  opportet  corporea  esse,  quod  anima  denuo  suis  corporibus  quae  locum  utique 
corporeum  implebunt  sint  copulandai.  Postremo  significat  (cap.  10  et  \2)  de  primis  illis  habi- 
tationibus  a  Christo  dictum  :  /;;  domo  Patris  niei  mansiones  multse  sunt  {Joan.  xiv,  2).  Quis  autem 
nesciat  per  mansioncs  illasnihil  aliud  designari,  nisi  varios  gloria?  gradus  quos  beatorum  animae  qui 
divino  fruuntur  conspectu,  in  ca^Iis  adipiscuntur?  Quocirca  id  minime  absurduni  fore  putamus,  si  quis 
affirmet  sanctura  prajsulem,  cum  domicilia  illa  et  distributam  in  septem  ordines  sanctorura  beatitatem 
tanta  animi  contentione  explicat  potius  Dei  visionem  in  rebus  certis  ponere  habereque,  quam  eamdem 
inficiari.  Nonne,  amabo,  huc  etiam  faeit,  quam  indidem  ducit,  illa  collectio  ?  Ergo  quia  justi,  inquit 
(cap.  11),  hanc  remuncrationcm  hahenl,  ul  vidcnnt  facicm  Dei.  el  lumen  illud  quod  illuminal  omnem  homi- 
nern,  etc.  Nec  scmel  hoc  loco  prcnuntiat  animas.justorum  eum  Christo  futuras,  haud  dubie  in  felici 
illa  Dei  contcmplatione,  quam  apertis  verbis  Gratiano,  Valentiano,  ac  Theodosio  adjudicat  {Orat.  de 
Ohit.  Valent..,  elde  Obit.  Theod.). 

Quod  si  rcm  penitius  introspisciamus,  Ambrosium  roperiemus  sffipenumero  iterasse  atque  astruxisse 
hoc  principium,  aniraa3  quominus  Deum  cernere  queat,  sola  corruptibilis  corporis  vincula  impedimento 
esse.  Id  cum  aliis  ejus  in  operibus  frequenter  occurrit,  tum  in  hoc  loco  non  ambigue  declaratur  ubi  ait  : 
Tunc  revelata  facic  gloriam  Uomini  speeulari  lieebit,  quam  nune  animx  eorporis  hujus  concreiis  visceribus 
involutx,  ct  quibusdam  carnis  hnjus  maculis  .  .  sineere  videre  non  possunt  (cap.  11).  Quapropter  cum 
hic  legimus  ab  illis  remimeraiionem  debitam  (cap.  10)  exspectari,  quidni  intelligerc  nobis  liceat  secun- 
dam  cum  suis  corporibus  conjunctionera,  eorumdem  corporum  gloriam,  ultimi  judicii  sententiara, 
electorum  omnium  consumniationem,  ob  quara,  uti  alio  loco  scribil,  sancti  ingemiseunl?  Quamvis  enini, 
inquit,  de  suo  mcrilo  sint  seeuri,  lamcn  quia  adliue  futura  est  rcdemptio  totius  corporis  Eeclesix,  compa- 
tiantur.  Cum  enim  adhuc  memhra  paliuntur  corporis  sui,  quomodo  atia  memhra  licet  superiora  non  com- 
patea?rfMr  (epist.  39,  («J  OroHi.)  ?  Quod  porro  rfe  suo  merito  securi  (ca.^.  11)  pr.-edicantur,  quomodo  cum 
alio  loco  lib.  ii  De  Cuin  et  Abel  (cap.  2,  num.  9)  conciliari  queat,  intelliges  ex  nota  infra  ad  cap.  H  sub- 
jecta. 

Non  estautem  prastermittendum  inter  scriptores  sacros  Ambrosio  in  slatuenda  animarum  beatitudine 
petendisque  ex  apocrypho  Esdra  testimoniis,  omnium  simillimum  esse  auctorem  Operis  imperfecti  in 
Matthffium  apud  Chrysostomum.  Judicabit  lector  num  inde  duci  possit  aliquid  argumenti  confirmandte 
illorum  sententiK,  a  quibus  iste  in  auctorum  Ecclesi*  Lalinae  album  refertur  (Homil.34), 

Jam  veniendum  ad  alterum  caput  quod  videlicet  Ambrosius  quidquid  hic  de  animabus  a  corporea 
socielate  expeditis  tradit,  ex  libro  qui  Esdrs  quartus  inscribitur,  sit  rautuatus.  Non  dubitat  quidem 
S.  prffisul  eum  librum  inter  Scripturas  canonicas  recensere,  illique  parenlera  ascribere  prophetam 
Esdram,  quem  divinitus  afflatura,  quidquid  sibi  a  Spiritu  sanclo  revelatum  esset,  litteris  consi- 
gnasse  memorat.  Denique  profilelur  ol  crcbro  repetit  divina  illum  pollere  anctoritate,  nec  ulli  eorum 
qui  nostris  in  Biblis  contincntur,  habendum   inferiorem.  Nequc  vero  hic  tanlum    ita  loquitur,  verum 


m  LIBER  DE  BONO  MORTIS.  —  ADMONITIO.  866 

etiam  in  pluribus  aliis  lucubrationibus,  ut  puta  Commentario  in  Lucam  (lib.  n),  secundo  libro  de  Spi- 
ritu  sancto  (cap.  7),  Oratione  de  Obitu  fratris  Satyri  (circa  fin.),  ad  extremum  epist.  ad  Orontianum 
(epist.  38),  quem  ut  diligenti  ejusdem  lectione  substantiam  animae  spiritalem  atque  immortalem  esse 
cognoscat,  adhortatur. 

Moventur  plerique  omnes  neoterici  quod  sanctus  doctor  ad  eum  modum  locutus  fuerit  de  libro  quem 
omni  ex  parte  apocryphum  esse  autumant,  id  est,  cujus,  ut  aiunt,  non  tantum  oljscurus  auctor,  et 
Spiritu  sancto  dictante  scripsisse  non  creditur  :  sed  etiam  cujus  obscura  in  Ecclesia  auctoritas;  tum 
quia  nullo  unquam  canone  vel  apud  Judaeos,  vel  in  Erclesia  recepta,  sit,  sed  communi  Patrum  consensu 
rejecta;  tum  quia  varii  in  eo  reperiantur  errores,  cujusmodi  est,  quod  de  animarum  promptuariis  nar- 
rat  et  similia.  Ilii  quidem  Hieronymi  auctoritatem  jactant,  qui  adversus  Vigilantium  disputans,  eum- 
dem  quasi  ab  Ecclesia  minime  receptum  rcpudiat,  quamvis  nondum  sibi  lectum,  cum  ha;c  scriberet. 
Sic  enim  ille  :  Tu  vigilans  dormis,  et  donniens  scrihis,  et  propnnis  milii  lihrum   npocriiphum,   qui  sub  no- 

minc  Esdrx  ate  et  a  similibus  luis  legilur quem  eyo  librum  nunquam  legi.   Quid  enim  necesse  in 

manus  suynere,  quod  Ecclesia  non  recipit?  Adhuc  vehementius  alio  loco  (Epist.  ad  Dominion.  et  Rogat.) 
non  tantum  in  quartum  invehitur,  sed  etiam  in  tertium,  cum  tamen  ii  qui  sanctum  hunc  in  ca  opinione 
ducem  sequuntur,  huic  libro  esse  non  tantopere  infensos  exhibeant.  Addunt  nonnuUi  nequaquam  ma- 
gnum  illum  Esdram,  scribam  ac  legis  doctorem,  cujus  tertium  esse  opinantur,  qu.i.rti  auctorem  videri, 
sed  alium  cognominera. 

Non  defuerunt  tamen  qui  de  hoc  opere  Kquius  benigniusque  judicarent.  Etenim  eo  non  solum  erroris 
nihil  contineri  existimarunt,  sed  etiam  auctoritatem  ejus  proecipuam  esse  in  Ecclesia,  quippe  quaj 
nonnulla  inde  petita  precibus  suis  inseruerit  (in  Missa  fer.  3  Pentecost.  et  in  festis  Mart.),  et  quomi- 
nus  illud  ad  calcem  Bibliorum  excudcretur,  non  prohibuerit.  Quin  etiam  eumdem  hunc  inter  ca- 
nonicos  descriptum  in  quibusdam  antiqui  ;evi  mss.  rcperire  est,non  tamen  in  omnibus,  ncc  sine  discri- 
mine  aliquo.  Namque  in  quodam  pervetusto  codice  qui  nostra  in  Bibliotheca  asservatur,  compactis  in 
unum  duobuscanonicis  libris  Esdra;,  secundus  a  primo  capite  hujusce  quarti  sumit  exordium,  haud 
dubie  quia  ejus  illud  initium  est  :  Liher  Esdrx  prophelx  secundus  :  tum  ex  ejus  atque  tertii  libri  capi- 
tibus  inter  se  permistis,  quatuor  libelli  conficiuntur.  Doctissimus  Faber,  Ludovici  XIII  pra;ceptor(£pi5<, 
ad  card.  Baron.),  quemdam  ejusdem  quarli  libri  ms.  adeo  discrepare  ab  editione  deprchcndit,  ut  va- 
rias  ejus  loctiones  card.  Baronio  transmittendas  putaret.  Qua;  diversitas  Ibrte  in  causa  est,  cur  non- 
nulla  ab  Ambrosio  ex  eodem  libro  citata  in  edito  minime  reperiantur.  Inventus  est  denique  auctor 
i|uidam  hujus  aetatis,  qui  duos  ultimos  librorum  Esdr;D  canonicos  ac  divinfe  auctoritatis  esse  crederet, 
hancque  suam  opinionem  etiam  scripto  firmare  niteretur  (Genebr,  Chron.  1.  ii,  ad  an.  mundi  368). 
Veruin  quidquid  ejus  rei  sit,  constat  non  solura  ex  antiquis  Patribus  Ambrosium  ita  sensisse.  Clemens 
Alexandrinus  (lib.  ni  Strom.)  Esdram  citato  quarto  illius  libro  prophetam  salutat,eumque  non,  absimili 
inodo  auctor  Operis  imp.  super  Matthaeum  laudat  (loc.  sup.  cit.),  ac  demum  ad  cumdem  alludere  vide- 
tur  Cyprianus  i.\d.  Demetr.). 

Quapropter  neutiquam  nobis  mirum  videtur,  quod  .\mbrosius  libri  quem  bona  fide,  ut  ex  aliis  ejus 
commentationibus  patet,  pro  canonico  habebat,  hic  auctoritatem  commendaverit,  extuleritque.  Id  si- 
quidem,  ut  ipse  profitetur,  eo  consilio  factitabat,  ut  gentiles  qui  Christum  ejusque  discipulos  acceptffi 
a  Platone  et  illis  philosoohis  suae  doctrinae  insimulabant,  mendacii  arguerct,  cum  ipsum  Plalonem 
potius  ab  Esdra,  aliisque  nostris  auctoribus  mutuatum  quidquid  boni  de  statu  animarum  post  mortem 
docuerat,  planum  faceret.  Ethnicis  nova  non  eral  hujusmodi  criminatio.  Celsus  eam  Origeni  ;Orig.  1. 
VII,  conlr.  Ceh.)  multis  ante  annis  in  eodem  prorsus  urgumento  objoclarat.  Cum  autem  Ambrosii 
temporibus  adhuc  non  parum  valeret  idololatria;  quam  Symmachus  aucloritate  sua  tuebatur,  potentia, 
duliium  non  est  quin  tunc  eadem  calumnia  renovata  fuerit.  Quodcirca  minimc  mirum  videbitur,  si  ad 
convellendum  mcndacium,  quod  funditus  Christianam  fidem  eversum  ibat,  S.  doclor  quantopere  va- 
luit,  scriptoris  hujus  auctoritalcm  pr.odicavit.  Atqui  alia  quoque  addit  sacrarum  paginarum  testimonia, 
quibus  invicle  superbis  illis  gcntilibus  demonstret  Platonem  et  Socratc.m  suum  ex  istis  limpidissimis 
veritalis  fontibus  multa  hausisse,  qua;  postea  ipsi  diluto  variarum  fabularum  coino  corruperint.  Dc  Pla- 
tonc  quidem  adeo  constans  est  eum  bene  mulla  sive  ex  sacris  codicibus,  ut  hic  docet  Ambrosius,  sive, 
ut  volunt  alii,  a  Pythagora,  qui  et  ipse  Judajos  sapientes  audierat,  didicisse,  ut  vulgalum  fuerit  de  ipso 
illud  Numcnii  Pythagorici  diclum  :  T;y»p  iTr:  ii>,iTu/f,  .Mujr?,;  arcrxiijojv  ; 


567 


S.  AMBROSII 


568 


SANCTI    AMBHOS 


MEDIOLANENSIS  EPISGOPI 


DE   BONO   MORTIS 


LIBER  (1)  UNUS 


SS4-9  CAPUT  I. 
Commcclil  hunc  lihrum  cum  prxrcdenli;  et  propnnil 
dubium  :  Quoniodo   mors  nnn  dicalur  mala,  licct 
sit  vitx  conlraria'.' 

1.  Quoniam  de  anima  superioro  liliro  sermonem 
aliquem  contexuimus,  faciliorem  viam  putamus  de 
Bono  mortis  conlicere  aliquid.  Quk  si  anima?  no- 
ceat,  malum  vidcri  potest  :  si  nitiii  auteni  ofliciat 
anima3,  ne  malum  quidem.  Quod  autcrn  malum 
non  est,id  etiara  bonum;  quoniam  quod  viliosum, 
id  malum  :  quod  autem  vitio  caret,  id  bonum  ; 
idcoque  bona  malis  contraria  sunt  et  mala  bonis. 
Donitiuc  innocontia  est,  ubi  non  est  nocendi  vo- 
liintas,  et  noxius  dicitur  qui  non  sit  innoxius;  mi- 
sericors,  qui  remittat;  imniiscricors,  qui  ignoscere 
atque  inflecti  nesciat. 

2.  Sed  forte  aliquis  asscrat  :  Quid  tam  contra- 
rium,  quam  vita  morti  ?  Si  ergo  vita  putatur  bo- 
nuin,  quomodo  mors  nnn  cst  mala?  Et  ideo  quid 
sit  vita,  quid  etiam  mors,  consideremus.  Vita  est 
spirandi  mun-n-e  frui,  mors  privari.  Hoc  autem 
spirandi  munus  apud  plerosque  in  bonis  dicitur. 
Hoc  est  ergo  vita,  frui  bonig  :  mors  contra,  bonis 
exui;  ct  Scriplura  dicit  :  Ecce  dcdi  untc  faciem 
luam  vilam  cl  morlc.m,  bonum  et  malum  (Deut.  xxx, 
15),  vitam  bonum  appcllans,  mortem  malum ;  vel 
illa  sibi  priora,  et  ha;c  sibi  conferens.  Denique  ut 
lectionis  divincC  exemplo  utamur,  in  paradiso  est 
positus  homo,  ut  cderet  de  ligno  vitaa,  et  ca^teris 
paradisi  lignis,  de  ligno  autem  in  quo  esset  cogni- 
tio  boni  ct  maii,  non  ederet  :  qua  die  autem  ede- 
ret,  morte  mororcUir  (Gch.  ii,  17).  Non  servavit 
prffioeptum,  et  caruit  fructu,  atque  ojcctus  dc  pa- 
radiso  mortem  gustavil.  Malum  igitur  mors,  qua; 
pretio  damnationis  infertur. 

S9»  CAPUT  II. 
Prxmissa  dislinclionc  de  iriplici  ijcncre  morlis,  oslcn- 
dit  tertium  gcnus  mcdiumi  esse;  imo  potius  honum 
judicandum,  (juod  nos  vi!;v  miscriis  ac  pcccalis  li- 
berel;  idcra  lamcn  patientcr  ex^peclandum. 

3.  Sed  morlis  tria  sunt  gcncra  mors  peccati 
est,  de  (jua  scriptum  cst  :  Anijnu  (jux  pcrcut,  ipsa 
morielur   [Exech.    xviii,    'i).    &\\a    mors   mystica, 

(1)  Scriptus  circ.  ann.  387. 

(2)  Ilemig.  Quia  cnjo  cuslodire  non  prodesl;  quus 
misera   aviditale   quxsieril,  necesse   esl  ut  miscrius 


A.  quando  quis  peccato  moritur,  et  Deo  vivit,  de  qua 
ait  apostolus  :  Conscpulti  cnim  sumus  cum  illo 
pcr  baptismum  in  moHem  [Rom.  vr,  4).  Tertia  mors 
est,  qua  cursum  vitae  hujus  et  munus  esplemas, 
id  est,  anima3  corporisque  secessio.  Advertimus 
igitur  quod  una  mors  sit  mala,  si  propter  peccata 
moriamur  :  alia  mors  bona  sit,  qua  is  qui  fuerit 
mortuus,  justiflcatus  est  a  peccato  :  tertia  mors 
media  sit;  nam  et  bona  justis  videtur,  et  pleris- 
que  mctuenda,  quas  cum  absolvat  omnes,  paucos 
dclectat.  Sed  non  hoc  mortis  est  vitium,at  nostrte 
inflrmitatis,  qui  voluptate  corporis,  et  delectationc 
vit.e  istius  capimur,  et  cursum  hunc  consummare 
trcpidamus,  in  quo  plus  amaritudinis,  quam  volu- 
ptatis  cst;  at  non  sancti  ac  sapientes  viri,  qui  lon- 

■n  ga;vitatem  peregrinationis  hujus  ingemiscebant, 
dissolvi,  et  cum  Christo  esse  pulchrius  fflstiman- 
tes:dcniiiue  diom  generationis  suae  exsecrabantur, 
sicut  quis  ait  :  Pereat  dies  illa  in  qua  nalus  sum 
{Job.  iTi,  3). 

4.  Quid  enim  est  quoc  hajc  vita  delectet,  plena 
srumnarum  et  sollicitudinum,  in  qua  innumerae 
calumnia3,  et  multic  molesti.E,  et  mull;e  lacrymee 
eorum  qui  affliotanlur  molestiis  et  non  est,  inquit 
(Thren.  i,  2),  quj  eos  consoletur?  Et  ideo  laudat 
Ecclesiastes  dejunclos  magis  quam  viventes.  EC 
optimus,  inquit,  supra  hos  duos,  qui  mndum  na- 
tus  est,  qui  non  vidil  hoc  malum  (Eccl.  iv,  2,  3). 
Et  alibi  idcm  Ecclesiastes  meliorem  longajvo  viro 
eum  asseruit  (Ecclc.  vi,  3),  quem  abortu  ejecit 
mater  sua,  quia  non  vidit  haec  mala   quae  fiunt  in 

C  hoc  mundo,  nec  in  has  venit  tenebras,nec  in  vani- 
tate  ambulavit  sa^culi;  et  ideo  requiem  391  hic 
magis  habebil  qui  in  hanc  vitam  non  venit,  quam 
ille  qui  venit.  Quid  enim  boni  est  homini  in  hac 
vita  qui  in  umbra  vivit,  nec  expleri  postest  cupidi- 
tatibus  suis?  Et  si  expleatur  divitiis,  fructura 
quietis  amittit,  quia  cogitur  custodire  quod  mise- 
ra  aviditate  qua-sierit,  ut  miserius  eas  possideat, 
cui  prudcsse  non  poterunt.  Quid  enim  (2)  miserius 
quam  ut  custodia  torqueat,  quarum  abundantia 
nihil  prosit? 

eas  possideat  cui  prodesse  non  potuerunl.  Quid 
cnim,  elc.  Ita  etiam  Thcod.,  sed  per  correctio- 
nem. 


869 


LIBER  DE  BONO  MORTIS. 


570 


5.  Itaque  si  plena  oneris  vita,  utique    finis   ejus  A  honoris  specie,  aut  muneris  alicujus   causa  jubet 


allevamento  est :  allevamentum  autem  est  bonum, 
mors  autem  finis  :  mors  igitur  bonum  est.  Neque 
enim  aliter  gavisu3  est  Simeon,  qui  responsum 
acceperat  non  visurum  se  mortem,  nisi  prius  vide- 
ret  Christum  Domini  ;  et  cum  eum  parentes  in 
tcmplum  inducerent,  suscepit  manibus  suis,  et 
dixit  :  yunc  dimilis  .^ervum  tuum  in  puce  (3)  (Luc. 
II,  29)  ;  quasi  necessitate  quadam  tenerelur  in  hac 
vita,  non  voluntale.  Ita  dimitti  petit,  quasi  a  vin- 
culis  quibusdam  ad  libertatem  festinaret.  Sunt 
enim  velut  vincula  qui-rdam  corporis  hujus  (4), 
et  quod  est  gravius,  vincula  tentationum,  quae  nos 
alligant,  et  ad  injuriam  captivitatis  astringunt 
quadam  lege  peccati.  Denique  in  exitu  ipso  vide- 
mus  quemadmodum  anima  decedentis  paulatim  ti 
solvat  se  vinculis  carnis,  et  ore  emissa  evolet  tan- 
quam  earcereo  corporis  hujus  exuta  gurgustio.De- 
nique  festinabat  etiam  sanctus  David  de  hoc  loco 
peregrinationis  exire,  dicens  :  Advena  ego  sum 
apud  te  in  terra  et  peregrinui,  sicut  omnes  palres 
jneiiPsal.  xxxvin,  13}.  Et  ideo  tanquam  peregrinus 
ad  illum  sanctorum  communem  omnium  patriam 
festinabat,  petens  pro  hujus  commorationis  inqui- 
namento  remitti  sibi  peccata,  priusquam  discede- 
ret  e  vita.  Qui  enim  bic  non  acceperit  remissio- 
nem  peccatorum,  illic  non  erit.  Non  eritautem  qui 
ad  vitam  a;ternam  non  potuerit  pervenire,  quiavi- 
ta  aeterna  remissio  pcccatorum  est.  Idcoque  dicit : 
liemitte  mihi,  ut  refrigerer,  piiusquam  abeam,  et 
amptius  non  ero  {Psal.  xxxviii,  14). 

6.  Quid  igitur  tantopere  vitam  istam  desidera-  ^ 
mus.  in  qua  quanto  diutius  quis  fuerit,  tanto  ma- 
jore  oneratur  sarcina  peccatorum  ?  Ipse  Dominus 
ait  :  Sufficit  diei  matitia  sua  [Matth.  vi,  34).  Et  Ja- 
cob  dixit  :  Dies  anorumvitx  mex  quos  liabeo,  cen- 
tum  triginta  minimi  el  mali  [Gen.  XLvii,  9),  non 
quia  dies  mali,  sed  quia  nobis  accessu  dierum  ma- 
lilias  incrementa  cumulantur.  Nullus  enim  dies  si- 
ne  nostro  peccato  praeterit. 

7.  Unde  egregie  Apostoius  ait :  Mild  enim  vi- 
vere  Christus  est,  el  mori  lucrum  (1'hilipp.  i,  21),aliud 
ad  necessitatem  vitae  referens,  aliud  ad  mortis 
utilitatem.  Christus  enim  nobis  vivere  est, 
cui  servimus,  cui  oportet  ut  a  sanctis  suis  in 
Evangclii  prasdicatione  d eferalur  olisequium.   I)e- 


degere  I  Nunquid  bi  inconsulto  S92  imperatore 
discedunt  ?  Et  quanto  amplius  est  divinis  parere, 
quam  humanis !  Vivere  (5)  ergo  sancto  Ghristus 
est  et  mori  lucrum.  Unde  Apostolus  quasi  serviis  : 
non  enim  refugit  vita;  obsequiuin,  et  quasi  sapiens 
lucrum  mortis  amplcctitur.  Lucrum  est  enim  eva- 
sisse  incrementa  peccati,  lucrumfugisse  deteriora. 
et  ad  mcliora  transisse  ;  et  addidit  :  Dissolvi  enim, 
et  cum  Christo  esse  multo  melius  :  permanere  autem 
in  carnc  magis  necessarium  propler  vos  {Philipp.  i, 
23,24i.  Aliud  melius,  aliud  necessarJum.  Necessa- 
rium  proptcr  fructum  operis,  melius  propter  gra- 
tiam  ot  copulam  Chrisli. 

CAPUT  III. 
Mors  naturalis  definilur  ac  laudntur.  Ucm   morlifica- 

lio,  quse  mortis  qua'dam  imitutio  est.  explicalur,  ut- 

que  a  mulliplici   utililjle  similiter   commendatur. 

Ad  e.vtremu)n  jirnponitur  hrevis  atque  elegans  vitx 

descriptio. 

8.  Ergo  quoniam  docuit  Apostolus  [Philipp.  i, 
23,  24)  eum  qui  evaserit  ex  hoc  corpore,  si  me- 
ruerit  tamen,  cum  Christo  futurum,quid  sit  mors, 
quid  eliam  vita  consideremus.  Itaque  Scriptura 
docente,  cognovimus  quia  mors  absolutio  est  ani- 
mae  et  corporis,  et  quaedam  hominis  separatio. 
Solvimur  enim  hoc  nexu  animc-e  et  corporis,  cum 
recedimus.  Unde  et  David  ait :  Dirupisti  vincula 
mea  :  tihi  sacriftcabo  hostiam  laudis  IPsal.  cxv,  16. 
•17).  Vincula  autem  vit.-e  hujus,  id  est,  conjunctio- 
nis  nostrae  qu;e  ex  anima  constatet  corpore,  signi- 
ficari  docet  superior  versiculus  psalmi  hujus  : 
Pretiosa  in  conspedu  Domini  mors  sandorum  ejus 
{Ibid.  15).  Et  ideo  quasi  Propheta  praevidens  se 
cum  sanctis,  et  qui  pro  dcvotione  animas  suas  in 
Christo  deposuerunt,  futurum,  K-etatur  ;  quia  et 
ipse  obtulit  se  fideliter  pro  Dei  populo  adversus 
Goliam,  cum  singulari  certamine  dimicaret,  et 
solus  commune  periculum  et  crimen  (6)  rcfelleret, 
vel  cum  se  morti  pro  Domini  placanda  offensione 
promptus  objicerct,  vel  cum  se  pro  salute  populi 
laboranlis  divinne  ultioni  paratus  offcrret.  Sciebat 
enim  gloriosius  pro  Christo  mori.quam  rcgnarein 
hoc  ssculo.Quid  enim  praestantius  quam  fieri  Chri- 
ti  hostiam  ?  Itaque  cum  frequentcr  ab  co  legamus 
Domino  oblata  csse  sacrificia,  hoc  tamoii  loco  ad- 
didit :  Tihi  sacriftcnho   hostiam    laudis    {Ibid.    17). 


nique  et   Simeon  qui  ait  :   Nunc  dimillis  scrvum  Q  Non  sacrifico,    inquit,    sed    sacrificubo,    signifi- 


iuum  (Luc.  II,  29).  propter  Christum  exspectabat. 
Christus  enim  rcx  noster  cst ;  et  ideo  quod  rcx 
jubet,desererenon  possumus  et  contemnere.Quan- 
tos  imperator  terr.T  hujus  in  peregrinis    locis    aut 

(3)  Rom.  edit.  hic  et  infro,  Nunc,  Domine,  dimille 
serv^m,  ctc.  Quod  quidom  cum  sonsu  ac  verborum 
sccie  patis  coh«ret :  attamen  omno.s  et  mss.etedil. 
vet.  a  Vulgata  non  dissentiunt,  nisi  qund  oinittunt 
■yocem  Dominc. 

(4)  Eadem  Ilom.  edit.  cnrporis  hujus  cogilalioncs. 
Atqui  vox,cogilalioncs  ncquc  in  aliis  edit.  aut  ullis 
omnino  mss.  invcnitur,  neque  videtur  ctadmodum 
scnsui  necessaria. 

(5)  Mss.  aliquot,  divinis  placcrc,   quam   in  lcrris 


cans  illud  pcrfeclum  esse,  quando  unusquis- 
que  Domino,  corporis  vinculis  absolutus  assi- 
sterct,  et  offerret  se  hostiara  laudis  ;  quia  ante 
mortcm    nulla    est    perfecta    laudatio   :     ncque 

vircrc,  Ergo  suncto  Chri.ttus  e.Uvivcrc.  cic.  Alii  mss. 
et  edit.  vet.  ut  in  lextu  ;  uhi  cdit.  Hom.  pro,  .«an- 
cto  Christusesl,  suhsliUul.  servo  Dci  Chrisliis  csl. 
Itcrum  voces,  1'ndc  AikisIoIus,  in  cuncti;*  cdit.  ac 
mss,  non  paucis  desunt,  quas  mss.  nonnulli  bonas 
nota;  rcslituunl. 

(6)  Crimcn,  id  cst  criminationem,  nimirum  ma- 
ledicta  ac  probri  in  nmnom  excrcitum  Israelili- 
cum  a  gigaulc  rioliuth  congcsta. 


I 


S71 


S.  AMBROSII 


572 


quisquam    in   hac   vita   potest  dcfinito  praeconio  A.  Hlic  enim  erat  ejus  meditatio,    iilic    animae    ejus 


pradicari,  cum  posteriora  ejus  incerta  sint.  Mors 
igitur  soiutio  est  anim^e  et  corporis.  Denique  et  in 
Apostolo  docuimus  leclum  :  Dissolvi,  et  cum  Chris- 
lo  esse  multo  7nelius  [Pkilip.  i,  25).  Solutio  autem 
ista  quid  agit,  nisi  ut  corpus  resolvatur  et  quies- 
cat,  aninia  autem  convertatur  in  requiem  suam,  et 
sit  liliera,  qu<e  si  pia  est,  cum  Christo  futura  sit  ? 
393  9.  Ouid  igitur  in  hao  vita  aliud  justi 
agunt,  nisi  ut  exuanl  se  hujus  corporis  contagio- 
nibus  (7),  qupp.  velut  vincula  nos  ligant,  ef  se  ab 
his  molestiis  separare  contendant,  renuntient  vo- 
luptatibus  suis  atque  liixuriae,  fugiant  flammas 
libidinum?  Nonne  igitur  unusqnisque  in  hac  vita 
positus  specicm  mortis  imitatur,  qui  potest  ila  se 
agere,  ut  ei  moriantur  omnes  corporis  delectatio- 
nes,  et  cupiditatibus  omnibus,  mundique  illecebris 
etiam  ipso  moriatur,  siculi  mortuus  erat  Paulus 
dicens  :  tnihi  tnundus  criwiftxus  cst  et  ego  mundo 
{Galat.  VI,  14)  ?  Denique  ut  sciamus  quia  est  mors 
in  hac  vita,  et  bona  mors,  hortatur  nos  (//  Cor.  iv, 
10)  ut  mortem  Jesu  in  corpore  nostro  circumfera- 
mus.  Qui  enim  in  se  morlem  Jesu,  is  et  vitam  Do- 
mini  Jesu  in  corpore  suo  habebit.  Operetur  igitur 
mors  in  nobis,ut  operelur  et  vHa.(Vid.  S.  Aug.  lib. 
i\  Cont7-a  duas  epist.  Petag.,  c.  11).  Bona  vita  post 
mortem,  hoc  est,  bona  vita  post  victoriam,  bona 
vita  absoluto  certamine,  ut  jara  lex  carnis  legi 
mentis  repugnare  non  noverit,  ut  jam  nobis  nulla 
sil  cum  corpore  mortis  contentio,  sed  sit  in  corpo- 
re  mortis  victoria.Atque  haud  scio  ipse  an  majoris 


conversatio,  illic  prudentia,  quae  utique  intra  an- 
gustias  carnis  hujus  hajrere  non  soleliat.  Sapiens 
enim  cum  ilhid  divinum  inquirit,  absolvit  animam 
suam  corpore  et  ejus  ablegat  contubernium,  cum 
illam  veri  tractat  scientiam,  quam  velut  nudam 
sibi  et  apertam  desiderat  demonstrari,  et  ideo 
retibus  quibusdam,  et  nebulis  hujus  corporis  se 
quajrit  exuere.  Neque  enim  manibus  istis  aut 
oculis  atque  auribus  comprehendere  illam  super- 
nam  possumus  veritatem,  quoniam  quse  videntur 
teaiporalia  sunt  ;  quce  autem  non  videntur,  aeterna. 
Denique  saepe  fallimur  visu,  et  aliter  quam  sunt, 
plcraque  videmus.  Fallimur  etiam  auditu  ;  et  ideo 
contemplamur  non  illa  quffi  videntur,  sed  qu» 
non  videntur,  si  nolimus  falli.  394.  Ouando  igi- 
turanima  nostra  non  fallitur,  quando  solium  ve- 
ritatis  altingit  nisi  quando  se  ab  isto  secernit  cor- 
pore,  neque  ab  ipso  decipitur  et  illuditur?  Illu- 
ditur  enim  visu  oculorum,  illuditur  auditu  au- 
riura  :  et  ideo  relinquat  illud  et  deserat.  Unde 
Apostolus  clamat :  Ne  tetigcriti.i,  ne  attaminaverilis, 
ne  gustaveritisoninia  qux  suntaicorruptelatn  [Coloss. 
II,  21).  In  corruptela  enim  sunt,  quas  sunt  in  cor- 
poris  indulgentia.  Et  ideo  ostendens  non  per  cor- 
poris  indulgentiam,  sed  per  anima?  elevationem. 
et  cordis  humilitatem  se  invenisse  quod  verum 
est,  addidit  :  Nostra  autcm  convcrsatio  i'i  ccelis  est. 
Ibi  igitur  quaerat  quod  verum  est,  quod  est  etma- 
cet,  seque  in  se  colligat,  congreget  omnem  aciem 
virtutis  suae  :  neque  aliis  committat  et  credat,  sed 


re  moriis  vicioria.Aique  naua  scio  )pse  an  majoris      viriuus  suae  :  neque  aius  commmai,  ei  creaax,  sea         j 
virtutis  mors  ista  quam  vita  sit.Certe  Apostoli  mo-  C  se  ipsum  cognoscat  et  intelligat  ;  et  quod  sibi   vi-        I 


veor  auctoritate  dicentis  :  Ergo  mors  in  nohis  opera- 
tur,  vita  autem.  iu  vobis  {II  Cor.  iv,  12).  Unius 
mors  quantorum  populorum  vitam  asdificabat  ! 
Itaque  docet  et  istam  mortem  in  hac  vita  positis 
espetendam,  ut  mors  Christi  in  corpore  nostro 
eluceat,  et  illam  beatam  qua  corrumpitur  exterior, 
ut  renovetur  interior,  horao  noster,  et  terrestris 
domus  nostra  dissolvatur  ut  habitaculum  nobis 
ca:Ieste  reseretur.  Imitatur  igitur  mortem  qui  se 
a  communione  carnis  hujus  abducit,  atque  illis 
vinculis  solvit,  de  quibus  tibi  dicit  Dominus  per 
Isaiam  :  Solve  omnem  colligationem  injustitix,  dis- 
solve  obligationes  violentarum  commutationum,  di- 
mitte  confraclos  in  rcmissionem  et  omnem,  circum- 
■wriptionem  iniquam  dirumpe  {Isa  lviii,  6). 

10.  Imitatur  et  ille  mortem  qui  se  voluptatibus 
cxuit,  et  eeternis  delectationibus  (8)  attollit,  atque 
ablevat,  et  in  illo  ccelesti  habitaculo  locat,  in  quo 
Paulus  cum  adhuc  viveret,  convcrsabatur  ;  alter 
enim  non  diceret  :  Nostra  aiitem  conversatio  in  cee- 
lis  est  (Philipp.  iii,  20),  quod  pariter  ad  praesump- 
tionem  meriti  potest    meditationemque    conferri. 

(7)  Rom.  edit.  cum  mss.  nec  multis  nec  anti- 
quis,  hujus  corporis  conlagionilms.  Aliae  ac  mss. 
plures  potioresque  ;...  cogitalionihus.  Non  male. 
Quidiii  enim  cogitationes  rerum  ad  corporis  neces- 
sitatem  voluptatemve    pertinentium5,^dici  Spossint 


detur  verum  esse,  hoc  sequendum  noverit  :  quod 
delectatione  carnali  eligendum  a;stimaverit,  hoo 
sciat  falsum,  ab  eo  fugiat  et  rccedat,  quia  fraudis 
est  plenum. 

1).  Merito  ergo  depretiavit  ct  dehonestavit  hoc 
corpus,  corpus  mortis  appellans  {Rom.  vii,  24). 
Quis  enim  oculis  potuit  videre  virtutis  splendo- 
rem  ?  Quis  justitiam  manibus  comprehendere  ? 
Quis  sapientiam  oculorum  obtutibus  intueri  ?  De- 
nique  quando  aliquid  cogitamus,  neminem  nobis 
occurrere,  neminem  volumus  obstrepere  auribus 
nostris,  atque  ita  intendimus  animo.ut  plerumque 
non  videamus  praesentia.  Quin  etiam  in  noctibus 
D  sincerius  cogitamus,  et  tulic  nielius  quae  movent, 
corde  meditamur.  Unde  et  Propheta  ait  :  Qux  di- 
citis  in  cordibus  vestris,  in  cubilibus  vestris  compungi- 
mini{Psal.  iv,3).  Saepe  etiam  aliqui  claudunt  ocu- 
los,  si  quid  profundae  volunt  nisu  cogitationis 
eruere,  oculorum  impedimenta  vitantes.Saepe  etiam 
solitudines  captamus,  ne  cujus  sermo  nostris  au- 
ribus  insusurret,    et  quasi  semita  quaedam  inhse- 

corporis  cogitationes. 

(8)  Ita  mss.  octo  melioris  notae.  Alii  et  a  terrenis 
deleclationibus.  Cunctas  vero  edit.  et  a  terrenis  cogi- 
tationibus. 


^; 


573 


LIBER  DE  BONO  MORTIS. 


574 


rentem  cogitationi  animam  abducat  a  vero,  atquo  A.  morte   amittitur,  sed  augetur :  nec  uHo  irapcdi- 


ab  intentione  deflectet. 

12.  Multas  igitur  occupationes  nobis  corporis 
hujus  necessitas  gignit,  atque  usus  invehit,  quibus 
impcditur  anima;  vigor,  ac  revocatur  intentio. 
Unde  de  se  pulcbre  dicit  sanctus  Job  :  Memento 
quia  lutum  mc  fin.visti  (Job  x,  9).  Si  ergo  lutum 
est  corpus,  oblinit  nos  utique,  non  diluit,  et  coin- 
quinat  animam  inquinamento  intemperantia;.  Co- 
rium  ct  rarncm  me,  inquit,  indiiisti,  ossibus  et  ner- 
vis  intexuisti  (Ibid.  i\ ).  Ligatur  itaque  et  disten- 
ditur  anima  noslra  istius  corporis  nervis,  et  ideo 
interdum  rigescit,  swpe  curvatur.  Et  addidit;  ab 
iniquilale  innocenieni  mc  non  fccisti.  .Si  enim  impius 
fue^'0,  vx  mihi:  si  autem  sim  justus,  non  potero  me 


mento  mortis  retardatur  anima  :  scd  operatur  ma- 
gis,  quiaoperatur  qu^e  sua  sunt,  sine  ullasoeietate 
corporis,  quod  animae  majori  oneri  quam  usui  est. 
Quid  igitur  mali  est  animre,  qua;  puritatem  suam 
custodierit  et  virtutum  disciplinam  servaverit  ?  .\ut 
si  non  servaverit,  non  mors  mahim,  sed  vila  ;  quia 
vita  non  fuit.  Quac  est  enim  vita  vitiis  peccatisque 
obsita  ?  Quid  igitur  accusamus  mortem,  qut-o  aut 
vitoe  pretium  luit,  aut  abolet  ejus  dolorem  atque 
cruciatum  ?  Itaque  mors  aut  sute  quietis  bono  uti- 
tur,  aut  malo  alieno  laborat. 

li.  Nunc  illud  specla  :  si  vita  oncri,  niors  Abso- 
lutioni  :  si  vita  supplicio,  mors  rcmedio  :  aut  si 
judiciumpost  mortem,  etiam  vita  post  mortem. 


reclinare.  Plenus  enim  confusionis  sum.  Introdu.xisli  -r.  Vita  igitur  hic  non  est  bona  (10) :  aul  si  hic  vita 


super  me  tentationes  (Ibid.  I'i,  15).  Quid  enim  cst 
aliud  ha;c  vita  nisi  plena  laqueorum?  Inler  laqucos 
ambulamus,  inter  plurimas  versamur  tentationes. 
Deniqiie  idem  supra  ait :  Sumquid  non  tenlatio  esl 
vita  hominis  in  terra  :Job  vii,  1)?  Bene  addidit  in 
terra,  quia  cst  vita  hominis  et  in  coelo.  .Sicut  mer- 
cenarii,  inquit,  merces  vita  ejus  (Ibid.),  in  labore 
scilicet  et  tepore  (9),  levior  fabnlis,  et  fluitans, 
et  iiatans  vcrbis  :  cujus  habitatio  395  in  luteis 
domibus,  ct  ipsa  vita  in  luto.  Nulla  firmitudo  sen- 
tentia',  nulla  constantia.  In  die  nox  desideratur, 
in  nocte  dies  quaeritur:  ante  escam  gemitus,  inter 
cibos  fletus,  lacrymae,  dolores,  tiraores,  sollicitu- 
dines,  nulla  requies  a  perturbationibus,  nulla  a 
laboribus  rcclinatio,    ira;    ot   indignationis    motus 


bona,  quomodo  mors  illic  non  est  bona,  cum  ibi 
nullus  supersit  lerribilis  judicii  metus  ?  Sed  ipsa 
hic  vila  bona  si  est,  quibus  rebus  bona  est .'  Vir- 
tute  utique,  et  bonis  moribus.  Non  ergo  secundum 
anima"  et  corporis  copulara  bona  est :  sed  quia  per 
virtutem  quod  malum  est  suum  repellit ;  quod  au- 
tem  bonum  est  mortis,  adipiseitur  :  ut  quod  animaj 
est,  magis  quani  id  quod  contubernii  et  conjun- 
ctionis  operetur.  Quod  si  vita  bona,  qum  animoB 
se  a  corporo  separantis  est  spcculum,  cl  si  anima 
hona  qucB  se  elevat  atque  abducit  a  corporis  con- 
tubernio,  et  mors  utique  est  bonum,  qua;  ani- 
mam  a  societate  carnis  hujus  absolvit  ct  Iiberat_ 
15.  Omnifarium  igitur  mors  est  bonum,  et  quia 
compugnantia  dividit,  ne  so    invicem   impugnent. 


horridior.  Plcrique  cupiunt  mortcm,  ct  non  impe-  ^  et  quia  portus  quidam  est  eorum  qui  magno  vitse 

istius  jactati  salo,  fidequietis  stationem  requirunt, 
396  et  quia  deteriorem  statum  non  efficit :  scd 
qualera  in  singulis  invenerit,  talem  judicio  futuro 
rcservat,  et  quiete  ipsa  fovct,  et  prssentium  invi- 
dia!  subducit,  et  luturorum  exspcctatione  compo- 
nit.  .\cccdit  eo,  quod  frustra  homincs  mortem  ti- 
mont  ,  quasi  iinera  natura;.  Nam  si  rceolamus  quod 
Deus  mortom  non  fecerit  :  sed  postquam  homo 
lapsus  in  flagitium  est  prKvaricationis  et  fraudis, 
senlenliaeum  comprchondcrit,  ut  in  terram  suara 
terra  rcmcaret  iGcn.  iii,  19  ),  invcniemus  mortem 
finem  essc  peccati,  nc  quo  essct  vita  diuturnior, 
eo  fieret  culpa  numerosior.  Passus  est  igitur  Domi- 
nus  subintrare  mortem,  ut  culpa  ccssu:et.  Sed   ne 


trant.-si  autem  impetraverint,   gratulantur,   quia 
sola  est  mors  requies  viro. 

G.\PUT  IV. 

Mortem  multis  nominibus  esse  bonum,  sed  ma.vime 
quod  sit  finis  peccali,  cl  ad  meliorem  vitam  trans- 
itu.^,  quodque  ipsa  nos  redemerit. 

13.  Sed  dicet  aliquis  scriptum  esse  (Sap.  i,  1.3) 
quia  Deus  mortera  non  fecit:  vita  erat  in  paradiso, 
ubi  lignum  vitae  (Gen.  ii,  9',  et  vita  erat  lux  homi- 
nuni.  Mors  igitur  mala,  quae  accessit  et  subintravit. 
Sed  quomodo  mors  mala,  si  aut  secundum  gontilcs 
sensu  caret,  aut  secundum  Apostolum  [1'lulipp.  i, 
21)  hicrum  Christus  est,  cum  quo  esse  multo  rae- 
lius?  Quomodo  igitur  mors  nobis  malum,si  nuUus 


post  raortem  sensus  est  ?  Ubi  enim  nullua  sensus,  ])  iterum  naturac  finiscsset  in  morte,  data  est  resur- 


nullus  utique  injuria;  dolor,  quia  dolor  sensus  cst, 
Aut  quia  est  post  mortom  sensus,  est  etiam  vita 
post  mortem,  et  superstes  mortis  est  anima  qua; 
sensu  utitur,  et  vita  fungitur.  Cum  autem  manet 
post  mortem  vita  atquc  anima,  manet  bonum,  nec 

(9)  Mss.  septem.  tempore,  Theod.,  et  tcntatione. 
\  Hic  etiara  eodcm  loco,  levior  ventis  ct  fahulis...  et 
''  ipsa  vila  in  doloribus.  Flor.  Alb.  altcr  et  Rcg. 
alter,  lcviar  labulis,  fortasse,  lipulis  :  qu.c  sunt 
aniinalcula  qu.ndam  in  suinmis  aquis  discurrontia, 
undc  natum  provorliium,  lcvior  ttpula.  Iteg.  vcro 
ultimam  partcin  sic  habet,  fluitanset  nutansvcrbis, 
Hulla  firmitudo  sententix,  cujus  habit.   in  tut.  dom. 


rcctio  mortuorum,  ul  per  morlcm  culpa  deficcrct, 
pcr  resurrcctionom  autcin  porpotuarotur  nalura. 
Idcoque  mors  ha'C  transitus  universorum  est.  Opiis 
est  ut  constanter  transeas.  Transitus  autem  a  cor- 
ruptione  ad  incorruptioncra.,  a  mortalitalo  ad   im- 

et  in  ipsa  nulla  constantia.  Conciiiit  \at.  cod. 
in  voco,  nutans. 

(1(1)  Vot.  odit.,  Mors  igitur  ea  non  rtt  hona.  Mss. 
omncs  (iiili.,  yHa  iijitur  ea,  Mclius  Vat.  cod., 
Vita  iyitur  hic,  elc.  Sic  ctiam  infra  ubi  edil.,  .«(</ 
ipsa  lnec  vila,  mss.  fo ro  .wl  uiiiiiu  hiibcnt,  scd  i/i,S(( 
hic  vita. 


578 


S.  AMBROSII 


576 


mortalitatem,  a  perturbatione  ad  tranquilitatem.  A  ejus  Iia^remus :   dum  praedium  invadimus,  aliiga- 


Non  igitur  nomen  te  mortis  offendat,  sed  Ijoni 
transitus  beneHcia  delectent.  Quid  est  enim  mors, 
nisi  sepultura  vitiorum,  virtutum  suscitatio  ?Unde 
et  ille  ait :  Moiialur  anima  rnea  in  animis  jtistorum 
(Num.  xxiii,  10),  id  est,  oonsepeliatur,  ut  sua  vitia 
deponat,  justorum  assuraat  gratiam  qui  mortifica- 
tionem  Cliristi  in  corpore  suo  alque  ani:rjacircum- 
ferunt.  Mortificatio  autem  Christi,  remissio  pecca- 
torum,  abolitio  criminum,  erroris  oblivio,  assum- 
ptio  gratiarum  est.  Quid  autem  de  bono  mortis 
plenius  possumusdicere,  quamquod  morsest  quas 
mundum  redemit ? 

CAPUT  V. 
HoHaiur  ad  contemplum  mortis  ejusdemque  usiun, 

id  est,  mortificatiimem,  in  hacre  vita  imitaiulum. 

Deiii   (luonadmodnm    anima  ad  simililndinem  Dei 

exalletur,   a  quo  pingalur  et   cuslodialur,  apcril. 

Tum  de  Iiorto  mentis,  ac  jruclibus,   quihus  pasca- 

tur  Verbum,  disputal. 

16.  Sed  de  communi  omnium  morte  dicamus. 
Quid  eam  timeamus,  quae  anim;o  nocere  non  so- 
leat?  Scriptum  est  enim  :  Nolite  timere  cos  qui 
occidunt  corpus,  animam  autem  non  posstint  occi- 
dere  [Malth.  x,  28).  Per  mortfim  autem  istam 
anima  liberatur,  dum  a  corporis  contubernio  so- 
cernitur,  et  involucris  perturbationis  exuilur. 
Unde  et  nos  dum  in  corpore  sumus,  usum  mortis 
imilantcs  ablevemus  animam  nostram  ex  istius 
carnis  cubili,  et  tanquam  de  isto  exsurgamus 
sepulcro.  Abducamus  nos  a  corporis  nexu,  rclin- 
quamus  omnia  quKCunque  terrena  sunt,  ut  cum 
venerit  adversarius,  nihil  in  nobis  inveniat  suum. 
Contendamus  ad  illud  Kternum,  ad  illud  divinum 
evolemus  pennis  dilectionis,  et  remigio  oharitatis. 
Surgamus  hinc,  hoc  est,  de  sfficularibus  atque 
mundanis.  Dixit  eniin  Dominus :  Surgite,  eainus 
hinc  [Joan.  xiv,  21),  prfficipiens  ut  unusquisque 
surgat  de  terrenis,  erigatanimam  humi  jacontem, 
ad  superna  atlollat,  excitet  aquilam  suam,  etillam 
aquilam  de  qua  dictum  est :  Henovahitiir  sicul 
uquitx  juventus  iua  (P.vil.  cii,  5).  Ad  animam  hoc 
dictum  est.  Anima  ergo  397  nostra  sicut  aquila 
allapotat,  supra  nubes  volet,  renovatis  splendescat 
exuviis,  cffilo  volatus  inferat,  ubi  laqueos  incidere 
non  possit.  Avis  enim  qua;  descendit  ex  alto,  vel 
qua3  in  altum  se  extollere  non  potest,  frequenter 
aut  laqueis  capitur,  aut  visco  fallitur,  aut  quibus- 
cunque  irretitur  insidiis.  Sic  quoque  et  anima 
nostra  caveat  ad  ha;c  mundana  descendere.  La- 
queus  est  in  auro,  viscus  in  argento,  nesus  in  pra^- 
dio,  blavus  est  in  amore.  Dum  aurum  petimus, 
strangulamur  :  dum  argenlum  quffirimus,  in  visco 

(11)  Edit.  omnes,  dum  tenlat.  Mss.  e  conlrario, 
dum  tenlatur.  Intelligi  autem  hio  potest  mulieris 
dccus  vel  formam  tentari,  cum  quis  su»  virtr.ti 
nimium  arrogans  ad  illam  incaulius  ac  frequentius 
accedere  non  reibrmidat. 

(12)  Plfrique  mss.,  qux  velut  vermes  quidam  ani- 
mam,  ctc. 

(13)  Omnes   edii.    qu;c    prxtendilur   in   caslris. 


mur.  Quid  inane  qua^rimus  lucrum  pretiosae  ani- 
mffi  detrimento  ?Exiguus  tibi  est  totusmunduspro- 
unius  animto  dispendio.  Quid  enim  prodest  homini 
si  hunc  mundum  lucretur,  animse  vero  sure  detri- 
mentum  patiatur?  aut  quam  commutationem  da- 
bis  pro  anima  tua?  Non  auro  redimitur,  non 
argcnto,  imo  auro  amittitur.  Quin  etiam  mulieris 
decus,  dum  tentatur  (11),  astringit.  Clavus  est 
libido,  clavus  tristitia,  clavus  iracundia,  clavi  sunt 
omnes  passiones,  quae  velut  veru  quodam  ani- 
mam  (12)  nostram  penetrant,  et  infigunt  corpori, 
visceribusque  ejus  annectunt. 

17.  Fugiamus  ergo  haec  mala,  et  exaltemus  ani- 
mam  nostram  ad  illam  imaginem  Dei  et  similitu- 

■^  nem.  Fuga  malorum  similitudo  Dei  est,  et  virtu- 
tibus  imago  Dei  acquiritur.  Ideo  qui  nos  pinxit 
quasi  auctor,  pinxit  virtutum  coloribus  :  Ecce  ego, 
inquit  ad  Jerusalem,  pin.vi  muros  ttios  (Isa.  xlix, 
16).  Non  detergamus  penicillo  negligentia;  depicta 
animae  nostra3  firmamenta  muralia.  Ideo  dixit : 
Muros  pinxi,  quibus  hostem  possimus  avertere. 

18.  Habet  anima  muros  suos,  de  quibus  eminet, 
et  de  quibus  ait :  Ego  civitas  munita,  ego  civitas 
obsessa  {Isa.  xxvii,  3).  His  munitur  muris,  his 
obsjssa  defenditur.  Et  vere  murus  anima,  quK 
prcetendit  in  castris  (13).  Unde  et  ipsa  ait  in  Can- 
tiois:  Ego  murus,  ubcra  mea,  ut  turres  (Cant.  viir, 
10).  Bonus  murus  quem  pinxit  Dominus,  sicut  ipse 
ait :  In  manibus  meis  pinxi  muros  tuos,  et  in  con- 
speetu  meo  es  scmpcr  [Isa.  xlix,  16).    Bona   anima 

C  qua;  habet  speculatorem  Deum,  et  in  manibusejus 
est,  sicut  anima  prophetica,  qua;  in  manibus  Do- 
mini  commendatur  ut  spiritus  (Psal.  xxx,  6),  et 
qua3  in  conspectu  Dei  est :  Oculi  enim  Domini  super 
justos  (Psal.  xxxiii,  16),  sicut  et  ipse  ait :  Ego  eram 
in  oculis  ejus  tanquam  inveniens  pacem  (Cant.  viii, 
18).  Bonas  turres  habet  qus  habet  et  de  intelligi- 
bilibus  verbum,  et  de  moralibus  disciplinam. 
Idcoque  h;Ec  anima  habens  gratiam  suorum  ube- 
rum  ingreditur  in  hortos,  et  inveniens  illic  Spon- 
sum  sedentem  et  disputantem  cum  amicis,  ait: 
Qui  sedes  in  hortis,  vocem  tuam  insinua  mihi  (Ibid. 
13).  Mihi,  inquit,  non  amicis.  Fuge  fraler  meus 
(Ibid.  1-4).  Hortatur  ut  fugiat  Sponsus,  quia  jam 
sequi  potest  etiam    ipsa  terrena  fugientem.    Dicit 

j)  autem  ut  similis  sit  damulse,  quae  evaditderetibus. 
Vult  398  enim  et  ipsa  fugere  et  evolare  supra 
mundum. 

19.  Hinc  hortum  illum  sibi  Plato  composuit, 
quem  Jovis  bortum  alibi,  alibi  hortum  mentis  (14 
appellavit.  Jovem  enim  et  deum  et  mentem  totius 

Omnes  mss.,  qux  praclendit  iii  cnstris.  Bene,  si 
mente  suppleas,  labernacutum,  vel,  conopeum,  id 
est,  qu;edegit  in  castris. 

(14)  Codex  Albin.  alter /ior/«m  Martis...  et  Deum 
et  Marlem,  Melius  Remig.,  hortum  maitis...  Jovem 
eteniin  deum,  ct  mentem  hortum  mentisdi.i'it.  Opiime 
reliqui,  ac  edit.  ut  in  textu. 


577 


LIBER  DE  BONO  IVIORTIS. 


578 


mundi  dixit.  In  hunc  introisse  artlfnam,  quamVene-  A  vel'it  melle  curantur  quffidam  vulnera  delictorum. 


rem  nuncupat,  ut  se  aliundantia  et  diviliis  hujus 
horti  repleret,  in  quo  repletus  potu  jaceret  porus, 
qui  nectar  (1.5)  effunderet.  Hoc  igitur  ex  libro 
Canticorum  composuit,  eo  quod  anima  Deo  adhae- 
rens  in  hortum  mentis  ingressa  sit,  in  quo  essct 
abundantia  diversarura  virtutum,  floresque  sermo- 
num.  Quis  autem  igiiorat  quod  ex  paradiso  illo, 
quem  legimus  in  Genesi  habentem  lignum  vitcE,  et 
lignum  scientiffi  boni  et  mali  {Gen.  ii,  9),  et  ligna 
-citera,  abundantiam  virtutum  putaverit  transfe- 
rendam,etin  horto  mcntis  esse  plantandam?  quem 
in  Canticis  canlicorum  Salomon  hortum  aniinaj 
significavit,  vel  ipsam  animam.  Sio  cniiii  scriptum 
cst :  Hortus  clausu!!,  soror  mea   sponsa,   liortus  clau- 


Scrnionum  autem  cibos  esse  docet  et  alibi  Salo- 
mon  dicens  :  Favi  mellis  sermones  boni  (Prov.  xvi, 
24).  In  illo  ergo  horto  sermones  boni  sunt,  alius 
qui  3ulpam  coerceat,  alius  qui  iniquitatem  corri- 
piat,  alius  qui  mori  faciat  399  insolentiam,  et 
vclut  sepeliat  cam,  quando  correptus  aliquis  crro- 
ribus  suis  renuntiat.  Est  etiam  sermo  fortior  qui 
confirmat  cor  hominis  validioribus  Scripturje  coe- 
lcstis  alimentis.  Est  eliam  scrmo  suasorius,  dulcis 
ut  melj  et  tamen  peccatoris  conscientiam  in  ipsa 
suavitate  rompungens.  Est  etiam  ferventioris  spi- 
ritus  sermo,  qui  incbriat  sicut  vinum,  et  cor  ho- 
minis  lajtificat.  Est  ctiain  lactcus  scrmo,  purus  et 
candidus.IIos  cibos  dulcium  utiliumquesermonum 
sus,   fons  signatus     transmissiones    tuse    paradi.sus  ^»  epulandos  Sponsus  pro.\imis  suis  dicit :  Edite,  pro- 


[Cant  IV,  \2  el  \'i).  Et  infra  ait  anima :  Rrijrje 
aquilo,  ct  veni,  austcr,  pcrfla  hortum  mcum,  ct  de- 
fluant  unguenta  mea  [Ibid.  16).  Dcscendat  fralcr 
meus  in  hortum  suum  (Cant  v,  1).  Qiianto  hoc 
pulchrius  quod  anima  ornata  virtutum  florlbus 
hortus  sit,  vel  in  se  paradisum  habeat  germinan- 
tem  !  In  quem  hortum  invitat  Verbum  Dei  descen- 
dere,  ut  anima  illa  Verbi  imbre  coelesti,  et  ejiis 
copiis  irrigata  fructificet.Verbum  autom  Dei  pasci- 
tur  anim.ie  virtutibus  quoties  obcdientcm  sibi  et 
opimam  invenerit,  et  carpit  fructus  ejus,  atquc  his 
delectatur.  Cum  autem  descenderit  in  eam  Dei 
Verbum,  defluunt  ex  ea  salubrium  unguenta  vcr- 
borum,  deversarum  flagrantlonge  latequc  redolen- 
tia  gratiarum  spiramina 


ximi  mci,  et  bibite  et  inebriamini,  fratres  mei  (Cant. 
v,  1).  Proximi  autem  sunt  qui  eum  sequunlur,  et 
nupliis  ejus  intersunt.  Quo  cibo  ct  potu  replcta 
anima  (bibit  enim  unusquisque  aquam  de  suis  va- 
sis,  et  dc  puteorum  suorum  fontibus)  atque  ine- 
briata,  skcuIo  dormiebal,  vigilabat  Deo.  Et  ideo, 
sicut  posteriora  docent,  aperiri  .sibi  Deus  Verbum 
cjiis  januam  poslulabat,  ut  eam  suo  repleret  in- 
gressii. 

21.  Ilinc  ergo  epulatores  illi  Platonici,  hinc  ne- 
ctar  illud  ex  viuo  ct  iiiclie  prophetico,  hinc  somuus 
ille  translatus  est,  hinc  vita  illa  perpetua,  quam 
deos  suos  dixit  epulari,  quia  Christus  vita  est. 
Ideoque  talium  serraoiium  seminibus  animm  cjus 
repletus  est  venter,  atquc  ipsaexivit  in  Verbo.Quai 


20.  Unde  nit  Sponsus(Sponsus  autem  animae  Dei  C  autem  exit  anima  a    servitio    isto,    et   elevat  se  a 
Verbum  est,  cui  anima  legitimo  quodam  connubii      corpore,  Verbum  sequitur. 


foedere  copulatur) :  Ingressus  siim  in  hortum  meum, 
soror  mea  sponsa  vindcmiavi  myrrham  meam  cuyn 
unguentis  meis  manducuvi  panem  meum  cum  mclle 
meo,  bilii  vinum  mcum  cum  lacte  meo.  Edite,  pro.ri- 
mi  mei,  et  hilntc  el  inebriamini  fratres  mei.  Ego 
dormio,  et  cormeum  vigilat  {Cant  y ,  \.  2).  Cogno- 
scamus  quos  fructus  et  cibos  epuletur  Deus,  qui- 
busve  delectetur.  Delectatur  co,  si  quis  mortilicet 
pcccatum  suum,  oblitteret  culpam  suam,  sepcliat 
atque  abolcfaciat  iniquitates  suas.  Myrrha  enim  cst 
sepultura  mortuorum.  Mortuaautem  pcccala  sunt, 
quaj  vita;  suavitatcm  habere  non  possunt.  Perfun- 
duntur  autem  divini  sermonis  unguentis,  et  for- 


CAPUT  VI. 
liic  omnia   laqucis  prinripaluum  aeriorum  el  pote- 
statum  mundi  plcna  csse.   Quomodo  ii  declinandi, 
(jUddvc  itcr  ad  illud  insistcndum  ? 

22.  Sed  sunt  principatus  aerii,  et  potestates 
mundi,  qui  nos  velut  de  rnuro  dcjicoreanimae(16), 
vel  impcdire  recte  gradientes,  vel  ad  alliora  ten- 
dentcs  quKrunt  dcpor,ere,.el  ad  terrem  rcvocarc. 
Scd  nos  rnuUo  magis  ad  subliniia  mentem  eriga- 
mus,  Verbum  scquentcs  Dci.  lUi  principatus  soe- 
cularia  offundunt.quibua  tuam  montem  incurvcnl: 
tunc  magis  ad  Christum,  anima,  dirige  gressus 
tuos.  Injiciunt  cupiditatem   auri,  argenti,  vicina; 


tiorc  cibo  verbi  vclul  panc,   et  suaviore  scrmonis  n  possessionis,  ut  acquirenda;  cjus  gratia   excuses  te 


MS)  Mira  hic  in  niss.  atque  in  edit.  varietas. 
Alilii  cnim  legas,  ;)o/i(5  qui  ncctar;  alibi,  potu  qui 
ncctar :  !i]\h\.pnrum  qui  ner.tar,  alibi  proprius  ad 
scnsum,  cuilus  purum  qui  iicctar.  Sed  omnlbus  an- 
teponcndi  Vat.  et  Valc.  in  quibus.  1'orus  quincctar, 
ctc.  Mcmorat  cnim  sanctus  vir  ea  qu;c  inSymposio 
Plato  scribit,  nempc  in  convivio  proptcr  natam 
Vencrcm  celcbrato  Porum  abundanti.e  dourii,  ut 
ricclaris  crapulam  cxhalaret,  in  hnrtum  Jovis  in- 
gressum  obdormissc,  ad  cujus  latus  curn  Peuia 
paupertatis  dca  sesc  admovisset,  gravidam  faclam 
Aniorcm  pcperissc.  Vcrum  cum  non  1'cninm,  ut 
Uom.  cdit.  rcposuit,  scd  Vcncrcm,  ul  alia'  oinncs, 
et  cuncti  mss.  habent,in  hortum  introivissc  dicat, 


videlur  hancce  fabulam  cx  mcmoria  tantum  cnar- 
rarc,  nec  non  pori  nominc  intcllexissc  non  dcum 
aliquem,  at  potius  alvcrim  sivc  canalem,  unde  ne- 
ctaris  rivus  dimanabat;  r.aoa-  cnim  pro  alvco  sive 
canali  apud  probatos  auctoi-cs  invcriitur. 

(16)  Mss.  aliquot,  vcl  dc  muro  dcjiccrc  aninuT. 
V]ov.,  dc  mnntc  dcjiccre  in  ima.  Mcli' s  reliqui,  ct 
edit.  Naiuquo  alludil  riim  nd  ea  supcrioris  cap.. 
Vcrc  niurus  wnnia,  turn  ad  prov.,  Fuira  vcl  l'ur- 
cillis  de  niuro  dcjiccrc.  (^iuod  pr-ovcrliiuni  apiid  ('ir;c- 
cos  Latinosquc  pcrvagatuni  c.x  mnrc  projuigiiiilo- 
riim  urbis  obscss;i'  nrtum  duxit.  lli  siquidoin  cos 
cx  hostibus  (lui  muros  consccndcro  niolicbantur, 
solebant  furcis  dejiccro  atque  exturbare. 


579 


S.  AMBROSIl 


a  oOBna  illius  qui  ad  nuptias  Verbi  te  invilavit;  tu  A  Avarus  autem  dicit :  Anima, 


580 

habes   multa    bona  in 


cave  ne  excuses,  sed  vesteni  te  indue  nuptialem, 
et  utere  convivio  divitis,  ne  dives  qui  te  invitave- 
rat,  cum  excusaveris  te,  dum  es  sfecularibus  occu- 
patus.alios  invitet,et  tu  excludaris.  Injiciunt  etiam 
honoris  appetentiam  potestates  mundi,  ut  te  extol- 
las  sicut  Adam,  et  dura  vis  ada^quare  Deum  simi- 
litudine  potestatis,  divina  prscepta  despicias,  et 
quae  habebas,  incipiat  amittere.  Qui  enim  non  ha- 
bet,et  quod  habet  auferetur  ab  eo. 

23.  Quoties'  in  oratione  nobis,  qua  maxime  Deo 
appropinquamus,  offunduntur  ea  quas  plena  sunt 
opprobii  alicujus  aut  sceleris,  quo  nos  a  studio 
precalionis  avertant !  Quotiesinimicus  cordinostro 
conatur  inserere,  quo  nos  reflectat  a  sanctitatis 
proposito  et  piis  votis  !  Quoties  corpereos  inflam- B 
mat  ardores  !  Quoties  occursare  400  facit  oculos 
meretricios,  quibus  castum  justi  tentet  alTectum, 
ut  improviso  amoris  spiculo  feriat  imparatum. 
Quoties  inserit  animo  tuo  verbum  iniquum,  et  co- 
gitatione»  cordis  absconditas  !  De  quo  tibi  dicit  lex : 
Atlende  tibi,  ne  j\at  verbum  absconditum  in  corde 
iuo  iniijuum  (Deut.  XV,  9),  et  dioat  tibi  Dominus  : 
Quid  cogitas  mala  in  corde  luo  ?  Neve  cum  abun- 
daveris  auro  et  argento,  et  opimis  agrorum  fructi- 
bus,  vel  honoribus  dicas :  Virtus  mea  dodit  mihi 
hffic  ;  et  oblivisearis  Dominum  Deum  tuum.iWt'»/, 
VIII,  17). 

24.  His  ergo  anima  qu»  oupit  evolare.deponitur. 
Sed  tu  obluclare  quasi  lionus  miles  Christi  Je*u, 
et  inferiora  dcspiciens,  terrena  obliviscens,  ad  ccc-  C 
lestia  et  «>terna  contende.  AttoIIe  animam  tuam, 
ne  eam  illiciat  esca  laqueorum.  Voluptates  ssculi, 
escee  quaedam  sunt,  et  quod  pejus  est,  esca;  malo- 
rum  escae  tentationum'.  Dum  voluptatem  queeris, 
laqueos  incurris.  Oculus  enim  meretricis  (17),  la- 
queus.  Laqueus  est  etiam  serino  meretricis,  qui 
obducat  ad  tempus  fauces  tuas,  et  postea  exaspe- 
rat  eas  amaritudine  conscientiee  peccatricis.  La- 
queus  esl  aliena  possessio  plena  amcenitatis.  Omne 
iter  istus  vit»  plenum  laqueorum  est.  Unde  justus 
dicit  :  In  via  hac  qua  ambulaham,  abscondcrunt  la- 
quos  viilii  !Psal.  cxi.i.  4)  .  In  ria,  inquit,  hac  abs- 
conderunt ;  ideo  tu  illam  viam  ambula  quee  dicit  : 
Ego  stim  via  el  veritas,  et  vita,  {Joan  siv,  6),  ut 
dicas  :  Atiimam  meam  cimvertit,  dedu-xit  me-super 
semitas  jiislitiiK  propter  nomen  suum.   {Psal  xxii,  3). 

25.Moriatur  igitur  nobis  hoc  sasculum.moria- 
tur  nobis  carnis  istius  sapientia,  quo;  inimica  est 
Deo.  Subjiciamus  animam  nostram  soli  Christo, 
ut  dicat  unusquisque  :  lyoune  Deo  subjeeta  est  anima 
mea^  Psal.  lxt,  2)  .''Non  saeculo  subdita,non  mundo, 
inquit,  subdita.  Non  potest  hoc  pecuniosus,  non 
potest  avarus  dicere  :  sed  dicit  justus  etcontinens. 


annos  niultos  posila  requiesce,  manduca,  bibe,  epu- 
lare  (Luc  xii,  19),  quia  avari  anima  subdita  est 
luxuriae  corporali  :  justi  autem  anima  utitur  cor- 
pore  ut  instrumento  aut  organo,  quae  velut  pra- 
clara  artifex  quo  vult  obsequium  corporis  ducit, 
et  effingit  de  eo  speciem  quam  elegit,  et  eas  quas 
voluerit,  facit  in  eo  resonare  virtutes,  pangens 
nunc  modulos  castitatis,nunc  modulos  temperan- 
ti;p,  sobrietatis  carmen,  integritatis  dulcedinem, 
virginilatis  suavitatem,  gravitatem  viduitatiB.  In« 
terdum  tamen  modulator  compatitur  organo  suo. 
Et  ideo  honesta  modularo,  ut  sit  honesta  compas- 
?io.  Nam  et  ille  qui  videt,  vivendo  plerumque,  et 
audiens  audiendo  afficitur.  Et  ideo  dicit  Scriptura: 
Oculi  tui  rccta  videant  [Prov.  iv,  25) ;  el  infra  :  ISe 
multus  fueris  ad  alienam.  Noli  intendere  in  oculos 
juvenculcV.  A'o/i  intendcre  in  verba  meretricis  {Prov. 

V,  20). 
401  CAPUT  VII. 

Laqueos  quoque  nobis  circutnfusos  esse  in  corpore: 
hocregi  oporterc  ab  anima,  qux  tamen  ipsis  non- 
numquam  conipatitur.  Prxterea  tot  molestiis  vi- 
tam  abundure  ut  odio  habeatur,  et  mors  solis 
impiis  amara  sit,  quibus  tamen  vita  debeat  esse 
amarior.  Mortem  iijilur  malum  non  esse. 

26.  Et  quid  de  esiraneis  laqueis  loquor.'  Nostri 
nobis  laquei  sunt  cavendi.  In  ipso  hoc  corpore  no- 
stro  laquei  circumfusi  nobis  sunt,  quos  debemus 
vitare.  Non  credamus  nos  huic  corpori,  non  mi- 
sceamus  cum  eo  animam  nostram.  Cum  amico,  in- 
quit,  misce  animum    tuum,    non  cum  inimico  {Eecll 

VI,  <).  Inimicum  tibi  est  corpus  tuum  quod  repu- 
gnat  menti  tua,  cujus  opera  inimicitia;,  dissensio- 
nes,  lites  perturbationesque  sunt.NoIi  cum  eo  mi- 
soere  animam  tuam,  ne  utrumque  confundas.  Nam 
si  miscetur,  ergo  melior  fit  caro  quae  inferior  est, 
qufim  anima  qus  superior  ;  quia  anima,  vita  cor- 
pori  tradit,  caro  autem  mortem  anims  transfundit. 
Confunditur  ergo  utriusque  operatio,  confunditur 
prope  ipsa  utriusque  substantia.  Igitur  suscipitia 
se  animainsensibilitatem  defuncti  corporis,  et  cor- 
pus  omnibus  animae  virtutibus  fungitur..\c  ne  forte 
quia  infunditur  anima  corpori,  etiam  confundi  pu- 
tetur,  exemplum  nobis  sit  hujus  luminis  gratia. 
Siquidem  et  lumen  terreno  loco  infunditur,  nec  ta- 
men  confunditur.  Non   sit  ergo  confusa  opferatio, 

p,  quorum  dispar  substantia  ett :  sed  sit  anima  in 
corpore,  ut  vivificet  corpus,  hnc  gubernet,  illumi- 
net. 

27.  Negare  tamen  non  possumus  quod  compa- 
tiatur  corpori  suo  ;  nara  et  contristatur.  Siquidem 
Jesus  ait :  Tristis  est  anima  7nea  usque  ad  tnortem 
{Matth.  XXVI,  38),  affectum  hominis  in  se  espri- 
raens.  Et  alibi  :  .^nima  mea  turhata  est  valde  \Joan. 
XII,  27).  Siquidem  ct  modulatur  modulis  suis,   aut 


I 
I 


(17)  Plrrisque  mss.,  Laqueus enini  meretricis.  Alii, 
ao  edit.  omnes.  Oculus  enim  merclricis.  Quin  etiam 
lib.  I.  De  Cnin  et  .ibel,  cap.  4,  et  ubieumque  h*c 
sententia  citatur,  iiadem  verbisexhibetur ;  videtur- 


que  Ambrosius  indicare  haec  ipsa  e  sacris  litteria 
petita  esse.  Attamen  eanusquam  in  iilis  reperire 
est,  sed  eorum  sensus  ad  quosdam  versus  Prover- 
biorum  vel  Ecclesiastici  referri  potest, 


.S8i 


LIBER  DE  BONO  MOBTIS. 


583 


tibia,  autcithara,  aut  organi,  voce,  gestu,  affectu-  A.  sublimis  est  sententia  Apostoli  dicentis,  quod  non 


que  compatitur,  in  tristibus  sonis  trislior,  in  laetis 
lc-etior,  in  acutioribus  excitatior,  iii  ipsismitioribus 
mitior  atque  mansuetior  ;  ut  sonos  cantuum  ipse 
commendct,  et  quodammodo  moduletur  afTectus. 
Anima  quoque  in  hoc  corpore  tanquam  in  fidibus 
musicis,  quae  sobria  est  tamen  summis,  ut  ita  di- 
cam,  digitis  velut  nervorum  sonos,  ita  pulsat  car- 
nis  istius  passiones,  ut  consonum  reddat  morum 
atque  virtutum  consentientemque  concentum,  ut 
in  omnibus  cogitationibus  suis,  in  omnibus  operi- 
bus  id  custodiat,  ut  omnia  consilia  et  facta  sibi  con- 
cinant.  Anima  est  ergo  qua  utitur,  corpus  quod 
usui  est  (18) ;  ac  per  hoc  aliud  quod  in  imperio, 
aliud  quod  in  ministerio  :  aliud  quod  sumus,  aliud 


soluiii  ii  qui  flagitiosa  agunt,  sed  etiam  qui  ea  ap- 
probant,  digni  morte  sunt  [liom.  i,  .S2) :  sed  et  illos 
qui  talia  condemnant  in  aliis  qualia  ipsiagunt,  in- 
cxcusabiles  habcri,  ut  et  sua  damnatos  sententia 
{Hom.  II,  1).  Cum  enimalios  condemnant,  se  ipsos 
condemnant.  Nec  sibi  eos  blandiri  oportere,  quia 
pcenarum  ad  tempus  immunos  videntur,  et  exsor- 
tes  reatus,  cum  graviores  pu;nas  infraseluant  (20), 
et  sibi  rei  sint,  qui  ajiis  non  vidcnfur,  atque  in  se 
intorqueant  graviorem  conscientia;  sententiam, 
cum  de  aliorum  peccatis  judicant.Sed  noli,  inquit, 
{Ibid.  4),  0  homo,  divinae  bonitatis  et  patientiaj 
thesauros  contemnere  ;   bonilas   enim  Dei  ad  poe- 


nifentiam  te  provocaf,  ad  correctionem  invitat : 
quod  nostrum  est.  Si  quis  anim;E  pulchritudinem  „  duritia  autem  tua,  qua  iu  crroris  pcrtinacia  per- 
diligit,  nosdiligit :  si  quis  corporis  decorem  diligit,       severas.futuri  judicii  auget  scveritafem,  ut  dignam 

retribufionem  tuorum  accipias  delictorum. 
30.   Non   igitur  mors  malum.  Nam  neque  apud 


non  ipsum  hominem,  sed  carnis  diligit  pulchritu 
dinem,  qua;  tamen  cito  marcescit  et  defluit. 

28.  Unde  illi  infende,  de  quo  dicit  Prophefa  : 
Qui  non  accepit  in  vanum  animam  siiam  {Psal. 
XXIII,  4).  In  vanum  accepit  animam  suam  (ut  jam 
de  hujus  vitoe  dicamus  molestiis)  qui  saecularia 
struit,  aedificat  40?  corporalia.  Quotidie  ad  eden- 
dum  etbibendum  surgimus,  et  nullus  expletur,  ut 
non  post  momenfum  esuriaf  ac  sitiaf.  Quotidielu- 
crum  quffirimus,  ef  nullus  cupidifati  modus  poni- 
tur.  Non  saliahitur,  inquit,  oculus  visu,  nec  auris 
auditu  {Eccle.  i,  8).  Qui  diligit  argentum,  non  salia- 
tur  argento.  Nullus  finis  laboris,  et  nullus  est  fru- 
ctus  abundantia;.  Cupimus  quotidie  scire  nova;  et 
quid  est  ipsa  scienfia,  nisi  quotidiani  doloris  abje-  C 
ciio']  Omnia  qux  sunt  jam  fucrunt,  ct  nihil  suh  solc 
est  novum,  sed  omnia  vanitus.  Totam  vjtam  odio 
habui  [Eccle.  i,  ",  )0;  ii,  \1),  dixit  Ecclesiastes. 
Qui  vitam  odio  habuit,  mortem  utique  praidicavit. 
Denique  mortuos  laudavit  magis  quam  viventes ; 
et  illum  judicavif  beatum,  qui  in  hanc  vitam  non 
veni*,  nec  inanem  hunc  suscepit  laborem  (Eccle. 
IV,  2).  Circuivit,  inquit,  cor  meum  ut  scirem  impii 
Ixtiliam  (19),  et  considerarem,  et  qusererem  sapien- 
tiam,  el  numerum,  et  ut  scirem  per  imperium  Ixti- 
tiam,  et  molestiam,  et  jactationem,  ct  inveni  er/o  eam 
amariorcm,  quam  mortcm  {Eccle.  vii,  26,  27) :  non 
quia  amarasit  mors,  scd  quia  impio  ainara  ;  ct  ta- 
men  amarior  vifa,  quam    mors.   Gravius  est  enim 


viventes  mors  est,  nequc  apud  defunctos  :  apud 
aliosenimnon  est,  quiaadhuc  vivunt,  alii  transie- 
riinf.  Itaque  neque  apud  eos  amara  est  [21),  qui 
eam  adhuc  nesciunt,  hoc  ipso  quia  nesciunt ;  no- 
que  apud  eos  qui  jam  et  secundum  corpus  nihil 
sentiunt,  etaecundum  animam  liberali  sunt. 

403  CAPUT  VI 11. 
AV/n7  tcrroris  hahcrc  ip.tam  mortcm.,  sed  opionem 
de  morte  terrori  es.se  ;  (/h/j?  quidem  opinio  ad  vi- 
tani  rcfcrcnda  est.  Duas  causas  cssc  cur  mors  lia- 
beatur  terribilis,  quibus  rcfutatis,  mors  vartis  le- 
slirnoniis,  scd  prxsertim  D.  Job  auctoritate  pnv- 
dicalur. 

SI.Quod  si  ferribilis  apud  vivenfes  a;stiinatur, 
non  mors  ipsa  terribilis  est,  sed  opinio  de  mortc, 
quam  unusquisque  pro  suo  interprctatur  aflectu, 
aut  pro  sua  conscientia  perhorrcscit.  Sua;  igitur 
unusquisque  conscientiae  vulnus  accusot,  non  mor- 
tis  accrbifatem.  Deniquc  justis  mors  quiefis  est 
porfus,  nocenfibus  naufragium  putafur.  Ccrfc  iia 
qiiibus  gravis  est  timor  mortis,  nou  est  grave  mori, 
sed  grave  est  vivere  sub  mefu  inorfis.  Non  ergo 
mors  gravis,  scd  mefus  morfis.  Metus  aufem  opi- 
nionis  est  :  opinio  vero  nostraj  infirmilalis,  con- 
traria  veritafi.  Nam  per  verifatcm  virfus,  per  opi- 
nioncm  inlirmifas.  Opinio  aufcm  non  morfis  uti- 
que,  scd  vifa^  est.  Krgo  illud  gravc  vifa'  magis  in- 
venifur  esse.  Liquef  igitur  quia  morfis  metus  non 


ad  peccatum   vivere,  quam  in  peccato  mori;  quia  n  ad  mortem  referendus  esf,  sedadvitam.  Non  enim 


impius  quandiu  vivit,  peccatum  augel :  si  moria 
tur,  peccarc  dcsinit. 

29.  Plerique  criniinum  suorum  absolutionc  I.u- 
tantur.  Si  emendafuri  sunt,  recfe  :  si  pcrseverafuri 
.in  eis,  stulfc  ;  quia  longe  illis  plus  damnatio  pro- 
fuisset,ne  incrementa  faccrent  peccatorum.  De  quo 

(18)  Codex  Alb.  alter.,  Qwas  utitiir  corpore  in  eo 
quod  xtsuiest. 

(19)  Ita  omnes  mss.  atque  edit.  excepta  Rom. 
ubi  legilur,  ut  considcrarcm,  ct  qmvrcrcm  sapicn- 
tiam,  ct  numcrum,  et  scircm  impii  Lrtitiam.  Quod 
quidem  pro[)ius  accedit  ad  LXX,  a  qiiibus  lamen 
cum  aliis,  et  rass,  discrepat  in  vocc,  Ixtitiam ;  sio 


habemus  quod  in  morte  metuamus,  si  nihil  quod 
fimcndum  sit  vita  nostra  commisit.  Ktcnim  pru- 
denfibus  delictorum  supplicia  tcrrori  sunt  :  delicfa 
aiifcm  non  iiiortuorum  acfus  sunt,  scil  vivciitium. 
Mta  igifur  ad  nos  refertur,  cujus  aelus  in  iiostra 
potestale  est.'  mors  aulem  nihil  ad  nos  :  est  cnim 

enim     illi,  xal  ■coij  Yvuvat  iaEfioOc  i^poauvr.v,   SCd  fortc 

lccfum  esf  ab  Ambrosio  tJfooTuvT,v.  Dc  ca^teris 
hujiis  loci  liilfercntiis  adi  Nobiliiim. 

(20)  Nonnulli  mss.,  cum   gravior  eos  pu-na  inlra 
se  laniet. 

(21)  Omnes  cdit.,  upud   cos  mala   esl ;    omnes 
ma...  amura  est. 


S83 


S.  AMBROPIl 


384 


separatio  anim.-B  et  corporis  :   anima  absolvitur,  A  cut  scriptum  est :  t'90  do)'mivi,  et   reguievi,  et  sur- 


corpus  resoWitnr.  Quc-c  ahsolvitur,  gaudet  :  quod 
resolvitur  in  terram  suam,  nihil  scntit  :  quod  ni- 
hil  sentit,  nihil  ad  nos  (22). 

32.  Tamen  si  mors  malum,  quomodo  juvenes 
non  timent  fieri  senes,  nec  finitimam  morti  veren- 
tur  aetatem  ;  patientiusque  deficit  qui  praasumpta 
morte  deficit,  quam  qui  inopinata.  His  quoque  qui 
mortem  malum  putant,  aptum  responsum  arbi- 
tror,  quia  per  vitam  ad  mortem  est  transitus  :  per 
mortem  autem  ad  vitam  reditus.  Neque  enim  nisi 
qui  morhii  fuerint,  possunt  resurgere.  Insipientes 
aulem  mortem  quasi  suminum  malorum  reformi- 
daut :  sapientcs  quasi  rcquiem  post  labores,  et  li- 
nem  malorum  expetunt. 

33.  Duabus  autem  ex  causis  mortem  insipientos  „ 
verentur.  t!na,  quod  eam  ioteritum  appellant:  in- 
teritus  autem  hominis  esse  non  potest,  cum  anima 
superstes  corpori  sit,  salvo  eo  quod  ipsum  corpus 
maneat  resurrectio.  Altera  autem  causa,  quod  poe- 
nas  reformident,  poetarum  vidclicet  fabulis  territi, 
latratus  Cerberi,et  Cocyti  fluministristem  voragi- 
nem,  Charontem  tristiorem  (23),  Furiarum  agmina, 
aut  pra?rupta  tartara,  in  quibus  Hydra  Sffivior  se- 
dtm  habcat  ;  Tityi  quoque  visccra  rcparandis  fe- 
cunda  suppliciis,  qua;  vullur  immanis  sine  ullo 
fine  depascitur ;  Ixionii  quoque  orbis  perpetuam 
suli  pocnoe  atrocitate  vertiginem,  tum  saxi  desupiir 
imrainentis  super  capita  accubantium  inter  epulas 
impendentem  ruinam.  404  Ha3C  plena  sunt  fabu- 
Iarum,nec  tamcn  nogaverim  poenas  esse  post  mor- 
tem.  Sed  quid  ad  mortem  id  quod  post  mortem  C 
est?  Si  autem  quae  post  mortem  sunt,  referantur 
ad  mortem,  eadem  etiam  quae  post  vitam  sunt,  re- 
feranturad  vitam.  NuIIa  ergo  erunt  supplicia  qus 
referantur  ad  raortem.  Mnrs  enira,  ut  supra  dixi- 
mus  (cap.  4),  absolutio  est  et  scparatio  anima:  et 
corporis  :  non  est  autem  mala  solutio  ;  quia  dis- 
solvi  €t  esse  cum  Christo  multo  melius  {Philipp. 

I,  23).  Non  igitur  mala  mors.  Dcnique  mors  pec- 
catorum  pessima.  Non  utique  mors  pessima  gene- 
raliter  :  sed  pcssiraa  specialiter  peccatorum  (Psal. 
xxxiii,  22".  Deuique  pretiosa  justorum  (Paal.  cxv, 
15).  Unde  liquet  acerbitatem  non  mortisesse,  sed 
culpse. 

34.  Pulchrae  autem  Gra?ci  a  fine  raortem  appella- 


re.vi ;  quoniam  Dominus  susccpil  me  [Psal.  iii,  0). 
Uulcis  igitur  quies  mortis.  Denique  Dominus  susci- 
tat  quiescentes,  quia  Dominus  est  resurrectio. 

35.  Illud  quoque  egregium,  quod  ait  Scriptura  : 
Ante  morlem  non  laudaveris  quemquam  (Eccli.  xi, 
30).  Unusquisque  enim  in  novissimis  suis  cogno- 
scitur,  ct  in  (iliis  suis  a^stirnatur,  si  bene  filios  suos 
instituit,  et  disciplinis  competentibus  erudivit.  Si- 
quidem  ad  negligentiam  patris  refertur  dissolutio 
flliorum.  Tum  quia  unusquisque,  quandiu  vivit, 
obnoxius  ost  lapsui,  ncc  sencolus  immunis  a  cri- 
mine  ;  ideo  legis  quia  Abraham  morluus  esl  in  se- 
nccliUe  hona  [Gen.  xxv,  8),  eo  quod  in  bonitate 
propositi  sui  permansit.  Mors  igitur  vitae  est  testi- 
moniura.  Nam  si  laudari  ante  gubernator  non  po- 
test,  quam  in  portum  navem  deduxerit,  quomodo 
laudabis  hominem.priusquam  in  stationem  mortis 
successerit  ?  Et  ipse  suiest  gubernator,  et  ipse  vita 
hujusjactatur  profundo,  quandiu  in  salo  isto,  tan- 
diu  inter  naufragia.  Dux  ipse  nisi  confecto  praelio 
non  sumit  lauream,  nec  miles  arma  deponit,  nec 
stipendii  mercedem  adipiscitur,  nisi  hoste  supe- 
rato.  Mors  igitur  stipendiorum  plenitudo,  summa 
mercedis,  gratia  missionis  est  (24). 

36.  Quantura  autera  morti  dedit  sanctus  Job,  qui 
dixit :  Benedictio  moriluri  in  me  veniat  {Job  xxix, 
13)  ?  Nam  etsi  Isaac  bcnedixerit  filios  suos  moriens, 
et  Jacob  benedixerit  patriarchas,  tamen  benedi- 
ctionis  illius  gratia  poterat  solis  benedicentium  me- 
ritis  deputari,  vel  pietati  paternae.  Hic  vero  pulla 
prsrogativa  meritorura  est,  nulla  pietatis,  sed  so- 
lius  mortis  privilegium  :  cum  Lcnedictio  cujusque 
morituri  tantum  virtutis  habeat,  ut  eam  sibi  saa- 
ctus  Propheta  optaverit.  .\c  per  hoc  cogitemus 
semper  hunc  versiculum,  et  corde  teneamus. 

37.  Si  quem  viderimus  pauperem  moriturum, 
sumptu  juvemus  ;  et  dicat  unusquisque  nostrum  : 
Benediclio  moriiuri  in  me  veniat.  Si  quem  videri- 
mus  debilem,  non  deseramus  :  si  quem  in  extre- 
mis  positum,  non  relinquamus  :  occurrat  et  nobis 
dicere :  405  Bcncdiclio  moriluri  in  me  veniat. 
Laudet  ef  te  uniusquisque  moriturus,  unusquisque 
depositus  sevo  (25),  unusquisque  confectus  vul- 
ncre  gravi,  unusquisque  morbo  absumptus,  et  jam 
morti  proximus.   Hic  versiculus  quantos  benedici 


verunt ;  TsArj-.r.v  enim  mortem  appellant,  eo  quod  n  fecit !  Quoties  mihi  pudorem  incussit,  si  morifu- 
tinis  istius  vits  sit.  Sed  eliam  somnum  Scripturae  rum  prc-nterii,  si  non  visitavi  graviter  aegrum,  si 
nuncupat  mortem,  sicut  est  illud  :  Lazarus  atnicus  fastidivi  inopem,  si  captivum  non  redemi,  si  senem 
noster  dormit ;  scd  vado  ut  suscitcm  cum  {Joan.  xi, 
11).  Somnus  autem  bonus,  quoniam  quies  est,  si- 


sprevi !  Sit  ergo  in  corde  id  semper,  ut  stimulet 
duriores,   ut  admoneat  promptiores.   Resonent  te 


(22)  Edit.  omnes,  et  mss.  aliquot,  nihil  agno- 
scil.  Sed  novem  haud  inllma;  notac,  niliil  ud  nos. 

(23)  Omnes  edit.,  lulratus  cnnis  infernalis  Cer- 
bcri...  et  naiitam  inferni  gurgitis  Charontem.  Sed 
hfflc  verba,  cunis  infcrnalis,  etc.,  quae  rescidimus  e 
textu.neque  in  Vat.  neque  in  Gall.  mss.  reperiun- 
tur,  satisque  probabile  est  ex  alicujus  glossa  vel 
margine,  ubi  explicationis  gratia  posita  luerant,  in 
corpus  irrepsisse. 


(24)  Sic  omnes  edit.  et  pauci  mss.  In  aliis  autem 
est  aliqua  diversitas.  Quidam  enim,  (jraiia,  remis- 
.s!'o  est,  quidam,  gratia  remissionis  est,  quidam, 
grutia  admissionis  csl,  quidam  denique,  <;;'a(m  amis- 
sionis  cst.  Verum  hic  ad  missionem  qua;  militibus 
cmeritis  dabatur,  alludi,  constat. 

(25)  De  hac  voce  videsis  lib.  v  He.xaem.  c.  13, 
num.  55. 


58n 


LIBER  DE  BONO  MORTIS. 


586 


poslrema  verbu   xnorituri,    et    benedictionem   tui  A  rin  406  hiijusin  bonis  esse.caveamusneagglutine- 


egrediens  corpore  anima  secum  vohat.Eripc  ctiam 
eum  qui  ad  mortem  ducitur,  qui  pcriturus  erat, 
nisi  tu  subvcnisses,  ut  dicas  :  Bcnediclio  periluri 
veniat  in  me. 

C.iPUT  IX. 
Concluflitur  mortis  lonum  ex  interilu  corporis  ct  im- 
mortalilale  anim,v  :  qux  immortalilas  mullifariam 
oslenditur.  Cui  accedit  ad  fwjiendam  corporis  so- 
cielatetn,  el  prosequendam  summi  boni  conjunclio- 
ncm  e.thorlalio. 

38).  Quis  igitur  dubitet  de  bono  morlis,  cuni  id 
quod  inquietum,  id  quod  erubesccndum,  id  quod 
inimicum  nobis  est,  id  quod  vioicntum,  id  quod 
procellosum,  ct  ad  omnia  vitia  illecebrosum  est, 
conquiescat  et  jaccat,  et  quasi  fera  claudatur  ca- 


lur  anima  nostra  huic  corpori,  nc  commisceatur, 
ne  inh;creat,  ne  trahatur  a  corpore,  et  tanquam 
ebria  perturbationibus  ejus  vacillet  et  fluitet,  nec 
SG  ei  credal  atque  ejus  delectationibus.ut  commit- 
tatsecjus  sensibus.  Nam  ct  oculus  ejus  crror  et 
fraus  esl,  quia  fallitur  visus  :  ct  auris  ejus  decep- 
t:o  ost,  quia  ct  auditus  illudilur  :  et  sapor  ejusde- 
ceptio  cst.  Deniqiie  non  otiose  dictum  est  :  Oculi 
tui  rccta  videanl  [Prov.  iv,  25).  Et  :  Lincjua  tua  non 
loqualur  perversa  {Psal.  x.\,\iii,  l-'i).  Quod  non 
esset  dictum,  nisi  frequcnter  errarent.  Vidisti 
meretricem,  captus  es  vultu  ojus,  ct  forma  deco- 
rani  putasti  :  crravorunt  oculi  lui,  perversa  vi- 
derunt,  alia  nuntiaverunt.  Nam  si  vere  vidissent, 


vea  sepulcri,  relinquatur  rabies  ejus  exanimis,  et  p  vidissent    deformein   meretricis  affectum,   inhor- 


emortua  compago  viscerum  in  terram  resolvitur  : 
id  autem  quod  familiare  virtutibus,  amicum  dis- 
ciplinis,  studiosum  glori.i?,  scquax  boiii,  Deo  sub- 
ditum  cst,  ad  illud  sublime  cvolet;  el  cum  illo 
puro  et  perpetuo  bono  atquc  immortali  manoat, 
ipsi  adha!reat;  et  cum  ipso  sit  dc  quo  cognationem 
ducit,  ut  quidam  ait  :  Cujiis  et  yenus  sumus  {Act. 
XVII,  281?  Non  enim  mori  animam  cum  corpore 
manifestum  est,  quia  non  est  de  corpore.  Non 
esse  autem  eamdecorpore  Scripliira  multis  modis 
edocet.  Nam  et  Adam  a  Domino  Deo  nostro  acce- 
pit  spiritum  vitee,  et  factus  est  homo  in  animam 
viventem  (Gen.  ii,  7).  Et  David  ait  :  Converlerc, 
anima  mea,  iu  rcquicm  tuam ;  quia  Dominus  bene- 
fecit  milii  {Psal.  cxiv,  7).  Llt  in  quo  bcnefecerit, 
audi  :  Quia  liberavit,  inquit,  pedes  mcos  a  lapsu  ^ 
(Ibid.  8).  Vides  gratulari  eum  rnortis  hujus  reme- 
dio,  quia  finis  factus  est  erroris,  quia  culpa,  non 
nutura  defecit. 

39.  Denique  quasi  exutus  ct  liber  (Vu:il:  Placcho 
Domino  in  rcjionc  vivorum  {UM.  9).  Illa  cst  enim 
vivorum  regio.  Denique  illam  animarum  requiem 
dicil  terram  esse  viventium  {Psul.  xxvi,  13),  quo 
peccata  non  penctrant,  ubi  virtutum  vivit  gloria. 
Ista  auteiii  rogio  plona  est  murluorum,  quia  plena 
delictorum,  merituquc  dictum  osl :  Dimitle  moriuos 
sepelire  mortuos  suos  [Malth.  viii,  22).  Sed  ct  supra 
siiniliter  ait  (26)  Atiima  ejus  in  bonis  demorabitur, 
<i  semen  ejus  lueredilabit  terram  {Psal.  xxiv,  13), 
hoc  est,  anima  limentis  Dcuni  habitabit  in   bonis, 


rentem  procaciam,  indecentcm  impudicitiam, 
marcentes  libidincs,  tctram  colluvionem,  anirnt-c 
vulnera,  conscientia:  cicatriccs.  Qui  viderit,  inquit, 
muliercm  ad  concupi.sccndu7n  eam  (27)  {Mallh.  v, 
28).  Vidcs  quod  iste  falsum  quKsivit,  qui  non 
veritateni,  scd  adultcrium  rcquisivit.  Videre  enim 
([UKsivit  ut  concupisceret,  non  ut  verum  cogno- 
sceret..  Enat  igitur  oculus,  ubi  errat  affectus. 
AfTecliis  ergo  deceptio  est,  dcceptio  visus.  Et  ideo 
tibi  dicitur  :  .\e  capiaris  oculis  tuis  {Prov.  vi,  25), 
id  est,  non  capiatur  anima  tua.  Mulier  enivi  viro- 
rum  preliosas  animas  capit  {Ibid.  26).  Deceptio  est 
auditus.Denique  blandinicnlo  multo  sermonis  mu- 
lier  fornicariu  sa;pe  juvcni.s  cor  sediixit,  deccpit, 
illusit  (Prov.  vii,  21). 

■11.  Ergo  non  laqueis  nos  credamus  et  retibus 
iis  qua3  decipiunt  et  illudunt  ;quia  cordatentantur, 
impediuntur  cogilatioiies,  qua;  impcdiuntur  visu, 
impediuntur  auditu,  odorc,  tactu,  sapore.  Non 
sequamur  illeccbrosa  et  scductoria:  scd  sequamur 
illuil  quod  boniiiu  est,  illi  adha;reanius,  illud  imi- 
temur,  illius  pKBsentia,  illius  communicatio  nos 
meliores  faciat,  mores  nostros  coloret,  illius  qu.^E- 
dam  nos  socictiis  informet.Qui  cnim  bono  a(lha;ret, 
assuinit  inde  quod  bonum  cst;  quia  scriptum  est  : 
Cuin  sa7iclo  saiutus  eris,  el  cum  clecto  electus 
eris,  et  cum  perverso  perversus  cris,  et  cum  innocente 
innocens  eris  {Psal.  xvii,  20,  27)  :  assiduitatc  enim 
atquo  imitatiune  qua:dam  similitudinis  imngo  ror- 
matur.    Ideoque   addidit    :    Quoniam  tu   illuminas 


ut  semper  in  eis   sit,  et  scciuulum  ca.  Quod  po-  q  lucernam   iiicam,    Domine   {Ibid.    29).    Etcnim    (jui 


test  etiam  dc  eo  accipi  qui  sit  in  corporc;  ut  et 
i|jse  si  timeat  Deuin,  in  bonis  habitct,  ct  in  co;- 
1'  stibua  sit,  ct  possidoat  corpus  suum,  et  do- 
iuinotur  ci  quasi  in  scrvitutcm  rcducto,  ct  pos- 
sideat  ha;roditatcm  gloria;  et  ccolestium  promisso- 
ruin. 
40.  Unde  ct  nos  si  volumus  post  mortem  corpo- 

(261  Rom,  edit.,  Sed  el  David  alibi.  kWts.  cum 
omniDus  mss.,  Sed  cl  supra  simililer.  Dicitur  au- 
tcni  ,v»/ini,  ciimpaiMlo  ad  ps.xwl,  qui  paiicis  rotro 
vcrsibus  citatur.  Itcrum  noii  niulli)  post,  Uoin. 
edit.  ex  uno  Vat.  cud.,  ct  possiileat  ca.  \'ct.  uutem 
et   alii   mss.,  cl  sccundum  ca,  id   est   prope,   seu 

Patbol.  XIV. 


appropinquat  lumini,  citius  illurainatur,  ot  plus  in 
eo  splendor  a;lcrni  luminis  rcfulgct  o  proxirao. 
Krgo  anima  qua;  adha;ret  illi  invisibili  bono  Deo, 
atc[ue  iiiimorlali,  ct  ipsa  corporca  hicc  fugil,  et 
terrcna,  et  niortuliu  dereliiiiiuit,  (ilqiic  illius  si- 
milis  quod  dcsidorut,  iii  quo  vivit  et  puscitiir;  cf 
quiu  immortali  intoiidit,  non    cst   ipsu    morlulis. 

.juxta  cu. 

(27)  Addit  oilit.  Hom. ,j(im  m.riliitlus  cfl  iii  cordc 
suo  :  ijiiii'  qiiiiloin  vorliu  iii  aliis  oiiit.uti|uo  iii  inss. 
omnibu.s  iiosuiit,.'ioi|  ud  absolvondimi  siMisuiii  sunt 
omniiio  ncceasariu. 


19 


5S7 


S.  AMBROSII 


388 


Quffi  cnim  peccat,  moritiir,  non  uliquc  aliqua  sni  A.  nuilto  inagis  anima.  S',i  anima  in  manu  Dei  est, 

nnn  utiquc  anima  nostra  sepulcro  simul  cum  cor- 
pore  inclurlitur,  nec  busto  tenetnr  :  sed  quiete  pia 
fungitur.  Et  ideo  homines  frustra  pretiosa  struunt 
sepulcra,  quasi  e.-e  animse,  et  non  solius  corporis 
roceptacula  sint. 

45.  Animaruni  autein  superiora  esse  huliitacula 
Scriplurce  testiinoniis  valde  probatur.  Siquidem  el 
in  Esdra;  libris  legimus  :  Quia  cum  veneril  judicii 
dics,  rcddel  lerra  itcfunclorum  corpora,  el  puhis 
reddet  eas  qux  iii  iumulis  requiescunt,  reliquias 
morlunrum.  Et  habitacula,  inquit,  rcddcnl  animas 
qiuc  his  commendatx  sunt,  et  revelabilw  Allissitnus 
snpcr  scdcm  judicii  [IV  Esdrx,  vii,  32,  33).  Hae 
sunt  habitationes  de  quibus  dicit  Dominus,  multas 
mansiones  esse  apud  Patrein  suum,  quas  suis, 
pergens  ad  Patrem,  discipulis  praepararet  [Joan. 
XIV,  2).  Sed  E^dras  usus  sum  scriptis,  ut  cogno- 
scant  gentiles,  ea  quK  in  PhilosophiK  libris  408 
miranlur,  tranclata  de  nostris.  .\tque  utinaiii  non 
supeillua  his  et  iuutilia  niiscuissent  :  ut  dicerent 
animas  hominuui  paritcr  ac  bestiarum  esse  com- 
munes,  carumque  summum  praemium,  si  magno- 
rum  philosophorum  animae  in  apes  aut  lucinias 
demigrarent;  ut  qui  ante  hominum  genus  sermone 
pavissent,  pustca  mellis  dulcedine,  aut  cantus  sua- 
vitate  mulcereut.  Satis  fuerat  dixisse  illis  quod  li- 
beral^e  animas  de  corporibus  aioTiV  peterent,  id  est, 
locum  qui  non  viderelur,quem  locum  Latine  infer- 
num  dicimus. 

46.  Dcnique  et  Scriptura  habitula  illa  anima- 
runi  prompluaria  nuncupavit  [lY  Esdr.  vii,  32)  : 
qua;  occurrens  querelce  humanae.eo  quod  justi  qui 
pr.fcesserunt,  videantur  usque  ad  judicii  dieir, 
per  plurimum  scilicet  temporis,  debita  sibi  remu- 
neratione  fraudari,  mirabiliter  ait  corons  esse 
similcm  illum  judicii  diem,  in  qun  sicut  non  novis- 
simorum  tarditas,  sic  non  priorum  velocitas  i'30) 
{/!"  E^dr.  V,  42).  Cnronaj  enim  dies  expectalnr 
abomnibus;  ut  intra  ei  m  diem  et  victi  erube- 
scant  et  victores  palmam  adipiscantur  victorise. 
Illud  quoque  non  reliquit  occultum  eo  quoJ  su- 
periores  videantur  qui  ante  generati  sunt,  infir- 
miores  qui  postea.  Comparavit  enim  utero  mu- 
lieris  partus  hujus  saeculi  [IV  Esdr.  v,  53)  ; 
quoniam  fortiores  sunt   qui  in  juventute  virtutis 

quia  non  vides  eam  unde  veniat,  aut  quo  vadat.  j^  nati  sunt,  infirmiores  qui  tempore  senectutis.  De- 


dissolutione,  sed  merito  moritur  Deo,  quia  vivit 
peccato.  Ergo  qu.-e  non  peccat,  non  moritur;  quia 
manet  in  substantia  sui.manet  in  virtutc  et  gloria. 

42.  Nam  quomodo  substantia  ejus  interire  pn- 
test,  cum  utique  anima  sit  qua3  vitam  infundit  ? 
Et  cui  anima  infunditur,  vita  infunditur  :  a  qiio 
anima  discedit,  vita  disoedit.  Anima  ergo  vita  est. 
Quomodo  enim  potest  mortem  recipere,  cum  sit 
contraria?  Sicut  enim  nix  calorem  non  recipit, 
407  nam  stalim  solvitur  :  et  lux  non  recipit  tcne- 
bras,  nam  statim  discutit  (infuso  enim  lumine, 
tenebrarum  horror  aufertur,  sicut  admoto  igne, 
nivium  rienr  desinit),  ita  et  anima  quK  vitam 
creat,  morteni  nou  recipit,  et  non  moritur  (28)  : 
anima  autem  mortem  nonrecipit  :  animaergonon  „ 
moritur. 

C.^PUT  .\. 

Scriptura  quoque  unimarum  immorlalilas  jiroLutur  ; 
nernon  eisdcm  superiora  liabilacuia  assiijnaniur  : 
ubi  et  e.rplodilur  philosophorum  metempsijchosis  ; 
ttc  deinde  quercla  de  ju^toimm  dilata  mcrccdc  dilui- 
tur. 

43.  Habemus  ergo  rationem,  sed  ha!C  humana  : 
illud  divinum,  quod  ait  Dominus  :  Poleslalem 
habeo  ponendi  animnm  meam;  et  poteslatem  habeo 
itenim  sumendi  eam  (Joan.  x,  18).  Vides  igitur  quia 
non  moritur  cum  corpore,  qure  et  ponitur  et 
resumitur,  et  in  rnanus  Dei  Patris  conimendatur. 
Sed  forte  dicas  speciale  esse  quod  Christi  est  (29), 
et  quamvis  ille  qua;  sunt  hominis  susceperit, 
tamen  quia  alterius  est  causK  et  istud  astruerc,ne 
tempus  teramus,audi  diccntem  :  Quid  scis  annorte  C 
hac  a  te  tua  anima  reposrntur  [Luc.  xii,  20)?  Num- 
quid  dixit  :  Moriatur  in  te  anima  tua?  Non  ;  sed, 
reposcalur  a  te.  Quo3  data  est,  rcposritur,  vel  re- 
petunl  a  te.  Repetitur  enim  anima.non  interimitur. 
Qua;  repetitur,  manet  :  qua;  interimitur,  non  ma- 
net,  Quomodo  cnim  inleriinitur,  de  qua  di.Kit  Sa- 
pientia  Dei,  non  tiuicndutn  queiuquam  qui  potest 
corpus  ocoidere,  animam  autem  non  potest  {Malth. 

X,  28)?  De  qua  dicit  Propheta  :  .inima  mea  in  ma- 
nibus  luis  sempcr  {Psnl.  cxviii,  109).  Semper,mqu\t, 
non  in  tempore. 

44.  Et  tu  commenda  aiiimam  tuam  in  manus 
Domini  :  non  solum  cum  reoedit  e  corpore,  sed 
etiam  cum  est  incorpore,  est  in  manibus  Domini; 


Est  enim  in  to,  ct  est  cum  Deo.  Deniquo  cor  regis 
in  manu  Domini,  et  ab  eo  regitur  et  gubernafur. 
Cor  repletur  menle,  quia  mens  animje  principale 
est,et  virtus  animE.Non  eam  virtutem  dico  qu-o  in 
lacertis,  sed  quie  in  consiliis,  teraperantia,  pietate, 
atque  justitia  est.  Si  cor  hominis  in  manu  Dornini, 

(28)  Cuncta;  edit.,  mortem  non  recipit,  non  mori- 
lur.  Ms.  aliquot,...  ertjo  non  moritur^Ueccm  autem 
mclioris  «vi,  ut  in  textu. 

1,29)  Ita  plures  potioresquo  niss.  a  quibus  edit. 
eo  tantum  dissident,  <[uod  habent  Sed  ne,  eto.  Aiii 
mss.  parlim...  spccialc  esse  quod  Clnislu.s  cst :  par- 
{im...quod  specialiter  Chrisli  e.s/.Rursus  postpauca, 


fecit  enim  multitudine  generationis  hoc  saeculum 
tanquam  vulva  generantis,  et  tanquam  senescens 
creatura  robur  juventutis  suae  velut  marcenti  jam 
virium  suarum  vigore,  deponit. 

47.  Ergo  dum  exspectatur  plenitudo  temporis, 
cxspcctant  animre  remunerationem  debitam.  Alias 

octo  mss.  ac  vet.  edit.,  tamcii  quia  alterius  est  cau- 

sa.  Bom.  cdit ulttoris  estcausx.Reliqmmss.,.. 

altcrius  cst  causw,  hoc  est,  ad  aliud  arguinentum 
pertinet. 

(30)  Solus  codex  S.  Th.  Sicut  novissimorum  tar- 
ditas  non  e.vcludetur,  sic  ncc  priorum  velocitus  ante 
udmittetur. 


589 


LIBER  DE  BONO  MORTIS. 


590 


manet  ptcna,  alias  gloria  :  et  tamen   nec   i!l«  inte-  A  ftoi.    Denique   sexto   ordinc    demonstrabitur    iis, 


rim  sine  injuria,  nec  istae  sine  fructu  sunt.Nam  ct 
illae  videntes  servantibus  legem  Dei  repositam  esse 
mereedem  gloria;,  conservari  earum  ab  angelis 
habitacula,  sibi  autem  dissimulationiset  contuma- 
ciae  supplicia  futura,  et  pudorem  et  confusionem  ; 
ut,  intuentes  gloriam  Altissimi,  erubescant  in  ejus 
conspectum  vonire,  cujus  mandata  (emeraverint. 
Sicut  enim  pr;evaricatio  Adfe,  ita  et  couiusio  ; 
quoniam  sicut  ille  per  incuriam  mandalorum  coe- 
lestiui:!  lapsus  est,  et  pudore  se  prolapsionis  abs- 
condit,  fulgorem  divinE  praesentiaB  verecundia  pec- 
catricis  conscienticE  subiro  non  ausus  :  ila  et  ani- 
mae  pcccatorura  vibrantis  luminis  ejus  splendorem 
nou  sustinebunt,  quo  teste  reminiscentur  erras- 
se. 

CAPUT  .XI. 
Sdjilem  ordincs   iiuilnis  digesta  eril  posl  hunc  vitam 
justorum  Ixlilia,  e.rponil,  atque  ul  siudiose  ad  Deum 
anima  accedamus,  neque  finem  viliv  perlwrresca- 
mus,  horlalur. 

48.  Justarum  autem  animarum  per  ordines 
quosdam  digesta  crit  ]»tilia  IV  FMr.  vii,  49  55). 
Primum,  quod  vicerint  carnem,  nec  illecebris  ejus 
inflexa;  sint.  Deinde,  quod  pro  pretio  sedulitatis 
et  innocenti.ne  suk,  securitate  potiantur,  nec  qui- 
busdam  sicut  impiorum  anima;  erroribus  ct  per- 
turbationibus  (31  i  409  impiicentur,  atque  vitio- 
rum  suorum  memoria  torqueantur,  et  exagitentur 
quibusdam  curarum  aeslibus.  Tertio,  quod  servatas 
a  se  lcgis  divino  testimonio  fulciantur.ut  factorum 
suorum  incertum  supremo  judicio  non  vereantur 


quod  vultus  carum  sicut  .sol  incipiat  refulgere)  et 
stellarum  luminibus  comparari :  qui  tamen  fulgor 
earum  corrupteiam  jam  sentire  non  possit.  Septi- 
mus  vero  ordo  is  crit,  ut  cxsultent  cum  fiducia, 
et  sine  ulla  cunctatione  conCdant,  ct  sine  Irepida- 
tione  laetentur,  festinantes  vultum  ejus  videre,  cui 
sedulffi  ser\itutis  obsequia  dctulerunt :  de  quo  in- 
noxiae  conscientia-  rccordationc  prssumant  glorio- 
sam  mercedem  Jaboris  exigui,  quam  ineipientes 
recipere,  cognoverunt  indignas  cssc  hujus  tempo- 
ris  passiones,  quibus  remunerationis  iterna;  glo- 
ria  tanta  refertur.  Hic  ordo,  inquil  ilV  Esdr.  ix, 
7  lOi,  aniraarum,  qu.-e  sunt  justorum,  quas  etiam 
immorlales  non  dubitavit  dicere  in  quinto  ordine; 
Tj  co  quod  spatium,  inquit,  incipiunt  recipere  fruen- 
tes  et  immortales.  Haec  est,  inquit,  requies  earum 
per  septem  ordines,  et  futur.-e  gloriaiprima  perfun- 
ctio,  priusquam  in  suis  habitationibus  quieta; 
congregationis  munere  perfruantur.  Unde  ait 
propheta  ad  angelum  :  Ergo  dabitur  tempus  ani- 
mabus,  postquam  separatje  fuerint  de  corporibus, 
ut  videant  ea  quomodo  dixisti  (IV  Esdr.  ix,  23- 
28).  Et  dixit  angelus  :  Septem  dies  erit  libertas 
carum,  ut  videant,  in  septem  diebus,  qui  praedicti 
sunt  sermones,  et  postea  congregabunlurin  habita- 
culis  suis.  Ha'C  ideo  pleniusde  justorum  ordinibus 
expressa  sunt,  quam  de  passionibus  impiorum: 
quia  melius  est  cognoscere  quomodo  innocentes 
salventur,  quam  quomodo  crucientur  flagitiosi. 
.SSO  49.  Ergo  quia  justi  hanc   remunerationem 


eventum    (3:''.).  Quarto,   quia  incipiunt  intelligere  C  habent  (S.  Aug.  lib.   iv  Conira  duas  epist.  pelag., 


requipm  suam,  et  futuram  sui  gloriom  praevidere, 
eaque  se  consolatione  mulcentes,  in  habitaculis 
suis  cum  magna  tranquillilate  requiescanl  stipatae 
pra;sidiis  angelorum.  Quintus  autem  ordo  exsulta- 
tionis  uberrimae  habet  suavitatem,  quod  ex  hoc 
corruptibilis  corporis  carcere  in  lucem  libertatem- 
que,  pervencrint,  et  repromissam  sibi  possideant 
hfBroditatem.  Est  enim  ordo  quietis,  quia  est  et 
resurrectionis  :  Sicut  enim  in  Adam  omnes  mo- 
nunlur,  ita  el  in  Christo,  inquit,  omnes  vivifwa- 
bunlur.  Unusquisque  autem  in  ordine  suo  :  primi- 
tiSE  Chrisius,  qui  sunt  Christi,  fjui  in  adventum 
:gu.s  crcdiderunl,  deinde  finis  (I  Cor.  xv,  22-34). 
Erit  igitur  ordo  diversus  claritatis  et  glori.-e.  sicut 


c.  H),  ut  videant  faciein  Dei,  ct  lumcn  illud  quod 
illuminat  omnem  hominem,  abhinc  induamus  hu- 
jusmodi  studium,  ut  appropinquct ;  anima  nostra 
Deo,  appropinquet  oratio,  adha;reat  illi  nostrum 
desiderium,  non  separemur  ab  eo.  Et  hic  quidem 
positi,  meditando,  legendo,  quoerendo,  copu- 
lcmur  Deo,  cognoscamus  eum  ut  possumus.  Ex 
parle  enim  hic  cognoscimus,  quia  hic  impcrfe- 
cla,  illic  perfecta  omnia  :  hic  parvuli,  illic  robu- 
sti.  Videmus,  inquit,  nunc  per  speeulum  in  xgnima- 
te,  tunc  autem  facie  ud  jacicm  (I  Gor.  xiii,  12). 
Tunc  revelata  facie  gloriam  Domini  specu- 
lari  liccbit,  quam  nunc  animoc  corporis  hujus  con- 
cretis  visceribus    involutae,    et  quibusdam  carnis 


erit  ordo  meritorum.   Processus  quoque  ordinum  j)  hu,jus  maculis  ct  colluvionibus  obumbrata;  sincere 

videre  non    possuut.    Quis   enim,     inquit,   videbit 


processum  exprimit  claritatis  [IV  Esdra.   vii,  49- 

(31)  Unus  Reg.   codicum  lerroribus  et  perturla- 
lionihus.  Ouod  non  displicet. 

;  (32)  Apparrnt  quidom  prima  fronte  ha-c  verba 
contraria  illis  ([u.e  lib.  ii  De  Cnin  et  Aliel,  cap.  2, 
num.  9,  sic  habcs  :  Solvilur  corpore  aninia,  et  jiost 
tinciii  vitse  hujus  adhuc  tamcn  fuluri  ambiijuo  sus- 
rndilur.  Vcrum  facilo  ab  hujusmodi  contrarictate 
liiirrabitur  .\mlirosius,si  consideremus  ultima  ista 
qua;  ab  eo  loci  tantuin  obitor  poslta  suiit,  hoc 
fsensu  oxplicari  posse,  ut  nimiruiii  aniniu  non  de 
sua  fclicitute  qu;imipsi  cogiiitametfXploratuMi  osse 
|Patruni  communis  cst  opinio,  dicatur  ambigcre, 
sed  do  resurrcctiunis  ac  judicii  dic,  iiuo  ct  du 
fratrum  salute,  quibus,  AmbrosJQ  tcste,  corapa- 


litur,  ut  jam  in  admonitionc  ad  hunc  librum  dixi- 
mus.  Nam  si  dc  salute  propria  vir  sanclus  incer- 
tam  putasset,  qui  codein  libro  cap.  9,  num.31,  de 
.justis  demortuis  dixisset  :  Et  merilo  pro  vivcnlibwi 
'Uahcnlur;  quia  elsi,  corporis  (lu.stavcrint  mortem, 
vilam  tamen  incoriiorcam  capiunt,  ct  illumlnantur 
.morum  splcndore  nierilorum,  luce  (luoiiuc  Iruunlur 
ivterna.  Et  cap,  seq.  nuni.3ri,  non  dubitanter  usso- 
rit,  fjuod  ipsa  vera  cl  lieala  vila  sit,  (juam  unus^juis- 
ijuc  hcne  con.scius  vivit  mutto  puriu.s  ac  bciUius,  cum 
huius  caruis  anima  nostra  (lcposucril  involiicrum...  in 
illum  .superiorcm  revolans  locum,  undo  nostris  infusa 
visceribus...  inyemuit. 


591 


S.  AMBHOSII 


392 


vultum  meum,  ct  vivel  {E.rod.  xxxiii,  20.;."  Et  rccte.  A  ut  etiamsi  opera  desint,  fides  opituletur,  defenda- 


Nam  si  solis  radios  oculi  nostri  ferre  non  possuiit, 
et  si  quis  diutius  e  regione  solis  intenderit,  ca>cari 
solere  perhibetur :  si  creatura  creaturam  sine 
fraude  atque  ofTensione  sui  non  potest  intueri, 
quomodo  potcstsine  periculo  seu  vibrantem  cernere 
vultum  Creatoris  Kterni,  corporis  hujus  opertus 
exuviis?  Quis  enim  justificatur  in  conspectu  Dei, 
cum  unius  quoque  diei  infans  mundus  a  peccato 
esse  non  possit,  et  nemo  possit  de  sui  corJis  inte- 
gritate  et  castimonia  gloriari  ? 

50.  Non  timeamus  igitur  recipi  ab  hominibus, 
non  vereamur  illum  debitum  omnibus  fineni,  in 
quo  Esdras  remuneratiouem  sua  devotionis  inve- 
nit,  dicente  ei  Domino :    Tu  enim  rccipieris  ab  lio- 


tur  hiereditas.  Ibimusetubi  sinum  suuin  .\braham 
sanctus  expandit,  ut  suscipiat  pauperes,  sicut  sus- 
cepii  et  Lazarum  :  in  quo  sinu  requiescunt,  qui  in 
hoc  saeculo  gravia  atque  aspera  pertulerunt. 

53.  Sed  nunc,  pater,  etiam  atque  etiam  extende 
ad  suscipiendum  hunc  pauperem  manus  tuas, 
aperi  gremium  tuum,expande  sinus  tuos,ut  plures 
suscipias,  quia  plurimi  in  Dominum  crediderunt. 
Sod  taraen,  quamvis  fides  creverit,abundal  iniqui- 
tas,  rcfrigescit  charitas.Ibimus  ad  eos,  qui  recum- 
bunt  in  reguo  Dci  cum  Abraham,  Isaac  et  Jacob, 
qnoniam  rogati  ad  coenam  non  se  excusaverunt. 
Ibimus  eo  ubi  paradisus  est  jucunditatis,  ubi 
.■\dam  qui  incidit  in  latrones,  nescit  jam  vulnera 


mimbus,  ct  conversaberts  resuluum  (33)   oum  Filio  „         r,  i  •    ,  i  i       •  ■        ,    i- 

.    .,,,       ,    .    ,„.  „  ,  „    „      ,  B  sua  flere,  ubi  et  latro  ipse  regni  coelestis  consor- 

meo,  et  cum  simtlihus  Ims  {IV  Lsdr.   xiv,  9).  Quod 


si  illi  gloriosum  et  jucundum  crat  cum  similibus 
con^ersari,  quanto  nobis  gloriosius  erit  et  jucun- 
dius  ad  meliores  pergere,  ct  conservari  cum  iis 
quorum  facta  miramur. 

5{.  Quis  utique  prior  Esdras,  an  Plato  ?  Nam 
Paulus  Esdr«,  non  Platonis  secutus  est  dicta.  Es- 
dras  rcvelavit  sceundum  collatam  iu  se  revclatio- 
nemjustos  cum  Christo  futuros,  futuros  cum  san- 
ctis.  Hinc  et  Socrates  ille  feslinare  se  dicit  ad 
illos  suos  deos  (341,  ad  illos  optimos  viros.  Nostra 
sunt  itaque  quaj  in  philosophorum  litteris  pra- 
stant :  et  ille  posuit  ea  quorum  proprium  testi- 
monium  non  habebat :  nos  divini  pr^cepli  habe- 
mus  auctoritatcin,  Moyses  el  Elias  cum  Christo 
apparuerunt  {Maith.  xvii,  3) :  Abraham  duos  alios 
cum  Deo  suo  suscepit  hospitio  {Gen.  xviii,  2); 
Jacob  Dei  castra  conspexit  {Gen.  xxxii,  2) ;  Daniel 
justos  sicut  solem  et  stellas  fuigere  in  cado,  reve- 
lante  sibi   Spiritu  sancto,   declaravit  {Dun.  xii,  3,. 

411  C.\PLT  .\II. 
JEtemam  felicitatem  dcscribil,  quam  notns  ctiam  des- 
tinalam  esse  demonslrut.  Deinde  ejusdem  fjualita- 
tes  proserjuens  iliorum  virorum  rcgionem  essc  os- 
tendit,  hunc  mortuorum.  Ad  e.ctremum  prudcnti 
admonilione  librum  absolvil. 

52.  His  igitur  freti,  intrcpide  pergamus  ad  re- 
demptorem  nostrum  Jesum  ;  intrepide  ad  patriar- 
charum  concilium,  intrepide  ad  patrem  nostrum 
Abraham,  cum  dies  advenerit,   prollciscamur,  in- 


tio  gratulatur,  ulji  nuUffi  nubes,  nulla  tonitrua, 
null;i5  coruscationes,  nulla  veiitorum  procella,  ne- 
que  tenebra;,  neque  vesper,  neque  aestas,  neque 
hiems  vices  variabunt  temporum.  Non  frigus,  non 
grando,  non  pluvia3,  non  solis  istius  erit  usus,  aut 
lunK,  neque  slellarum  globi:  sed  sola  Dei  fulgebit 
claritas.  Doniinus  cnim  erit  lux  omnium  ;  et  illud 
lumen  vorum,  quod  illuminat  omnem  hominem, 
fulgebit  omnibus.  Ibimus  eo  ubi  servulis  suis 
Dominus  Jesus  inansiones  paravit,  ut  ubi  ille  est, 
et  non  simus.  Sic  enim  voluit.  Qua3  sint  ille  man- 
siones  audi  dicentem  :  In  domo  Patris  mei  mansio- 
nes  multw  sunt  {Joan.  xiv,  2).  Que  sit  voluntas  : 
Iterum,  inquit,  venio,  et  acccrso  vos  ad  me  ipsum, 
n  ut  ubi  ego  sum,  et  vos  silis  {Ibid.  3) 

54.  Sed  dices  quia  solis  discipulis  loquebalur, 
quod  ipsis  solis  spoponderit  multas  mansiones. 
Igitur  undeoim  tantum  discipulis  prajparahal  ?  Et 
ubi  est  illud  quod  ex  omnibus  mundi  partibua 
venient  et  recuuibent  in  Deiregno  {Mutlk.  viii,llj? 
Unde  voluntatis  divinae  dubitamus  effcctus  ?  Sed 
Christi  velle,  fecisse  est.  Denique  demonstravit  et 
viam,  demonstravit  et  locum,  dicens;  Et  qtto  vado, 
vos  scitis  et  viam  sciiis  {Joan.  xiv,  4).  Locus  apud 
Patreiu  est,via  Christus  est,  sicut  ipse  ait  -.Ego  sum 
viu,et  verita^,  et  vita.  Ncmo  venit  ad  Patrem  nisi  per 
me  {Joan.  xiv,  6).  Ingrediamurhanc  viamteneamus 
veritatem,  vitam  sequamur.  Via  est  qu;e  perducit, 
veritas  est  quaj  coulirmat,  JH"?    vita  quffi  per  se 


trepide  pergamus  ad  illum  sanctorum  ccctum,  n  redditur  (35).  Et  ut  sciamus  veram  voluntatem, 
justorumque  conveutum.  Ibimus  enim  ad  patres  addidit  in  posterioribus  :  Pater,  quos  dcdisli  ynilii, 
nostros,  ibimus  ad  illos  nostne  fidei   prasceptores  :       voto  ut  ubi  ego  sum,   ct  ilti  sint  mecum,  ut  videant 


(33)  Rom.  edit.,  ah  omnibus  et  convcrsaberis  resi- 
duus.  Sic  etiam  Vulgata,  qute  pro  ftlio  meo  quod 
habent  omnes  Ambr.  mss.  atque  edit.,  legit,  eon- 
silio  meo. 

(33)  Ita  mss.  ac  cdit.  omnes  excepta  Rom.,  ubi 
legitur,  ad  illos  semideos  ;  idquc  ex  Apologia  Socra- 
tis,  ut  ad  marginem  annolatur.  Sed  non  vide- 
mus  ad  quera  illius  .\pologia3  locum  hoc  possit 
referri,  nisi  forte  ad  istum.in  quo  exponitur  (|uam 
beata  migratio  illa  sit,  veniread  eos  c[ui  justeapud 
inferos  dicuntur  Judicare,  quales   Rhadamanthus, 

etC x:t'  iTu.o:  ono:  Twv  •r,UL-.(jE'.r/,     etc.    At    qui     hoc 

ipsum  multo  commodius  referatur  ad  alium  locum 


ex  Phxdone,  quem  suis  verbis   hic   subjicimus  : 

N'jv  SJ  e'j  loTi  OTi  —na'  dl'/opa;  ts  i).':::'^M  i^icsiOi; 
dyaOoO;,  •xii  touto  jiiv  o\^-a  av  Tivu  oiiT/jpifiati- 
[iT|V,  OTi  [isv  Tot  TKtpi  SeoCii;  ostr^oTi;  T.ivj  di-/aOo'j; 
•fi^siv,  eu  1IJT3  Eralp  Tt  SX>,o  •:uri  ToiooTtDV,  o;it- 
/■jp'.<ja(jj.T,v  <3v  xal  TouTo,  ISunc  aulcm  probe  nostis 
sperure  me  fore  ut  ad  bonos  viros  pervcniam,  hoc 
tamen  non  omnino  affirmavmm  :  quod  vero  ad  deos 
dominos  omni  e.v  purtc  bonos  perventu>-us  sim,  bcne 
nostis  a  mc,  si  quid  aliud  hujusmodi,  itlud  certc  «/- 
firmari, 

(35)  Rom.  edit.  ex  uno  cod.  Vat.,  vita  qusc  perse- 
veranlibtis  rcddilttr,  Sensus  hic  verus  quidem   est 


S93 


LIBER  DE  BONO  MORTIS. 


m 


claritatem  meam  {se>)   {Joan.    xvin,   2-4).   Repetitio  A  tium  est.  Et  ut  assertionihuic  adjungamus  aucto- 


ista  confirmatio  est  sicut  illud  :  Abraliam  Ahraham 
{Gen.  xxm,  (I)  !  Et  alibi  :  Ego  sum,  cyo  suin,  (jui 
dolco  iniqiiilatcs  tuas  (Isa.  xlhi,  25).  Pulctire  aii- 
tem  quort  supra  promisit  hic  poposcit.  Et  quia 
ante  promisit,  et  sic  poposcit,  non  ante  poposcit, 
et  sic  promisit  :  promisit  quasi  arljitcr  muneris, 
conscius  potestatis  :  poposcit  a  Palre  quasi  picta- 
tis  inlerpres.  Et  aiite  promisit,  ut  potestatcm  co- 
gnoscas  :  poposcit  postca,  ut  pictatem  intcliigas. 
Non  poposcit  ante,  et  sic  promisit;  ne  videretur 
promisisse  potius  quod  impetravcrat,  quam  quod 
promiserat,  prsestitisse.Nec  superfluum  putcs  quod 
poposcit,  cum  tibi  cxprimat  patcrn;e  voluntatis 
consortium,  in  quo  unitalis  indicium,  non  incre- 
mentum  est  potestatis. 

55.  Sequimur  te,  Domine  Jesu  :  sed  ut  sequa- 
mur  accersi,  quia  sine  te  nullus  ascendit.  Tu  enim 
via  es,  veritas,  vita,  possibilitas  (37),  fldes,  pra?- 
mium.Suspice  nos  quasi  via^confirma  quasi  veritas, 
vivificaquasi  vita.Pande  illud  tuum  bonum  quod  vi- 
deredesiderabat  David,  inhabitans  in  domo  Doiri- 
ni ;  ideoque  dicebat  :  Quis  oslendil  nobis  bona  (Psal. 
IV, 6)  y  Et  alibi :  Credo  videre  hona  Domini  in  terra  vi- 
ventium{Psal.  xwj,  13).  Ibi  enim  sunt  bona,  ubi 
vita  perpctua  est,  vita  sine  crimine.  .^libi  quoque 
ait :  Hcplebimur  in  honis  domus  tux  {Psal.  lxiv,  5). 
Quod  ideo  frequentavit,  ut  scireshinc  bonumillud 
philosophos  transtulisse,quod  summum  asserunt 
(38).Pande  ergo  iliud  vere  bonum  tuum,  illud  divi- 
nura,  in  quo  et  vivimus,  et  sumus,  et  movemur  {Act. 


ritatcm,  de  hoc  bono  Propheta  dicit  :  Convertere 
animu  mea,  in  rcquicm  luam,  quia  Domimis  bene/e- 
cit  tibi  :  quoniam  eripuit  animam  meam  de  morte, 
oculos  meos  a  lacrijmis,  pcdes  meos  a  lapsu.  Placebo 
Dominoin  regione  vivorum  (/>.?«;.  c\iv,  7 -9).  Placebo, 
dixit,nonplacco,hocest,detcmporesibiblanditur,fu- 
turo.  Contraria  sunt  autem  413  proesentibusfutu- 
tura,  ct  temporalibus  ajtcrna.  Et  ideo  quoniam  ibi 
vivorum  regio,  hic  utique  mortuorum. 

56.  Annon  mortuorum  haec  regio,  ubi  umbra 
mortis,  ubi  porla  mortis,ubi  corpus  est  mortis?  De- 
niquc  donaturPetro,nc  Ibrte  porta;  inferi  prrcvale- 
ant  ei  (Mntth.  xvi,  18).  Porta;  infcri  ista;  sunt  terre- 
ma.Vndc  eiil\o-di\,:  Qui  c.raltas  me  de  portis  mortis{Psalf 
T.  \x,  15).  Sicut  enim  portae  justitioc  in  quibus  san- 
cli  Domino  confitentur,  ita  sunt  criminum  ports 
in  quibus  impii  Dominum  negaverunt.  Audi  quo- 
niam  regio  ista  sit  mortuorum,  Si  i/ui.';  igilur  mortu- 
um  tetigerit,  inimundus  crit  {Sum  xix ,11).  Immundus 
autem  in  conspectu  Domini  omnis  iniquus.  Si  quis 
igitur  tetigerit  iniquitatem,  immundus  erit :  si  quis 
indeliciis,  moriuus;  qnoniam  qux  in  deliciis  est,  vi- 
vensmortuad  Tim.v.G].  Etqui  infideles  sunt,  des- 
ccndunt  in  infernum  viventes  :  etsi  nobiscum  viden- 
lur  vivere,  sed  in  irlferno  sunt.  Si  quisf  li,q.  A,cap. 
Si  quis  usui-am)  usuram  accipit,  rapinam  facit,  vita 
non  vivit,  uthabes  in  Ezechiel)  Ex,ech,  xxxiu,  18).  Si 
quis  autem  justus  justificationes  Domini  custodit 
ut  faciut  cas,  i7'to,  inquit,  ('H'rt,  ct  vivct  ineis  {Ibid. 
l!)),  Ipsocstergu  in  regione  vivorum,  in  illa  regione 


xvri,  2S).  Movemur  quasi  in  via,  sumus  quasi  in  ve-  C  ubi  vita  non  est  abscondita,  sed  libera  ;    u 


ritate,  vivimus  quasi  in  vita  seterna  {Joan.  xiv,  6). 
Demonstra  nobis  illud  bonum,quod  est  simile  sui. 
sempcr  indissolubilo  alquc  immutabile,  in  quo  si- 
mus  a;terniin  agnitione  omnis  boni,  sicut  vas  ele- 
ctionis  tua;  Paulus  testificatus  esl  dicens  :  Forsitun 
enim  idco  discessit  ad  horam,  ut  wternum  illum  rcci- 
peres  {Philem.  15).  /l-^ternum  ergo  ministrum  Dei 
dixit,  scribens  ad  Philemonem,  cujus  fidem  in  agni- 
tionem  oninis  boni  quod  in  sanctis  est,  in  Cliristum 
Jesum  evidentiorem  fieri  postulabat.  In  quo  bono 
esl  requies  pura,  lux  immortalis,  gratia  perpelua, 
hajrcditas  animarum  pia,  et  secura  tranquillitas 
non  morti  subjecta,  sed  erepta  de  morle,  ubi  nulhe 
lacryma;,  nullus  est  fletus.  Undc  enim  illic   fietus, 


umbra,  sed  gloria.  Hic  enim  nec  ipse  Paulus  vive- 
batin  gloria.  Dcnique  in  corpore  mortis  ingemis- 
ccbat.  Audi  dicentem  :  iVioic  vita  nostra  ahscondita 
est  runi  Christo  in  Deo  :  cum  autcm  Christus  appa- 
ruerit  viia  noslra,  tunc  ct  414  nos  cum  illo  appare- 
himus  in  gloria  {Colcss.  iii,  3  et  4). 

57.  Festincmus  crgo  ad  vitam.  Si  quis  vitam  tan- 
git,vivet.  Denique  tetigit  illa  mulicrquaitetigil  fim- 
briam  ejus,  ct  a  mortedimissa  est,  cui  dicitur  :  Fi- 
(les  tna  tc  salvam  fcrit,  vadr  in  pacc  ( Luc.  xviii,  •48).  Si 
cniiu  (]ui  mortuum  tangit,  inmiundusest  ,•  sincdu- 
bio  qui  viventcm  tangit,  salvus  cst.  Qua;ramus  cr- 
go  vivontem.  Sed  itcrum  videamus  ne  eum  quaj- 
ramus  intcr  mortuos,  et  dicaturnobis  sicutctmc- 


ubi  nullus  cst  lapsus  ?  Ubi  sunt  sancti  tui    errori-  j)  licribus  illis  :  Quid  quxritis  vivcntem  cum  mortuis  ? 


busotsollicitudinibus,  insipicnlia  atqucignnranlin, 
limoroac  metu,  cupiditatibus  atquc  corporci'jCollu- 
vionibus  et  passionibus  absoluti,  ubi  rcgio   viven- 

atquc  apertus  :  attamcn  is  niinimc  rcjicicndus 
quem  omnos  ali.c  edit,  ac  mss.  pr.-c  sc  fcrunt.  In 
his  siquictp.nri  co  dicitur  vila  pcr  sc  rcddi,  quod  (•uiii 
oa  boiioruni  sui  onlinis  (put.-iuaturalisnaturaliiun, 
supcriwitiiralis  aupcrnaturaliiiiiii  priiiiiiin  ac  fun- 
duinciitum  sil,  iiun  ipsa  ad  ulia,  scd  ulia  uil  ipsam 
rererunliir. 

(,3''i '  Eudem.  Rom.  edit.  sola., rlarilalem  mcam,  l'a- 
(i;r /lis/c,  iJubio  procul  qiiia  visa  est  diclio,  Pulvr 
geminunda  ob  id  qiiod  seqiiitur,  llvpclilio  isla.  Vc- 
rum  ba;  voccs  iion  vidcntur  aliu  dc  cuusa  Jpositic, 


jYo)(  cst  hir.  .<:cd  surrc.vit  (Luc.  xxiv,  .nV  Ipsc  quoque 
Dominus  ubi  sc  qiupri  vcllot,ostendit  dicens  :  Vade 
adfralres  meo^,  el  diceis:  .iscendo  ad  Patrcm  mcttm, 

nisi  qiiia  idcm  vidclur  bis  fuisse  significatum  per 
illa  vcrba,  ut...  .tint  mccum,  ut  vidcanl,  etc. 

(37)  C.od.  V«t.  atquc  odit.  Iloin..  possihililas.  sc- 
dcs.  Mclius  alii  mss.  ac  cdil,...  fi^lcs.  Kloniiii  quom- 
adnioiliiiii  liic  possihilitas  ad  via  cs,pr:nnium  udri- 
la  ;  sic  fiilcs  rclorturad  vcrilas.  Dicilur  ergo  Chris- 
lus  jidcs,  c(i  (|uod  cjus  vcritas  lidci,  ut  loquunlur, 
sil  loniiulc  olijcctuin. 

(3S)  Mss.  niajori  numcro  ct  auctoritato,  quoi 
UHum  u.tserunt. 


S9S  S.  AMBKOSII  396 

et  adPatrem  veslrum,  Deiim  meuiii,  et  Deum  vesirum  A.  nolite  timere  ab  iniquitatibus  mundi,  nolite  timere 

{Joan.  XX.  17).  Ibi  ergo  quffiremus  eum.  ubi  quaesi-  a  fluctibus  corporalium  passionum,  ego  sum  pecca- 

vit,  Joannes,  et  invenit.  llle  eum,  in  principo  qucC-  torum  remissio  :  nolite  timere  a  tenebris,  ego  sum 

sivit,etinvenitviventemapudviventem,l"'ilium  apud  )ux  :  nolite  timere  a  morte,  ego  sum  vita.  Ouicun- 

Patrem  (Axin.  I,  I).  Nos    eum    in    temporum    line  que  ad  me  vcnit,  mortem"  non  videbit  in  .■ctcrnum, 

quajramus,  et  complectamur  pedes  ejus,    et  adore-  quoniam  ipse  est  plenitudo  divinitatis,  et  ipsi  est 

mus  eum,  ut  dicat  et  nobis  :  Nolite  liinere   {Mattli.  gloria,decus,  perpetuilas  a  saBCulis,et  nunc,  etscm- 

xxviii,  5),  id  est,  nolite  timere  a   peccatis    saeculi,  per,  et  in  omnia  saecula  sificulorum.  Amen. 


m  LIBRUM  DE  FUGA  S^CULI  ADMONITIO. 


Hic  liber  diversas  inter  Ambrosiana  opora  sedes  occupavit.  Etenim  in  mss.  atque  in  edit.  antiquissmis 
"proximum  post  libros  De  Isaac  et  De  Bono  mortis  locum  ohtinot.  Cum  autem  Erasmo  libuisset  omnia 
Ambrosii  monumenta  in  certas  classes  distribuere,  illum  cum  superiori  tractatu  De  '>ono  morlis  in  ethi- 
corum  ordinera  post  libros  Dc  0//ic;Ys  ac  De  Virginihus  coogit,  in  quo  eum  postea  Costerius  et  Gillo- 
tius  imitati  sunt.  Postromo  qui  Romanre  praerant  editioni,  hunc  ipsum  librum  nihilaliudesse  rali,quam 
mysticam  exposilionem  loci  Geneseos  ubi  Rebecca  niium  suum  Jacob  ut  inMesopotamiam  fugiat,  suadet 
(cap.  xxvii,  A?)) ;  eumdcm  post  commentationem  De  Jacoh  et  Vita  heata  transtulere.  Sed  illi  quidem  non 
idoneo  tibiciiie  innixi.  Enimvero,  etsi  hand  semel  illam  Jacobi  fugam  memoret  sanctus  antisles.nunquam 
tamen  illi  fuit  consilium  enarrationem  in  eum  Scriptur»  locum  elucubrare  :  nec  aliter  hujusce  patriar- 
cha;  e.xemplo  utitur,  atque  aliorum  quorumdam  praestantium  virorum,  quos  eo  proponit,  ut  efficacius  ad 
aeternum  mundo  nuntium  remittendum  stimularet.  Quocirci,  hoc  libro  attentiori  examine  discusso.pris- 
tinum  ei  locum  rcstiluimus  ;  idque  co  lubentius,  quo  is  tantummando  dispulationi  De  Jacoh  et  Vita  hca- 
ta  quam  in  Rom.  editione  sequcbatur,  pr.Tponendus  sit  :  qua  ex  mutationo  nihil  oboriri  potest  confusio- 
nis.  Atqui  ad  id  non  sola  nos  impulit  manuscriptorum  veterumque  editionum  auctoritas  :  sed  multo 
magis  quc8  illum  cum  superioribus  tractatibus  conjungit,  materia;  cognatio.  Quidni  etiam  ipsiusmet 
Ambrosii  testimonium  ?Cum  enim  in  ipso  libri  limine  ita  loquitur  :  Frequens  nohis  est  dc  effugiendo  sx- 
culo  islo  scrmo, mimme  dubitamus  eura  tacite  quodammodo  indicare  tractatus  De  Ahraham,De  huac  etAni- 
tna,  ac  De  Bono  mortis  ;  quippe  qui  auditores  sive  lcctores  suos  instantius  ad  Sfficuli  ejusque  vanitatum 
fugam  in  his  omnibus  adhortetur,  ac  pr.ecipue  in  hoc  ultimo,  ubi  in  ea  re  tria  capita  quemadmodum  a 
nobis  in  superioribus  admonitionibus  observatum  est,  consumuntur. 

Hoc  ipsum  tota  istius  libelli  demonstrat  constitutio.  Superius  cnim  a  nobis  ostensum  es(,  S.  praesu- 
lem  in  conoionibus  ac  tractatibus  suis  catpchumenos  compctentes  quam  diligentissime  omnibus  Chris- 
tianas  vit.-e  pr.-cceptionihus  inbuisse  :  at  illud  prscipua  quadam  cura  inculcasse,  quantopere  ad  fugien- 
das  SKCuli  vauitates  obstringerentur.  Verum  his  angustiis  non  eludebatur  ejus  sollicitudo.  Rebatur  si- 
quidein  id  vel  maxime  sui  esse  officii,  ut  eos  post  susceptum  baptisma  in  doctrina  quam  se  docente  jam 
didicerant,  coiifirmaret.  Quapropter  ab  ipso  hujus  scriptionis  exordio  ostendit  (cap.  1,  n.  1,  etseq.)  quam 
sit  humanas  fragiiitati  atque  cupiditati  proclive  sensim  in  mundan.is  ineptias  relabi  :  quam  autem  ardu- 
um  in  sancto  prnposito  perseverare  ;  atque  adoo  ipsis  ut  indefcsso  rursu  vanitates  fugiant,  ac  supra  il- 
las  positi  ad  perfectioncm  indesinenter  contendant,  mauibu?;  pcdibusquc  adnitenduni.  Xihil  aliud  (cap. 
2,  3,  et  init.  ^)  in  veteri  lege  per  sex  illas  refugii  civitates  qua;  reis  homicidii  non  voluntarii  patebant, 
significatum  probat  :  quain  re  diutius  quam  privatim  in  alia  ulla  insistit.  Deinde  in  quo  h;cc  fuga  posi- 
ta  sit,  declarat  (cap.  'i,  nuni.  17)  ;  quamque  illis  eadem  gloriosa,  utilis,  ac  necessaria  sit  propositis  pa- 
triarcharum,  prophetarum,  Apostoli,  atque  etiam  ipsius  Christi  Domini  cxemplis  evincit  ;cap.  4,  num. 
19  et  20),  sed  ipsam  celerem  esse  oportcre  (cap.  6,  num.  32).  Docet  (Ibid.)  ejus  stadiura  ac  metam  sum- 
mum  atque  incommutabile  bonum  esso,  hoc  est  Donm  ipsura,  proiudeque  nullo  alio  stiraulo  (cap.  7, 
num.  37  et  seq.)  Illos  acrius  excitari  debere  ad  evadendum  e  mundo,  ubi  divino  permissu  hactenus  pec- 
catum  et  malilia'perseverant,et  unde  ipsemct  Christns  isla  exstirpare  n"luit,quanquam  eorum  diabolum 
condemnaverit. 

Verum  cum  ei  a  novisillis  Chri^^tianis  olijici  posset  quibusdam  vincnlis  sese  cocstringi,  perquaesibiex 
mundo  profugere  haudquaquam  liceret,  ipsis  aperit  (cap.  8,  nura.  45  et  seq.)  qua  ratione  mundura  cor- 
pore  non  deserentes,  inde  aninio  possent  evolare,  Deo  unice  adhaererc,  odservare  ejus  praecepta,  et  occa- 
sionem  ulterius  in  via  virtutis  progredieudi  nullam  non  arripere.  Ad  cxtremura  huic  disputationi  coro- 
nidera  ponit  voheraenlissime  juxta  ac  ficundissime  exhortando  (cap.  9,  num.  51  et  seq.).  ne  cum  s.tcu- 
culo  cui  semel  in  baptismate  ut  suas  sibi  res  haberet  solemni  divortio  edi.xerant,  uUam  in  posterum  ini- 
rent  societatera,  pcrsuasi  nimirum  in  sc  non  jam  veterem  hominem    apparere    debere,  sed    novam    il- 


597 


LIBER  DE  FUGA  SiECULI. 


598 


lam  vitam  quam  in  genitali  font"  nbi  Christo  commortui  simul  otiam  cum  ipso  revixcrant,  accepisscnt. 
Porro  si  Ambrosium  ad  homines  baptismo  recens  iniliatos  sermonem  habere  ex  operis  epilogo  constat, 
idem  non  minus  tum  ex  ejus  exordio  (cap.  I,  7.  8),  tuno  ex  medio  roanifcslum  est.  Atqui  istuc  ipsum 
non  minus  secus  ac  reliqua:  ejusdem  comraentationis  partes  luce  meridiana  clarius  ostendunt  illam  e 
concionibus  vel  potius  e  concioiie  una  constare,  quam  dubio  procul  lestis  paschalibus  circiter  annum 
387,quo  superiorcs  libros  compositos  fuisse  observavimus,  pronuntiavit.Utnim  autem  huic  cidem  libello 
titulus  ab  Ambrosio  inditus  sit  De  fiiga  sxcuti,  id  sanc  Augustini  a  quo  ita  laudatur  (lib.  u,  Conl. 
Julian.  PeUtij.,  c.  8,  et  lib.  iv  Cont.  duas  Epist.  Pet.,  cap.  II),  in  controversia  poni  non  sinit  auctoritas. 
Non  dissimulandum  lamen  in  manuscriptis  aliquot  inscrijitum  legi,  De  Esau.et  Fuga  sxcuti.  Sed  quid 
occasionem  additioni  dederit,  prorsus  non  videmus.  Standum  itaque  jam  recepl»  inscriptioni. 

Etsi  Philonis  libro  De  Profugis  argumentum  Agar  fugitiva  praRbuerit,  ejus  tamen  subsidio  sanctus  An- 
tistes  utililer  aliquot  locis  usus  est,  ut  pula  ubi  de  patriarchis  Joseph  et  Jacob  (cap.-i  et  8:,  dcque  sex  re- 
fugii  civitatibus  dissorit  (cap.  2  et  al).  Hic  autem  duo  haud  indigaa  qua:  observcntur,  aniniadvertes  : 
alterum  quidem  quod  jara  a  nobis  est  annotatum,nempp  Auil)rosiura  quiiiquid  a  Juda^o  illo  niutuabatur, 
illud  in  usus  Ghristianos  convertere,  ac  variis  rationibus  testimoniisquc  ex  Novo  Testamento  petitis 
conlirmare  :  alterum  vero  causam  cur  idem  praasul  tarn  libenter  e  Philonis  cnmmentationihus  hauriret, 
istam  esse,  quod  videlicet  complura  illius  doctrinae  capita  ad  Christianaj  religiouis  placita  facili  negotio 
redigi  possent;  cujus  sane  rei  clarissimum  exemplum  quse  in  hoc  libro  (cap.  u  et  lu)  de  Verbo  divino 
disputantur,  suppeditant. 


SANCTI  AMBROSII 


MEDIOL.ANENSIS  EPISCOPI 

1)E  FUGA  SiECUlJ 

LIBER  UNUS^". 


415-17  CAPUT  PHI.MUM.  A 

Hoinintm  iioti  posse  lerrenas   illcreitras  el  eupiditales 

fiiyerc,  nisi  diviniiin  ad-sit  pr^csidium.  Quot  ille  iin- 

pedimenti  a  stnsihus  paiialtir ;  quamiiue  cum  nc- 

cesse  sit  tristia  Isetis  anteponere.  cum  in   his  nihil 

nisi  vanitas  reperiatur.  Tandem  qui  satvus  esse  ve- 

lit,  supni  muitdum  a.^cendal  oportere. 

\.  Frequens  nobis  de  effugiendo  sajculo  isto  est 

sermo  {Vid.  S.  Aug.  lib.   ii  Contr.  Jul.  Pelag.,  cap. 

S,  til  [Ih.  Contr.  duas  Epist.   Pel.,  cap.  11;)  atque 

utina.~.i  quam  facilis  sermo,  taui  cautus  et  sollici- 

tus  esbet  afrectus(2).Sed  quod  pojus  est,  frcquenter 

irrepit  terrenarum  illecebra  cupiditatum,et  vanita- 

tum  otTusio  mentem  occupat  (.'?);  ut  quod  sludeas 

vitare,  hoc  cogites,  animoque  volvas  :  quod  cavere 

difGcile  esl  homini,  exuerc  autein  impossible.  De- 

niquu  voli  eam  magis  esse  rem  quam  (4)  alfectus 

testatur  Propheta  diceudo  :  «  Declina  cor  ineura 

ia  testimonia  tua,  et  nou  in  avaritiam  (/'.■>a/.cxviii, 

.36).  "  Non  enim  in  potestate  nostra  cst  cor  uostrum, 

etnoslrajcogitationes.qua:  improviso  etfusa;  mentem 

{animumque  confundunl,  atquo  alio  trahunt  quain 
tu  proposueris,  iid  s.ccularia  revocant,  mundana 
inserunt,  voluptuaria  ingerunt,illecebrosa  intexunt 

(1 )  Sriptus  circa  an.  387. 

(2;  Itom.  eilit.  contra  omnes  alias  edit.  ac  niss. 
Iiic  posucrat,  ejfectus.  Pro:postcrc,  ut  cxaminanli 
palam  liel. 

(3j  Edit.  omncs,  effusio  mentcm  occipat. 


, 


ipsoque  in  tempore  quo  elevare  mentem  paramus; 
insertis  inanibus  cogitationibus,  ad  terrena  ple- 
rumque  dejicimur. 

2.Quis  autem  tam  beatus  qui  in  corde  suo  sem- 
per  ascendat?  Sed  hoc  sineauxilio  divino  qui  (ieri 
potest?  Nullo  profecto  modo.Deuique  supra  eadem 
Scriptura  dicit  :  «  Beatus  vir  cujus  est  auxilium 
abs  te,Dominc,ascensus  in  corde  ejus  {Psal.  lxxxiii, 
6).Heatus  plane  quem  delectatio  non  revocat.quera 
nou  inclinal  voIuptas,qui  ad  inferiora  non  respicit; 
quod  ucc  ipsius  Lot  uxor  potuit  evadere.  418 
Quo  admonitus  exemplo  Apostolus,posteriora  obli- 
viscens,et  ea  quae  sunt  priora  appetens,  festinabat 
ad  bravium,  et  pervenire  meruit,  quia  ante  se 
Chrislum  videbat,  a  quo  ad  justitia;  vocabatur  co- 
ronaiu.  Soil  pervenit  illc  <iui  se  ipsum  sibi  abnega- 
vit,  ulGhiistum  lucraretur.  Denique  non  ipse  vive- 
bat,  sed  vivebat  in  eo  Christus. 

8.  Nam  quis  inler  lol  passiones  hujus  corporis, 
inter  tot  illecebras  hujus  sajculi  (5),  tutum  atque 
intemeratum  scrvare  potest  vestigium?  Respexil 
cculus,  ot  sonsum  mentis  avertit  :  audivil  auris, 
et  Intentioncm  inllexit  :  inhalavit  odor,  et  cogila- 

(1)  Pnris.  (pu-edain,  maijis  esse  rcam,  qunm,  elc. 

(.5)  .Mss.  Uig.,  Alnil.  i'l  Alb..  htlcr  tot  mssioncs 
liujus  s.vruli,  iiitertot  itlccebras  liujus  muiidi,e[c.  Al 
Thcod., /«  lol  passionibus  liujus  corporis,  inter  lol 
iliecebrus,  etc. 


II 


590  S.  AMBROSII 

tionem  impcdivit  :  os  libavit,  ct  crimen  retulit  : 
tactus  contigit,  et  ignem  adolevit.  «  Intravit  mors 
per  fcneslram,  »  dixit  propheta  {.lev.ix,  21;.  Fones- 
tra  tua  cst  oculus  tuus.Si  vidoas  mulierem  ad  con- 
cupiscendura,  intravit  mors  :  si  audius  sermones 
meretricios,  intravit  mors  :  si  luxuria  sensus  tuos 
capiat,  penetravit  mors,  Et  ideo  qui  vult  ascen- 
dere,  non  Iseta  s;eeu]i,  non  amcena,  non  delectabi- 
lia,sed  plena  duloris  et  flctus  sequatur;  meliusest 
enim  ire  in  domum  luctus,  quam  in  domum  gau- 
dii.  Denique  nco  Adam  de  paradiso  descendisset, 
nisi  delectatione  deccptus  essel. 

4.PulchreigiturDavid,quipericulosos  hominis(6) 
etiam  ipsos  aspectus  fuerat  expertus,beatum  illum 
dicit,  cui  spes  omnis  in  Dei  nomine  cs\,(Psal.\\\i\, 
5).  Sic  enim  non  respicit  in  vanitates  et  insanias 
falsas,  si  semper  in  Christum  intendat,  semper 
C.hristum  interioribus  oculis  aspiciat.  Unde  iterum 
ad  ipsum  conversus  ait  :  "  Avertc  oculus  meos,  ne 
videant  vanitatem  {Psal.  cxviii,37).)>Vanitas  circus 
est,  quia  nihil  prodest  :  vanilas  est  equorum  velo- 
citas,  quia  mendax  ad  salulem  est  :  vanitas  thea- 
trum  est  :  vanitas  ludus  omnis  :  «Omnia  vanitas,» 
inquit  Ecclesiastcs,  <i  qua;  in  hoc  Sc-eculo  sunt  » 
{Eccle.  1,  2).  Denique  qui  salvus  essc  vult,  supra 
mundum  aseendat,  qua;rat  Verburn  apud  Deiirn, 
fugiat  hunc  mundum,  terras  rclinquat.  419  Non 
enim  potest  percipere  illud  quod  est.ctest  semper, 
nisi  prius  hinc  fugerit.  Unde  et  Dominus  volens 
Patri  Deo  appropinquare,  ad  apostolos  ait  :  «  Sur- 
gite,  eamus  hic  {.Joan.  xiv,  31).» 


600 


CAPUT  II. 

Sxculum  fuyicndum  docet  le.v  de  cmlatibus  refugii, 
dc  (juibus  (inalnor  disculiunlnr  :  primum  cur  illx 
in  sorie  levilarum  delectx;  secundum,  cur  numcro 
.•iex ;  le.rlium,  cur  eurum  ires  ullra  Jordancm,  ac 
totidcm  in  terra  Chanansca;  qunrtum,  cur  homici- 
da  mortem  pontificis  ihi  jubealur  e.rspertare.  Qux 
omnia  diversis  virtulilms  ucccommodantur . 

5.  Docet  te  etiam  lex  fugiendum  s.TcuIura,Deum 
sequendum.  Quid  enim  aliud  docet,  cum  dicit  : 
«  Disponetis  vobis  civitalos  ad  refugium,  et  erunt 
vobis  rcfugia,  quo  refugiat  homicida  omnis  qui 
percusserit  animam  invitus  {Num.  xx.xv,  II)?  Et 
infra  :  «  Sex  civitates  ad  refugia  erunt  vobis,  tres 
civitates  dabitis  trans  Jordanera,  et  tros  civitates 


A.  civitates  ad  hoc  munus  deputatae.  Secundum,  qua 
ratione  sex  numero,  non  enim  otiose  numerus  hic 
prffiseriptus  videtur  neque  plurium  neque  paucio- 
rum  civitatum.  Terlium,  cur  tres  ultra  Jordanem 
civitates,ettres  in  regione  Ghanansa  disposita;  sint, 
quae  refugio  peccantibus  forent.Quartum,cur  dinu- 
meratio  et  definitio  temporis  comprehensa  sit,  in- 
tra  quod  habitet  homicidain  civitate  refugii.quoad 
moriatur  sacerdos  magnus,  et  post  mortem  sacer- 
dotis  magni  rovertatur  homicida  in  civitatem  hab'i- 
tationis  suce  {lljid.  25).  De  singulis  ergo  oportet  di- 
cere,  atque  eo  ordine  quo  proposuimus,  quajsita 
absolvere. 

6.  Gompetenter  itaque  Levitarum  civitates  datas 
ad  refugium  primo  explieandum  est.    Congrue  au- 

„  tem  provisum  liquet  :  quia  Levit.-e  fugitantes  sunt 
rnundi  hiijus,ut  placeant  Deo,  relinquant  patriam, 
parentes,  filios.omnem  cognationem,  ut  adhaereant 
uni  Deo.  Denique  et  Abrahae  dictum  est  :  «  Exi  de 
terra  tua,  et  de  cognatione  tua,  et  de  domo  palris 
tui  {Gcn.  XII,  1).  M  Sed  forte  dicas  :  Levita  non  erat. 
Sed  habebat  in  lumbig  suis  Levi,ut  legimusad  He- 
bra;os  scriptum  (Hebr.  vii,  10).  Et  Dominus  Levitis 
dicit,  cum  discipulis  suis,  hoc  est,  apostolis  di- 
oit  :  «  Si  quis  4*80  vult  post  me  venire,  abneget 
semetipsum,et  toliat  crucem  suam,et  sequaturme 
{Lnc.  IX,  23).  »  Quanquam  ad  omnes  jam  dictum 
sit  :  «  Vos  autem  genus  electum,  regale  sacerdo- 
tium,  gens  sancta,  populus  in  adoptionem  (/  Petr. 
[I,  9).Venit  plenitudo,  reliquia;  cessarunt.  Christus 
enim  omnes  vocavit,  omnibus  profecto  patet,(8)  ut 

C  omnes  sequantur,  omnibus  regnum  propositum,et 
vita  a^terna. 

7.  Ergo  cui  Deus  portio  est  (12,  quaest.  i.  c.  Cui 
porlio),  nihil  debet  curare  nisi  Deum,  ne  alterius 
impediatur  necessitatis  munere.Quod  enim  ad  alia 
officia  confertur,  hoc  religionis  cultui,  atque  huic 
nostro  oiTicio  decerpitur.  Hajc  enira  vera  est  sacer- 
dotis  fuga,  abdicatio  domesticorum,  et  qu»dam 
alienatio  charissimorum.ut  suis  etiam  se  abneget, 
qui  servire  Deo  gestit.Recte  ergo  fugaces  fugacibus 
commendavit  a^terna!  legis  sanctio,  ut  qui  hunc 
mundum  obliti  sunt,  eos  recipiant  qui  peccata  sua 
condemnantes  atque  opera  oblivionem  vitae  supe- 
rioris  expetant,  et  sfficularia  quae  gesserint,  abolere 
desiderent.Fugitans  igitur  est  suorum  sacri  altaris 


dabitis  in  terra  Ghanaan  {Ibid.iS,  et  14)?  Aperte(7)  j)  ejus  minister.  Unde  Dominus  quasi  princeps  sajer- 

quidem  confugientibus  hoc  crimen  homicidii  refu-  '  _     ..    .     _ 

gia  proposita  sunt.  Sed  consideremus  altius.  Qua- 

tuorsunt  quce  admonont  profundius  essespectanda 

uroana  lectionis  istius.  Unum,  qua  ratione  ex  his 

civitalibus  quas  Levitis  in  porlionem  sorte  obvene- 

runt,  sex  civitates  ad  refugium  datassint  horaicidii 

criminclaborautibus,curnonetiani<aliarumtribuuni 

(6)  Ita  m.^is.  novem  optima;  nolaj.  Vat.  cod.  et 
llora.  edit.  omittunt,  hominis.  Alii  mcs.  cum  ant. 
edit,  pcriculosos  homines  eiiam  ipso  a:;pcctu.  Qun; 
verba  minime  etiam  vidcntur  aspcrnanda. 

(7)  Edit.  llum.  sola,  .-/pte,  cum  aliis  cdit.,  con- 
fugicnlibus  ob  crimcn.  Mss.  vero  ul  in  textu.  Ubi 
confiKjieniibus  lioc  crimcn,  idem  valet  atque  fugien- 


dotum,formam  Levitis  in  Evangelio  dans  suo  dixit : 
«  Quae  est  mater  raea,  aut  qui  sunt  fratres  mei 
(Jlatth.  XII,  48)?  Hoc  est,  non  agnosco  matrem, 
non  recognosco  fratres,  ignoro  proximos.  «  Mater 
mea  et  fratres  mei  ii  sunt,qui  audiunt  verbum  Dei, 
et  faciunt  {Luc.  vin,  21,  22).  »  Solum  ergo  ver- 
bum  Dei  novit  minister,  cum  eos  novit  in  quibus 

tibus  hanc  accusationem  ;  a  qua  loquendi  forma 
non  abhorrcnt  classici  auctores. 

(8)  Sic  mss.  antiquissimi,  et  edit.  Amb.  atque 
Era.  Reliqui  rass.,  omnibus  perjectio  patet.yon  ma- 
le.  At  edit.  Gill.,...  »/'()/'cr/iV7.  Qua  voce  sublata,  in 
edit.  Rom.  tantuiii  legitiir  omnifeiwpa/e^ 


601 


LIBER  DE  FUGA  fe^CULI. 


602 


operatur  Verbum  Dei.  El  ideo  exsul  est  mundi, 
fngilans  corporis,  fugitans  passionum,  abdicat  se 
omnibus,  ut  solus  remaneat,  sicut  Eliasdixit:  «Et 
ego  relictus  sum  solus  (///  Rcg.  xix,  ^4).  Sed  non 
erat  solus  cum  quo  erat  Christus  (9).  Et  ipse 
Dominus  relictus  est  solus  :  «Sed  non  sum,  inquit, 
solus,  quoniam  Pater  mcctim  est  ijoan.  xvi,  32).  » 

8.  Est  etiam  illa  causa  quia  Levit<e  ministri  sunt 
Dei.  Elideo  ipsorum  civitates  fugientibus  homicidis 
per  legem  deputantur,  quia  ipsis  jus  est  divina 
mandata  exsequi  circa  eos  qui  crimen  mortale  ad- 
miserint.  Nescit  Ecclcsia  publicare  leges  suas  flo). 
Novit  ut  Dominico  saccrdos  obediat  imperatui.Audi 
Levitam  dicentem  :  «  Tradidi  hujusmodi  ho- 
minem  Satanas  in  interitum  carnis  ;  ut  spiritus 
salvus  sit  in  die  Domini  nostri  Jesu  Christi  {/ 
Cor.  V,  5).,  Percussus  igitur  Levitico  gladio  moria- 
tur  sensus  carnis  in  nobis,  ut  vivat  anima  nostra. 
Nisi  enim  sensus  carnis  occidorit,  nullus  potest 
esse  fructus  vitae  aeternae. 

9.  Sex  autem  civitatum  refugia  sunt,  ita  ut 
prima  civitas  sit  cognitio  Verbi,  et  ad  imaginem 
ejus  fornia  vivendi.  Quicunque  enim  eam  cogni- 
tionem  fuerit  ingressus,  tutus  a  pcena  est,  secun- 
dum  quod  et  Dominus  ait :  «  Jam  vos  mundi  estis 
propler  sermonem  qiiem  locutus  sum  vobis  {Joan. 
XV,  3).  »  Et  alibi :  421  «  Haec  est  autem  vita  a;ter- 
na,  ut  cognoscant  te  solum  Deum  verum,  et  quem 
misisti  Jesum  Christum  Uoan.  xvii,  3).  Hkc  est 
igitur  civitas  velut  metropolis,  cui  adjacent  alia3 
quinque  civitatcs  Lcvitarum.  Sccunda  civitas,  con- 
sideratio  divinsB  operationis,  qua  creatusost  mun- 
dus.  Tertia  civitas,  contemplatio  potestatis  regiae 
et  majestatis  aeternae  (H).  Qiiarta  civitas,  propi- 
tiationis  divinfe  contuitus.  Quinta  civitas,  legis 
divinae  contemplatio,  qua;  pra;cipit  quid  faciendum 
sit.  Sexta  quoque  civitas,  portio  legis  qure  pra;- 
scribit  quid  non  faciendum  sit.  Quanta  abundan- 
lia  divina;  misericordia;  quanta;  diviti,-e  pietatis 
ejus,  ut  singulorum  studia  fragilitatesque  humana; 
conditionis  considcrans,  quibus  el  inviti  ac  relu- 
ctanles  ad  culpam  ducimur,  ct  non  voliintaria  de- 
licta  victi  illecebris  frequenter  committimus,diversa 

(9)  Rom.  edit.  sola,  aim  1^110 eralDominm.  El  ipse 
Chrislu.i  rclictus,  etc.  Sed  nihil  in  recepta  lectione 
mutandum.  Sicenim  hic  dicit  AmbrosiusChristum 
cum  Elia  fuissc,  uti  libro  suporiorc,  cap.  2,  num.8, 
de  Davidc,  Sriebat  ciiim  inquit,  tjtoriosius  essc  pru 
Chrislo  niori,  etc.  MuUjl'  ali;c  sunl  et  apud  hunc 
Patremetapudca:teroshujusmodilocutioneg,qiiibiis 
signilicarunt  Incarnationis  mystcriuin  antiquis  illis 
fuisse  cognitum  :  quibusqucnon  modoPaulum  imi- 
tati  sunt,  a  quo  Moyses  <Egyptum  dcseruisse  narra- 
tur  majorcs  lUvilias  xsiimans  thesauro  .Eniipliorum, 
improperium  Chrisli;  veruin  ctiam  Doiiiimiin  ipsuni 
qui  Joan  viii,  50,  dicit  :  .\hrahum  pntcr  resler  c.vsul- 
tavit  ut  vidcrcl  ilicm  mcum  :  vidil  ct  gavisus  est.  Hoc 
autcm  utro(|ue  tcstiiiionio,  sod  pra;sertim  ultiino, 

filuribus   locis,  utitur  Aiiibrosius,  ut   vcrbi  gralia 
ib.  de  Aljraham  cap  3,  niim  21,  cl  Commcnt.  inl.uc. 
I  non  longe  ab  iiiltio  ct  alibi. 

(<0)  Omnes  edit.,  .\cscit  Ecclcsia  puhlicas  lcges, 
[suas  novit.  Ul  Dominico  -saccrdos  obcdiat  imperio,  au- 


A  nobis  refugia  proponat,  sex  videlicet  urbium;  ut 
quo  numero  mundus  formatus  est,  eodem  numero 
advcrsus  mundana  vitia  et  sa;culi  hujus  naufragia 
remedium  provideretur. 

•10.  Primum  igitur  remedium  est,  ut  si  cui  boni 
proposili  viro  culpa  irrepserit,  is  sine  ulla  compe- 
renJinatione,  si  perfectam  velit  habcre  securita- 
tem,  ad  ipsam  rerum  omnium  apcem  properet,  ubi 
Verbum  est  Dei  in  illo  sinu  patrio,  id  est  arcano 
ac  recessu  Dei,  ubi  est  fons  sapientiae,  unde  pro 
morte  vit»  slerniE  hauriat  potum  iinmnrfaleai. 
Secundum  est  remedium,  ut  qui  no;i  potest  co- 
gnitioncm  boni  illius  pra;libare,  et  tardior  vel  in- 
genio  est,  vel  fidei  comprehensione  ;   quoniam  ve- 


loci  mentis  vigore  atque  ingenii  acuminc  ad  co- 


gnitionis  sumraa  contenditur,  saltem  operaDomini 
consideret,  atque  ex  his  quae  facta  sunt,  tanti 
contempletur  operis  auctorem  ;  quoniam  ex  his 
bonis  qua;  sunt  in  constitutione  istius  creaturae 
(bona  enim  valde  sunt  {Gen.  1,  31),  sicut  Dominus 
dixit)  bonum  illud  summum  atquc  a;ternum  com- 
prohenditur,  Qui  ordo  rerum  ?  Qua;  disciplina  ? 
Qua;  gratia?  Nonne  his  quamvis  tardum  ingenium 
diligere  auetorem  suum  provocatur?  Etenim  si 
parentes,  quia  nos  genuerunt,  amamus  :  quanto 
magis  diligere  debemus  creatorem  parentum,  au- 
ctoremque  nostrum  ?Ergooperatoria  virtus  Dei,etsi 
non  videtur,  tamen  ex  suis  operibus  a;stimalur, 
operatoremque  opera  produnt,  ut  intelligatur 
qui  non  comprehenditur.  Undc  et  Dominus  ait: 
C  Si  mihi  non  creditis,  vel  opcribus  ercdite  {Joan. 
X,  38).  )i  Bona  igitur  etiam  ha;c  civitas  ad  refugium, 
qua;  a;dificatoris  sui  testificatur  gratiam,  et  affe- 
ctum  nostrum  cxcitat,  ut  cjus  simus  cupidiores, 
qui  tantam  nobis  fabrie;e  hujus  videatur  contulisse 
pulchritudincm.  Tertius  ordo  est  regalis  potestatis 
contemplatio,  ut  subjiciamur  regi,  si  non  defcrimus 
honorem  tanquam  parenli.  Melu  enim  pra;sidenlis 
plerumque  fit  obcdiens  potcstati,  qui  cst  salutis 
ingratus  ;  utnecessitatemsobriotatis  agiiosccre.Cor- 
rigil  ergo  nccessilas,  quem  pietas  provocaro  de- 
bucrat. 

(/('  Lcvilam.  Ilis  acccdunt  mss.  aliquot  rro;iilioics, 
nisi  qnod  illi,  duobus  exccptis,  intcrp^n^runt  in 
hunr  inodum  :  Nescil  Ecrlcsiu  puhlirds  i  ,.s  suas  : 
novit  ....  Audi  Levitam.  Ex  quibus  id.  in  lerme 
D  sensus  clici  polest,  hic  seilicct.  Eccli  .  a  in  admi- 
nistrandn  pcenitenlia  politicas  leges  iiun  «gnoscit ; 
suas  Pnim  habel,  niinirum  ut  Cnriati  obediat  im- 
peratis.  Verum  Thuan.,  Prat..  Eisc,  Ebrulph.. 
Albin.,  Alnet.  et  Big.  lectionem  a  nobis  in  textu 
repositam  pra;lerunt,  exccpto  tamen  quod  in 
Ebrulph.  pro  sacerdos,  lejiitur  seccnlutis.  Sensus 
aulcni  cst.  Ecelesiam  dum  ligat,  solvil,  a  sacrorum 
participationc  rcmovet,  etc.  uti  potestalo  noii 
qiiam  illi  sua;  leges  atlribucrint,  scd  quam  illi 
Christus  ipsc  commiserit,  «l(jiic  exercero  pra'ca- 
pciit.  Quod  quidem  cum  aiilocedontibiis  ac  sub- 
scqucntibiis  nptius  qiiadnirc  diriitebilur  ncmo. 

(II)  Mss.  ahquut,  cimtcmplatiimcmrcijix  civitalis. 
Miuus  bcne, 


603 


S.  AMBROSII 


604 


11.  Has  sunt  tres  civitates  trani  Jordanem,  per-  A  definita :  deinde  in  causis  paribus  inipar  eventus  ; 


fectiori  prudentise  ad  refugium  datae  ;  ut  primo 
culpam  fugiamus  inductione  animi,  conformes  ad 
iraagineui  Dei.  Ila  enlm  creati  sumus,  dicenteDeo  : 
u  Faciamus  liominem  ad  imaginem  ct  simililudi- 
nem  nostram  [Gen.  i,  26).  liaec  ergo  primaG  illius 
civitalis  422  lex  est.  Deinde  si  per  fragijitatem 
caniis  et  mundi  illecebras  ila  mentem  nostram 
formare  non  possumus,  reverentia  paternae  gene- 
ralionis  et  sedulitale  prolis  peccatum  levemus. 
Charilas  enim  mullitudinem  peccatorum  operlt. 
Qui  ergo  ad  imaglneni  Dei  esse  non  potuerlt,  sit 
ad  pleniludinem  charitatis.  lllacivitas  culpam  ex- 
cludlt,  h»c  solvit.  Hsc  denique  lex  secundae  civi- 
tatis :  u  Diliges  Dominum  Deum  tuum  ex  toto  cor- 


poterat  enim  fieri  ut  post  homicidae  illius  refugium 
sequentl  dle  obiret  magnus  sacerdos.  Qua;  autera 
sub  incerlo  sentontia?  Erj^o  quia  .hrrrel  littera, 
qu^ramus  spiritalia.  (Juis  est  iste  magnussacerdos, 
nisi  Dei  Fllius,  Verbum  Dei,  cujus  advocationem 
pro  nodls  habemus  apud  Patrera,  qui  exsors  est 
omnium  voluntariorum  et  accldentium  delictorum, 
In  quo  consistunl  omnia  qus  in  terra  sunt,  et  quae 
in  cffilo  ■?  Vinculo  enim  Verbi  constricta  sunt 
omnia,  et  ejus  continentur  potentia,  et  in  ipso 
conslant ;  quoniam  in  ipso  creata  sunt  omnia,  et 
in  ipso  habitat  omnis  plenitudo.  Et  ideo  omnia  ma- 
nent  quia  dissolvi  illa  non  sinlt,  quae  ipse  con- 
strinxit,    quoniam    in  ejus    voluntate   consistunt. 


de  tuo,  ct  ex   tota   anlma  tua,   et  ex  tota  virtute  n  Omnia  enim   quoad    vult,  suo  imperio  coeroet  et 

4i,.^    .  n.,,,t     ...     X\     ..    c„,4    „;    »:     _^.-     .;    „x    ^ :..      _i l i:    i:_    1: i     A-;. .;i   ;~;t i'__ 


tua  \Deul.  vi,  5).  »  Sed  si  rursus  angusti  anlmi  et 
minuti  sunt,  qui  abundantiam  charitatis  et  gra- 
liam  recipere  non  possunt,  habes  tertiam  civita- 
tem  ;  ut  divinae  potestatis  formido  te  sobrlum  faciat, 
et  inflectat  motus.  Et  haec  lex  tertia  :  «  Dominum 
Deum  luum  adorabis.et  Ipsi  soli  servies  (ftiV/.iS).  » 
H.T3  igitur  prfficipus  vlrtutcs,  et  ideo  paucorum 
non  plurium,  supra  Jordanem  posit»  ;  ut  exprimas 
quasi  imago  archetypum,  dlligas  quasi  fillus  pa- 
trem,  adores  quasi  subditus  regem. 

12.  Qui  aulem  Jordanem  transierint,  Jordanis 
autem  descensio  eorum  dicitur  :  qul  descenderint 
ergo  ex  illls  superlorlbus  virtutibus  ad  ha;c  infe- 
riora,  id  est,  in  qulbus  integritas,  charitas,  humi- 
litas  vaciliavcrit  habent  propiora  homini  refugia 


regit,  et  naturali  concordia  ligat.  Vivit  igltur  Ver- 
bum  Del,  et  maxime  in  animis  vivit  piorum,  nec 
unquam  moritur  plenitudo  Divinitatie.  Numquam 
enim  moritur  sempiterna  Divinitas,  et  aeterna  Dei 
virtus.  Sane  moritur  nobis,  si  a  nostra  423  ani- 
ma  separatur,  non  quo  morte  corrumpatur,  sed 
quo  dlssolvatur  atque  exuatur  rnens  nostraab  ejus 
conjunctione.  Mors  enim  vera  est  Verbi  et  anima; 
separatio.  Denique  statim  inciplt  anima  peccatis 
patere  voluntariis  (13). 

CAPLIT  iir. 
Memorata    superiori  capite   virtutum    yenera   etiam 
in  .ipostolo  non  tam  adumlirata,  quam  exprcssa  h't- 
heri,  colleclis  ejusdem  variis  testimoniis  demonstrul. 

14.  Habemus  hsc  genera  non  adumbrata,  sed 


quae  petant ;  ut  qui  obnoxii  delictis,  et  inflexi  vi-  C  expressa  virtutum  in   Apostolo,  dicente  eo  :  «  Ita 


tiis  sunt  non  voluntariis,  sperent  Dominum  sibi 
reooncillari  posse,  si  veniam  petant ;  sperent  posse 
se  corrigi,  si  prajcepta  sequantur  ccBlestium  Te- 
!-lamentoruin,  qulbus  aut  informamur  ad  inno- 
centiam,  aut  revocamur  a  culpa.  Ilae  igitur  intra 
Jordanem  civitates  sequentes  sunt,  ut  propitiemus 
nobis  Deum,  sequamur  qua;  jubet,  vitemus  qu;e 
prohibet.  Sit  ergu  propitianda;  Divinitatis  ambitlo, 
sequenda3  praeceptionis  odeditio,  intcrdictae  pr;c- 
varicalionis  cautio,  qulbus  propitiatoriam  Dei  mi- 
sericordiam,  et  nomotheticen  ejus  providentiam 
vel  institutorum  obscquio,vel  intordiclorum  decli- 
natione  veneremur. 
13.   Quartum  supercst,    quod  de    morte  sumnii 


quod  in  me  est,  promptus  sum  et  vobis  qui  Romae 
estis,  evangelizare.  Non  enim  erubescoEvangelium. 
Virtus  enim  Dei  est  in  salutem  omni  credenti,  Ju- 
deeo  primum  et  Grffico.  Justitia  enim  Dei  in  eo 
revelatur,  «  id  est,  in  eo  qui  credit  (Rom.  i,  15, 
17).  Denique  addidit :  «  Exfide  in  lidem,  sicut  scri- 
ptum  est :  Justus  autem  ex  fide  vivit  (Ibid  17).  » 
In  quo  Igitur  justltia  Dei  revelatur,  nisi  in  eo  qui 
conformis  est  imaginis  Filii  Del  ?  Habes  primum 
prajceptum  ad  imaginem  Dei.  Secundum,  qula 
invisibilia  illius  per  ea  quae  facta  sunt,  intelli- 
guntur,  id  est,  sempiterna  virtus  ejus  et  divinitas 
operibus  ejus  cognoscitur,  hacc  est  operatoria  vir- 
tus.  Tcrtium  de  impcriali  potestate,    quia  Verbum 


sacordotis  (12)  ait :  «  Quia  usque  ad  illud  tempus  ^  Dei  regale  est,  et  judiciale,  ct  plenum  justitiaj  sa- 
erit  in  civitate  refugii  homicida  ille,  donec  morla-  cerdotalis,  remunerationem  bonorum  actuum, 
tur  sacerdos  magnus  (Josue,  xx,  6).  >■  In  quo  se-  ct  retributionem  malorum  venturis  in  judicium 
cundum  litteram  haeret  intcrpretatio.  Primum  ipsa  suum  servans,  de  quibus  ait  Apostolus  :  «  Sci- 
fuga  sortemagis  quara  Kquitate  alicujus  examinis      mus   autem    quonlam  judicium    Dei   est  secun- 


(12)  De  morte  sununi  saccrdolis.  H«c  deerant  in 
edit.  omnlbus,  quae  nos  in  mss.  duodccim  reperta 
in  textum  Iranslullnius. 

(I.'-i)Sic  omnes  omnino  mss.  et  edit.  praetcr  Rom. 
\n  (\\xa.,  pcccalis  patere  invotnnlariis.  Haud  dubie, 
quia  apud  Philonem  lib.  De  Profuyis,  unde  ista 
riesumiita,  legitur :  Kieooo?  Euei;  saoTai  to;? 
axouTtoii;  o-iiX|iataiv  ;  fcd  Ambrosium  legisse  ixo^j- 
ijiot?  cum  mss.  atque  edlt.  consensus   evincere  po- 


test,  tum  ipse  orationis  PhlloniauK  contextus. 
Etenim  cum  priori  periodi  membrodocuisset,prm- 
sente  Verbo,  animae  voluntariam  (in  pejus)  con- 
versionem  advenire  non  posse  ;  annon  consequens 
erat  ut  dlceret,  eodem  Verbo  absente,  confestim 
voluntarie  (in  pejus)  conversioni  patere  animam, 
sive,  quod  idem  est,  voluntariis  peccatis  reditum 
dari. 


603 


LTBER  DE  FUGA  S^CUI.I. 


606 


dum  veritatem  ia  eos  qui  talia  agunt  {Hom.  n,  2.)  A.  Recte  in  jeternum,  qua  alii  temporales  omnes  sub 


Itaque  qui  veritatem  et  justitiam  Dei  rognovit,  non 
debet  ea  agere  quae  morte  digna  sunt.  Spquitur 
bonitas  Dei  propitiatoria  utiquc,  de  qua  dicit :  .\n 
divitias  bonitati.';  e.jus,  et  paticntiae,  et  longanimi- 
talis  contemnis?  Ignoras  quoniam  bonitas  Dei  ad 
pconitentiam  te  adducit  {Ibid.  4)  ?  id  est,  debet  te 
adducere.  Provocat  te  (14),  quia  bonus  est  Deus, 
ut  sperare  possis  tuorum  peccatorumindulgentiam 
Non  vult  enim  vindicare,  qui  est  paratus  ignoscere. 
Subtexuit  etiam  lcgislationem.  id  est,  nomolhcti- 
cen  ;  ut  si  quis  contemplatione  divinaj  bonitatis 
resolvitur,  et  magis  ad  negligentiam  quam  ad  poe- 
nitentiam  provoeatur,  legem  sequatur.  Quoniam 
et  quicumque,  inquit,  sine  lege  pcccavenmt, 
sine  lege  et  peribunt :  et  quicumque  in  lcgem  -n 
peccaveruni,  per  legem  judicabuntur  (Ibid.  12). 

15.  Lex  autem  gemina  est,  naturalis,  et  scripta. 
Ndturalis  in  corde  :  scripta  in  tabulis.  Omnes  ergo 
sub  lege,  sed  naturali.  Sed  non  est  omnium  ut 
unusquisquc  sibi  sit  lex.  Ille  autcm  sibi  lex  est,  qui 
facit  sponte  qua;  legis  sunt.  et  in  corde  suo  scri- 
ptumopuslegisostendit.  Habesqua^bonalegissunt; 
quae  tamen  non  solum  scire  vel  audire  perfunctorie, 
sed  etiam  facere  debemus.  Non  enim  auditores  legis 
justisuntapud  Deum,sed  factoreslegisjustificabun- 
tur  \[lom.  11,  13).  Cognovisti  etiam  494  qu.-c  mala 
sunt.  Primum  natura  ipsa  boni  operis  magistra  cst. 
Scis  non  furandum,  et  servum  tuum  si  lurtum  tibi 
fecerit,  verberas  ;  et  si  quis  ad  uxorem  tuam  aCfe- 
ctaverit,  persequendum  putaa.  Quod  ergo  in  aliis 


peccato.hic  autem  impravaricabile  habet  sacerdo- 
tium  :  omnes  sub  morte,  hic  autem  semper  vivens; 
quoniani  qui  salvare  alios  potest,  ipse  perire  quem- 
admodum  posset?  Talis  cnim,  inquit,  nobis  dece- 
bat  {Hebr.  vii,  26).  Recta  elocutio.  Siquidem  et 
apud  eos  qui  verborum  et  elocutionum  delectum 
habuerunt,  hujusmodi  invenitur,  dicente  aliquo  : 
Locum  cditiorem  quam- vietoribus  decebat  (13) 
(Sallust.  1. 1  llist.).  Quod  idco  non  praeterii,  ut  scia- 
mus  quia  .\posloliis  naturalibus  mngis  quam  vul- 
gatis,  aut  secundum  artem  ulilur  verbis.  Talis 
ergo,  inquit,  nobis  decebat  prlnceps,  saccrdos, 
justus,  sanctus,  innocens,immacuIatus,  segregatus 
a  ppccatoribus,  ot  excelsior  co^lis  factus  (ihid.). 
Hoc  est  igitur  Verbum,  quod  supra  habitans  illu- 
minat  omnia.  Uiide  et  unctus  naturaliter  legitur  a 
Dco  Pafre  (Ad.  iv,  21)  ;  quia  lumen  est  verum,  quod 
illuminat  omnem  hominem  venientom  in  hunc 
mundum,  Hoo  est  verbum  Dei,  in  quo  cst  niagnum 
s.iceidotium,  cujus  Moyses  {R.vnil.  xxix,  .">-?.)  in 
illo  vestimento  principis  s;!Ccrdotum  indumcnta 
describit  intclligibilia,  qiiod  virlute  sua  induit 
mundum,  et  tanquam  eo  amictus  fulgct  in  omnibus. 
Induit  enim  cogitationem  generis  humani  (16)  per 
hujus  cnrporis  susceptionem,  et  inenarrabilem 
ch.iritatem,  infundens  se  omnibus  spiritu  el  plcni- 
tudine  divinitatis  sua;,  de  cujus  plenitudine  omnes 
accepimus  ;  ut  sciamus  supcrcniinentem  scientia; 
charitatem  Christi.et  implearaur  in  omnera  plenitu- 
dinem  Dei.  Caput  est  enira  omniuin  Christus,  ex 


reprehendis,  ipse  committis?  Qui  pr.-cdicas  non  fu-  ^  quo  totum  corpus  producitur,et  mutua  sibi  conne 


randum,  furaris?  Qui  dicis  nun  adulterandum, 
adulteras?  Secuta  est  etiam  lex  quaj  data  est  per 
Moysen.  Per  legem  autem  agnitio  peccati.  Ac- 
cepisti  etiam  quid  declinares,  et  ea  agis  quae  prohi- 
bita  cognoscis?  Lex  autem  quid  operalur,  nisi  ut 
omnis  mundus  fieret  subditus  Deo  ;  quia  non  so- 
lum  llebr.T30  lata  est,  verum  etiam  advenam  vocavit, 
qua;  non  exclusit  proselytum.  Scd  quia  lex  os 
omniura  potuit  obstrucre,  non  potuit  mentem 
cnnvertere,  ideo  ultimiim  remedium  postrema! 
illius  civitatis  dcbebatur,  in  quo  esset  refugium 
salutarc  ;  ul  inors  principis  saccrdotum  ab  omni 
nos  mortis  liberaret  formidinc,  atque  exuerct  mctu 
(Vid.S.  Aug.  I.  IV,  Cont.  duas  episl.  Pelwj.,  cap.  II). 

16.  Quis  ille  est,  nisi  de  quo  lectum  est :  Ecce  £) 
Agnus  Dei,  ecce  qui  tollit  peccatum   mundi  {Joaii 

I.  2'J) Quem  proposuit  Deus  propitiatorem   per 

lidcm  in  sanguinc  ipsius  ad  ostcnsionem  justitia; 
sua;  {Itom.  III,  2.5).  Accipc  autcm  quia  ipse  prin- 
ceps  est  sacerdotum  magnus.  Paler  juravit  ed  co 
dicoDs  :  Tu  es  sacordos  in  ceternum  {Psat.  cix,  A). 

(I4)  Kdit  vet.,  id  e-it.  deliel  te  nddiiccre,  jwovo- 
carc  Rom.,  id  e^l,  provocat  le.  Mss.  vcro,  ut  in 
textu. 

il.Si  llom.  cfllt.  post  vcrburn  derclnil,  cxSallustio 
uddiilit  cupit,  quod  ncque  in  mss.,  ncqiic  in  cdit. 
vel.  Ambr.  reperitur.  Kamdem  ante  vnccm.H«/Hni- 
libus,  pr.cinisit  ncgationcra,  non.   Malc.   Hic  cniiu 


xionc  conjungitur,  incrcmcntum  sui  in  ajdificatio- 
ncm  charitatis  .accipiens.  IIoc  csl  igitur  Verbum 
4'i5  quod  supcreminet,  quod  Moysi  in  illius  arcifi 
testimonii  u;dificatione  dicit :  Immittes  in  arcam 
teslimoniaqufficumque  dabo  tibi,  el  facics  imi>osl- 
tionem  propitialorii  (/ioa:(/.xxv,16,17).Et  infra  :  «  Im- 
pones  propitiatorium  super  arcam  desuper  et  im- 
mitles  tcstimonia  qu.-e  dabo  ;  et  innotescam  tibiin- 
de,  et  loquar  tibi  desupcr  (y//(</.22),hoc  esl,  inde  ubi 
supercoelosest,ubiapud  Patreraest,inde  tibi  loquar. 

CAPUT  IV. 

Qiiid  sit  fwjere  s<Tciilum,  cum  exliorlaUo>ie  ad  illud 

ejiisqiic    conlaijionem    fwjiendam.    !'■  :;iim    illam 

flloriosam  csse  cum  plurimorum  fatrn.n    c.rcmplis 

nslenditur,    lum    pnccipue    sancti    Jacoli.    Qunm 

fcliritcr  illi  cc.iscrit  ita  fmiisse  :  ct  ciir    apud  cum 

Labaii  iiihil  siium  reperire  potucrit. 

17.  Accpdamus  itaquc,  fidei  sullragio  subnixi,  ct 

ejus  leinigii    siiblevati,    ad    illam    scdeni   gratia», 

fugicntos  hoc  saiculum  et  cjus  contagioneni.  lloc 

esl  aiitem  rugcre,abstincro  a  peccatis.  nd  similitu- 

dincm  et  imaginem  Oei  formain  virtutuinassumcre, 

nihil  aliud  Ambrosius,  quam  oslcndit  .\posloli  ver- 
b:i,  noliis  dcrclmt,  vitiosa  quidein  noii  cspc,  ul  Sal- 
luslianiiin  excniphim  pi-obiit  :  scd  naturalia  (id  esl 
simplicia)  ct  n  conimiinl  usu  grumniaticoruiuque 
cammibus  paululum  romota. 

(lCc  Quidam   iuss.,   roijnilionem  ijcneris    humani, 
Gommodius  alii  ct  edit.,  coijnalioncm,  clc. 


607 


S.  AMBROSII 


608 


extendere  vires  nostras  ad  imitationem  Dei  secun- 
dum  mensuram  uostrae  possibilitatis.  Vir  enira  per- 
fectus  imago  et  gloria  esl  Dei.  Unde  et  Dominus  ait : 
«  Perfecti  estote.  sicut  et  Patcr  vester  qui  in  ccelis 
est,  perfectus  est  {Mallh.  v,  -48).  Hoc  est  igitur  si- 
railem  esse  Dei,  habcre  justitiam,  habere  sapien- 
tiam,  et  in  virtute  esse  perfectum  {De  Poenit.  dist. 
2,  cap.  Similern).  Deus  cnim  est  sine  peccato.  Et 
ideo  qui  peccatum  fugit,  ad  imaginem  est  Dei. 
Non  est  igitur  dubiura  qu.jJ  is  qui  a  peccato  absli- 
net,  fugit.  Unde  Apostolus  clamat.  Fugite  forni- 
cationem  {/  Cor.  iv,  18).  Pcrsequuntur  enim  nos 
peccatorura  iliecebri-e,  persequitur  libido  :  sed  tu 
fuge  tanquam  furiosam  dominam,  quae  si  compre- 
henderit,  ncc  die  nec  nocte  requiescere  sinit, 
exagitat,  urit,  incendit.  Fuge  avaritiam,  ne  te 
interius  comprehendat.  Fuge  invidiam,  qua;  non 
solum  alienos,  verum  multo  magis  eum  quem 
posscderit,  lacerare  consuevit  (17(.  Fuge  perfidiam 
ne  te  suis  involvat  retibus.  Unde  et  Dominus  ait: 
Cum  autera  persequentur  vos  in  civitate  ista, 
fugite  in  aliam.  Quod  si  in  alia  persequentur  vos, 
in  aliam  fugite.  Amen  dico  vobis,  non  consumma- 
bitis  civitates  Israel,  donec  veniat  Filius  hominis 
{Matl/i.  X,  23).  Etenim,  quamvis  propter  infirmila- 
tem  carnis  fugam  nobis  suadere  videatur  :  tamon 
melius  fugii,  qui  fugit  illeccbrara  SKCularem  ;  ut 
non  tencatur  divitiarum  suarum  sollicitudinc,  non 
thesauri  contemplatione,  non  vitaj  istius  cupidita- 
te  ;  sed  directa  animi  intentione  fcstinet  ad  gloriam 
Dei  coelestis,  properet  ad  coronam,  nec  lerrenorum 
contuitu  a  sui  corporis  passione  revocetur. 

\8.  Kuga  ergo  mors  est  vel  celcbrata  (18),  vcl 
adumbrata.  426  Et  forte  illas  exprimit  refugii  lc- 
gitimi  civitatcs  ;  ut  confugiamus  ad  virtutum  cul- 
miua,  quas  pro  praeraiis  bono  feneratori  alibi  dis- 
pensat  dicens :  Quia  in  modico  Gdelis  fuisti, 
eris  potestatem  habens  super  decem  civitates  {[mc. 
XIX,  17).  Lnx  vetus  novit  civitatcs  (19)  sed  quia  lo- 
gem  implevU,  qui  potuit  dicere :  Non  veni  sol- 
vere  legem,  sed  implere  {Mallh.  v.  17),  perfectio- 
rem  numerum  remunerationis  indulget. 

19.  Non  ergo  eruboscamus  fugere.  Gloriosaenim 

(17)  Fugc  invidiam lacerarc  consueint.  Et 

post  pauca,  Quod  si  in  alia...  fugite :  in  omni- 
bus  Gall.  mss.  desideratur. 

(18j  Mor.s celebruta,  id    est,    naturalis    ac 

vcre  oppetila  :  mors  aulem  adumbrata  dicitur 
mortificatio  :  in  ac  enim  est  animx  se  a  corpore 
separanlis  spcculum,  ut  lib.  de  Bono  mortis  cap.  4, 
num.  14,  loc[uitur  Ambrosius. 

(10)  Ita  V.-it.  cod.  At  duodecim  nostri,  Le.v  quin- 
que  novit  civilatcs.  Quem  errorem  hinc  irrepsisse 
crediderimus,  quia  dictio,  rc/H.v,  in  quibusdam  por 
litteram  V.  dcsignatasit,  quaui  pro  nota  nuraerica 
reliquorura  scriba'  acccperunt.  Desiderabatur  au- 
tem  hic  lextus  in  ant.  odit.  quem  in  llom.  legas 
boc  raodo,  Lc.t  novil  sc.v  civilatcs.  Sed  iu  cod.  Vat. 
habetur  vetus,ei  sc.v  ommittitur,quam  tamenvocem 
subintelligi  ex  superioribus  quivis  intelligat. 

(20)  Hoc  petitum  est  ex  lib.   Phil.    De   Profugts, 

c    babes,    aos'.i:  55    vtvxTL      Ba9o-j>,)v    £v     ypT.i- 


ubi 


ZP 


|j.oV?  oo;t»;.    Idem    inrra    eodem     libro :    "0'/  'laiix 
wvdijajav   ol  /pr|(r[j.o(.     Es     quibus     patet    sacras 


A  haec  fuga  est  fugere  a  facie  peccati.Sie  fugit  Jacob, 
matre  suadente.  Dixit  enim  Rebecca  :  «  Exsurgens 
fuge  in  Mesopotamiam)  Ge».xxvii,  .^3).  «  Sic  fugit 
et  Moyses  a  facie  regis  Pharao,  ne  illum  aula  regia 
coinquinaret,  ne  irretiret  potcntia.  Denique  pretio- 
sius  .-Egypti  divitiis  a!stimavit  opprobrium  Cbristi. 
Sic  fugit  etiam  David  a  facie  rcgis  Saul,  a  facie 
Abessalon.  Denique  fugiens  addebat  incrementa 
pielatis,  qui  et  insidiatori  pepercit,  et  parricidae 
salutem  rogavit.  Sic  fugit  et  popuhis  Hebrseorum 
ut  fides  ejus  et  vita  inter  fluctus  sibi  aperiret  viam. 
Fuga  illa  erat  trames  innoeentiae,  virtutis  via,  pie- 
tatis  assumptio.  Audeo  dicere,  sic  fugit  et  Jonas 
in  Tharsis  non  corporis  fuga,  sed  mentis  ascen- 
sione,  qui  usque  ad  Ghristi  ascendit  similitudinem, 

_  ut  fieret  typus  Christi.  Sicut  enira  fuit  Jonas  in 
ventre  ceti  tribus  diebus  ettribus  noctibus,  sic  erit, 
inquit,  et  Filius  horainis  in  corde  terrae  tribus 
diebus,  et  tribus  noctibus  (¥«?«/(.  xii, /iO).Nam  si 
sic  non  fugisset,  nunquam  de  ventre  ceti  esset  au- 
ditus. 

•20.  Sed  si  dubitas,  doceat  tc  Rebecca  quam  bea- 
ta  sit  fuga  quam  suscepit  Jacob.  Suasit  Rebecca. 
Et  «fuge,  inquit,  in  Mesopotamiam  {Gen.  xxvii,  42): 
Isaac  dicit  :  »  Surgens  vade  in  Mesopotamiam,  in 
domum  Bathuel  {Gen.  xxviii,  2).  In  hymnis  vel  ora- 
culis  (20)  a  plerisque  (ut  ante  nos  scriptum  est) 
Bathuel  sapientia  dicitur,  interpretratione  autem 
Latina,  filia  Dei  significatur.  In  domum  ergo  sa- 
pientia;  mittitur  Jacob,  et  accipere  admonetur 
uxorem   a  filiabus   Laban,  qui  habitat  in  Charris, 

C  quod  significat  cavernas,  in  quibus  species  est  scn- 
suum,  qui  sunt  tanquam  in  cavernis  corporis,  ut 
visus  in  oculis,  auditus  in  auribus,  odoratus  in  na- 
ribus,  in  ore  sapor.  Qui  enim  delectatur  hoc 
mundo,  et  tripudiat  in  voluptatibus  corporis,  ob- 
noxius  est  sensuum  passionibus,  atque  in  his  ha- 
bitat  et  diversatur.  Unde  ei  dicit  Rebecca  habitan- 
dum  paucos  dies  cum  illo,  non  multo  tempore  :  ne 
corporeis  colorctur  voluptatibus,  et  sajculi  capiatur 
illecebris. 

21.  Persuadet  autem  habitare,ut  discat  studiosius 
disciplin«virtutissensum(21),etvelutsitusquosdam 

Scripturas  ab  .\mbrosio  Philonis  imitatione  dictas 
orucula.  Quod  autem  ait.  In  hymnis,  vel  idem  est 
atque  oraculis  ;  utruraque  enim  ypT,.T[io;  interdum 
signilicat:  vel  referri  potest  ad  verbum  iosTj;, 
J}  canitur.  G«terum  hymnorum  nomine  etiam  Davidi- 
cos  psalmos  significari  docent  et  Philo  ipse,  et  In- 
terpretes  ad  cap.  xxvi  Matth.  vers.  30,  nempe,  El 
liijmmo  dicto  cxierunt ,  etc. 

(21)  Sic  mss.  melioris  nola?,  quibus  accedunt 
etiara  nonnulli  recentiores,  nisi  quod  legunt  .... 
virtutisque  sensum.  Vat.  et  Golb.  unus,  sludiosus 
disciplinx  virlutes  sensuum.  Non  inepte  quidem, 
nam  et  inf.  cap.  seq.  Jacob  amator  dt.sciplinx 
apellatur.  Edit.  vet.  ab  eis  hoc  tantum  recedunt, 
quod  habent  studio,sius.  Rom.  denique,  ac  mss. 
Theod.  prima  manu,  studiosus  disciplinx  virtuiis 
scnsum.  Ibidem  edit.  Rom.,  Quis,  ct  qua  causa 
crcalus  sit.Xei,  Quid  .  .  .  .  creatum  sil :  Ita  om- 
nes  mss.  exceptis  Remig.  et  Theod.  secunda  manu, 
qui  habent,  Quid  ....  creatus  sii. 


I 

tl 


609 


LIBEH  DF,  FUGA  S.€GULI. 


6t0 


carnis  atque  regiones,  ut  se  cognoscat,  et  noverit 
vehementiam  cariiis,  quid  et  qua  causa  42J  crea- 
tus  sit,  et  quemadmodum  unusquisque  sensus 
operetur.  »  Qui  viderlt,  inquit,  mulierem  ad  con- 
cupiscendum  eam  {Malth.  v,  28).  »  Male  sic  videt 
oculus.  Videat  ergo  oculus,  et  fungatur  suo  mune- 
re,  non  lubricis  mentis  imperio  dirigatur  ad  la- 
psum,  ut  vitium  referat  pro  officio.  Breve  ergo 
tempus  ad  cognoscendos  sensus,  vel  polius  expe- 
riendos  datur,  et  fortasse  tenerioris  adolescentis 
prima  e.xordia :  statimque  revocatur,  ne  diutius 
titubet  in  lubricio,  et  dividua  quadam  inundatione 
corporis  hujus  et  Sicculi  mergantur  animi  interiora 
vestigia.Cum  autera  vo!  expertus  fuerit,  vel  steterit 
in  instabili  et  incorto  atque  humido  solo,  revocatur 
a  matre  patientia  vel  perseverantia,  qu£e  dicit  : 
«  Mittam  ad  te,et  accersam  te  inde  {Gen.  xxvii,45) :  " 
ut  et  illic  in  lubrico  tutum  portum  invenias  sapicn- 
tiiB,  quffi  te  non  sinat  tanquam  in  naufragio  flu- 
ctuare,  et  reversus  perseverare  circa  Dei  noveris 
cultum,  et  sis  in  conventum  gentium,  signilicans 
ejus  fide  Ecclesiam  gentium  congregandam. 

22.  His  igitur  palientiae  et  perseverantiaj  instru- 
ctus  disciplinis  {Geii.  xxix,  23-28),  profectus  Jacob 
copulam  sibi  acquisivit  de  sapientia  consorte  pro- 
positi  (22),  opimani  dote  prudcntiaj,  cum  qua  vilic 
tcmpora  sine  ulla  olfensione  transcurreret.  Addito 
igitur  thesauro  sapientia;,  variarum  sibi  ovium 
instituit  grcgem  :  sed  illum  rationabilem,  virtutum 
plurimarum  diversitate  fulgentem.  Unde  et  jactan- 
tiam  carnis  ejus  rccidit,  quod  significat  femoris 
stupor  {Gen.  xxxii,  25),  salva  sacri  interpretatione 
mysterii.  His  ergo  virtutibus  veluti  gradibus  qui- 
busdam  mens  ejus  ascondit  in  coelum,  ct  Dei  se- 
creta  cognovit,  et  confirmatus  est  et  repletus  ;  ut 
Laban  scrutans  domum  ejus  nihil  apud  oum  iiiane, 
nihil  vacuum  repeiiret,  nulla  simulaf-ra,  nullam 
effigiem  vanitatis.  Non  enim  apud  eum  erat  imago, 
sed  veritas  :  non  efligies  ignavia;,  sed  solida  forma 
justitia!  et  vera;  virtutis  expressio  intelligibilis. 
ItaqueLaban  pcrscrutatus  est  domum  ejus  spirita- 
lem,  et  non  invenit  effigies.  Plena  cniin  erat  non 
ligurarum,  scd  ncgotiorum. 

23.  Potuisset  autcm  invenire  fundamenta  virtu- 
tum  et  culmina,  nisi  CEccitatem  cordis,  et  perfid;c 
mcntis  caligincm  dctulisset.  Dcniqueca  improbita- 
tis  ciEcitatc  suffusi  mcutcm  SodomitK,  ostium  ne- 
quaquam  sancti  Lot  invcnirc  potuerunt.  IJnde 
eiiim  mcns  impia  videre  potuitviri  sancti  vel  exi- 
tum  vel  ingressum  ?  Ipsc  quoquc  Dominus  in  Evan- 
gelio  ait :  «  Venit  cnim  princeps  mundi  hujus,  et 
in  me  invenit  nihil  {Joun.  xiv,  30).  »  Quomodo 
nihil  invenire  potuit  in  co,  in  quo  plcnitudodivini- 
iatis  habitabat,  et  inhabitabal  corporaliter,  de  (|uo 
virtua  exibat,  ct  sanabat  omncs?  Quomodo  nihil 

(22)  Edit.  cuin  paucis  mss.  iisqiio  recenlioris 
eevi,  de  sapientix  domo,  consortetn  propusiti. 

(23)  Ita  mss.  ferc  ad  unum  :  pauci  tamcn  ao 
edit. ,  intcyrHalCyjuslHix. 

(2/i)  Edit.  cum  recentioribua  aliquot  msa.,  fH»» 


A  invonire  putuit  in  soliditate  virtulis,  ubortate  sa- 
pieutiae,  intelligentice,  justiti.E  (23)  ?  Ipse  dixisti  : 
«  Domine,  Pienus  sum  {Isa.  i,  11) ;  »  ipse  dixlsti : 
i<  Mitte  manum  tuam  in  latus  meum,  et  noli  esse 
incredulus,  sed  lidells  [Joan.  xx,  27). »  Misit  manum 
qui  non  credebat,  et  Dominum  te  et  Dcum  reperit. 
Non  ergo  tu  vacuus,  sed  ille  CcBCue  ct  inanis  prin- 
ceps  istius  mundi,  qui  nesclt  nisi  sua  cernere, 
nescit  nisi  sua  invenire  :  ea  qua;  Christi  sunt, 
nescit  agnoscere. 

4?8  2'(.  Aut  si  sic  quemadmodum  plerique 
habcnt :  ..  Non  inveniet  in  me  nihil,  »  hoc  est,  non 
invenietin  me  maliliam,  quiamalitia  nihll  est:  non 
inveniet  mortuum,  quia  mortuus  non  est.  Scd 
quomodo  in  eo  mortuuni  rcpprlat  (24),  qui  vivlfi- 
|,  cat  mortuos,  et  vocat  ea  qua  non  sunt,  tanquam 
eaquajsunt?  Non  Inveniet,  inquit,  peccatum  In 
me,  qui  mundi  peccatiim  abstuli.  Quomodo  enim 
uihll  habet,  qui  omnia  habet  ?  Et,  quod  plus  est, 
omnia  habct,  qu;e  Pater  h;iLet,  siciit  Ipse  ait  : 
«  Omnia  quce  Paterhabet,mea  sunt  {Joan.  xvi,  15).  » 

CAPUT  V. 
Cur  hinc  fugere  debeamus,  et  quomodo  Iransire  cnm 
Moijse,  ut  videamus  Deum,  calceamenta  pedum 
solieiiles  :  riuomodo  etiam  relimiucre  umbram  hu- 
jus  1'itx,  et  cum  sunclo  David,  si  non  ut  aquila, 
sallcm  ut  pcisser :  si  noii  ad  cadum,  sullein  ad 
moiites  evolare. 

25.  Fugiamus  ergo  hinc,  ubi  nihil  est,  ubi  inane 
cst  omne  quod  magnificum  putatur  esse,  ubi  et  qui 
se  putat  quid  esse,  nihil  est,  et  omnlno  non  est, 
"  Vldi,  iDqult,  impium  superexaltatuni  ctelcvatum 
C  ultra  cedros  Libani,  et  traiisivi,  et  accc  non  erat 
{Psal.  xxxvi,  35).  »  Et  tu  transl  slcut  David,  transi 
sicut  bonus  servus,ut  dicaturtlbl  :  «  Transl,recum- 
be  {Luc.  xvii,  7).  »  Transi  sicut  Moyscs,  ut  videas 
Dsum  Abraham,  Isaac,  ct  Jacob,  el  vldcas  visum 
luagnum  (25).  Hoc  cst  visum  magnum,  sed  si 
vidcre  vls,  solvc  calceamentum  pedum  tuorum, 
solve  omne  vinculum  iiiiquitatis,  solve  ciiigula  saj- 
cull,  relinquere  calceamentum  quod  terrenum  est. 
Ideo  Jcsus  sine  cabreamento,  auro  ct  argento 
apostolos  destiiiavit,  ne  sccuin  terrena  portarent. 
Qul  eniin  bonum  qu;orit,non  in  calceamento,  sed  in 
pcduiii  velocltate  etdecore  laudatur,dlcentc  Scrlptu- 
ra  :  «  Quam  spcciosi  pedes  evangelizantuim  pacem, 
evangellzantum  bona^/srt,  lii,  7)!  »  Solvcergocalcca- 
rv  mentum  pedum  tuorum,ut  speciosi  sint  adevangell- 
zanduin.  Solve  dixil  [Exod,  ni,  5;,  non  liga.  Solve,  ut 
tianseas.et  illum  quem  iiilrabarisintcrramimpium, 
nihll  illlc  esse,  nlhil  posse  reperias.  Transi  igitur, 
hocest,  fuge  de  terrls,  ubi  malitiacst,  ubiavaritlu, 
Ideo  dlcit  tibi  David  :  «  Dcclina  a  malo,  el  fac  bo- 
num  {l'sat.  xxxm,  1.5).  »  Declinarc  fugerc  est  uli- 
que.  Malum  autem  In  terrls,  bouum  in  cujIo  est. 
Undo  et  addidlt :  m  Inquire  pucem,  et  scquore  eam 

morluuin  inveniret. 

(25)  Vct.  edlt.  ac  mss.  diio,  videas  visum  nmgnum. 
Scd  si,  etc.  Rom.,  .  .  .  maynuin,  hoc  est,  visum  mys- 
lcriorum,  Hcd  si,  ctc.  Mss.  luagao    uumuro,  ul  in 

tcxtu. 


611 


S.  AMBROSn 


612 


(Ibid.).  »  Pax  in  ccelo  ost.  Denique  de  ccrlo  veuiims  \ 
dicit :  «  Pacem  meam  do  vobis,  pacem  relinquo 
vobis  {Joan.  siv,  27).  »  Ergo  quia  fugienda  et  de- 
clinanda  sunt  mala  :  mala  autcm  in  terris,  in  trr- 
ris  iniquitates  :  fugiamus  terrena,  ne  nos  com- 
prehendant  iniquitates,  qu<e  etiam  sanctum 
compretienderunt  David,  sicut  ipse  testatur  dicens  : 
«  Comprehenderunt  me  iniquitates  meae,  et  non 
potui  ut  viderem  {Psal.  xxxix,  13):  »  eo  quod  fu- 
mo  in'quitatis  otulus  animae  caicatur,  ne  videat 
qu.-E  sunt  lucida.  S:c  ergo  et  Laban  boQa  Jacob 
videre  non  potuit,  et  princeps  hujus  mundi  gloriam 
Chrisli. 

2G.  Sed  forto  dicas  :  Cur  igitur  Jacob  ad  Laban 
missus  est,  si  Laban  reprehensihilis?  Si  nomen 
consideremus.  candidus  dicitur  Latine  (26).  Ergo  j, 
ad  splendidiora  jubetur  egredi  Jacob.  Sed  quia 
429  carnalis  erat,  melius  intelligimus  splendidio- 
ra  vit»  hujus.  Quasi  nondum  perfectus  primo  ad 
eum  vadit,  apud  quem  ad  horam  exsultaret  in  luce 
ejus.  Filios  autem  deteriores  habebat,  id  est, 
tolerabilius  nomen,  qanm  opera.  Et  ideo  et  matris 
consiiio,  et  divino  oraculo,  et  ipsius  Jacob  amato- 
ris  discipliujB  voluntate  cito  deseritur  ac  relinqui- 
fur. 

27.  Abscondit  autem  simulacra  sancta  Rachel, 
id  est,  Ecclesia,  vel  prudentia,  quia  Ecclesia  ina- 
nes  ideas,  et  vanas  neseit  simulacrorum  figuras  : 
sed  veram  novit  Trinitafis  substantiam.  DeniquR 
umbram  abolcvit.  splendorem  glori.-e  manirestavit. 
Relinquamus  ergo  umbram,  qui  solem  quaerimus  : 
deseramus  fnmum,  qui  lumen  sequimur.  Fumus  C 
iniquitas  est :  quia  sicut  fumus  oculis,  sic  iniqui- 
tates  utentibus  ea  vita.  Umbra  vita  est :  umbra 
enim  (?7)  est  nostra  hajc  vita  in  tcrra,  sicut  Job 
dixit  {Job  v:ii,  9).  Quid  insuper  hic  nisi  tentatio- 
nos?  Omiie  terapus  in  sollicitudine,  onmis  vila  in 
molestiis.  «  In  medio,  inquit,  laqueorum  ambula- 
mus{Ercli.  ix,  20).  »  Et  alius  in  via  qua  ambulabat, 
extentos  sibi  sed  absconditos  laqneos  querebafur 
(Psal.  CXLI,  4),  ne  deprehensus  caderet.  Volebat 
fugere  sicut  passer :  sed  adhuc  laqueus  contritus 
non  erat.  ic  Periit,  inquit,  fuga  a  me  {Ibiil.).  >< 
Gravatas  habebat  pennas  per  illam  lenebrosam 
aquam  in  nubibus  aeris.  et  fortasse  evolare  non 
potcrat.  Denique  illas  pennas  qutnrebat  accipere, 
ut  evolaret  et  requiesceret,  sicut  scriptum  est :  j) 
«  Quis  dabit  mihi  pennas  sicut  columbse,  et  vola- 
bo,  et  requiescam  {Psal.  liv,  7)?  «  Ubi  enim  vola- 
tus,  ibi  requies.  Denique  alihi  dicit :  «  Si  dormia- 
tis  inter  medios  cleros,  penns  columbce  deargen- 
tats  {Psal.  Lxvii,  11).  » 


(27j      TriS'      icrlv, 


^'.0'J      AaiJL—poTfiTa; 


az'.\z-:i:  •  X£'jx6;  yip  lp;j.T,vv£-j£-a'.  AaSav.    Philo    lib.   de 

Profiigi.i,    quicum    multos  hujus    tractatus   locos 
conferre  opcrm  pretiura  est. 

(27)  Mss.  propeinodum  omnes  sic  habent.  Edit. 
autem  vet..  utenUbus  ca  umbra  csl  vitcc.  Umbra 
enim,  etc.  Rom.  vero,  utentibus  ea.  Umbra  eliam 


28.  Seil  fortasse  dicas  :  Quomodo  ergo  hic  dicit 
fugam  a  se  periisse,  qui  supra  dixerat  :  «  Si 
sumpsero  ponnas  meas  ante  lucem  (Psal.  cxxxviii, 
9)?  «  Numquid  contrarium  est?  Absit.  Multa  enim 
justorum  ccrtamina.  Numquid  semel  athleta  lucta- 
tur?  Quoties  post  coronas  multas  vincifur  in  alio 
certamine  !  Quoties  qui  srepe  vicerat,  interdum 
fluctuat,  et  incerto  haerct !  Et  sKpe  fit  ut  fortibus 
fortis  congrediatur,  majoraque  oriantur  certamina, 

ubi  majora  virium  documenta.  Ergo  David  ubi  fu-  | 

gam  quaerebat,  ut  cvadcrot  adversarium,  et  non 
inveniebat  pennas  suas.ancipiti  fluctuabat  certarai- 
ne.  Siquidem  ubi  in  potestate  haliet  pennas  suas,  i  | 
titulus  psalrai  «  in  finem  »  est  {Psal.  cxsxviii),  id 
est  ad  perfectionem  et  consummationem  victoriae. 
Denique  quasi  victordicit  :  «  Domine,  probasti  me 
et  cognovisti  me  :  tu  cognovisti  sessionera  meam, 
et  resurrectionem  meam  {Ibid.  I,  2).  »  Merito  ha- 
bebat  facuUatem  volandi,  qui  pennas  resurrectio- 
nis  acceperat.  Hic  autem  adhuc  in  spelunca  est, 
id  est  in  carne,  in  antro  quodam  istius  corporis, 
cum  rege  Saul  filio  duritias,  et  intelligibilis  illius 
principis  potestate  decernens,  qui  non  videtur,  sed 
intelligitur.  Unde  et  psalmi  titulus,  intellectus  » 
&ii{Psal.  Liv,  1),  quem  tamen  David  positus  in  ;j 
carne    conclusit  :   sed    ut    concluderet    rogando  > 

nieruit.  Denique  a  voce  precationis  ccepit. 

29.  Adde  illud,  quod  ille   ex  persona  Salvatoris 
psalmus  dicitur ;  iste  ox  persona  David.qui  in  430  1 
potestate  non  habebat  victoriam,  sed   sperabat  a 
Christo  ;   et  ipse  tamen    posteaquam  expandit  ad 
Deum  manus  suas,  tanquam  pennas  animae  suae, 

et  confugit  ad  Dominum,  ct  Spi^itus  sancti  dedu- 
ctionem  poposcit,  quo  cognoscerct  viam  per  quam  II 

posset  ascondere,  inclinari  vidit  coelos,  ut  Christus 
descenderet,  et  rogavit  ut  eum  levaret  manu  sua. 
Aut  forto  idoo  pennas  suas  jam  non  quaerebat, 
quia  perfectior  factus  manum  Chrisli  desidera- 
bat. 

30.  Qui  vult  igiturmanu  Christi  levari,  ante  ipse 
evolet,  habeat  pennas  suas.  Qui  fugit  saeculum, 
pennas  habeat ;  et  si  suas  non  habet  (ne  forte  iile 
solus  habcat  suas  (28)  qui  potestatem  habet  vo- 
landi)  si  suas,  inquam,  non  habet,abeo  qui  habet, 
accipiat.  Qui  fugit  ergo  saeculum,  volat :  «  Ecce, 
inquit,  elongavi  fugiens,  et  mansi  in  solitudine 
{Psal.  Liv  8).  »  Evolavit  ergo  David  sicut  nyctico- 
rax  in  domicilio,  sicut  passer  singularis  in  domo. 
Si  autem  ad  Christura  referas,  evolavit  in  corporis 
passione,  ut  sub  urabra  alarurasuarum  protegeret 
populos  nationum.  Evolavit  divinitate.  mansit  cor- 
pore,  atque  habitavit  in  deserto ;  ut  plures  fierent 
desertae  filii,  quam  ejus  qu»  habcbat  virum.  Illud 

est  noslra  hxc  vita,  ctc. 

(28)  Edit.  vet.  et  qua-dam  Paris.,  ille  solus  non 
habeal  suas.  Melius  aliae  cum  mss.  omnibus,  ille 
soius  hnlwat  suas;  videtur  enim  per  h.TC  indican 
solum  Christum  proprias  pennas  habere  :  csteros 
autem  alienis  pennis,  hoc  est,  accepto  divinitus 
subsidio  indigere. 


613 


LIBER  DE  FUGA  S.ECULI. 


61' 


ergo  corpus  sequamur,    ut    nos  resurgamus.  Cbi  \  cata  rf^^imunlur  ;  sed  in  bona  vita  Domini    gratia 


enim  corpus,  ibi  et  aquilae. 

31.  Qui  non  potost  ut  aquila  volare,  volitet  ut 
pisser.  Qui  non  potest  ad  ccElum  volare,  volet  ad 
montos,  fugiat  ante  vallestria,  qua;  cito  corrumpun- 
tur  humore,  et  ad  montes  transeat.  Transivit  ad 
montemSegor  nepos  Abrahae,  et  salvus  factus  est: 
quE  autem  non  potuit  ascendere  affectu  fcmineo 
roclinata,  salutem  amisit.  «  Appnpimiuate  monti- 
bus  (29)  fflternis,  »  Dominus  dicit  per  Michacam 
prophetam  :  «  Surgite  hinc,  quia  non  cst  vobis  hic 
rcrrigeratio.  Propter  spurcitiam  corrupti  estis  cor- 
ruptione,  persccutionom  passi  estis  [Mich.  ii,  9, 
10).  »  Et  Dominus  dicit  :  «  Tunc  qui  in  Judseasunt 
fugient  ad  montes  Luc  xxi,  21),  »  ubi  mons  Sion, 
et  civitas  p; 
constructa 

primitivorum  Ecclesia,  perfectorum  spiritus , 
justorum  Deus,  qui  in  sanguine  suo  melius  locu- 
tns  est  quam  .\bcl.  Illeenim  vindictam  clamavit,  hic 
indulgcntiam  :  iilo  poccatum  IVatris  accusavil,  hic 
poccatum  mundi  remisit :  ille  prodidit  crimen, 
hic  texit  secundum  quod  scriptum  est  .■  «  Beati 
quorum  tecta  sunt  peccata  (Pm/.  xxxi,  I).  » 

GAPUT  VI. 

Qiiia  ratione  qui  ccUl  fnrjere,  euin  velociter  fiigerc 
oporteat  :  quo  eliam  fugiendum.  sit ;  et  ad  quod 
bonum  animas  nostras  erigere  debeamus. 

32.  Sed  qui  fugit  velociter  fugiat,  ne  comprehen- 
datur  :  velociter  depriedetur  hunc   mundum  (30) 


comprehenditur.  Ilenuntiatum  est,  inquil,  tibi.ho- 
mo,  quid  sit  bonura,  aut  ((iiid  Dnminus  requirat  a 
tc.  Quid  aliud,  nisi  ut  facias  juslitiam,  et  diligas 
misericordiam  ct  paratus  sis  ire  cuin  Domioo  Deo 
tuo?  Dicit  tibi  ergo  Evangelium,  «  Surgile,  eamus 
hinc  [Joan.  xiv,  31).  »  Dicit  libi  lex,  «  Post  Domi- 
num  Deum  luum  ambulabis  {D.'ul.  xiii,  !).  »  Didi- 
cisti  quomodo  hinc  fugias,  quid  moraris  ?  Dicit 
tibi  Evangelium  iterum,  « Progenies  viperarum, 
quis  vobis  demoristravit  fugoro  ab  ira  ventura 
[Matlh,  111,7)?  »  Et  dicit  hoc  illis  qui  veuiebant  ad 
baptismum  poonitcntioe. 
34.  Eigo  poenitcnlia  fuga  est  bona  :    gratia    Dei 


fugit  Elias,  Eli- 
iasmulicrem  Jeza- 


fiiga  cst  bona,  in  quam  rst   as:-iiniptio   fugientis  ■ 
acis   Jcrusalem   non   torrenis   sed  vivis  n  desertum  fuga  est  bona,  ad  quod 
lapidibus,  et  dccem  millia  angelorum,      saeus,  Joanncs  Baptistu.  Fugit  Eli 

bel,  id  est  erfusionem  vanitatis,  el  fugitad  monlem 
Oreb,  quod  significat  exsircationem  ;  ut  siccaretur 
in  oocarnalis  profluvium  vaiiila'is,  ct  cognosceret 
pienius  Deuni.  Erat  enim  ad  lorrentem  Chorrad, 
quod  cst  cognitio,  ubi  abuuduntiam  profluentem 
divina  cognitionis  hauriret,  itu  fugiens  sa;culum, 
ut  nec  cibum  corporis  hujus  e.xquireret,  nisi  quem 
aves  delulisseut  ministrie  ;  quanquam  esca  ejus 
pleruniqueterrena  non  fuerit.  Donique  quadraginta 
diebus  in  virtule  esca;  quam  acceperat.ambulavit. 
Utiqiie  nim  muliorom  fugiebat  prophela  tantus,  sed 
sreculuni.  An  mortem  timebat,  qui  se  obtulerat  re- 
quirenti,  et  qui  dicebat   ad    Dominum,    «  Rccipe 

^        _        ^_,,,       aniinam  meam  (/7/ /{t'(/.  xix,    ),  »  tajdium  vita:   is- 

ut  IIcbra;us   .(■Egyplum.  Qui  parturit,    pariat ;   ne  ^  tius  sustincns,  non  cupiditatem  ?  Sed  fugiebat,  sa;- 


onusto  et  degravato  iniijuitatibus  mentis  ulero, 
fugere  non  possit:  et  fug'at  non  quasi  lactantem 
ferens,  sed  quasi  expediUm  :  non  parvulum  ge- 
stans,  sed  perfectum  in  Christo  exhibens  :  fugiat 
non  quasi  feriatus  in  sabbato,  sed  43B  tan([uam 
operarius  in  nogolio  :  nec  tanquam  sterilis  in  fri- 
gore,  sod  tanquam  opimus  in  messe.  Ideo  cnim 
dictum  est :  o  Orate  ne  (iat  fuga  vestra  hieme  vel 
Subbato  {Maltli.  xxiv,  20).  »  Fuga  ergo  haec  fecun- 
da  virtutum  est,  non  efTcta  meritorum.  Fuga  hKc 
nescit  frigus  timoris,  tremorem  mortis,  contractio- 
nem  sollicitudinis,  dissolutionis  otium,  lascivice 
ferias,  torporcm  lenlitudinis :  sed  vit;e  ccclestis 
requirit  impigrum  viatorcm,  regni  superioriscom- 


cularem  illccebram,  et  convorsationis  maculosae 
contagionem,  et  inipi;e  ac  prsvaricatricis  uationis 
sacrilegia. 

35.  Salomon  quoquein  mulieris  illius  specie  cor- 
ruptolain  sfficuli  hujus  cxponit,  ct  meretricias  artes 
declinandas  cdocet  [Prov.  vii,  5-27).  Heec  est  inu- 
lior  aliena  et  Ibrnicaria,  a  qua  te  ut  custoJiiis,  ad- 
hortatur.  Ne  declinos  ad  vias  s;eculi  cor  luiuii,  sed 
colloces  illud  in  manu  Domini,  in  qua  est  cor  regis. 
Qui  enim  se  ipsum  regil,  quod  pluris  est  quaiii  aliis 
imperare,  cor  ejus  in  manu  Dei  cst,  et  quo  Deus 
vult,  convertit  illud.  Non  mirum  si  convcrtit  ia 
bonum,  qui  perfccta;  bonit;Uis  cst.  In  munu  ergo 
Dei  simus,  ut  bonum  qua;ramus,  433  illud  bonuin 


petilorem  strcnuum,  divitem  agricoIam,qui  fructus  D  incorruptibile  atque  incominulubile,  de  quo  dicit 


suos  cogat,  et  cogcndo  diripiat. 
33.  Quid  enini  aliud  a  te,  o  homo,  quaTitur,  nisi 

Utlimeas  Dominum,  requiras  cum,  post  ipsuiii  am- 

bules,  comprehendas  vius  cjus  [Deul.  x,  12)?  In 
\  quo,  inquit,  comprehcndain  Dominuin '^Si  con?prc- 
;  hendam  eum  in  holocaustis?  Non  in  decem  milli- 
:  bus   hajdorum,   non  in  millibus    arietum,  non    in 

fructibus  iinpietatis  reconciliatur  Dominus,  ct  pec- 


(29)  Omnes   edit.,    Ajipropinnuantibus   montihus, 

etc.   Omnes    mss.,  saltem    Cuflic.,    .ifiiirojiinquale 

■montibus,  etc,    neinpe    secunduin   L.\.\,   (jui    sic 

habent,  iyyisotti    {p«»iv    aluvlgij.   Quod    in    edit. 


Aiuos  propbeta  :  «  Exquirile  bonura  et  non  mali- 
giium,  ut  vivatis  :  et  sic  erit  vobiscum  Domiuus 
Dcus  omnipolcns  {.imos  v,  ii).  »  Quomodu  dixistis: 
Odio  habuimus  malu,  etdile.\imus  bona?  llbicrgo 
bonus  Dcus,  ibi  bona  sunt,  qua)  desideravil  \idero 
David,  et  visurum  se  credidit,  sicul  ipse  uil :  <•  Cre- 
do  videre  bona  Doniini  in  terra  viventium  (/'.■iiiL 
XXVI,  13).  llla  enim  bonasunl  (|u;c  iiianoiil  senipcr. 

vulgutu  non  invoiiiUir. 

(3(ii  Vut.  cod.   velocilcr  deprehcndclur,   ntsi  hunc 
mundum  rclinqual. 


613 


S.  AMBROSII 


61G 


quEB  non  quciint  teraporis   vel    aetatis    mutatione 
corrumpi. 

36.  In  illis  bonis  est  qui  Deum  qu;Esiverit  et  in- 
venerit.  Ubi  enim  corhominis,  ibi  et  thesaurus  ejus 
est.  Non  enim  solet  bonum  datum  deprecantibus 
Dominus  denegare.  Ergo  quia  bonus  Dominus  est, 
et  maxime  sustinentibus  se  bonus  est,  ipsi  adhae- 
reamus,  cum  ipso  simus  tota  anima  nostra,  toto 
corde,  tota  virtute  ;  ut  simus  in  luminc  ejus, et  vi- 
deamus  ejus  gloriam,et  delectationis  supernK  frua- 
mur  gratia.  t\d  iliud  igitur  bonum  erigamus  ani- 
mos,  et  iQ  illo  simus,  atque  in  illo  vivamus,  ipsi 
adhfereamus,  quod  est  supra  omnem  menlem,  et 
omnem  considerationem,  et  pace  utitur  perpetua  ac 
trp.nquillitate.Pax  autem  supra  omnem  mentcmest 
et  supra  omnera  sensum.  Hoc  est  bonum  quod  pe- 
netrat  omnia,  et  omnes  in  ipso  vivimus,  atque  ex 
ipso  pendemus  ;  ipsum  autem  supra  se  nihil  habet, 
sed  est  divinum  ;  nemo  enim  bonus,  nisi  unus 
Deus.  Quod  ergo  bonum,  divinum;  et  quod  divi- 
nura,  bonum.  Et  ideo  dicitur,  «  Aperiente  te  nia- 
num,  implebunturomnia  bonilate  {Psal.  ciii.  28).  u 
Per  bonitatem  enim  Dei  nobis  universa  tribuuntur 
merito  bona,  quibus  nihil  admistum  est  mali.  Haec 
bona  promitiit  Scriptura  fidelibus  dicens:  «  Qus 
bona  suut  terra  manducabitis  [Isa.  i,  I9i.  »  Boni 
ergo  illius  siiniles  simus,  ut  quto  bona  sunt  adipi- 
scamur.  Bonum  quod  est  sine  iniquitate,  et  sine 
dolo,  et  sine  asperitate,  cum  gratia,  cum  pietate, 
cum  sinceritale,  et  benevolentia,  charitate,  et  jusli- 
tia.  Itaque  omnes  virtutes  bouitas  tanquam  inater 
iecunda  amplectitur. 

CAPUT  VH. 
Maximum  esse  causam  quare  hinc  fugiamus,  cum  lixc 
propria  sitmalilix  sedes  :  ac  item  quid  sit  jugcre. 
Malitiam  Idc  non  interire,  et  qua  decausa.  De  ser- 
pentis  damnatione,  quidve  a  sentenlia  in  tiominem 
lata  difterat.  Quibus  aceedit  ejusdem  sententia;  ex- 
posilio 

37.  Est  igitur  non  mediocris  causacur  hinc  fu- 
gere  debeamus,  ut  perveniamus  a  malis  ad  bona,  ab 
incertis  ad  fideliaet  plena  veritatis,  a  morte  ad  vi- 
tam.  Ipse  quoque  Dominus  dicendo  ;  «  Posui  ante 
te  bonum  et  malum,  vitam  et  mortem  {Deid.  xxx, 
15),  »  demonstravit  quia  bonum  vita  est,  sed  ffiter- 
na.  Si  ha?c  enim  obnoxia  sfeculo  atque  ejus  mali- 
gnitati,  utique  illa  est  bcna,  quae  non  corrumpitur 
et  mutatur,  quae  nullo  vitio  degenerat,  quoc  virtute 
acquiritur.  Fugiamus  eigo  uialitiam  saeculi  hujus, 
in  quo  ipsi  dies,  inquit  Ephes.  v,  16),  mali  sunt ; 
et  fugiamus  impigre.  Ideoque  Isaias  clamat :  «  Con- 
valescite  manus  remissae,  et  genua  dissoluta  (Isa. 
xxxv,  ?>),  »  id  est,  non  corporis,  sed  animae  genua, 
convalescite,  ut  directum  ad  coeli  altissima  mentis 
vestigium  possit  allolli.  ut  sit  ductus  solidior  (31), 


.\  vila  mulurior,  433  grutia  plenior,  prudentia  cir- 
cumspectior. 

38.  Hoc  est  enim  fugere;  scire  quo  tendas,  able- 
vare  se  a  saculo,  ablevare  se  a  corpore  ;  ne  iterum 
frustra  se  aliquis  extollat,  et  indatus  mente  carnis 
suae  non  teneat  caput,  et  dicatur  de  his:  »  Fuge- 
runt  et  non  viderunt  {Job.  ix,  25).  Sed  hoc  est  fuge- 
re  hinc,  mori  elementis  istius  mundi,  abscondere 
vitam  in  Deo,  declinare  corruptiones,  non  adtami- 
nare  cupiditates,  nescire  quae  sunt  mundi  istius, 
qui  nobis  varios  gignit  dulores,  exinanit  cum  re- 
pleverit,  cum  exinaniverit,  replet.  Et  haec  omnia 
inania  et  vacua,  in  quibus  nullus  solidus  est  fru- 
ctus.  Mortuus  est  dives,  et  nihil  habet,  quia  non 
estin  Deum  dives  :  et  ideo  insipiens,  quia   sapien- 

n  tia  cultura  est  Dei,  abstinere  autem  a  malis  disci- 
plina  est. 

39.  Quis  ergo  non  fugiat  malitiae  locura,  officinam 
improbitatis,  quje  interire  nesciat  ?  Denique  non 
otiose  signum  positum  est  supraCain,  nequiseum 
occideret,  ut  significaretur  quod  non  exstinguatur 
et  auferatur  a  terris  malitia.  Timebat  Cain  ne  oc- 
cideretur,  quia  fugere  nesciebat.  Augetur  enim  et 
cumulalur  ipso  usu  malitia,  et  est  sine  moderatio- 
ne,  sine  fine,  dolo  et  fraude  decernens,  quae  factis 
suis  proditur  et  sanguine  peremptorum,  sicut  et 
Cainproditus  est.  Versatur  itaque  in  terris  malitia, 
atque  istic  errat  (32),  et  ideo  rogamus  voluntatem 
Dei  fieri  in  terris  sicut  et  in  coelis  {Malth.  vi,  10), 
ut  et  hic  sit  innocentia.  Itaque  malitia  quoniam 
illic  jam  locum  non  faabet,  faic  circuit,  hic  sasvit, 

*-|  seseque  elTundit,  non  mundano  illo  mersa  diluvio, 
non  Sodomitano  exusta  incendio.  Denique  gravius 
postea  in  seminariis  pullulavit,  usque  in  ipsum 
parricidales  ac  sacrilegas  injiciens  manus  universo- 
rura  auctorem  salutis.  Lex  factum  damnat,  non  au- 
fert  malitiam.  Ipse  Dominus  Jesus  peccatum  dam- 
navit,  auctorem  ejus  distulit,  ut  esset  per  quem 
justi  probarentur.  Etenim  quia  malum  Deus  non 
fecit,  sed  nequitia  diaboli  inseruit,  vindictam  Deus 
distulit :  ut  ab  ipsis  quos  deceperat,  diabolus  vince- 
retur(Conf.  S.  Aug.  lib.  iv  Contra  duas  epist.  Pelag., 
c.  11). 

10.  Exercentur  ergo  decepti,  ut  et  pretium  luant 
facilitatis,  et  sumant-studia  virtutis,  industriam 
cautionis.  Unde  ait :  «  Estote  astuti  sicut  serpen- 

D  tes  {Mutth.x,l6).  »  Quare  sicut  serpentes?  Ut  et  ille 
spolietur  suo,  et  qui  alios  exuere  voluit,  amittat  \ 
quK  sunt  ipsius,  non  venena,  sed  merita  naturae. 
Denique  dejicitur  ille  cum  tu  ascenderis.  Scriptum 
est  enim  :  «  Videbam  Satanam  sicut  fulgur  cadeu- 
tem  de  coelo  {Luc.  v,  18).  »  Non  fulgur,  inquit,  sed 
sicut  fulgur,  quia  suum  lumen  amisit,  quod  habe- 
bat  antequam  tibi  tuum  lumen  vellet  auferre.  Ve- 


(31)  Mss.  septem,  doctus  solidior.  Quod  forte  ut 
emendarent  edit.  reposuere,  doctrimi  solidior.  .A.t 
mss.  sex  leguunt,  duelus  solidior,  qure  vera  lectio 
nobis  videlur.  Tres  tamen  habent,  actus  solidior. 
Non  rnale. 


(32)  Mss.  plures  atque  edit.  vet.,  atque  istic 
erat;  quod  cum  videretur  frigidum,  in  edit.  Rom. 
resecatum  est.  .'\t  veram  lectionem  nobis  exhibuere 
codices  Ebrulph.  ac  Theod.  Idem  enim  est  istic  er- 
rat,  atque  istic  vagatur  ac  se  diffundit. 


617 


LIBER  DE  FUGA  S^.CULI. 


648 


rum  forte  dicas  quia  et  de  Salvalore  legiinus,  quia  A  quos  creavit  filios  et  suscepit,  sed   multo  magis, 

quod  in  vcnlrc  ?uo  verbi  seminarium  non  habebat. 
Idco  vcntrem  suum  dicit,  quasi  pretiosissimum. 
Prcliosus  enim  mentis  ulerus  est,  in  quo  fecunda 
segcs  consiliorum  vcrbi  seminepullulare  consuevit, 
et  vitae  totius  solent  atquc  virtutum  ac  disciplina- 
rum  qumdam  membra  formari. 

43.  Sed  ut  rovertamur  ad  propositum,  quod 
malitiam  Deus  reprimendam  interim  (33),  quam 
abolendam  putaverit,  ait  ad  serpentem  :  «  Et  ini- 
micitias  ponam  inter  te  et  inter  mulierem,  et  se- 
men  tuum  et  semen  mulieris.  Ipsa  libi  observabit 
caput,  ettu  illius  calcaneum  {Gen.  iii,  15).  »  Ubi 
ininiicitiffi  sunt,  ibi  discordia  cst  nocendique  stu- 
dium  :  ubi  nocendi  studium,  ibi  malitia   ponitur. 


«  sicut  fulgur  coruscans  de  sub  coclo. ..  ita  erit  ct 
adventus  Filii  hominis  {Luc.  xvii,2i).  »Beneethie 
sirut  fulgur,  quia  supra  fulgur.  Denique  fulgur  de 
sub  coclo  :  lumen  autem  verum  supracGPlum.  Ergo 
Satanas  siout  fulgur,  quia  amisit  hoc  quod  habuit: 
tu  autem  recepisti  quod  amiseras. 

41.  Non  enim  ita  circa  illum  sicut  circate  soluta 
est  sententia.  Nam  Christi  gratia  qua;  te  resolvit, 
illum  astrinxit.  Manet  enim  malcdictio  directa  in 
serpentem  propter  tuam  dcceptionom.  Sicenimdi- 
Ctum  est  ad  eum  :  «  Malediclus  tu  ab  omnibus  434 
pecoribus  terrae  (Gen.  iii,  1-4).  »  Omniumenimcom- 
munis  inimicus  est,  qui  fuit  hostis  bonorum,  et  pro 
iis  damnatur  quos  adhuc  non  Issorat,  quoniam  qui 


hominem  lisit,  cui  illa  omnia  snhjecta  sunl,  la?6it  _  Ergo  discordia  inter  serpentem  ct  niuliercm  dis 

;..     n ™ 1  — : —  t „..i..:x    „t: -D-.^j:— i :.!-__., .     xt         __.     _    _.  _      _ii_..     ... 


omnia.  Communem  etenim  Icgem  solvit,  qua  et  ipsc 
homini  cum  caeteris  subditus  est.  Ideo  communi 
odio  omnium  atque  exsecratione  maledictio  ejus 
oneratur.  Genus  autem  damnationis  non  mors,  sed 
poena  diuturna  est :  «  Supcr  pectus,  »  inquit, 
«  tuum  et  ventrem  ambulabis  {Ihid.)  »  Premenda 
enim  fuit  noxia  conscientia,  ct  protcrenda  malitia, 
fraudulcntumque  secrctum  tanquam  a  Dei  facic 
relegandum  :  simul  ostenditur  quod  terrena  malitia 
sit,  qua!  in  terram  recurvet.  Denique  addidit:  o  Et 
terram  edes  omnes  dies  vit;e  tua;  {Iliiil.''.  » 

42.  Describi  quidem  hisnatura  sorpcntis  videtur, 
sed  magis  omne  vas  malitias  describitur,  omnis  ser- 
pens  improbitatis,  qui  in  ventrem  se  dcjicit,  atque 
intra  se  venenum  suum  claudit,  ct  intus  in  pectore 
suo  volvit,  cogitationibus  suis  lubricus,  et  super  C 
fraudes  suas  ambulans,  stiis  dolisseipseimplicans, 
movens  sempcr  atque  exagitans  sua  venena  cum 
cogitat,  ventrem  quoque,  hoc  est,  seminarium  cor- 
dis  sui  prolerens.  Unde  pulchre  David  ait :  «  .Mie- 
nati  sunt  peccatores  ab  utcro,  erraverunt  a  ventre, 
locuti  sunl  falsa.  Furor  illis  secundum  similitudi- 
nem  serpontis,  sicut  aspidis  surdns  et  obstruentis 
aurcs  suas,  qua;  non  exaudiet  vocem  incantantium, 
et  venefici,  cum  incantatur  a  sapiente  {['sal.  i.vii, 
4-8).  n  Propter  hoc  etiam  illud  pulchre  dictum  vi- 
detur,  quod  in  libro  prophoticn  legiinua  ;  «  Vcn- 
tpem  nicum  doleo,  ventrem  mcuiri  doleo  [Jerem.  iv. 
V)\,  t,  quia  ibi  est  malitia,  ubi  dcbet  csse  innoccn- 
lia:  et  illud  plus  laborat,  quod  in  nobis  debct  esse 


cordia;  malitia  subest.  Non  est  ergo  sublata  ma- 
lilia.  Denique  servatum  est  serpenti,  ut  calcaneum 
mulicris  et  seminis  ejus  obscrvct,  quo  noceat  et 
veneniim  suuin  infundat.  Non  ergo  ambulemus  in 
terrenis,  el  serpens  nobis  nocere  non  poterit. 
Sumamus  evangclicum  calccamentum  quo  vene- 
num  scrpentis  excluditur,  morsus  cjus  hebetatur, 
ut  simus  calceati  pedes  in  Evangelium.  Et  forlasse 
ideo  Moyscs  435  jubetur  solvcrc  calceamentum 
pcdum  suorum,  ut  sumeret  calceamentum  Evan- 
gelii  ;  vel  quia  non  Moysi,  id  ost,  non  prophetis, 
scd  apostolis  pra'dicatio  Evangelii  debcbatur.  Ea 
cst  quam  supra  diximus,  dicta  in  serpenlcm  sen- 
tentia.  In  hominem  quoque  cujusmodi  direcla  sit, 
consideremus. 

•44.  Malcdictus  illc  qui  auotor  est  culpa; :  sed 
non  inaledictus  est  iste  qui  alicna  fraude  dcceptus 
est ;  tamen  quia  non  servavit  mandatum  Dci, 
operum  suorum  labore  damnatur.  Maledicitur 
sane  terra  (Gen.  III,  17),  sed  in  operibus  peccato- 
ris ;  et  maledicitur,  donec  resolvatur  in  terram. 
Ideo  ergo  suscepit  Jesus  carnem,  ul  maledictum 
carnis  peccatricis  aboleret :  et  factus  cst-pro  nobis 
maledictum,  ut  benedictio  absorberet  maledictio- 
nem,  integritas  pcccatum,  indulgentiascntcntiam, 
vita  mortcm.  Suscepitenira  el  mortcm,  ut  imple- 
retur  sentcntia,  satisfieret  judiculo :  Maledictum 
carnis  (34)  peccatricis  usque  ad  inorlem.  Nihil 
ergo  factum  cst  coiitra  sententiam  Dei,  cum  sit 
divinaj   conditio    impleta   sententio^    M.ilcdictum 


tranquillius  :  atque  id  noquitiai  vestigiis  proculca-  n  enim  usque  ad  mortcm,  post  raortem  autem  gra- 
tur,  stimulatur  unguibus,  processu  quodam  impro-  tia.  Mortui  ergo  skcuIo  sumus,  quid  adhuc  s.vcu- 
hitalis  incrementoque  concutitur,  ubi  est  gcnitale  lo  decernimus?  mortni  sumus  cum  Christo,  quid 
seminsrium  posteritatis  Kterna;.  Videtur  quidcni  adhuc  vilio  luijus  aclus  rcquirimus?  Morlciu  (35) 
hoc  ad  id  csse  rercrcndum,   qund   dolcbat  perissc      Christi  iii    corpore    nostro   circumferimus,    ut   ot 


(3:ij  Omncs  edil.,  inkriiniiue.  Perpcrain,  ut 
|i;itot  ex  toto  capitis  conlcxtu  :  vcra  ij^ilur  loctio 
uustra  ex  mss.  Scd  hic  atque  alibi  non  uno  loco 
Bubintclligc  magis  vel  pnlius.  Dc  cujusmodi  ellipsi 
consule  Fr.  Sanctii   Mmervam,  lib.   iv,   pag.   377. 

(34)  Omnes  edit.,  tali.^ifinrl  juiliiitln  prr  miilfdi- 
ilum  carnis,  etc.  Mss.  aliqunl,  .^nlislicrrl  juiliralo, 
nialcdiciuin  carnis  suslincns.  .Mii  riiajori  nuiiioni  ol 
antiquitate,  ut  in  textu.  Ejus  autein  looi  putamus 

Patrol.  XIV, 


hunc  cssc  scnsum  :  ut  satislicrct  judicato  sivo  ju- 
dicio  illi  ;  nempc,  maledictum,  ctc.  Ubi  non  obscu- 
ro  alluditur  ad  sentcntiam  Cen.  iii,  vorsu  17  ct 
scq.  liitam,  ([ua  homo  Inboribiis  ad  ninrlem  usquo 
perpeluis  addicitur ;  ut  anloccdonlia  planum 
faciunt. 

(351  Edit...  f/»i  adliuc  sarulo  dcserviftius,  Morlui 
sumus  cum  Christo,  iiui  iidhuc...  rcijuiriiiius.  Mor- 
tem  enim  etc.  Mbs.  purtim,  quid  aahuc  dc  skchIo 

90 


619 


S.  AMBROSII 


020 


vita  Christi  in  nobis  nuinifestctur.   Non  crgo  jam  A  maneamus  in  veritate.  Si  maneamus  in  Christo, 


iioslram  illam  vitam,  sod  Christi  vitam  vivimus, 
vitam  innocenti»,  vitam  castimonice,  vitam  sim- 
plicitatis  omniumque  virtutum.  Cum  Christo  re- 
surreximus,  in  ipso  vivamus,  in  ipso  ascendamus; 
ut  serpens  calcaneum  nostrum  quod  vulneret,  in 
terris  reperire  non  possit. 

CAPUT  VIII. 

Quomodo  licet  Idc  retineanmr  corjiore,   tamen  animo 

fulgere  possimus,  atqiie  aileo  debeamus :  ne  cum 

prxiereunle  figura  Inijus  nniiidi  opera  iiostra   nos- 

que  ipsi  prxlcreamus  :  quoil  ne  eonlingat.  mandnta 

Uei  non  prxlercamus,   sicut  nec  ullius   disciplinx 

profectum ;  quemadmoduni   plures  c  sanctis  vcte- 

ribus  fccisse  compcrtum  est. 

45.  Fugiamus   hinc.    Potes    animo    fugere,    etsi 

retineris  corpore.  Potes  et  hic  esse,   et  adesse  ad 

Dominum,  si  illi  adhoDreat  animatua,  sipostipsum 

cogitationibus  tuis  ambules,   si   fide,  non    specie 

vias  ejus    sequaris,  si    ad    ipsum    confugias.    Est 

enim  refugium  et  virtus,   cui  dicit  David  :   «   Ad 

te  confugi,  et  non  sum  deceptus  [Psal.  lxxvi,  3).  » 

Ergo  quia  Deus  refugium,    Deus   autem   in  ccclo 

et  supra  ccclos  :  utique  436  hinc   illo  confugien- 

dum  ost,  ubi   pax,    ubi   requies   ab   operibus,    ubi 

epulemur    Sabbafnm    magnum    (40),    sicut  dixit 

IMoysea  :   "    El    erunt   sabbata   terrse   vobis   esca; 

{Levit.  XXV,  5,  6).  »  Epulatorium  enim  et  plenum 

jucunditatis  ct  tranquillitatis   cst,    requiescere  in 

Christo,  ct  ejus    deieclationem   videre.    Qui    ergo 

confugimus  ad  Deum,   ad   mundum   revertemur? 

Qui  peccato  mortui    sumus,    pcccata   repetemus? 


manoamus  in  veritate,  ct  cum  co  manebimus,  et 
non  praiteribimus,  sed  dicemus  :  «  Denedictio  Do- 
mini  super  vos,  benediximus  vobis  in  nomine  Do- 
mini  {Psal.  cxxviii,  8).  »  Qui  enim  proetereunt, 
non  possunt  dicere,  quia  non  dixerunt  praBtereun- 
les  viam  :  «  Benedictio  Domini  super  vos,  » 
quemadmodum  dixit  Propheta.  Itaque  si  volumus 
non  pra:terire  opera  nostra,  non  prffitereamus 
mandata  Dci,  non  praetereamus  requirendi  Jesu 
Domini  diligentiam,  emerendi  ejus  gratiam.  Non 
pr.xterivit  eum  illa  mulier  quos  usque  in  Pharisaei 
domuni  ingressa,  in  qua  Christus  recumbebat,  in 
pedes  cjus  superfudit  unguentum. 

47.  Non  prsetereamus  disciplina3  alicujus  pro- 
j.  fectum,  sicut  etiam  Joseph  adolescentulus  non 
prffiterivit :  quia  fratres  suos  requirebat,  et  ad  cum 
festinabat  locum,  in  quo  pascebant  oves  ;  et  cum 
cogiiovisset  quia  in  Dothaim  sunt,  perrexit  eo. 
Significatur  autem  illo  verbo  Dothaim  defectus  ido- 
neus,  id  esf,  vanarum  opinionum  defectus,  non 
mcdiocris,  sed  perfectus  et  plenus,  in  quo  profe- 
ctus  est  animai.  Sapiens  enim  quando  minuit  (37), 
addit.  Deficiunt  enim  saculares  opiniones,  qu<e 
rnulierihus  infii^mis  comparantur.  Unde  pulchre 
quo  ostenderctur  Sara  ad  profectum  venisse  (38), 
ut  generaret  risum  et  iKtitiam  :  «  DefeceruQt,  in- 
quit,  Sara3  fieri  muliebria  (Ge«.  xviii,  ii).  »  Bona 
ergo  dcfectio  cupiditatum,  defcctio  vanitatis,  quja 
veritatis  adjcctio  est.  Unde  et  sanctus  David   ait : 

Defecit  in  salutare  tuum  anima  mea.{Psal.  cxviii. 


Quirenuntiavimussa;cuIoetusuiejus,iterum  in  luto  C  81).  »  Paritura  etenim  erat  quaj  concesserat,  eoque 
ejus  haerebimus? 

46.  Fugiamus  hinc,  quia  tempus  breve  est. 
Audi  quomodo  fugias:  «  Et  qui  habent  uxores,  ita 
sint  ac  si  non  habeant ;  et  qui  flent,  tanquam  non 
flentes  ;  et  qui  gaudent,  tanquam  non  gaudentes; 
et  qui  emunt,  tanquam  non  possidentes  ;  et  qui 
hoc  mundo  utuntur,  tanquam  non  utantur.  Prae- 
terit  enim  figura  hujus  mundi  (/  Cor.  vii,  29-31)  » 
Non  ergo  cum  praetereunte  figura  mundi  opera 
nostra  pnctereant,  ne  etiam  ipsi  praetereamus,  sed 


cemimus,  id  est,  de  rebus  saocularibus  contendi- 
mus :  partim  quid  adhuc  sirculo  decernimiis,  id 
est,  Sfficulo  militamus. 

(36)  Mss.  Theod.  et  Valc,  Vhi  cpulcmur  Sahha- 
tum  ejus,  scilicct  Christi,  et  omniuni  virtutum:  Sah- 
halum  magnum,  otc.  Vide  Philonem  lib.  de  Pro- 
fugis. 

(37)  Sapiens  enim  quundo  minuit,  supple  ,■;(',  id 
est,  quando  minuitur,  ex  eodem  Phil.  lib.  de  Pro- 

fugis  :     6      ai    1096;     x:tl      iviktt-oiv      xpoirfflsTzi      xaxi 

Ma)a-?,v,  ubi  alluditur  ad  Gen.  xxv,  8,  xil  exAsiTwv 
irpoasTsBf,,  ctc. 

(38)  Mss.  non  pauci  nec  iiiferioris  not;c,  Siira 
ad  pei-fectum  venis<:e.  ctc. 

(3D)  Sic  edit.  vel.  cuiu  Gall.  mss.  nisi  quod  in 
quibusdam  lcgilur,  queni  concesserat  ei,  et  promi- 
serat.  Ilom.  edil.  cum  uno  Vut.  coJ.  qux  concepe- 
rat,  ul  promiscrat,  etc. 

(40)  Rom.  cdit.  sola,  ante  e.cspectutum  partum, 
ini/enii  celerilalc  fclum.  AIi;e,  anlc  c.vspectatum 
ingeiiium,  cekrilale  partus  fcta  Mss,  vero,   ante 


et  promiserat  Deus  (39)  ;  paritura  laetitiam,  et  so- 
briam  illam  jucunditatis  ebrietatem  ;  parituraante 
exspectatum,  ingenii  ccleritate  43?  partus  (40,  fa- 
cla  sapienti.T.  Denique  et  de  aliis  Hebraeis  mulieri- 
bus  habes,  qiiia  llebraea!  prius  pariunt,  quam  ve- 
niant  obstetricea  {E.rod.  i,  19)  ;  eo  quod  anim.E  ju- 
storum  non  exspectent  aites  et  disciplinas  propter 
inveutionum  genera,  nec  requirant  adjumenta 
generandi :  sed  sponte  partus  suos  fundant,  ex- 
speclalioneraque  pra;veniant. 

e.cspectatum.  Pauci  ante   exspectavil   ingenii   (unus 

ingenui)  ccleritute  (nonnulli  celehritate)  partus 
(unus  parlu,  aliqui  partuni)  feta  lalii  fclum,  alii 
larla).  Hanc  porro  tantam  diversitatem  non 
allundc  prolectam  remur,  quam  ex  eo  quod  non 
D  viderent  ante  e.rspectatum,  quo  redditur  illud 
Philoni,  u;  av  i/povw;,  referri  non  ad  inijcnium, 
aut  parlum,  sed  ad  tempus  quod  subintelligitur, 
ut  in  illo  Virg.  iv  Georg. 

Ante  exspectatum  positia  stat  in  ordine  castris 

it 

Deinde  quod  minus  adverterent,  unde  voces  par-^ 
tus,  ct  Inita  regerentur,  substituerunt  earum   loco 
parlum  ac  fela.  Est   autem    ellipsis    supplenda   in 

hunc  modum,  piiritura partus  qui  sunt   facla, 

etc.  Eodom  recidit  si  legas  partum  et  fcium. 
Qnamvis  non  eamus  inficias  sensum  aliquem,  ser- 
vata  voce  feta,  elici  posse  :  sed  nostro,  prsterquam 
quod  magis  naturalis  cst,  Philo  etiam  suffragatur 
lib,  cit. 


621 


LIBER  DE  FUGA  S^CCLI. 


':S.  \ec  minus  impiger   ad  invenicndura,  quam  A  ul  adjungcrct,  e.^cigebat.  Ccleritatis  quoque  admo- 


ad  exsequendum  Jaeob,  cui  cum  raater  dixisset, 
ut  inferret  patri  escas,  definitionum  genera  (4() 
suppetisse  cernimus  {Gen.  xxvii,  9).  Nam  et  cito 
invenit,  et  inventorum  suorum  auctorem  testifica- 
tus  est  Deum,  in  quo  et  diligentiae  palma,  et  in- 
genii  signiflcatur  ubertas.  Prima  ergo  definitio  in 
inventione  :  quod  invenitur,  qu>t?ritur  :  et  quod 
quEEritur,  temporis  est  :  quod  tcinporis  est,  uti- 
que  diiigentiae  est.  Quod  aulem  praevenit  usum 
temporis,  Deus  infundit,Deus  dat  :  quod  Deus  dat, 
natura;,  non  diligenlii-e  est.  lugeniuni  igilur  divini 
est  muneris,  quod  autein  diviiii  muneris,  hoc 
naturae.  Ingenium  ergo  natunc  est,  invcnlio  dili- 
gentia  :  illud  sine  tempore,  hoc   indiget  tempore. 


net,  qui  ait  :  "  Cape  arcum  et  sagiltam  (Ibid.  3). » 
Accepit  tamen  et  dillgentiae  fructum,  qui  agnovit 
superius  43S  esse  ingenii  munus. 

5/.  Nec  immerito  domesticos  cibos  detulLt  qui 
de  domcsticis  seminis  sui  sapicntiae  sibi  acquisivit 
copulam.  Bona  autem  diligentia  cum  sapientia,  et 
inventio  cum  ingenio  naturali.  Denique  habens  in 
promptu  sapientiae  copulam  sanctus  Isaac,  deam- 
bulabat  in  campo,  imo  abalienabatur.Et  nos  primo 
sapientia;  copulemur,  et  sic  cxeamus  in  campum 
qaa;iere  et  invenire  cupientes.  Multi  enim  sine 
sapicntia  niale  quicrunt.  Et  ideo  Cain  quia  non 
acceperat  a  Deo  prudcntiam,  malc  quaesivit,  male 
exivit  in  campura;  Abel  bene,  qui  perfcctum  sa- 


Ideoque  illud  in  tempore  pr,-esto  est,  hoc  in  spatio  n  crificii    raunus  implevit.   Bonuiu   enim    sapientiae 


temporis  investigatur  :  illud  supra  nos,  hoc  vero 
ad  nos  refertur. 

•49.  Quaerenti  igitur  patri  cibum  verbi  (non 
enim  in  solo  pane  vivit  homo,  sed  in  omni  verbo 
Dei  :  talem  cibuin  qu;erebat  Isaac,  talem  cibuni 
esuriebat  Petrus  {Act.  x,  14-22),  quando  vidit  cre- 
dituri  gcntilis  populi  mysleria)  Esau  praesto  non 
habuit  cibum  spiritalis  et  veiocioris  iiigenii.  Dura 
iste  venatur  et  quaerit,  et  pr;edurum  utque  agrc- 
stem  sermonem  suggerere  paral,  pravenit  Jacob 
celeri  inventione,  et  miti,  et  prope  domestica  re- 
sponsione  suave  vcrbum  ministrans,  quo  cum 
mulceret  ac  delectaret.  Unde  miratus  pater  ait  : 
«  Quid  est  hoc,  quod  tara  cito  invenisti,  fili  mi? 
Respondit  Jacob  :  Quod  tradidit  Dominus  Deus 
tuus  in  manus  raeas  {Gen.  xxvii,  20).  »  Prima  de-  C 
finitio  in  interrogatione  est,  socunda  in  responso. 
Plena  igitur  omnia  reperiens  pater  quae  erant  vel 
ingenii,  vel  diligenti»,  definitiQnis  consummationc 
conclusit,  dicens  :  «  Ecce  odor  filii  mei  lanquam 
odor  agri  pleni,  quem  bencdixit  Dominus  (Ibid. 
27).  "  Ager  enira  et  naturale  habet  lcrtilitatis 
iugenium,  et  cultura;  diligentiam  temporalem, 
meritoque  in  eo  est  plenitudo,  cui  utrumque  non 
deest.  Simul  cum  addidcrit  :«  Quem  bonedixit  Do- 
minus,  »  videtur  natur»  gratiam  praitulisse  cul- 
tionis  labori.  El  confirniavit  Esau  dicens  :  «  Jusle 
vocalum  est  nomen  illius  Jacob.  Supplanlavit 
enim  jam  me  bis,  et  primogonita  mea  accepit 
{Ibid.  36).  » 

50.  Sed  forte  dicas    :    In    quo    inoram  fecit,  qui  n 
ad  venationem  a  patre  missus  est?  Sed  considera 
quia  et  paler  pronuntiavit,   quia  paratum  habere 
non   posset,   quod  spiritaliter  petcbatur ;  et  ideo 
quia  deficicbat  ingenio,  vel  diligentiac  subsidiuin 

(41)  Ut  locus  hic,  alioiui  satis  obscurus,  intcl- 
ligatur,  advertendura  lianc  Ambrosii  nientcm 
csse,  nimirura  ut  ostendat  in  Jacob  omncra  bou;c 
disfiplin;c  profectum  rcperiri,  quod  ita  confieit  : 
Quidquid  ad  bonam  disci[)linura  nccessariuin  cst, 
iluiiiius  ([uasi  limitibus,  ciuas  dilinitiones  voeat  ct 
1'hilo  fipoj;,  continetur  alque  includilur,  ingenio 
scilicct  ac  diligentiu;  ingciiiuiii  (|iiidom  Dci  iiiu- 
nus  est,  diligentia  vcro  nostro  labori  tribuitur  : 
cum  ergo    hunc    utruinquc  pcrfecto;    digciplino) 


sacrificium,  bona  est  hostia  fides  et  omnis  virtus. 
Dcnique  sapienlia  interfecit  suas  hostias,  et  mi- 
scuit  in  craterem  vinum  suum.Et  ideo  ut  insipien- 
tibus  gcntiiibus  potura  fidei  daret,  ad  craterem 
suum  convocavit  eos,  dicens  :  «  Qui  est  insipiens, 
divertat  ad  rae  iProv.  ix,  4).  »  Et  egentibus  sensu 
dixit  :  «  Veniie  et  edite  de  meis  panibus,  et  bibile 
vinum  quod  miscui  vobis  {lOid.  5).  »  De  hoc  cra- 
lere  Pl;ito  in  suos  libros  transferendum  putavit,ad 
cujus  potum  evocavil  animas  :  sed  eas  esplere 
ncscivit,  qui  potum  non  fidei,  sed  perfidiae  mini- 
strabat. 

CAPUT  IX. 
iiyd  ul  liinc  fuijiamus,  sicut  fugit  Jucflb  de  patria, 
et  sicut  ccrci  ad  fonlcs ;  (juos  qui  desidcrat,  super 
se  animam  suam  e.remplo  Susannic  effundat  opor- 
tet .Quomodo  Puulut  et  Lot  fugerint;  ac  nohis  simi- 
liter  fugiendtim  sit  in  supernam  civitatem,  quoad 
summus  sacerdos  moriatur  :  cum  quo  ct  vetus  ho- 
mo  no-ler  debet  mori. 

52.  Kugiamus  ergo  hinc  sicut  fugit  de  patria 
sanctus  Jacob.  Sciebat  enim  veram  patriam  esse 
supcriorcm.  Fugiamus  sicut  cervi  ad  fontes  aqua- 
rum  :  quos  sitiebat  David,  sitiat  et  anima  nostra. 
Quis  cst  ille  fons?  Audi  dicentem  :  «  Quoniam 
apud  te  est  Ibns  vitas  {Psal.  xxv,  10).  »  Iluic  f.jnti 
dicut  anima  :  i  Quando  veniam  et  parebo  anlc  fa- 
ciem  tuain  \Psal.  xi,i,  3)?  »  Fons  eiiim  Deus  est  : 
scd  qui  hunc  fonlein  desideral,  elTundut  super  se 
animain  suam;  ut  nihil  passioni  carnis  (42)  relin- 
quat,  scd  ubique  anima  supcrfiuat. 

53.  Pulchre  eam  effudit  Susanna,  ul  evaporare 
in  cara  non  possent  Jnccndia  corporis,  mortis  for- 
raidines,viia:  eupiditales.EITusa  supcr  ipsain  anima 
omne  restinxit  carnale  dcsiderium,  sa;cularc  stu- 
dium.   Quae  etiam  prodigiosorum  senum  ct  impu- 

fineni  scu  definitionera  in  lilio  Jacob  dcprohcnde- 
rit  sanctns  Isaac,  oplinie  colligilur  illura  rclius  ad 
bonam  disciplinam  neccssariis  instriicltim  fuissc. 
IIoc  porro  oapulfere  totuin  ex  lili.  de  Projuijis  de- 
suiiiptum  cst. 

(42i  Ita  Rom.  edit.  ac  unus  cod.  Vut.  Altcr  vero 
cuni  (luol)us  Callic.,  niliit  nosscssionis  carni,  qum 
lcclio  niinimc  di.^iplirol.  Sod  rcliqui  mss.  cl  cdit. 
ant.,  nihil  posscssioni  carnis. 


623 


S.  AMBROSII 


024 


dgritium  presbyterorum  potuit  (43)flammas  restin-  A.     56.  Bene  fugis,  si  cor  tuum  non  imitetur  pecca- 


guere,  nisi  in  his  libinis  profluvium  redunda 
set.  A  quibus  cum  intenderetur  calurania,  si  as- 
sensus  negaretur  adulterio,  ingemuit  Susanna,  et 
dixit  :  i<  Angustiae  mihi  adsunt  undique.  Si  enim 
boc  fecero,  morte  aoterna  peribo  :  sin  autem,  non 
effugiam  manus  Vestras  {Ddn.  xiii,  22).  »  Melius 
tamen  judicawt  crimen  fugefe  potius,  quam  peri- 
culum.  439  Ploravit  itaque  cum  crimen  ei  obji- 
ceretur  :  ploravit  cum  sibi  de  pudica  et  casta 
adtilteri  judicium  vindicarent;  non  mortem  do- 
ploraUs,  sed  castitatis  calumniam.  Religionis  in- 
juriam  ploravit,  et  effudit  super  se  non  corpus, 
sed  artimam.  Etfudisset  enim  corpus,  si  carnalibus 
acquievisset.  Deniquc  cum  morte  damnaretur, 
e^Sclamavit,  quasi  judex  reorum,  arbitra  calum- 
riiantium ;  et  innocentis  conscientiK  auctoritate 
divinam  sibi  in  judicium  accersivit  cognitionem, 
non  timore  mortis  percita,  sed  arguentis  censur^ 
potestate  pra;celsa  (44).  Susanna  ergo  fugit  skcu- 
luni  et  se  Deo  credidit,  ad  illam  arcem  civitatis 
seterna!  fugiens,  qu;c  totum  nnindum  complcctilur, 
quoniam  intra  Deum  sunt  omnia  (45). 

54.  Fiigit  et  Paulus  ut  evaderet  per  fenestram 
in  sporta  demissus,  spartum  enim  triplex  rumpi 
ndn  posse  noverat  :  sed  fugit,  ut  Evangelium  Do- 
miiii  toto  orbe  pra;dicaret;  et  ideo  in  paradisum 
raptus  est.  Et  nos  fugiamus  per  fcnestram  audien- 
tes  prrecepta  Domini,et  visusobrio  atque  oculorum 
castitate  servantes. 

55.  Fugiamus   sicut    I.ot,  Sodomitana    crimina 


torum  consilia  et  cogitationes  eorum.  Bene  fugis, 
si  oculus  fuus  fugit  calices  et  phialas;  ne  440 
fiat  libidinosus,  dum  moraturin  vino.  Bene  fugis, 
si  oculus  tuus  alienam  declinet,  ut  lingua  (46)  tua 
veritatem  custodiat.  Bene  fugis,  si  non  respondeas 
imprudenti  ad  imprudentiam  illius.  Bene  fugis,  si 
auferas  gressum  pedum  tuorum  ex  ore  insipiea- 
tium.  Cito  enim  malis  ducibus  erratur  :  sed  si  vis 
bene  fugere,  longe  fac  vias  tuas  ab  eorum  sermo- 
nibus. 

57.  Mortuus  est  tibi  Princeps  sacerdotum,  tibi 
ci-ucilixus  cst,  ut  clavis  ejus  adhaereas.  Te  enim  in 
illa  carne  ot  tua  peccata  suscepit  :  affixa  sunt  illi 
patibulo  tuorum  delictorum  chirographa;  ut  jam 

B  mundo  nihil  debeas,  cui  semel  renuntiasti.  Et 
recte  nihil  debes,  cui  suppetit  dicere  :  «  Mihi 
enim  mundus  cruoifixus  est,  et  ego  mundo  (Galat. 
VI,  14)  ;  »  ut  jam  mortem  non  timeas,  si  geras 
Christum,  in  quo  potes  dicere  :  «  Ubi  est,  mors, 
victoria  tua?  Ubi  est,  mors,  aculeus  tuus  (/  Cor. 
XV,  53)?  »  Etenim  cum  vetus  ille  homo  noster  ^f- 
fixus  est  cruci,  destructum  est  peccatum,  obtusus 
aculeus,  vacuata  culpa;  ut  ulterius  servire  flatjitiis 
desinauius.  Abiit  enim  vetus  homo.  Nunc  autem 
jam  non  vetus  homo  in  nobis  :  sed  nova  est  crea- 
tura,  habens  in  se  similitudinem  Christi,  cujus 
mortis  similitudini  consepulti  imaginem  vita;  ejus 
assumpsimus,  alas  gratiaa  spiritalis  accepimus. 

58.  Sic  igitur  volate,  ut  dicatur  de  vobis  :  «  Qui 


I 


amplius,  quam  supplicia  formidans.  Magis  enim  C  sunt  isti  qui  ut  nubes  volant,  et  sicut  columbae 


pius  certe  scelerum  fugit  contagia,  qui  Sodomitis 
domum  clausit  :  nec  cohabitans  noverat  eos  , 
quorum  flagitia  nesciebat,  et  opprobria  adversa- 
batur  :  riec  fuglens  respexit  eos  quorum  conver- 
sationes  non  desiderabat.  Fugit  ergo  sicut  Lot, 
qui  renuntiat  vitiis,  abdicat  se  incolarum  moribus, 
qui  post  so  non  respicit,  qui  supcriorem  illam 
civitatem  ingreditur  introitu  cogitationum  suarum, 
necrecedit  ex  ea  donec  moriatur  princeps  sacer- 
dotum,  qui  tulit  peccatum  mundi.Mortuus  quidem 
semel  est  :  sed  moritur  unicuique  qui  baptizatur 
in  morte  Christi;  ut  consepeliamur  cum  eo,  et 
resurgamus  cum  eo,  et  in  novitate  vit;e  illius  am- 
bulemus. 

(43)  Qua-dam  edit.  tum  ex  vet.  tum  ex  recent., 
non  potuii.  Male.  Est  enim  locutio  conditionalis,  ut 
indicant  sequentia  illa,  nisi  de  hir,  etc,  idemque 
valet  potuil,  ac  si  legeretur,  potiiis.icl.  Qusa  formula 
probatis  auctoribus  non  est  inusitata. 

(44)  Edit.  qucedam  Paris.,  censum'  poteslate  psr- 
ciilsa. . 

(45)  Ita  edit.  omnes  cum  paucis  mss.  At  Colb. 
unus  quoniam  intra  Dcum  omnc  ,rvum.  Alter  cum 
Torn.,...  omnia  fulyit;  Valc.  et  Theod.,  fuyiunl; 
Thuan.,    Prat.,    Big.,    Ebrulph.,    Alnet.,...    omne 


cum  pullis  suis  {Isa.  lx,  8).'  »  Ut  nebula;  vestrae 
rorent  justitiam,  et  columbK  pariant  simplicita- 
tem.  Sic  navigatc  quasi  transfretantcs  mundum, 
non  pererrantes,quasi  naves  Tharsis  :  ut  ad  intel- 
ligibiles  pnrtus  cursum  dirigatis,  et  convehatis  di- 
vitias  maris.  Sic  festinare,  ut  dicatur  de  vobis  : 
«  Levcs  facli  sunt  super  aquilas  (Thren.  iv,  19).  » 
Ab  ira  enim  ventura  fugiendum  videtis,  quam  de- 
clinare  poterunt,  qui  per  poenitentiam  sibi  spem 
lo^-.averintevadendi^et  reconciliationis  futurae  fidem 
hauserint,  per  Dominum  nostrum  Jesum  Christum 
cui  regnum  est  a  sfficulis,  et  nunc,  et  semper,  et 
in  omnia  saicula  sa;culorum.  Amen. 


confugit:  Fisc.  denique...  omne  hahet  rum  fugit. 

(46)  Edit.  omnos,  si  oculus  tuus  aliena  declinet, 
ut  lingua;  Roni.,  et  lingua.  Mss.  Gall.  fere  ad 
unum...  alienam,  etc.  Utraque  lectio  suum  sen- 
sum  habere  potest,  ut  moncamur  oculo  avertere 
sive  ab  alienis  divitiis,  sive  ab  aliena  conjuge. 
Hanc  siquidem  Ambrosius  haud  raro  simplieiter 
adcnam  dicit,  scilicet  Scripturaj  consuetudinem 
imitatus,  ubi  legis,  Prov.  v,  20,  Mt.  toaj;  IjBi 
-p6;  iVAOToijv.  Ad  quem  locum  frequenter  ab  S. 
praesule  alluditur. 


625  DE  JACOB  ET  VITA  BEATA.  —  ADMONITIO.  626 

IN  LIBROS  DE  JACOB  ET  VITA  BEATA 

ADMONITIO. 


Ex  ipsa  quidetn  horum  libroruni  inscriptione  oognoscere  est  Ambrosium  de  historia  patriarcha  Ja- 
cob,  deque  rebus  ad  beatam  vitam  pertiuentibus  agere  :  verum  ea  non  sola  sunt  de  quibus  agit,  et  haeo 
ipsa  s'ngulari  quadam  ratione  tractat,  quam  non  abs  re  fuerit  hic  (lib.  ii,  cap.  1,  num.  1)  e.xplicare. 
Enim  vero  antequam  ad  illud  accederet  argumentum,  existimavit  neophytis  tradenda  virtutum  praecep- 
ta,  et  qua  via  quibusve  adjumentis  perfectionem  conditioni  vitae  a  se  in  baptismo  palam  nuncupatjB 
convenientem  acquirerent,  aperiendum. 

Quapropler  primis  ipsis  prioris  libri  verbis  docet  ad  fructum  aliquem  ex  institutis  quibus  imbueban- 
tur,  percipiendum,  adhibere  oportere  animum  docilem,  qui  motuum  pravorum  tumuUue  rectae  rationis 
tractatione  corrigeret:  tametsi  enim  omnes  illos  motus  ea,  quantacunque  virtus  ejus  sit,  radicitus  evel- 
lere  neutiquam  valent,  posse  tamen  cupiditates  resecari  temperantia,  quam  Deus  primo  parentl,  necnoa 
postea  in  lege  aervandum  prscepit  :  hinc  nostros  omnes  lapsus  voluntati  iUi  quaj  Legis  ac  Evangelii 
jussis  parere  poterat,  non  carni  cujus  merabris  ipsa  pro  libito  sive  ad  justitiam  sive  ad  iniquitatem 
utebatur,  imputandos  esse  :  Si  diabolus  volunlarium  sibi  servum  auctionatur  (lib.  i,  cap.  3,  num.  10),  a 
Christo  non  nisi  voluntarium  mililem  eligi  :  quemque  autem  propria  sponte  illius  servum  fieri  quem 
sibi  Dominum  adoptasset.  Ei:  his  prajclare  ob  oculos  ponit  quantum  glorias  ac  utililatis  redeat  ex  servi- 
tio  Christi,  cujus  quidem  nunquam  non  liberti  sumus,  quippe  quos  immenso  mortis  suae  pretio  rede- 
merit,  ac  redimendo,  muneribus  queis  majora  alia  nec  optare  possit  quisquam,  donaverit. 

Affirmat  porro  divina  inter  beneficia  numerandam  esse  Legem  Veterem,  quandoquidem  addita  ipsi 
gratia  quid  eidem  legi  possibile  non  erat,  effecit  ;  ut  semper  ad  opem  confugeremus  pra;potentis  iliius 
Servatoris,  sine  quo  ad  periectionem  sanctitatis  pervenire  non  licet.  Ad  extremum  hortatur  ne  unquam 
patiamur  meraoria  nobis  excidere  summura  illud  beneficium  per  quod  nobis  in  baptismate  Christo 
commortuis  et  convivificatis  peccata  dimissa  essent  ;  et  eidem  vita  gratiae  jungeremur  ac  viveremus. 
Unde  concludit  ab  eo  nos  neque  adversis  neque  incommodis  ullis  separari  debere,  cum  in  hisce  rebus 
vitas  istius  felicitas  omnis  posita  sit. 

Itaque  postquam  sanctus  Doctor  in  ejusmodi  prasceptionibus  primi  hujus  libri  sex  capita  insumpsit, 
in  septirao,  sicut  et  in  octavo  generalibus  argumentis  demonstrat  nulla  calaraitate,  nulla  miseria  vitae 
felicitatem  interpellari  ;  in  his  enim,  inquii,  probamur,  m  his  beata  vita  est,  etiamsi  mullis  periculis  inun- 
delur  [Ibid.  cap.  7,  num.  27).  Ha;c  tamen  in  alio  reperiri  negat  nisi  in  sapiente,  justo,  et  perfecto  horai- 
ne,  qui  nec  dispendiis  minuitur,  nec  adversis  frangitur  {Ibid.  num.  31)  ;  cum  beatudinem  suam  in  una 
Bummi  boni,  hoc  est,  ipsiusmet  Dei  passione  constituat.  Gaeterum  a  perfccto  illo  nequaquam  exigit  in 
damnis,  putat  in  morbis,  in  morte  consanguineorum,  in  captivitate.  stoicam  apathiam,sed  mentis  «qua- 
bilitatem,  quam  ab  illo  ipsio  alios  doceri  leslificatur. 

His  universim  in  primo  libro  constitutis,  in  sccundo  eadem  nobilissimis  clarorum  virorura  qui  suban- 
tiquo  fccdcre  floruorunt,  exemplis  probat.  Sed  imprimis  patriarcha;  Jacob  vitam  proponit,  cujus  prici- 
puis  actionibus  planum  facit,  quauta  vcl  in  maximis  calamitatibus  felicitate  sit  potitus.  Cum  autem  su- 
binde  sermonera  suum  expositionibus  ad  mores  inforrnandos  maxime  accomodatis  aspergat,  quandoque 
etiam  digreditur  argumento,  ut  in  mystico  sensu  spatietur.  Denique  non  dubitat  de  parentum  Jacob  in 
eum  charitatc  sat  multis  disserere,  ut  inde  parentcs  omnes  inlelligant,  quomodo  crga  liberos  aequalem 
exhiberc  amorem  atque  justitiam  teneantur.  Alia  nonnulla  ejusdem  patriarcha;  facta,  cujusmodi  eunt 
quaB  contigerc  patriarchis  benedicendis,  attingit  quidcm,  sed  paucis  omnino  ;  haud  dubie  eo  consilio.ut 
illa  ipsa  proprio  tractatu  fusius  uberiusquc  proscqucretur.  Post  ha;c  subjectis  oliitcr  Joseph  atque  alio- 
rum  quoruradara  cxcmplis,  ad  sacerdotem  Eleazaruiu,  ac  septera  Iratres  Machaba;os,  eoruraque  matrem 
Btylum  convertit.  Hic  sane  in  tribus  ultimis  hujuscciibri  capitibus  toto  eloquenti»;  sua;  cursu  fertur,  ut 
felicitatem  qua  nobilissirai  illi  raartyres  !« /ei/e  HH^-!7!,  ;)fr  i/rndom  <;oru«a(i  (lib.  ii,  cap.  11),  in  ipsis 
suppliciis  licet  iramanimissirais  bnabantur,  summam  exsistitissc  deraonstret. 

Cum  autera  diutius  in  Jacobi  cxcmplo  iramorelur,  de  quo  novem  ferrae  secundi  libri  captibus  dispu- 
tat,  ut  in  maximis  quoque  miseriis  astruat  licalam  esse  vitara  :  hinc  dubio  procul  opcri  litulus  inscrip- 
tus  est  De  Jacob  el  vita  beala  ;  nec  aliara  ob  causamalibi  scribit  propositam  abs  se  in  Jacob  svnjularem 
animi  laborumque  palientiam  (lib.  Dc  Joseph  palriar.,  c.  1,  num.  1).  At  quando  iliustrium  ctiam  Macha- 
baeorum  celebratissimum  agoncm  ultirais  tribuscapitibus  praodiravit,  hinc  essc  arbitramur  quod  Magnus 
CsiSsiodorus  (i\x.cnl:  ?ium  el  .lajiclus  .Imhrosius,  ubi  dc  persona  Josep/i  ipse  loquitur,  secundum  librum 
Machabicorum  exempli  causu  memural,  cujus  ma.vimam  partem  ad  demonstrandam  lolcrantiam  eloquentix 
lu*  dulcissimo  liquorc  patcfecit  {De  Inslit.  diviu.  litt.  cnp.  0).  Cur  liic  uuclor  islas  commontationca  nomi- 
ne  librorum  De  1'atriarcltis  designaverit,  jam  declaratum  est  :  at  voro  in  dtibiura  rovocare  quis  possit, 
an  non  in  laudato  testimonio  pro  Joscph  mclius  Jacob  substilucrelur  ?  Certo   quidom   id  non   perporam 


627 


S.  AMBROSII 


628 


videtur  colligi  posse  tum  quod  JacoL  licenli  argumentum  Ambrosio  suppeditet,  tum  quod  obscurum 
non  sit  corruptionem  in  hunc  locum  alinuam  irrepsisse.  Ubi  enim  nunc  Joseph,\bi  olim  /Tjr/mj  legebatur 
Nihilominus  tamen  cum  S.  praisul  de  Machabaeis  illis  disserat  post  factam  Josephi  quem  in  ipso  carcere 
felicitatem  suam  invenisse  docet,mentionem  ;  hic  Senatoris  te.^itus  defendi  potest.Ambrosiana  autem  illa 
eloquentia  qua  locum  huno  suavissime  perfundi  ille  animadvertit,  etiam  alibi  passim  in  hoc  opere  elu- 
cet  non  mediocriter. 

Extra  controversiam  est  eosdem  hos  libros  e  concionibus  quas  ad  populum  suum  habuerat,  concinna- 
tos  esse  ;  siquidem  prseter  oratorios  dicendi  modos  istic  licet  observare,  expressis  verbis  ipse  significat 
verba  se  facere  post  recitatum  illud  Evangelium,  in  quo  dicitur  :  Uhi  thesawus  tims,  ibi  et  cor  tuum  :  s-i- 
cul  legi  {Matth.  vi,  21),  inquit,  audisti  kodie  (Lib.  ii,  cap.  5,  n,  23).  Difficile  vero  sit  quot  serraonibus  tra- 
ctatus  illi  componantur,  definire  :  illud  saltem  affirmare  licet  eosdem  ad  neophytorum  gregem  habifos 
fuisse  festis  paschalibus  anni  cireiler  3i>7,  quo  superiores  libros  pronuntiavit,  sieuti  evidentius  ex  libro 
De  Joseph  patriarcha  conflrmari  potest. 

Exstat  Philonis  scriptum  sub  hoc  titulo  :  Quod  omnis  probus  sit  liber  ;  cujus  sane  materia  cum  istis 
Ambrosii  lucubrationibus  haud  parum  habet  affinitatis.  Nihil  tamen  decerpsit  inde  S.  Doctor,  nisi  cum 
de  Esau  loquilur.  Isli  enim  quidquid  in  illo  libro  optimum  ao  prfestantissimum  est.videtur  dedita  opera 
intra  mediae  pagella;  angustias  contraxisse. 


SANCTI    AMIJROSII 

MEDIOLANENSIS  EPISCOPI 

DE  JACOB  ET  VITA   BEATA 


LIBRI  DUO  ^^\ 


LIBRI   PRIMUS 


441-43  CAPUT  PRIMUM 

Ad  virtutum  disriptinam  passioncsgue  cocrcendas  ne- 
cessarium  esse  sermoncm  prudcntem,  ac  mentem 
rationi  inlentam  ;  ilemijue  rationcm  licel  omnino 
concupiscentiam  exscindere  nequeat,  posse  tamen 
vel  graoissimis  motibus  moderari. 

i.  Necessarius  ad  disciplinam  bonus  omnibus 
sermo  (2),  plenus  prudentire  :  ct  mens  rationi  in- 
tenta  prsecurrit  virtutibus,  passiones  coercet.  Do- 
cibilis  enim  virtus.  Denique  studio  et  discendo 
acquiritur,  dissimulando  amittitur.  Alioquin  nisi 
sermo  bonus  necessarius  esset  ad  correctionem, 
numquam  Lex  diceret  :  «  Non  adulterabis  [Exod. 
XX,  14).  »  Sed  quia  nudus  sermo  ad  monenduni 
utilis,  ad  persuadendum  infirmus  est,  ideo  ad- 
hibenda  est  rationis  recta:  consideratio,  ut  quod 
sermo  bonus  praBscripsit,  ratio  plenius  tractata 
persuadeat.  Non  enim  servili  ad  obediendum  con- 

(t)  Scripti  circ.  an.  387. 

(2)  Vet.  edit.,  ad  disciplinam  bonis  omnibus  scr- 
mo,  etc,  quibus  concinunt  mss.  exceplis  Big., 
Long.,  Valc.  et  Theod.,  qui  cum  Rom.  edit.,  ho- 
nus  omnibus  sermo,  etc,  ait  ilisciplinam  hoiii  omni- 
bus,  etc.  Non  male. 

(3)  Bom.  edit.,  rationem  secula  :  gravissima  vcro 
causa  culpx  concupiscentia,  ijuam   tamen,  etc.  Qua- 


A  stringimur  necessitate,  sed  voluntale  arbitra,  sive 
ad  virlutem  propendemus,  sive  ad  culpam 
inclinamur.  Et  ideo  nos  aut  liber  affectus 
ad  errorem  trahit,  aut  voluntas  revocat,  ratio- 
nem  secuta.  Passio  autem  gravissima  culpae  cod- 
cupiscentia  est,  quam  ratio  emollit  et  compri- 
mit.  Emollire  enim  potest,  eradicare  non  potest 
(3)  ;  quoniam  animus  qui  444  est  rationis  capax, 
non  est  suarum  passionum  dominus,  sed  repres- 
sor.  Neque  enim  fieri  potest  ut  facilis  ad  iracun- 
diam  non  irascatur  :  sed  ut  ratione  se  temperet, 
indignationem  cohibeat,  a  puniendo  (4)  se  revo- 
cel  ;  sicut  et  Propheta  nos  docet  dicens  :  «  Irasci- 
mini,  et  nolite  peccare  {Psal.  iv,  5).  »  Concessit 
quod  naturKest  :  negavit  quod  cuIp<B  est. 

P  2.  Omnis  itaque  temperantia  ex  aliis,  non  ex  se 
originem  surait,  ideoque  secunda  est.  Nam  aut  de 
naiuialibus  suscipitur,  aut  de  utilibus.   Itaque  aut 

tuor  mss.,  rationem.  Sed  est  passio  gravissima  cul- 
pa  concupiscientix  (  Long.,  conscientix)...  Emolliri 
enim  potest,  eradicari,  etc.  Reliqui  mss.  ac  edit.  ut 
in  textu. 

(4i  Ita  mss.  Tbuan.,  Big.,  Torn.,  Vict.  et  Colb. 
At  Valc,  Long.  et  Thcod.,  n  peccato.  .Mii  vero,  et 
cdit.,  ac  puniendo. 


629 


DE  JACOB  ET  VITA  BEATA  LIB.  I. 


630 


naturalia  temperat,  aut  utilitatis  assertor  est  (5).  \     /,.  Potest  igitur  mens  sobria  impressiones  refro- 


Denique  non  ibi  excidit  concupiscentiam,  sed 
facit  ne  concupiscentife  serviamus.  Quis  enim  tan- 
tus,  ut  corporalem  motum  possit  aulerre,  nisi 
solus  ille  qui  potuit  de  infructuosa  flculueadicere, 
hoc  est  malitia  Judaeorum  (6)  :  "  Ecce  anni  tres 
sunl  ex  quo  veni  quarens  fructum  in  flculneahac, 
et  non  invenio  :  succide  ergo  illam.  Cui  respondit 
servus  :  Remitte  illam  et  hoc  <mno,  usquo  dum 
fodiam  circa  illam,  et  mittam  cophinum  stercoris, 
et  siquidem  fructum  fecerit  :  sin  autem,  in  futu- 
rum  succides  illara  {Luc.  xiii,  7-9).»  Merito  ad  Do- 
minum  retulit,  quia  exscindends  temporalis  pro- 
lapsionis  (7)potestatem  sibi  ipse  vindicare  non  po- 
terat  :  sed  Domino  reservabat. 


nare  ac  reprimere  quamvis  gravium  passionum,et 
fervorem  omnem  cupiditatis  (lagrantissima!  refri- 
gerare,derivare  alio  motus.et  rects  rationis  tracta- 
tione  despuere  passiones.  Etenim  cum  Deus  homi- 
nem  constilueret,  et  in  eo  mores  sensusque  plan- 
taret,  tunc  motibus  ejus  imposuit  regale  raentis 
imperium;  ut  omnes  sensus  motusque  hominis 
ejus  vigore  ac  potestate  regerentur.  Adjunxit  ad 
gratiam  creaturs,  ut  mentem  ipsam  divinis  infor- 
maret  pra;ceptis,  et  sapienli;c  instruerct  discipli- 
nis,  quibus  et  cavenda  prajnosceret,  et  eligenda 
cognosceret  (8).  Mens  igitur  recta  ratione  tenens 
disciplinam  sapientiae,  ut  divina  ac  humanacogno- 
scat,  eruditur  in  lege  per  quam  discit  quas  sibi 


3.  Denique   quem    de    hominibus    meliorem    et  p  sulajicere  debeat  passioncs 


fortiorem  assumemus,  quam  sanctum  David,  qui 
sibi  cupiditatem  qua  concupierat  aquam  dc  lacu 
Bethlehem,  hostili  inlerclusam  exercitu,  auferre 
non  potuit,  potuit  mitigare?  Nam  cum  aliis  utique 
445  defuisse  non  inveniamus,  id  est,  tanto  cxer- 
citus  numerOjCum  utique  multo  minus  regi  decsse 
potuerit  ex  casteris  fontibus  aqua;  irrationabilem 
quamdam  concupiscentiam  passus.desideravit  eam 
quae  hostium  erat  circumfusione  vallata,unde  sine 
maximo  periculo  non  facile  poluisset  dcferri.  Ita- 
que  ait  :  «  Quis  mihi  dabit  potum  de  lacu  qui  est 
in  Bethlebein  ad  portam  (11  Reg.  xxiu,  15)?  »  Et 
cum  essent  reperti  tres  viri  qui  hostium  castra 
praeciderent,  et  deferrent  aquam  quam  summo  de- 
siderio   desiderasset,    cognoscens    quod    periculo 


CAIT  11. 

Passionibiii  lum  animi,  lum  corporis  modcrari  lem- 

perantiam  :  cujus  cflcctus  putriarcliumm  demon- 

strantur    c.vemplis,    ac   dcindc   ralionis   dicjnitaic 

comme/idatu ,  eamdem  tempcrantiam  divino  prx- 

cepto  muniri  Sunctus  oslendit. 

5.  Passionum  autem  velut  duces  sunt  naturales 

delectatio  et  dolor,  quas  sequuntur  cffitera;.    111* 

enim    complectuntur  universas,   quarum  utraque 

non  solum  corporis,  sed  etiam  secundum  animam 

passioncs  sunt.  Et  quia  diximus  subesse  his  alias 

passioncs,  ante  delectationem  concupiscentia, post 

dclectationem  gralulatio  esl  :  ante  dolorcm  autem 

est  timor,  post  dolorem  tristitia.  Commotio  autem 

animi  communis  passio,  et  delectationis  et  doloris 

est.  Transcurram  alias,  id   est,  superbiam,  avari- 


alieno  aqua  sibi  eadem  constitisset,  profudit  illam  C  tiam,  ambitionem,  contentionem,  446  invidiam, 


Domino  [Ibid.  IG),  ne  sanguinem  illorum  qui  eam 
detulerant  bibere  videretur.  Quk  res  indicio  est 
quod  concupiscentia  quidem  rationem  praeveniat, 
sed  ratio  cupiditati  resistat.  Ilumanum  itaque  pas- 
sus  cst  David,  ut  irrationabiliter  concupisceret  : 
sed  illud  laudabile,  ([uod  irrationaljilem  concupi- 
Bcentiam  ralionaliiliter  parato  fraudavit  remedio. 
Dum  laudo  viros  qui  erubuerunt  desiderium  sui 
regis,  et  maluerunt  finem  ejus  verecundiao  vel  pe- 
riculo  propriae  salutis  afferre  :  plus  laudo  eum  qui 
erubuit  in  suo  desiderio  alienum  periculum,  et 
aquam  dubi.n  sortis  pretio  quajsitam,  sanguini 
comparavit :  siiiml  quasi  rcprcssa  victor  cupiditale 
profudit  aquam  Domino,  ut  ostenderct  quod  con- 


quae  sunt  secundum  animain  passiones  :  Iranscur- 
ram  etiam  inexplebilem  vorandi  libidinem,  etfu- 
sionemque  luxurise  atque  lasciviie,  quae  vitia 
nexa  sunt  corpori,  et  secundum  illud  operantur. 
Meritoque  temperanlia  quain  maxime  istarum  pas- 
sionum  restinguit  ardorem.quK  primum  sobrietatc 
atquo  moderamino  animuui  temperat,  inentem 
informat,  dcinde  ctiain  deliciarum  abstinentia  re- 
stringit  habenas  corporalis  ferocitatis.  Ideo  lex 
recidit  ciborum  liccntiam  (Lcvit.xi,  4,  23),  epula- 
rum  copias,  non  solum  ut  resccaret  luxuriam, 
verum  ct'am  ulinhibentis  contemplaliono  praecepli 
viam  tractationi  rationis  aperiret,  qua;  irritamenta 
gul;e  coeterasquo  rccideret  cupiditatcs,   corporeas 


cupisccntiam  suam  verbiconsolatione  restingueret.  p.  passiones   (9)    motusque    cohiberet.   Tcmperanlia 

seriesque  sermonis,  ut  liquet  ex  cap.  seq. 

(0)  llom.  edit.  secaverat  hoc  est  malilia  Judxu- 
ruw. 


(5)  Edit.  Rom.,  Omnis  ergo  temperantia  est  de 
iis  qux  ncgantur,  ideoque  scquenda  cst.  Nam  aut  de 
naturalibus  suscipilur,  aut  dc  moralihus,  uut  cnim 
naturatia  tcmperul  aut  moraha.  Scd  hapc  verba  sunt 
Conjectorum,  non  Amijrosii.  Maluimus  igilur  ab 
ant.  edit.  non  rcccdere,  quando  illis  mss.  sulfra- 
gantur.  In  his  tamen  cst  uliqua  divcisitas.  Alii 
enim  vocem  tcmperaiitia  oniittunt,  alii  nuilHiit  in 
voccin  irn,  unus  in  culpn.  Sic  cliam  quid;im  hn- 
bent  .wcunilo,  ubi  alii  sccunda.  Non  lcniein  toisilan 
quis  suspicaliitur  post  adjcctivum  oninis,  nomen 
Substanlivum  iii  antiquioribus  iiiss.  sciiha;  osci- 
tantia  pr;L'termissuni,  qiiod  varic  poslea  ali  uliis 
reBtitutum  sit.  Fclicius  divinarunt  qui  reposuere 
vocem   tcmpcrantitt,  quam  postulabat  continuatio 


(7)  Mss.  aliquot,  corporalis  prolapsionis. 

(8,1  Ita  mss.  omnos.  Kdit.  vero,  et  carendu...  ei 
lcycnda,  clc,  pr;dcr  quasduiii  1'aris.,  nlii  pro  ca- 
vcnda  kgcrc  cst  cancnda,  scilicet  ut  cuncndu  oppo- 
ncroiilur  lcijendis.  Ridiculc  :  iiisi  hic  lapsus  lucrit 
(ipciJiniin.  Iloiii  post  iiltcram  lineam,  iibi  0(lit.fcii('t 
disciplinam...  crudiius  m  lcijc,  ctc,  restiluimus  o 
iuss.  Iiiiciis  di.scipliniiiii...  criiditur  in  lcije. 

i'.))  Codiocs  Vut.,  \'ict.,  Colli.,  Valc  ot  Tbeod. 
prmia  iiianu,  Cupidilutcs  corjiorcr  pu.ssionis.  Theod. 
sccunda  UKinu,  ct  l\cm\f^.,  Cupiditatcs  corporis  pas- 
siones,  etc. 


631 


S.  AMBROSIl 


632 


est  igitur  correctionis  praeviii,  iUsci;'lin-n  niajistra. 

6.  Ab  hac  profectus  Jacob  sanctus,  primatus  a 
fratre  quos  non  habebat,  accepit  {Gen.  xxv,  35), 
ejusque  prslatus  assensu  docuit  in  reliquum  in- 
temperantes  proprio  sibi  viles  esse  judicio.Ab  hac 
profectus  Joseph,  et  calorem  juventutis  edomuit, 
et  tentatum  adulterinis  animum  iliecebris  rectae 
rationis  inductione  flrmavit.  Denique  quamvis 
fortis  esset  et  validus,  tamen  tractatu  ralionis  ful- 
cire  se  maluit,  dicens  uxori  domini  sui  :  »  Si  do- 
minus  meus  non  scit  praster  me  aliquid  in  domo 
sua,  et  omnia  quKCunque  habet,  dedit  in  manus 
meas,  neque  subtraclum  est  a  me  quidquam  pr.s- 
ter  te  quaB  uxor  illius  es  :  et  quomodo  faciam  ver- 
bum  hoc  maluni,  et  peccabo  coram  Deo  {Gen, 
XXXIX,  8  et  9)?  »  Ha;c  est  igitur  rectae  rationis  tra- 
ctatio  quaoi  Graeci  'Xoywij.Av  nuncupant,  qua  mens 
sapientiae  intenta  solidatur.  Pulchra  enim  ratio, 
quod  nec  beneficiis  domini  esse  deberet  ingratus, 
nec  occultuni  posset  esse  peccatum,  quod,  Deo 
teste,  committeret,  quem  latere  non  posset. 

7.  Bona  igitur  ratio,  quee  et  hostilem  plerumque 
affectum  exuit,  et  dolorem  injuri.i:  sequestrat.  De- 
nique  et  in  acie  plerumque  victorem  miligat,  et 
ferituri  mucronem  retardat,  et  rogantem  morti 
eripit,  80  quod  subjectis  paroere  justa  ratio  per- 
suadeat.Nam  de  excludendo  vel  mitigando  injurias 
dolore  quis  melior  magister,  quam  patriarcha  Ja- 
cob,  qui  proprios  coarguens  filios  Simeon  et  Levi 
ait :  «  Odiosum  me  fecistis,  ita  ut  Sievus  videar 
{Gen.  XXXIV,  38).  Et  utique  ulti  fuerant  sororis  in- 
juriam,  qucc  contra  instituta  patria  violato  fuerat 
pudore  temerata  :  nec  potuit  Jacob,  prajceptor  di- 
sciplinae,  custos  pudoris,  stuprum  probare  com- 
missum  :  sed  maluit  insolentes  ratione  cohiberi, 
sciens  quod  indignationem  ratio  temperare  posset. 

8.  Temperantia  est  igitur  qu.re  resecat  cupidita- 
tes.  Hanc  primia  hominibua  tenendam  mandavit 
Deus  dicens  :  «  De  fructu  autem  ligni  quod  est  in 
medio  paradisi  iion  edetis,  neque  tangetis  illud, 
ne  moriamini  {Gen.  ii,  17).  »  Et  quia  non  est  re- 
tenta,  ideo  transgressorcs  virtutis  egregia:  paradisi 
exsules  facti  sunt  ct  immortalitalis  exsortes.  Hunc 
lex  docel,  et  universorum  infundit  affectibus(i'a;o(i. 
XX,  13-17). 

4.47  CAPUT  Ili. 
Temperantiam,  sapientiam  et  disciplinum  a  Domino 
iloreri  :  qiioil  sequitur  ad  studium  coliorlutio  :  ilcm 
culpam  nostram  ascrihcndam  esse  soli  nostr.r  volun- 
tati,  qua  vel  pcccalo  rel  jii^ttlim  serrimus  :  ar  dr- 
niuni  utra  servilus  uiri  prxferenda  videalur? 

9.  Doce-re  autem  Dominum  earn,  et  sapien- 
tiam  (10),  et  disciplinam  Scriptura  tcslatur.  Do 
temperantia  in  lege  [E.vod.  .xx,13  ct  17) :  de  c.tteris 


A.  in  libro  Job,  in  quo  scriptum  est  :  «  Nonne  Domi- 
nus  est  qui  docet  intellectum  et  disciplinam  {Joh. 
XXXIII,  16)?  »  Et  in  Evangelio  Dominus  ipse  ait  : 
«  Discite  a  me  quia  mitis  sum  et  humiiis  corde 
(Matth.  XI,  29j.  »  Et  alibi  ad  discipulos  ait  :  «  Ite, 
docctc  omnes  gentes,  baptizantes  eas  in  non'lne 
Patris  et  Filii  et  Spiritus  sancti  {Matth.  xxvin, 
19).  »  Unde  autem  discipuli  dicti?  Aut  quid  aliud 
a  Christo  nisi  virtutumoperaripraeceptadiscebant? 
Denique  David  ait  :  «  Venite,  fllii,  audite  me,  li- 
morem  Domini  docebo  vos  {Psal.  xx.xiii,  12).  » 
Utique  timor  Dei  de  numero  virtutum  est,  quia 
initium  sapientia?  timor  Domini  iPsal.  cx,  10),  per 
quem  asciscitur  piee  forma  doctrinas,  de  qua  Pau- 
lus  ait  :  «  Gratias  autem  Deo  quod   fuistis  servi 

■n  peccati,  sed  obedistis  e.x  corde  in  eam  formam  do- 
otrinae,  in  qua  traditi  estis  :  liberati  aulem  a  pec- 
cato,  servi  facti  estis  justitioe  {Rom.  vi,  17,  18).  » 
Doctrinam  igitur  facit  ut  possimus  pervenire  ad 
justitiam.  Potest  igitur  acquiri  justitia  disccndo. 
Intendamus  igitur  studio  in  formam  Evangelicae 
doctrinae.  Minimum  studii  plerumque  pro  maximo 
habetur  obedicntia,  qu.ie  in  utramlibet  partem  pro- 
penderit,  aut  culpam  adjungit,  aut  gratiam.  Hsc 
nos  in  primo  Adam  traxit  ad  mortem,  hsc  nos  in 
Adam  secundo  ad  vitam  vocavit. 

10.  Non  est  quod  cuiquam  nostram  ascribamus 
cerumnam,  nisi  nostrae  voiuntati.  Nemo  tenetur  ad 
culpam,  nisi  voluntate  propria  deflexerit.  Non  ha- 
bent  criinen  qua^  inscruntur  reluctantibus(ll):  vo- 
luntaria  lantum  commissa  sequitur  deiictorum  in- 
vidia,quod  in  alios  derivemus.Voluntarium  sibi  mi!i- 
tem  elegit  Christus,voIuntarium  servum  sibi  diabo- 
lus  auctionatur.Neminem  jugo  servitutis  astrictum 
possidet,  nisi  se  prius  peccatorum  acre  ei  vendide- 
rit  (12).  Quid  carnem  quasi  inflrmam  accusamus  ? 
Membra  nostra  arma  sunt  iniquitatis,  et  arma  ju- 
stitife.  Vidisti  pauperem  injuriam  accipientem, 
protexisti  eum  :  membra  tua  arma  pietatis  sunt, 
quibus  pauporem  ab  injuria  vindicasti.Vidisti  ege- 
num,  donasti  eum  muneribus,  dextera  tua  mortem 
a  luo  pectore  repulisti.  Vidisti  eum  qui  ducitur  ad 
mortem,  eripuisti  eum,  quia  scriptum  est  :»  Eripe 
eum  qui  ducitur  ad  mortom  {Prov.  xxiv,  11)  :  » 
membra  tua  arma  sunt  jusfitis,  si  injuste  homi- 
nera  perire  non  passus  es.  Vidisti  mulierem,casti- 

D  gasti  corpus  tuum,  mortificasti  libidines,  proeaces 
meretricis  oculos  aversatus  deseruisti,  meinbra 
tua  arma  sunt  castimoniae.Contra  autem,  si  oculua 
tuus  vidit  mulierem  ad  concupiscendum  eam,ape- 
ruisti  vulnus,  impressisti  telum  J48  corpori  tuo, 
membra  tua  arma  peccati  sunt.  Vidisti  possessio- 
netn  pupillorum,  et  paternis  eos  expulisti  sedibus. 


4 


(10)  Vet.  edit.,  Doceri  autcm  et  saiiicnliam  ;  cord. 
Big.  et  Torn.,  Doceri  autem  cam,  ci  sapienliam  : 
edit.  Rom.  deniquo,  Doccre  anlcm  Dominum  et  sa- 
pienliam,  cui  consentiuut  alii  mss.nisi  in  hoc  quod 
hubcnt,  enm  el  sapientiam.  Optiine.  Vox  cnim  cam 
ad  temperantiam  refertur. 


(II)  Edit.  Eras.  et  seq.,  qux  inferuntur  rcluctanti' 
bus. 

[12]  Item  edit.  et  mss.  praeter  Remig.  in  quo  le- 
gas.  iSisi  ei  sc  prius  pcccntor  vere  vendideril,  et  Fig. 
ubi...  peccalorum  vinculis  vcre  (glossa,  ;Mr«;  vendi- 
derit. 


i 


DE  JACOB  ET  VITA  BEATA  LIB.  I. 


634 


transtulisli  terminos  quos  posuenmt  pati-es  tiii,  A  asqualis,  ad  tuitionem  prasstantior  est,  ad  gratiain 


membra  tua  arma  iniquitatis  sunt.  AfTectus  igi- 
tur,  non  caro  auctor  est  culps,  caro  autem  vo- 
luntatis  ministra.  Non  ergo  vendat  nos  voluntas 
nostra. 

11.  Clamat  Apostolus  ;  «  Nescitis  quoniam  cui 
exhibuistis  vos  servos  ad  odediendum,  servi  estis 
ejus  cui  obcdistis,  sive  peccati  in  mortem,  sive 
obeditionis  in  justitiara  [Rom.  vi,  16)?  »  Ergo  si 
aut  peccato  servimus,  aut  justitiae,  consideremus 
in  qua  parte  servitus  tolerabilior,  fructus  uberior. 
Sed  qui  potestesse  fructus  in  morte?  Peccati  cnim 
stipendium  mors,  et  ideo  niillus  in  eo  fructus  est, 
sed  pudoris  dispendium,  cum  ea  quae  gessimus, 
erubescimus.  Scrvire  autem  justitiae  liberlas  est. 

«  Qui  enim  vocatus  est  in  Domino  servus,  libertus  i 
est  Domini.  Similiter  qui  liber  vocatus  est,  servus 
est  Christi  (/  Cor.  vn,  2'i).  »  Utraque  conditio  opti- 
ma,  esse  sub  Cliristo.  sub  quo  et  pretiosa  servitus 
et  gloriosa  libertas.  Pretiosa  servitus  quasi  tanti 
sanguinis  pretio  comparata  :  gloriosa  autem  liber- 
tas  quam  nulla  scrvitus  culpro,  nulla  peccutorum 
vincula  constringnnt,  nulla  flagitiorum  onera,  nulla 
crirainum  commercia  degeneris  nexui  servitutis 
addicunt. 

12.  Disce  humilitatem,  o  homo,  apostolici  vim 
cognosce  magisterii.  Si  servum  te  dicas,  libertus 
es  :  si  libcrum  te  jactes,  servus  es.  Nam  et  ille 
qui  quasi  servus  rcdemptus  est,  libertatem  habct, 
et  iste  qui  quasi  liber  vocatus  est,  bonum  est  illi 
ul  servum  Ghristi  se  esse  cognoscat,  sub  quo  ser- 


par,  adversus  lapsum  cautior,  adversus  superbiam 
tectior.  Ita  libertatem  accepisti,  ut  meminisse  ma- 
numissoris  tui  debeas,  ut  patrono  tuo  noveris  legi- 
timum  obsequium  deferendum  (13),  ne  ab  ingrato 
revocetur  libertas.  Quid  te  beatius,  qui  sub  Domino 
regnas,  et  sub  patrono  militas  ? 

449  CAPUT  IV. 
Qtiantum  new:  homini  concesserit,  cum  ei  legem  dedit 
et  (jratium  adjun.rH.  Ubi  solvunlur  dux  quxslio- 
nes  :  Quomodo  bona  sil  lex,  quse  mortem  operetur, 
et  quomodo  qux  mortcm  operettir,  m'^'^  noliis  non 
sil  ■> 

13.  Qiiid  autem  est  quod  tibi  non  contulit  Domi- 
nus?  Legem  dedit,  peccatum  prodidit  (14).  adjunxit 
gratiam.  Lex  enim  peccatum  denuntiavit  :  scd  in 
,  conditionc  lubrica  penitus  cohibere  non  potuit. 
Cognovi  enim  peocatum  quod  nesciebam.  Cognovi 
concupiscentiam  esse  peccatum,  et  hac  occasione 
cognitionis  peccati  ajra  cumulata  sunt,  quia  pec- 
catum  quod  ante  per  ignorantiam  meam  mortuum 
videbatur,  in  me  revixit :  ego  autera  raortuus  sum 
peccali  vulnere,  quia  cognitio  culpae  qua;  mihi 
profutura  videbatur,  haec  nocuit,  ut  scirem  quod 
vitare  non  poteram.  Peccatum  enim  prodidit,  ct  pcr 
bonum  denuntiationis  suce  peccati  ipsius  acerbavit 
invidiam.Itaque  supra  modumfactura  estpeccatum 
mihi,  quia  cumulatum  est  denuntiatione  mandali. 
Crescit  enim  culpa,  cum  proditur,  nec  cavetur. 
Quomodoergo  bonum  mandatum.quod  mihi  niors 
est?  Aut  quomodo  non  est  hiihi  mors,  quod  per 
bonura  significationis  suae  demonstrando  peccatum, 


vitus  tuta  est,  et  libertas   secura.  Quis  quasi  idio-  C  operatum  est  in  me  mortem?  Nam  certum  est  quod 


tam  Paulum  vel  in  ipso  jure  asserit?  Scivit  cnim 
discernere  inter  libertum  et  liberum,  et  ideo  non 
perfunctorie,  sod  proprie  dixit  :  »  Qui  enira  voca- 
tus  est  in  Domino  servus,  libertus  est  Domini  :  si- 
militer  qui  iiber  vocatus  est,  servus  est  Christi.  » 
Revera  enim  omnes  Christi  liberti  sumus,  nemo 
liber.  Omnea  enim  in  servitute  generati.  Quid  ser- 
vili  conditioni  arrogantiara  libcrtatis  assurais?  Q\iid 
titulos  nobilitatis  usurpas,  sorvilis  hcereditas  ?  Ne- 
.sciis  quod  tc  Ad.x  atque  Evae  culpa  mancipaverit 
servituti?  Nescis  quod  redemerit  te  Christus,  non 
emerit?"  Non  auro,  non  argento  redempti  estis  do 
vana  veslra  conversatione  paterntB  traditionis,  sed 
pretioso   sanguinc    Agni  (/  Pelr.  i,  18,  1!)',  »  cla- 


mors  mihi  accessit,  dum  quod  facio  agnosco  pec- 
catnm,  sicut  ipse  Dominus  ait  :  «  Si  non  venissem, 
et  locutus  fuissem  his(1.5),  peccatum  non  haberent 
{ioan.  XV,  22).  » 

14.  Quid  miraiis  igitur  si  lex  quidusdam  morli 
sit,  cum  morti  sil  et  Domini  salutaris  advcntus,  per 
queni  rederapti  snmus?  Infidelis  cnim  mortem  sibi 
quairit  ex  gratia  :  manet  autem  mandati  gratia.  Et- 
enim  sicut  cognitio  venenatorum  poculorum  eon- 
sumraatur  ad  disciplinam  medicinic  :  sic  divinum 
mandatura  ad  vitam  aeternam.  Sicut  aulom  ei  qui 
malc  utitur  noxiis  potionibus,  cognitio  earum  in 
malum  vertitur  et  periculum;  etquo  ranLjis  vcnena 
cognoverit,  hoc  se  intelligit  amplius  periclitari  : 


mat  apostolus  Pctrus.  Ergo  redemptus  a  tOomino  rt  sic  formamandati  iis  quilegemmalo  iiiicrpretanlur, 
es.  Scrvus  cs  qui  creatus  es,  servus  es  qui  redem-  vel  demonstrata  atque  interdicta  peocata  vitare  non 
ptus  e3,et  quasi  Domino  servitutemdebes,  ei  quasi  possunt,  raortis  auctor  est.  Sicut  ergo  bonuni  est 
Rcdemptori.  Nec  inferiorera  putes  libertinitatem  antidotum,  etiamsi  imprudenti  aut  intcmperanti 
sub  Christo,  qaam  libertatem  esse.  Ad  dignitatera      nonbonum:sicbonum  mandatum.oliamsi  intempe- 


(13)  Qui  libcrtatc  donatus  fuerat,  non  ita  fiobut 
8UI  juris,  ut  patrono  rcverentiam  atque  obsequium 
non  deberct.  Quod  si  quando  contingcret  ut  mgra- 
tus  adversus  palronura  repcrirctur,  aut  in  inferiu- 
rem  libertatis  gradum  redigcbatur,  aut  ctiani  om- 
nino  revocabatiir  in  scrvitulcm  :  iiua  (luideni  pcena 
cum  ob  alia,  lum  ob  nomcn  militi.e  datum  afllcie- 
batiir.  Vidc  tora.  I  Cod.  Tlieod.  lib.  ii,  tit.  22,  dc 
Iliercd.   Pctit.  ct  Coniinent.   GotholV.  Hem  lib.  iv, 


tit.  li,  de  Libortis  et  eonim  libcris.  rt  nd  eurn 
ejusdem  Gothofr.  Comraent.  ubi  Ambrosiunus  hic 
locus  rcfcrlur. 

(14)  llcs^tiluit  Rom.  cdit.  o  Val.  cod.,  peccaium 
prodidit,  quod  in  vet.  edil.  non  scciis  iic  in  mss. 
uliis  desidiTatur,  cujus  tumcn  loco  \'ole.,  Loiig.  cl 
Thcod.  habent,  peoalum  delcvit.  Toru.,  i>cccaturi 
dedil. 

(15)  Rom.  edit.,  ct  tin-titus  non  fuisscm. 


639 


S.  AMBROSII 


636 


ranti  non  bonum  est.  Ergobonum  mandatam.quod 
aiicui  mors  est.  Responsum  igitur  habe  prim;e  pro- 
positioni  :  quia  potest  esse  bonum  mandatuni,quod 
mihi  mors  est;  bonum  per  naturam  salutaris  pr;e- 
cepti,  mors  per  intemperantiam  carnis. 

15.  Et  quia  diximus  esse  bonum  mandatum  quod 
mihi  mors  est,  nunc  discutiamus  quomodo  non  sit 
mihi  mors,  quod  per  bonum  licet,  tamen  mihi 
operatum  est  mortem  (16).  Sic  enim  proposuit 
Apostolus  ;«  Quod  ergo  douum  est,  mihi  mors  est. 
Absit.  Sed  pecoatum,  ut  appareat  peccatum,  per 
bonum  mihi  operatum  est  mortem  {Rom.  vii,  13).» 
Itaque  spectemus  singula.  Mandatum  utique  legis 
est  :  lex  autem  spiritalis  est,  cujus  gratiam  video^ 
pulchritudinem  lauJo,  formam  praedico,  pra?ceptuni 
admiror  :  sed  quia  carnalis  sum  ego,  venumdatus 
sub  peccato,  trahor  450  invitus  ad  culpam.  Etenim 
quasi  servo  culpa  dominatur.  Itaque  odi  crimen,  et 
facio.  Mens  odit,  caro  concupiscit  :  ego  tamen  in 
utraque,  qui  legi  mente  consentio,  et  carne  quod 
nolo,  hoc  ago.  Bonum  ergo  mandatum  cui  consen- 
tio,  et  mens  bona  quae  quod  bonuni  est,  elegit. 
Bona  ad  judicandum,  sed  infirma  plerumque  ad 
resistendum,  quia  repugnat  ei  corporis  appetentia, 
et  captivam  eam  trahit  ad  erroris  illecebras. 

16.  In  quo  periculo  unum  est  remediuni,ut  quem 
le.\  liberare  non  potuit,  liberetDei  gratia.Sic  enim 
scriptum  est :«  Infelix  ego  homo,  quis  me  liberabit 
de  corpore  mortis  hujus?  Gratia  Dei  per  Jesum 
Christum  Dominum  nostrum  [Ihid.  2'i,  25).  » Itaque 
fit  ut  licet  peccatum  quod  latebat,  id  est,  concupi- 
scentia  mea  quam  non  putabam  esse  peccatum, 
morlem  mihi  operata  sit,  dum  proditur,  et  supra 
modum  facta  sit  ipsum  peccatum  (eratenim  pecca- 
tum,  etsi  nesciebatur,  sed  cognitione  coacervatum 
est,  et  quasi  incrementum  erroris  assumpsit,  atque 
in  naturam  delicti  cessit  forma  mandati),  niihi  ta- 
men  mors  non  sit,  eui  promptum  est  ad  Christum 
confugere,  per  quem  solvimur  omni  mortis  peri- 
culo.  Absoluta  igitur  etiam  secunda  est  propositio, 
quia  mandatum  mihi  legis  mors  non  est,  etsi  mor- 
tem  operetur.  Quod  enim  oonturbamur,  fragilitatis 
est  :  quod  evadimus,  Christi. 

CAPUT  V. 

Qua  ratione  te.r  iion  suffccerit,  sed  nccessnria  fuerit 
gratia  jier  mortem  Cliristi  donata,  cum  quo  nos 
ctiam  mori,  resurgere  et  versari  delicamus. 

17.  Ergo  ut  ad  exordia  sermonis  hujus  reverta- 
rnur,  mons  bona  est  quae  habet  tractationem  ratio- 
nis,  et  intendit  sapientiae  disciplinis  :  sed  gravis 
lucta  est  ei  cum  mortis  corpore,  et  plerumque  ra- 
tionem  mentis  vincit  carnis  illecebra.  Et  ideo  Do- 
minus  primo  legem  dedit,  cui  mens  hominis  sese 
ad  obtemperandum  dedit,  et  ei  sorvire  eoepit,  ut 
essot  subdita  :  sed  caro  subjecla  non  erat,  quia 
sapientia  carnis  non  cst  legi  subdita,  cf  pra^ceptis 

(10)  Edit.  Rora.,  Et  quomodo  pcr  honum  mihi  opc- 
ratum  ai  mortem,  contra  caeteras  edil.  ac  mss. 
((7)  Sic  edil.  ant.  ac  mss.   omnes  ;  editio  vero 


B 


A  ejus  repugnabat.  Non  enim  poterat  virtuti  obedire, 
cupiditatibus  dedita,  et  lenociniis  carnalibus  im- 
plicata.  Ideo  laborandum  est,  ut  teneamus  Dei 
gratiam.  Mens  itaque  bona,  si  rationi  intendat : 
sed  parum  perfecta,  nisi  habeat  gubernaculaChri- 
sti.  Venit  enim  Dominus  Jesus,  qui  nostras  passio- 
nes  cruci  suae  affigeret,  peccata  donaret :  in  cujus 
morte  justificati  sumus,  ut  totus  mundus  ejus 
mundaretur  sanguine.  Denique  in  morte  ipsius 
baptizati  sumus. 

18.  Si  igitur  in  illius  morte  dimittuntur  nobis 
peccata,  etiam  peccatorum  nobis  passiones  in  illius 
morte  moriantur,  illius  crucis  clavis  affixa;  tenean- 
tur.  Si  in  illius  morte  mortui  sumus,  quid  iterum 
tanquam  viventes  ad  ea  quae  sunt  mundana  revo- 
camur?  Quid  nobis  cum  elementis  hujus  mundi? 
Quid  cum  cupiditatilius?  Quid  cum  luxuria  atque 
lascivia  quibus  cum  Christo  mortui  sumus?  Quod 
si  simus  in  Christo  mortui,  in  Christo  resurrexi- 
mus;  cum  Christo  igitur  versemur  :  cum  Christo 
superiora  quae  sunt,  non  quae  451  corruptibiliaet 
terrena  quaeramus.  Christus  resurgens  a  mortuis 
veterem  hominem  affixum  cruci  reliquit,  novum 
resuscitavit.  Christus  ideo  mortuus  est,  ut  et  nos 
peccato  moreremur,  Deo  resurgeremus.  Mortua  est 
caro  nostra,  quid  iterum  peccato  reviviscit?  Quid 
iterum  peccato  obedit?  Quid  iterum  peccatum  re- 
gnat  in  mortuis,  cum  mors  finis  peccati  sit?  Mortui 
sumus  carne,  renovati  sumus  spiritu.  Spiritu  am- 
bulemus,  qui  spiritum  Christi  accepimus.  Si  autem 
spiritus  Cbristi  in  nobis,  ergo  sit  nobis  caro  mor- 
tua  propter  peccatum,  spiritus  vero  vivat  propter 
justificationem. 

19.  Sic  quod  erat  impossibile  legi,  solutum  est, 
si  in  spiritu  ambulemus,  si  passiones  sepelivimus, 
si  crucem  hujus  corporis  non  resolvamus,  si  chiro- 
graphum  peccati  quod  deletum  est  in  cruce  Chri- 
sti,  non  rescribamus,  si  veteris  hominis  amictum 
quem  exuimus,  non  induamus.  Scriptum  est  enim 
in  Canticis  :«  Exui  tunicam  meam,  quomodo  in- 
duam  eam?  Lavi  pedes  meos,  quomodo  inquinabo 
eos  (Cant.  v.  3)?  Mortifica  igitur  nobis  sunt  corpo- 
ris  membra,  cur  ejus  pullulant  vitia?  Ideo  lex 
non  prffivaluit,  quia  non  carnem  mortifica^dt  :  ideo 
quasi  umbra  pra;teriit,  quia  non  coloravit  :  ideo 
etiam  obumbravit  nos  a  sole  justiti»,  quia  coacer- 

T)  vavit  crimina  (17).  Ergo  et  obfuit. 
CAPUT  VI. 
Promulgatx  lcijis  fructus  essc  peccati  confessionem, 
ac  humilitatcin,  imo  et  gratiam  ipsam,  et  charilalis 
pignus  :  quihus  subjungilur  ad  yratitudinis  officia 
exhortatio  cum  hcncficiorum  homini  concessorum 
enumeratione. 

20.  Quid  igitur  opus  fuit  ^18'  ut  lex  promulgare- 
tur,  si  profutura  non  erat?  Habebamus  jam  legem 
natura;;  erat  enim  unusquisque  sibi  lex,  qui  opus 
legis  scriptum  habebat  in  corde  suo.  Illam    non 

Rom.,  quia  coacervavit  crimina  non  delevit. 
(18)  Edit.,  Quid  igitur  profuit. 


637 


DE  JACOB  ET  VITA  BEATA  LIB.  I. 


638 


tenuimus  :  ciir  addobalur  et  allera,  in  cujus  operi-  A 
bu3  caro  non  posset  justificari "?  Accessit  vinculum, 
non  solutio  ;  addita  est  peccatcrum  agnitio,  non 
rernissio.  Peccavimus  omnes  qui  poteramas  escu- 
sationem  pra;tendere  por  ignorantiam  :  os  obstru- 
ctum  est  oranibi.s. 

2{.  Profuit  tamen  mihi,  cocpi  coafiteri  quod  ne- 
gabam  :  coepi  delictum  meum  cognoscere,  et 
injustitiam  meam  non  operire  :  coepi  pronuntiare 
adversus  me  injustitiam  meam  Domino,  et  tu 
remisisti  impietates  cordis  mei.  Sed  et  illud  mibi 
prodest,  quod  non  jiisti(lcamur  ex  operibus  legis. 
Non  habeo  igitur  unde  gloriari  in  operibus  meis 
possim,  non  habeo  unde  me  jactem,  et  ideo  glo- 
riabor  in  Christo.  Non  gloriabor  quia  justus  sum, 
sed  gloriabor  quia  redemptus  sum.  Gloriabor,  non  t> 
quia  vacuus  peccatis  sum,  sod  quia  mihi  remissa 
sunt  peccata.  Non  gloriabor  quia  profui,  neque 
quia  profuit  mihi  quisquam,  sed  quia  pro  me 
advocatus  apud  Patrem  Christus  est :  sed  quia  pro- 
me  Christi  sanguis  effusus  est.  Facta  est  mihi 
culpa  raea  merces  redemptionis,  per  quam  mihi 
Christus  advenit.  Propter  me  Christus  mortem 
452  gustavit.  Fructuosior  culpa,  quam  innocentia. 
Innocentia  arrogantem  me  fecerat,  culpa  subjectum 
reddidit. 

22.  Habes  igitur  quibus  latio  profuit  tibi  legis. 
Sed  dicis  quia  per  legem  superabundavit,  peccatum 
Sed  ubi  superabundavit  peccatum,  superabundavit 
et  gratia.  Mortuus  es  peccato,  homo  :  crgo  Ic.k 
jam  non  obest.  Resurgis  per  gratiam  :  ergo  lex 
profuit,  quia  acquisivit  gratiam.  Accepisti  etiam  C 
pignus  Christi  charitalis,  quoniam  qui  pro  te 
mortuus  est,  advocatus  est  tibi,  et  sanguinis  sui 
mercedcm  reservat  (19),  et  qui  peccatorem  recon- 
ciliavit  Patri,  multo  magis  commendat  innocentem, 
ettuetur  subditum,  qui  adscivit  noxium. 

23.  Tanti  igitur  beneficii  debitor  non  rependes 
obsequium  ?  IK-eredem  te  fecit,  coha;redem  te  fccit, 
coha^redein  Dei,  coh  rredeni  Christi  :  spiritum  tibi 
adoptionis  infudit.  Numera  ha;c,  et  adjungc  non 
tam  ad  debiti  ncxum,  quam  ad  muncris  accepti 
conservationem.  Cohaeres  Christi  es,  si  compatiare, 
si  commoriare,  si  conscpeiiare  cum  Christo.  Sus- 
cipe  passiones  ejus,  ut  supra  passiones  cum  eodem 
esse  merearis.  Vide  quomodo  libi  pcccata  supnriora 
donavit,  ut  nihil  faccrct  obesse,  quod  peccasti.  J) 
Vide  quomodo  te  hortatur,  nc  arailtas  quod  acce- 
pisti.  Brevishujus  laboris  esl  meta,  et  corona  fru- 
ctu3  perpctui  :  tolcrabilis  passio,  merces  inn^stima- 

T)ilis.  Quid  enim  teangil?  An  ignobilitatis  abjectio? 
Sed  crit  tibi  in  futurum  gloriosa  nobilitas  devotio- 

(19)  Vet.  edit.,  mercem  reserval:  Rom.,  le  servnl. 
Scripti  vero  codices.  magno  numoro,  mercedem 
reserval;  l.ong.,  merrcdc  scmivil.  Ijursuiti  eodcin 
loci,  edit.  omnos  ciiin  mss.  alinuot  quia  srii  tnno- 
xium.  At  mcliu:^  Torn.,  Thcod.,  Ilcmig.,  Long., 
Valc.  et  Big.,  tjui  (nonnuli,  quia)  ascivil  rw.cium. 

(20)  Ita  reposuinuis  cx  mss.  Thuan.,  Torn., 
Valc,  Big.,  Itemig.,  Long.  ct  Thcod.  sccunda  ma- 


nisac  fidei.  Num  census  tenior,  victus  augustior? 
Sed  crunt  tibi  divitiae  remunerationis  aeternie,  in 
quibus  rei  ullius  egere  non  possis.  Num  amissio 
filiorum  ?  Recipies  perpetuos,  quos  susceperas 
temporales,  et  dieetur  de  te  :  «  Beatus  qui  habet  se- 
men  in  Sion,  el  domesticos  in  Jerusalcm(/sa.xxxi, 
9).  >)  Indigna;,  inquit,  passiones  sunt  hujus  tem- 
poris  ad  futuram  gloriam  {Rnm.  viii,  18).  »  Scri- 
ptura  tibi  dicit. 

24.  -Adde  quia  vila  beata  his  adversissaecularium 
molostiarum  aut  passionum  corporalium  non  mi- 
nuilur,  sod  magis  probatur.  Addo  (inn.i  vol  patri- 
moniidamna  non  sentit,  vel  necessitudiuum  forti 
mente  abscondit  dispendia,  absorhet  dolorem.  Adde 
quia  nescit  naufragia,  qui  semperinportutranquil- 
litatis  est.  Quid  illud,  quod  labor  tibi  communis 
est  cum  omni  creatura,  quia  propter  le  mundus 
ipse  servitutem  tclerat  corruptionis,  quia  cum 
sanctis  tibi  laboris  hujus  et  cxspectationis  com- 
mune  consortium  est  ?  Sol  occasum  suum  reco- 
gnoscit,  luna  defectum,  errorem  stellarum  lurai- 
na,  dum  totius  corporis  nostri  cxpectatur  redemp- 
tio. 

25.  Sed  vereris  dubios  vita;  anfractus  et  advor- 
sarii  insidias,  cum  habeas  auxilium  Dci,  habeas 
tantam  ejus  dignationem,  ut  Filio  proprio  pro  te 
non  pepercerit  (Rom.  viii,  32).  Pulchro  verbo  usa 
est  Scriptura,  ut  Dei  Patris  erga  te  pium  proposi- 
tum  declararet,  qui  Filium  morti  obtulit.  Et  Filius 
mortis  acerbitatom  sentire  non  potuit  (20).  Quod 
in  Patre  fuit,  nihil  sibi  ipsa  reiiquit:  totum  453 
pro  te  ohtulit :  quod  in  plenitudine  divinitatis,nihil 
ipse  amisit,  et  te  redemit.  Considera  affectum  pa- 
triuin.  Quod  pietatis  est  quasi  morituri  Filii  sus- 
cepit  periculum,  quasi  orbitatis  hausit  dolorcm, 
nc  tihi  periret  fructus  redemptionis.  Tantuni  fuit 
Domino  studium  tuiE  salutis,  ut  propemodum  dc 
suo  periclitaretur,  dum  te  lucraretur.  Ille  propter 
te  dispendia  nostra  suscepit,  ut  te  divinis  insere- 
ret,  coolestibus  consccrarct.  Mire  ctiara  addidit : 
«  Pro  nohis  omnibus  tradidit  illum  {Itjid.)  ,  »  ut 
osicndcret  quod  ita  omnes  diligat,  ut  dilectissimum 
sibi  Filium  pro  singulis  traderet.  Pro  quibusigilur 
quod  super  omnia  esl  dcdit,  potcst  fieri  ut  non  in 
illo  univcrsa  donaverit?  Nihil  enim  e\o^pit,  qui 
omnium  concessit  auctorem. 

2(5.  Nihil  cst  igitur  quod  negari  po-sj  nobis  ve- 
reamiir  :  nibil  cst  in  quo  dc  inuniliccntiaB  divinx 
diffidcrc  pcrscveruntia  debeamiis,  cujus  fuil  lam 
diuturnaet  jugis  ubertas,  ut  primo  pra;dcstinarct, 
dcindo  vocaret.-  ot  quos  vocarf  l,  hos  et  justificarct; 
et  quos  justificaret,  hos  et  clarincarct.    Polerit  dc- 

nii :  nam  prima  habebat  cum  Vict.,  Colb.  et  Vat. 
uno,  qui  morti  tolum  oblulil  quod  in  ideniludinc  di- 
vinitalis,  niliil  ipse  amisil,  cl  tc  rc.lcinit.  Dciiiqiio 
Valt.,  ult.  ac  Iloiii.  cdit.,  qiii  sc  morli  lutuin  }iro  te 
oblulil.  Quod  in  l'alre  fuil  niliit  sihi  ipsc  rcliquil: 
tolum  pro  te  olitulil,  quod  in  plmiludinc  divinilntis 
non  amisit,  cl  ipsc  te  rcdcmit. 


639 


S.  AMBROSII 


640 


sererc  quos  tantis  beneficiis  suisusque  ad  pramia  y^  ratio  arbitra  passionia,  quam  passio  :  praestantius- 
proseoutus  est  ?  Inter  tot  beneficia  Dei  num  me- 
tuend»  sunt  aliquae  accusatoris  insidiae  ?  Sed  quis 
audeat  accusare  quos  eleotos  divino  cernit  judicio? 
Num  Deus  Pater  ipse  qui  eontulit,  potest  dona  sua 
rescindere,  et  quos  adoptione  suscepit,  eos  a  pa- 
terni  affectus  gratia  relogare?  Sed  metus  est  ne 
judex  severior  sit.  Considera  quem  judicera  habeas. 
Nempe  Christo  dedit  Pater  omno  judicium.  Poterit 
te  ergo  ille  damnare,  quBrn  redemit  a  morte,  pro 
quo  se  obtulit,  cujus  vitam  suK  mortis  mercedem 
esse  cognoscit?  Nonne  dicet:  «  Quce  utilitas  in 
sanguine  meo  [Psal.  xxix,  10),  »  sidamno  quem  ipse 
salvavi  ?  Deinde  consideras  judioem,  non  consideras 
advOcatum.  Potest  iste  s«viorem  ferre  sententiara, 
qui  inlerpellare  non  desinit,  ut  paterns  rcconcilia- 
tionis  in  nos  conferatur  gratia  ? 
CAPUT  Vll. 
Eam  in  nobis  debere  esse   charilatcm,    iit   niitiis  ad- 

versis  a  Ctirislo  separemur,  cum  illis  non  minua- 

tur  bcata   vila:    hcalam    enim  vilain    repcriri    in 

hnminibus,in  qnibus  fuerit  vila  pcrlecta  ;  et  in  quo 

ha>c  consistat.    Deuiijuc    virum   perfcctum   supra 

casus  omnes  ac  cVrumnas  esse  positum. 

27.  Sed  etsi  qua  imminerent  gravia,  nequaquam 
nos  a  Ghristo  separare  deberent.  Cur  nos  pro  illo 
non  etiam  dura  et  acerba  toleremus,  qui  pro  nobis 
tam  indigna  suscepit?  Ideoque  debet  in  nobis  esso 
charitas,  ut  nullis  periculis  revocemur,  a  Christo. 
Scriptum  est  enim  :  «  Aqua  multa  excludere  non 
poterit  charitatem.et  fluraina  non  concludent  eara  » 
[Cant.  VIII,  7)  ;  quia  torrentom  transit  anima  dili- 
gentis.  Nullatempestas,  nullumprofundum  pericu- 
lum,  nullus  terror  mortis  aut  pcencB  vim  charitatis 
iraminuit.  In  his  enim  probamur,  in  4&4  his 
beata  vita  est,  etiamsi  multis  perieulis  inundetur. 

28.  Non  enim  frangitur  sapiens  doloribus  corpo- 
ris  (21),  nec  vexatur  incommodis  :  sed  etiam  in 
asrumnis  beatus  manet.  Neque  enim  adversa  corpo- 
ris  viti-e  beat.e  munus  imrainuunt,  neque  de  ejus 
suavitate  aliquid  delibant,  quia  non  in  delectationo 
corporis  vita3  beatitiido  est,  sedin  oonsoientiapura 
ab  orani  labe  peccati,  et  in  ejus  mente,  qui  cogno- 
scit  quia  quod  bonum  est,  hoc  delectat,  etiamsi 
asperum  sit,  quod  autem  indecorum,  etiamsi  sua- 
ve,  nonmulcct.  Ergo  causa  bene  vivendi  non  de- 
leclatio  corporalis,  sed  mentis  prudentia  est  :   non 


que  quod  judicat,  quam  quod  judicio  subjectum 
est.  Neque  enim  fieri  potest,  ut  ratione  sitmelius. 
quod  est  irratiouabile.  Habet  ergo  in  se  remune- 
rationom  suam  qui  sequitur  Jesum,  et  in  suo  affe- 
ctu  pra;mium  et  gratiam  :  etiamsi  dura  sustineat, 
beatus  tamen  est  suis  moribus,  beatus  ipsis  peri- 
culis,  sicut  Dominus  definivit,  dicens  :  •  Beati  qui 
peraecutionem  patiuntur  propter  justitiam  {Matlh. 
V,  10).  » 

28.  Est  ergo  beata  vita  in  horainibus,  sed  inhis 
scilicet  in  quibus  fuerit  porfecta  vita.  Perfecta 
auteni  vita  non  sensibilis  ista,  sed  illa  rationabilis 
secundum  tractationem  rationis  et  mentis  vivaci- 
tatem  :  in  quo  non  est  portio  hominis,  sed  perfectio 
B  quae  non  tara  est  in  conditione  hominis,  quam  in 
operatione.  Ea  enim  beatura  facit.  Huio  igiturviro 
quid  est  bonum,  nisi  ipse  sibi  quod  habet,  etadest 
ei  hoc  bonura,  et  causa  ei  erit  futurorura  bonorum? 
De  hoc  bono  dixit :  Saloraon  :  i.Bibe  aquam  detuis 
vasis,  et  de  puteorum  tuorum  fontibus.Superfiuant 
tibi  aqua?  de  tuo  fonte  :  in  tuas  autem  plateas  dis- 
currant.  Sint  tibi  soli  constitut»,  et  nemo  alienus 
particeps  sittibi.  Fons  aquae  tua:  sit  tibi  proprius 
(Prov.  v,  15-18).  »  Utere  igitur  interno  bono  tuo. 

30.  Testimonium  autem  boni  hujus  maximum, 
quoniam  qui  habet,  alia  non  requirit.  Quid  enim 
requirat,  qui  inferiora  despicit?  Praestantissimo 
autem  inhsreat,  sicut  scriptura  est :  «  Cervus  arai- 
citiffi  et  puUus  gratiarum  confabuletur  tibi  (Ibid. 
C  19).  »  Amicitiaautem  praecedat  te,  etunasit  tecum 
in  omni  tempore.  Bona  enim  virtutum  amicitia,  et 
summi  boni  charitas.  Nihil  itaque  aliud  quaeritper- 
fectus  ille,  nisi  solum  et  praeclarum  bonura  .  Unde 
et  dioit  :  «  Unara  petii  a  Domino,  hanc  requiram ; 
ut  inhabitem  in  domo  Dominiomnesdies  vitaemese, 
et  videam  delectationem  Domini  >l'sal.  xsvi,  4).  » 
Neque  vero  tanquam  augustuminopemquefastidias, 
quia  unius  boni  velut  solitaria  soeietale  oontentus 
sit.  Hujus  enim  amicitia  circumdatus,  plurimus 
erit.  Abundat  enim  hujusmodi  viro  ad  beatitudi- 
nem  et  ad  possessionem  boni  ;  et  ideo  nibil  aliud 
desiderat.  455  Nihil  enim  quasi  novum  exspectat, 
qui  omnia  habet.  Nihil  est  enim  boni  quod  non  ha- 
beat :  noo  superfluis  deleotatur,    sed   necessariis, 


caro  quic  subjecta  est  passioni.sed  mens  quas  judi-  r^  et  eo  ipso  necessario  quod  non  sibi,  sed  carni  ad 


cat  quia  nihil  melius  deleotat,  quam  consiUorum 
honestas  et  operum  pulohritudo.  Ea  igitur  beatae 
interpres  est  vitae.  Melior  est  enim    prudentia   vol 

(21)  Quae  ultiniis  his  duobus  capitibustraduntur 
de  felicitatc  sapiontis,  ca  non  solura  Christiana^ 
religionis  dograatis  nituntur,  vorum  etiam  maxime 
cura  philosophorura  plaoitis  conveniunt.  Hiquippe 
beatiludincm  in  corporis  externisve  bonis,  quas  ue 
bonorum  quidem,  sed  tantum  commodorum  nomi- 
ne  dignantur  Stoici,  haudquaquam  consistere  rai- 
rificc  demonstrant  ;  ac  proinde  sive  ipsa  adsint, 
sive  adsinf,  perinde  essead  beatitudinem,  quns  una 
in  virtute  positu  sit.  1'ulchre  sane,  nisi  doctrinara 
suam  ipsi  doctores  animi  turaore  afque  arrogantia 


hcerenti  sibi  necessarium  sil :  idque  indulget  quod 
ab  interioris  hominis  proposito  non  disorepet,  quod 
faciat  utrumque  unum,  et    reconciliet   interiorem 

corrupissent,  et  semet  vita  dissonaetiam  suis,  puta 
Aristophani,  Luciano  et  aliis,  ridendos  propinas- 
sent.  Si  cui  autem  libuerit  hanc  doctrinre  consen- 
sionem,  de  qua  loquimur,  pleniuscognoscere,  legat 
secundura  ao  tortiara  Quxst.  Tusc.  Ciceronis,  sed 
pra3  c«teris  quintara,  in  qua  pereleganter  ostendit 
virlutcm  ab  bene  vivendum  satis  posse.  Quod  argu- 
raentum  niagis  compendiose  ab  eodem  tractatur 
in  eo  paradoxo  cujus  lemraa  est :  "0-:   xJTioxT,,-   f, 

dpsxti  T:p6;  £iSanJ.OVLav. 


641 


DE  JACOB  ET  VITA  BEATA  UB.  I. 


643 


juxta  hominem  atque  exteriorcm    Deo,  ut   fiat   in  A.  mo,  npqne  frangatur  dolore   corporis,  q\ii  se    po- 


iilroquc  unus  spiritus. 

31.  Hujus  igitur  propositi  vir  nec  dispendiis  mi- 
huitur,  nec  adversis  frangitur,  nec  repagulis  inhi- 
betur,  nec  suorum  amissionibus  moDstificatur.  \d 
cujus  informationem  dicit  .A.postolns  :  «  Nolumus 
autem  ignorare  vos,  fratres,  de  dormientibus,  ut 
non  tristes  sitis,  sicut  et  cseteri  qui  spem  non  ha- 
beni  (I  Thess.  IV,  {2).  >i  Solatus  enim  se  resurre- 
ctionis  fide  et  futurfc  remuneraticnis  gralia,  nec 
recipit  ea  mente  mffistitiam,  qua  adhaeret  Deo,  et 
divins  praesfantiae  (22)  voluptate  lastatur.  Qui  au- 
tem  contristatur  his,  non  secundum  Deum  contri- 
statur.  Quod  autem  non  secundum  Deum,  hncple- 
num  stultitia;.  A  perfecto  igitur  abest  hujus  mun- 


test  virtutum  perfectione  solari. 

35.  Quaro  etiam  utrum  delectetur  liberis  ?  Quis 
istud  abnuat  ?  Neque  enim  durus  et  ferreus,  sed 
perfectusquasritur.  Tamen  ctsi  amitlat  liberos,non 
ideo  minus  beatus,  qui  non  ideo  minus  perlectus. 
Quod  enim  perfectum,  beatum.  Quin  etiam  si  ad- 
versa  toleret,  quam  si  secundis  afOuat,  magis  so- 
lct  hujusmodi  videri  perfectus  :  quamvis  nequesi 
desint,  nequc  si  adsint  externa  commoda,  aut  lae- 
ta  corporis,  decedere  quidquam  virtuti  soleat,  vel 
accedero.  Sed  plcrisque  tam  laudi  fuit  tolerasse 
adversa  fortiter,  quam  non  incidisse  Verum  haec 
specie  Estimantur,  nonpondero. 

35.  Illud  profundum,  virum  juslum  nihil  vcUe, 


di  tristitia.quae  non  secundum  Deum.et  omnis  sol-  -n  nisi  illud  solum  et  pra>clarum  bonum,  huic  soliin 


licitudo  corporalis  aerumns.  Hujusmodi  enim  in 
ductioni  mentis  atque  substantis  non  adnumera- 
tur  habitudo  corporis,  et  quidam  exterioris  usus 
natura;,  cum  simul  adversus  delicias  corporis,  fra- 
gilitatemque  ipsam  natur»,  orbitates,  dispendia, 
contumelias,  invictus  animus  uniformem  debeat 
servare  constantiam  ;  ut  corpus  ipsum  scindat, 
scnsusque  exuat  carnis,  qui  beatudinispalmam  te- 
ncre  desiderat,  cujus  fructus  non  in  unius  portio- 
ne  sit,  sed  in  plurimarum,  et  si  fieri  potest,  in 
omnium  sit  virtutum  consortio. 

32.Nescit  igitur  perfectusincommoda  hujuscor- 
poris,  aut  adversa  mundi,  ncque  sentit,  qui  alie- 
hum  ab  hujusmodi  metu  ne  occidant,  animum  ge- 
rit.  Non  enim  vita  perfectior,  si  his  careat,  defini- 


tenderc,  hoc  unum  in  bonis  ducere  :  non  aliud 
cum  illo,  scd  solum  ipsum  semper  desiderare,  hoc 
delectari  ;  cui  si  aliud  adjungatur  quod  delectet 
eum,  ut  cst  filiorum  suavitas,  non  illud  amittitur, 
sed  istud  adjungitur.  Non  enim  minuunt  acceden- 
tia  beatitudinem,qua!augcre  non  possunt,quia  ple- 
num  illud  et  inviolabilc  manet,  in  quod  anima  se- 
se  induit,  et  cui  se  inseruit  et  infudit.  Manet  sem- 
per  iiiter  adversa  et  delectabilia  perfecta  virtiis  ; 
ncque  adversa  de  perfectione  ejus  quidquam  mi- 
nuunt,  neque  delectabilia  adjungunt  perfectioni 
Quid  enim  est  quod  is  qui  ad  summum  ascendit, 
aul  damni  de  caducis  sentiat,  aut  commoditatis  ? 
.36.  Neque  vero,  quod  gravissimum  apud  pleros- 
que  habetur,  se  miserum  putabit,  si   in  captivita- 


tur,  sed  si  ista  contemnat.  Nam  si  ita  definiretur,  C  tem  vel  ipse  veniat,  vel  ejus  filii.  Non  enim  intolera- 


ut  ea  esset  beata  vita,  quae  ab  hujusmodi  cassi- 
bus  expers  vacuaque  reperiri  posset,  utique  his 
accedentibus  non  posset  beatus  aliquis  definiri.  Ea 
igitur  sequestrata  sunt,  et  hoc  solum  in  Kslima- 
'tione  beatas  vits  e=t  requisitum,  ut  non  in  aliis 
sed  in  possessione  veri  etboni  (23),ejus  definitio  te- 
neretur  ;  quoniara  qui  id  habet,  despuit  coetera, 
ncc  rcquirit. 

CAPUT  Mll. 
Supienlia^n  ila  deleclari  saniiate  corporis  aut  lihe- 
ris,  ut  si  illo  amittat,  nom  ideo  minus  beutum  se 
putct  :  cum  prxter  summum  bonum  nihil  cupiat. 
Eumdem  ergo  suam  ac  suorum  captivitaiem,  infir- 
milates  corporeas  ac  cxleri  adversa  non  formida- 
re,   quod    ncc    illis  beatudini  quidquam  adimatur, 


biliter  ferct  quod  habet  natura,  vel  quod  videtur 
Doniino.  Denique  justus  dixit  :  «  Bonum  verlium 
quod  locutuscst  Dominus  {IV  lieg.  xx,  19).  »  Kt 
dixit  :  «  Fiat  pax  ct  fides  in  diebus  meis  (Jbid.).  » 
Non  utique  justus  iste  Ezechias  in  filios  defiexisse 
«rumnam  captivitatis  gratulabatur  :  sed  voluntati 
Domini  ubviare  non  poterat,  et  ideo  mandata  ejus 
ajquanimiler  suscipiebat  ut  scrvulus.  Acct-.iil  illud, 
quod  ajstimare  poterat  posso  el  in  captlvitate  me- 
ritum  erainere  virtutis.  Neque  enim  minus  beatus 
Jeremias  in  captivitate,minus  etiam  Daniel,  minus 
Esdras,  minus  bcati  .\nanias,  .Azarias  et  Misael, 
quam  si  in  captivitatem  non  incidissenl,  cum  ideo 
In  captivitatem  ducti  sint,  ut    populo  et   praesentia 


nec  adjiciatur  prosperis. 


33.  Quaero  nunc  utrum  sapiens  delectetur  sani- 
tate  corporis  ?  Negare  non  possumus  quod  delec- 
tetur  secundum  naturam,  et  libentius  accipiat  non 
dolcrc,  aliquid,  quam  dolere  ;  nisi  forto  pro  Christo 
pro  quo,si  causa  poscat,  et  dcbilitalcm  corporis 
prompte  accipiat,  et  450  totum  corpus  suum  morti 
offerat.  Idem  tamen  etiam  praeter  cauaam  fidei 
'•t<iue  justitix,  si  dosit  sanitas,  non  afficiatur  ani- 

(22)  Edit.  omncs  ac  pauci  inss.,  et  divinx  prx- 
lentix,  etc.  Mss.  vero  plures  ac  probatiores,  et  di- 
vins  prx.ttantix.  etc. 

(23).  Ms9.  nonauUi  et  edit.  omnes,  in  possessione 


n  in  captivitate  solatia  et  spem pvadend;e  captivitatis 


afferrcnt  .Perlecti  enim  est  viri  communitatem  na- 
tura>  susteiitare  anirai  virlute  (2.i),  et  ad  mcliora 
adducere,  nec  succumbere  iis  qu^-e  plerisque  terri- 
bilia  ct  formidolosa  videntur  ;  sed  quasi  forlem 
militcin  gravissimorum  casuura  sustincro  incur- 
sus,  conflictus  subirc,  et  quasi  providum  guber- 
natorem  navem  in  tempostate  regere,  atque  oerur- 
rendo  insiirgentibus  fiuctibus,  magis  vitarc  naufra- 

veri  honi,  Alii  iuss rcri  boni,  etc. 

(2-4)  Hoc  cst,  perfectus  vir  homincs  cjiisrlem  par- 
ticipcs  natunc  in  communilius  calaiiiitalibus  sola- 
ri  ueliet  alquc  ad  constautiam  excitare. 


643 


S.  AMBROSII 


644 


gium  sulcando  undas,  quam  declinando.  Non   isle  A  priniat,  quas  habeant  do  poriculorum  sollicitudine. 


in  per.secutione  pavidus,  non  in  tormentis  mollior, 
ne  torquentem  -iS^  exasperet  (25),  sed  quasi  alh- 
letafortis,quirepercutiat  verberantem  si  non  csdis, 
certe  sermonis  flagello  ;  i|ui  metucnda  multis  tor- 
menta  despiciat.dicens  :  "  Sagittre  infanlium  faclaa 
sunt  plagaj  eorum  (Psal.  Lxiti,  8)  ;  »  qui  cum  gra- 
vissimo  licet  dolore  luctetur,  nec  se  miserabilem 
praebeat  ;  sed  oslendat  tanquam  in  laterna  lumen, 
etiam  inter  asperas  procellas  ct  gravissinios  flatus 
suani  lucere,  nec  exstingui  posse  animi  virtutcm. 
Ncn  iste  in  suorum  injuriis  moUis,  ncc  de  sepul- 
cliro  sollicitus  sui  corporis,  cui  sciat  coelum  debe- 
ri :  non  in  captivitate  civicae  plebis  abjectior,  sed  gi- 
judex  scverus,    infidelium    perfidiam    errorcsque 


morlis  tiraore,  corporis  infirmitate  ;  'i5S  ut  do- 
ceat  dissolvi  corpore,  el  esse  cum  Christo  mullo 
melius  ;  ut  ostendat  quia  operaiiones  non  impe- 
diuntur  debilitatibus  corporis,  sed  augentur  ;  ne- 
que  splendore  generis  aut  propinquorum  subsidi- 
is,  aut  opibus,  sed  bono  commendatur  affecta. 
Neque  enim  minus  beatus  Helias  quam  Moyses, 
cum  altcr  cibi  indignus,  melotide  vili,  sine  filiis, 
sine  sumplu,  sine  comite,  alter  populi  ductor,  las- 
tus  sobolc,  succinctus  potRntia,diverso  genere  me- 
ritum  squale  fundaverint,  sicut  in  Evangelio  de- 
claratum  est,  quando  cum  Domino  Jesu  in  resur- 
rectionis  gloria  refulserunt  {Mallh.  xvii,  3).  Vide- 
tur  enim  parem  his  quasi  paribus  gloriffl  sua;  tes- 


condnmnans,  ut  Daniel  qui  saccrdotuin  furta  pro-  t,  tibus  dedissp  morcedem.  Xec    minus   bealus    Eli 


debat,et  superstitiones  oorum  rcdarguebat,  osten- 
dens  nulla  veritate  subnixas,  sod  fraudibus  adum- 
bratas.  Talis  vir  postremo  est  perfectus,  qui  om- 
nes  velit  bene  agere,nihilque  culpam  accidere  ma- 
li  ;  et  si  prEler  volunlateiii  cjus  acciderit.  ipse  ta- 
men  de  propria  beatiludine  nihil  amitlat. 

37.  Sed  forte  aliquis  putet  a?gritudiup.m  atquc 
iiiibeoillitatem  corporis  impedimento  ease  ad  per- 
fectionis  munus  im))lendum,  eo  quod  non  possint 
ad  opera  manuum  ulla  factaque  procedere.  Verum 
ea  sibi  jusUis  impcdimento  esse  non  senlict  :  imo 
etiam  eum  qui  ca  miserabiliter  defieat,  corripiet, 
et  quasi  ignavum  arguet,  quod  plus  in  corporis 
usu  quam  in  animi  virtute  constiluat  ;  quod  oa 
quibus  serviat,  dcsideret,  cum  habeat    quod    aliis 


Sffius  quam  David,  cum  alter  regibus,  alter  regali 
potestale  pr?editus,propheticaesanctificationishaud 
disparem  sint  adepti  gratiam. 

39.  Quid  enim  deest  ei  qui  illud  bonum  possi- 
det,  et  habet  sibi  semper  comitem  sociamque  vir- 
tutom  ?  In  quo  statu  non  potentissimus  ?  In  qua 
pauperte  non  dives  ?  In  qua  generis  ignobilitate 
non  clarus  ?  In  quo  otio  non  laboriosus  ?  In  qua 
dcbililatenon  vegetus  ?  In  qua  infirmitate  non  for- 
tis  ?  In  quasomni  quiete  feriatus,quem  etiam  qui- 
cscentem  virtus  propria  non  relinquit  ?  In  qua  so- 
litudine  non  stipatus,  quem  vita  beata  circumdat, 
quem  vestit  gratia,  quem  glorioB  amictus  illustrat? 
Non  minus  eliam  otiosus,  quam  cum  operatur, 
leatus  ;  nec  minus  dormiens,  quam  vigilans,  glo- 


possit  jubere  :  qiiod  in  paupcrtate  ingemiscat,  qui  ^  riosus,  quia  non  minus  dormiens,  quam   cum   vi- 


magis  possit  supra  mundi  opes  esse  ;  fideli  enim 
totus  mundus  diviliarum  est  :  quod  ignobilitatem 
dcfleat  qui  debeat  despicere  rogias  putostatRs,  di- 
vitibus  et  potentibus  iinperare,  Hmc  enim  vitajus- 
ti,  qui  etiam  quas  habeat  facultates,  comiTmncs 
ajslimare  debeat :  imo  etiam  inopibus  dividere,dis- 
pensare  pauperibus,  recidcre  voluptates  (26),  te- 
nuarc  sumptum,  adbibere  parcinioniara  lempe- 
rantiaj,  sobrietatem  tenere  in  prosperis,  patien- 
tiam  in  adversis,  in  dolore  tolerantiam,  magnani- 
mitatem  in  periculis,  sanitatis  perpetua;  vola  nes- 
circ,  mortis  imminentis  terrore  non  concuti,  ne- 
que  eum  pra^stantiorem  putare,  cui  secundum  na- 
turam  lilieri,  proiiinqui,  saluhritas,  lastiiia,    affiu- 


gilat,  incolumis  et  sanus  est.  Quando  autera  fe- 
riatus  videri  potost,  cujus  mens  semper  operatur? 
Quando  autem  solus,  qui  cum  illa  semper  bono 
est  (28),  de  quo  ait  Propheta  :  Replebimur  in  bonis 
dnmus  tux  (Psal.  lxiv,  5)  ?  Quando  abjectus,  cujus 
conservatio  est  in  ccelo  ?  Quando  non  decorus,  qui 
ad  iUius  decoris  et  solius  boni  se  confirmat  simi- 
litndinem  ;  qui  eliamsi  raembris  solutus  sit,  ta- 
men  mente  se  erigat  ?  Et  tanquam  ille  quicithara 
canere  solitus,  si  eam  dissipatam,  resolutis  nervis, 
et  confractam  viderit,  et  usum  ejus  interruptum, 
abjiciat  eam  atquc  ejus  numeros  non  requirat,  sed 
voce  ipse  semulceat  :  itaest  iste  citharam  corporis 
sui  otiosam  jacere  patietur,  corde  se  oblectabil.bo- 


entia  redundaverint,  quain  cui  illa  defuerint.noque  [)  na3  conscienti»  recordatione  mulccbit,  divinis  ora- 


externis    SKCuIi,   sed   virtutis    domesticis    merila 
pensare  (27). 

38.  Illam  quoque  formam  justi  e.-^se  quis  ab- 
nuat  ;  ut  nihil  meluat,  nihil  reformidet,  nisi  vir- 
tutis  dispendia,  aliorumiiue  vanas  furmidines  com- 


culis  et  scriptis  propheticis  alleviabit,  suave  illud 
et  jucundum  animo  tenens,mente  complectenscui 
nihiItristepossit,aocidere,cum  sempereidivinwprae- 
sentis  aspirct  gratia,et  ipsesibi  adsitsuramaanimi 
tranquillitate  perfusus. 


'f- 


(25)  Ita  edit,  omnes  ac  mss.  potiores  :  Vat.  aut 
Vict.  Golb.  116  torquentcm  e.rsuperel.  Melius  Long. 
ao  Thend.,  »<;  torpentem  e.tsuperanl.  Sed  Theod. 
prima  manu  :  nam  secunda  habet  ut  in  editis. 

(26)  Ant.  edit.,  recidere  volunlales  proprias. 
Mss.  Th.,  Big.,  Remig.,  rccedere  a  voliiptatibus  pro- 
priis. 


(27'  Edit.  omnes,  virtutis  domestiea-  merito  pen- 
sare.  At  contn  mss.  omnes  nobiscum  faciunt  ma- 
gno  consensu.  Hic  aulem  externis  sa'culi  bonis  do- 
niestica  virtutis  bona  opponuntur. 

iiSi  Edit  vet.  ot  quaidam  Paris.  cum  niss.  ali- 
(|uot,  cui  cum  illo  semper  honus  est.  Mclius  alia;  Pa- 
ris.  ac  reliqui  mss.  ut  in  textu. 


645 


DE  JACOB  ET  VITA  BEATA  LIB.  II. 


646 


LIBER  SECUNDUS. 


459  CAPUT  PRIMUM.  A 

Facta  Iransilione  a  superiori  ad  hunc  librum,  osten- 
dit  sanclum  Jacoh  etiam  in  exsilio  fuisse  bealum  : 
ac  healiludinis  definitionem  eidem  apprime  conve- 
nire  demonslrat. 

1.  Superiore  libro  de  virtutum  pra;ceptis  dispu- 
tavimus  :  sequenti  clarorum  viroruni  utamur  exem- 
plis,  qui  in  sumniis  periculis  positi  healiludinem 
vilae  non  amiserunt,  sed  potius  acquisierunt.  An 
non  beatus  Jacob  etiam  cum  patriam  relinquerct 
{Gen.  xxviii,  5)?  Imo  plane  beatus,  qui  dura  exsi- 
lii  suscepit,  ut  fratris  mitigaret  iracundiam.  Nam 
si  beatus  est  qui  peccatum  declinat,  utique  negari 
beatus  esse  non  potest,  qui  alterius  culpam  levat, 
crimcn  avertit.  Paratum  itaque  parricidium  decli-  „ 
navit  exsilio  voluntario,  eoque  facto  sibi  salutem 
quaesivit  fratri  innocentiam  donavit.Merito  itaque 
eum  divina  ubique  comitata  est  gratia,  ut  et  cum 
dormiret,  beatae  vits  munus  acquireret.  Videbat 
enim  futurorum  mysteria,  et  divina  audiebat  ora- 
cula  {Ihid.  12-15}.  Bonus  in  somno  operarius, 
et  in  paupertate  dives,  qui  mercenarije  vitce  mu- 
nere  et  patrimonium  el  conjugium  eodem  pa- 
ravit  officio  {Gen.  xxix,  22,  29).  Idem  fraterni  affe- 
ctus  reconciliator  egregius  certavit  muneribus  et 
obsequiis.ut  indignationem  omnem  excluderet,  do- 
lorem  olfensiouis  averteret,  ostendens  se  minorem 
exsilio  non  fuisse,  qui  posset  largiri  quae  non  ac- 
ceperat  {Gen.  x.xxii,  13-21;. 

2.  Sed   nimis    ad    inferiora   propero,  et  utiliora 
transcurro,    cum    prius    deliniendum   sit  quid  sit  C 
beatus.  Scriptuiu  est  enim  :  <i  Beatus  vir  qui   non 
abiit  in  consilio  impiorum,et  in  via  peccatorum  non 
stetit,  et  in   cathedra   pestilentia:   non  sedit  (Psal. 

I,  l).»Hoc  Scriptura  significante,eum  beatum  esse, 
qui  se  a  perfidorum  consorlio  temperavit  (ea  est 
enim  impiotas  auctorem  vitae  et  parentem  quem- 
dani  salulis  non  reeognoscere,  si  vel  in  peccato 
manserit,  vel  in  luxuria  atque  laseivis  persevera- 
verit  (29),  ipsum  quoque  in  lege  Domini  die  ac 
nocte  mcditantem  fere  tanquam  lignum  quod 
dabit  fructum  in  tcmpore  suo  {lljid.  2  et  3)  Supe- 
riora  merita  suiit  priumiorum,hoc  meritorum  prae- 
mium. 

3.  Quid  horum  qua;   ad  meritorum  beatitudinis 
spectant,  defuit  sancto  Jacob,  qui   tantum   ahfuit  ii 
ah  impiorum  consortiis,  ut  ex  eo  fidelia  populus 
nomen  accipcrcl,  Israel  dictus(Ge«.  xxxii,  28),  co 

(29)  Ita  msa.  omnes,  nisi  quod  vocula  si  abost  a 
(luihusdain.  Edil.  vcro  clausa  parenthesi  post  vo- 
cem  recoQnosccrc,  prosequuntur  hoc  pacto,  vel 
in  peccalo  non  manserit,  vel non  perseverave' 

rit. 


quod  Deum  mentis  internae  oculis  intueretur,  pec- 
cati  abstinens,  a  luxurice  omnis  ebrietate  sobrius, 
ut  dura  lahorum  ahsorbuerit,  otii  secura  neglexe- 
rit?  .\onne  pulchre  et  vere  d^',  hoc  dictum  est, 
quod  ct  hic  fructum  dahit  in  tempore  suo, 
de  quo  scriptum  est  :  «  Ecce  odor  filii  mei  tan- 
quam  odor  agri  pleni  {Gen.  xxvii,  27).  »  Erat 
cnim  perfectus  in  omni  flore  virtulum,  et  sacr.TB 
hencdiclionis  atque  ccclcstis  bealitudinis  redolebat 
gratiam.  Ipse  est  enitn  ager  quern  benpdixit  Dotni- 
nus  :  non  iste  terrenus,  aut  4G0  borridus  silvis, 
aut  fragosus  torrentihus,  aut  palustris  pigriorihus 
aquis,  aut  jejunus  frumentis,  aut  inutilis  vitibus, 
aut  infecunda  glaroa  saxosus  (30),  aut  hiulcus  et 
aridus  siccitate,  aut  sanguine  madus,  aut  senti- 
hus  incultus  et  spinis  :  sed  ille  ager,  de  quo  dicit 
Ecclesia  in  Canlicis  :<<.\djurali  vos,fiIia;  Jerusalcm, 
in  virtutibus  et  fortitudiuibus  agri  {Cant.  ii,  7).Hic 
namque  est  ager,  de  quo  et  Dominus  ait  :i<Et  spe- 
cies  agri  mecum  est  {Psal.  xlix,  II).  »  In  hoc  agro 
uva  iila  reperitur,  quas  expressa  sanguinem  fudit, 
et  uiunduin  diluit.  In  hoc  agro  est  ficus  illa  sub 
qua  saiicti  requiescent,  spiritalis  gratia;  suavitate 
recreati.  In  boc  agro  est  oliva  illa  fructifera,  Do- 
minica;  fluens  pacis  unguentum.  In  hoc  agro  flo- 
rent  malogranata,  qu;e  pluriinos  fructus  uno  fidei 
munimino  tcgunt,  et  quodam  fovent  charitalis  ain- 
plcxu. 

'i.  Hos  igitur  fruclus  redolehat  Jacoh,  qiii  Deuin 
per  pericula  sequchatur,  et  tutum  se  ejus  ubiqne 
dftductione  credebat.  Nam  licet  dulcis  et  suavis 
odor  sit  agri,  quia  est  odor  naturfe  :  tamen  in 
sancto  Patriarcha  virtutum  spirahat  gratia.  Quain 
continens  erat  parcimonia,qui  cihum  silii  PRratum 
non  expetivit,  sed  pelenti  trutri  siue  dilalione  con- 
cessit,  a  quo  primatus  benedictionia  arcepit  {Cen. 
XXV,  30,  32) !  Quam  pius  erga  parentes,  ut  pree- 
ferri  germano  seniori  matcrno  affectu  mercretur, 
et  patcrna'  henedictionis  munere  sacrarctur  {Gen. 
xxvii,  8  et  29)  I  Quam  religiosus,  ut  tratiem  recu- 
sarct  h-edere !  Quain  verecundus,  ul  patrein  time- 
ret  fallere!  Quam  honorificu?,  ut  matri  nun  posset 
quod  jubehatur,  negare! 

CAPUT  II. 
K.rrusat  jHircnlcs  beati  Jacoh,  ct  c^^rum  e.rcmplo 
ijucmadmddum  alii  parcntes  scsc  crga  lilieros 
ijcrcre  debeant,  docet.  Tum  cur  idem  Jacuh  viceril, 
quieve  mijsteria  illius  bcnedictw  conlimat,  apc- 
rit. 
5.  Scd  nec  parcDtes  nobis  inexcusali  relinqucndi 

(30>  Mss.  aliquot,  aut  infccundus  ijlarca  sii.rosa, 
aut  iniullus.  etc.  1'nus  aul  iiiiccundus  iilareis,  s<i.co- 
.Kus,  etc.Omiics,  auti^ni  post  Vdceiu  iin'i//fi(,s-,addunl, 
et  spinis,  quod  in  edit.  non  legebulur. 


647 


S.  AMBROSII 


648 


sunt,  quod  juniorem  filium  soniori  prfetulerint.Si-  A  esl,  el  siout  agnus  ad  viotimam.  Hunc  vel  publico 


mul  cavendum,ne  quis  dum  eorum  intendit  exem- 
plo,  iniquum  inter  filios  habeat  judicium,  ut  alte- 
rum  posthabendum.  Hinc  enira  excitantur  odia 
fraterna,  et  de  vilis  incremento  pecunim  facinus 
parricidale  componitur.Eadem  foveat  prolem  men- 
sura  pietatis.  Esto  tamen,  ut  aliquid  sibi  amplius 
circa  blandiorem  aut  similiorem  rapiat  affectus, 
par  debet  circa  omnes  esse  forma  justitiae.  Plus 
confertur  dilecto,  cui  fratrum  amor  qusritur  : 
plus  autem  adimitur  ei  qui  prselationis  injustce 
oneratur  invidia.  Minitabatur  Esau  quod  fratrem 
suum  occideret  (Gni.  xxvii,  41),  nec  fraterna  eum 
germanitas,  nec  parentum  reverentia  a  parricidali 
furore   revocabat ;   et   dolebat   sibi   benedictionem 


parenti,  vel  populo,  cujus  typum  gerebat,  cibum 
utilem  judicabat,  quod  fulura  est  remissio  pecca- 
torum. 

9.  Ideo  stolam  accepit  fratris  sui,  quia  senili 
prKstabat  sapientia  :  ideo  junior  frater  seniorem 
fratrem  exuit,  quia  fidei  emicuit  dignitate.  Hanc 
slolam  ?]oclesi83  typo  Rebecca  protuHt,  et  dedit 
filio  juniori  stolam  Veteris  Testamenti,  stolam 
propheticam  et  sacerdotalem,stolam  illam  regalem 
Davidicam,  stolam  Salomonis,  Ezechiae,  et  Josis 
regum,  et  dedit  populo  Christiano,  qui  uti  amictu 
soiret  acccpto;  quoniam  populus  Jud«orum  eam 
sine  usu  habebat,  et  proprios  nesciebat  ornatus. 
Jacebat  ha3c  stola  in  umbra,abjecta  atque  neglecta, 


esse  prwrcptam,  cujus  utique  dignum  se  mansue-  j,  Obscurabalur  enim  tenebrosa  impietatis  caligine 


tudine  debebat  probare,  non  scelere. 

C.Sed  et  Rebecca  non  quasi  filium  filio.sed  461 
quasi  justum  praeferebat  injusto.  Etenim  apud 
matrem  piam  mysterium  pignori  praiponderabat  : 
illum  non  tam  Iralri  pneferebat,  quam  ollerebat 
Domino,quem  sciebat  collatum  sibi  munus  posse 
scrvare:  in  quo  et  alteri  consulebat,  quem  di- 
vinae  subducebat  oITens»,  ne  graviore  implicare- 
tur  reatu,  si  accepti^e  gratiam  benedictionis  amit- 
teret. 

7.  Accipe  tamen  bonum  certamen  inter  parentes. 
Mater  deterat  affectum,  pater  judicium.  Mater 
circa  juniorem  tenera  pietate  propendeat  :  pater 
circa  seniorera  naturae  honorificentiam  servet.  Hic 
magis  honoret,  illa  plus  diligat  :  dum  singuli  sin- 


gulos   foveanl,  non   in   unum  uterque  conspirent,  C  niam  delictorum. 


nec  in  angusto  corde  populi  Judaici  latius  poterat 
explicari.  Induit  eam  Christianus  populus,  et 
refulsit  :  illuminavit  eam  suae  fidei  claritate  et 
piorum  luce  factorum.  Agnovit  Isaac  notum  odo- 
rem  generis  sui,  recognovit  stolam  Scripturae 
veteris,  sed  vocem  plebis  veteris  non  recognovit  ; 
et  ideo  cognovit  esse  mutatam.  Manet  enim  ho- 
dieque  eadem  stola,  sed  populi  devotioris  canora 
ccepit  462  esse  confessio  :  meritoque  dixit  : 
K  Vox  quidem  vox  Jacob  :  manus  autem  manus 
Esau.  Et  odoratus  est  odorem  vestimentorum  ejus 
[Ibid.  XXII,  27).  »  Et  fortasse  illud  est,  quia  non 
operibus  justificamur,  sed  fide  :  quoniam  carnalis 
infirmitas  operibns  impedimento  est,  sed  fidei  cla- 
ritas  faotorum  obumbrat  errorem,quaE  mereturve- 


defraudent  alterum.  Fiat  xqualilas  {'M)  inler  di- 
versa  certamina,  et  disparibus  studiis  par  utrique 
ac  aequalis  parentum  amor  et  gratia  conferatur  : 
compenset  alter,  quod  altcr  imminuit.  Sic  pio  af- 
fectu  Isaac  patriarcha  et  sancta  Uebeccacertabant, 
ut  neutrum  inferiorem  facerent,  sed  utruinque 
aequalem  [Gen.  xxv,  28). 

8.  Vicit  tamen  ille  qui  prKfersbatur  oraculo 
{Ibid.  23)  :  vicit  impigritia  tarditatem,  mansuetudo 
duritiam.  Dum  alter  venatu  aspero  praadam  qua?.rit 
agrestem,  hic  mitium  cibos  morum,  hic  domcsli- 
oain  gratiam,  hic  tcnerte  mansuctudinis  atque 
pietatis  pio  patri  dulces  epulas  ministravit.  Plus 
placet  in  animis  quidquid   occurrerit,  quam   quid- 


CAPUT  III. 

Post  benediclionem  fratris  junioris  qmre  senior 
advencrit,  et  cum  urgendo  obtinuisset,  ut  et  ipse 
henedwerelur,  ad  serviendum  fratri  fucrit  dam- 
natus.  Ulri  de  servilute  ac  vera  libertate  disputa- 
tur. 

lO.Celebrata  benedictione,  postea  senior  frater 
advcnit  {Gen.  sxvii,  30).  Quo  declaratur  prius 
Ecclesia;  regnum,  quam  SynagogK  in  pnedestina- 
tione  delatum  :  sed  subintrasse  Synagogam,  ut 
superabundaret  peccatum  :  et  cum  superabundas- 
set  peccatum,  superabundaret  et  gratia,  simul 
clareret  impigrum  militem  regni  ccclestis  candi- 
datum  esse  debere  :  ut  praripiat  benedictionem, 
et    praTOgativam    su*    commendationis    usurpet. 


quid  affectatum  putaveris  deferendum.  Accessitad  n  Unde  non  est  notatus  (32)  a  patrejunior  filius,  sed 
oves  Jacob,  et  attulit  innocenfis  partus,  vel  sacrae  laudatus,  quod  ait  Isaao  :  «  Krater  tuus  veniens 
prophetiae  munera  {Gcn.  9,  10);  quia  patriarchie  cura  dolo,  accepit  benedictionem  tuam  (/fc^d.  35).  » 
cibum  nullum  credidit  dulciorem  csse,  quam  Bonus  enim  dolus  (33;,  ubi  irreprehensibilis  est 
Christum,    qui    sicut  ovis  ad  occisionem   ductus      rapina  :  irreprehensibilis  autem   rapina  pietatis  ; 


(31)  Edit.  et  rass.  complures.  Fiat,  sequilas;  me- 
lius  tamen  Thuan.  et  Big.,  Torn.,  Valc,  Fiat 
xquulitas.  Et  ibidem  pauculis  interjectis,  niss. 
Remig.,  Big.,  Long.  et  Theod.  secunda  manu, 
par  utrique  xquuli  parcntum  amore  gratia  confe- 
ratur  :  uhi  reliqui  cum  edit.  habent  ut  in  con- 
textu. 

(32)  Notiilus,  hoc  est,  culpalus  uut  reprehensus  : 
quo  scnsu  Horatius  epist.  ad  Scajvam. 


Si  sciret  regibus  uti, 
Fastidiret  olus  qui  me  notat. 

Et  Satira  3,  1.  1  : 
StiiUus  et  improbus  hic  amor  est,  dignusque  notari. 

(33)  Bonus  dolus  rcclo  dicitur  ;  quandoquidem 
apud  anliquos  vox  dolus  erat  medite  signillcationis, 
et  modo  sumebatur  pro  solertia  lioita,masime  cum 
adversus  hostem  aut  latronem  adhibebatur. 


649 


DE  JACOB  ET  VITA  BEATA  LIB.  II. 


680 


quia  a  diebus   Joannis  regnum  ca-loriim    cogitur,  A  rabunt.  (Juirt   fenerabunt?  Xon  utique  pecuniam. 


et  cogentes  diripiunt  illud.  Feslinantes  autem 
patres  pascba  celebrabant,  qui  festinantes  man- 
ducabant  agnum,  non  demorantes :  et  fratrem 
Benjamin  sanctus  Joseph  pi.T  commento  irau- 
dis  accersivit  et  tenuit  \Ge>i.  xlii,  20;  xliv, 
17). 

11.  Et  ipse  lamen  ut  bencdiccretur  cogendo 
elicuit  et  impetravit  {Gm.  sxvii,  38,  39)  :  sed  eam 
benedictionem,  qua;  cum  superio''e  congrueret  et 
coiiveniret,  ut  serviret  fratri  suo.  Etenim  qui 
imperare  non  poterat  et  alterum  regere,  serviro 
debebat,  ut  a  prudentiore  regeretur.  Neque  enim 
fuit  Patriarch;p  sancti,  ut  lilium  suum  degcneri 
conditioni  servitutis  addiceret :  sed  ut   bonus  pa- 


scd  sapientiam,  sicut  et  lexdicit:  «  Fenerabis gen- 
tibus  multis :  tu  autem  mutuum  non  accipies 
(Deul.  XV,  6).  »  FenCravit  enirn  Judaeus  proselyto 
divin.-E  legis  oracula.  Scd  quia  ipsc  legis  mysteria 
videre  non  potuit,  ct  qus  habebat  nescivit  ora- 
cula,  qui  litteram  fencrabat  gentibus,  nunc  ab  his 
spiritalibus  doctrinae  gratiam  mutualur:  merito- 
que  subjectus  est  servituti :  quoniam  qui  mutua- 
tur  scrvus  est  {Prov.  xxii,  7),  quasi  addictus  fe- 
nori  creditoris :  qui  autem  pi.-e  doctrinae  fenus 
impartit,  is  est  princeps,  sicut  Jex  dicit:«  Prin- 
cpps  cris  gentium  multarum :  tibi  autem  principes 
cx  ipsis  non  erunt  (Oew/.  XV,  6).  »  Princeps  enim 
est  qui  regit,  qui  et  habet  patientirt  principalum, 


ter,  cum  duos  haberet  filios,   unum   intemperan-  „  quom  habuit    populus   Judaeorum.   Sed  quoniam 


tem,  prudentem  et  solirium  alterum,  quo  utrique 
consuleret,  intemperanti  praefecit  sobriura,  et  in- 
sipientem  prudenti  statuit  obedire:  quia  insipiens 
non  potest  voluntarius  virtutis  esse  discipulus,  nec 
perseverare  in  studio,  quia  stultus  sicut  luna  mu-  ■ 
tatur,  meritoque  ei  libertatem  proprii  negavit 
arbitrii,  ne  velut  navis  in  flurtibiis  sine  guberna- 
tore  fluitarel:  sed  subdidit  euin  fratri,  secundum 
quod  scriptum  est:  «  Servit  enim  imprudens 
prudenti  (Prov.  xi,  29).  »  Recte  ergo  eum  subdi- 
dit,  ut  regentis  imperio  suum  meboraret  affectum 
Ideo  ait :  «  Super  gladium  tuum  vives,  et  servies 
fratri  tuo  {Gen  xxvii,  40;.  >.  Domina  enim  est  pietas 
crudelitatis,  et  mansuetudo  duris  motibus  pns- 
stat  ;35). 

(2.  Servit  omnis  qui  auctoritatem  purae  non  C 
463  habet  lonscientiae:  servit  quicunque  vel 
metu  frangitur,  vel  delectatione  irretitur,  vel  cu- 
dipilatibus  ducitur,  vel  indignationc  exasperatur, 
vel  mcerorc  dejicitur.  Servilis  enim  est  omnispas- 
sio:  quoniam  qui  facit  peccatum,  servus  est 
peccati,  et  quod  pejus  est,  multorum  aervus  est: 
qui  subjectus  est  vitiis,  multis  se  dominis  addixit, 
ut  servitio  ei  exire  vix  lieeat.  At  vero  ille  qui 
voluntatis  sua;  arbiter  est,  judex  consilii,  intcr- 
prcs  arbitrii,  qui  coercet  corporca;  appetentiam 
passionis,  qui  ea  qua;  agit,  bene  agit,  bene  autem 
agens  recte  agit,  et  qui  recte  agit,  inculpate  et 
irreprehensibilitcr  agit,  habens  suorum  actuum 
potestatem  :  is  profecto  liber  cst.  Nam  qui    omnia 


quod  docebat,   scrvare  non  potuit,   debet  diseere 
quod  docere  nescivit. 

13.  Hoc  est  igitur  quod  ait  patriarcha  Isaac: 
<(  Servies  fratri  tuo.  Erit  autem  cum  deposueris 
et  solveris  jugum  illius  a  collo  tuo  (Gen.  xxvii, 
40),  »  significans  duos  futuros  populos,  unum  an- 
cillae  filium,  alterum  liberae  isprvit  cnim  littera, 
libcra  est  gralia).  oumquc  populum  qui  litterae  in- 
tendit,  landiu  servum  fore,  quandiu  spiritalis 
doctiina:  sequatur  interpretem.  Tunc  quoque  illud 
fiiturum  est,  quod  Apostolus  ait ;  «  Ut  reliquias 
salvae  fiant  secundum  electionem  gratis  (liom.  ix, 
27)  »  Servies  ergo  fratri  tuo:  sed  tuncsenties  ser- 
vitutis  profectum,  cum  voluntarius  potius  quam 
coactus  obedirc  caiperis  tratri  (35). 

CAPUT  IV. 
Fratri   necem  miniiulur  Esau,  qua   orcasione    pla- 
randx   invidix   prsccepta   proponuntur.     Ad  La- 
hanum  profcctus   Jacob  in   via  anijelorum   recrea- 
tus  apparilione,  ac  postea  bonis  amplilkalur. 

14.  Hincorta  cstinvidia,  etminabatur  Esau  quod 
post  obituni  patris  fratrem  occiderct.  Sed  si  id 
acciderit  (36),  discamus  a  Rebecca  464  qucmad- 
modum  providcndum  sit,  ne  invidia  iracundiam 
cxcitel,  iracundia  in  parricidiuni  proruat.  Veniat 
Rcbecca,  hoc  cst,  inducatur  palientia,  bona  cu- 
stos  innocenti.Ti,  suadeat  ut  ira3  locum  demus. 
Concedamus  aliquo  longius,  donec  tempore  indi- 
goatio  niolliaUir,  olTensionis  obrepat  oblivio.  Ita- 
quc  patentia  ncc  exsilium  roformidat,  sed  impigre 


prudenter  agit,   et  ita  vivit  ut  vult,   is  solus   est  n  suscipit:  non  tam  ut  periculum  salutis,    quam   ut 

inccntivum  sceleris  dcclinetur.  Mater  quoque  pia 
abesse  sibi  dilpctissimum  filium  tolerat,  plus  ei 
collatura  quem  hTsit:  utrique  tamen  consulens,  ut 

cant  philosophi. 

(35)  Posl  vocem  fratri  addit  Rom.  edit.,  Ecee 
Esau  fnitcr  luus  minitulur  libi  occ.idere  tc,  nunc 
crgo,  etc.  Deinde  caput  tcrtium  continual  usquead 
ha;c  vcrba,  cmnia  sinc  dcfcclu  mini.^itrul. 

(3(>)  Ita  mss  quinque.  ac  cdit.  Am.  atque  Era. 
Mss.  lutom  Rrmip.  ct  Theod.  ruui  Rom.  edit., 
Scd  nc  id  accidcrcl;  edil.  {i\\\.,  accidcril.  Itcrum 
hoc  ii>so  loco,  ubi  cdil.  Aiii.  ar  Eiu.,  dicanais  ad 
licbeccam ;  Hill.  ac  Ilom.  cuin  mss.  umnibus  ha' 
bent,  discamus  a  Hebccca, 


liber.  Non  conditio  forluita  servum  farit,  sed 
probrosa  insipientia.  Deniquc  famulus  prudens 
regit  Uominos  stultos,  et  pcrili  servi  dominis  lene- 

modo  autem  pro  omni  fallacia  et  simulatione 
1  decipiendum  inslructa :  cl  tunc  fcre  non 
iiipliciter  (/olus  sed  dolus  mulus  dicobatur. 
ilunc  testc  Cicerono,  lib.  iii  de  O/fic,  itcm- 
i|ue  III  de  AVi/.  dcor.  Aquilius  deliniebat,  cum 
iiliiid  sil  simulalum.  aliud  acluni.  Vido  otiam  Ulpia- 
num  De  Dido  miilo,  lcgc  priiiia  sub  initiuir.. 

(24)  Rom.  edit.,  duris  morihus  prxflal.  llaud 
iiialc  :  sod  iiou  idco  ab  uliaruiii,  el  luss.  omniuin 
rccedcndum  lcctione,  cuiu  cl  ipsa  boaa  sit.  Sunt 
enim  duri  molus  idem,  ac  durtc   passiones,  ut  vo- 

PArROi.  XIV. 


i\ 


63! 


S.  AMBROSII 


GS2 


allerum  immunem  a  'periculo,   alterum   iutegruni 
prsstareta  crimine. 

15.  Audivimus  quid  corporeisebria  cupiditatibus 
intemperantia  locuta  sit,  consideremus  quid  vcra 
virtus  agat.  Nihil  requirit  nisi  Dei  gratiam :  so- 
lum  illud  et  summum  bonum  sequitur,  solo  eo 
contenta  est,  a  quo  accipimus  orania  ;  ipsi  autcm 
nihil  conferimus,  quia  nullo  indiget,  sicut  ait  Da- 
vid :  «  Dixi  Domino:  Deus  meus  cs  tu;  quo- 
niam  bonorum  meorum  non  eges  {Psal.  xv,  2).  » 
Quo  enim  indiget,  qui  abundat  omnibus,  et  no- 
bis  largitur  universa,  oninia  sine  defectu  mini- 
strat  ? 

16.  El  profeotus  cst  Jacob,  et  dormivit  (37), 
quod  est  quieti  animi  indicium:  et  vidit  angelos 
Dei  ascendentes  et  descendentes  {Gcn.  xxviii,  ll, 
12),  hoc  est,  Christum  pranddit  iu  terris,  ad  quem 
angelorum  caterva  descendit  atque  ascendit,  obsc- 
quium  proprio  domino  pio  pr.nebitura  servitio 
{MciUk.  IV,  II). 

17.  Et  venit  ad  puteum  {Gcn.  xxix,  2),  ut  bibe- 
ret  de  suis  vasis,  et  de  puteorum  suorum  fontibus, 
et  superfluerent  ei  aqua;  de  suo  fonte.  Fons  enim 
vitse  est  in  manibus  justi. 

18.  Et  venit  ad  Laban,  et  oves  (38)  ejus  jiavit 
{Ge/i.  XXIX,  13-19;.  Iniquitas  incomitata  residet :  sa- 
pientia  regendi  oflirium  non  omittit:  nesoit  vel  in 
alienis  vacare,  nescit  exsul  esse  in  peregrinis.  Quo- 
modo  enim  exsul,  qua;  ubique  jus  suura  servat, 
ct  in  se  habet  quod  possidet  ? 

19.  Quasi  mercenarius  ingreditur  justus:  et  rec- 
tor  est,  qui  sibi  gregem  raultarum  prrestantiumque 
virtutum  splendore  fulgentem  evangelica;  prffidica- 
tionis  ministerio  colligebat  ^39);  ut  potaturis  ovi- 
bus  virgam  storacinam,  et  nucinam,  et  de  platano 
proponeret  inventis  (40),  quo  concupiscentes  bea- 
tissima;  Trinitatis  prajligurata  mystcria,  haudqua- 
quam  decolores  fetus  pia3  mentis  conceptione  for- 
marent.  Bona;  oves,  qua;  boijorum  partus  operum 
fidei  sacFEe  non  degeneres  ediderunt.  Per  storacem 
significatur  incousum  et  sacrificium  vespertinum, 
quod  Deo  Patri  defertur  in    psalmo   [P.wl.  cxl,  2). 

(37)  Rom.  edit.  hic  novum  caput  ordiebatur  his 
verbis,  £l  misil  Isaac  Jacoh :  et  ubiil  in  Mesopo- 
tamiam  ad  Lahan,  etc.  Profecius  csl  Jucoh,  et  in 
itinere  donnivit.  Eadem  edit.  duos  alios  Scripturae 
versus  paucis  interjeclis  inseruerat,  sensu  quidem 
haud  inutiles,  sed  quos  nec  in  aliis  ullis  edit.  et 
mss  reperias. 

(38)  Dictio  ejus  ex  omnibus  edit.  aberat,  quam 
nos  ex  omnibus  mss.  Gall.  restituimus. 

(39)  Septem  mss.  optima;  nota;,  magislerio  colli- 
gebut. 

(40)  Edit.  Rom.  In  canalibus,  contra  alias 
omnes  edit.  et  mss.  in  quibu?  leeitur.  inventis. 
forte  in  vcnis  aul  in  lenis,  ev  xa;; /.T,vor: ;  quod 
vertit  Augustinus,  in  alvcts.  Sed  nostris  conjecturis 
in  tcxtuni  nihil  permittimus. 

(41)  Mss.  duo,  funderc  consucvi! ;  totid.,  fovcre 
consuevit. 

(42)  Ita  mss.  omnes  atque  edit.  excepta  Rom. 
In   qua  legitur:    Di,cit  autcm  Dominus  ad  Jacob: 


A  Ptu'  iiucinam  virgam  sacerdotale  Christo  minius 
defertur.  Ha;c  eilimvirgaAaronquaerepositafloruit, 
qua  sacerdotalis  gratia  sanctincationis  eraicuit 
(Num.  XVII,  8).  Per  platanum  spiritalis  fnictus  si- 
gnificatur  ubertas  ;  quia  arborihuic  vitisadnectitur 
ut  ejus  Ista  consortio,  in  partus  sese  uberes  fun- 
dat.  Siquidem  Dominics  465  munera  passionis, 
remissionemque  omniumpeccatorum  adjunctaSpi- 
ritus  gratia  dare  consuevit  (411. 

CAPUT  V. 

Jacob  divino  jussu  in   patriam   reverlilur  oh   Lubani 

ejusquc  filiorum  invidiam.  Hxc  si  e.corla   sit,  quo- 

molo  devlinuudu:  (jua  eliam  ratione   sapiens  ina- 

nis  nunqunm  cssc  possit.   Post  quse   miisterium   in 

Luhuno  (,cneri  bona  perscrutante,   in  Jacob,   atque 

cjus  u.roribus  desiijnatum  e.rponitur. 

y.      20.    His    itaque,    ut    Scriptura    dicit  (42)   dives 

factus  cst,  valde  bonum  gregem  nutriens  Christo, 

quem    fiilei    titulo,  et  varietate  virtutum  gloriosi 

nominis    nobilitavit    insignibus.    Itaque  nec    sibi 

videhatur  angustus,  censu   fidei    opimus,  et  Labae 

filiis  ut  opulentissimus  in  invidiam  vocabatur,  qui 

suum  gregem  alieni  gregis  accessione  cumulasset. 

Et    dixit   ei  Dcus:  «   Revertere  in   terram   patris 

tui,  et  in  gentem   tuam;et   ego  ero  tecum  (Gen. 

XXXI,  3),  »   ostendens   nihil  ei  deesse,  cui  adesset 

omnium  plenitudo  (43):  hoc  solum  abundare  per- 

fecte,  iu  huc  constare  omnia,  et  omnia  ad  ipsum 

referri.  Nihil  ci  superfluum  necessarium  (44),  cui 

pax  iida  suppeteret,  per  quam  reconciliaret  qu» 

prijium  fuerant  discrepantia.  Nec  mirum  si  pacem 

haberet,  qui  columnam  statuerat  {Gen.  xxxv,  26), 

C  et  unxerat  Deo,  qua;  est  Ecclcsia.  Columna  enim 

et  firmamentum  dicta  est  veritatis  (/  Tim.  iii,  15). 

Eam  ungit  qui  in  Christum  fidei,  in  pauperes   mi- 

scricordia>  fundit  unguentum. 

21.  Nunc  consideremus  qualis  vir  justus  esse 
debeat,  si  invidia  fuerit  exorta.  Primum  ut  decli- 
net  eam,  melius  est  enim  sine  lite  abire,  quain 
residere  cura  jurgio.  Deinde  ut  taliapossideat,  quse 
sccum  auferre  possit;  ut  in  nullo  teneri  ab  adver- 
sario  possit  obnoxius,  sed  dicat:  «  Cognosce  si 
quid  tuum  est  apud  me  (Gm.  xsxi,  32).  »  Et  quae- 
sivit  Laban,   et   nihil    suum    invenit   apud  Jacob 

Revertere  in  terram  patris  tui,  cl  in  genlem  tuam, 
et  ego  ero  tecum.  Dives  valde  factus  ernt  Jacob 
bonum  (jregetn,  etc.  Iterura  eodera  locoedit.  Am.  et 
Era.,  et  varietate  virtutum  nohililabat  insignibus. 
D  Gill.  ac  Rora.,  et  variarum  virtuturn  nobilitabat  in- 
signibus.  Mss.  omnes  ut  in   textu. 

(  3)  Edit.  Rom.  cum  paucis  mss.  voci  plenitudo 
jungit  vocem  virlutum,  qnse  in  aliis  melius  omitti- 
lur.  Nam  plcnitudo  hic  Deum  ipsura  designat,  qui 
omnium  bonorum  plenitudoest.  Rursus  ubi  cuncta 
edit.  ac  plures  mss.  abundare  perlecte,  alii  aliquot 
habent  ahundare  perfecto. 

(441  Rom.  edit.,  .\iliil  ci  superfluum,  aut  neces- 
sariuni.  Mss.  Torn.,  Long.,  Valc.  et  Theod.,  yihil 
einocivum;  Theod.  secunda  manu,  novum,  nihil 
superlhium,  aut  non  necessarium.  At  lectionem 
nostram,qucE  aliorumrass.ac.vet.  edit.est,alii3  prae- 
stare  autumamus.  Sunt  enim  innumeriquibusnova 
et  superflua  opinionis  errore  sunt  necessaria. 


k 


653 


DE  JACOB  KT  VITA  BEATA  LIB.  II. 


634 


Magnus  vir,  et  verc  beatus,  qui  nihil  poluil  suuni  A  tiKira  oo  rcspitc  obruit,   quo   aurum  texeris,    qui 


amiltere,  nihil  alienum  haberc,  hoc  est,  nihil  mi- 
nus  habere,  nihil  superfluum.Itaque  ille  perfectns 
est,  cui  nihil  deest  :  justus,  cui  nihil  superest. 
Hoc  enim  est  justiti.-c  tenere  mcnsuram.  Quanta 
virtus  cujus  societas  lucrum  dabat,  non  irrogabat 
dispcndium  ?  Hoc  est  perfoctum  essc,  adha;renti- 
bus  sibi  commodi  plurimuiu  dare,  nihil  alferre  in- 
commodi. 

22.  Denique  is  qui  nocerc  cupiobat,  inancm  eum 
non  potuit  dimittere.  Sapiens  enim  nunquam  ina- 
nis  e^t  (Dc  pwnit.  dist.  2,  cap.  Snpiens),  scmper 
in  se  habens  amictum  prudentiie,  qui  potest  di- 
cere  :  u  Justitiam  induebam,  cl  vesticbam  judi- 
cium  (Job.  X.XIX,  14),  »    sicut    di.xit   Job.    Naraque 


uieniein  tuaui  cenlesimarum  (45),  incurvat  usuris, 
et  gravi  condit  sepulchro,  de  quo  nullus  resurgit. 
Sequorc  sanctum  Jacob,  qui  neque  de  alienis  viti- 
is  quidquam  habebat,  neque  suarum  virtutum  erat 
inanis  ct  vacuus,  qui  crat  Justiti,-n  fructu  repletus. 
Sed  h,Tc  moralia. 

24.  Illud  mysticum,  quod  venit  ad  eum  Laban 
(46),  hoc  est,  dealbatus,  quia  et  Satanas  transfi- 
gurat  se  in  angelum  lucis,  et  cajpit  ab  co  sua  re- 
quircre.  Respondit  ci  Jacob  :  «  Cognosce  si  quid 
CBt  tuura  apud  mc  (Gen.  xx.\i,  32),  »  hoc  est,  nihil 
luorum  habco.  Qii.ore  si  quid  agnoscis  vitiorum 
tuorum  ct  criminum.  INihil  mecum  abstuli  Irau- 
dura  tuarum,  dolique   consortia   ulJa   non   it&heo 


hasc  mentis  sunt  interna  velamina,  quffi  nemo  alius  r.  (47),  omnia  tua   lanquam    contagium    refugi.   Et 


possit  auferre,  nisi  cum  aliquom  suu  culpa  despo 
liat.  Denique  sic  despolialus  Adam,  nudus  inven- 
tus  est  :  at  vero  Joseph  etiam  vcstimento  466  ex- 
teriore  rejecto,  nudus  non  erat,  qui  salva  habebat 
indumenta  virtutis.  Nunquam  ergo  inanis  sapiens. 
Nam  quomodo  inanis,  qui  de  pleniludine  Christi 
accipit,  et  scrvat  acceplum  ?  Qnomodo  inanis,  cu- 
jus  replela  est  anima,  qu.o  accepta'  grati»  vesti- 
menta  cuslodit  ?  Illud  metuendum  est,  no  quis  in- 
noceutiae  velamen  amittat,  ne  impii  sacriIeg,-E  per- 
seculionis  impressioneterminosjuslitia!  supergres- 
si,  vestimontum  anima;  ac  menlis  cripiant.  Quod 
non  facile  accidit,  nisi  prius  aliqucm  vux  sua;  ini- 
quitatis  exuerit.  Unde  etDavid  dicit  :  «  Si  est  ini 
quitas  in  m.inibus  mcis...  decidam  merito  ab    ini 


quffisivit  Laban,  ct  nihil  suum  reperit,  Quara  bca- 
tus  vir  in  quo  inimicus  nihil  invenit  qiiod  suum 
possct  dicere  :  in  quo  diabolus  nihil  ollendit,  quod 
suum  agnoscerct  !  Impossibile  videbatur  istud  in 
hominc,  sed  typum  463  gcrebat  ejus  qui  dicit  in 
Evangelio  :  «  Venit  hujus  mundi  princeps,  ct  in 
me  invcniel  niliil  {Joan.  xiv,  30i.  »  Xihil  est  enim 
quidquid  esl  diaboli,  quod  nullam  polest  habere 
(jcrpctuitatem  atquo  subslantiam. 

2.5.  Ipse  autem  est  qui  pncligurabatur  in  Jacob 
Dominus  Jesus,  duorum  vir  conjugiorum,  hoc  est, 
consors  qiiidam  legis  ct  gratia;,  qui  virginem  Ra- 
chel  ante  dilcxit,  et  pridostinatam  sibi  in  conju- 
gium  pio  ainabat  alVoctu.  Scd  quoniam  Lia  tan- 
qiiam  Ics  subintravil,  et  oculis  inflrmior  obrepsit 


micis  meis  inanis  :  persequatur  inimiciis  aniinam  C  tanquam  Synogoga,  qua;  mentis  ctecitate  Christum 

videre  non  potuit,  superabundavit  gratia  sanctjE 
Uachel  [Gen.  xxix.  17,  30),  qua;  supra  primum  il- 
lud  est  expotita  conjiigium,  qu;e  Ecclesia;  prinri- 
patum  fulurum  jam  tunc  nominis  sui  in  interpre- 
tationc  siguabat.  Beata  Rachel,  qua;  abstulit  op- 
probrium  suo  partu  :  beata  Rachel,  qua;  abscon- 
ilit  cuItus,erroresque  gentilium,qua;  simulacra  eo- 
rum  plena  esse  immundilia;  declaravit.  Nemo  cre- 
dat  palcrna;  pictalis  kosam  cssc  revercntiam,  quod 
stante  patre  sodit ;  quoniam  scriptum  esl  :  «  Qui 
plus  feccrit  patrcm  aut  matrem,  quam  me,  non 
cst  mo  dignus  {Mattli.  x,  37).  »  Ubi  causa  agebatur 
religionis,  lides  dcbuit  sedcm  habere  judicii,  et 
quasi  roa  slare  pcrtidiu. 

C.\I'UT   VI. 
Amjelo^' tn  ilinere  videt  .S.  Jacoh.  Idem   frtilri   orcur- 
)•('»,?  .fejities  udoral.  Denique  eoncordiam  ah  eo   pe- 
liturus  in  caslris  dorniil.  Qu;c  omnia  i/uid  signiji- 
cent,  nperitur. 

20).  Ha;c  eo  usqne  probaln  sunt,  ut  prollciscenti 
(48)  sancto  Jacob  angcli  Dci  occirrerent.  Denique 

(47)  Vet.  cdit.  cum  niss.  nunuullis  :  fraudum 
tiiaruin  dercliqui  eonsortia  :  illa  (vellut  niss.  i(//(i 
non  liahco.  Erigide. 

( iH)  lia  cuiicli  mss.  ac  cdit.  pra;ler  Ilom.  hoc 
initiuui  capitis  cxhibet  in  cam  lutiiiain.  Rt  Jacoh 
abiil  ciam  ;  cl  rcspictens  viitit  cnstru  Dci  mclala,  cl 
obriaverunl  ei  anyeli  Dei.  Prolicisccnti,  etc, 


meam,  comprehcndat  (Psal.  vii,  4  et  5).  » 

23.  Nemo  ergo  ex  inimicis  potcst  tuam  animam 
comprohendere,    nisi    prius  inaiiis  fuerit    effccta. 
Noli  igitur  meluere  cos  qui    possunl  aiiri  argenti- 
I  que   compilare  thesauros.  Isti  tibi  nihil  auferunt. 
Hoc  enim  auferunt  quod  non  habebas  :  hoc  aufe- 
runt  quod  possidere  non   potcras  :    hoc   auferunt 
quod  ornabat  animain  tuani,  sed  onerabal :  hoc  an- 
!  ferunt  quud  non  locupletabat  cor  tuum,  scd  potius 
[  deprimebat.  «  Ubi  enim  fuerit  tliesaurus  tuus,  ibi 
erit  et  cor  tuum  {Matth.  vi,  21),  »  sicul  legi  audisti 
hudie.  Multi  seris  portarum  suarum  includunt  au- 
I  rum  suuin,  sed  ii  nocvcctibus  etclaustrissuiscrc- 
'   dunt  :  multi  vigilcs  adhibent,scd  ipsi  quoque  plus 
ipsos  solcnt  timern  i-ustodcs  :  mulli  defosso    auro  [) 
incubant  ;  aurum  eorum  sub  tcrra,  et  cor    coruin 
>ub  terra.  Cavc  crgo  ne  ct  tu  cortuum   torrae  vivus 
iiifodias.  Non  ergo  auri  istius  metuendi  fures.  llle 
tibi  cavcndus  est  fenerator,  qui  substantiam    ani- 
iiiae  lua;,  scrutatur,  si  qua  peccati  gravioris  a;racon- 
Iraxeris,  qui  cor  tuuiii  iiicludit   soio,   qui  animam 

(45)  Centesima  usura  est  qua  feneratori    singiilis 

i^ensibus  pars  eenlcsima  sortis    sulvitur  ;    alquc 

'leo  sumiiia  capitis   seu  sortis    ccntcsimo    nionse 

usuris  aclaqiiatur.  Iii  Iianc  liliro  De  Tobia  ardenlcr 

1  invehitur  Ambrosius. 

('if))  Coiifer,  sodos,  hunc  lucinii  cum  iis  qua;   di- 
cuntur  lib.  De  Fuga  saruli,  cup,  4,  nuni.  22   et  25 


635 


S.  AMBROSIl 


636 


vidit  castra  Dei  applicantia,  et  ait  :  «  Castra  Dei  A 
ha3c  sunt  (Gen.  xxxii,  2).  >>  Perfectis  euiin  et  fideli- 
bus  divina  solent  adesse  prffisidia.  Perfectus  autem 
cogitabat  de  reconciliatione  fraterna;  ilauthumi- 
litate  eum  invitaret,  officiis  acquireret,  muneribua 
quoque  emendum  putaret  (i9).  Occurrit  itaque  fra- 
tri  cum  muneribus,  uxoribus,  et  pignoribus  suis  : 
ut  etiamsi  ipse  indignaretur,  necessitudinis  obse- 
quiis  inflecteretur. 

27.  c<  Et  aiioravit  septies  in  terra  {Gen.  xxxui, 
3).  »  Quid  sibi  istud  vult  esse  ?  Lex  dicit :  «  Domi- 
num  Deum  tuum  adorabis,  et  ipsi  soli  servies 
[Deut.  .VI  13)  :  »  et  hic  adorat  intemperantem,  ira- 
cundum,  minantem  parricidale  flagitium.  An  ter- 
ram  adoravit,  illam  humano  cruore  concretam, 
serpentium  iufusam  venenis,  aut  jejuna  infelicem  p 
glarea,  aut  durisatquc  asperis  inhorrentem  cauti- 
bus  ?Quidsibi  etiam  vult  quod  septies  adorave- 
rit  ?  Haereret  soiutio,  nisi  illud  occurrcret  quod 
Petro  interroganti  in  Evangelio  '.  "  Si  frater  xneus 
in  mepeccaverit,quoties  diiniltymei,usquesepties? 
Responditci  Dominus  Jesus  :  Non  solum  septies, 
sed  usque  septuagies  {MiUlh.  xviii,  21,  22).  » 
Hoc  igitur  prophetico  spiritu  sanctus  pa- 
triarcha  significat  (50),  in  advenientem  respiciens 
qui  non  solum  usque  septies,  sed  etiamusque  sep- 
tuagies  septies  veniam  fratri  laxari  juberet  :  ut 
ejus  contemplatione  conventus  Esau  injuriam 
quam  se  accepisse  putabat,  remitteret  fratri,  et 
quamvis  Ijesus  in  468  gratiam  rediret  :  quiapro- 
pterea  carnem  suscepturus  erat  Dominus  Jesus,  et 
venturus  in  torras,  ut  multiplicatam  nobis  dona-  C 
ret  veniam  delictorum. 

28.  Dcnique  pciiturus  a  fralre  concordiam  dor- 
mivit  in  castris.  Perfecta  virtus  habet  quietistran- 
quillitatem  et  stabilitatem  ;  ideo  Dominus  donum 
ejus  perfectioribus  rescrvavit,  diccns  :  <c  Pacem 
meam  relinquo  vobis  :  {Joan.  xiv,  i~).  »  Per- 
fectorum  est  enim  nun  facile  muiidanis  moveri, 
non  turbari  metu,  non  exagitari  suspicione,  non 
torrore  concuti,  non  dolore  voxari  :  sed  quasi  in 
littore  tutissimo  adversum  insurgentes  fluctus  sa3- 
cularium  procellarum  mentem  immobilem  fida 
statione  placidare.  Hoc  firmamentum  Cbristianis 
mentibus  C.hristus  invexit,  pacem  internam  inve- 
hens  animis  probatorum  ;  ut  non  turbetur  cor 
nostrum,  neque  exagitetur  animus.  Hanc  pacem  p. 
super  omnem  mentem  esse  apostolus  doctor  asse- 
ruit  dicens  :  cc  El  pax  Dei  quee  exsuperat  omnem 
mentem,  custodiat  corda  vestra  et  sensus  iu 
Christo  Jesu  iPliillip.  iv,  7).  »  Fructus  itaquc  pacis 
cst  non  pcrtubari  in  pectore.  Denique  vita  justi 
quieta  est,  injustus  auti;m  inquietudinis  et  pcrtuba- 
tionis  plenus  est.Itaque  ampliussuis  suspicionibus 

(49)  Omnes  edit.  ac  mss.  aliquot,  eaminvitaret... 
eniendam  putarct.  .\Iii  mss.  auliquioreset  numero- 
siorcs,  fium  inrilairt...  emendum,  Long. ,  Valc, 
emendandwn,  putaret.  Syllepsis  est  qua  coustructio 
rcfertur  ad  voccm  Inilrix  in  priori  mcmbro  potes- 
Uitecomprehensara.  Post  \'eTb\xmpularet,  subjungit 


affligitur  impius,  quam  alienis  plerique  verberi- 
bus  :  majoresque  vibices  vulnerum  in  ejus  animo, 
sunt,quam  in  eorum  cnrpore  qui  ab  aliis  verberantur. 

29.  Grande  esl  intra  se  aliquem  tranquillum  es- 
se,  et  sibi  convenire.Foris  pax  aut  imperatoris^sol- 
licita  providentia,  aut  manu  militum  quEeritur, 
uut  bellorumprospero  cedit  eventu.autinternecione 
aliqua  barbarorum,  si  in  se  hostili  motu  sua  arma 
convertant.  In  ea  pacc  nulla  nostra  virtus,  sed 
evenlus  est.  Certe  gloria  pacis  illius  ad  imperato- 
rem  refertur  :  istius  pacis  fructus  in  nobis  est,quae 
cst  inmentibus  singulorura.quae  teuelur  alfectibus. 
Islius  pacis  major  est  fructus,quo  spiritalis  nequi- 
ti;B  tentamenta,  quam  quo  arma  hostilia  repellun- 
tur.  Ista  pax  sublimior.  quse  corporalium  passio- 
nuin  excludit  illecebras,  perlurbalionesque  mitigat, 
quam  ea  qu;e  barbaricos  sedat  incursus.  PIus  est 
enini  ckiuso  intra  te  hosti  resistere,  quam  remoto. 

CAPUT  VII. 
Jarflli  eum  Dco  luctatur,  et  tacto  femoris  nervo   clau- 
dicat.  Vini  Dinx  illatam   frntres   ulciscuntur,  quos 
Jacol)  pater  improbal.ls  jubetur  in  tiettielliahitare, 
ijiio  sancla  Ecclesia  pnvfiguratur. 

30.  Ilaque  Jacob  qui  cor  suum  ab  omni  simulta- 
te  mundaverat,  et  pacificum  affectum  gerebat,post- 
quam  rejecit  omnia  sua,  solus  remansit,  et  lucta- 
tus  est  cum  deo(Ge«.xxxu,24).Quicunque  enim  sae- 
culuria  negligit,  ad  imaginem  similitudinemque 
Dei  propius  acccdit.  Quid  est  enim  luctari  cum 
Deo,  nisi  suscipere  certamen,  et  cum  superiore 
congredi,  potioremquc  caeteris  imitatorem  fieri 
Dei  ?  Et  quia  insuperabilis  erat  fidcs  atque  devo- 
tio,  secreta  ei  mysteria  Dominus  relcvabat,  tan- 
gens  lutitudinem  fcmorls  ejus  {Ibid.)  2.5),  co  quod 
ex  469  ejus  erat  generatione  Dominus  Jesus 
oriundus  ex  virgine,  qui  Deo  nec  impar,  nec  inae- 
qualis  esset  :  cujus  crucem  obtupeseentis  femoris 
latitudo  signabat,  eo  quod  diffusa  pcr  universum 
muudum  remissione  peccati,  salutaris  foret  omni- 
bus  qui  slupore  sui  corcoris  ac  sopore  resurrectio- 
nemtribueretdefunctorum.Undenonimmeritoexor- 
tus  est  sol  sancto  Jacob,  oujus  generi  crux  Domini 
salutaris  illuxit :  simul  quia  Sol  ei  oritur  justitiae, 
qui  Deum  cernit  :  quia  ipse  est  lumen  aeternum. 

31.  Claudicavit  autem  Jacob  afemoresuo:  Prop- 
ter  hoc  non  manducant  hodieque  filii  Israel  nervum 
{Gen.  XXXII,  32).  Utinam  manducassent  et  credidis- 
sent !  Sed  quia  non  erant  facturi  voUintatem  Dei, 
ideo  non  manducaverent.Sunt  el  qui  ita  accipiant, 
quod  ideo  clandicaverit  ab  uno  femore  Jacob,  quia 
duobus  populis  cx  ejus  generatione  manantibus, 
unius  stupor  jam  tunc  circa  fidei  gratiam  declara- 
batur  futurus.  ipse  est  ergo  populus  qui  perfidi» 
claudicavit. 

edit.Rora.,D/.r(/  enim  :  Piacaho  facicm  ejus  in  donis 
prxccdenlibus,  quod  superfluum  est,  et  in  omni- 
bus  mss.  et  aliis  edit.  desiderafur. 

(50)  God.  Long.,  Remig.  et  Theod.  secunda  ma- 
nu,  liac  igitur  prophetia  Spirilum  sanclum  palriar' 
cha  siyuificat. 


i 


657 


DE  JACOB  ET  VITA  BEATA  LIB.  II. 


m 


31.  Denique  non  multo  post  revelationem  istins- .\  aures  eorum  sacrilegio,  et  mundenturad  gratiam. 


modi  cnm  virginitatis  pudoretemerala,  fratros  ejus 
qui  non  intellexerunt  mysterium,  alienigenas  qui 
societatem  fidei  per  conjunctionem  generis  offere- 
bant,  vindictaB  studio  peremerunt  (51).  Jacob 
autem  qui  morali  mansuetudine  clementiam  dili- 
gebat,  vel  mystico  spiritu  sacramentum  congregan- 
dae  e.\  gentibus  prKvidebat.  Ecclesia;,  invitus  et 
dolenter  scenam  (52)  illam  exactoe  ultionis  accepit. 
Unde  prophetantiadventumDominiJesu  responsum 
divinum  cst  datum  :  «  Exsurgensascende  in  locum 
Bethel  (.53)  {Gen.  xxxiv,  1),  »  hoc  est,  in  doanim 
panis,  ubi  natus  cst  Christus,  sicut  Michsas 
propheta  tcstatus  est,  dicens:  u  Et  tu,  Bethleem, 
domus   Ephrata,    non    es   minima,    ut   sis    inter 


NoM  iinmerito  ibi  sanctus  Daniel  lalsum  adversus 
Susannam  testimonium  deprehendit.  Ibi  enim 
volebat  adhuc  radices  suas  locare  perfidia  :  sed 
latere  non  poluit,  quia  prophelico  spiritu  depre- 
hensa  est.  Congruus  autem  error  presbyteri  verae 
conlcssioni,  ut  ibi  contaminatam  dicerct  castita- 
tem  (55),  ubi  gentium  defossa  simulacra  sunt. 
Sed  veritas  Ecclesiae  non  texit  perfidiam  (5G),  sed 
abscondit,  et  aures  gentilitatis  obstrusit. 

34.  Convenienter  quoque  ibi  sepulta  est 
sancta  Rachel ;  quia  omnes  qui  baptizantur  in 
Christo,  consepeliuntur  cum  Christo.  Sic  enim  do- 
ccinur  dicente  Apostolo  :  «  Consepulti  enim  sumus 
cum  illo  per  baptismum  in  morteni,    ut  quemad- 


principes  Juda.  Ex  te  enim  exiet  princepslsrael,  et  „  modum  ille  surrexit  a  mortuis  per  propriam    vir- 


egresius  ejus  ab  initio,a  diebus  sa;culi  {Mich.  v,2).  » 
Vere  domus  panis,  qutc  domus  Chrisli  est,  qui 
nobis  panis  salutaris  advenit  e  ccelo  :  ut  jam 
nullus  esuriat  cibum  sibi  immortalitatis  acquirens. 
Ibi  jubetur  habitare  Patriarcha,  ibi  allare  facere 
Deo  qui  apparuit  ei.  Ibi  deos  accepit  alienos,  et 
abscondit  eos  lentisco  (54)  [:  ibi  quoquc  sepulta 
est  Rachcl  in  via  Ephrata,  hoc  est  Bethleem.  Ibi 
etiam  colurnnam  statuit  Jacob  supra  monumenluiii 
eju3  (Gt'«.  XXXV, 20;. 

33.  Quanta  mysteria,  quia  tibi  est  Ecclesia  Dei, 
in  qua  apparet  Deus,  et  loquitur  cum  scrvis  suis. 
Ibi  eripiuntur,et  absconduntur  simulacragentium. 


tutem  suscitatus,  ita  et  nos  ojusgratia  resurgamus 
{Rom.  VI,  4).  »  Tunc  igitur  vere  absconditur  omnis 
error  gentilium,  cum  quis  fuerit  ablutus  a  vitiis; 
quia  confixus  cruci  vetus  homo  noster  nescit  jam 
vetcri  servire  peccato.  Competonter  etiam  columna 
statuitur  supra  monumentum  Rachel ;  quia  Eccle- 
sia  est  columna  et  firmamentum  verilatis. 

CAPUT  VlII. 
De  laudabili  sancti  Jacob  senectute,  iu   qua   futuras 

dubiasque  res,  ac   vilm,   sux  fmcm  prxcidet  ;  ncc- 

non  agenda  disponit. 

35.  Senuit  autem  Jacob  ;  ct  jam    ante  senuerat 
moribus :  sed  certa,bant  in  eo   impigra   vivacitas 
juventutis,  et  tranquillitas  senectutis.  Est  enim  et 
senectus  virens  gratia,  et  juventus  cana  consiliis,  de 
Fides  enim  Ecclesia;  omnem  observantiam  gentili-  (]  qua  dicit  Scriptura  :  «Seneotus  enim  venerabilis.  » 


tatis  abolevit.  Sed  cur  sub  lentisco  absconderit, 
470  qu;ero  ?  Certe  genus  istud  infructuosum  est. 
Ibi  ergo  sunt  dii  gentium,  ubi  nullus  est  fructus. 
Ibi  inaures  gentilium  infodiuntur  quas  dederunt 
Jacob,  ut  jam  novam  linguam  audirc  assuescant : 
veterem    perndia;    sonum   nesciant,   obsurdescant 

(51)  Rom.  edit.  sola  :  Egressa  cst  autcm  Dina 
fitia  LirV,  quia  pepcrit  Jacob,  ut  cognosccret  filius 
iuditjenarum  :  ct  vidit  eam  Sichcm  lilius  Uemor 
Hevoius,  princeps  lcrrx :  ct  acripicns  eam  dormivil 
cum  illa.  Denique  non  multo  posl  faclam  supra  reve-  . 
lationem  cum  esset,  ctc.  Quibus  verbis  cap.  vii 
exorditur. 

^52)Sccnamlocumarboribusopacumesscdiximus 

1.  II.  Ilc.racm.,  c.  8,  n.  32.  Sed  qiiia  poemata  dra- 
mali^-a  qu.T  istic  anliquitus  agebantur,  in  Iheatra 
postmodum  Iranslata  sunt ;  ideo  scena;  nomen  ad  D 
na;c  sigiiiticanda  ct  inde  per  synccdochen  ad 
crueiitas  aotiones,  qualcsin  eisdem  exhiberi  solenl, 
traduclum  est.  (juapropter  paruiii  scite  pro  sccnam 
mss.  nonnulli  cxdem  pnsucrunt. 

{IV.X)  Non  hic  solum,  sed  etiaiii    I.  i  dc   Abrab.  c. 

2,  n.  3  et  fi,  ac  1.  II,  c.  5,  n.  21,  mss.  mclioris 
nota;  lcgunt  Ucthleem.  Et  certe  Ambrosio  eunidcm 
locum  esseBclhlecm  ac  jielhel.riim  hujus  vocis  ex- 
positio  quam  illi  sempor  sub.jicit,  lum  orationjs 
scrie.')  iioii  obscurc  indu-anl.  At  loctioncm  oiiiniuni 
cdit.  cl  non  paucorum  mss. ,  inio  Scripturae  etiam 
auctorilato  niunitain  rctinuimus. 

f.")4)  Ita  mss.  omnes  ac    edil,    ant.  Rom.   vcro  cx 
Bililiis  roposuit  hic  cl  infra  sub  lcrehinlho. 
(55)    Rom.    edit.     presbijterii  verc    conjessionis , 


Et.  »  ^'Etas  senectutis  vita  immaculala  {Sap.  iv  a. 
9).  »  Ex  hac  vita  fuit  Jacob  (57),  qni  bonis  operibus 
prasvenit  tempus  longajva;  senectutis,  utetfructum 
ejus  ante  tempus  carperet,  et  postrema  ejus  in 
tempore  non  timoret.  Beatus  quidcm  et  juvcnisqui 
beno    vivit  :  sed  bcatus  et    senex  qui    bcne   vixit. 

ut  ibi  contaminatam  disceret  castilatem.  Aliae 
cum  mss.  omiiibus  conveniunt,  nisi  quod  habent 
confcssionis.  Minus  bene.  IIujus  enim  loci  hic  sen- 
sus  est :  Error  sou  mendacium  presbyterii  asseve- 
rantis  Susannam  subarbore  infructuosa  corruptam 
fuisse,  signilicavit  ibi  castitatem  lidei  contamina- 
taiii,  ubi  gentiuiii,  elc.  Nam  quod  supra  dicitur 
Daniul  ibi  falsum  teslimonium  deprehendisse,  vox 
ibi  non  ad  arborem  Bethcl,  sed  aliara  ei  sterilita- 
te  similem  referenda  est. 

(.■iO)  Edil.  vet.,  non  te.tit perfidiam,  et  aures,  etc, 
Rom.,  "071  dcle.vit  perfidium,  scd  nbscondil,  ei 
aures,  etc.  Mss.  vero  legunt  <W!7  cum  vet.  cdit.  ; 
at  in  reliquis  cum  Rom.  ccnveniunt.  Videtur  aii- 
toni  Doctor  saiictus  id  innuere,  Ecclcsiam  in 
Daniclis.  c»lumni;e  presbytcios  convincenlis,  per- 
sona  gentilitatis  perlidiam  non  lcgere,  id  est  non 
dissimulare,  sed  convinccre  :  postea  tamen  in 
gcnlilibus  qui  convcrtuntur  eam  per  baptismum 
abscondere  scu  ublucre,  ut  qiuv  sciiuuiitur,  satis 
ostcndunt. 

(57)  Rom.  edit.,  Scnuerul  crgo  Jacob.  Vct.,  t'.r 
hac  vila  jugit  Jacob.  Mclius  mss.  onnos.  E.t  hac 
vila  fuil  Jacob,  id  ost  qjusmodi  vilam  duxit, 
qualis  supra  dcscriptacst. 


659 


S.  AMBROSIl 


660 


Quod  enim  juvenis  sperat,  adeptua  e?t  senior  : 
quod  senex  fult,  optat  hoc  csse  qui  juvenis  est. 
Certe  hic  inquieti  maris  longiore  sibi  adhuo  cursu 
manente,  jactatur  fluctibus  :  senex  sicut  in  porlu, 
ita  in  statione  cst  senectutis.  Erat  itaque  hujus- 
modi  Jacob,  qui  vix  speranda  juvonibus  bona  in- 
columi  et  tuta  gratiee  clave  471  jam  clausa  et 
obsignata  tenebat.  Quod  autem  possideas,  eo  quod 
adhuc  speres,  prrestabilius  est.  Erat  ergo  senex 
Jacob,  ad  quem  juvenes  adversa  temporis  alicujus 
tempestate  perculsi  tanquam  in  portum  sese  reci- 
piebant :  ipse  autem  tanquam  in  specula  (.58)  vitoe 
hujus  positus  Pdllicito  pr.nBtendebatafTeotu,  et  longe 
ante  rebus  dubiis  praevidebat  remedia. 

36.Deniquefamcseratintotaterra(Ge».  xli,  56),  et 
senex  depositus  qu»  alacres  juvenes  ignorabant, 
interim  primus  ulrum  audicrit  videto,  primus  ad- 
monuit  filios  (591  suos  in  .'Egypto  exuberare  fru- 
menta,  et  eo  proficiscendum,  ut  emerent  qua;  sibi 
ad  usum  necessaria  forent  (Gc».  xui,  I,  2).  Liben- 
ter  etiam  ipse  juvenum  consiliis  acquiescebat,  ut 
etiam  filium  juniorem  simul  mitteret.  Et  ronun- 
tiantibus  illis  quod  Joseph  filius  ejus  viveret,  in- 
fracto  licet  corpore,  sed  vivida  animi  virtute,  non 
exspectavit  ut  lilius  ad  se  veniret,  sed  ipse  magis 
perrexit  ad  filium  {Gen.  xlv,  28).  Pietati  enim 
mensura  ordinis  non  prffiponderat.  Nulla  itaque 
sensit  impedimenta  fessa-  senectutis,  cum  pergeret : 
pietas  enim  lcvabat  laborem.  Verum  ubi  recepti 
filii  fruclu  potitus,  aliquando  exacto  tempore  decem 
ei  septem  videlicet  annorum,  quod  secundum  illam 
Patriarchas  longffivilatem  exiguas  portionis  tempus 
est,  finem  vit.-c  sibi  appropinquare  cognovit,  vo- 
cavit  Joseph  filium,  et  per  generationis  suk  futu- 
rum  hajredem  constrinxit  cum,  ne  in  .Egypto  se- 
peliretur  [Gen.  xlvii,  29).  Acceptaque  fide,  cum 
paulo  post  infirmaretur,  et  venisset  ad  eum  filius 
suus  Joseph,  velut  resumptis  viribus  sedit  supra 
leclum  suum,  et  benedixit  Patriarchas  duodecim, 
et  prophetavit  (  Gen.  xlix,  1). 

CAPUT  IX. 

Jacoh   morli   pro.nmm   aique   ocidis  caplus,    tamen 

ieatm  ostenditur  :  cujus  pr.rterca   muttiplc.t  com- 

mendalio,  seil  maxime  ot>  patriarctiurum   licncdi- 

ctiones   proponilur,    ac   dcinum  -.  conctuditur   uec 

ipsum  nec   sanctorum    alium     propter    irrumnas 

viinus  heatum  liabcri  oportcre. 

36.  Dicant  nunc  aliqui  non   bealum    Jacob,  cum 

in  ipsis  morlis  esset  diebus,  qui  pene   plura  cum 

Deo  quam  cum  hominibus  alloquia  miscebat :  non 

beatum  cum  oculi  ejus  gravarentur  in    senectule, 

et  |non   posset   videre.    Videtur    enim    quibusdam 

caecitas  esse  gravis   a;rumna  calamitatis.  Sed  tunc 

quoque  beatus   Jacob,    quia   discernebat    spiritu, 

quod  oculis  discernere  aspectuque  non  poterat.  \\- 

debat  futura,  qui  sstimabatur  non  videre  prasen- 


A  tia.  Deniqiie  crravit  ct  ipse  Joseph,  ut  cum  ad 
dexteram  ojus  applicasset  filium  suum  seniorem, 
et  ad  sinistram  ipsius,  hoc  est  Jacob,  applicasset 
filiuni  juniorera,  ut  a;tatis  ordo  benedictionis  or- 
dinem  rescrvarct :  extenderet  dexteram  suam  su- 
per  nepotem  juniorem,  ct  sinistram  super  seniorem 
nepotem,  et  volenti  fllio  patriam  dexteram  super 
Manassen  seniorem  convertere  respenderit  :  «  Scio, 
fili,  scio,  et  hic  erit  in  populum,  et  hic  exaltabitur  : 
47?  sed  frater  ejus  junior  major  illo  erit  {Gen. 
XLViii,  19).  »  Et  causam  proBlationis  adjunxit  dicens : 
«  Semen  ejus  erit  multitudo  gentium  {Ihid.).  » 
Adeo  licet  impedito  oorporis  aspectu,  mclius  vide- 
bat,  ut  videntem  doceret  errassc.  Quis  enim  melius 
videt,  quam  qui  videt  Christum  ?  Aut  quis    potest 

y,  diccre  oculis  impeditum  eum,  qui  videbat  in  Chri- 
sto  refugientem  Ecclcsiam '?  Nonne  igitur  clarum 
est,  quod  debilitas  beatitudinem  impedire  non 
possit?  Ille  oculorum  impeditus  muners,  ille  defa- 
tigatis  corporis  viribus  in  lecto  lanquam  in  sepul- 
cro  corpus  relinquens,  assurrexit  in  se  et  longe  ab 
aliis,  atque  intra  semetipsum  sese  colligens  proe- 
pontibus  se  rebus  subduxerat,  et  novissimorum 
dierum  futurK  miscebatur  a!tati.  Sic  enim  scri- 
ptiim  est :  «  Annuntiabo,  inquit,  vobis  quaj  oc- 
cursura  sunt   vobis    in    novissirais    Diebus   (Gen. 

XLIX,      I).    » 

38.  Quid  igitur  ci  decrat  cui  Deus  aderat,  qui 
ei  profecturo  dixerat :  "  Descendam  tecum  in  .'E- 
gyptum  :  et  ego  deducam  te  in  perpetuum  {Cen. 
XLvi,  3  el  'i)  ?  »  Nec  defuit,    quando  in  eo   Spiritus 

C  sanctus  loqueliatur.  Qui  tam  potena  in  suo  do- 
micilio,  quam  iste  in  alieno?  Quis  tam  abundans 
inubertate,  quam  iste  in  fame  ?  Quis  tam  fortis  in 
juventute,  quam  iste  in  senectute?  Quis  tam  ac- 
tuosus  in  negotio,  quam  iste  in  otio  ?  Quis  tam  velox 
in  curriculo,  quam  iste  in  lectulo  ?  Quis  tam  laetus 
in  flore  adolescentiffi,  r|Uam  iste  in  mortis  confl- 
nio  Quis  tam  dives  in  regno,  quam  iste  in  pere- 
grino  loco  ?  Denique  reges  benedicebat  [Gen.  xlvii) 
7).  Nec  immerito  pauper  non  erat,  qui  nullo  in- 
digebat.  Pauper  non  erat,  qui  se  paiiperem  non 
putabat.  Et  quis  pauperem  dicat,  cujus  conversa- 
tione  dignus  orbis  terarum  non  fuit  ?  Et  ideo 
conversatio  ejuserat  in  ccelo.  Hic  vero  pra;dives 
in    divitiis   simplicitatis    et    sinceritatis,    decorus 

nmajoreanim»  quam  corporis  pulchritudine  qua; 
marcescere  non  novit,  a;tatc  impiger,  cui  liceret, 
cum  vellet,  corporeo  isto  exire  gurgustio,  et  su- 
perna  paradisi  mentis  vigore  penetrare,  exsultans 
spiritu,  cum  sepulcri  e.xtrema  mandaret.  Nonenim 
lcrreno  se  tumulo  claudendum,  sed  superno  re- 
cipiendum  domicilio  priesumebat :  et  ideo  tanquam 
alteri  mandabat  sepulcrum  :  sui  autem  securus 
mortem  illam  immortalitatem  putabat.  Videbatur 


(58)  Cod.  aliquot.  tanquam  in  spelunca. 

(.59)  Edit.  omnes,  Primus  audierat,  primus  ad- 
monuit  filios.  At  mss.  contra  iu  nostram  lectio- 
nem   conspirant,  nisi    quod  pro,    vidcto,  nonnulli 


habent,  videro.  Quod  satis  cum  initio  cap.SIibri 
Dc  Josepho  convonit,  ubi  illud  assevcranter  pro- 
nuntiavit. 


661 


DE  JACOB  ET  VITA  BEATA  LIB.  II. 


662 


corporis  implicatus  impedimcnto,   et   vigilanti    in  A  sideriacoUium  .-Bternorum  (/Wd.  26).  >>  Quid    dul- 

cius  bencdictionc?  Quid  gratius  aeternilate  ?  Et 
ipsa  verba  sunt  cantus,  et  in  verbis  magna  voto- 
rum  sunt  primia,  mcritorum  fastigia. 

41.  Ouid  suavius  sancto  Joscph,  qui  nos  libe- 
ravit  abopprobrio,  crucis  Dominica;  sacramento? 
Sicut  enira  maledictum  factus  cst  Christus,  ut 
maledictum  solveret  Legis  ;  et  peccatum  factus  est, 
ut  mundi  peccatum  tollerct  :  itaopprobrium  factus 
est,  ut  gentilitatis  opprobrium  auferret ;  sed  illud 
opprobrium  Christi  thesauris  yEgypti  prctiosius 
a3stimatum  est.  Et  ideo  Moyses  Pharao  regis  au- 
lam  reliquit,  et  lidei  elegit  opprobrium,  cui  se 
opprobrio  maria  dividebant.  Ipse  ergo  Nephthalim 
vitis  lotum    remissa   per   mundum,    ut   omnibus 

U  populis  ubertatem  poculi  spiritalis  infunderet. 
Ipse  est  ampliatus,  habcns  nomen  super  omne 
nomen,  qui  quoniani  se  pro  omnibus  obtulit  mor- 
ti,  ideo  audivit  a  Patre  :  «  Ad  me  revcrtere.  »  Lo- 
quebatur  Jacob,  et  Deus  audiebatur.  Ille  benedi- 
cebat,  et  Deus  personabat  dicens  Flio  :  «  Ad  me 
revertei-e,  »  hoc  est,  post  passionem  revertere. 
Revertere  ad  sedem  tuam,  revertere  cum  tropseo, 
reverterc  ad  mc ;  ut  te  resurgentem  defuncti 
sequantur,  et  tua  potestalc  pariter,  atque  exemplo 
resurgant,  ut  fias  primogenitus  es  mortuis,  ut  ad 
dexteram  sedeas  Patris.  Unde  et  Filius  disit : 
11  Amodo  videbitis  Filium  hnminis  sedentem  ad 
dexleram  virtulis  Dei  (Mattli.  xxvi,  64).  » 

42.  Neget  quis  bcalum  Jacob  in  ipso  morlis 
supremo,  qui  divina  fundebat  oracula  ?  Neget  474 

C  beatum  Joseph  in  carcere,  ubi  sapientiae  spiritu 
interpretabatur  somniorum  quaj  audierat,  verita- 
tem,  et  futurorum  scricm  rcvclabat  ?Negetbeatum 
Isaiam,  cum  medius  secaretur;  Jeremiam,  cum 
mcrgeretur ,  Daniel  sanctum,  cum  inter  leones 
staret  intrepidus,  ct  prandium  ei  raptus  ab  angelo 
propheta  deferrct?  Non  utique  ideo  beatus,  quia 
alienum  prandebat  prandium :  sed  quia  meritis 
suis  impasta  leonum  ora  claudebat.  Quis  autem 
non  Ijeatam  dixcrit  malreiu  Machabaiorum,  quaj 
septem  filiorum  funeribus  octavam  so  addidit  ad 
laudem  cajlestis  triumphi  ? 

CAPUT  X. 
Qiinnt/c  ImuU  jucrinl  sacerdoli    Eleuiaro   siipplicia 

constanltr  tolcrata,   projiter   (jux    vere   hcatus  sit 

jmlicandus. 

43.  Ncc  te,  Eleazare,  pra;terinitlam,  utpote  sa- 
cerdotem  sacerdos,  sed  tuis  juvandus  (63)  oratis  : 
qui    gcnrc    sacerdos,   peritus    in    legc,    maturus 


futura  tempora  praecurrebat  alTectu,  dicens  de 
persecutoribus  Domini,  qui  de  tribu  Simeon  et 
Lc^i  (60)  auctores  erant  nequitiae  processuri  : 
In  consilium  eorum  non  veniat  anima  mea  (61), 
et  in  occursum  eorum  non  contendant  viscera 
mea  (Gen).  xlix,  6).  »  Quis  autem  tam  validus  in 
virtute,  quam  fortis  iste  in  infirmitate,  qui  di- 
cebat  :  «  Maledictus  furor  eorum,  quia  superbus 
et  temerarius  ;  et  ira  iliorum,  quia  indurata  est. 
Dividam  eos  in  Jacob,  et  dispergam  illos  in  Israel 
{Ibid.  7).  » 

39.  Quis  vero  tam  canorus  cantibus,  quam  iste 
vocibus,  qui  toto  auditus  est  mundo,  quiper  om- 
nes  populos,  per  omnes  auditur  aetatcs?  Quis 
tam  suavis  numerus  septem  vocum  differentias 
oblocutus  i62),  quam  iste  septemplici  Spiritus 
sancti  47S  gratia  resuitavit  ?  Qui  licet  membris 
resolutus,  tamen  attollens  se  animo,  et  erigens 
spiritu,  corporis  sui  tanquam  citharae  harmoniam 
dissoluta  membrorum  compage  destructam  alta 
mente  despiciens  non  requirebat,  sed  otiosam  ja- 
cere  humi  patiebatur.  Ipse  autem  cantu  se  mul- 
cebat  interno,  et  prophetico  se  modulamine  dc- 
lectabat  dicens  :  «  Juda,  te  laudabunt  fratres  tui : 
manus  tuoe  super  dorsum  inimicorum  tuorum : 
adorabunt  te  filii  patris  tui.  Catulus  leonis  Juda  : 
ex  germine  nihi  ascendisti :  recumbens  dormisti 
ut  leo,  ettanquam  catulus  leonis.  Quis  suscitabit 
illum  (  Gen.  xlix,  8)?  »  Et  infra  :  »  Lavabit  in  vi- 
no  stolam  suam,  ei  in  sanguine  uvae  anaboladium 
suum.  Hilares  oculi  ejus  a  vino,  et  dentes  candi-  C 
diores  lacte  (Ibid.  11  el  12).  »  Quis  cantus  dul-* 
cior,  quis  scmus  suavior,  quam  remissio  peccalo- 
rum,  ct  resurrectio  mortuorum  ?  Hunc  cantum 
sanctus  David,  ille  divinffi  orgaftum  vocis,  et  do- 
minici  sermonis  interpres  cithara  cecinit  spiritali. 
His  modulis  gratiae  sublimem  illum  animum  men- 
temque  mulcebat.  Hoc  cantu  mundi  istius  aspera 
mitigavit,  hoc  sonitu  SECuli  dura  mollivit,  lioc 
psalterio  terrorem  mortis  infregit,  hac  suavilatc 
chordarum  inferna  calcavit. 

40.  Sed  audiamus  etiain  alia  quae  sanctus  Jacob 
patriarcha  admirabili  illo  suae  organo  mentis  in- 
crepuil:  >i  Nephthalim  vitis  remissa,  porrigcns 
in  germine  suo  decoreni.  I-"ilius  meus  amplialus 
Joscph,  filius  ineus  adampliatus,  zelo  appetitus  £) 
filius  meus,  filius  meus  adolescentior,  ad  me  re- 
vertere  (Ibid.  21,  22).»  Et  infra :  »  Prajvuluit 
?=uper  bcncdirtinnes  montium  manentium,  ct   de- 


(60)  Scilicet  scribae  ac  sacerdotes,  ut  ipsc  cx- 
ponit  lib.  Dc  bcned.  patriarcli.  cap.  3. 

(61)  Roin.  cdit.  sola,  cl  in  consilio  eoruni  non 
rontemlanl...  furor  eoriim,  quia  pcrtinax. 

(62)  Ita  mss.  Thcod.,  Val  Vict.  et  Colb.  Alii 
voro  Quis  lam  .luavis  (Thnan.,  siiavc)  nomcn  ejus 
seplcm  vociim  di/ferentiaolilocutwi.  Edit.  vcl.,  Quis 
lam  siiaviler  .tcplcm  vociim  dij]'eicntius  oblocutus. 
Ilom.  denique,  Quis  lam  suavibus  numcris  septcm 
vocum  ohlocutus   discrimina.  Forlc  quod   vidcrctur 


Ambrosius  allusissc   ad   illud    Virgil    vi    /Kncid.  : 

Uljlioquilur  numeris  sepleoi  discriniina  vocum. 

03)  Omnes  edit.  ac  plurcs  mss.,  ulpole  sacer- 
doliini  snccrdos,  .<trd  luis  junundus.  Uoiii.  cdil.,_  ;'u- 
vandum  ijialis.  Optiino  cod.  Torn..  Tlieod.  tl  Valr, 
ut  polc  siicerdolcm  .uiccrdos,  ctc.  llursus  inss.  ali- 
(]uot,  ct  cuuctiu  cdil.,  i/in'  ijencrc  saccrdos,  uli(]uot 
alii,  ipii  (lenus  .uicerilolale.Thuan.  ac  Ucmig.  lc- 
gunt,  i/Ki  iienlis  siicerdos. 


663 


S.  AMBROSII 


664 


a;vi,  cum  oblatus  esses  Antiocho  pei-c^jntori,  nec 
tentatis  potiiisti  capi,  nec  prainiis  innccti,  nec 
suppliciorum  acerbitatibus  Irangi  i7/  Mdcli.vi,  18- 
30).  Denique  a  blandimentis  coepit,  quia  judica- 
bat  tormenta  sua  posse  superari.  Erubesco,  in- 
quit,  canitiem  tuam,  revereor  scnectutem,  rairor 
prudentiam  :  cur  abstinendum  bonis  epulis  putes 
quas  natura  largitur?  Relaxa  istiusmodi  pervica- 
ciam,  espergiscere  aliquando,  dum  adhuc  raalo 
tibi  persuadere,  quam  extorquere  :  ne  victus  sup- 
pliciis  facias,  quod  refutas  ratione  invitatus.  Ad 
haec  respondit  senex  :  Nos,  Antioche,  non  inten- 
tione  (64)  ducimur,  sed  reverentia  legis  tenemur, 
quae  a  suilla  carne  abstincndum  prEecipit.  Pulcher- 
rimam  judicas  creaturam;  negare  tamcnnon  potes 
quod  potior  sit  temperantia,  quam  voluptas,  potior 
legis  obedientia,  quam  prsvaricatio.  Quod  si  hoc 
leve  putas,  ut  carne  vescamur  suilla  :  qui  in  mi- 
nimis  legem  contempserit,  quomodo  in  magnis 
tenebit  ?  Aut  si  pretiosa  est  creatura  hujusmodi  ; 
vindicaris,  cum  eo  quod  sit  pulcherrinium,  defrau- 
damur.  Abstinentia  autem  nostra  disciplina  est 
castimoni».  Discimus  enim  resecare  luxuriam, 
cupiditates  vinccre,  excludere  concupiscentias, 
delectationibus  corporis  obviare.  Fortitudinis  quo- 
que  exercitium  est,  po^nis  pro  loge  non  cedere. 
JustitiaB  quoque  insigne  alque  prudentia;,  ut  quod 
sequendumelegimus  timore  Dei,  morte  proposita- 
reservemus.  Quis  escam  imperet  liberis  ?  Qui  au- 
tem  se  ridendum.praebeat  ut  in  hoc  serviat,  etnon 
ridebitur  (65)  ?  Non  sum  ita  scnex,  ut  mihi  non 
juvenescat  animi  fortitudo. 

44.  Suspensus  itaque  cum  hinc  atque  inde  gra- 
viter  verberatur,  ncc  jam  ferrent  senilia  membra 
verberum  poenas,  iassatis  carnificibus  atque  ex- 
tensoribus,  in  terram  deflexus  inflexibilem  mentera 
gerebat.  Et  quidam  seu  long.-evam  miseratus  aeta- 
tem,  seu  tentamentis  circumvenire  desiderans  : 
Responde,  inquit,  tantummodo  47  5  te  manduca- 
turum :  nos  te  esc.-e  ejus  immunem  pr«stabimus. 
At  ille  clamans  :  Nequaquam,  inquit,  contingat 
mihi,  ut  fiam  senex  incentivum  juvenilis  erroris, 
qui  huc  usque  eram  forraa  salufaris  instituti.  His 
ego  ludibriis,  ut  paululum  vivam  lucrabor,  et  to- 
tius  vitae  labores  abdicam  brevis  viatico  senectutis? 
Senectus  portus  debet  esse,  non  vit»  superioris 
naufragium.  Non  te  negabo,  lex  patria,  non  abju- 
rabo  vos,  sanctainstitutamajorum,  nondeculorabo 
vos,  infulas  sacerdotales  ;  non  te  perfidiie  pulvere 
turpabo  palam,  canities  lOuid  niulta  ?Immoriendo 
tormenlis  factus  est  caeteris  magisterium  perseve- 
rantife,  qui  electus  erat  adinfirmitatis  exemplum. 
Beatus  igitur,  in  quo  non  potuerunt  tarmenta 
rationem  vincere.  Annon  beatus,qui  potuit  virtute 

(64)  Intenlione,  id  est  propria  voluntate  ac 
electione  :  nisi  forte  idem  sit,  atque  animi  con- 
tentione  et  pertinacia. 

(65)  Vet.  edit  cuin  parte  mss.  prxbeal?  In  hoc 
serviai,  sed  non  ritlehil.  Rom.  prcVM  ?  Quis  ati- 
tem  in  lior  .$erriut,    el    non    ridebitur ?  Ah  hac    unn 


A  animi  victor  esse  poenarum,  pietatisque  remigio 
servarc  integram  in    tanlis    fluctibus   passionem  ? 

C.\PUT  XI. 

De  admirahili  patientia  ac  forlitudine  seplem  fratrum 
Machabxorum,  (luibua  mater  octava  addita  juil, 
(jui  suis  suppliciis  meritum  bcat.x  vilx  acquisie- 
runt. 

45.  Post  ipsum  statufi  sunt  pueri  septem  cum 
matre  (II  Mach,  vii,  1-41.  Insultare  licet  tyranno, 
qui  dum  callide  a  sene  incipiendum  putal,  magi- 
strum  eligit  quo  discipulos  faceret  fortiores,  quo- 
rum  velut  puerilem  aetatem  praemiis  provocabatad 
culpara,  urgebat  terroribus  ad  formidinem.  .\t  illi 
nondegeneres  tanto  duce  respondent :  Quid  nos 
contemnis  vel  circumscribis,  ut  pueros  (66)  ?    Sed 

n  fides  cana  est,  sed  valida  disciplina.  Experire 
certe,  subjice  quibus  placet  poenis  puerilia  viscera, 
non  invenies  corda  puerilia  :  nec  potentiores  erunt 
lormentorum  machinK,  quamiegitiraae  observatio- 
nis  excubi.T.  Quemvicit  senectus,  superabit  aemula 
senectutis  pueritia.  Sequimur  patrem  filii,  discipuli 
doctorem.  Collige  suppliciorum  instrumenta  propo- 
sita  :  meditationera  patientis,  non  terrorem  infan- 
fiaa  aflcrunt  (67),  dura  videntur. 

46.  Jussit  maximum  natu  eligi.  At  ille  ridens  : 
Recfe,  inquit,  natur;o  ordinem  servas.  Sed  cur  Dei 
legem  temerandam  putas  ?  Et  pro  pietate  quidem 
omnes  maximi  suraus  :  sed  tamen  a  me  inchoatura 
gaudeo.Quidquaeris,  tyranne?Gonflteornossummo 
Deo  servirc,  et  doces  quid  agere  debeamus.  Si  tu 
tanta  perfinacia  vis  extorquere  veritatem,  cur  non 

C  omni  virtufe  nos  eam  tenendam  putemus  ?  Quid 
plura?  Adhibentur  variarum  genera  pcenarura.Sed 
vicitpietasimmanitatis  furorem:  exclusaestanima, 
non  religio  [Ibid.  2.6). 

47.  Secundus  accessit,  nec  degenerfratris  munia 
pii-e  confessionis  implevit  {Ikid.  7-9).  Et  cum 
dctraheretur  membranacapitis,  respondit :  Aufertis 
quidem  membranam,  sed  habeogaleam  spiritalem, 
quam  non  potestis  auferre.  Et  vere  hanc  476 
galeamnemo  potestauferre,  sicut  postea  Apostolus 
docuit  in  Ecelesia  Domini :  «  Quia  caput  viri 
Christus  est  (f  Cor.  si,  3).  '•  Et  ejus  sumus 
mcmbra  Ep/iM.  V,  30)  »  Recte  puer  istam  divino 
spiritu  doctrinara  apostolicam  praevidebat.Exuebant 
iramanes  besti.T2  corium    capitis,     et     pardalicis 

D  ferifatibus  sasviebant..At  ille  deficiens  :  Quam  dulce 
est,  inquit,  mori  pro  religione, quam  suavis  omnis 
acerbitas  mortis  pro  pietate  ;  quia  manet  horum 
remumeratio  laborum  !  Tua  sunt,  rex,  graviora 
tormenta  :  te  tuis  vehementiustorqueris  suppliciis ; 
quia  vides  te  vinci  in  potestate. 

48.  Et  hoc  defuncto,  tertium  statui  sibi  jussit 
(//    Mach.    VII,   1,    10-12).    Et   cum  eum    partim 

multura  recedunt  alii  aliquot  mss.  quos  secuti  su- 
mus. 

(60)  Post  vocera  pueros,  addit  edit.  Rom.,  pueri 
■mmus,  quod  nusquam  alibi  reperias. 

671  Mss.  non  pauci,  nec  inferioris  notae,  non 
lerrorem  inscitix  afferunt. 


665 


DE  JACOB  ET  VITA  BEATA  LIB.  II. 


666 


tentaret  insidiis,  partim  cuperet  tcrrore  percellere,  A.  suum  abrupit  spiritum,  animamque  victor  effudlt. 


respondit  ad  cum  :  Non  faciam  voluntatem  tuam 
non  succumbam  iniperio  tuo.  Per  beatam  illam 
fratrum  meorum  possessionem  et  nobilitatera,  non 
ncgabo  piam  germanitatem.  Quavis  adhibeto  sup- 
plicia.quibus  magis  urgens  hoc  proficias  asperitate 
pocnarum.ut  niajora  testimonianostroegermanitalis 
accipias.  Jussil  itaque  ei  linguam  amputari.  At  ille 
exclamans  :  Victus  cs,inquit,Antioche,qui  organum 
vocis  abscindi  jubcs.  Confessus  es  te  rcspondere 
non  posse  rationi,majoraque  probas  linguae  nostrae 
flagella,  quam  tua  verbera.  Nos  enim  tua  verbera 
non  timemus,  tu  nostrae  vocis  flagella  non  potcs, 
sustinere;  sed  haecpictatis  nagellasunt,tua  flagella 
perfidia; ;  sed  etiam  lingua  sublata  gravius  te  suo 
cadens  murmure  fiagellabit.  Evadere  te  putas, 
Antioche,  si  vocem  eripias?  Et  tacentes  Deus 
audit,  et  magis  audit.  Ecce  aperui  os  meum,laxavi 
linguam  meam,abscinde  linguam;  sed  non  abscin- 
des  constantiam,  non  virtutem  auferes,  non  ratio- 
nem  oblitterabis,  non  eripies  testimonlum  ve- 
ritatis,  non  eripies  cordis  clamorem.  Si  llngua 
amputetur,  sanguls  clamabit,  et  dicetur  tibi  : 
«  Vox  sanguinis  fratris  tui  ciamat  ad  me  {Ge)i. 
rv,  10).  »  Audit  enim  sanguinis  vocem,  qui  audit 
internas  cogitatloncs,  tenebra;  licet  operlant,  et 
parietum  septa  circumdent.  Dlcat  implus,  quia 
nullus  sibi  testis  assistat  :  explorat  universa,  videt 
omniaDeus;  nec  est  aliquod  facinus  quod  posslt 
latere  omnium  judicem,  qui  cognoscit  universa, 
antequam  fiant.  Quid  verba  damus.'    Lequaoiora 


B 


51).  Quintus  cum  sisteretur,  c;cso  prius  eldem 
jussit  ignes  admoveri,  subjici  incendia(/i;rf.  15-17). 
Manabat  e  vulneribus  cruor,  et  effossls  ulceribus 
sanguis  elTusus  ipsosflammarum  exstingucbat  glo- 
bos.Atilleinter  iguium  crepitus  audiebatur  dicens: 
Gratias  libi,  Domine,  quo  dedisli  nobis  dicere  : 
"  Transivimus  pcr  ignem  {Psal.  lxv,  12.»  Et  sicut 
allbi  iilcm  tuus  dlclt  Propheta  :  «  Igne  nos  exami- 
nasti,  sicut  igne  examinatur  argcntum  {Ibid.  IC). » 
Astabo  tibi  sicut  aurum  purgatus  ineendio;  et  si 
quid  fuit  culpa;,  ignis  exussit.  Itaquo  ct  iste  trans- 
figuratus  a  corruptela  ad  incorruptionem,  vitam 
exhalavit. 

51.  Soxto  quoque  admola  tormcnta  sunt  ill  Ma- 
chab.  vu,  18,  19).  At  ille  :  Noli,  inquil,  frustra 
errare,  et  tua;  hoc  ascribere  potestati,  quod  ista 
adversum  nos  exerceas.  Nostrorum  hoc  de- 
lictorum  est  pretium,  ut  pcccanles  punlamur. 
Et  gratias  Domino,  quod  hic  a  nobis  G9) 
duplicla  pcccata  exlguntur,  ut  Ibi  nobis  consolatio 
defcratur.  Gratlas  autem  et  tibl,  quod  tam  durus 
et  immitis  es,uttalibus  nostris  suppliciis  Dominus 
in  qucm  peccavimus,  genti  nostrs  propitius  fiat. 
Nos  quoque  ablevamusoerumnam.dum  fidci  passio- 
nibus  delectamur.  Et  iste  durls  atque  asperis  dila- 
ceratus  sppliciis,  apposilus  est  ad  fratres  suos. 

52.  Supererat  junior  ex  fratribus,ct  jam  pudebat 
Antiochum  immaturce  a-tati  se  ita  fuisse  ludibrio 
{Ibid.  24).  Itaque  dolis  eum  desiderans  circumscri- 
bcre,    poilicobatur    honores,    divitias,    amlcitiam 

sunt  vulnera  :  etsi  abscondatur  cicatrix,  non   abs-  C  suam,  consortium   secretorum.   At  vcro  pla  mater 


conditur  fides.  Nec  tamen  plaudas  quod  auferendo 
linguam,  confessioncm  laudls  erlpias.  Satis  jam 
Deum  sermone  laudavimus,  nunc  passione  laude- 
mus. 

49.  Bt  hoc  perempto,  jussit  quartum  vinciri  ad 
rotam,ut  ejus  vertigine  roembris  omnibus  solverc- 
tur  (Matlli.  VII,  13,  14).  At  llle  cum  torqueretur 
immaniter  :  Dissolvis,  inquit,  corporls  merabra  ; 
sed  adjungis  gratiam  passioni,  nec  eripis  solatium 
mortl.  Est  enim  vox  tonitrui  in  rota,  quia  in  bono 
et  iniilfenso  \ilie  istius  cursu  cffileste  rcsultat  ora- 
culum,  sicut  In  Joanne  et  Jacobo  filiis  tonltrui 
rosultabat  (68).  Itaque  illud  quod  legi,  nunc  manl- 
festius  rccognosco  :«  Qula  rota  intra  rotam  currlt, 
nec  impedilur  {Ezech.  i,  16  ct  17).  »  477  Teres  . 
enim  vita  sine  ulla  ofTensionc  in  quavis  passione 
versatur,  et  intra  ha^c  quoque  rota  currit.  Currit 
lex  intra  gratiam,  et  observantla  lcgis  intra  dlvin;e 
curriculum  mlbcrlcordiai  est  :  nam  quo  magis  vol- 
vitur,plus  probatur.Potius  cst  hic  ab  impils  adver- 
sa  tolerarc,  ut  ibi  a  Domino  consolationem  in- 
vcniro  possimus.    Et    iste    consummans    cursum 

(08)Videtur  quibusdam  hic  memoria  lapsus  Am- 
brosius.dum  ,tsIu  raptus  eloquentlai  Machabn-o  illi 
apostulorum  qui  riiultis  posl  annis  iu  lucem  editi 
sunt.mentiuncm  trlbuit.Scd  quidni  dlcanuis  quiirto 
huic  fratrum  codein  modo  i)roplictlcum  stiiritum  n 
sancto  antislite  ascrlplum,  quo  supra  legimus  dc 


monebat  filium  suum,dici;ns  et  huic  sicut  ca;teris  : 
«Ncscio  quemadmoJumin  uterum  meum  introlstis, 
oeque  ego  spiritum  donavi  vobis,  neque  membra 
formavi  :  sed  hasc  omnipotcntis  Del  muncra  sunt 
{Ihid.  22).»  Putavit  .\ntiochus  vidcns  nialrem  soUi- 
citam,quod  salutl  ejus  timeret,ipsi  quodque  suadere 
cccplt,  ut  filluin  ab  intentione  sua  revocaret.  At  illa 
voce  patria  dicebat  filio  :  Tu  solus  supcres,  fili, 
summa  votorum  meorum  :  tu  postremus  clausisti 
partus  meos,  tu  poslremus  conclude  gaudia  mea. 
Miserere  mei,quK  te  in  utcro  tot  mcnsium  currlcu- 
lo  portavi;nc  uno  momento  confundat  scnectutem 
meam,  no  decolorcs  tot  fratrum  tuorum  liopeia, 
ne  sacrum  eorum  comitatum  rclinquas.nc  consor- 
tium  dcseras.  Te  adhuc  isti  exspeclai.l  triumphl. 
Aspiced  in  ca'lum,unde  hausisti  spirituiu,ad  Pulrcm 
oninium  ;  aspicc  in  lerram,qua!  tibi  anlc  allmoniam 
ministravit;  aspicc  ad  fratrcs,  qui  collcgam  requi- 
runt;  asplce  ad  matrem,  quajtibi  lac  dedit;  rcdde 
merccdcm  pii  sanguinis  :  noli  a  fratrlbus,  iioli  u 
matre  dlvelli.  Temporales  opos  sunt  quas  promittil 
Antiochus,  temporales  honorcs  :  perpctua  coiona 

sccundo,  llccte  pucr  istam  divinn  spirilii  doclriiiam 
apostolicam  prn-vidcbatf  Nisi  qiiis  nialit  illa  vrrba, 
sicut  rcsnllaliiit.  parenthcsl  csse  includcnda. 

(69)  Diipliciu  peccala,  propria  nlmiruin,  cl  com- 
munia  tolius  gonlis. 


667 


S.  AMBROSII 


668 


JlSnusaDeo  omnipotente  defertur.  Vos  mihi  A  invicem  cohortabantur,  qui  dicebant  uno  studio, 


et  quadam  animorum  acie  :  Morlis  adversaB  impe- 
tura  proleramus  (721.  Tunc  enim  vivemus,  cum 
fuerimus  mortui.  Nemo  pietatis  ordinem  derelin- 
quat,  ncmo  se  subtrahat  prslio  triumphali.  Non 
homini,  sed  omnipotenti  Deo  nostras  devovimus 
animas  :  non  homini,  sed  auctori  omniurn  milita- 
mus.  Talis  ha;c  pugna  est,  ut  ilie  gloriosius  .«39 
vicerit,  qni  crudelius  occisus  fuerit.  Itaque  nemo 
timuit,  nemo  trepidavit,  nullus  ad  mortem  ex  lot 
fratribus  pigrior  fuit  :  sed  omnes  tanquam  ad 
immortalitatis  viam.ita  ad  mortcni  per  acerba  sup- 
plicid  cucurrerunt;  et  mater  consona  cernens 
filiorum  agmina,  tanquam  pia  anima  sui  membra 
corporis  in  filiis  oflerebat,  et    per  artus  proprios 


septem  dierum  lumina  dedit  Dominus,sextum  jam 
diem  clausi,  et  omnium  opera  bona  valde.  Debos 
mihi,  flli,  ut  qua;  in  illis  sex  laboravi,  in  te,requie- 
soam  septimo,  tanquam  a  sasculi  operibus  jam 
feriata.  Itaque  proripicns  se  juvenis  ait  :  Quid 
suslinelis  [Ihid.  30 1?  Et  multa  vociferans,  quod 
nequaquam  divelli  posset  a  fratrum  consortiis, 
(|uorum  niulto  beatiora  essent  funera,  quam  regis 
imperia,  cum  urgeret  conviciis  regcm,et  ipse  acer- 
bis  excruciatus  tormentorum  generibus  vit;e  hujus 
munusabsolvit(ift/rf.  31-40). 

.53.  Novissima  mater  oblata  est  neci  [Ibid.,  4  ). 
Qui  hanc  beatam  neget,  qus  quasi  septem  vallata 
muneribus(701,inter  corpora  filiorum  nullum  sentit 

morlis  incursum?  Quis,  inquam,  dubitet  de   ejus  g  videbatur  sibi  votiva  subire  tormenta 
beatitudine,  qu;c   septem    turribus  circumdata,  in  --  ■  ... 

paradisi  sedem  caput  extulit?  qua;  septem  fibis 
cjncta  sacratissimum  Deo  chorum  non  solum  ca- 
norum  vocibus,sed  eliam  passionibus  ad  ooncinen- 
das  Domino  laudes  cmlestibus  invexit  altaribus  ? 
Quam  bonus  lidei  partus.quam  tulusportus  iste  pie- 
tatis,  quamsplendidalucernaEcclesia^septeno  ful- 
geas  lumine,  et  octavo  utero  {71)".cunctis;iuminibus 
oleumsubministrans!  De  quibus  pulchre  dicitur  : 
«Date  parLcm  illis  septem,et  illis  quidem  oe.io{Eccle. 
xi,2),»eo  quodin  utroque  numero  consortiumgrati.x 
consequanlur,in  lege  nutriti.  per  gratiam  coronati, 
septem  lanquam  in  Sabbato,octo  tanquam  in  Evan- 
gelio,  pia  malre  supplemento  passionis  adjuncla, 
qu;E  in  talibus  filiis  integram  pietatatis  formam  et 
parlurivit  et  peperit. 

UAPUT  XII. 

ElcganUssima  heatx  iltius  feminas  seplem  liliorum 

murtyrum  parenlis,  commendatio. 


Recurrunt  in  memoriam  sermones  sancta; 


■fcminffi  dicentis  ad  filios  :  Ego  vos  genui,ego  vobis 
succum  lactis  infudi,  nolite  nobilitatem  vestram 
pcrdore.Sic  alia;  matres  revocare  a  martyrio  solent 
fllios,  non  vocare.  At  ista  maternum  in  hoc  pone- 
bat  affectum,si  filiis  vitammagis  perpetuam,quam 
lemporalem  suaderet.  Spectabat  itaque  pia  mater 
filiorum  ccrtamina ;  et  quamvis  maternorum  visce- 
rum  compassione  quateretur,  tamen  pietatis  studio 
premebat  doiorem.  Et  offerente  Antiocho,  cum 
posset  salulem  eligere  filiorum,malebat  periculum: 
compressisque  natune  gemitibus,pccnas  filiis  opta-  j) 
bat  augeri,ut  mors  citius  appropinquaret.Vidcmus 
conversa  vota  matris  in  filios;  ne  quem  supersti- 
tem  derelinqueret,  sed  omnes  pis  cohasredes  mor- 
tis  acquireret. 

55.  Sed   nec   lilii   minorcs   tali    parente,   qui    se 

'  (70)  Uoni.  cdit.  i'ultiitniiniralibus.X]\iE  omncs,  ac 
mss.,  vattata  munerHms,  id  est,  hostiis  ac  victimis, 
quibus  illa  Deo  litavit.  Val.  cod.  in  margme,  al., 
funcrihus.  Non  incommoile. 

(711  ?io  cuncti  mss.  atque  edit.  excepta  Rom. 
ubi  lcjitur,  et  octavo'  ntre.  Sed  potuit  vas  aliquod 
a  ligui-a  uicrus  dici,  vel  forle  ipsum  lampadis  cor- 
pus. 


56.  Gadebant   filii  tormentis    cxulcerati,   mortui 
super  mortuos  advolvebantur,  corpora  super  cor- 
pora  volutabantur,  capita  super  capita  exsecaban- 
tur.  Refertus  erat  locus  cadaveribus  filiorum,  non 
flevit  mater,  non  lamentata  cst,  non  oculos  cujus- 
quam  pressit,  aut  ora  morientis  clausit,  non   lavit 
vulnera,  sciens  gloriosiores  esse,   si  eviscerati  et 
concreti   pariter  pulvere  et    sanguine  viderontur, 
quales  solent  de  bello  redire  victores.quales  solent 
trop.Ta  ex  hostibus  reportare.  Non  superjacienda 
velamina,  non  prosequendas    exsequias,  nisi   suae 
quoque  comitatu  mortis  arbitrata  est.  Qua3  cithara 
dulciores  ederet  cantus,  quam  morientes  filii  in 
tamgravibus  suppIiciisediderunt?Erumpebat  enim 
naturee  gemitus,  etiam  invitis.  Spectares  per  ordi- 
nem  peremptorum  cadavera  sicut  fila  chordarum, 
audires    heptachordum  psalterium    triumphalibus 
gemitibus  resultare.    Non    sic   illecebrosi    illi,    ut 
aiunt,  cantus  Sirenarum   attraherent  audientem  : 
illi  enim  ad  naufragium  trahebant,  isti    ad  sacri- 
ficii  victoriam.  Nec  sic  cygnea  carmina  aures  ani- 
mumque  480    mulcerent    :    cygni    enim   nalurs 
sorte  moriuntur,  isti  moriebantur  amore  pietatis. 
Non  sic  rauca  resonant  secreto  in  nemore  colum- 
barum  murmura,ut  ultima  verba  morientium  cum 
summa  suavitate  resonabant.  Nec  sic  luna  inler 
steilas  refulget,  ut  inter  filios  mater,  et  cum  eos 
ad  martyrium   illuminatura   deduceret,  refulgebat 
et  cum  amplexata  victores  in  medio  filiorum  jace- 
ret. 


57.  0  vera  mater  adamante  fortior,  melle  dul- 
cior,  flore  fragrantior!  o  indissolubile  pietatis  vin- 
culum!  0  vere  valida  charitas  sicut  mors  dura, 
sicut  inferi  zelus  (73)  devotionis  ac  fidei !  Nulla 
tantarum  diluvia  passionum  tuam  potuerunt  chari- 

(72)  Omnes  edit.,  impctum  pelatmis.  Omnes  mss., 
imjictuni  proleramus,  excepto  uno  Vat.,  in  quo  im- 
iietum  prxoplamus. 

(73)  Rom.  edit.  sola,  sicui  mprs,  durus  sicul  iii- 
fcri  lelus.  llli  tamen  favent  L.XX,  apud  quos  hic 
locus   Cant.  viii,  6,  ita  scribitur  :  "Oti  xpiTaii  u! 

fii^/OL^Oi  iYdiTtTi,  (rx),T|p6<  u;  qiSTic  C^^Xo;. 


669  LIBER  DE  JOSEPH  PATRIARCHA.— ADMONITIO.  670 

tatem  excludere,  nulla  inundare  eam  fluinina  tan-  A.  forma?  vestra  et  animarum  similitudinem  ?  Ste- 

tarum  acerbitatum.  Sicut  arca  in  illo  mundi  dilu-  tistis  inter  exercKus  regios,  quibus  totus  fuit  orbis 

vio  totius  orbis  spatiis  innocua  ferebatur  :  ita  ct  terrarum  subactus,  quos  India  quoque  in  extremi 

tu  adversus  fluctus  tam  gravium  passionum  pietate  maris  secreta  rc.f^ugiens  non  dociinavit,  et  soli  de 

immobilis  restitisti,  et  cum  posses  salutem   fllio-  rege  superbo  sine  bellieo  conilictu  victoriani  re- 

rum  eligere,  noluisti.  pnrtastis.  Vicerunt  in  vobis  sola  arma  pietalis  :  de- 

58.  Quo   affectu   vos    prosequar,   sanctaj    nialris  dit   poenas  tyrannus,  ct  quia  vos  non   potuit  vin- 

pia  pignora?  Quo  penicillo  sermonia  mei  describam  cere,  et  qiiia  atroci  peremptus  est  morte. 


m  LTBIJUM  DE  JOSEPH  PATimiARCHA  ADMOMilO. 


Ambrosius  jam  inde  ab  exordio  hujus  operis  ipse  sacrorum  voluminum  ordine  adduclum  se  essc  pro- 
fitctur  (cap.  1,  num.  1 1,  ut  libris  De  Abraham,  Isaar,  et  Jacob,  in  kicem  editis,  nonnihil  in  Joseph  quoque 
bistoriam  meditarctur.  Quocirca  post  expositam  it>  Ahraham  impiyram  fidei  dcvotionem  {Uiid.),  id  est 
animum  divinis  imperatis  obsequentissimum,  in  haac  sincenv  menlis  puritatem,  id  cst,  mentem  quae 
omnibus  sa!culi  naevis  ac  sordibus  abstersis  cum  Verbo  ffiterno  intimum  quoddam  spiritalis  connubii 
foedus  ineat,  deniquc  in  Jacob  singularem  animi,  lahorumque  patienliam,  cujus  beneficio  vel  in  alroei.-simis 
infortuniis  beatiludo  retineatur  :  non  contentus  has  onines  virtutes.  slylo  celebrasse,  aliquid  adhuc  ex- 
pressius  ac  magis  determinatum  in  Josepho,  rujus  pr;ecipua  laus  in  castitate  posita  est,  proponere  apud 
se  statuit.  In  superioribus  noslris  Admonitionibus  qucuiadmodum  S.  praisul  memoratas  corumdcm  pri- 
morum  patriarcharum  virtules  edisserendo  ipsorum  historiam  demonstravorit,  exposilum  est;  nunc 
paucis  qua  ratione  ad  ipsum  in  historia  Josephi  proestiteiit,  inquirendum. 

Principio  docet  Josephum  nobis  proponi  tanquam  speculum  cuslitatis  ilbid.  num.  2),  cum  oa  virtus 
simul  et  quidam  castimonix  comes  nitor  gratix  in  ejus  moribus  factisque  omnibus  perfectissime  reful- 
geat.  Quoniam  vero  nusquam  majori  cum  splendoro  sancti  adolescentis  pudicitia  enituit,  quam  cum 
ipsani  uxor  Pulipharis  apud  quem  ille  serviebat,  multiplici  Icnocinio  improbissiraisquc  conatibus  labe- 
factare  conata  est;  ea  propter  singulare  hoc  ejusdem  patriarchoe  ornamentum  S.  Ambrosius  lola  elo- 
quentiiB  sua;  vi  prsedicat,  licet  uno  tantum  c.ipitc  (cap.  5),  dilTicillimum  illud  certamen  ao  pcriculi 
plenissimum  comprehenderit.  IUic  aperit  omnia  illecebrarum  atque  artium  genera  quibus  corruptas 
mulieres  amatos  corrumpere,  eorumque  contincntiam  expugnare  aggrediuntur.  Constantiam  ac  pru- 
dentiam  quibus  S.  Joseph  illiug  petitiones  nunc  resistendo,  nunc  fugiendo  cassas  reddidit,  amplificat. 
Monita  subinde  inscrit  instituendis  moribus  utilissima.  Postremo  dum  castissimum  hunccc  victorem 
commendat,  minime  dubitanter,  pro  castitate,  inquit  {Ihid.  num.  20),  martijrium  sulnhnl,  niniirum  cum 
OOilestis  illius  virtutis  causa  in  vincula  rapi  se  patiebatur,  de  refellendis  herse  su«  calumniis  baudqua- 
quam  sollicitus. 

Caeterum  pri-eter  hanc  laudem  sunt  et  alia  muUa  in  vita  Josephi,  qua;  summam  considerationem 
mereantur.  llla  beatus  doctor  silentio  prsetermissa  noluit,  sed  ea  ratione  pcrtractavit,  quam  hactenus 
in  exornandis  priscorum  patriarcharum  gestis  non  adhibuorat.  Auspiratur  (cap.  1,  num.  o)  ab  invidia 
quae  fratres  in  Joscphum  stimulaveral !  ac  ejus  occasione  nonnuUis  circa  amoris  quem  parentes  erga 
,  liberos  prae  se  ferre  oporteat,  fequalitatem  observationibus  pr;emissis,  Josephum  Christi  Domini  typum 
ac  (iguram  somniis  suis  exstitisse  demonstrat  (cap.  2).  Dcinde  quidquid  in  Genesi  de  sanctn  patriarcha 
legitur,  satis  accurate  percenscns,  omnes  propemodum  ejus  actiones  mystice  atque  in  fii  .i^l  Christo 
convenire,  proindeque  hunc  ipsurn  pro  vero  ScripturiB  Josepho  habendum  docct.  Id  quidem  adeo  exacto 
probat,  ut  bene  multis  Josephi  ex  libro  Genesi,  et  Christi  ex  Evangclio  verbis  sibi  inviccni  o|)positis,  ea 
maximam  inter  sc  cngnationcm  habero  patefaciat  (cap.  12  et  i3).  Dcniquc  cum  in  hac  ipsa  hisloria  rcll- 
quis  etiam  filiia  Jacob  suk  partes  fuerint,  indictos  eosdem  non  sinit,  scd  in  Bcnjamin  cxhibitam  fuifse 
Pauli  quem  eximiis  laudibus  prosequitur,  imaginem  Iradit,  ia  aliis  vero  fralribus  exprcssam  Jud;eorum 
in  quos  invchitur,  perndiam  atriuo  imrnanitalem,  quamvis  ipsos  quoque  ad  fidcm  (andcm  aliquando 
perventuros  significct. 

Crcbras  quidem  cxpositioncs  ac  prascoptioncs  quoo  Christianac   plcbis   moribus  conducant.  loti   operi 

pius  doctor  insporgit,  verumtamcn   in   cruendo  mystico  sensu  laboral  inipensius.  IJndc   uiio  vorbo  non 

;  injuria  statuere  quis  possit  hoo  libro  nil  continori  nisi  myslicam  cxpositioneni  eorum  oninium  qu;p  iii 

;  Geneai  de  sancto  Joseph  a  somniorum  ipsius  nTirrationc  ad  suscoptiim  prolcctioncni  quo  piilri  ad  so  in 

iEgyplum  venicnli  obviam  irct,  mcmorantur. 

1  Minime  sane  obscurum  cst  lianc  lucubrationom  non  sccus  ac  superinrc.-.  onincs  a  libris  /)c  .Ibraham 
lconoionibus  Mcdiolani  pronuntialis  conslare.  Scd  cum  ulionmi  .Ttalom  o  toiiiporo  quo  hujus  scrmonrs 
ihabiti  fuerint,  praecipue  cognosci  supra  affirmavcrimus,  nunc  nobis   ut    illud    planum    exploratumque 


671  S.  AMBROSII  672 

faciamiis,  opera  navanda  ost.  Nullum  porro  validius  esse  putamus  ad  hanc  rem  argumentum  quam  ea 
verba  qux  occasione  iinius  e  duobus  Pharaonis  eunuchis  cui  in  carcere  Joseph  extremum  crucis  suppli- 
cium  vaticinatus  est,  dicantur  a  S.  antistite.  Etenim  alius  eunuchus  ibi  describitur  (cap.  C,  num.  3^), 
qui  ante  biennium  impcratoris  favore  tumidus,  Ecclesiac  tantam  irrogaverat  contumeliam,  ut  eam  San- 
ctus  noster  diclis  quorum  meminissc  jam  non  libebat,  retundere  esset  coactus.  Hic  idem  eunuchus 
tanquam  alter  Doech  fraudc  rcgem  commovit  in  saccrdotis,  id  est  ipsiusmet  Ambrosii,  periculum  {Ibid. 
num.  35),  ct  tanquam  alter  Aman  crudeliter  orthodoxum  populum  exagitans  atque  divexans,  uullum 
lapidem  non  movcbat,  ut  illi  siias  Ecclesias  eripcret,  easque  Arianis,  quorum  impietatem  sequebatur 
assereret.  Ad  exlremum  co  crevit  cjus  amcntia  ut  aliis,  nempc  sancto  episcopo  intentaret  mortis  pcri- 
cuhim  :  sed  non  adverleus  qme  ipsi  vir  sunctus  prsdiceret,  minahatur  aliis  ipse  mox  supplicio  dedendus 
e.ilremo  {Ibid.  num.  3i;.  Et  re  vera  haud  ita  multo  post  favore  imperatoris  excidit,  et  iicet  impius  ille  ad 
Christi  cujus  divinitatem  infieiabatur,  servum,  hoc  est  Ambrosium,  quem  tam  insolenter  fuerat  inse- 
ctatus,  confugisset,  mox  tumen  carnificis  gladio  truncatus  est. 

Es  hac  tota  orationis  serie  cognoscere  est  tam  sedulo  historiam  hanc  suis  omnibus  adjunctis  ab 
Ambrosio  excullam  et  quasi  vestitam  fuisse,  ut  nil  nisi  illius  quem  spectabal  ea  narratio,  nomen  desi- 
derari  videretur.  Id  certo  non  potcrat  auditoribus  esseiincognitum,  neque  etiam  difficile  nobis  fuerit 
ipsum  deprehendere,  si  modo  hunc  locum  comparare  placuerit  cum  iis  quce  idem  noster  Ambrosius  de 
persecutione  quam  a  Justina  imperatrice  ea;terisque  Arianis  passus  fuerat,  ad  Marcellinam  sororem 
scripsit.  Ille  siquidem  in  calce  epistoloe  ita  loquilur  :  Denique  etiam  speciali  cxpressione  Calligonus  prx- 
positus  cuhiculi  mandure  milii  ausus  est  :  Me  viro,  tu  contemnis  Valcnlinianum  (epist.  l'i,  ad  Marcel.  circa 
fin.)?  Videlicct  quod  impiis  illius  mandatis,  et  iis  maxime  quibus  unam  ex  ecclesiis  Catholicorum  Aria- 
nis  ut  suos  ibi  convenlus  agerent,  tradere  .jubebatur,  morem  gerero  detrectabat.  Caput  tibi  lollo,  inquit 
arrogans  iste  eunuchus,  cui  Ambrosius  tantummodo  retulit  pauca  illa  :  Deus  permittat  tibi,  «<  impleas 
quod  minaris.  Ego  enim  patior  qiiod  episcopi :  tu  facies  quod  spadones,  etc.  Hsec  esse  verba  quorum  vir 
sanctus  jam  mcmoriam  abolere  se  velle  significat,  probabile  est.  Si  cui  autem  cognoscere  visum  fuerit 
qua  ratione  idem  eunuchus  supplicium  quod  sancto  episcopo  minitabatnr,  ipse  pertulerit,  hoc  Augus- 
tinus  declarat  illis  verbis  :  Calligonum,  inquit,  Valentiniani  junioris  eunuchum  gladio  novimus  ultore  puni- 
tum,  merelricis  conlessione  convictum  (lib.  vi,  Contr.  Julian,  Pelag.  cap.  l'i). 

Ul  igitur  quo  tempore  hic  liber  scriptus  fuerit,  intelligatur,  quid  jam  aliud  restat,  nisi  ut  annum 
quo  hanc  ad  Marcellinam  epistolam  Ambrosius  misit,  dispiciamus?  Credimus  autem  eum  nequaquam 
temere  facturum  qui  eisdem  litteris  annum  385  assignaverit,  quo  scilicet  festis  paschalibus  in  Catholi- 
cos  prima  Justina'  exarsit  persecutio,  qua;  sequenti  etiam  anno  iisdem  sacris  diebus  recruduit.  Atque 
adeo  dicendum  cst  sermones  hosce  in  Joseph  patriarcham  anno  387  habitos  fuisse,  cum  ipsomet  Am- 
brosio  reduce  es  legatione  ad  Maximum  tyrannum,  Italia  usque  ad  mensem  Augustum  quo  illam  in- 
vasit  idem  tyrannus  pacata  fuit.  Certe  quidem  et  superiores  libri  (lib.  De  Isaac  et  An.  cap.  4,  num.  37)^ 
et  alibi,  et  hic  de  quo  loquimur,  satis  aperte  indicant  beatum  doctorem  per  tempus  quietum  verba 
fecissc  :  quin  eliam  locis  nonnullis  (lib.  Dc  bono  mort.  cap.  12,  num.  53,  et  alibi)  innuitur  Ecclesiam 
id  temporis  eorum  qui  ex  haeresi  resipiscebant,  accessione  locupletatam.  Quod  post  sedatam  Ariano- 
norum  persecutionem  de  qua  tanla  cum  laude  nec  sine  miraculo  triumphavit  Ambrosius,  facile  potuerit 
evenire. 

Si  nostra  haec  temporis  ratio  vera  sit,  procul  dubio  aftirmare  licebit  inter  alios  Ambrosii  auditores, 
sicut  et  inter  neophytos  quos  ille  hoc  anno  387  baptizaverat,  annumerandum  esse  etiam  magnum  Augu- 
stinum.  Porro  cum  bic  legatur  mirum  in  modum  probasse  methodum  illam  qua  sanctus  noster  spirita- 
liter  ac  inystice  Scripturam  edisserens  {Conf.  August.  lib.  vi,  cap.  l.num  6),  non  litterae  qus  occidit,sed 
spiritui  qui  viviflcat,  pra;cipiebat  adhaerendnrn ;  non  est  cur  quisquam  ambigat  quin  hi  tractatus  De  pa- 
triarchis  ci  vchementer  arriserint,  pra;  cstcris  vero  libri  De  Isaac  et  De  Joseph  in  quibus  tam  eleganter 
mysticus  reconditusque  sensus  evolvitur  ac  enodatur. 

Praetermittendum  hoo  loco  non  putamus  Ambrosium,  ut  vidctur,  semel  atque  iterum  signiflcare  (cap. 
6,  num.  30,  et  cap.  7,  num.  38)  hanc  ipsam  historiam  a  se  jam  fuisse  explicatam,  forte  superiori  anno 
cum  statis  temporibus  ex  more  illa  para  Genescos  recitaretur.  Prim«  illa;  in  Joseph  conciones  interci- 
dere;  testaturque  hac  in  commentatione  S.  pra-sul  sese  quo  tempore  illas  habuit,  de  Calligono  silere  vo- 
]uisse.  Fuit  hoc  insignis  modcstii-e  atque  charitatis,  quibus  vix  post  elapsum  biennium  tam  singularis 
eventus,  quem  populi  sui  mentibus  profuturum  haud  ignorabat,  mentionem  facere  permissus  est.  Sed  ea 
moderatio  non  minus  in  eo  eluxit,  quod  Valentinianum  cujus  ministri  sub  imperatoria  auctoritate  tam 
atrociter  in  eum  debacchati  fueraut,  excuset  (cap.  6,  num.  35). 


673 


LIBEIt  DE  JOSEPH  PATRIARCHA. 


(i74 


SANCTI     VMBKOSll 

MEDIOLANENSIS  EPISCOPl 

DE   JOSEPH   PATRIARCHA 

LIBER  (»)  UNUS 


4»l-8aCAPi;T  PRIMLM 

TmrliUus  de  Ahrahnm,  Isaac  el  Jacob,  cur  sancti 
Joseph  sc)]uatur  historia.  Hic  iile' tanquam  spc- 
rulum  castitalis  proponitur ;  uhi  etiam  de  pa- 
rentum  amore,  ac  fratrum  inridentia  adversus 
eum,  nec  non  de  ejusdem  oblivione  injuriarum 
paucis  ufjilur. 

1.  Sanclorum  vita  cffiteris  norma  vivemli  est. 
Ideoque  digestam  plenius  accipimus  seriem  Scri- 
pturarum ;  ut  dum  .\braham,  Isaac  et  Jacob,  cae- 
ter«sque  justos  legcnrlo  cognoscimus,  velut  quem- 
dam  nobis  innocenti»  tramitem  virtute  eorum 
rescratum  enitcntibus  vestigiis  (2i  persequamur. 
De  quibus  milii  cum  frequens  tractatus  fuerit,  ho- 
die  sancti  Joseph  historia  occurrit.  In  quo  cum 
plurima  fuerint  genera  virtutum,  tum  praecipue 
insigne  effulsit  castimonia).  Justum  cst  igitur  ut 
cum  in  Abraham  didiceritis  impigram  fidei  devo- 
tionem,  in  Isaac  sincera;  mentis  puritatem,  in  Ja- 
cob  singularem  animi  laborumque  patientiam  ;  cx 
illa  generalilate  virtutum  in  ipsas  species  discipli- 
narum  intendatis  animum.  Nam  licet  illa  sint  dif- 
fusiora,  tamen  ista  expressiora  sunt,  et  qu;e  eo 
facilius  mentcm  pcnctrent,  quo  magis  circumscri- 
pta  ac  delerminata  sunt. 

2.  Sit  igitur  nobis  propositus  sanctus  Joseph, 
tanquam  speculum  castitatis.  In  ejua  enim  mori- 
bus,  in  ejus  actibus  lucet  pudicitia,  et  quidam 
splendet  castiinoniaj  comcs  nitor  gratia?.  Unde 
ctiam  a  parentibus  plus  quam  c.cteri  lilii  dillige- 
batur.  Sed  ea  rcs  invidia;  fuit,  quod  siientio  pr;c- 
tereundum  non  fuit. 

484  3.  llinc  ergo  argumentum  totius  hisloria; 
processit ;  simul  ut  cognoscamus  perfectum  virum 
non  moveri  (3)  ulciscendi  doloris  injuria  nec  ma- 
luruin  rependcre  vicem.  Undc  et  David  ait:  «  Si 
reddidi  retribucntibus  milii  mala  (I'sal.  vii,  s).  » 
Quid  uutem    esset  quo  pra;fcrri  Josepli  mereretur 

(1,1  Scriptus  circ.  an  387. 

(21  Omnes  edit.,  imitanlibus  vestigiis  :  omnes 
mss.  enitcntibus  vestigiis.  etc. 

(3;  Edit.  Am.  et  Kra..  .Y()«  movendum,  Gill., 
Rom.  cum  mss.,  A'o«  moveri.  Uursus  vet,  edit. 
cum  Iribus  niss.,  ulci.uendx  dolore  invidiiv,  non 
male.  Sola.  Ilom.  edit.,  ulcisccndi  doloris  invidia. 
Dcnique  niHis.  dcccni,....  injuna  Mclius.  llic  enim 
moveri  ulciscendi  doloris  injuria,  idecn  cst  ac  nio- 


A  Cffileris.siaut  laudcntosla!sisspt,  aut  diligentes  di- 
lexisset?  Hoc  enim  pleriquc  faciunt.  Sed  illud 
mirabile,  si  diligas  inimicum  tuum,  quod  Salvator 
docet  (Matth  V,  i'i].  Jure  crgo  mirandus,  qui  hoc 
fccit  ante  Evangelium  ;  ut  la;sus  parccret,  appe- 
titiis  ignosccret,  vonditus  non  refcrret  injuriam, 
sedgratiarapro  contumcliasolveret  ;quod  postEvan- 
gelium  omnes  didicimus,  et  servare  non  possumus. 

4.  Discamus  ergo  et  sanetorum  invidiam,  ut 
iraitemur  patientiam :  et  cognoscamus  illos  non 
natura;  proestantioris  fuisse,  scd  observationis  •A)  ; 
nec  vitia  nescisse,  scd  emendasse.  Quod  si  invidia 
eliam  sanctos  adussit,  quanto  nuigis  cavcndum  cst 
no  inflammet  pcccatores? 

CAPUT  II. 
ji  .'Equalem  esse  debere  parenlum  u,]  clum,  et  filio- 
ruui  r/raliam.  E.rcusalur  tamen  B.  Jatob,  itt  qui 
Jo.seph  plurihus  virtulihus  ornatuni  aliis  pra'tule- 
rit  imo  eliam  prophelix  grulia  jam  lunc  prw- 
dilum,  uli  somnia  ejus,  qu:c  hic  reluta  cj:j)0nun- 
tur,  declarant. 

5.  Instruiniur  igitur  qualis  csse  debeal  affectus 
parentum,  liliorumquc  gralia.  Amarc  liberos  dul- 
ce,  el  impensius  amare  prajdulce  :  sed  frequenter 
amor  ipse  palrius,  nisi  moderationem  teneat,  no- 
cct  liberis,  si  aul  nimia  indulgciili  i  dilecliim 
resoivat,  ut  prajlatione  unius  caiteros  ub  aflcctu 
germanitatis  avcrtut.  Plus  acquiritui  lilio,  cui  fra- 
tium  anior  acquiritur.  Ua3C  4S5  prajclarior  muni- 
ficentia  patrum  haac  ditior  haereditas  filiorum 
Jungat  liberos  ajqualis  gralia,  quos  junxit  .'equalis 
nalura.  Lucruni  pietas  ncseit  pecunia;,  in  quo 
pietatis  dispeudium  est.  Quid  miraris  si  propter 
funilum  aul  domuiii  oriunlur  inter  fratres  jurgia, 
quando  propter  tunicuui  inter  Jacub  sancti  filios 
e.\arsit  invidia .» 

0.  Quid  ergo  ?  Ilcprehendendus  Jacoh  quia  prio- 

vcri  acccpta  in.juria  ad  ulciscenduni  dnloi-cm.  Oiiae 
|)hrasis  licet  duriuscula  sit,non  lamcn  ab  .Arabrosii 
elocutione  abhorret. 

(•4)  Edit.  qua'dam  Puiis.,  scd  obscrvanlioris. 
Alice,  ac  mss.  omnes,  scd  obscrrnlionis.  llaud  male, 
si  iucnle  suppleas,/'»vr,s/(i»iiJow. 

(,S)  Edit.  cum  plcrisque  niss.,  delictum  rc.^nlviit. 
Aiiliquic  vcro  cdit.  ae  niss.  Vul.  ct  \'iilc.,  di- 
lcclum  rcsntrtit.  (ipliinc.  Mcin  eniin  cst  ac  diloo- 
tuui  liliuni  solutioris  vilo;  reddal. 


673 


lovcbat  unum  cocteris?Sed  nec  libertatem  possu- 
inas  aufcrrc  paronlibus,  nc  eos  plus  diligant  ouos 
plus  credant  mereri ;  noc  filiis  resecare  debemus 
studium  plus  placendi.  Denique  et  Jacob  illum 
plus  amabat,  in  quo  majora  virtutum  insignia  pr,-e- 
videbat ;  ut  non  tam  filium  pater  prstulisse  videa- 
tur,  quara  propheta  mysteriura  :  meritoque  variam 
tunicam  fecil  ei,  quo  significaret  eum  diversarum 
virtutum  amictu  fratribus  prceferendum. 

7.  Denique  in  puero  adhuc  refulsit  divina  gratia. 
Siquidem  somniavit  quod  cum  alligasset,  ut,  sibi 
videbalur  per  visum,raanipulos  cum  fralribus  suis, 
surrexerit  manipulus  ejus,  etstetcrit  erectus  :  con- 
versi  autem  fratrum  manipuli,  adoraverint  mani- 
pulum  suum  {Gen  xxxvii,  7).  In  quo  uti<iue  futura 
rcsurrectio  Domini  Jesu  revelata  cst,  quem  et 
llierosolymis 

discipuli,  ct  omnes  sancti  cum  rcsurrexcrinl,  ado- 
rabunt,  fructus  bonorum  opcrumpra3fercntes,sicut 
scriptum  cst :  «  Venientes  autem  venicnt  cum 
exsultatione,  toUentcs  manipulos  suos  ,Psnl.  cxxv, 
6).  «  Unds  fratros,Iicet  somnii  fidem  per  invidlam 
derogarent,  interpretationem  tamen  ejus  propriis 
sermonibus  cxprimentes,  responderuntci  :  «  Num- 
quid  regnando  regnaturus  es  nobis,  ut  dominan- 
do  dominaturus  es  nobis  (Gcn.  xxxvu,  8)?»  lle- 
gem  cnim  venturum  visio  illa  significabat,  quem 
omnis  caro  generis  humani  inflexo  adorarct 
genu. 

8.  Vidit  autem  aliud  somnium,  et  narravit  illud 
patri  suo  et  fratribus  suis,   eo  quod   sol  et   luna  et 


S.  AMBROSII 


676 


ilcmque  lunicse  cruentatio,   ef  lactis  ariditas,  mij- 
.■•■■rriii  jHissionis  adaplatilur. 

9.  Non  ergo  tanto  somnio  patriarcha  non  cre- 
didit,  qui  utrumque  pariter  gemino  prophetabat 
oraculo,  ut  personam  justi  repraesentaret  et 
populi,  quod  Dei  Filius  venturus  esset  in  terras, 
qui  et  diligeretur  a  justis,  et  negaretur  a  porfidis. 
Videbat  igitur  futurce  Incarnationis  mysteria,  qui 
filium  mittebat  ad  fratres  {Gen  xxxvi  ,  14) ;  ut 
videret  si  recte  sunt  oves  (6).  Quas  oves  Deus  jam 
tunc  in  il!o  pataiarchs  studio  requirebat,  nisi  eas 
de  quibuB  ipse  Dominus  Jesus  in  Evangelio  dixit  : 
«  Non  veni  nisi  ad  oves  ferditas  domus  Israel 
(Mattk.  XV,  24)?  »-«  Et  misit,  inquit,  in  Siehem  (7) 
{Gen.  .XX.XVI1,  13),  »  quod  interpretatione  dicitur 
humerus,  sivj  dorsum,   boc  est,  ad   eos  qui  non 


cum  vidissent,   undocim    adoravere  "  converterentur  ad  Dominum,    sed  fugientes  se  a 

facie  ejus  averterent ;  quod  est  proprie  peccatoris. 
«  Exiit  Cain  a  facie  Dei  {Geti.  iv,  16;.»  Et  Pro- 
phetadicit:  Pones  eos  dorsum  {Psal.  xx,  13).  » 
Justus  autem  non  se  avertit  a  Domino,  sed  occur- 
rit  dicens  :  »  Oculi  mei  semper  ad  Dominum  {Psal. 
XXIV.  15).  »  Et  Isaias  dicenti  Domino  :  «  Quem 
niittam  [Isa.  vi,  8)  ?  »  sponte  se  obtulit  dicens  : 
«  Ecce  ego  [Ibid.].  Et  Simeon  exspectavit  ut 
videret  Christum  Domini,  et  posteaquam  vidit, 
quoniam  remissorem  peccatorura,  et  totius  mundi 
viderat  redemptorem,  quasi  levatus  a  peccato, 
proposcit  usu  carnishujus  absolvi  dicens  :  «Nunc 
,  Domine,  dimitte  servura  tuum  in  pace,  quoniam 
viderunt  oculi  mei  salutare  tuum  (Luc.  ii,  29,  39).» 
findecim  stella;  adorarent  eum.   Unde  «  objurgavit  C  Et  Zachaius  hinc  primum  suee  prarogativam  com- 


illum  pater  ejus,  diceus  :  Quid  ergo  erit  huc  visum^ 
quod  somniasti  ?  Numquid  venientes  ego  et  mater 
tua  et  fratres  tui  adorabiraus  te  super  terrara  (Ihid. 
10)  ?  »  Quis  est  ille  qucm  parcntes  et  fratres  ado- 
raverunt  super  terram,  nisi  Christus  Jesus,  quando 
eum  Jnseph  et  mater  cum  discipulis  adorabant, 
Deum  verum  iu  illo  corpore  confitentes.  de  quo 
solo  dictum  est :  «  Laudate  eura,  sol  etluna;  lau- 
date  eura,  oranes  slellffi  et  lumen  {?sal.  cxlviii, 
3)?  »  Objurgatio  autem  patris  quid  significat,  nisi 
duritiam  populi  Israel,  ex  quibus  Christus  secun- 
dura  carnem,  quem  hodieque  Deum  esse  non  cre- 
dunt,  nec  volunt  adorare  quasi  Dominum,  quia  ex 
sc  natum  cognoscunt?   Audiunt   itaque    responsa 


mendationis  invenit  quod  in  arborem  ut  Christum 
videret,  ascendit.  Ergo  Joseph  a  patre  missus  est 
ad  fratres,  ab  illo  magis  Patro,  qui  proprio  Filio 
non  pepercit,  sed  pro  nobis  omnibus  tradidit  il- 
lum  :  ab  illo  Patre  de  quo  scriptum  est  :  «  Deus 
Filium  suum  mittens  in  similitudinem  carnis  pec- 
cati  {liom.  viii,  3).  » 

10.  Et  errabat  Joseph,  quia  fratres  suos  invenire 
non  potcrat  (Gen.  xxxvii,  15).  Non  immerito 
errabai,  qui  qua-rebat  erranles  :  eos  enim  agnoscit 
Dominus  qui  sunt  ipsius.  Denique  et  Jesus  fati- 
gatus  ex  itinere  sedebat  supra  puteum.  Fatigaba- 
tur,  quia  non  inveniebat  Dci  populum  quem  quae- 
rebat :  exierat  naraque  a  facte  Domini.  Qui  enim 


ejus,  sed  non   intelligunl  :   legunt  ipsi    quod  eum  q  culpam  sequitur,    exit    a   Christo.    Peccator  exit. 


sol  et  luna  laudant,  ct  nolunt  credere  de  ChristoJesu 
dictum  esse.  Itaque  Jacob  lypo  fallitur  alieno  :  sed 
guo  amore  non  fallitur.  Pietas  in  eo  palerna  non 
errat:  sed  erratura;  plcbis  aflectus  exprimitur. 

^Se  CAPUT  III. 
Quo    supra    Jacolt    dictus    sil   Josephum    oltjurgasse, 
'^  id  von  fecisse  ob    incrcdulitatem :    quando  futursL' 

Incarnationis  prxscius  eumdem  ad  fratres  misit. 

Joseph  poslquum  erravit  in  ayro,  venit  in  Dothaim. 

Euni  fralres  e  lomje  videntes  interimere  cojiUml  : 

sel   mutato  consilio  cendunl  ismuclilis.    El   Incc, 


justus  intrat.  Denique  Adam  se  peccatorabscondit 
justus  autem  dicit :  «  Intret  oratio  mea  in  conspe- 
ctu  tuo  {Psal.  Lxxxvii,  3).« 

11.  Invenit  autem  Joseph  fratres  suos  in  Do- 
thaim,  quod  significat  defectionem.  Ubi  est  enira 
nisi  in  defectione  qui  Deum  deserit  ?  Nec  mirum 
si  deficiebant,  qui  non  audiebant  dicentem  :  «  Ve- 
nite  ad  me,  omnes  qui  laboralis  et  onerati  estis, 
et  ego  vos  reficiam  {Matth.xi.  28.  >•  Venit  igitur 
Joseph   in    Dothaim  :    Et    pra;vidcrunt    eum    de 


(6)  Rom  cdit.,  si  rcclum  cst   frutrihus 


?,  Rom.  edit.,  Ei  venit,  inquit,  in  Sicliem 


677 


LIBER  DE  JOSEPH  PATRIARCHA. 


678 


longe  venientem,  antequam  appropriarct  arl  illos,  A  Quein  signiRcari  in  se  intolligobant,  n'=i  illum  qui 


et  insffiviebant,  ut  occiderent  illum  {Gen.  xxxviip, 
18).  »  Merito  longe  erant,  qui  erant  in  defectione, 
et  ideo  insaeviebant,  quia  non  appropiaverat  iis 
Christus.  Nam  si  appropiasset  his  typus  487 
Christi,fratrem  utique  dilexisssent :  sed  prope  esse 
non  poterant,  qui  parricidium  cogitabant.  «  Ecce, 
inquiunt,  somniator  ille  venit  :  nunc  ergo  venite, 
occidamus  eum  {Ibid.  19,  20.)  »  Nonne  hacc 
verba  dicebant,  qui  de  parricidaii  sacrilegio 
cogitabant?  Sicut  de  ipsis  Salomon  ait  :  «  Tol- 
lamus  justum,  quia  inutilis  est  nobis  (Na/'.  ii, 
12).  .. 

12.  Et  addiderunt  in   Genesi  :   «    Et   videbimus 
quid  proderunt   somnia   illius   {Gen.  xxxvii,   20).  » 


omnium  iuerita  supereminens,  supra  omnium  de- 
sideria  sanctorum  immensa;  teneret  apioem  pote- 
stalis,  quem  voto  nullus  tEquarct?  Compensatur 
ergo  in  patriarchis  invidia  pcr  graliam,  qui  et 
excusantur  a  culpa  (10),  et  r.-velalionis  munerc 
consecrantur.  Non  enim  tam  culpahile  est  dixisse 
qua;  plebis  sunt,  quam  beatuin  vidissc  qua;  Chri- 
sti  sunt.  Subierunt  personam  peccatoris  populi, 
ut  accipercnt  gratiam  Doniini  redemptoris.  Cer- 
te  culpam  abolevit  gratia,  gratiam  culpa  non  mi- 
nuit. 

II.  Et  ut  cognoscamus  omnc  hoc  de  populo  et 
de  Oomino  Jesu  mysterinm  esse  :  «  Venite,  inquit, 
vcndaimis  Josoph    Ismaelitis  (tcw.   xxxvii,  27). 


Hoc  scriptum  est    de  Joseph,   completum   est  de      Quid    interpretationis    habet    nomen  Joscph  nisi 


ehristo,  quando  Juda;i  in  ejus  passione  dixerunt  : 
«  Si  rex  Israel  est,  descendat  nunc  de  crucc,  et 
credimus  ei.  Confidit  in  Deum,  liberet  nunc  eum, 
si  vult  {Matlh.  xxvii,  42,  43:i.  »  Numquid  et  ipsi 
fratres  tam  impii,  ut  fratrem  occidcrenl?  Et  unde 
tantorum  merita  patriarcharum  ut  lex  tribus  to- 
tius  (8)  plebia  eorum  vocabulis  designaret?  Quo- 
modo  convcniunt  pietalis  nomina,  et  sceleris  in- 
signia?  Sic  etiam  isti  typo  populi,  non  animi  sui 
vitio  laborabant.  Indo  oranis  invidia,  inde  parrici- 
dii  meditatio  :  invidia  per  figuram,  piotas  pcr.afre- 
ctum. 

13.  Denique  Ruben  et  Judas  germanitatis  pia 
jura  servantes,  de  manibus  CEterorum  eum  libc- 
rarc  cupiobanl,  mcritoque  Jiidas  paterna  benodi 


quod  divinam  gratiam  4fi8  significet  et  expres- 
sioncm  Dei  summi?  Qnis  iKitur  venditur,  nisi  ille 
■•  qui  cum  in  forma  Dei  essct,non  rapinam  arbilra- 
tus  cst  esse  se  ffiqnalem  Deo  :  sed  semctipsum 
exinanivit,  formam  servi  accipiens  {Philipp.  ii,  6, 
7)?  »  Neque  enim  nos  eum  emissemus,  nisi  ven- 
didisseut  eum  (U).  Quem  sui  male  vendidorunt, 
alicni  pejus  emerunt.  Vcndidcrunt  negutiatoribus 
bonum  odorem  (12),  emerunl  a  proditoribus. 
Vcndirlit  euin  Judas,  omerunt  IsmaelitK,  qui  si- 
gnilicanlur  Latina  interprctatione,  odio  habentes 
Deum  suum.  Ideo  alibi  viginti,  alibi  viginli  et 
quinque  aureis,  alibi  triginta  invenimus  emplum 
Joseph;  quia  non  omnibus  unius  aislimationi 
pretii  valet  Christus.  .Miis    rainus,    aliis  amplius. 


ctione  praifertur,  cum   ei  dicitur  :  «  Adorabunt  te  C  Fides  ementis,  incrcmentum  est  moreis  :  religio- 


filii  patris  tui.  Catulus  Leonis  Juda,  et  ipse  erit 
exspectatio  gentium(Ge«.xLix,8-10).  »  Quod  utiquc 
soli  convenit  Ch.-isto,  cui  repositum  fuit  ut  adora- 
retur  a  Iratribus,  et  exspectaretur  a  gcntibus,  la- 
varet  in  vino  stolam  suam  proprii  cnrporis  pas- 
sione, quia  carnem  suam  nulla  peccati  labo  macu- 
lavit.  Ascr  qnoque  non  utique  sibi  convcnire  cre- 
debat.  Aser  pinguis  panis  ejus,  et  ipse  Aser  cum 
principibus  (9).  Quid  vero  ipse  Joscph,  cui  dictum 
cst  :  '<  Filius  ampliandus  meus  Joseph,  (ilius  am- 
pliandus  meus  :  zelatus  lilius  meus,  lilius  meu» 
adolescentior,  ad  mc  revcrterc  {lljid.  22)  ?  »  in 
quem  consilium  confercntes  malcdicebant,  in  quo 
lienedictio  prKvaluit  super  bencdictionibus  mon- 


siori  pretiosior  est  Deus,  peccatori  prcliosior  est 
redemptor.  Pluris  et  iili  valct  qui  plus  habet  gra- 
tia;  :  sed  etiam  rui  multa  donata  sunl,  pluris 
valot;  quia  cui  plus  rcmissum  ost,  plus  diligit,' 
sicut  ipse  Dominus  in  Evangolio  pronuntiavit  de 
illa  nnilicro  qua?  super  ejus  pedos  elfudit  un- 
guentum,  ct  lacrymis  lavit,  et  capillis  suis  tersil, 
et  oculis  siccavit,  de  qua  ail  ad  Simoncm  : 
(I  Proptcr  quod  dico  tibi  :  Romissa  su:i!,  oi  |.cccata 
multa,  quoniam  dilcxit  mullum.  Cui  aulom  minus 
dimittitur,  minus  diligil  (Luc.  vii,  \~).  »  lnlorduiii 
divcrsilates  protii  nou  solum  qnantitalis  habent, 
sed  etiam  numeri  expressionem  (13) ;  sicut  i".abes 
de  unguento  quod  ad    sepeliendum   so  Dominus 


tium  manentium,et  dosideriis  collium  mternorum.  r,  fusum  esse  memoravit,  sicut  scriptum  eat  dicento 


(8;  Mss.  aliquot  et  edit..\m.  ac  Gi II., />('.(:  lotiiis... 
Era.  ac  Rom.,  Grcx  tolins  plebis  eorum  vocalnilis 
designaretur .  At  mss.  pluro!<  et  potiorcs,  Le.r 
Tnlms  tolius...  ilcsignurel.  Uplime.  Namquc  hic 
l.i'.K  sumitur  pro  libris  Moysis,  ubi  duodcciin  tri- 
l)U8  lsrai:l  patriarcharum  nominibus  passim  oxpri- 
Miuntur. 

(9)  Rom.  cdit.  sola,  ct  ipse  dabit  escam  principi- 
lius. 

(lOi  Ambrosius  sup.  cap.  1,  nuni.  'i  asserit 
I  atriarclias  vore  in  culpam  incidisse  :  hic  atitem 
t  num.  scq.  eam  minuoro  conatur,  ob  rationrm 
iiiystcrii  :  quo  ctiam  argumonti  gcnoro  usus  cst 
cum  de  Alnah.i;  rum  Agar  concubitu  disputavil 
lib.  I  Dc  Abrali,,  cap.  4.  Sed  noa  putumus  ideo 


omnem  culp;n  ralioncm  sublalam  .Ambrosium   vo- 
luisso,  licot  socus  AuguFtino  visuui  fuerit. 

( 11)  Onincs  edil.  et  cod..  Val.,  Full,,  Gcrm.  et 
'rhool.,  iVi.si  vendiilisscnt  eum  sui.  .Valc  vcndidcrunt, 
pejus  emcrunt.  Mss.  Laud.,  Donig,,  Torn.,  Valc. 
ct  Colb.,  Nisi  vcndidi.^iscnt  cum  .lui,  iliilc  vcndide- 
runt,  cte.,  Corb.  autoni  :  A/.vi  vcndidis.ic::!  cum, 
Cuni  siti  malc,  otc.  Deniquc  cod.  Mich.,  .\lb.  ac 
Ebr.,  jVi.si  vcndidi,<icnt  cum.  (Jucm  sui  nialc  rcndide- 
runl,  alicni  pejus  cmcrunl.  (,tua;  lcctio  Ciotcris  pri'- 
stare  nobis  visa  est. 

(12)  Omnes  edit.  ac  mss.  duo,  ncijotialorihus  lioni 
odoris  :  rcli(|ui,  bonum  odorem  . 

(13)  Mbs.  Valc,  Hed  elium  nujslerii  e.vpressiO' 
nem. 


679 


S.  AMBRO?II 


680 


Juda  :  "  Pt.tuit   hoc   venumdari    denarii^  trecenlis  A  ut  gontiura  pcccata  resina  ista  curaret.  De   quiljus 


{}larc.  XIV,  5).  »  Quo  numero  non  quantilatis,  scd 
significatio  crucis  videtur  expressa.  Ila  li\c  quoque 
diversitas  vel  viginti  (14)  vel  triginta  aurcorum 
vel  argenteoruro,habet  vel  geminat£B  vel  triplicatae 
perfectionis  indicium.  Nam  viginti  quinque  aurei, 
jubilffii  qui  est  remissionis  numerus,  significant 
pretiosissimam  portionem.  Hic  quoque,  ut  Domi- 
nicE  passionis  figuram  advertas,  ait  Judas  pa- 
triarcha  :«  Tradamus  Joseph  Ismaelitis  :  at  manus 
nostra;  non  sint  injecta  super  eum  [Gen.  xsxvii, 
27).  »  Et  bene  superius  dixerat  (15)  :  «  Manus 
autcm  nolite  inferre  illi  [Ibid.,  22).  »  Quod  Judasi 
in  Domini  passione  dixerunt  :  «  Nobis  non  licet 
interficere  quemquam  (Joan.  xvm,  31)  :  »ut  sermo 


dicitur  :  Convalescite,  manus  demisss,  et  genua 
dissoluta  {Isa.  xsxv,  3).  »  Fides  sincera  resina  est. 
Hanc  adhibebat  Petrus,  cum  diceret  claudo  :  «  In 
nomine  Jesu  Christi  Xazareni  surge  et  ambula 
{Act.  in,  6);  »  meritoque  surrexit,  et  ambulavit. 
Hanc  habebat  cum  diceret  paralytico  :  «  .Enea, 
sanct  tc  Dominus  Jesus  Christus  :  surge  et  sterne 
tibi.Et  surrexexit,  et  stravit  sibi  {Acl.  ix,  3'i).  » 
Hanc  habebat,  cum  diceret  mortuse  :  «  Surge  in 
nomine  Domini  nostri  Jesu  Christi.  Et  defuncta 
surrexit  {Ibid.,  40).  »  Hujus  resinae  temperamento 
lapides  illi  de  quibus  potens  est  Dominus  resusci- 
tare  filios  .\brahfe,  compaginantur.  Hujus  resin» 
medicamento  rlaudus   erigitur,  paralyticus  refor- 


Jesu  impleretur,  significans  qua  morte  moriturus  r>  matur,  mortua  resuscitatur. 


esset, 

15.  Jam  tunc  ergo  crucis  futura;  praefigurabatur 
insigne;  simul  et  quod  exutus  est  tunica  {Gen. 
sxxvii,  23),  id  est,  carne  quam  assumpsit  exulus 
est,  decora  divcrsitatc  virUitum.  Ergo  tunica 
cjus,  id  est,  caro,  non  divinitas  cruentata  cst  : 
et  indumcntum  ei  carnis,  non  immortalitatem 
vit.TB  auferre  poluerunt.  Hanc  tunicam  Judaicae 
bestice  cruentaverunt,  illae  de  quibus  dicit  :  «  Ecce 
ego  milto  vos  sicut  agnos  inter  lupos  {Ltw.  x, 
4).. 

16.  Qiiod  autem  lacus  siccus  crat  (Gen.  xxxvii, 
24),  quid  mirum  si  Judaeorum  lacus  aquam  non 
habet,  qui  dereliquerunt  489  fontem  aquae  vivae, 
et  fecerunt  sibi  lacus  conlritos?  Et  ut  scias  verum 


18.  lllud  quoque  quod  haedi  sanguine  resperse- 
runt  tunicam  ejus  [Gen.  xxxvii,  32;,  videtur  signi- 
ficare  quoniam  ialsis  testimoniis  appetentes,  in 
invidiam  dcduxere  peccali  omnium  peccatadonan- 
tem.  ^obis  agnus  est,  illis  haedus.  Nobis  agnu3 
Dei  occisus  est,  quibus  abstulit  peccatum  mundi  : 
illis  ha^dus,  quorum  acervavit  errores,  delicta  cu- 
mulavit.  Ideoque  ait  :«  Implete  mensuram  patrum 
vestrorum  {Malih.  xxiii,  32).  »  Meritoque  Jacob 
posteritatis  suae  deplorans  dispendia,  quasi  pater 
filium  flebat  amissum,  quasi  propheta  lugcbat  in- 
teritum  Judsorum.  Denique  scidit  etiam  vesti- 
menta  sua  :  quod  in  passione  Domini  factum  legi- 
mus  {Matlh.  xxvi,  65)  a  principe  sacerdotiim,  in 
quo  esset  non  privata  persona,  sed  publici  munus 


hoc  esse  mysterium,  ipsc  de  se  Doniinus  ait  :«  Po-  C  officii.  Et  velum  templi  scissum  est  {Matth.  xxvii, 

51) ;    ut   profanata  mysteria,    nudatum  populum 

salutaribus   indumentis,  divisum   regnum   talibus 

manifestaretur   insignibus    destruendum    :    quia 

omne  regnum   divisum  facile  destruetur.  Et  vere 

divisum,  quando  hoc  quod  erat  Chrisli,  coepit  esse 

etiam  diaboli.  Neque  enim  poteranl  indivisi  mane- 

re,  qui  a  Patre  Filium  separabant. 

490  CAPUT  IV. 

Joseph  dncitur  in  yEgijptum,  atque   a  prxposito    co- 

quorum  emitur,  in  quo  Christi  sua  servilulc  nos  li- 

herantis  figura  est.  In  eodem  ostenditur  in  ipsa  ca- 

piivilatc  libcrtalem  posse  retineri  :  ncc  non  in  li- 

bcrtate  reperiri  captiviiaCcm.  Dcnique  omnibus  in 

e.rcmplum  Joseph  proponilur. 

19.  Venditus  est  ergo  Joseph,  duclus  in  -■Egyp- 


suerunt  me  in  lacu  inferiori,  in  tonebris,  et  in 
umbra  mortis  {Psal.  lxxxvii,  7). 

17.  Illi  igitur  emunt  Christum  qui  bonos  odores 
deferunt,  Ihymiama  quo  adolent  altaria  pise  men- 
lis.   Unde  et  David  Grcece  hoc  modo  ait  :  Kitsj- 

6*jv6i?iTw       7)       Tpotjsj^Tj       ^ou       w;        Ouixiauoc        £Va>-'.6v 

co-j  {Psal.  cxL,  2).  Resinam  quoque  qua  marmora 
eonfracta  sociantur,  est  resina  spiritalis  quEe  fra- 
cturas  animaa  tu«  solidet,  et  divuisa  connectat, 
resoluta  constringat.  HffiC  enim  spiritalis  resina 
corroborat,et  quaedara  comminuta  anima;  membra 
componit,  ut  sine  offensione  socientur.  Denique 
Jeremias  hanc  qua;rit  resinara,  ut  Babyloniam  cu- 
ret  sanare,   si  possit,   dicens  :  «  Accipite  resinam 


corruptioni  ejus,  si  quo  modo  sanabitur.  Curavi-  n  tum,   emptus  a  praepositio  coquorum    (16).    Non 


mu^  Babyloniam,  et  sanata  non  est  {Jerem.  u,  8, 
9).  )i  Non  est  sanata  Synagoga,  quia  resina  ista 
migravit  ad  Ecclesiam.  Ideo  ex  Galaad  venicbant 
negoliatores,  hoc  est,  de  possessione  vel  incolatu 
testimonii,mcrces  suas  ad  Ecclesiam  Iransfercnles, 

(14)  LXX  legunt  /fjjwv,  aurels,  sed  castigantur 
ab  Hieronymo.  Porro  quod  addit  Ambrosius, 
alibi  viginti  quinque,  etc,  de  suae  aetalis  codici- 
bus  loquitur.  Siquidcm  vetustisssimi  nostri  co- 
dices  ac  Bibl.  constanter  legnnt  viginti  argoi- 
teis. 

(l.i)  Rom.  edit.,  superius  liuben  di.terat.  El  re 
ipsu   voces  ibi  relalee  in  Scriptura  soli  Ruben  at- 


otiosa  persona  quK  cruda  ciborum  coqueret,  ut 
epularentur  animi  fidei  suavitate.  Nullus  enim 
cibus  scientia  et  doctrina  dulcior.  Erat  ante  in 
-Egypto  cruda  perfidia,  quam  nullus  divina  cogni- 
tionis  ardor,  et  verm  scientiae  cupiditas  nulla  mol- 

tribuuntur.  Verum  aliarum  edit.  ac  mss.  omuium 
conscnsus  facit,  ut  eas  ab  Ambrosio  etiam  Judae 
attributas  credamus  :  cum  praesertim  utrumque 
de  liberando  Joseph  sollicitum  fuisse  supra  narra- 
verit. 

il6)  Edit.  Rom.  hunc  vc-rsum  priemittebat  : 
Joseph  aulem  ductus  est  in  .£gyptum,  et  cmit  eum, 
etc.  '.  I 


681 


LIBEIl  DE  .lOSEPM   PATRIAUGHA. 


682 


liverat,    nou   eloquia  Domini    ignita   decoxerant.  ^  llle  vero  ia  quavis  conditioneservitii  semper  liber, 


Venditiis  est  auteni  Joseph  in  .f^gj-ptn,  quia  C.hri 
stus  venturus  erat  ad  eos  quibus  dictum  est : 
«  Peccatis  vestris  venditi  estis  {Isa.  l,  1).  »  Et 
ideo  siio  sanguine  redemit,  quos  propria  peccata 
vendiderant.  Sed  venditus  Christus  conditionis 
susceptione,  non  culpae,  peccati  pretio  (17)  tene- 
tur  :  quia  peccatum  ipse  non  fecit.  Pretio  igitur 
nostrum  debitum,  non  sua  asra  contra.xit,  chiro- 
graphum  sustiilit,  feneratorem  removit,  exuit  de- 
bitorem  :  unus  exsoivit  (18)  quod  ab  omniLus 
debebatur.  Non  licebat  nobis  exire  servitio. 
Suscepit  hoc  ille  pro  nobis,  ut  servitutem  mundi 
repelleret,  jibertatem  paradisi  restitueret,  gra- 
tiam  novam  consortii  sni  honore  donaret.  Hoc  de 
mysterio.  ^ 

20.  Caelerum  quod  arl  moralem  pertinet  iocum, 
quia  omnes  vult  salvos  fieri  Dominus  Deus  no- 
ster,  dedit  pcr  Joseph  eliam  iis  qui  sunt  in  ser- 
vitute  solatium:  atlribuitmagisterium;  utdiscerent 
etiam  in  ultima  conditione  posse  mores  esse  supe- 
riores,  nec  ullum  slatum  immunera  esse  virtutis, 
si  animus  se  uniuscujusque  cognoscat :  carnem 
servituti  subditam  esse,  non  mentem;  mullosquo 
servulos  esse  dominis  liberiores,  si  in  servitute 
positi  a  servilibus  putent  operibus  abstinendum. 
Servile  est  omne  peccatum,  libera  est  innnoentia. 
Unde  el  Dominus  ait  .■  «  Omnis  qui  facit  pecca- 
tum,  servus  est  peccati  (Joan.  viii,  34).  Ouomodo 
enim  non  servus  omnis  avarus,  qui  pro  exiguo 
pecuniae  lucello  (19)  se  ipsum  auctionatur?  Tiinet 
omnia,  ne  congesta  amittat,  qui  non  utenda  con-  C 
gessit,  niajore  periculo  servalurus  quo  majora 
quaesivit.  Quomodo  non  mendicus,  cui  sunt  parva 
Iquae  possidet  ?  Nam  etsi  mihi  dives  videatur,  sibi 
eget  :  nec  testimoniis  sua  vota  solatur,  qui  quod 
optat  nescit  credere.  Quomodo  autem  non  et  ille 
servus,  qui  subditus  est  libidini  ?  Primum  suis 
ardet  incendiis,  et  pcctoris  sui  facihus  ('^0) 
exurilur.  Quibus  rocte  dicit  propheta  :  ■<  Ambulate 
in  lumincignis  vestri,  et  in  flamma  quam  accen- 
distis  ilsa.  i.,  H).  "  Suscipit  omnes  melus,  in.si- 
diatur  somno  singulorum  ;  ut  unius  cupiditate 
potiatur,   fit  scrvus  omnium.  Servit  igitiir    hanc 

i-oram  quidem  scrvitutem,  qui4!H  ipse  sibi  do- 

uosfacit.ipse  vult  habere  quostimeal.  Nihileniin 

'  im  speciale  scrvitutis  est,  quam  semper    limere 

17)Edit.  Era.,  Gil.  ac  Rom.,  peccaliijue  prelio : 

III.    et  inss.  omnes.   peccali  prelio.    lliirsus  ubi 

lil.  omncs  ac  inss.  sex,  lcnetnr:    ibi  tolidem  alii, 

"  lctwlur.  Hftud  duljie  i'b  verba    Kei|uciitia,    (/«m 

'tilum,  etc.    Verum  ut  docloris  nostri  mens   ca- 

ilur,  locus  ita  explicandus  est,   ac   si    legcrctur 

i  nrdine,  ccnilitioiiis  susceptione,  non  culp.v.  quia 

ralum    ipse  non  fecil,  peccnti  prclio  non  lcnrlur. 

•  •!•  posl  miilta  vcl.  edit.,  1'relio  i(/ilurnostro  ilcbi- 

>  lum,  non   suu  ;vra  conlro.rcrunt.    Ilnin.,    1'rclio  igi- 

tur  nostro,    .wl  suo  xra  conlra.til.    Mss.   Theod.  et 

'  <\r.  Prctio  iijilur   no.^ilrum    ilehilum,  non   .<:uo  xre 

ntra.cil.  Deniqiic  alii  oiimcs   ul  in  textu,  ubi  vox 

pretio,  idein  valct,  ac   per  pretium,   quod  solveii- 

:  dum  ipse  suscepit. 

Patrii..  \'TV. 


qiii  mundi  ainore  non  capitur,  avariliae  vinculis 
non  tenetur,  metu  criminis  non  alligatur,  qui  se- 
curus  spectat  prajsentia,  quem  futura  non  terrent. 
Nonne  videtur  tibi  iste  in  servitude  dominari :  ille 
autem  in  libertate  servire  ?  Serviebat  Joseph, 
regnabat  Pharao :  beaticr  hujus  servitus,  quam 
regnum  illius.  Denique  tota  ^Egyptus  collapsa 
esset  fame,  nisi  regnum  suum  consilio  servuli 
subdidisset. 

21.  Habent  igitur  unde  glorientur  originis  ser- 
vuli,  servivit  et  Joseph.  Habent  unde  se  consolen- 
tur  qui  cx  libertate  in  servitutem  aliqua  nccessi- 
tate  venerunt.  Ilabent  quod  imitentur,  ut  discant 
conditionem  se  mutare  posse,  non  mores :  esse  et 
in  vernaculis  libertateiD,  el  in  servitute  conslan- 
tiam.  Habent  etiam  domini  quod  per  servulos 
bonos  sperent.  Abraham  tilio  per  vernaculum 
invenit  uxorem.  Benedisit  Dominus  domum-Egjp- 
tii  propter  Joseph,  et  facta  est  benedictio  Domini 
in  toto  censu  e.jus,  et  in  domo  et  in  agris.  «  Et 
convertit,  inquit,  omnia  qua;cunque  iili  erant, 
in  maiius  Joseph  [Gen.  xx.xix,  4).  »  Advertimus 
quod  ea  quse  domini  gubernare  non  potcrant,  ser- 
vuli  gubernarunt. 

CAPUT  V. 
Joseplii  ob  pulclirilmlinem,  scd  magis  oh  pudici- 
tiam  commendiUio.  Is  nulta  sua  culpa  udamatus 
a  domina,  ac  de  slupro  compellalus,  eam  repet- 
lil,  rejectisque  veslibus  ornatior  fuijit:  illa  vero 
dum  eas  retinet,  alque  insontem  criminaliir, 
iijnominiam  suam  nudal.  Tamen  mitlitur  Joseph 
in  cnrcerem :  at  ibi  divino  prxsidio  non  desti- 
tuitur. 

22.  Scd  quid  de  privata  domo  dispositionis  ejus 
servuli  astruam,  qui  rexit  imperiura,  ?Plus  tamen 
cst  quod  ipse  ante  se  rexit  (21) ;  et  cum  esset  de- 
corus  aspectu,  et  speciosus  facie  valde,  venusta- 
tem  sui  vultus  ad  alienam  non  derivavit  injuriam, 
sed  ad  suam  servavit  gratiam  :  hoc  se  pulchrio- 
rem  ratus,  si  non  dispendio  castitatis,  scd  cultu 
pudoris  speciosior  probaretur.  Illum  esse  verum 
decorem,  qui  non  alienos  oculos  caperet,  nec  fra- 
giles  mentes  vulneraret,  sed  judicia  acquireret 
universorum,  fraudi  nullis  futurus,  laudi  sibi. 
Jam  si  (iiia  pctulantibus  aspexit  oculis,  illius 
crimen  solius  cst  qu.-c  raale  vidit,    non    hujus   qui 

r\  male   se  nollet  videri  ;  nec  in  co  quod  visus   esl, 

(18)  Mss.  nec  pauci,  nec  inferioris  nota;,  munus 
e.rsohil. 

(19)  Sic  edit.  omnes,  ac  plerique  mss.  .•Mtamon 
aliquot  boni  a;vi  legunl,  pccuni;e  locello.  Non 
niale. 

(20)  Gmiies  cdit,,  et  pcccati  sui  facibus.  Omnes 
mss,,  et  pccloris,  otc. 

(21)  Unm.  edit  post,  voccs  aiite  se  rc.rit,  caput 
quartum  claudebat,  et  quintum  ordiobalurin  hiuc 
verba :  FJ  erat  JoH-ph  spcciosus  facie,  ct  liecorus 
aspectu  laldc.  Cum  c.wt  Joscph  rjKciosus  farie, 
cl  dccorus  asppctu  ralde,  etc.  Nos  looum  ad  alia- 
rum  cdit.  et  cunctorum  inss.  Ildem  emenda- 
viinus,  etc. 


ii 


m 


S.  AMBIiOSIl 


m 


ciilpa  est.  Non  erat  in   potestate   scrvuli    ut    non  A  neglecti  officii  etiam  a  domino  cavere  debebat   ot 


viJeretur :  maritus  debuit  cnvero  oculus  uxo- 
ris  (22).  Si  ille  nihil  tin:iebat  de  conjuge,  arbitra- 
batur  iste  testimonium  esse  castimnnig!,  nnn 
remissionem  incurim  (23).  Discant  tamon  viri 
cavere  etiam  oculos  fcminarum.  Adaniantur  enim 
et  qui  nolunt  amari.  Deniquc  adamaiua  est  Jo- 
sepb,  qui  amantem  contemnerct.  Etbene  excusavit 
eum  Scriptura  dicens:  «  Immisit  oculos  uxor 
domini  ejus  in  Joseph  (Gen.  xxxix,  7),  »  hoc 
esl,  non  ipsc  495  .ce  ostentavit,  nec  cepit  in- 
cautam  :  sed  illa  rctia  sna  misit,  ct  indagine  sui 
capta  est.  Laqncos  suos  sparsif,  ct  suis  h,-Esit 
vinculis. 

23.  Dixit  autom  llli  .-  <<  Dnrmi  mecum  {Ibid).  » 
Prima  adulterc-n  oculorum  lela  sunt,  secunda 
vorborum.  Sed  qui  non  capitur  nrulis,  potest  ver- 
bis  resistere.  Suppetit  defensio.  ubi  adhuc  liber 
affectus  est.  Ideo  scriptum  est  quia  ille  noluit 
(Ibid.  8).  Primum  igifur  consressionc  mentis  su- 
peravit,  tanquam  scutnanimi  irruentem  repellens: 
deinde  sermnnem  tanquam  hasfam  vibravit,  ut  se 
illa  revncaret.  u  Et  dixit  uxnri  doniini  sui  (Ibi.l).  » 
Recto  uxor  domini,  nnn  ipsa  doraina  dicitur  qua? 
non  potui.t  extorqnere  quod  voluit  imperare.  Nam 
quomodo  domina  quae  dominandi  non  habebat 
elfectum,  qure  disciplinam  domina;  non  tencbaf, 
qui-e  servnlis  libidinis  incentiva  pra^stahat  ?  Illo 
dominus  qui  amantis  non  excepit  faces,  qui  leno- 
cinantis  vincla  non  sensit,  quom  nulla  mortis 
formido  perterruit  qui  maluit  liber  crimin's  raori, 


fonsam  :  simul  adhue  sermonis,    non    romprehen- 
sinnis  putabat  audaciam. 

2").  Excusatur  quod  ingressus  est  :  pra;dicalur 
quod  elapsus  est  (2i),  nec  pluris  fecit  vestimenta 
corporis,  quam  animi  castimoniam.  Reliquit  tan- 
quam  nnn  sua,  quce  a'dultera  siiis  manibus  deti- 
nebat :  et  aliena  judicavit,  qua?  tactu  impudica; 
potucrant  comprehendi.  Magnus  tamen  vir,  qui 
venditus  scrvilo  nescivit  ingenium,  adamatus  non 
rcda'Tiavit,  rngatus  non  acquievit,  comprehensus 
aiifugit.  Qui  cum  ab  uxore  doraini  conveniretur, 
tonori  veste.potuit,  animo  capi  non  potuit:  ac  ne 
ipsa  quidcm  verba  diu  passus,  contagium  judicavit 
si  diutius  moraretur  :  he  per  manus  adultera?  libi- 
..  dinis  incentiva  transirent.  Itaque  vestem  exuit, 
criinen  excussit,  et  relictis  quibus  tenebatur,  exu- 
viis,  spnliiitus  i|uidcm,  sed  non  nudus  aufugit,  qui 
erat  leclinr  ii'duinento  493  pudoris.  Non  est 
enim  nudns,  nisi  quem  culpa  nudaverit.  Denique 
in  svperiorlbus  habemus  quod  Adam,  nosteaquam 
Dei  mandafa  praivaricatione  deseruit,  et  peccati 
gravis  ara  conlruxit,  nudus  erat  .  Undo  et  ipse 
ait :  i<  Vocem  tuam  audivi  in  paradiso,  et  timui, 
quia  niidus  suin,  et  abscondi  me  [Gen.  m,  10).  » 
Intellexit  enini  se  esse  nudum,  qui  infulas  diviuae 
protoctionis  amiserat.  Et  ideo  lalebat,  quia  vestem 
lldei  non  hahebat,  quam  utique  praevaricando  de- 
posiiit.  Magnam  rem  vides.  Ille  nudus  crat  qui 
tunicam  non  amisit:  iste  nudus  non  erat  qui  ve- 
stimentis  se  exuit,  qiiaj  in  manibus  adulteraedere- 


quam    potentiae     criminos.-e    eligerc    consortium.  L  liquit.   Eadcm  Scriptura    illum  nudum    asseruii, 


Ille  liber,  qui  turpo  credidit  vicem  gratiae  non 
rcferre.  Dedique  non  ut  mcticulosus  excusat,  nee 
tanquam  periculis  timidus  cavct  :  sed  t^nquam 
beneficii  herilis  et  innocentis  sure  debitor  fugit 
crimen  ingrati,  peccatique  labem  et  culpK  conta- 
gium  quasi  juslus  horre«>cit.  Tertiuin  spiculum 
adultera  interpellandi  assiduitate  vibrabat :  scd 
Jnseph  non  audieltat  eam.  Habes  post  prima  verba 
quidcaveas.  Non  solum  lubrica,  sed  ctiam  procax, 
importuna,  petulans  est  libido,  nec  habet  quod 
vereatur  adultera.  Quaa  dispendia  pudoris  prima 
non  doluit,  insidiaturut  capiat. 

2'i.  Denique  officii  sui  ol  commissi  muneris  in- 
gressum  gratia,  remotis  arbitris  ac  domeslicis 
{Ibid.  II I,  apprehendit  eum  dicens 
mecuin.  »  Excusatur  Joseph  Scriptura;  testimo- 
nio,  quia  commissum  a  domino  nequibat  de- 
serere  obsequium.  Non  enim  satis  ckI  quod  so- 
curus  sui,  domus  inferiora,  quasi  qui  capi  non 
posset,  ingressus  est :  justus  debuit  providcre  ne 
furcnti  copiam  daret,  et  cjus  illa  pccciUo  p"rir<'t  : 
sed  qui  advcrsari  sibi  doniini    sui  vidcbat  uxorem, 


hunc  ahnuit.  Et  iileo  iste  exspoliavit  sn  polius 
quam  nudavit,  qui  incorrupta  virtulum  vestim.  n!a 
servabat,  exspolians  se  veterem  hominemcum  a<:li_ 
bus  ejus,  ut  indueret  novum,  qui  secundum  imagi. 
nem  Crealoris  in  agnitione  renovalur.  lHe  autem 
nudus  remansit,  qui  se  iterum  vestire  non  potuit, 
siiignlari  spolio  virtutis  exutus.  Unde  pelliceam 
accepit  tunicam  ;  quia  peccator  habere  non  poterat 
spiritalem.  Roliquit  igitur  vestimenta  Josoph,  et 
nndavit  adultcrffi  inverecundiam,  quaj  postea  latere 
nnn  potuit. 

26.  Denique  exivil  ibras,  et  ipsa  adulterii  sui 
tontamenta  vulgavit,  exallans  vocem  suam  ;  eo 
qund  relictis  vestibus,  Ha;breu3  aufugerat.  Ipsa 
Dormi  n  igitur  quod  celare  dcbuerat,  prodebat :  ut  compo- 
sito  crimine  loederet  innocenten:.  Justus  autemac- 
cusare  non  novit ;  et  ideo  impune  hoc  impudica 
faoiebat.  lllam  igitur  vere  exulam  dixerim,  etiam 
aliena  vestimenta  servantem,  quse  omnia  amiserat 
velamina  castilatis :  illum  salis  ornatum,  satis 
defon?ii;ii,  cujus  vox  non  audiebatur,  et  innocentia 
loquebatur.  Sic  Susanna  postea  dum  tacet  in  judi- 


(22)  Cuvere  oculos  u.voris,  pro  cavere  oculis 
uxuris,  seu  cavcre  ne  quis  ad  u.xorem  accederel, 
cujus  Ibrma  illius  oculos  pelliceret :  looutio  pariim 
admodum  usitata,  sod  hic  communi  mss.  ac  edit. 
suffragio  asserta. 

^25)   Rom.  edit.,    non    remissioncm  curse.    Ileli- 


quas  cum  mss.  omnibus,  non  remissionem  inru- 
)■/<•£,  hoc  est,  uon  remissionem  ab  incuria  profcc- 
tam. 

(24)  Post  vocem  elapsus  est,  addi  edit.  Rom.  Et 
rclintiuens  vestimenta  in  manibus  cjus  fugit,  yon 
pluris,  etc. 


j 


685 


I.IBER  DE  JOSEPH   I  ATniARCHA. 


686 


cio.  meliiis  locula  est  oraculo  ;  et  ideo  propheta'  A 
meruil  defensionem,  qu;!?  propri.r  vocis  noii  qua;- 
sivit  auxiliura.  lilum  ergo  bealiorcra  di.\erim,  cum 
iii  carcerem  raitterctur  ;  quia  subibat  pro  castitate 
martyrium.  Bonum  enim  munus  pudicita,  sed 
minoris  meriti  cum  periculum  non  habel  :  ubi 
vero  ctiam  salutis  periculo  defenditur,  ibi  plcnius 
coronatur.  (25  . 

27.  In  audita  causa,  ine.xploiata  fide  veri,  tan- 
quam  reus  criminis  in  carcerem  Joseph  mittitur  : 
sod  eum  Dominus  nec  in  carcere  deserebat.  Non 
turbentur  innocentes,  cum  falsis  criminibus  appe- 
tuntur  ;  cum  oppressa  justitia  trndunturin  carcc- 
rom.  Visitat  Deus  et  in  carcore  suos  ;  et  ideo  ibi 
est  plus  auxilii,  ubi  est  plus  periculi.  Sod  quid  mi- 
rum  si  visitat  Christus  in  carcere  positos,  qui  sc  n 
ipsum  in  suis  in  carccre  inclusum  esse  memora- 
vit,  sicut  habes  scriptum  :  «  In  carcere  eram,  el 
non  venistis  ad  me  {MalHi  x.w,  43)  ?  »  Quo  non 
penetrat  divina  misericordia  ?  Invenit  Joseph  hn- 
jusmodi  gratiam,  ut  494  qui  fuerat  clau.sus  in 
carcere,  ipsc  potius  carccrisclauslra  servaret,  con- 
cederet  munere  clavicularius,  inclusos  omnos  po- 
testati  ejus  comitteret.  Itaque  Joseph  non  aolum 
carccrem  non  scntiebat,  seil  etiam  alios  quoque 
carceris  levabat  ajruinnia. 

C.\PUT  VI 
Piisl  breveni  tnrcrlirnin  in  nndicri')n,nl  sixvlones  liii- 
jus  eliiuii  auctores  injiiriil'  Iransit  ;  et  ilcmonslralo 
iiuam  fragilis  sit  eoruin  slatus,  alterius  somnium 
ejusijuc  exposilionem  referl.  llinc  sieculi  pntcntiam 
somnii  similem  esse  ostcndit.  Ikiiide  mii^ilicc  laii- 
dalo  Hebnto  interprcte,  invehilnr  in  eiinucliuiii  bc-  C 
neficii  immemorcm.  Ikmum  lacilc  Calligonum  per- 
slriMjens,  puuca  de  rcijiorum  ministrurum  slalii  <ic 
fragililide  subjunijil. 

'iH.  llujus  igitur  injuria;  auctor  mulier.et  spado- 
nes  sunt  (20),  scd  niulier  .l^gypliorum,  qu;c  pro- 
caces  cum  viris  solita  miscere  scrmoncs,  lucessere 
verecundos,  rcfugientcs  insoqui,  pudentes  perur- 
gere,  cum  vitia  sua  non  posset  defendcre,  innoxios 
criminabatur,  perfidiam  admisccns  pcrfidiff,  aliena 
tenens,  et  alios  ipsa  condemnans,  inodum  nullum 
ponens  furori.  Qua;  enim  causa   crudelitalis,   nisi 

(2.5)  Rom.  edit.  voci  roronalur  subjungit,  Factum 
est  autcm,utaudiril  dominuscjus  rerljiiu.voris sux.... 
.lccipietis  Joseph  injecil  cum  in  carcercm. 

iM)  Ita  vel.  edit.  et  concti  mss.,  excpplis  Thcod. 
cl  ^al.,  ul)i  loc^ilur,  Ilujus  igilur  injuri.v  auclnr  niu- 
lier  spiidimis  fuit.  Aperliis  scnsus  :  agiturcnim  de  D 
uxnri;  Pulipliaris  quem  Pharaonis  ciinuchuin  vocal 
Scriptura.  Kdit.  autem  Uom.  quie  caput  quintum 
producit  usque  ad  voceni  rccu.uiVil ,>^ic  habol,  IIujus 
linncn  injuriw  auctor  niulier  cst,  sed  mulier,  etc. 
Uiirsus  ibidein    onines    edit.,    Sed  mulier  /Egypl. 

iiu.tf solitn,  etc.  Mss.  prope  ad  iinum,   .SV;(/    mu- 

licres  /F.ginil.  qux solenl,  etc.    llic    autcm    solot 

qii;i'ri  de  1'ulhiphare  utrum  is  cum  eunuchus  el 
fpadii  dicitur,  signillcctur  reipsa  fiiisse  cviratus  ; 
an  vcro  hoc  ilignitatis  nnm^Mi  fucrit  "?  rtraqiic  oni- 
niu  fautnres  suos  habrl  :  qunriiiii  si  placet  ratio- 
nes  cognns^-ere,  adi  .\iigustiniim,  tjii.rst,  in  Cicn.  I.  i 
qu;i'sl.  i:i()  ;  Uicronymiim  in  Triulil.  :  NobiHi  nolas 
in  liunc  locuni  apud  LX.\  ;  Corn.  Jansenium  in 
Gen.  ;  Guil.  Estium,  Annot,    in  difflc.    Scripturo) 


quod  cupiditabus  suis  obsisti  videbat,et  desideria 
sna  veiita  assenssionc  fraudari  ?  En  propter  quod 
apcriatur  carccr,  ut  suscipiat  innoccnles  :  solvan- 
tur  calena;  reis,  ut  imponantur  fidelibus  :  dirait- 
tantur  verilatis  adulteri,  ut  incluatur  qui  fidei 
aduUeriura  recusavit. 

29.  Do  istis  vero  spadonibus  ;27)  quid  dicam  ? 
qui  exemplo  debent  csse  spadonibus  caileris,  quod 
slalus  corum  fragilis  ac  tenuis,  etin  voluntate,  re- 
gia  spes  omnis,  quibus  levis  offensa  suTimum  pe- 
riculum  sit  :  secund»  autem  res  vile  ministerium 
Gloriabatur  altcr  quod  esset  vini  prajpositus,  alter 
quod  esset  pistorum.  Uterque  olfendit,  missique 
in  carcerera,  et  commendati  sancto  Joseph,  ab  ip- 
so  carceris  claviculario,  cum  cssent  illic  dics  com- 
plures,  viderunt  somnium  ;  et  cum  reviseret  eos 
Joseph,  tristes  turbatosque  animi  offendit  :  quia 
turbabantur  somnio,  cujus  interpretem  non 
invenirent  :  «  Nonnn  pcr  Ueum,  inquit,  intcrprc- 
tatio  somnii  est  ?  Narrate  ergo  mihi.  Et  narravit 
prapostus  vini  somnium  suum  :  Erat  vilis  in  con- 
spectu  meo;  in  vite  autem  tres  radiccs  :  el  ipsa  flo- 
ros  ferens  germinavlt  raaluros  bolryones  uvarum 
i'2-i) :  et  calix  Pharao  in  manu  nica.  Ut  sumpsi  cam, 
et  cxprossi  eam  in  caliccm,  ct  dcdi  calicem  in  ma- 
nus  Pharao.  Et  dixit  illi  Joseph  :  Ilnic  interpretatio 
ejus  :  Tres  radices,  tres  dies  sunt.  Adhuc  triduo, 
et  in  mentem  habebit  Pharao  principatum  tuum, 
et  rcstiturt  te  supcr  officium  tuum  pristinum,  et 
dnliis  calieeni  in  manus  Pharao.  Scd  memor  esto 
per  temetipsuin,  cum  tibi  beno  495  crit,  et  facies 
in  mc  miscricordiam,  et  memor  eris  raei  ad  Pha- 
raoncm,  et  educes  rae  de  carcere  islo  ;  quia  furlo 
involalus  sum  (29)  de  tena  Hebrieorum,  et  hic  ni- 
hil  raalc  fcci,  sed  miserunl  rao  in  lacum  carccris 
hujus  [Gen.  xl,  8-15).  » 

30.  Altorius  foninium  non  libct  dicere.  Mcmini- 
sti  certe  verborum  meorum,  quod  etiara  tunc  retu- 
gerim  ojus  interpretationem  in  eo,  cujus  exitum 
rcfugio,  mortein  pcrhorresco.  De  islo  prius  di- 
camus,  qui  si  beatus  vidcbatur,  cum  esset  vini 
prajpositus  ;    et  hunc  summum    credebat  apicem 

loca  :   llug.  Orotium,  et  alios. 

(27)  Caput  scxtuin  liic  edit.  Rom.  auspicabatur 
illis  vcbis  :  liatu.^  est  1'hnrno  super  duobus  .yiadoni- 
bus  .s((!.v.  .^upcr  pneposiin  pincernaruni  el  super  prx- 
posilo  pi.^itorum,  et  posuit  eos  in  cutlodiam  in  cnreere. 
Quid  de  islis  duobus  spndonibus.  elc. 

(28)  Edit.  ant.,  florenc  feiens,  gennina  nuitura,  ct 
botnjones  uvnrum.,  Hom.,  Iloreiis  fcrcbnt  ycrmina, 
maluros  holrijones  uvarum.  Mss.  ul  in  texlu,  nisi 
quod  noiinulii  melioris  nol;c  habent,mH/Hn'  botnjo- 
nes :  uniis,  et  maturi,  ctc,  optimc,  iiindo  subiiUcI- 
ligas  eriit. 

(211).  Ita  mss.  plurcs  ac  potiorcs.  Alii  purtim 
nini  aiit.  odil, /»;7irt' cif/i/H.v  .vhiu  .■  parlim  ciiiii 
Uoiii.,  furto  surrcptussim,  sive,  .lublnlU'  sum.  INii- 
liiiii  iii  hisquod  iid  sinsuni  iliscrimcii./)iio/(irceiiitn 
diciliir  a  viila  iiiaiiu»  (lua  furos  ad  iiliona  sulfiirnn- 
da  alqiio  orouUanda  uli  soloiil.  Uoiii.  odil.  iiouniil- 
l;i  hinc  Soriplur;o  toxtui  inscruit,  qiio  magis  ouiii 
L.\.\co«vcnirot,  sed  hoic  ud  scnsum  paru:ii  la- 
ciunt. 


687 


S.  AMRIIOSJI 


im 


omnis  potentias,  quod  regi  caliccra  daliat.  Ihvc  glo-  A. 
ria  illius,  hffic  magnincontia  iu  hoo  sa:culo  :  hao 
defraudatus  dolebat  ;  huio  redditus  gratulabatur, 
Sed  hoc  somnium  est,  et  omnis  potentia  s«culi 
somnium,  non  vcritas  cst.  Denique  per  somnium 
vidit  reddi  principatum  suum.  Et  Isaias  dicit  ita 
esse  hujusmodi  homines,  qui  in  hoc  sa!oulo  deleo- 
tantur  secundis  rchus,  sicut  qui  in  somnis  man- 
ducat  et  bibit.  videtur  sibi  cibo  aut  potu,  dum 
dormit,  repleri  :  sed  cum  evigilaverit,  incipit  esu- 
rire  amplius  ;  et  tun  cintelligit  quam  inanis  ille 
cibus  et  potus  fuerit  somnianfis  {Isa  xxix,  8)  : 
sic  qui  dormit  in  hoc  sseculo,  iiec  ooulos  apc- 
rit  ad  mysteria  divina,  quandiu  somno  grava- 
tur  corporis,  putat  alicujus  momentiesse  hanc  sae- 
cularem  potentiam,  quasi  in  somnis  eam  videt  :  p 
ubi  evigilaverit,  deprehcndit  ipuiin  inanis  hujus 
saiculi  voluptas  sit. 

Sl.Considera  nunc  illum  verum  Hebra.'um  (30), 
illum  non  somnii,  scd  voritatis  et  prc-Bclaroe  visio- 
nis  interpretem,  qui  de  divinitatis  illa  plenitudinc 
a  libertale  ccBlcstis  gratife  in  hunc  corporeum  car- 
cerem  vcnerit,  quern  non  potuit  SKCuli  hujus  ille- 
cebramutare,  non  uUa  corruplela  mundana^  volu- 
ptatis  evertere,  qui  tcntatus  non  decidit,  appetitus 
non  appetivit,  poslremo  adulterina  quadain  Syna- 
gogaj  manu  veste  corporis  apprehensus,  carnem 
exuit,  liber  moitis  ascendit.  Calumniata  est  mere- 
trix,  ubi  eum  tenere  non  potuit,  qucm  carccr  non 
terruit,  non  inferna  tcnuerunt :  quiu  etiam  quo  ve- 
luti  puniendus  descendcrat,  inde  alios  liberavit  : 
ubi  ipsi  stringebantur  mortis  vincula,  ibi  laxavit  C 
ipse  vincula  mortuorum. 

32.  Considera  ergo  istum  Hebra;um  dicentcm  illi 
pra;positum  spadonum,  qui  contraxerat  olTensain 
regiam,  qusm  restituerat  muneri  suo  :  i<  Meraor 
esto  per  tometipsum,  cura  tibi  bcne  eril :  et  facies 
in  me  misericordiam,  et  memor  eris  mei  [Cen. 
XI,  1  V).  »  Ideo  secundo  repclivit,  quia  sciebat  non 
recordafurum  quid  evasisset  injuria),  cum  potcn- 
tiam  recepisset.ldeo  secundo  admonuit.quia  sccun- 
do  liberavenl;  ut  sipriorisbenolioii  euni  mcmoria 
nonteneret,  vel  posterioris  subiret,  non  despiceret 
auctorem  salutis  sui-c,  non  perfida  proevaricatione 
violaret.  Sed  quod  pejus  est,  cito  beneficii  irrcpit 
496oblivio  secundis  rebus.  Redditus  officio  suo 
non  est  memor  faclus  interpretis,  sed  oblitus  est  [) 
eum  (31).  Sed  etsi  ille  obliviscebatur,  Christus  non 
obliviscebatur  :  sed  loqucbatur  ei,  et  perservulum 

(30)  Edit.  omnes  cum  duobus  mss.,  verum  lle- 
hrmim.  Mss.  deoem,  virum  Hcbrxum.  El  paulo  post 
ubi  llom.  edit.,  ac  uhcrlutc,  atque  edit.  votcrcs  et 
duo  niss.  nobiscum,  (t  liherlaie,  dcccm  ^lii  habenl 
ad  liUcrtalcm. 

(31).  Addit  Rom.  cuit.,  liujuit  ciiim  :  El  non  re- 
cordatus  c.tt  iir,vpositii)i  pinccrnurumJoseph,sed  obli- 
tu.t  est  cjus.  Rcd.lilus,  etc. 

(32j.  Sic  edit.  Cill.,  Rom.  et  quinque  mss.  Alii 
vcro  scplem.  uhi  vini  ministerium  ?  Et  unde,  eic. 
At  edit.  .\m.  atque  Era ministcrium  inundcl. 

(33)  Vet.  edit.,  Etfactum  est,  inquit,  post  hienni- 
um.  Menlio  de  hoc  nostri  spadone  lcmporis  non  alia. 


loqucbatur  dicens  ad  eum  :  «  Memor  csto  per  te- 
metipsum,  »  hoc  est,  vel  ofQcli  tui  comlemplatio- 
ne  quid  audieris  rocordare.  Sed  etsi  nunc  oblitus 
es,  memor  oris  mei  ;  ut  evadas  periculum,quiobli- 
tu.':  es  bGnenoium.  Tamcn  elatus  potentia  non  re- 
cordabatur.  Et  quanta  hffic  potentia,  ubi  vini  mi- 
nisterium  (32).  En  unde  omnis  jactantia;  quia  erat 
pp.idonum  pra;positus,  qui  vinum  poculis  regiis 
ministrabant. 

33.  i<  Et  factumest,  inquit,  post  biennium  (Gen. 
xLi,  1).  11  Mentior  de  hoc  nostri  spadonis  tempore, 
nisi  ct  dies  convenit  (33)  ;  quia  post  biennium  re- 
cepit  oflicium,  nec  rccordatus  est,  sed  admonitus 
Cognnvit  enim  quod  etiam  regnura  ipsum  in  hoc 
sajculo  esset  sotr.nium,  qui  suo  somnio  non  credi- 
dit  :  didicit  etiam  regnumesse  somnia,  nec  ipso- 
riim  potestates  esse  perpetuas.  Sed  cito  hunc  lo- 
cum  prastcreat  dolor,  neipsaoommcmoratione  cru- 
desc.it  :  ne  ipsius  quidem  sermonis  raei  merainis- 
se  delectat,  qu^^m  tunc  temporis  vel  effuderit  do- 
lor,  vel  extorserit  Ecclcsice   contumelia. 

34.  .Admonitus  ergo  sui  per  somnium  regis  ait : 
«  Peccatum  meum  recordor  (/i2V/.9).>i  Seraquidcm 
ista  est,  sed  utinara  vera  confessio  !  Post  peccatum 
fateris.  qnnd  ante  [icccatum  caveredehueras.Quam 
cito  oblilus  fueras  :  «  Memor  esto  mei  {Gen.  xl, 
•14).  11  Scis  ncmpe  tunc  temporis  hunc  fuisse  ser- 
moncm  :sedhtusasaures  habebas  fastu  potentia»,  et 
vini  ebrius  nonaudiebas  verbasobrietatis.  Vel  nunc 
meracnto  mei,  qui  peccatum  sero  fateris.  Qai  ro- 
gas  servulum  Christi,  our  Dominum  negas  ?  Ine- 
briare  jam  non  vino,  sed  Spiritu  sancto.  Recorda- 
re  quid  passus  sit,  cum  quo  dormisti  somnum  tu- 
um,  et  somniasti  somnium.EtipseprKpositua  erat, 
et  pr;epositus  epularum  regis,  quae  ad  opus  pislo- 
rium  pertinebant.  Sublimem  se  esse  credebat,quia 
in  potestale  habebat  panem  regium  :  nesciebat 
multos  anfractus  esse  hujus  potentiae.  Minabatur 
aliis,  ipse  mox  supplicio  dedendus  extremo  ;  audi- 
vit  eum,  qui  licet  servulus  Domini,  tamen  loque- 
batur  nraculum  :  quod  ipsius  jussu  regis,  de  quo 
silii  pluriraura  blandiebatur,  caput  amissurus  es- 
set,  esca  avibus  derclinquendus.  Vel  hoc  te  exem- 
plura  revocare  dcbebat,  ut  perQdiss  non  crederes. 

35.  Sunt  et  alia  exempla  de  fastu  et  fragilitate 
ministrorum  regalium,  qus  posterioris  temporis 
historia  habet.  Et  Doech  prKpositus  erat,  et  pree- 
positus  regis  animalium  ad  disciplinam  mulorum 
(34),hoc  est,spadonumanimalium.Hicquoquesacer 

de  rausa,  nisi  qtwd  et  dies  convcnit.  Rom.,  Factum 
esl  autem  post  hicnnium,  Pltarao  vidit  somnium,  .... 
Menlio  de  hoc  nostri  spudonis  tempore,  non  alia  ; 
niss.  vcro  ut  in  texlu,  nisi  quod  in  duobus  legi- 
tur...  ik  Itoc  nostri  spadone  teinpons,  nisi  et  dies 
convcniat.  Hic  porro  Calligonum  eunuchum  a  san- 
clo  pra;sule  desiguatum  haud  sine  causa  arbitra-. 
raur  :  quia  de  re  consulas  licet  nostram  ad  hunc 
tractatura  .\dmouitionera. 

(35)  Ita  mss,  septcm  melioris  nota;.  Duo  cum 
edit.  omnibus,  addc,  si  placel,  mulorum.  Tres,  ad- 
jiciam  mulorum. 


689 


LIBEFl  DE  JOSEPH  PATRIARCHA. 


690 


dotem  Domini  detulit,  et  fraude  regem  commovit  A  patus  sui  servaret  «tati,  reliquo  quoque  tompore 


in  sacerdotis  periculum,  et  hic  437  Syrus  orat. 
Num  mentior,  quando  et  patria  et  faeta  conveniunt? 
Aman  quoque  cubiculo  regis  ct  ipss  prajpositus, 
dum  invadereecclesiasDomini  improba  temeritate 
contendit,  populumque  fidelem  spoliare  ac  persc- 
qui,  gravibus  sacrilegia  suppliciis  expendit. 

CAPUT  VII. 
Educlo  Joseph  de  carccre  reijis  somnium  pruponitur, 
a  qito  el  explicafur.  Hoc  Amltrosius  tum  rebus  sui 
temporis,  tum  prxse>tti  et  futuro  s.tcuIo  ncmmvio- 
dat.  Postea  JosepUi  prxmia,  conjugittm,  liheros, 
frumetili  dislributiottetn  mystiee  ile  Christo  ititcr- 
prelatur ;  ac  tanilcm  iios  ad  ettietidum  spiritalia 
aliiwnta  hortatur. 

36.  Sed  revcrtamur  ad  istum  vini  prcTpositum, 
qui  quasi  multo  ebrius  mero  bcneficii  anctorem 
oblitus  cst  diu  :  aliquando  tamen,  ut  regi  provi- 
deret  interpretem,  non  quasi  gratus,  sed  quasi  cal- 
lidus  intimavit  scriem  rei  gesta».  Quo  cognito,  rex 
quoque  cum  jussit  accersiri,  erutumque  de  rar- 
cere  interrogavit,  si  posset  inlerpretari  sibi  snm- 
nium.  Cujus  explanationo  delectalus,  removit  inju- 
riam,  honorem  delulit.  Itaque  videte  si  non  prae- 
sentibus  et  ista  conveniunt.  Injuria  illata  est  prius 
quam  coguosceretur  a  rege  :  gralia  relata,  ubi  regi 
est  cognitus.  Ita  rex  vacat  culpa;  quia  et  id  quod 
excepit  vir  sanctus  injuriap,  alienum  fuit  :  et  id 
(luod  rccepit  grati.r,,  regis  est  propriura. 

37.  Somnium  autem  ejus,  et  interpretalio  hu- 
jusmodi  est  (35)  :  u  Quoecunque,  inquit,  facit  Deus, 
ostendit  Pharao.  Septem  vacca;  bonse,  scptem  anni 
sunt;  et  scplem  spicoe  bonae,  soptem  anni  sunt.  C 
Somnium  Pharao  unum  est.  Et  ssptem  vacca;  ma- 
crs,  quae  post  illas  ascendebant,  sepleni  anni  sunt; 
et  sepitem  spics  maerae,  et  a  vento  corruptae,  sep- 
fera  anni  sunt.  Erit  septem  annis  fames.  Verbum 
antem  quod  dixi  :  Quaecunquc  facit  Deus,  ostendit 
Pharao.  Ec«e  septcm  anni  vcniunl  ubertatis  ma- 
gna;  in  totam  terram  .'Egypti.  Venict  autem  scpiem 
annis  fames  post  ha;c,  ct  obliviscentur  ubertatem 
in  lota  jEgi'pto  :  ct  consumct  fames  totam  terrara, 
cl  non  agnoscetur  ubertas  terra;  a  fame  qua-  fu- 
tura  est  post  hffic.Valida  enim  nimium.  Quod  au- 
tem  iteravit  somnium  Pharao  bis;  quia  verum  crit 
vcrbum  a  Deo,  ct  fcstinabit  Dcus  facere  illud  (Gt-)?. 
XLi,  ^5-32). 

38.  Velus  somnium,  res  reccntes.  Posterioribus 
priora  consumpta  sunt :  et  ubi  erat  ante  ubertatis 
ropia,  ibi  rerum  omnium  facta  est  indigentia. 
Quod  si  quis  hujusmodi  regi  consilium  dedisset, 
ul  aiiquid  de  superiori   ubertale  posteriori   princi- 

(:i5j  Rom.  cdit.,  Ll  di.tit  Jcscph  l'haraoni  :  Som- 
nium  Pharaonis  unum  est,  et  intcrpretalio  hujus- 
modi.  Totum  locum  cx  cdil.  vol.  nc  mss.  reprajsen- 
tamus. 

(30)  Mss.  aliquot,  et  qua;dam  edit.  Pans.,  Quis 
cnim  .tutn'l  Clattiahant  laWqui,  cUimnhat)  taitien?elc. 
Plurcs  mss.  ac  vct.  edit.,  Quis  cnitn  istud,  ctc.Sub- 
intcllige.  de  sc  dicat.  vel  quid  siniilc. 

(37)  Vulgata  edit.,  .ira.itis  impidalcm,  vidclurau- 
lem  sanctus  Vir  seculus  inlerpretationcm  Aquilw, 


larga  donanili  affluentia  rcdundasset.  Sed  immo- 
dica  a;vi  superioris  elTusio  etiam  posteriora  desti- 
tuit,  et  homiues  diripientes  universa,  aliquem  Jo- 
seph  adhibere  nolebant.  Etsi  non  ego  Joseph  qwis 
enim  istud)  clamabam  (30),  tamcn  vaccas  illas 
pingues  non  solum  lasciviam,  sed  eliam  incuriam 
divinae  significare  reverontiffi  (de  perfidis  enim  di- 
ctum  esl  :  «  Tauri  pingues  obscderunt  me  [Psal. 
XXI,  13) :  »  el  de  Judaeorum  populo  scriptum  est 
{Deut.  .x.xxii,  15)  :  «  Impinguatus,  498  ct  obesus 
factus,  el  dilatatus  esl,  ct  dereliquit  eum  qui  fccit 
eum),  >  et  ideo  somnium  illud  redundantia;  ssecu- 
laris  perpetuum  esse  non  posse  :  fore  tempus  quo 
his  fames  dura  succcderct. 

39.  Xec  tamon  hoc  somnium  uiii  aut  duobus  de- 
moustratum  arbitror,  sed  omuibus  proposilum;  eo 
quod  septem  anni  istius  mundi  pingues,  et  saecu- 
lari  ubcrtate  opimi,  absorbeantur  ab  illis  ssculis 
quK  futura  sunt,  in  quibus  perpctua  quics,  et  legis 
observantia  spirilalis,  quam  Epliram  illa  tribua 
patrum  Dco  fructuosa  custodit.  Bona  vacca,  non 
illa  corporeo  distenlauberc  sed  abundans  spiritalis 
lactis  et  gratia;,  supercujus  decorcm  cervicis  Deus, 
sedere  se  dicit,  ut  scriptum  est  :  <•  Ephrasm  vacca 
docta  diligcre  victoriam.  Ego  autem  transivi  super 
decorem  cervicis  ejus  {Osec  x,  1  ).  "  Non  ergo  im- 
pinguet  caput^nostrum  oleum  pcccatoris,  nec  falsi 
fructus  dclcctare  nos  debenl,  ne  dicatur  ct  de  no- 
bis  :  «  Seminaslis  impictatem  (37),  et  iniquitatcs 
ejus  vindemiastis.  Manducasti  fructum  falsum, 
j  quia  sperasti  iu  curribus  luis  [Ibid.  13).  »  Nec  me 
movet  quod  habet  spicas  raacras,  et  vento  cor- 
ruptas  quia  et  David  tunc  melior  erat,  quando 
sicut  aranca  tabcscebat  ;  et  spiritus  contribulatus 
sacrificium  Dei  esl,  et  illi  pra;stanliores  evadunt, 
quos  in  hoc  sa;culo  gravibus  injuriis  spiritus  ma- 
lignus  exercuit. 

40.  Unde  magis  mystica  mcruisse  pra;mia  Joscph 
arbitror,  quia  de  nr.ysticis  est  locutus  (38).  Quid 
enim  sibi  vult  annulus  digito  ejus  insertus,  nisi  ut 
iiitelligamus  ponlificalum  ci  fidci  esse  dclatum.ut 
aiios  ipse  signaret?  quid  stola,  quae  amictus  est 
sapienli;c,  nisi  tributum  ei  ab  illo  rege  coelesti,  pru- 
dcntiic  principatum  ?  Torqucs  aureus  intelleclum 
bonum  vidctur  exprimcre.  Currus  quoquc  signi- 
p.  ficat  fastigium  sublime  mcritorum.  Quis  autcm  est 
qui  ex  gcntibus  accepit  uxorem,  nisi  qui  Ecclesiam 
ex  nationilius  sibi  congregavit,  et  suscepit  cx  ea 
filium  Manassen,  per  qucm  oblitus  cst  oranes  do- 
lorcs  suos  quos  habuit  de  saciilcgiis  Juda-orum? 


vcl  Symmacbi.  Nam  LXX  habcnt  •Ivj  ti  Mpuiuirfi- 
o»T£  ao^Eiatv,  utquid  rclicuistis  itnpictatfm ,  elc. 
llieronymus,  Quid  rcticclis  impiclatcs.  lllum  de 
significiilione  verbi  relicerc  adi  Commenl.  in  Osee 

(38)  Posl    voccm   locutus,  addit.    Uom.    pdit. 
accipicns   Pharuo   annuluin    dc    stia,    ih.wiii/ 
super  manum  Jo-^icph,   cl  induil  cum   .^lola  hii.tsina, 
etc. 


Bl 

cum 


S.  AMBROSII 


691 

Suscepit  alium  quoque  filinm  F4.hr.Tn1,  per  cujus  A 
profectum  claruit  quod  suscepta  in  carne  humili- 
tas  ct  diviBitatem  non  humiliavit,  et  gloriam  cu- 

mulavit. 

41.  Denique  quicunque  famem  patielDantur,  ad 
Joseph  mittebantur.  Qui  sunt  isti,  nisi  de  quibus 
dictum  est :»  Convertentur  ad  vesperam,  et  famcm 
patientur  ut  canes  {Psal.  lviii,  7)?  »  Erat  autem 
fames  non  unius  looi,  sed  totius  terra;  :  quia  non 
erat  qui  faceret  bonitatem.  Ideo  Dominus  Jesus 
jejunia  mundana  miseratus  aperuit  horrea  sua,  et 
mysteriorum  cuilestium  thesauros  scientiae  sapicn- 
tiaeque  patefecit  absconditos;  ut  nuUi  alimenta 
deessent.  Disit  enim  Sapientia  :  «  Venite,  edite 
panes  meos  {Prov.  ix,  5).  »  Et  ideo  ab  iUo  solo  di- 


692 


C.\PUT  VIII. 


panes  uieus  ^r/ut'.  i.v,  ^,.  ■•  •^-  •-—  -_    -  juniores  aliqum  quam  seiiiui 

citur  :«  Dominus  pascit  me,  et  nihil  mihi  dcent  g  ^^^  j.^^^.^  p^^.^.  nj^Hj^  cipcui 
{Psal.  sxiT,  1),  qui  saturatur  a  Chnsto.  Apcruit  ^j^^.^^^^  ^^-^^^  3^^^^  ^udit, 
ergo   horrea  sua  Christus,  et  vendebat,  non  a;ra  ....  _.:,=.,    , 

pecuniK,  sed  fidei  pretium,  et  devotionis  stipen- 
dium  quffirons.  Vcndebat  autcm  non  paucis  in  Ju- 
dsea  :  sed  vendobat  omnibu:^,  ut  ab  universis  na- 

tionibus  crederetur. 

499  -42."  Et  omncs  rrgiones  Vfjncrunt  in  -Egy- 

ptum  ad  Joseph  emere  {Gm.  xi,  57);  »  obtinuerat 

enim  fames.  Omnes   enim  esuriunt,  quos  non  pa- 

verit  Christus.  Emamus  ergo  alimenta,  quibus  fa- 

mem  possimus  repellcre.  Nemo    p.aupertatis  su<e 

contemplatione   revocetur,  nemo  vereatur  qui  ar- 

gentum  non  habet.Non  quasrit  Christus  argentum, 

sed  fidem  (30)  qua;  argento  pretiosor  est.  Denique 

emil  eam  Petrus,  qui  non  habebat  argenlum.  «  Ar-       ^^^.^^^  ^^^^^  ^^^^^.^ 

gentum,  inquit,   et   aurum   non   habeo  :  sed  quod  ^       ^^.    Accepimus  historiam,  cognoscamus   myste 

,    ,        ..   .:u:    T ;n„    ip«„  Cbnsti  surce.  et      ^.^^    ^.^^   Benjamin   patriarchffi  primo  perrexe 


E.thnrtatin  Jacoh  ad  filios,  iil  in  .Egyptum  ad  escas 
coemcndas  sesc  cnnjcranl,  (jwd  siiimficct,  quid 
itcm  deccm  corun,..  relicto  domi  lienjamin,  pro- 
fectio. 

43.  Et  Jacob  dixit  filiis  suis  :  «  Quare  pigri  es- 
tis?  Ecce  audivi  quia  frumentum  est  in  .Egypto  : 
descendite  illo,  et  emite  nobis  escas  (Gcre,  xlit,  1, 
2).  »  Non  semel  hoc  Jacob  dixit,  quotidie  omnibus 
filiis  sliis  dicit,  qui  serius  veniunt  ad  gratiam  Chri- 
ati  :  a  Quare  pigri  estis?  Ecce  audivi  quia  frumen- 
tuin  est  in  .«gypto.  »  Ex  hoc  frumento  granum 
est  quod  resurgit.  Qui  igitur  famem  sustinet,  sua; 
segnitia;  debet  ascribere.  «  Ecce  audivi.  inquit, 
quia  frumentum  est  in  /Egyplo.  »  Citius  utique 
juniores  aliquid  quam  seniores  consuerunt  audire, 
umeunt.  Sed  hanc  nego- 
pnus  senex  auait,  sed  ille  senex  in  quo 
est  fidei  longsva  canities.  Prior  senex  intelligit, 
sed  ille  senex  in  quo  est  vcnorabilis  senectus,  et 
setas  senectutis  vita  immaculata. 

U.  Nec  omnes  hanc  negotiationem  suscipiunt, 
nisi  fili  Jacob,et  ipsi  provectioris  a?tatis.  Ideo  dccem 
pergunt,  non  pergit  jiinior.  Non  misit  eum  pater  : 
,,  Ne  contingat,  inquit,  eum  infirmitas  500  Ihid. 
'i).  »  Adhuc  obnoxius  erat  infirmitati  Benjamin 
junior.  Patriarcha  quidem  legitur  Benjamin,  sed 
ille  ex  tribu  Ben.jamiii  Paulus  pr;efigurabatur.  Me- 
rito  Jacob  de  ejus  inlirmitale  dubitabat.  Denique 
inlirmatus  est,  ut  sanaretur  :  ca^citalem  passus 
est,  sed  ha;c  infirmitas  ad  salutem.   Denique  illa 


habeo,  do  t:bi.  In  nomine  Jesu  Christi  surge,  et 
ambula  (.id.  iii,  G\  »  Et  propheta  Isaias  dicit  : 
„  Oui  sititis,  ite  ad  aquam  :  et  quicunque  non 
habetis  argentum,  itc,  emitc,  el  bibitc,  et  mandu- 
cate  :  emite  sine  argento  el  pretio  vinum,  et  adipem 
(/.sa.  LV,i).  »  Neque  enim  pretium  qussivit  a  no- 
bis,  qui  pro  nobis  sanguinis  sui  preliura  solvit 
quia  non  auro  et  argento,  sed  pmtioso  nos  mdp- 
mit  sanguine.  Ergo  id  pretium  debes  quo  emptus 
es  :  et  si  ille  non  semper  exigat,  tu  tamen  debes. 
Eme  i^^itur  tibi  Christum  ron  eo  quod  pauci  ha- 
beut  s^^ed  eo  quod  omnes  habent.  Omnes  habent  per 
naturam,  pauci  oEferunt  per  timorem  Suum  est 
quod  a  te  Chrislus  reposcit.  Ipse  vitam  omnibus 
dedit,  ipse  pro  omnibus  mortem  suam  obtulit. 
Solve'  pro  auctore,  quod  soluturus  es  lege.  Non 
mediocris  iste  contraotus  est.  Non  omnes  eum  fa- 
cile  vident(40).  Denique  illa;  virginos  in  EvangMio, 
quas  veniens  sponsus  exclusit,  ideo  foris  relicta; 
sunt,  quia  venale  oleum  non  emerunt.  Unde  dici- 
tur  cis  :  «  Ite  polius  ad  vendcntes,  et  emite  vobis 
(Matth.  XXV.  9).  »  Et  negntialor  non  immerito  pra?- 
dicatur,qui  vendidit  omnia  sua,  et  emit  margari- 
tam  {Matth.  siii,  46). 

(39i  Ita  mss.  omnes,  excepto  Theod..  qui  cum 
edit.  omnibus  pnefert.  ?lon  quxrilur  Lhrutus  ar- 
gento,  scd  fide.  Quod  quidem  verbis  potius  quam 


runt :  sine  Paulo  apostoli.  Uterque  non  primus  ad- 
venit,  sed-  accessitus  i  primis  uberiorem  merce- 
dem  priorum  suo  fecit  adventu.  <•  Est.inquit,  fru- 
mentum  in  /Egypto,  »  hoc  est,  ubi  ma.)or  fames, 
ibi  maior  ubertas  est.  Magnum  frumentum  in 
.«gypto.  Denique  et  Deus  Pater  dieit  :  <■  Ex  /Egy- 
pto  vocavi  Filium  meum  (O^e^  xi,  1;.»Ek  isto 
grano  illa  fecunditas.  Neque  enim  niessis  esse 
potuisset,  nisi  .Egyptii  granum  ante  sevisseut. 
Esl  ergo  frumentum  quod  nemo  ante  esse  crede- 
bat,  in  hoc  frumento  uegotiantur  patriarchs.  Et 
illi  quidem  argentum  detuleruul  :  sed  bonus  Jo- 
seph  frumentum  dedit,  argentum  reddidit.  Non 
enim  pecunia  emitur  Chrislus,  sed  gratia.  Pre- 
tium  tuum  fides  est.  Hac  emuntur  divina  mys- 
teria.  Portat  autem  frumentum  hoc  asinus  ille 
ante   immundus   in    lege ;    sed   .jara    mundus    in 

gratia. 

CAPUT  IX. 

Invalescente  fame,  filii  Jacob  rcdeunl  in  .Egyptum, 
duclo  .wum  Uenjamin  ac  muneribus  delatis.  Josepli 
comiier  fralrcs'alloquitur,  qui  ad  conviviumrnvt- 
tati,  suspicantur  sibi  parari  calummam.  Mem  a 

sensu  divcrsum  est.  ., 

ilO!    Rom.    edit.    sola,    .Vo't   omncs    eum    facile 
cmunt. 


693 


LIBKll  DE  JOSEPH  PATKIARCHA. 


694 


majore  domus  confirmantur.  Qu.r  omnia  de  Pauli  A.  dura  {Gen.  xui,  7),  »  quia  ipsi  non  agnoscebant 


vocatioiie  ac  pnedicatione,  necnon   Jud.vorum  infi- 
dclitate  e.vponuntur. 

46.  Tenebatur  tamen  Benjamin  junior,  et  patrio 
adhuc  adhajrebat  affeclu.  Tenobunt  eum  legis  vin- 
cula,  mos  paternus  (41).  Fames  invalescebat  (i2), 
quia  sero  veniebat.  Intercedunt  pro  eo  duo, 
Ruben  et  Judas  [Gen.  xliii,  l-ll),  hoc  est,  hu- 
militas  atque  confessio.  His  vudibus  apud  pa- 
trem  utitur,  his  committitur,  quorum  unus  pri- 
mitivus,  aiius  resuscitatus.  Lex  pr'niitivi,  Evan- 
gelium  resuscitati  (43).  His  deducitur  Beii.iamiu 
junior,  et  bonis  odoribus  couiilatus  advenit  por- 
tans  secum  resinam,  qua  lapides  inarmorum  con- 
nectuntur;  eo  quod  praedicatione  propria  tanquam 


eum,  a  quo  agnoscebantur.  Pauli  igitur  merito 
profecerunt,  quem  Dominus  Jesus  tanquam  jnnio- 
rem  fratrem  ex  eadem  matre  generatum  amplius 
crcteris  fratrihus  diligat.  Advertant  Juda>i  quem 
Ddminum  negaverunt,  qui  etiam  crucilixus,  ex 
synagoga  tamcn  oorum  tanquara  ex  eadem  ortus 
parente  plus  eos  diligit  (44),  si  vel  soro  cogno- 
scant  su»  salutis  auctorem.Sed  propriorum  conscii 
delictorum,  non  credunt  tantam  Christi  esse  mi- 
sericordiiun.nt  donet  peccatum,  rcmittat  iii.juriam. 
Ideoquc  praeligurabantur  in  patriarchis  quales  es- 
sent  futuri.  Invitabantur  ad  gratiam,  ad  salutaris 
mensas  vocabantur  convivium;  et  calumniam  sibi 
parari,  insidias  fieri  suspicabantur. 
spiritali  resina  vivos  lapides    etiam    ipse   conne-  „      48.  Et  coeperunt  ad  homincm,  qui  erat  supra 


cteret  :  portans  etiam  mel,  quo  noxia  vulneris  in 
terius  e.Keduntur  sine  aliqua  acerbitate  sectionis. 
Talis  enim  Pauli  pr;edicatio,  ut  puirem  abolcrct 
airectum.corruptumque  evacuaret  humorem  dispu- 
tationis  suae  aculeo,  urere  magis  aegrae  mentis 
viscera  cupiens,  quam  secare.  Incensuin  orationis, 
et  casiani,el  gultam  sepulturiT.  insignia  esse  David 
propheta  nos  docuit  dicens  :  «  M.vrrha  et  gutta 
et  casia  a  vestinicntis  tuis  {Psul.  xliv,  !•).  »  \"enit 
enim  509  I^auluscrucein  Domini  praedicare,  iliceni 
semper  virentem,  et  nuces  quarnm  testa  durior, 
fructus  tenei-ior  :  meritoque  virga  saccrdotalis 
Aaron  nucina,  ut  Jercmia!  baculus  hujusmodi. 
Argcntum  quoquc  du;)lex,  non  otiosa  munera  csso 
quis  dubilet;  cum   el  patriarchae   vita,  et  apostoli 


domum  in  .janua  domus  causani  suam  agere  velle 
{Gcn.  XLii  ,  lit).  Adhuc  dubitant  introirc,  ct  ex 
operibussuis  malunt  .justilicari,  qui  causam  suam 
volunt  astruere,  quam  gratiam  accipere,  ct  ideo 
in  portis  redarguuntur.  Qui  autem  fruclum  uteri 
virginalis  exspectat,  et  hajreditalem  Domini,  filii 
morcem  negotiatur,  nnn  erubescct  in  porta  : 
sed  in  exitu  vita;  hujus  repellit  inimicum,  ne 
ad  altiora  properanti  conscius  culpa;  gravioris  ob- 
sislat. 

49.  Unde  mystice  illis  respondit  major  domus. 
Et  is  qui  sit  intellige  cum  legeris  Moysen  fidelem 
in  tota  donio  c.jus.  Ma.jores  enim  domiis,  Moyses. 
Petrus  et  Paulus,  et  caeteri  sancti  sunt  :  Chriatus 
autcm   solus   est   doniinus.    Scriptum   cst   :    qu'a 


sermo  semper  virescat  in  pectoribus   singulorumj,  C  Moyses  lidelis  in  tota  dorao  ejus  tanquam  famulus 


et  eloquium  sanctorum,  sicut  argentum  igne  cxa- 
minstum,  praicepli  salubris  fulgore  resplendcat "? 
Nec  immerito  du|jlcx  argeutum  referunt  in  quibus 
Pauli  prailigurabatur  adventus,  qni  laborantes 
presbytcros  in  verbo  atque  doctrina  duplici  honore 
donabat. 

47.  «  Vidit  autem  illos  Joseph,  et  Benjamin  fra- 
trem  suum  cx  eadem  matre  {Gen.  xliii,  2'.);.  >> 
Jam  videntur  Ilebrffii,  et  vidcntur  a  Ghristo  qui 
vcrus  Joseph  cst,  ([uaiido  cum  Pauii  vuniunt  typo  : 
et  loquitur  iilis  mitia  alque  mansueta,  ut  paritcr 
cibuiu  suiuant.  Supra  autem  quia  siiie  Benjamin 
vencruut,  agnoscebat  quidem  eos  :  sed  ab  his  se 
Hvertebat,  ut  scriptum  est  :  «  Et   loquebatur  his 


in  testimonium  eorum  qu.T3  dicta  essent  {Hebr.  iii, 
5)  :  Christus  autem  tanquam  filius  in  domo  sna, 
qu.-c  domus  nos  sumus,  si  libcrtatem  et  gloriain 
spei  tenuerimus  {Ibid.  6). 

50.  Hic  ergo  niajor  doinus  respondit  illis  :«  Pro- 
pitius  sit  vobis  Deus,  nolite  timere;  Deus  cnim 
vester,  et  Deus  patrum  vestronim  dedit  vobis 
thesauros  in  50*  sacculis  vestris  :  at  argentum 
vestrum  probum  acceptuni  habeo  {Gen.  lxiii,  23).  » 
Illi  eiiim  dixerant  :  «  Argentum  uniuscujusqne  in 
sacculis  nostris  invcnimus,  ad  pondus  argentum 
nostrura  retulimus  {Ibid.  21).  »  0  inagna  mysteria, 
ct  evidenter  exprcssa!  Hoc  cst  dicere  :  C.ur  in- 
flamini"?    Cur  argenium   vos   habere   vestrum    in 


(41)Cum  ibi  doceat  Ambrosiiis  Bcnjamin  lypum  l^  iium   ulrinsquc   lib.   Uc  licncd.   Palriarcharum,  tt 


esse  Pauli,  allndit  ad  locum  Epist.  ad  Gal.  i,  14, 
El  proficicbutii  in  Judni.^mo.  .  .  abuiidiintiu.<i  coinulu- 
lor  c.vsislcns  piilcrnarum  mcarum  Iradtlionum. 

i i2}  noiii.  c'(lit.  aiitc  voccm  Fnmes,  praMiiitlit 
hunc  Scriptur.e  vcrsuni.  Al  faincs  invaluit  siipcr 
lerram,  etc.  Et  sic  e.Korditur  capul  ',(. 

(43)  Mss.  aliqiiot  cum  edil.  Qiiinihns,  Le.v  primi- 
liva,Eviiniielium  rcsusrilulum.  ncnig.,  Kulg.,  (lorni. 
et    t;ull).,     t.cx   primiliva,    l-.vaiiijclium    rcsuscHat. 

Corl).    ac    Torn resuscilali.    Ilis    acceihint 

!Clinil|)h.,  Mich.  ct  .\!bin.  nisi  quod  hal)enl,  l.c.t 
pnniiHvi,  qunui  lcctionem  gcrmanam  osse  cxisli- 
nuiiiiiis.  Vult  ciiiiii  vir  saiiclus  iii  lliilien  figiirain 
cxslitisse  legis  ac  Jud.coruni ;  in  Jiida  Evungclii  ct 
Chrisliunoruni.  Consule  cxpositioncni   benedlctio- 


hoc  aportius  nxplicatiim  rcpcries.  Quod  vcro  pnulo 
supcrius  llubcn  dicilur  linmililns,  non  isla  inler- 
prctaLiu  nommis  cst,  sod  allusio  ud  locuiii  Gon., 
XXIX,  3i,  ubi  do  Liu  dicitur  :  vocaviliiuc  noincn 
cjus  liuhcn  dicens :  Vidil  Dominus  hninililatcm  incnm, 
ctc.  . 

(Vt)  Oinncs  odit.  ex  eadem  orlos  parcnlc  plus 
diligit.  Mss.  aulcin  Corb.,  Bpnip..  Thcnd.  ct  \'alc., 
c.v  eadcm  orlus  parcnlc  plus  eos  ditiyil.  Et  hi  qui- 
dciii  vidcntiir  v.o  pr.Tforcndi,  qiiod  in  iiliis  (|Uatuor 
logilur  inorluus  pnrcnlc,  iibi  hiiiid  dubio  logonduni, 
orlns  yarciilc  :  u\\\  tiinioii  diin  pr.Tlcninl,  mortuis 
parcutcs,  qund  odilis  oiiain  lavcl.  Sod  luiiius  bono 
h.TC  lcclio  silii  conslurct  nb  vocoin  corMm,  qua'  fcro 
in  mss.  omnibus  invonilur. 


693 


S.  AMBIIOSII 


sacculis  saepius  usurpatis?  Quid  enimhabetis  quod 
nonaecepistis?  Si  autem  accepistis,qnid  gloriamini, 
quasi  non  acceperitis?  Jam  saturati  estis,  divites 
facti  estis,  quia  argentum  habere  vos  creditis  :  sed 
argentum  vobis  Deus  patrum  vestrorum  dedit.  Ille 
Deus  vester,  ille  patrum  vestrorum  Deus  est,  quem 
negatis.  Scd  ignoscit,  sed  indulget,  sed  recipit  si 
revertamini.Ipseestqui  vestrum  non  qua?rit  argen- 
tum,suum  donat.  Ipse  vobis  dedit  argentum  in  sac- 
culis  vestris  Jam  saeculi  vestri  argentum  habent,qui 
lutum  habebant;  et  ideo  vesterestqui  dicit  :«Con- 
scidisti  saccum  meum,  et  induisti  me  lcetitia^/^sn/. 
XXIX,  12).  »  Lajtitiffi  munus  est  Christus,  ipsc  est 
argentum  vestrum.ipse  pretium  vestrum.Non  exigit 
a  vobis  Dominus  Jesus  frumenti  sui  pretium,  non 
quaerit  vestri  pondus  argenti.  Argentum  vestrum 
reprobum  est,  argentum  sacculi  non  cst  bonum 
(45). 

31.  «  Argentum  vestrum  probum,  acceptum 
habeo  {Gen.  xlui,  23);  »  hoc  est,  non  est  illud 
materiale  argentum  vestrum  :  sed  spiritale  argen- 
tum  vestrum,  hoc  est  probum,quod  lida  devotione 
quasi  Jacob  lilii  detulistis,quod  sino  dainiio  datur, 
et  sine  ullo  dispendioannumeratur  ;quandoquideni 
tali  pretio  detrimentum  mortis  excluditur,  lucrum 
vitae  acquiritur. 

CAPUT  .X. 
Pauris  ile  meridie  prxmiasis,  paratorum  muncrum 
illatio,  convivii  imtnuratio  ct  ImmunisHmus  Jo- 
sephi  cum  frutrilnis  congrcssus  refcruntur.  Hic 
fratrem  Henjamin  videns,  itet/ue  eo  sciscitalus,  illi 
henedi.ril,  ulque  ad  occidlandas  lac.rymas  cum 
recessissct,  mo.r  lola  farie  revrrlitur.  Quibus  adjun- 
jungitur  moralis  et  mystica  interprctatio. 

52.  «  Paraverunt  autem  munera,  donec  introi- 
ret  Joseph  meridie  (Ibid.  25).  »  .\cceleravit  meridie 
fides  Pauli.  Ante  cajcus  erat,  postea  ccepit  videre 
lumen  justitiaj  quoniam  qui  revelat  ad  Dominum 
viam  suam,  et  sperat  in  eum,  Dominus  quoque 
educet  tanquam  lumen  justitiam  ejus,  et  judicinm 
ejus  sicul  meridiem.  Et  Abrahi-e  quando  Deus  ap- 
paruit  ad  ilicem  Mambre,  meridies  erat,  cui  de 
pra3sentia  Domini  lux  aiterna  fulgcbat.  Meridies 
est  quando  Joscph  verus  in  domum  suam  intrat, 
ut  prandeat.  Tunc  eniiu  plus  dies  lucef,  quando 
saf-ramcnta  celcljramus. 

53.  i<  Et  intulerunt,  ei,  »  incjuii,  «  munera.  ilbicl. 
26).  Nos  muuera  inferimus,  ille  instaurat  eonvi- 
vium.  Ille  dicit  :  «  .\pponite  panes  [Ibid.  31),  » 
quos  soli  Hebr.iu  sumunt,  ^gyptii  manducare  non 

(45)  Ita  mss,  plures  ao  potiores.  Edit.  vero  cum 
aliis  aliquot,  aryenlum  s.vculi.  Non  tam  scite. 
.'^gitur  enim  de  argento  quod  in  sacculis  retule- 
rant  Hebri-ei.  Rursus  eodem  loco  Am.,Era.  et  Gill. 
cum  paucis  luss.,  AnjetUum  ve.^ilrum  habco;  hoc  cst 
prohum  (juod  fula,  ctc.  Rom.,  clil.,  .  .  .  kabeo  pro- 
haturn,  hoc  esl,  quod  fida.  Mss.  vero  magno  numero 
ut  in  tcxlu,  nisi  riuod  pro  fida,  lcgunt  quidara 
fidei,  quidain,  fidc. 

(46)  Sic  oiniics  mss.  At  omnos  odit.,  iiui  usus 
istius  el  scdulitulis,  ct  iiralusl  Morale  mnsterium. 

(47)  Moralc.  Ilic  non  idem  significat  ac  supra, 
id  videlicet  qiiod  ad  institutionem  morum  condu- 
eit.  Scd  perlide  est  ac  si  dicas  :  mores  hominum 


A  possunt.  Sed  ante  convivium  quanta  dignatio ' 
Quam  usus  istius  et  sedulitatis  (46)  et  grati®  mo- 
rale  magisterium!  .\dhuc  &03  de  calumnia  quam 
sibi  a  Josepli  lieri  putabant,  fratres  suspecti 
erant  :  ille  invitabat  ad  prandium,  horuin  nutabat 
affectus  :  illius  perseverat  gratia  :  primus  ap- 
pellat,  primus  interrogat  :  «  Quomodo  habetis 
{Ibid.  27)?  » 

54.  Et  iterum  ail  :  «  Recte  est  pater  vester  se- 
nior  (//«■(/.)?  »  Superioris  est  inferiorem  ad  col- 
loquium  provocare,  dare  sennonis  fiduciam,  quaj- 
rere  non  solum  de  ipsis,  sed  etiam  de  parenti- 
bus. 

53.  Respondont  illi  ;  «  Recte  est  puer  tuus, 
patcr  noster  lloid.   28 1.  »   llle  seniorem   dixit,  ut 

n  honoraret  :  illi  puerum  nominaverunt,  ut  defer- 
rent  humilitatis  obsequium;  quod  senectus  hono- 
rat;p  sit  dignitatis,  pueritia  autem  subjecta  videa- 
tur,  et  propior  verecundim,  quam  superbiK. 

56.  «  Respiciens  autem  oculis  vidit  Benjamin 
fratrem  suum  ex  eadem  matre  (Ibid.  29.).  »  Mo- 
rale  (47)  est,  ut  quos  diligimus,  eos  videamus  prae 
CEteris,  et  quos  animi  intentio  tenet  priores, 
eos  obtutus  offendat  oculorum.  Siquidem  ple- 
rumque  circa  alia  mentis  occupatione  districti, 
quos  habemus  ante  oculos,  non  videmus;  ita 
duce  animo  dirigitur  ncster  aspectus.  Vidit  igitur 
Benjamin  fratrem  suum  sanctus  Joscph,  quem 
tencbat  anirao,  quem  oculis  requirebat  :  quo  ab- 
sente,  fratres  pone  non  viderat,  quia  videre  nihil  ' 
proderat  (48)  :  nec  solum  vidisse  contentus,  quasi  ■ 

l'  nesciret  interrogavit  :  «  Hic  frater  vester  est  ado- 
lesccntior  !llnl.)1  «Consuetudo  et  gratia  cbaritatis, 
est,  ut  dilectos  nobis  non  solum  oculis,  sed  etiam 
sermone  teneamus.  .Agnoverat  Joseph  dilectum 
siiuni  :  sed  ideo  inferrogabat,ut  quem  tenebat  ani- 
mus  vox  sonaret. 

57.  Denique  non  exspectavit  ut  responderetur  : 
sed  continuo  benedixit  eum,  et  turbatus  est  desi- 
derii  sui  fructu.  «  Torquebantur  autem  viscera 
ejus  (Ihid.  30)  »  quia  complectendi  ejus  quem 
desideraverat,  liberlas  differebatur.  Denique, 
«  Ingressus  in  promptuarium  ploravit,  et  lavit  fa- 
ciem  suam,  et  continuit  (49)  se  (Ihid.  30).  »  Gran- 
dis  amoris  aculei  cito  corda  compungunt,  nisi  de- 
sidcrii  frona  laxentur.  Vincebatur  alfectu   Joseph, 

j)  dilferebatur  consilio  :  ratio  cum  amore  certabat. 
Flevit,  ut  amoris  pii  a;stus  lacrymis  temperaret. 
Hoec  moraliter. 

ita  se  habent;  vel  simplicius  :  hoc  in  more  posi- 
tum  cst.  Undo  paulo  post  eodem  sensu  :  consue- 
tudo,  inquit,  el  ijratia  charitatis  esl,  ut  dilectos, 
etc. 

(4rt)  Quia  videre  nihil  prodcral,  desiderabatur 
in  omnibus  edit.,  quod  nobis  mss.  undecim  resti- 
tuere. 

(W)  Sic  ant.  edit.  et  mss.  quinque  :  a  quibus 
non  abit  Roin.  cdit.,nisi  quod  sola  habct,  Et  cgres- 
sus  continuit.  Mss.  vero  alii  septem,  El  continue- 
runt  sc  grandis  amoris  aculei;  e  quibus  Valc, 
ilerm.,  Fulc.  ot  Corb.  habent,  «Yo  corda  compun- 
guntur. 


"697 


LIBER  DE  JOSEPH  PATRIARCHA. 


698 


58.  Mystice  autem.  Vidit  DomiiiusJesusPaulum,  A  ad  sufferendum  nomen  meum  coram  gentibus  [Acl 
oculi  enim  Domini  super  justus,  ct  dixit:  ■■  Hic 
frater  vester  est  adolescentior  (Ibid).  20)  ?  »  Ad- 
huc  adolesceutior  dicitur,  qui  noudum  maturaiu 
cana;  fidei  gcrebat  oetatem,  nondumin  virum  per- 
fectum  excreverat,  «  in  illam,  »  sicut  ipse  ait, 
c<  mensuram  a;latis  pleniludinis  Christi  (  Ephes.  iv, 
13).  »  Denique  adolescens  legitur  tantum  ilji, 
ubi  lapidantium  Stephanum  vestimenta  servaltat 
{.ict.  VII,  57i.  Et  ideo  Philemonem  non  adolescen- 
lia:  sua;,  sed  senectutis  similem  esse  cupiebal,  ut 
scripsit  1"  IVIagis  obsecro,  cum  sis  talis  ut  Paulus 
senex  [Philem,.  9).  »  Ideo  adolescentiores  viduas 
priedicat  declinandas  (/  Tim.  \,  11),  non  propler 
jBtatem,  sed  propter  quamdani  pubescentium  de- 
lictorum  lasciviam,  504  immaturltaternque  vir-  r» 
tutis.  Ca;terum  major  in  juvene,  quam  in  sene 
laus  castilatis  est.  Puto  autem  quod  a  vcro  non 
sit  alienum  illud,  si  intelligamus  quia  cum  hoc 
Paulus  haberet  et  horreret  loOj  correptus,  quod 
cajcitas  accidisset  ei,  inciperet  tamen  appropin- 
quare  dicendo:  «  Domine,  quid  me  vis  facere 
{Ad.  IX,  6) ;  »  ideo  adolescentior  dicebatur  a 
Christo,  ut  qui  vocabatur  a  gratia,  c^cusaretur 
a  culpa,  quod  ea  lubrica;  fuisset  a;latis.  Oenique 
vidit  euin  Chrislus,  ubi  lux  circumfulbit  eum.  Et 
quia  adolcscentes  magis  melu,  quain  ralionc  revo- 
cantur  a  vilio,  adliibuit  stiinulum,  et  miseralus 
admonuit,  neadversus  stiinulum,  calcitraret. 

59.  Turbatus  est  autem,  sicut  habes  in  Evange- 
lio  (Joan.  xi,  33),  quia  turbavit  se  spiritu,  cum 
Lazarum  rcsuscit;.ret :  et  ibi  flevit,  utprius  lacry-  C 
mis  suis  mortui  delicta  lavaret.  Sed  intra  se  flevit, 
et  Idvit  faciein  suam.  Caecitas  Pauli,  fletus  est 
Christi :  lavat  faciem  suam,  ubi  lumen  ei  repara- 
tur  amissum.  Lavat  faciem  suam  Ghristus,  ubi  ba- 
ptizalus  est  Paulus,  per  quem  Dominus  Jesus  a 
pluriLus  viderelur.  Et  iiieo  in  convivio  pars  ejus 
quiolupliciler  major  elfecta  est,  quod  liaberet  su- 
periuribus  autcferri,  non  sohim  mcntis  prudenlia, 
sed  etiam  militia  corporis,  etgratia  castitalis. 

CAPUT  XI. 
hiebriantur  omnes  fratres  cum  sanclo  loscph  :    al  so- 

lius  [lcnjainini  sacco  inseritur  scij]ihus.   Inspiciuu- 

tur  iirilinc  omnitim  sacci,  cl  tainlcm  vas  illud    in- 

venitur,  aliiue  islorum  mnslcrincruuntur,  uhi  prit- 

ciquc  dc  donis  divinis,  ac  dc  1'auli    vocationc    dis- 

putatur. 

00.  i<  Biberunt  autem,  et  inebriati  sunt  pariter 
cum  00  {Gen.  xliii,  34).  «  A  principio  tidci  nuijor 
Paulo  pricrogaliva  defertur,  de  quo  dictum  est  ad 
Ananiara  :  <■  Vade,  quouiam  vasolcctionis  est  niihi. 


IX,  15^.  A  principio  inebriaturebrietate.fedsobria  ; 
ut  et  ipse  cum  sanctis  diceret  :  «  Et  poculum  tuum 
inebrians,  qaum  prosclarum  est  {Psal.    xxii,  5)  !  » 

61.  Et  scyphus  argenteus  soli  ejus  sacco  inseri- 
tur  (51)  (G^n.  xuv,  2).  Nesciebat  hoc  Benjamin  : 
fallebatur  Paulus,  sed  vocabatur.  Mittitur  post  eum 
mane.  Nox  enim  pr<Ecesserat  CKcitatis,  dies  fidei 
appropinquabat. 

62.  Per  ordincm  singulorum  prius  inspiciuntur 
sacculi  {Ibid.  li).  Doeet  te  mortalitatem  Scriptura 
divina.  Per  ordincmantediscubnerint  in  convivio 
contraeum  (52j,  primitivus  secundum  .Ttatem  (Gen. 
xi.iii,  33).  Vides  quod  seniori  locus  ille  sit  deforen- 
dus.  Per  ordinem  iterutn  requiruntur  sacculi  sin- 
gulorum,  ut  scias  electum  PauUim  ccelesti  esseju- 
dicio.  Discussit  c;eteros,  hunc  pra'tulit.  In  nullius 
alterius  505  sacco  scyphus  argentcus  inventus 
est,  nisi  istius.  Quid  sibi  vult  quod  insertus  est 
sacculo  ■?  Joseph  quidem  inebriavit  ut  falleret: 
scyphum  misit  ut  fratrem  quem  diligebat,  pia 
fraude  revocaret :  sed  refulgent    mysteria    divina. 

G3.  Hoc  invenit  in  nobis  Christus  argentum, 
quod  ipse  donaverit.  Habemus  natura»  argentum, 
habemus  et  gratia;.  Natura  opus  est  creatoris: 
gratia  munus  est  redemptoris.  Et  si  non  possumus 
videre  dona  Christi :  ille  tamen  donat,  et  opcratur 
occulte,  donat  omnibus  :  sed  servare  paucorum 
est,  non  amiitere.  Non  omnibus  tam  donat  om- 
nia.  Triticum  multis  datur,  scyhus  uni,  qui  pro- 
phelico  et  sacerdotali  donatur  munere.  Non  enim 
oiimes,  sed  Propheta  dicit :  «  Calicem  salutaris 
accipiam.etnomonDomini  invocaboi  A'.'(n/.cxv,13;. .. 

64.  In  corpore  igiturPaulijam  doclrinae  coclestis 
alloquium  rcfulgebat,  cum  esset  erudilus  in  lege, 
Sed  quiaadhuc  justitiae  Dei  suhjectus  non  erat, 
intra  saccuin  crat  scyphus,  doctrina  intra  legein. 
luccrna  inlra  modium.  Missus  tamon  est  Ananias, 
qui  benedictioncm  daret,  niannm  imponeret,  sac- 
cum  solveret:  sacco  soluto,  reluxit  argenlum,  et 
decidentibus  squamis  velut  quibusdain  sacci  vin- 
culis,  statim  vidit  {Act.  ix,  17,  18).  Vinrulum  ejus 
perfidia  erat :  absolutio  ejus  fides  facta  cst.  Et 
idi;o  tanquam  soliitus  sacco,  hoc  est,  deposito  legis 
velamine  quod  positura  est  supra  cor  Juda-orum, 
oonversus  ad  Dominum.  libcr  a  nexu,  adeptus 
])  gratiam  libertatis  ait :  «  Nos  itaqiiL-  revelnta  facic 
glorium  Dei  speculantcs,  adcamdcm  imaginem  rc- 
rormamur  (//  Cor.  iii,  18).  »  Soluto  enim  calcea- 
mento  legis,  nudo  vestigio  libori  scrmonisEvange- 
liutn  prKdicabat.  Tenebantcuni  Juda;i,  et  impedire 


(50)  Edit.  oinnes  et  mss.  \ai.  et  Theod.,  Cum  hic 
Paulus  hirrcrcl,ct  horrorc  correpius  ijuod,  etc.  At. 
nobiscuiii  faciunt  mss,  octo  :  quos  aliis  anlc|io- 
nendos  niiniiiic  negabis,  si  consideres  ha;c  verba, 
C'i.m  hnc  Paulus  halierel,  o[itirae  relerri  ad  vilia 
adolescenti.T,  lasciviam  dcticlurum,  alquc  immalu- 
riliitcm  virlulis. 

(.")!)   Rom.    cdit  snla,    Imvlele    saccis    kominum 
cscas,  qwrcuniiuc  polucrinl  lollcrc,  ct  injicile   unius- 


cujusquc  urycHlum  in  orc  .^uco  :  et  scxiphum  meum 
nrqcnlcum  injicitc  in  siiccum  junioris.  Quibus  vcr- 
bis  caput  auspicabatur.  Iterum  eadein  cum  Cili., 
AW  fnllcbatur  Paulu-t.  Am.  ot  Era.  cum  pl.-risquc 
mss.  Fallcbulur  Puulus.  Sed  mss.  scx  bona»  nol» 
/n/Vii/i;/;u/ui',  quod  vcrbum  elsi  minus  usitatum, 
signilicatione  (amen  a  suosimpliei  non  discrepnt. 
(rt'2)  Roni.  edil.,  incimmvio  coram  co. 


099 


S.  AMIiUOSII 


cupiebant :  sed  ubi  in  ejus  sacco  argentum  resplen-  A  Adhuc  ergo  populus  meus  vivit,    de  cujus 


duit,  sciderunt  vestimcnta  sua,  et  reversi  sunt  re 
tro.  Libera  enim  pro  Christo  Pauli  praedicatio  nu- 
davit  populum  JudcBorum,  et  omnem  eorum  resci- 
dit  gratiam. 

65.  Ideoque  reiro  regressi  sunt,  qui  ante  se  vi- 
dere  non  poterani  (  Gen.  xliv,  13)  Retro  rcdeunt, 
qui  Christum  amittunt.  Denique  et  in  Evangelio 
{Joan.  xviii,  6)  cum  corriperent  ad  mortem  Domi- 
num  Jesum,  redeuntes  retro  cecidcrunt  in  tcrram. 
Merito  retro  rcvertebantur,  qui  in  terrenam  labem 
ab  illa  co^Iesti  gratia  recidebant.  Nolebant  igilur 
moraliter  redire  sine  f-atre,  mystice  sine  Paulo  re- 
verti  :  quo  amisso,  asserebant  in  mffirorein  dedu- 
cendam  parentis  populi  senectutem. 

66.  Et  ideo  Judas  apud  Joseph  remanore  cupie- 
bat{Gt.'».  xLiv,  I.S-34),  ne  videret  mala  qua3  iuve- 
nirent  patrem  suum,  hoc  est,  jara  pra;videbat,  et 
cavf.re  copiebat  mala  quK  ventura  erant  populo 
Judceorum.  Sed  cum  adhuc  hsc  ipsa  non  esset  in 
typo  illo  principum  populi  Judaeoruin  libera  pra3- 
catio,  (levit  Joseph,  hoc  esl,  in  illo  ploravit   Jesus. 

50G  C.-VPLT  XII. 
Joseph  fiatribus  se  ipse  manifeslans,  ac  eos  ad  acce- 
deiiiliini  iitvitaiis,  atqtio  etiam  c.rc.usans,  (ixiem  ad- 
vcrsus  Judtros  adhihiliirus  eral  Christus  aijcndi 
mndum  c.rprimit.  Ihi  clcganlissima  verborum 
ulriusquc  in.%lituHur  cnmparal/o,  et  posl  illam 
licnjnmini  civnjilc.rus  a  Joseph  de  Paulo  obiter  c.v- 
plicalur. 

67.  Et  jussit  omnes  recedere,  ut  cognosceretur  a 
fratribus  (33).  Non  venerat  enim,  sicut  ipse  ait,  „ 
nisi  ad  oves  quae  perierunt  domus  Israel.  »  Et 
emittens  vocemcum  fletu,  Egosum,  inquit,  Joseph  ; 
adhuc  paler  meus  vivit  {Gcn.  xlv,  2  et  3)?  »  Hoc 
est,  expandit  manus  suas  ad  populum  non  creden- 
tem  et  contradicentem  :  non  legatum  neque  nun- 
tium  qua?rens,  sed  ipse  Dominus  salvum  faoere 
volens  populum  suum  :  «  Ipse  qui  loquebar,  ecce 
adsum,  inquit  il.w.  lii,  6).  »  Et  :  n  Palam  factus 
non  quairentibus  me,  appareoiisqui  me  non  inter- 
rogabant(/«r(.  Lxv,  I).  « Qnid  igitiir  alind  tunc 
clamavit,  nisi :  «  Ego  sum  Jesus  (Joan.  xvin,  (6, 
cum  principibus  Judaeorum  inferrogantibus  :  «  Tu 
es  filius  Dei '?  »  responderet :  <■  Vos  dicitis  quia 
ego  sum,  »  cum  Pijato  dicerei  :  <>  Tu  dicis  quiarex 
suni  ;ego  in  boc  natus  sum,  ut  testimonium  per- 
hibeam  veritati  (Ibid.  37) ;  >.  cum  prinoipi  sacerdo-  D 
lum  dicenti  :  «  Adjuro  te  perDeum  vivum,ut  dicas- 
nol)is  si  tu  ns  Christus  Filius  Dei,  »  referrnt :  «  Tu 
dixisti.  Amen  dico  vobis,  amodo  videbitis  Filium 
homnis  scdontem  ad  dcxterain  virlutis  Dei,  et  ve- 
nientem  cum  nubibiiscoili  ()Iailh  xxvi,  63,  64).» 
Hoc  esl  ergo  quod  ail:  »  Ego  sum  Joseph,  »  ego 
sum  divins  potenli.T.  «  Adhuopator  meus  vivit?» 
Hoc  est,    Ego  patrem    non  ego    fratres    agnosco, 

si  aut  vos  fratrem,  aut   pater    filium  recognoscat. 


B 


700 

populi 
familia  fratrem  mihi  elegi  ?  » 

68.  «  Accedite  ad  me.(Cen.  xlv,  4) ;  «quiaegoad 
vos  appropinquavi,  et  eo  usque  appropinquavi,  ut 
per  carnis  susceptionem  faoerem  me  vestr»  consor- 
tem  naturae.  Nolite  vel  participem  fugere  vestrK 
societalis,  si  non  agnoscitis  auctorem  salutis. 

69.  «  Et  accesserunt,  inquit,  ad  illum,  et  dixit : 
Ego  sum  Joseph  frater  vester,  quem  vos  tradidistis 
in  ^Egyptum.  Nunc  ergo  nelite  moesti  esse,  neque 
vobis  durum  videatur,  quoniam  liuo  mc  vendidi- 
stis.  Ad  vitam  enim  vestram  misit  me  Deus  ante 
vos  {Ihid,  k  elh).  »  Quam  fraterna  pietas,  quam 
dulcis  germanitas  !  ut  etiam  parricidale  excusaret 
admissum,  dicens  divinas  illud  providentiK  fuisse, 
non  impietatis  humanae  :  quandoquidem  non  ab 
hominibus  oblatus  ad  mortem,sed  a  Doraino  mis- 
sus  sit  ad  vitam.  Quid  aliud  habet  illa  Domini  no- 
sfri  Jesu  Ghristi,  qui  fratres  omnes  pietate  supera- 
vit,  in  cruce  positi  intercessio  pro  plebe  dicentis  : 
«  Pater,  dimitte  illis  ;  non  enim  sciunt  quid  faciunt 
(Luc.  xxiii,  34  ?  »  Quid  aliud  illa  appellatio  san- 
ctitatis  in  medio  dicipulorum  dicentis:  «  Pax 
vobis  :  ego  sum,  nolite  timere  {Luc.  xxiv,  36J  ?  » 
Et  cum  conturbati  et  conterriti  existimareut  se 
spiritum  videre,  iterum  dixit  ad  illos  :  «  Quid  tur- 
bati  esfis,  et  quare  cogitationes  ascendunt  in  corda 
vestra  ?  Videte,  ecce  manus  meas,  et  pedes  meos, 
quia  ego  sum  ipse.  Palpate,  et  videte,quia  spiritus 
carnem  et  ossa  non  habet,  sicut  me  videtis  habere 
(Ibid.  38,39).  »  Haec  ergo  jam  507  tunc  futura 
posterioribus  temporibus  mysteria  revelata   sunt. 

70.  Denique  haec  ipsis  exprimuntur  sermonibus; 
ut  ipsum  esse  infelligamus,  et  qui  anfe  in  Joseph, 
et  postea  in  suolooutusestcorpore  ;  quandoquidem 
nec  verba  mutavit.  Ait  enim  tunc  :  «  Nolite  moesti 
esse.  »  Et  infra :  «  Ascendite  ad  patrem  meum, 
et  dicite  illi  :  Hajcdicit  tilius  fuus  Joseph  :  Fecit 
me  Oeus  dominum  tofius  terrae  .-Egypfi  iGcn.  xlv, 
y).  »  Et  in  Evangelio  ait :  «  Nolite  timere.  Ife.nun- 
tiate  fratribus  meis  ut  eant  in  Galilaeam,  et  ibi  me 
videbunt  (Matth.  xxviii,  10).  »  Et  infra  ait :  «  Data 
est  mihi  omnis  potesfas  in  coelo  et  in  terra  {Ibid. 
18),  »  hoc  est  dicere  :  divin<E  hoc  fuit  dispositionis 
ut  acciperem  polestatem,  non  accerbitatis  bumans. 
Non  objicit  scelus,  qui  enumerat   praemium. 

71.  Quod  autem  habetur  in  Genesi  :  «  Ad  vitam 
enim  vestram  misit  me  Deus  ante  vos,  »  reddit  in 
Evangelio  dicens  :  «  Docete  omnes  gentes,  bapfi- 
zantes  eos  in  nomine  Patris,  et  Filii,  et  Spiritus 
sancti  (//'('(/.  19).  »  Hajc  enim  est  merces  ctvitasan- 
ctoruni,  quod  etiam  alios  redemerunt. 

72.  illud  quoque  advcrte,  non  otiose  scriptura 
in  Genosi :  «  Et  cris  prope  me,  tu  et  filii  tui,  ^et 
niii  filiorum  tuorum  (Gen.  xlv,  10)  »  Hoc  est  cnim 
quod  dixit  in  Evangelio  :  »  Ecce  ego  vobiscum  suiQ 


(.53)  Sic  omne  mss.  atque  edit.,  excepta    Rom., 
qn.T  hunc  Scriptnr.T  t<'\tum  pncmiltif  :  F.l  non  pn- 


tuit  Joscph   tolerare  omnes   a.ttantes   ei,   sed  di.vit ; 
Emiltite  omnes  a  me,  Ju.^^sit  Jo.seph  omnes,  etc. 


701 


LIBER  DE  JOSEPH  PATRIARCHA. 


702 


omnibus  diebus  usque  ad  consummationem  saecu-  A.      ~6.  Praecellil  igitur  Paulus  et  ejus  exubcrat  por 


11  (.Va///(.  xxvui,  20).  » 

73.  Quam  evidens  quoque  illud  niysterium.quod 
veluti  completo  omni  mandato,  fratrem  suumBcn- 
jamin  complectitur  Joseph,  et  cecidit  super  col- 
lum  ejus  {Gen.  xlv),  sicut  etiam  corapleto  Evangc- 

jlio  Cbristus  Pauhim  amplectitur  quibiisdam  mise- 
ricordise  suae  brachiis  iAct.  xx,37)  ;  ut  interna  opi- 
nione  curvatum,  velut  a  collo  in  coelum  erigat.Uii- 
de  et  ille  ercctus  a  Christo  ait:  «  Nostra  autem 
conversatio  in  coelis  est  [Philipv.  ii,  20).  » 

CAPUT   XIII. 
Inventosa  Josf/jh  fra'rcs  qaudct  Pharao,    ctijus    erga 
eosdem  hitmanitas  ecplicatttr.  Qtiid    miinera,  qtix 
Joseph  fratrihus  el  prxripue  Benjamin  cotifert,  ai- 

nxie  ad  iintrcm   destinat,    sinnifirent.    Quid    etinvi       ■     ^, „,.„  ,       ., 

',.,,'     ,.      ,     ,        ,       •  ,     ,  ,       /1  .„  _„  n  m  t.vancelio  munerum  larjjitorem. 

quod  illos  dtsccdenles  ad  paceme.vhortalur.  Qux  re-  ^      _^      n-     •  •,       .     "^'"'o '^"'"='"- 

dilus  ipsorum  iit  lerrani  Clianaan,    et   jmiris    ubi  '^    '      ■"'■"■•  "•■• 

audivit  lilium  vicere,  admiralio  conscqtiitur. 

74.  El  gavisus  est  Pharao,  quod  Jose;jh  aguo- 
visset  fratres  suos.  Unde  et  vulgata  est  vox  in  do- 
mo  Pharao.  Et  hortatus  est  sanctum  Joseph,  ut 
fratrcs  suos  invitet  ut  veniant  cum  patre  :  et  man- 
dat  impleri  eorum  sarcinas  tritico,  et  vehiculada- 
ri  {Gen.  xlv,  16-^20).  UnJe  h.-EC  humanitas  barba- 
ro,  nisi  illud  ostoiidcretur  magnuin  mysteriuni, 
quodjam  non  invidct  Ecclesia,  cum  redimunlur 
Juda:i,  et  populus  Christianus  hac  adjunctione  la;- 
lalur,  et  quibus  potest  subsidiis  juvat,  et  mittit 
«vangelizantes  regnum  Dci,  quo  maturius  evocen- 
tur  ?  Quibus  danlur  bin.?c!  stolae  (Gen.  xlv,  22). 

73. Et  allegat  Paulum  i54i,cum  ejus  dicta  depro- 


tio  :  sed  tamenhabent  et  alii  pnedicatores  gratiam- 
suam.  Binas  stolas  accipiunt.  Quas  illas  ?  Utique 
de  quibus  duljitare  non  dcbes,  quia  legisti  de  Sa- 
pienlia  dictum  :  «  Binas  vestes  lecit  viro  suo  (Prcv. 
XXXI,  22).  »  Una  est  mystica,  moralis  altera  (c5). 
Sed  non  omnes  apostoli,  non  omnes  prophetu;,non 
omnes  pastores,  non  omncs  virlutes,  non  omnes 
habent  g.-aliam  curationum,  non  omnes  linguis 
loquuntur.  Ubi  diversa  merita,  pra;mia  diversa. 

77.  Et  pra?mittuntur  patri  munera  (Gen.  xlv,25). 
Filius  honorat  patrem,  Christus  populiiMi  suum  in- 
vitat  promissis,  invilat  muneribus.  Portant  hsc 
munera  asiniilli  inutiles,  et  laboriosi  anle  nuuc 
utiles  :  portant  in  typo  Christi  muuera,   porlaluri 


78.  «  Dimisit  auttm  fratres  suos  et  abierunt.  Et 
dixil  illis  Joseph  :  Xolite  irasci  in  via  (liid.  2-i}. 
Quam  bene  docet  ab  iracundia  pr<ccavendum,quod 
ea  possit  etiam  amantes  sui  scparare  germunos  : 
el  maximc  in  via  fu;,'icndam  esse  discordiam,  ubi 
ipse  viandi  comitatus  debet  inviolabilis  gratia;  ha- 
bere  consortium.  Quid  autem  aliiid,  ait  Doniinus 
nosler  Jesus,  ex  hoc  corpore  recessurus,  cuin  dis- 
cipulos  dimitteret  suos,  nisi  ne  irascercnlur  in  via, 
dicens  :  <<  Pacem  relinquo  vobis,  pacem  meam  do 
vobis  {Joan.  xiv,  27)  '?  »  Ubi  enim  pax  est,  iracun- 
dia  locum  non  Iiabet,  ablcgatur  discordia  (56),  fu- 
gatur  dissensio.  Hoc  est  ergo  quod  ait  :  «  Pacem 
meam  do  vobis  ;  »  id  cst,  «  Nolite  irasci  in  via.  » 
Et  vide  ne  in  hac  via  dicat,  hoc  est,  in  hoc   cursu 


itnil,  cui  trecenti  aurei,  el  quinquestol»  {Ibid.    23)  C  totius  vitae  indignationem  cavendam,  quod  ira  E<e- 

pe  (H,  qua;sl.  3.  Ira  sxpe)  etiam  inoocentesin  cri- 
men  adducat  :  quiadum  justo  amplius  irascimur, 
et  vohimus  alienum  coorcere  peccatum,  graviora 
peccata  commiltirniis.  Ideo  Aposlolus  :  «  Non  vos 
ipsos,  inquit,  vindicantes,  charissiiiii  :  sed  date 
locuni  ir.-e  {Rom.  xii,  l9),  hoc  esl.declincmus  eam, 
ne  nos  illa  corripiat.  Unde  Dominus  Jesus  dimil- 
tcns,  ad  cvangelizandum  discipulos,  mi=it  eos  sine 
auro,  sine  argonto,  sine  pccuniii,  sino  pcra,  sine 
virga,  id  est,  ut  et  incentiva  litis,  et  inslrureienta 
erip.sret  ullionis. 

79.  «  Et  ascendorunt,  inquit,  de  .Egyplo,  et  ve- 
nerunt  509  in  tciram  Chanaan  ad  Jac.  !i  patrera 
suum  ;  et  nunliaverunt  illi  dicentes  :  Quia  Joscph 


iiversi  coloris  conferantur  a  Chrislo.  Trecentos 
lureos  habet,  qui  crucem  prajdicat  Christi.  Ideo- 
]ue  50S  ait  :  «  Neque  enim  judioavi  me  scire  ali- 
]uid  iiiter  vos.nisi  Christum  Jesum,  et  Iiuiic  cruci- 
ixum(/  Cor.  ii,  2).  »  Et  bene  aureos  accipit,  quia 
lon  in  suasoriis  humancB  sapientiae  verbis,  scd  in 
;;)stensione  spiritus  praedicabat.  Quinque  autein 
ilolas  accipil,  vel  sapiontia^  multiplices  discipliiias 
i-el  quod  nullis  sensum  corporalium  captus  illcce- 
iris,  ubi  aliis  periculuni,  illic  teneret  victoriam  ; 
)ui  omncs  voluplates  carnis  singulari  continentia 
!t  virtute  superaret,  cujus  ingenium  studiumque 
luUa  curporis  hebetaret  infirmilas,  qui  cum  esset 
n  corpore,  corpus  -se  habere  nesciret.Denique  rap- 


U9  in  paradisum,  sive  in  corpore,  sivc  extra   cor-  n  lilius  tuus  vivit  cl  ipse  est  princeps    lotius     lerra; 

lus  nesciens  audivit  verba   inelfabiliu,    qu.-o   loqui  i£gypli  [Gen.  xlv,  25,  26).  »  Qax  csl  terra  Chana- 

oraini  non  liceret  :  qui  postremo  nihil    lerrcmim  an  ?  Qn.-o  nutabat.  Quid  igitur  laui   evidens,  quaiii 

lcret  in  lerris,  sicul  ipse  docet  dicens    :    «    Quia  apostolorum  tomporadcsignari?Qui  ingrcssi  Judic- 

ihrlsli  bonus    odor   sumus  Dco  in    iis  qui    salvi  orum  synagogas  nutantes,  Doiuini  Jesu  polentiani 

iint(//Cor.  II,  15;.  proedicabant.siout  haberaus  in  .\clibusapostolorum 


"iiOmnes  clit.  ac  mss.  aliquot,  F.l  allii/al  Pau- 
'"■  Alii  non  paiioi,  nec  pnstremae  nnt.f,  ICI nlicijdl 
■  aulum.  lloc  autom  ideo  diiximus  aliis  auloponon- 
os.quod  Benjamiii,  qiii  Pauli  liguraerat,  non  me- 
loratur  post  ha.ic  iiguitionom  mutuam  alligalus; 
I-  Paiilus  ipsc  eum  cjus  dicla  icpromunlur,  ininiis 
;clo  diceretur  alliijari,  quam  allcqari,  hor  esl,  le- 
■atus  milii. 


(.55)  Per  mystiram  ot  moralom  stolam  intolligo 
mysticam  ot  moralom  Scripturarum  interprotatio- 
neni. 

(50)  Mss.  ma.jori  numero  et  iiucloritatc,  alliiia- 
tttr  di.H'ordia  ;  ThcoA.,  nii:,erieordia  :  Uenig.,  cnn- 
(.'orr/m.  Qiiod  ulliimini  nei|uaqiiaiii  displirel.  Alii 
lamen  nliquot,  ct  odi'.  ouinna,  ahleijnlur  di.^eordia. 
El  hoc  magis  cnngruit  cum  sequentibus. 


703 


S.  AMBROSII 


704 


dicentePetro  :  «  Huncergo  Jesum  resuscitavit  De-  ^  Petro,  Paulo,  Joanne,  populus  Judaeorum  invitatur 


us,  cujus  nos  testes  sumus.  Destera  igitur  Dei 
exaltatus,  reprotnissione  Spiritus  sancti  accepta  a 
Patre,  effudit  hoc  donum  quod  vos  videtis  {Acl.  u, 
32,  33}.  »  Advertimus  certe  quoraodoetvivere  eum 
et  terrs  totius  principem  dicat,  qui  aperiens  hor- 
rea  sua,  spiritatilis  grati.^  donet  omnihus  uberta- 
tem.  Haec  dicebant  apostoli,  sad  Judaei  non  crede- 
bant  :  sed  injiciebant  manus  in  eos  (Arl.  v,  (8), 
sed  tradebant  in   custcdiarr"  pra?dicatores  salutis. 

80.  Ilnde  et  de  Jacob  scriptum  est  :  «  Expavit 
mente  IGen.  xlv,  30)  ;  »  non  cnim  crodebat  cis.Ex- 
pavit  affectu  plebis  incredulje,  sed  posteaqnam 
Christi  gesfa  cognovit,  tantis  beneficiis  et  operibus 
delinitus  resumpsit  spiritum  dicens  :  «  Magnum 
mihi  est,  si  adhup  filius  meus  Joseph  vivit  :  ibo, 
et  videbo  illum  priusquam  moriar  (Ibid.  28). »  Pri- 
mum  et  maximum  fidei  fundamentum,  in  resur- 
rectionem  Christi  credere.  Quicunque  enim  credi- 
derit  resuscitatum,  festinus  requirit,  dcvolus  acce- 
dit,  et  intima  Deum  mente  veneratur.  Gredit  enim 
quod  ipse  non  moriatur,  si  credat  in  resurrectio- 
nis  auctorem. 

CAPDT  XIV. 
hrael  elevatis  se  venit  ad  jtuletm  Juramenti,ubi  el -m- 
crificat.  Hunc  Deus  promissU  con-wlattir.eique  spon- 
detfore  ut  cjus  oculi  manu  loscphi  claudantur.  ]?i- 
grediuttltirin  .■Egyptum  scptuaginta  quinque  anim/E 
ac  demtm  filios  ad  se  convocat  Israel  :  et  horum 
omnium  qtiat'  mysferia. 

81."  Et  elevans  se  Israel,  venit  ad  puteum  Jura- 
menli,  immolavitque  hoslam  Deo  patris  sui  Isaac 
!Gen.  xlm,  i).  »  Merito  clevatur  qui  festinat  ad 
Christura.  Fides  praecedit  devotionem.Priusse  ele- 
vant,  postea  immolavit.  Ule  enim  bene  immolat, 
qui  cognitionem  divinitatis  investigaverit. 

82.  «  Dixit  autem  Deus  ad  Israel  in  visu  nocte 
dicens  :  Jacob,  Jacob.  Qui  dixit  :  Quid  est?  EtDo- 
miuus  ait  :  Ego  sum  Deus  patrum  tuorum,  noli 
timere,  descende  in  iEgyptum  :  in  gentem  enim 
magnam  faciam  te  ibi.  Ego  dcscendam  tecum  in 
^Egyptum,  et  ego  deducam  te  in  perpctuum  '.Gen. 
XL^T,  2-4).  »  Quemadmodum  quae  ipsi  legunt,  non 
intelligunt  ;  et  Moysen  quem  laudant,  abnegant 
cum  ejus  scriptis  credere  nolunt.  Quid  evidentius 
quam  quod  hoc  loco  invitantur,  ut  ad  sanctam  Ec- 


ad  gratiam. 

83.  Ipse  quoque  Deus  noster  proprio  cum  horta- 
tnr  oraculo,  spondet  ei   profectum    fidei   muneris 
suifructum,  dicens  ei  :  Joseph  mittet  manura  su- 
per  oculns  tuos  (/67?/.  4).  »  Non  utiijuc  sanctus  pa- 
triarcha  sollicituserat  a  quo  ei  oculi  rlauderentur 
licet  etiam  intellectu  simplici  moralis    exprimatu 
alTectus.  Nam  si  eos  quos    diligimus,  cupimus  fre 
quenter  amplecti,  quanto  magis  recessuri    es  hoi 
corpore,  ipso  charorum  pignorum    taclu    delecta 
mur   extremo,  et  hoc  mulceinur    viatico  !   Tamen 
mysticelicet  nohis  intelligere  quod  postoa  cognilu 
rus  Deum  sit  populus    JudEeorum.    Hoc  est  enin 
mysterium,  quod   verus   Joseph    immittet  manu 
super  oculos  ejus  :  ut  qui  non    videbat  ante,  jan 
videat.Veni  ad  Evangelium,  lege    quemadmoduir 
cfecus  ille  sanatus  sit,  cui  Jesus  manum   imposuit 
et  ejus  abstulit  caecitatem  {Joan.  ix,  6).  Non    enin 
morituris,  Christus  manum  imponit,  sed  victuris 
aut  si  morituris,  recte,  quia  prius  morimur,  utre 
viviscamus.  Non  enim  possumns  Deo  vivere,   nif 
peccato  ante  moriamur. 

85.  Descendunt  igitur  in  .Egyptum    septuagint 
quinque  animae,  sicut  scriptum  est,  et  hoc  mysti 
cae  numero  remissionis,quia  post  tantamduritiaff 
post  tanta  peccata  haberentur  indigni,  nisi  dons 
retur  his  remissio  peccatorum.  Occurrit  illi  Judaf 
hoc  est  confessio  erroris.  Hunc  sui  venturus  Juda 
orum  populus  praenuntium  mitlit.  Ideo  et   Josep 
verus,  id  est  arbiter  et  interpres  Divinitatis.occn: 
rit  ;  quia  praecedit  jam  confessio,  quos  antea  per 
fidia   possidebat.    Interpres   enim    Divinitatis  e 
Christus ;  quia  Deum    nemo    vidit   unquam,    ni 
unigenitus  Filius  qui  estin  sinu  Patris,ipse  enarn 
vit.Hic  senilis  jani  a^tatis^etfessum  suscipietultim 
temporibus  populum  Judajornm,non  sccundumiU 
us  merita,sed  secundum  electionem  gratis  :   et  Ir 
ponet  manus  super  oculos  ejus,  ut  caecitatem  auf 
rat.Cujus  ideo  distnlit  sanitatem,  ut  postremuscr 
deret,  qui  anto  non    putavit   esse    credendum, 
praerogativam  superioris  electionis  amitteret. Un 
et  Apostolus  ait  :  «  Quia  caecitas  ex  parte   conti 
in  Israel,  donec  plenitudo  gentium  intraret,  et 
omnis  Israel  salvus  fieret  (Rom.  x(,  25).  » 

85.    Gesta    igilur     patriarcharum,     luturor 


clesiam  Dei  transeant,  et  qui  ante  intraJudaea;  ter- 

minos  coarctabantur  310  angustos,  ad  populum  j)  mysteria  sunt.  Denique  ipse  Jacob  sic  ait  ad  fil 
Dei  migrent,  qui  es  toto  orbe,ex  omnibus  nationi-  suos  :  «  Congregamini,  ut  annuntiem  vobis  q' 
bus  et  populis  congregatus  in  magnam  factus  est  occursura  sunt  vobisin  novissimis  diebus.  Cong- 
gentem  "?  Denique  in  orunem  te.rram  exivit  so-  gamini,  et  audite  Israel  palrem  vestrum  ;G«n.si.. 
nus  eorum.  Vocatur  ergo  a  filiis  suis  Jacob,  id  est  a      1  et  2).  » 


«SXQC^B-. 


LIBER  DE  BENEDICTluMBIS  P.M  RIAHCbiAllUM.  —  ADMONITIO.  70« 

L\  LIBRUM  DE  BEXEDICTIOMBUS  PATRIARCnARUM 

ADMO.XITIO. 


Ambrosium  in  superioribus  libris  jam  observavimus  aliquid  insernisse  de  Benedictionibus  Patriarcha- 
loi,  hoc  est,  de  benedictionibus  illis  quibus  Jacob  in  extremis  positus,  filiis  suis  qui  luxi.  ivrovaaa- 
IV,  patriarbcae  dicuntur,  omnia  fausta  comprecatua  est.  Verum  has  ilie  obiter  tantum  attigerat,  uLe- 

iremque  earum  interpretationem  alium  in  locum,ubi  dedita  opera  de  illis  dispuiaret.rejecerat.Id  exse- 

litur  in  hac  sua  soriptione  sanctus  Doctor. 

Itaque  primum  utilitate  paterns  bencdictionis  bre^iter  exposita,  docet  icap.  1   Josephum  properanter 

■eros  suos  Manassen  atque  Ephrjem  ad  Jacob,  ut  ejus  benedictione    donarentur,  secum   adduiisse  : 

um  autem  adoptatis  illis  locum  ioter  proprios   lilios  attribuisse.  Dehinc  Scripturae  secutus  ordinem 

las  Jacob  filiis  suis  impertivit  benedictiones  enucleat  (cap,  2  et  seq.).  Rimatur  in  iis  omnibus  mysticum 

nsum,  easque  noQ  tam  benedictiones  esse  asserit  [cap.  2,  num.7  et  alibi!,  quam  prophetias  :  imo 
rophetias  esse,  at  variis  benedictionum  gratiis  cumulatas.  Quamobrem  quid  sit  ipsarum  singulis  adum- 
ratum.  aperit,  exempli  causa  benedictione  Manassis  atque  Epbrsm  Judeos  et  Chri^tianos  (cap.  T,  be- 
edietione  Dan  Antichristum  (cap.  7;,  benediclione  Benjamin  sanctum  Paulum  (Cap.  12)  :  Christnmvero 
arumdem  plerisque  designari,  maxime  Judae  ac  Josephi  benedictionibus  cap.  4  et  11,.,  quas  ea  de  cau- 
i  tusius  atque  accuratius  quam  alias  edisserit. 

Porro  ut  majorem  iis  quam  proponit,  espositionibus  vim  auetoritatemqueconciliet,  verbaqueis  Moyses 
imjam  e  vivis  abiturus  tribubusex  eorumdem  patriarcharum  semine  oriundis  bene  precatns  est 
»-'m/.  xxxiii,  6  et  seq.  1,  in  medium  profert.    Addendum  tamen  est  sanctum  prssuiem  non  ubique  me- 

ioratis  usum  esse  testimoniis :  cum  tres  e  Mcsaicis  benedictionibus  prcetermiserit.  Illud  autem  in  hac 
pella  singulare,  ac  parum  usitatum  Ambrosio,  quod  is  illic  interpretatione,  mysticas  evolvisse  conten- 
us,  nunquam  ferme  nisi  semel  aliquid  morum  institutioni  accommodatum  inseruit  :cap.  7,  num.  33i. 

Hoc  in  tractatu  sanctus  Doctor  alia  esuis  operibus  nonnulla  citat,  atque  imprimis  commentanam  saum 
cap.  4,  num.  21  in  Lucam :  quod  qui.iem  cum  anno  circiter  386,  ut  fert  verisimilior  opinio,  scriptam 
uerit,  hinc  consequitur  non  nisi  post  eumdem  annum  commentatiunculam  De  Benediclioiiihus  Patriar- 
harum  editam  fuisse.  At  vero  si  statuendum  hac  de  re  ex  masima  illa  et  evidentissima  connexione,  qua 
um  libris  superioribus  ci..hsret,  dicendum  erit  ipsam  his  nou  esse  multo  posteriorem,  nec  proiade 
n  aliud  tempus,  quam  in  annum  circiter387  rejiciendam.  Et  sane  Ambrosias  in  libro  suo  De  Jot,rpk 
'  itriarcha  non  vidttur  benedictionem  ejus  aliam  ob  causam,  nisi  quod  suam  ei  peculiarem  disputationem 
II  prosimum  teuipus  deslinabat,  omissam  voluisse  ;  cum  alioquin  ejusdem  interpretatio  benediutionis 
r  ecipuo  argumenti  sui  capiti,  quo  videlicet  in  Josepho  expressam  Ghristi  Domini  imaginem  demonstiare 

zitabat,  apprime  conveniret. 

Cseterum  summam  hanc  eorumdem  tractatuum  afGnitatem  adeo  contirmantaliquot  veterum  codicum 
■iscriptiones,  ut  ex  utroque  uaicum  opus  constituere  videantur.  Eteaim  manuscriptus  Benigaianus,  sive 

incti  Benigni  Divionensis  in  fronte  libri  De  Joseph  patriarcha  hunc  titulum  exhibet :  Incipit  ejusdem 
Vinbrosii  nimirum    lioer  primus  Joseph  :  in  calce  autem  :  Explicit  liher  primus  de  Joseph,  et  consequen- 

r  sine  alia  inscriplione  subjungit  librum  de  Patriarchis.  Manuscriptus  Uticensis,  sive  Sancti  Ebrulphi, 
n  initio  atque  in  line  libri  de  Joseph  eadem  feruie  verba  quae  Benignianus,  proe  se  fert :  sed  illud  habet 
Apressius  quod  eum  tractatura  de  quo  agitur,  ita  inseribit :  Incipit  secundus  de  Joseph  et  fratrib'is  ejus, 

•te  benedictionibus  eorum.  Denique  in  quibusdam  codicibus  eidem  libro  De  Benedictionibus  praemittitur 

-C  inscriplio./.'ii:i/;i<  liber  secundus  De  Putriartkis :  ista  vero  clausula  subjicitur:  Expticit  liber  secumiut 
>■-'  Palriarchis.  Jonas  quoque  episcopus  .\urelianensium  ipsius  meminit  sub  titulo  De  Joseph  :  siquidem 
abi  prima  ejusdem  verba  allegat,  ita  loquitur  ,lib.  ii  De  Instit.  laic,  eap.  15  :  <•  .Xmbrosius  in  libro  cujus 
itulus  est  De  yiW|'/i.  "  Postremo  nulli  dubitamus  quin  hic  liber  ultimus  eorum  septem  habendus  sit, 
|uos  in  id  argumentum  ab  .Ambrosio  scriptos  memorat  Cassiodorus  :  Item,  inquit  ille  ('ib.  De  Inatit. 
'ivin.  Litt,,  cap.  l),  sanctus  .4mbrosius  de  palriarchis  septem  libro.i  edidit.  Hos  dubio  procul  a  libris  de 
\braham  ad  hunc  ipsum  inclusive,  ut  vocant,  enumerat. 

Cum  autera  omnes  illi  tractatus  e  sermonibus  coastent,  quns  a  sancto  pra-sule  cir  ;m   S^T, 

ub  exitum  Quadragesimoe  haberi  coeptos,  ac  post  festa  Paschatis  continuatos  fuissa    -  ■;,  r«lin- 

|uilur  ut  hunc  quoque  per  idem  quideiu  tempus,  sed  ante  rnensem  Augustum  sub  quem  Mnximus  ty- 
■annus  in  Italiam  irrupit,  pronuntiatum  colligamus. 


S.  AMBilOSII 


s 


i- 


MEDIOLANENSIS  EPISGOPI 


])E  BEi\ElliCT!0>;iI]U8  PATPJAIiCIIAKlM 

LIRER  U^US  ^\ 


5  S 1-1 3  CAPUT  PRIMUM. 

llt  liberi  rid  lumoirvi  ih'ferendum  pnrcntihus  impcl- 
lerenlur,  mugnam  vim  horum  hcncdirlwni  Beum 
indidisse.  Paleruiim  beucdicticmem  aecijjere  Jose  ■ 
pltum  festinasxe,  atquc  ttiiim  lilios  palri  obtulissc 
bcnediccndos.  Et  qux  liis  niiisteriaconliuenntur 

I.Priixmm  omnium  quanlam  disciirius  parenti- 
bus  reFerre  rftverenliara,  cum  li^gimus  {2){Gcn.  i.x, 
25-27)  quoniam  qui  bi'nerlicebalur  a  patre,  beue- 
dictus  erat,  et  qui  nialedicebalur,  maledictus  eral! 
Ideo  hanc  p.:irentibus  gratiam  donavil  Dcus,  ut  filio- 
rum  pietas  provocetur.  Prcerogalivaigiturparenlum 
discipbna  est  filioruin.  Honora  ergopatrem,  ut  be- 
nedicat  to.  Honoret  pius  patrem  ptopter  gratiam, 
ingratus  propter  timorem.  El  si  pauper  est  paler, 
et  non  habet  divitiarum  copias  quas  relinquatliliis, 
babettamen  uKiracP  benedioticnis  bffircditatem.qua 
sancliiicationis  opes  si!Cressorib'js  larqialur.  Et 
multo  plus  est  beatura  quam  divitem  li^^ri. 

2.  Festinabat  Joseph  sumere  benedietionftm  \Gen. 
XLViii,  l-4).Denique  et  lilios  suos  oljtulil  Manassen 
et  Ephraem,  quos  benedi.xit  Jacob  {ll>id  9-20)  ut 
quia  duodecim  habebat  filios,  et  terlius  decimus 
erat  1'ulurus  apostolus  Paulus,  quasi  postp.rior  ele- 
ctus.  terlia  decinia  tribus  de  Mauasse  et  Ephrsem 
nepotibus  sanctiticaretur  in  utrumque  divisa,  quo 
Paulus  non  extra  paternarum  numerum  tribuum 
inveniretur,  qui  Veteris  Testamenti  et  Novi  egre- 
gius  praedicator,  paternce  benedictionis  hasreditatom 
sibi  quoquo  facilc  profecisse  comprobaret. 

3.  Quanquam  pr;cclara  ha;c  in  hoo  sint  mystcria 
&I4,  quod  fumens  Joseph  lilios  suos  quos  susce- 
perat  in  /Egypio  ,  Ephr«m  ad  dexteram  suam,  ad 
sinistram  autem  Israel  patris  sui :  Manassen  autem 
ad  sinistram  suam,  ut  ad  dexleram  esset  Israel, 
appbcuit  eos  ante  patrem  suum.  Exteiidens  autem 
Israel  manum  dexferam,  imposuit  snper  caput 
Ephroem  qui  erat  junior  et  stabat  ad  sinistram  avi: 
et  sinistram  suam  posuit  supra  Manussen  qui  erat 
ad  dexteram,  et  itd  immutalis  maiiibus,  benedixit 
eos  {Ibid  13-21).  In  quo  et  Jospph  naturE   ordinem 

(1)  Scriptus  circa  an.  387. 

(2)  Ita  mss.  ac  vet.  edit.  omnos.  Rom.  autem, 
«  Primum  omnium  discimus  (]uantani  parentibus 
reverentiam  deterre  dcbeamus,elc.  ' 

(3)  Caput  hoc  in  edit.  Rom.  ita  incipit :    «   Voca- 


A  servavit.  ul  seniori  filio  pliis  deferret,  sicut  Isaac 
quoque  in  Esau  priorem  filium  benediclionem  de- 
ferre  cupiebat;  sed  minorem  filiiim  in  typo  junio- 
ris  populi  credidit  prwferendum,  sicut  erat  ipse  a 
matre  prislatus.  < 

4.  Denique  Manasses  ex  oblivione  (Gen.  xli,  51  j, 
Latina  interpretalione,  signatur  eo  quod  populus 
Juda3orum  oblitus  est  Deum  suum  qui  fecit  eum. 
Et  quicuiijquo  ex  ea  plebe  crediderit,  tanquam  ex 
oblivione  revocatur.  Ephram  autem  fecunditatein 
fidei,  interpretalione  nominis  pollicelur,  qui  auxit 
palrem,  sicut  ait  ipse  Joseph  dicens  :  «  Quia  auxit 
me  Deus  in  terra  humililatis  mece  {Ibid. 52). »  Quod 
pioprium  est  populi  junioiis,  qui  corpus est  Christi, 
augens  patrera,  et  Deum  proprium  non  relinquens. 

P  5.  Denique  spiritaliter  de  populis  hoc  esse  my- 
sterium  seuior  declaravit.  Naui  cuin  lilius  putaret 
eum  errasse  vitio  hebetioris  aspectus,  convertere 
voluit  manus  ejus  dicens  :  «  Non  sic  pater,  hic  eniui 
primitivus  est,  impone  dexteram  tuani  super  caput 
ejus.  Et  noluit,  sed  dixit :  Scio,  liii,  scio.  Et  hii; 
erit  in  populum,  et  hic  exaltabitur  :  sed  fraterejus 
junior  major  illo  erit,  et  semea  ejus  eril  multitudo 
gentium  {Gen.  xi.vii,  18  et  19).  »  Denique  praefe- 
rendiim  EphnEin  seniori  gerraano,  etiam  benedi- 
ctionis  serie  prophetavit  dicens ;  «  In  vobis  benedi- 
cetur  Israel,  dieentibus  :  5B5  Eaciat  vobis  Deus 
sicut  Ephram  et  Manassen  {Ibid  20).  »  Et  idco 
cum  essent  nepotes,  in  locum  filiorum  sunt  adop- 
tati,  ut  non  essent  avit«  benedictionis  expertes. 

CAPUT  II. 
p 

De  hencdictione  liuhen  prtmngeniti,  qu/e  non  tam 
bencdictio,  quam  prophetia  est :  de  Judtvorum  er- 
rore  cirea  ipsam  ;  deqne  mysleriis  per  eamdem  si- 
ijnificatis. 

0.  Hao  lienedictione  celebrata  (3),  vocavit  etiam 
filios  suos  [Gcn.  xlix.  );.  Kt  qui  ante  juniorem  se- 
niori  pra;tulerat,  ccepit  a  primo  ;  ut  in  illo  my- 
sterii  praeferret  gratiam,  in  hoc  ordinem  servarot 
Etatis ;  simul  qui  ante  in  duobus  benedixerat  uni- 
versos  cum  omnposteritate  etprogenie  futurorumj 

vit  autem  Jacob  filios  suos,  et  ait :  Congregamini, 
ul  annuntierr.  vobis  quw  occursura  sunt  vobis  in 
novissimis  diebus.  Duorum  nepotum  bencdictioae 
colebrata,  vocavit  Jacob  etiam,  etc.  » 


70'.) 


LIBER  DE  BENEDICTIONIBUS  PATIUAHCHARUM. 


ilii 


ne  aut  superfluavideretur  plebisiterata  benedictio,  A.  ^y^  paliium  nou  servaret  affectum  ;  et  quia  prae- 


aut  prior  ■•pstimaretur  inlirma.  Meriloque  repetitani 
tam  magis  annuntiationemeorum  quEeposterioribus 
essent  ventura  temporibus,  quam  benedictionem 
conferre  se  dicit. 

7.  Denique  sic  coepit :  «  Ruben  primitivus  meus, 
tu  virtus  mea,  ef  initium  filiorum  meorum,  durus 
port.iri,  durus  et  teraerarius,  affecisti  me  contu- 
melio,  sicut  aqua  non  efferveas.  Ascendisti  enim 
in  cubile  patris  tui,  tunc  polluisti  thorum  quando 
ascendisti  (/ftiiZ.,  ielseq.  ).  »Nonne  redargui  magis, 
qu.im  bencdici  videtur  ?  Et  ideo  prophetia  magis, 
quani  bcnedietio  est.  Prophetia  enim  annuntiatio 
1'uturorum  est,  bpiiedictio  autcm  sanctificationis  ct 
gratiarum  votiva  collatio. 


vidil  tlagitium  ;  perhorrcscit  consilii  cuntagium  : 
"  In  consilium,  inquit,  eorum  non  veniat  anima 
mea,  et  in  congtegationem  illorum  non  conleu- 
dant  viscera  mca  :  quoniam  in  ira  sua  occiderunt 
hominem,  ct  in  cupiditatc  sua  subnervaverunttau- 
rum  [den.  .\ux,  6).  »  Quod  dicit,  de  filiis  quidem 
dicit  Simcon  et  Lavi :  sed  corum  nominetribus  si- 
gnat,  qua;  appellatione  simiii  vocabantur.  Quam 
interpretationem  pulchcrrimam  derivant  Judaji  ;  ut 
arbitrentur  qaia  propterea  arguat  Qlios  Jacob,  quia 
propter  stuprum  sororis  Sichimitas  isti  duo  pra- 
csteris  fratribus  ultura  ire  cupicntes,  simulaverunt 
cum  ipsis  icire  vcllc  se  gratiam,  et  ideo  oportere 
circumcidi   eo9  suaserunt  ;  ut    religione  concordi 


8.  Et  Jud.5;i  putant  quia  propterea   haec  senex  ad  p  pax  inter  eos,  et  recipiead*  affinilatis  socictas  fir- 


Ruben  filium  dicat,  quiacum  Balaconcubinapalris 
conciibuit,  et  thorum  patrium  pollui!.  Sed  facile 
ref'Mluntur  :  hoc  enim  erat  ante  gestu.m  :  Jacob  au- 
teni  qu35  vcntura  essent  in  novissimis  diebus,  non 
ca  quae  gesta  erant,  spondet  se  esse  dicturum. 
Ergo  patriarchK  sibi  congruit  et  constat  sententia, 
qui  vidcns.persequentibus  Judseis,  futuram  Domini 
passioncm,  exsecratur  immanemprimogenita>plebis 
audaciam,  qua;  incredula,  nec  Dei  legi  subdita,  et 
jugum  Christi  dura  nesciens  portare  cervice,  aucto- 
rem  vit.-c  non  solum  scelere  necis,  sed  etiam  sacri- 
legfp  insultationis  affpcit  injuria. 

9.  «Noa  efferveas,  inquit,sicut  aqua  ;  »  ne  in  ma- 
jorem  pronimpat  amentiam,  et  fervor  furoris  atque 
insania3  non  sinat  rcsipiscere  peccatores  ,•  sed  agant 


marctur:  scd  circumcisos  adorsi  recentibus  adhuc 
vulncribus,  et  invalidis  viribusquas  dolor  solvcrat, 
fractos  die  supervcniento  tertio  necaverunt  (4). 
Ideo  et  fortasse  isti  duo  uUores  prae  cajteris,  quia 
scribarum  etsaccrdotum  auctores  sunt.  Nulli  cnini 
magis  quam  sapientes  et  saccrdotes  debent  casti- 
moniam  vindicare. 

ll.Sedinhoc  quoque  enant  Jud.ni.  Isti  enim 
causas  doloris  sui  prasstiterant  patri,  asserentes  so 
in  illa  licet  aetate  juvenili  vindices  laesoe  fuisse  pie- 
tatis,  et  violatK  caslitatis  ultores.  Quod  utique 
sanctus  condemnare  non  poterat,  qua  non  passi 
sunt  inultam  sororem  suam  loco  esso  meretricis, 
quoe  et  virginitatemamiserat,  et  vindictre  solatium 
non  habebat :  maxime  cum  ipse  sic  factum  proba- 


poenitentiam  dolictorum  ;  quoniam  duriis  ascendit  C  verit,  ut  Sichimam  possideret,  et  in  morte  donare.t 


populus  cubile  patris,  et  thorum  polluit  sanctum, 
boc  cst,  carnem  Domini  Jesu  Creatoris  nostri  pati- 
bulo  affigens  crucis,  in  qua  velutin  quodam  cubili 
etpatrio  thoro  sancti  ejus  salutari  rcfectionere';uie- 
scant.  Quisigitur  abiint  de  populo  dictum,  cum 
populohajc  univcrsa  conveniant  ?  Ipse  enim  dictus 
'=;  primogenitus  Israel:  ipsedurae  esse  cervicis.  De 
-0  dixit  Mnyscs  :  «  Vos  autem  populus  dura  ccr- 
v;.;o  estis(K.ry(/.  xxxin.  3V  »  Et  re  vera  quis  tam 
(lurus  et  temerarius  et  contumeliosus,  quam  po- 
ijiilns  Juda!orum,  qui  Dominum  Jesum,  per  quein 
viderant  mortuos  suscitatos,  cacos  illuminatos,  fla- 
gellis  vcrberaverunt,  clavisconfixerunt,  5fl6  cum 
illvinaejus  opera  negare  non  posscnt  ?  Quid  scribis 


eam  filio  suo  dilcctissimo  Joseph,  dicens  ad  eum: 
«  Do  tibi  Sichimam  pra;cipuamsuperomnes  fralres 
tuos,  quara  aocepi  de  manibus  Amorrh.-corum  in 
mach.-era  "  mea  et  arcu  [Gen.  xlviii,  22).  »  Quod 
factum  negari  non  potcst.  Interprctari  tamen  possu- 
raus  per  Sichimam  huineros  significari,per  hume- 
ros  opcra.  Ha;redem  ergo  bonorum  opernm  sanctum 
Joseph  praj  cajteris  elegit,  cujus  opera  fralres 
aiquare  non  poterant.  Quisenim  facta  Cliri.-li  potuit 
ada;quare? 

12.  Tuin  praeterea  immaculalus  et  raslus  de  hoc 
terreno  diversorio,  et  impuritatis  auctoribus  raanu- 
bias  reportavit,  locum  slupris  ct  flagitiis  vacantem 
ad  incolatumsanclorum  verbis  crelestibus,et  gladio 


i;t  )iontilicibus,  auctoribus,  et  principe  sacerdotum  r\  capiinus  spir'tali  :  ut    ubi  517    inhabitalores  antc 

lascivioe  ct  principes  luxuria;  versabanfur,  ubi  fuo- 
rant  incentiva  libidinis,  et  fomcnla  noquiti;p,  ibi 
nuncsanctisacerdotesmagisteriadoceantcaslilatis, 
el  plurima  virginaiis  integrilatis  cxompla  (|uodain 
supern.-p  lucis  fulgore  resplendeant. 

13.  Tiibus  igitur  sunt  quae  dcsignantur  noinini- 
bus  patriarcharum,  quia  de  tribu  Simcon  scrib;e 
sunt,  dc  tribu  Lcvi  principes  sacerdotuin.qui  perre- 
cerunt  nequitiam  suam  In  Domini  passione.  mon- 
suram  omncm  paterno;  impietatis    inipleiitcs.  Ipsi 


r.aipha  pariter  sa;vicntp,  commissum  Evangclii  sc- 

ri.'s  daclaravit.    Et  ideo  sanctus    propheta  rcfugit 

tanti  sceleris  principatum,  ne   per    successionem 

'Tieris  aiidcrcnt   tanti    patriarch;B    sibi    arrogare 

msortium. 

CAPUT  III. 
1'rxdicanlur  qux  fdiia  Siineon  el  Levi,    quorum   no- 
minihux  trihus   desiiinaulur,   craul   eventura :  nec 
twn  npinio  Judiporum  circa  mijslicnm    istius  hene- 
dii-tioiiis  interpretalionem  confulalur. 
10.  Contestalur  justus,  et  abdicat  posteritatcm, 

(•'i)  Edit.  omnes,  die  supervenientes  lcrlio  necave- 
runl.  Non  malalectio  ;  cui  tumcn  mss.  Gall.  omnes 
relragantur. 


(.'))  Ita  mss.  piures,  potiorcs(]UP.  At  odif.  omnes 
et  pttuci  inss.,  possidcret  in  moriem  us(/ue,  dona' 
retque  cam,  etc. 


711 


S.  AMBROSn 


712 


conMl,umcogitaverunladverBusDominumJesuu.,A(/W-vu,.U;     Ut   ex  tribu  Levi    s^cMU.   ei 


ut  occiderent  eum,  sieut  Isaias  rticit  :  Va?  anim.T 
ipsorum  ;  quia  cogitaverunt  consilium  malum  ad- 
ver^um  sediccntes:  Allisemusjustum,  quia  inutilis 
est  nobis  (Ua.  m,  9,  10).  "  Ipsi  occiderunt  prophe- 
tas,  et  apostolos  amiuntiantes  Domini  Salvatons 
adventum,  passionis  ejus  et  resurrectionis  gloriam 
prsdicantes.  Ipsi  postea  in  sua  cupiditate,  qua  terre- 
na  flagitla  desiderabant,  divina  consortia  refugien- 
tes,  c^orporis  castimoniam,  sobrietatem  mentis, 
contemptum  pecuni.-e,  Uicrum  gratia;,  subnervave- 
runttaurum,  illum  videlicet  cornua  producentem 
ct  ungulas,  qucm  vident  paupcres  et  laftantur  ; 
quoniam  verbo  Dei  exaltavit  cornu  populi  sui.  quo 
et  inimicos  repulit,  ct    pra!mium  corona3    ccclRstis 


plona  sinctitatis  annumeretur  hpcredilas  :  ex  tribu 
autem  Juda,  ex  qua  David  et  Saiomon  et  reliqui 
reges  fuerunt,  regalis  successionis  splendor  efful- 
geat,  ut  idem  et  rex  et  sacerdos  Scripturarum  te- 
stimonio  dcmonstretur.  Meritoque  se  circa  gratiam 
Judffi  Jacob  sanctus  etludit  dicens  :  «  Juda,  te  lau- 
dabunt  fralrestui:  manus  lua;  superdorsum  inimi- 
corum  tuorum,adorabunt  tefilii  patris  tui.Catulus 
leonis  Juda;  ex  germine,  fili  mi,  ascendisti.  Recum- 
bens  dormisti  ut  leo.  et  tanquam  catulus,  quis 
suscitabit  eum  ?  Non  deerit  judex  ex  Juda,  et  prin- 
cops  de  femoribus  ejus,  donec  veniat  cui  repositum 
est,  et  ipse  erit  expectatio  genlium.  alligans  ad 
vitem  asinam  suam,  et    cilicio   pullum  asinaj  suas. 


me  u"    Hic  eL  taurus'quo  Ecclesia  figuratur  in  g  Lavabit  in  vino  stolam  suam,  et  ,n    sangume    uv. 
cmeru  t.  «'=  e        ,.nihn.niva  laurinis.  ^  anaboladium  suum.  Hilares    ocuii  ejus  a  vmo,   et 


luna.  tunc  pleniorcumvelut  cornibus  nixa  laurinis 
spalium  totius  orbis  includit. 

l.'i.  Tamen  prophetia;  huic  videturetiam  gvaliBin 
benediotionisadjungere.  Namad  primogenitum  Ru- 
bendicendo:  «  Non  eifervescas  ut  aqua  (Gen. 
XLix.  /.),  "  peccatumst.ituitlOl.quiaaqua  mundare 
magis  delicta.  meutpsque  noslras  ab  omni  solet  vi- 
tior^um  fervore  revocare.  Et  iteruni  dicendo  ad  Si- 
meon  et  Levi :  .<  Dlvidamvosin  Jacob,  etdispcrgam 
in  Israel  {Ibid,  7).  «ostenditgentium  congregatione 
redimendos  {7).  Percusso  enim  pastore,  grcx  ille 
dispersus  esl,  qui  fuerat  antecollectus,  utqui  non 
erat,  introirct,  et  sic  omnis  Israel  salvus  fieret.  Et 

maxime  propter  tribum  Levi  debemushoc  credere,  ___  _ 

quia  vex  ea  tribu  Dominus  .Jesus  idetur  secundum  ^p^^j  ^^^^  g^ .  ^^  ^^^^  inimicos  sua  malilia  fecit,  non 
corporis  susccplionem  genus  ducere.  Ex  qua  tribu  L  ^i  _^.^^.  ^^,^^^j^^  j^  ^^^^^  marina  cratia  Domini. 
sunt  sacerdotes  Levi  et  Nathan,  quossanctus  Lucas 


anaboladium  suum.  Hilares    ocuii  ejus  a  vino,  et 
dentes  ejus  candidiores  quam  lac  (Gen.XLix,  8-12).» 

17.  Ad  Judam  quidcm  partriarcham  dirigi  viJelur 
alloquium,  sed  Judas  ille  posterior  verius  confessor 
exprimitur,  qui  exea  tribunatus  est,  quisolus  lau- 
datur  a  fratribus  de  quibusdicit  :  »  Narrabo  nomen 
tuum  fratribus  meis  [PsaL  xxi,  23).  »  Dominus  per 
naturam,  frater  per  gratiam,  cujusmanus  quas  ex- 
pandit  ad  populum  non  credenlem,  super  dorsum 
inimicorum,  suorum.  lisdem  enimmanibus,  atque 
cadem  passione  suos  texit,  et  subjugavit  adversa- 
rias  potestates,  omnesque  fidei  et  pietatis  cxsorles 
subditos  sibi  fecit.  De  quibus  ait  Pater  ad  Filium  : 

Et  dominaberis   in  medio    inimicorum    tuorum 


in  Ev.ingelii  libro  quem  ipse  scripsit,intermajores 
Domini  computavit(LMr.  lii,  29-Jl).  Sacerdos  cnim 
Patris  et  prinoeps  oninium  sacerdotum,  sicut  scri- 
ptum  est  :  Tu  es  sacerdos  in  .■slernuiu  {.".sal. 
cix,  4),  »  sacerdolalis  originis  sucoessioiiBm  de- 
buit  vindicare. 

15.  linde  et  Moyses  benedixit  hauc  tribum  di- 
cens  :  "  Date  Levi  septem  sufiragii  sui,et  verilatem 
e.jus  sancto  (Deut  xxxiii,  8).  ■>  Benedixit  etiam 
Moyses  tribum  Ruben  sicut  habes  scriptum  :  <■  Vivat 
Rube,n,etmoriatur,elnonsitmultusinnumero(//«'rf. 
).»Nequeenimbonedixisset,  si,  secundum  patriar- 
choe  sententiam,  benedictione  scivisset  indignos. 
Cerle  quod  strictim  illepra;teriit,  iste  complevit. 

518  G.WLIT  IV. 
Dehmeriionc.    hid.x  iju.t.  Chrislo,   ejiinquc  mcarna- 
tioiii,  pasxioni.  resurrcclioni,  atque  [aliis  mijsteriis 
iiccommodatur. 

li>.  Et  quia  peradmistionemgencrisJudaot  Levi 
tribus  junctiE  sunt,  ideo  Matlhanis  ex  tribi  Juda 
describit  cjus  familiam  (mth..  i, )  Et  Apostolus 
ait :  »  Quoniam  de  Juda  orlus  cst  Doininus  noster 

(d)  Pecciitnm  slatuit,  id  est  peccatum  sislit,  ot 
contra  ejus  impetus  obicem  ponit. 

(71  Rom.  edit.,  ijeiitium  conijregatione  dirimewlos. 

(8)Sicedit.  omnes  ao  rass.praHerquatuor.inqui- 
busdeest^uipostvocemutiguc.  Atlocum  edit,  ult. 


Christi  voluntas.  In  quo  magna  gratia  Domini. 
Etenim  spiritales  nequitia;  ante  cervicem  no- 
stram  jugo  solebant  captivitatis  infiectere,  ita  ut 
David  ipse  manus  quodammodo  super  sc  trium- 
phantium  sentire  se  scriberet  dicens  :  «  Super  dor- 
Kum  meum  labricaverunt  peccatores  [Psal  cxxvii, 
3),  »  ipsa;  nunc  subdita;  triumpho  Christi  etquibus 
dam  manibus  ejus,  id  est,  factis  operibusque  sub- 
jecl.-c,  perpetus  subeunt  captivilatis  Krumnam. 
Ipse  utique  (8)  qui  adoratur  a  filiis  patris  sui, 
quando  adoratur  a  nobis  quibus  ipse  permisit  ut 
Patrem  vocemus,  cujus  servum  esse   virtutis  est. 

18.  «  Catulus  leonis  Juda.  »  Nonne  evidentur   et 
Patrem  expressit,  et  filiura   declaravit  ?   Qui   tam 
n  evidens,  quo  uniusnaturffiFilium  Dei(9)  cum  Patre 
es.se  doceatur  ?  Leo  ille,  hic  catulus  ?  leonis.  Vili 
comparalione,  ejusdem  natur.-e  ac  potentiee  unitas 
intelligitur.  Rex  ex  rege  processit,  fortis  ex   forte. 
Quiafuturos  prffividebat  qui   filiura  assererent  ju- 
nioris  statis,  occurrit  hic  subjiciens,  «  Exgermine,  , 
lili  mi,  ascendisti.  Recumbens    dormisli  ut   leo  et  ■ 
tanquam  catulus.  »  Et  alibi  habes,  quia  catulus  ipse  . 
cst  leo  delribu  Juda  (^;wc.  v,  5).  Ergo  quia  catu-' 

Poris.   contraxit  hoc    modo  :  Ipse  ntique    adoratnr 
a  nohis  quibus,  etc. 
(9)  Mss.  Corb.,   Laud.,    Albin.    et  Colb.,   Filius 

Deus. 


7i;i 


LinEii  DE  BENEDlCTlONlBfS  PATBlAHCHAKUM. 


714, 


lum  519  (lixerat,  beno  statim  leonem  posuit,  hoc  A.  Moysi :«  Solve  calceamentum  peduin  tuorum  (Exod. 


esl  dicere  :  Non  capiantur  aurcs  vestrai,  quia  catu 
lum  audierunt,  Filium  expressi,  non  dixi  minorcm. 
Et  ipse  est  leo  sicut  pater.  Audiant  quia  et  leonem 
et  catulum  appcllavit  :  leonem  quasi  perlecta;  ple- 
naeque  virtutis  :  catulum,quasi  Filium,  ne  quis  eum 
audiret  cEqualem  Patri,  non  putaret  Filium.Non 
sic  laudatur  Filius,  ut  separetur  a  Patre.  Ille  pro- 
bat  aequalem,  qui  Filium  confitetur. 

19.  Mirilice  autem  et  incarnationem  ejus  expres- 
sit,  dicens  :«  Ex  germine,  lili  mi,  ascendisti,  »  eo 
quod  tanquam  frutex  terra;  in  alvo  Virginis  germi. 
uavit,  et  ut  flos  boni  odoris  ad  rederaptionem 
mundi  totius  maternis  visceribus  splondore  novac 
lucis  emissus  ascenderit,  sicut  Isaias  dicit :«  Exiet 
virga  dc  radice  Jesse,  et  llos  ex  radice  ejus  ascen- 
det  {Isa,  XI,  ii.  "  Badix  familia  Jud;corum,  virga 
Maria,  flos  Maria3  Christus.  Beete  virga  quae  regalis 
est  generis,  de  domo  et  patria  David,  cujus  flos 
Christus  estqui  fetorem  mundan.-e  colluvionis  abo- 
levit,  et  vita;  a;tern;c  odorem  infudit. 

20.  Habes  ergo  incarnationcm,accipe  passionem: 
«  Recumbens,  »  inquit,  (cdormisti  ut  leo  :  »  quando 
jacuit  in  sepulcro,  vclut  quodam  corporis  sui  somno 
quictus,  sicut  ipse  ail  :  «  Ego  dormivi,  et  requievi, 
et  surrexi,  quoniam  Dominus  suscepit  mc{Psal.  iii. 
6).  »  Unde  et  Jacob  ait :«  Quis  suscitahit  cum?  »  hoc 
est,  quem   Dominus  suscipiet.  Quis  est  alius  qui 

I  resuscitet,  nisi  ipse  se  sua  Pafrisque  resuscitet  po- 
jlestate?  Video  natum  auctoritate  propria,  video 
!  mortuura  propria  voluntate,  video  dormientem  po 


III,  5},  »  ne  ipse  sponsus  Ecclesias  crederetur,  qut' 
dux  plebis  eligebatur.  Ideo  solvit  calceamentumS 
suum  Jcsus  Nave  (Jositev,  16), ut  venturo  tanti  mu-'' 
neris  gratiam  et  ipse  servaret.  Ideo  dicit  Joannes  j^ 
«  Post  rae  venit  vir  cujus  non  sum  dignus  solvere^''' 
corrigiam  calceamentorum  ejus(/oa?!.  i.27.)  »  Ideo 
dicit  :  «  Qui  habet  sponsam  sponsus  est  :  amicu^' 
autem  sponsi,  qui  stat  et  audit  eum,  et  590  gau-"l 
dio  gaudet  {Jonn.  iii,  29),  »  hoc  est,  ipsc  solus  vii*'! 
est  Ecclesiaj,  hic  est  exspectalio  gentium,  huic  de-"! 
ferentes  copulam  gratia:  nuptialis  (11),  calceamen-s 
tum  suum  solvcrunt  propheta>.  Ilic  sponsus  est,  ^' 
ego  amicus  sponsi :  gaudeo  quia  venit,  quia  vocem  •' 
audio  nuptialem,  quia  jani  non  dura  peccatorum'" 
j^  supplicia,  dura  legis  lormenta,  sed  remissionenl'' 
criminum,  vocein  l«titia;,  sonum  jucunditatis,  e!t-'8 
sulfationem  fesfi  nuptialis  audivimus.  "' 

23.  Hic  est  ille  «  alligans  ad  vitem  asinunl>>! 
suuni,  et  cilicio  pulluin  asina3  sua;  (12);  »  ut  fervo-'''^ 
rem  Spiritus  sancli  habeat  congregatio  nationum''^ 
ante  remissa  et  negligens,  sed  jam  dcvota  per'i' 
Christum,  et  viti  illi  perpetua;,  hoc  est  Domino  ''■ 
Jesu,  qui  ait :  «  Ego  sum  vitis,  et  Pater  mcus  agri-"*! 
cola  [Joan.  xv,  1), »  velut  fructuosi  palmitcs  qui-  " 
busdair.  iuexsolubilis  lidei  vinculis  alligemur.  Hocq 
est  illud  riiysterium,quod  pullum  asinas  solvi  jussit>'' 
in  Evangelio,  et  ipse  Dominus  Jesus  scdit  supei^^c 
euni,  ut  alligatus  ad  vilem  perpelua  sanctorum'-^ 
suavitate  requiesccret. 

2'(.  11  Lavabit,  inquit,   in   vino    stolam    suam.  »  .. 


testate  propria.  Qui  omnia  suo  fecit  arbitrio,  cujus  C  Bona  stola  est  caro  Christi.quas  omnium   peccala 

alterius  ut  resurgat  egebit  auxiliis?  Ipse  igitur  re- 
;  surrectionis  sum  auctor  est  qui  mortis  est  arbiter, 

qui  exspectatur  a  gentibus. 
21.  Et  ideo,  «  dunec  ille  veniat,  non  deficiet  dux 

ex  Juda  :  »  ut  usque  ad  ejus  ortum  regalis  succes- 

sionis  lides  incorrupta  servetur.  Posteu  eniin,  ut 

docuimus  tractatu   habifo  in   Evangelium  (lib.  iii, 

in  Lucum),  per  Ilerodem  adulterata  successio  pra;- 
[  rogativam  dignitatis  amisit.  Efenim  quia  vcrum 
1  regem  negaverunt,  falsos  habere  ca'perunt.  Ergo 
:  hoc  quod  dicit  Patriarcha,  servabifur  in  judicibus  vel 

regibus  Judaiorum  intemerata;  successionis  ha;re- 

dit&8  ducta  pcr  rcges  :  «  donec   vcniat  (10)  cui  re- 

positum  est,  »  ut  Ecclesiam  Dei  congreget  cx  con- 


operuif,  oinnium  delicta  suscepit,  omnium  errores 
texit.  Bona  stola,  quic  universos  induit  vestc  ju- 

IK' 

cunditatis.  Lavit  hanc  stolam  in  vino,  quandocum 
baptizaretur  in  Jordane,  descendit  Spiritus  saa-' 
ctus  sicut  columba,  et  mansit  super  eum.  Quo  si- 
gnilicatur  quod  plonifudo  Spiritus  sancli  indivi- 
dua  eo  fuerit,  nec  recesserit.  Unde  et  evange- 
lista  ait  :  Quia  plenus  Spiritu  sancio  Dominus 
Jesus,  regressus  est  ab  Jordane  (tiir.  iv,  1).  Lavit 
ergo  Jesus  stolam  suam,  non  ul  suam  quaj  non. 
erat  :  sed  ut  nostram  qute  erat,  sordem  allueret. 

0(1 

Deniqueaddidit :»  Et  in  sanguinc  uva;  anaboladium  ' 
suum  (13)  »:  boc  est,  in  passionc  corpoiis  sui  diluit  '. 
gentes  suo  sanguino.  Etenim  Verbi   anaboladium  ' 


ventu  nationum  omnium,  et  genfilium  dcvotione  q  gentes  sunt,  sicut  scriptuin  est  <•  :  Vivo  ego,  dicit  _ 

Dominus,  nisi  omncs  eos  iaduam  sicul  vestimen- 
fum  {Isa.  xLix,   18).  »Et  alibi  :  «  Sicut  amictum' , 
imitabis  eos,  el  niutabuntur  (P.sn/.  ci,  27).»  Non    ' 
ergo  sanguine  proprio  suo  peeeatu,qua!  non  erant, 
scd  nostra  qu.o  fecimus  delicfa,  munduvit.  Et  bcna 


populorum,  hoc  est,  ipsum  manet,  ipsi  debitum  rc- 

^rvafur,  ipsi  tanta;  gralia;  pra;rogativa  defertur. 

-'2.  «  Et  ipse  est  cxspectafio  gcntium.>  Plus  dixit 

iim  si  dixisset,  ipsum   exspertant  gentes,  quod 

Hinis  spes  Ecclesia;  in  ipso  rccumbat.  Ideo  dicifur 

(10)  flom.  edit.,  Infredilas  doner  vcnial.  Alia;  ac 
inss.  omnes,  liwmlihis  duclu  pcr  rc/jcs.  doncc,  elc. 

(11)  Uinncs  cdit.,  CointUv  tjrctliam  nitiitiuHs;  om- 
nes  mss.  ut  nos  in  fexfu. 

(12)  Bom.  cdit.,  usinam  suam,el  nd  palmilem  pul- 
tum,  etc.  Vct.  ac  niss.  uliquol,  asinam  suam,  ct  ci- 
licium  pullum,  Ctc.  Alii  niss.  plures  et  meliorcs, 
aiinum  suum,  et  ciiicio  pullum,  elc.  LXX,  tiv  7:w>.ov 

Patiiol,  XIV, 


iC/TOJ,  xxi  TT,  £>.'.x!  t4v  "(TO.ov  Tf,;  Jvou  «iTOu.  Ad   quCin'' ' 
locum  viilesis  notas  Nobilii.  _' 

[i:\)  Anahiludoiim,  sivc  ut  in  quibusdam  mss.  lcgi>J  '' 
tur,(i»ii/">'i«»i,  lorte(iH(ii()/.Ti(m,  nmiculius  ci'nt,qu(J"" 
hunicri  lcgebanlur.  Sic  autcm  dicchalur,  «iiiiaab  in^''' 
fcrioribus  partibus  ulfollerctur  nd  supcriures,  i'^-  'J' 
TO'J  iv»6i),>.nOai.  '^ 


S3 


715 


S.  AMBROSII 


ilO 


u*ani  dixit,  quia  sicut  uva  pepcndit  in  ligno.  Ipre  A.  parata,  quam  periculo  obnoxia,  ut  si  qui  tempe- 


est  vitis,  ipse  uva.  Vitis  ligno  adhserens  :  uva,  quia 
laincea  militis  apertum  latus  emisit  aquam  et  san- 
guinem.  Sic  enim  dixit  Joannes  :  Quia  exivit  de  eo 
aqua  et  sanguis  (Joan.  xix,  34).  Aqua  ad  lavacruTi, 
sanguis  ad  pretium.  .\qua  nos  abluit,  sanguis  nos 
rQdemit. 

c25.  Et  ideo  ait  propheta  :"  llilarcs  oculi  rju?  a 
vi|io,  et  dentes  candidiores,  quam  lac,  »  signiScans 
prophetas  et  apostolos.  .41ii  enini  sicut  oculi  Chrisli 
pp,Tviderunt  ct  annuntiaverunt  ejus  adventum,  de 
quibus  ipse  dicit  :  «  Abraham  diem  mcum  vidit,  ct 
gavisus  est  (/1)««.  viii,  56).  >■  Et  unus  de  prophctis 
di,cit :  «  Yidi  Dominum  Sabaoth  'Jsa.  vi,  1) :  »  quem 
viflentos  spiritali  Lnetitia  complebantur.  Alii  vero, 
liqc  est  apostoli,  quos  Dominus  ab  omni  peccato- 
rU|m  lube  mundavit,  supcr  i;c  candidiorcs  facti 
sunt,  quos  macula  nulla  postca  fuscavit.  Eteniin 
lac  temporale  est,  gratia  sutem  apostolorum  per- 
pqtua  manet,  qui  nobis  spiritalia  illa  atquc  cajle- 
stia  conficientes  alimcnta,  raentis  interna;  viscera 
saginarunt.  Sunt  523  etiani  qui  mandata  Domini 
lucida,  quce  divino  ore  doprompta  sunt,  sicut  lac 
nqbis  facta  arbitrentur,  quibus  nutriti  ad  panis  cq3- 
lestis  pervenimr.s  a'imoniam.  Unde  et  Paulus  ait  : 
«  Lac  vobis  potum  dedi,  non  escam  ;  nondum  enim 
poteralis  (f  Cor.  iii,  2).  •>  Corinthios  in  principio  fi- 
dei  potu  lactis  imbuit.  Et  sancti  illi  quorum  fides 
anjiuntiatur  in  univcrso  mundo,  tanquaiu  ublactafi, 
esija  solidiore  firmantur. 


B 


CAl'UT  V. 
Behedidione  Zabuloii  Ecclesium  alque  ejus  principes 
'  desiynuri. 

'i&.  u  Zabulon  juxta  mars  hubitabit.  Et  ipse  se- 
cus  accessus  navium,  et  pertendet  usquc  ad  Sido- 
nem  {Gen.  xlix,  13).  »  ]psa  nominis  interpretalio 
meiiora  promittit,  eo  quod  Latiua  expressio  Iibe- 
ratiouem  signiiicet  a  uocturnis,  quod  est  utiquc 
bouum,  et  ejus  qui  sperat  in  peunis  Domini,  queiu 
circumdat  veritas  e.jus,  ne  timeat  a  timore  noctur- 
no,  et  a  negotio  perambulante  in  tenebris. 

27.  Hic  ergo  «  Zabulon  juxta  inare,  inquit,  habi- 
tabit;  »  ut  videat  aliorum  naufragia,  ipse  immunis 
periculi,  et  spectet  alios  fluctuantes  in  freto  istius 
mundi,  qui  circumferantur  omni  vento  doctrinK, 
ipse  fidei  radioe  immobilis  perseverans,  sicut  est 
sucrosaucta  Ecclcaia  radieata  atque  fundata  in  fide, 
speclans  hffirclicorum  procellas  el  naufragia  Jud.-eo- 
rum,  quoniam  gubernalorem  quem  habuerant, 
abnegarunt.  Circa  fUictus  igitiir  habitat,  non  flu- 
clilius  commovetur,   luagisque   ad  subveniendum 

^4)  Edit.  nonniilbe  Poris.,  f.icul  rlocet  ■'ieplu-ujesi- 
mus  Psalinus,  uUima,  sicut.  docet  Psatmus.  At  vet. 
ed^U,  sicut  dccec  qinnquagesimus  septimus  decimus 
Psdtinus.  Quam  numcrandi  ralioncm  noii  nemo 
hinn  orlam  put-it,  qiiod  Psahiii  in  tres  quinquage- 
nag,  dividerenlur,  rt  post  primam  quinquagenam 
seq,uer)tes  numfrarentur  in  hiinc  modum.  P.^nl. 
qniuquaijcsiinns  dccimus,  quinquagesimus  viccsimus  : 
et  .si  icde  ca^teris.  Xos  vcio  urbiiramiir  errorem  csse 
in  unt,  edjt.  cuni  in  oranibus  mss.  litteris  numeriois 


slatibus  acti  gravibus  confugcre  ad  portum  velint, 
pra!sto  sit  Eeclesia  tanquam  portus  salutis,  quae 
expansis  brachiis  in  gremiiim  tranquillitatis  suae 
vocet  pcriclitantcs,  locum  fidac  stationis  osten- 
dcns.  Ecclesia;  igitiir  in  hoc  Sfficulo  tanqiiani  por- 
tus  maritimi  per  litfora  diffusi  occurrunt  laboran- 
tibus,  dicentes  esse  crodnntibus  refugium  pr.epa- 
tum,  quo  ventis  quassata  navigia  possint  suhdii- 
cerc. 

28.  In  his  Ecclesiis  sunt  principes  Zabulon  et 
principes  Nephtalim,  sicut  docet  lxvii  Psalraus 
(1-4),  qiiorum  alii  liberatores  sunt  a  tempostale 
nncturna.  clamantes  :«  .Abjiciamus  ergo  opera  te- 
nobrarum,  ct  induamur  arma  lucis  [Born.  xin,  12) : 
alii  sunl|latifudinis  apostnlica?,  qui  possunt  dicerc  ; 

Os  nostrum  patet  ad  vos,  0  Corinthii,  cor  nostrum 
dilatatum  cst  (//  Cor.  vi,  11).  »  Ipsi  sunt  isti  qui 
euni  esscnt  in  tenebris,  lucem  viderunt  magnam, 
sicut  prnpheia  testatur  dicens  :  «  Regio  Zahulon, 
et  rcgio  Ncphthalim,via  maris  trans  Jordanem  po- 
pulus  qui  scdebat  in  tencbris,  videriint  lucem 
magnam  :  qui  sedebant  in  regione  urahra  mortis, 
lux  orta  est  cis  {Isa.  ix,  1,  2).  » 

29.  Exnloratores  igitur  secu?  accessus  navium 
posuit  Dominus  Deus  noster  patriarchaB  hujus  hae- 
rede?,  cnjus  cura  pnrgivil  et  spiritalis  successio 
perfendil  iisque  ad  Sidonem,  hoc  est,  usqiie  ad 
gcntes  pervenit,  ut  Domini  misericnrdia  peccata 
abluat  natinnum  (I5'i.  Sidnn  enim  primitivus  est 
filius  Cham,  illius  utique  qui,  propter  irreverentiam 

^  522  paterna;  pietatis,  maledictione  damnatus  est 
patris.  Ergo  liberatio  nocturna  tanquam  in  ex- 
cubiis  posila  propugnaculi  spiritalis,  ne  quis 
scopulos  vita;  hujiis  possit  incidere  (16),  perlen- 
dit  usqne  ad  gravissimorum  criminum  peccato- 
rcs,  et  Sidonios  ipsos,  qui  ante  superstitione 
vehementi  vcnatores  scelerum  nuncupabantur,  et, 
ut  intorprctatio  docet,  soluta  haereditate  male- 
dicti,  donataque  ha?reditate  bcnedictionis  absol- 
vit;  ut  ubi  major  rcatus  erat,ubi  nunc  uberior  sit 
g-alia. 

CAPUT  VI. 

Dc  hcnedictione  Issachar,  qux  my^tice  de  Christo 

Domino  exponitur. 

30.  «  Issachar  bonum  concupivit,  requiescens 
inter  medias  sorlcs,  et  videns  requiem  quia  bona 
est,  et  terram  quia  pinguis  :  supposuit  humerum 
suum  ad  laboraiidum,  et  factus  est  vir  agricola  [Gen. 
xLix,  14,  15).  »  Issachar  merces  dicitur,  et  ideo  re- 
fertur  ad  Christum,  qui  est  merces  nostra;  quod 
eum  nobis  ad  spem  salutis  eeternae  non  auro,  non 

ita  ripsi;-rnetur,  lxvii  Ps. 

(15)  Mss.  non  pauci,  peccata  allevet  nalionum.  Et 
paulo  post  ubi  omnes  mss.  ac  vet.  edit.,  fitius  Cham, 
Rom.  enicndavit,  Biblioium  auctoritatc, /i/ru.s  Clta- 
?(f!(;n.  Sid  potuit  exempluri  in  quo  patcr  ac  filius 
Cham  dicerentur  Ambrosius  uti,  vel  quod  credibi- 
lius  est,  crrare  calamo  librarius. 

(16)  Sic  mss.  oranes,  at  contra  edit.,  Scopulosa 
vitx  hujus  itineru  possit,\el.,  incedere,  Rom.,z«- 
cidere. 


D 


717 


I.IBEll  Dli  liENFDlCTIONlRrS  PATHIAKCHAKUM 


(I.S 


argento,  sed  fide  et  devotione  niercemur.  Undc  et 
David  do  ipso  dicit :  «  Ecce  har;reditas  Domini, 
filii  merces,  fructusvenlris  (/-■««/.  cxxvi,  3).  »  Et 
Moyses  de  eo  dicit :  «  Merces  circa  mare  inhabi- 
tantinm  (neiit.  xxviii,  19).  »  Hic  cst  qui  bonum 
concupivit  iili  initio.  et  quod  malum  cst,  deside- 
ruro  nescivit.  Dc  quo  et  Isaias  ait :  «  Priusquam 
fciiit  puor  vocare  patrom  aut  mntrcm,  non  crcdi- 
dit  malitia',  eligons  qiiod  bonuni  est  (/.5(1.  viii,  4).» 
Rnquievit  inter  sortes  Veteris  ot  Novi  testamenti, 
vol  in  modio  prophctarum.  Ideo((ue  inter  Moysen 
et  Eliam  mcdius  apparuil,  ut  ostendcrct  nobis 
quud  in  corum  scrmonibus  rcquiem  haboat,  per 
quos  plcriqiie  poccatis  rrnunliantcs  credunt  in 
Dcum  vivum  :  vcl  quod  ipsi  sint  teslcs  rosurrec- 
tionis  ejns  et  beat.-c  quietis. 

31.  Itaqiie  ut  ad  rosurroctionis  sua"  gratiam  vo- 
carct  gontes  fipsa  est  enim  pinguis  ct  tcrtilis  terra, 
qu.T  fruclus  gencrnt  a>tcrnos,  fructus  ocntosimos 
et  sexagosimos),  subjecit  humcruiii  suuin  ad  labo- 
randum,  subjiciens  sc  cruci,  ul  noslra  peccala 
portaret.  [deoque  dicit  prnphela  :  «  Cujus  princi- 
piiim  super  humorum  ojus  {Isa.  ix,  0).  »  hoc  est, 
supcr  corporis  passionom  divinilatis  potoslas,  vol 
crux  suporeniinens  corpori.  Posuit  ergo  humernm 
incumhcns  aratro  omnibus  subeundis  contumeliis 
pations,  ita  subjcotus  labori,  nt  vulrierarelur  prop- 
ter  iniquitates  nostras,  et  iniirmarolur  propter 
poccata  nostra.  «  Et  factus  ost  vir  agrigola,  »  scions 
lerram  suam  bono  sominare  frumcnlo,  ei  fruoti- 
foras  arboro.'^  alta  rndico  plantare. 

CAPUT  VII.  C 

Ui'  hcncdiclMic  Dan,  qux  julurum  cx  cu  Iriliu  Anli- 
chriMum  pr.rnuiitiut.  Fxhortatia  ad  vitiflruin  n.iin- 
iinm  excnticnduin  suhjuiujitur  ;  yoslqimin  cadcin 
triliux  pr.rdirilur  ad  lidem  acrcssuni. 

32.  «  Uan  judicabit  populuni  piiii"i  tanqnnm  et 
una  tribus  Israel.  Et  factus  est  Dan  ipsi  serpcns 
523  in  via  sedens,  et  in  semita  mordens  calca- 
rscum  equi,  et  cadet  eques  rotrorsum,  salutom 
cxspcctiins  a  Domino  iGen.  xux,  10).  »  Simplox 
quidcm  intolloctus  hoc  habot,  quod  ctiam  Dan 
Iribus  jndicern  dcdorit  in  Israel.  Etonim  post  Je- 
sum  Nave  judiccs  fuerunt  plcbis  dc  divorsis  tribu- 
bus.  Fuit  autem  et  Samson  de  tribu  Dan,  ct  judi- 
civit  Israol  viginti  annis.  Scd  non  hunc  prophe- 
tia  signilioat,  at  Antichrislum  qui  futurus  csl  ex  „ 
tribu    Dan,    s;cvus   judox,    ct    tyrannus  immanis, 

■■  judicabit  populum  suum.  Tanquam  serpcns  in 
via,  sedens  in  semita,  »  dpjicere  tentubit  cos  qui 
viam  ambulant  verilatis,  supplantare  cupicns  vc- 
rilatcm.  Iloo  osl  cnim  mordcrc  equi  calcaneum,  ut 
veneni  sutfusione  c(iuus  saucius,  et  vulneralus 
dciilc  scrponlis,  levet  caliuncum  suuiii,  siculJudus 
prodilor  tonlutus  a  diuholo  suporDomiimin  Jesum 
levavit  culcuneum  suum,  ul  dejicerol  equilem.qui 
86  de.jooit  ut  omnos  levaret.  Cccidil  igilur  nou 
proslrulus  iii  facicm  quasi  dormilans,  scd  relror- 

(17)  Mss.  nonnulli,  congrcssio  ct  astiitia,  ete. 


sum,  ut  a  superioribus  ad  prinra  sc  cxtendens,  a 
Doniino  oxspootarot  sahitom.  Sciobat  enim  se  re- 
suscitandum,  et  ideo  jacentem  Adam  exspcctabat 
erigere. 

33.  IJndo  nos  cum  bene  in  viu  currimus,  cavea- 
mus  nccubi  serpens  lateal  in  somita,  ct  subruat 
vostlgium  oqui,  hoc  ost  corporis  nostri,  et  dejiciat 
suliito  cquito.Ti  dormientem.  Nam  si  vigilcmus, 
cavcre  dcbemus  uliquatenus,  et  morsus  declinare 
sorpcntis.  Nim  crgo  nos  opprimat  somnus  negli- 
gontia;,  somnus  sjoculi,  non  opprimat  diviliarum 
somnus  ;  no  ct  de  nobis  dicalur  :  Obdormicrunt 
somnum  suum  ct  nihil  invenerunl  omncs  viri  divi- 
tiarum  [Psal.  lxxv,  6).  »  Sed  sunt  et  eqnitos  dor- 
mientes,  de  quibus  scriptum  est :  «  Dormituverunt 
qui  ascenderunt  cquos  (/ftirf.  7).  »  Si  avaritia  pcc- 
tus  tuum  vulncret,  si  libido  inflammot,  dormis 
cqiios,  ot  ideo  corpustuum,  hoc  cst,  cquum  tuum 
non  potos  relrenare.  Vigila  ergo,  ut  otiam  si  do- 
joctiis  fucris,  hoc  est,  mortuus  fueris,  non  obdor- 
mias.  Qui  enim  obdormiunt  somnum  suum,  nihil 
invoniunt.  Tu  autcm  exspocta  salutcm  a  Domino, 
venturam  rcspice,  nt  gratiam  resurrectionis  inve- 
nias.  Dorniiohal  Jndas  :  deiiique  vorba  Chrisli  non 
andiebat.  Hormiebat  Judus,  et  quidein  somnuin 
divitiarum,  qui  mercedem  de  proditione  quajrebal. 
Vidit  eum  dormientcm  diabolus,  et  oppressuni 
avuritiaj  somno  gravi  :  misit  se  in  cor  ejus,  vulne- 
r.-ivil  equuui,  dojecit  equiteni,  queni  separavit  a 
Christo. 

34.  Hanc  tribum  benodixit  Moyses  dioens : 
«  t)an  catulus  leonis,  ct  effugiet  ex  Basan  {Deut. 
xxxin,  22),  »  hoc  est,  ox  confusione.  Unde  secun- 
dum  GivTcum  magis  intclligere  debcmus,  ex  quo 
Latinus  transtulit,  quod  Dan  ipse  factus  sit  ser- 
pons  in  via  sedens.  Dan  judicium  intcrprctatur. 
Et  idoo  grave  judioii  periculum  tribus  isla  subiit, 
cui  scrpons  ilhipsus  Antichristus  est,  qui  currcn- 
tom  suis  sauciaret  vencnis.  Sed  tamen  ipsa  tribus 
lihcrabitur  a  confuBicne,  cum  fuerit  confcssa 
oquitcni  rosurgcntcm,  qui  ail :  «  0"'  me  confessus 
fucrit  coram  hominibus,  confitebor  et  ego  eum 
coram  Patre  meo  qui  est  in  coclis  :  qui  aulcm  me 
confusus  fucrit  coram  hominibu?,  confundam  et 
ego  cum  cornm  Putrc  meo  qui  in  coelis  est  {Matth. 
X,  3>,  33).  » 

524  GAPLT  VIII 

lienedictione  Gad  tenlaluros  Dominuni  Juda'os,  et  vi- 

cissim  lentundos  ah  eodem,  adumOrari. 

35.  «  Gnd  tentatio,  lentavit  eum,  et  ipse  lcnla- 
vit  cos  seciis  pedes  {Cen.  xux.  19).  Tenlalio  est 
congregalio  et  aslutia  (17)  scribarum  ct  sacerdo- 
luni  qui  Don.inuni  Jcsuni  de  Iribulo  Osaris 
{Maltk.  xxii,  17).  ct  do  Jonnnis  hnplismalo  i)lalth. 
XXII,  25),  ul  docuit  Sciiplura,  louliibnnl  ;  qui- 
bus  Dominus  Jcsus  in  sua  juslilia  loiilunioulum 
rclorsil.  -■  Sccus  pcdcs,  »  hoc  C6t,  conlinuo    sino 


719 


S.  AMrjllOSll 


120 


uUa  deliberatione  referens,  quo  tentantes  magis  \ 
ipse  concluderet.  Dicentibus  enim  :  «  In  qua  pote- 
state  haec  facis"?  ))  non  ad  quaesita  respondit,  sed 
etiam  ipse  proposuit,  dicens :  «  Interrogabo  et  ego 
vos  unum  verbum  :  quod  si  dixeritis  mihi,  et  ego 
vobis  dioam  in  qua  potestate  hcec  facio  (Matth) 
XXI,  24).  Iterum  diccntibus :  «  Licet  tributum 
dari  Caesari,  an  non  [Matth.  xxu,  17j  ?  »  ait: 
«  Quid  me  tentatis,  hypocritae?  Ostendite  mihi 
numisma  census  {Ibid.  18).  »  Et  offerenlcs  iterum 
interrogavit :  «  Cujus  est  imago  et  superscriplio 
(  Ibid.  20)  ?  »  Dicunt  ei  :  Cirsaris.  Ibi  igitur  eos 
ligavit  ipsorum  sermonibus,  ipsorum  obligatione 
constrinxit.  Tunc  ait  illis  :  «  Reddile  ergo  quce 
sunt  Caesaris,  Cajsari,  et  qu»   sunt   Dei,  Deo  (Ibid. 


39.  Possumus  et  ipsum  Dominum  accipere,  qui 
525  suam  carnem  nobis  dedit,  sicut  ipse  ait : 
«  Ego  sum  panis  vitoe.  Patres  vestri  rnanducave- 
runt  manna  in  deserto,  et  mortui  sunt :  hic  est 
autem  panis  qui  de  coelo  descendit,  ut  si  quis  ex 
eo  manducaverit,  non  morialur  (Joan.  vi,  iO,  50).  » 
Et  ne  quis  putaret  quia  de  hac  morte  dicit  qu« 
per  animffi  et  corporis  secessionem  venit,  et  jure 
dubitet,  cum  sciat  sanctos  apostolos  hac  morte 
esse  defunctos,  addidit :  «  Ego  sum  panis  vivus, 
qui  de  eoclo  descendi.Si  quismanducaverit  exhoc, 
vivot  in  oeternum  {Ibid.  51,  52 j :  hoc  est,  non  de 
temporali  vitadixi  supra,  nec  de  morte  istius  vitse, 
qua  etiam  si  quis  morluus  fuerit,  tamen  si  panem 
rneuin  acceperit,  vivet  in  sternum.  llle  enim  acci- 


21),  »  ut   contra  verba   sua   venire   non   possent.  t.  pit,  qui  seipsum  probat :  qui  autem    accipit,    non 

.,        .  .       .-       ,  -  .       1      __     .-.  ^  _i    -^x   „_: -D •    1 L..,:- t„      „-  •„ ;„      !.:„ .^:., 


Denique  mirati  abierunt  ab  eo.  Sed  non  est  mirum 
si  secus  pedes  respondebat,  qui  ante  pedes  vide- 
bat. 

36.  Exposuit  Moyses  evidentcr  hanc  prophetiam 
Jacob  sancti  esse  de  Christo.  Sic  enim  ait ;  «  Be- 
nedictus  qui  ampliavit  Gad.  Sicut  leo  requievit, 
conlringens  brachia  et  principcs,  et  vidit  ab  initio 
suo  quiaibi  divisa  cst  lerra  principura  collecto- 
rum  simul  cum  principibus  populorum.  Justitiam 
fecit  Dominus,  judicium  cum  Isracl  (Deut.  ixxtii, 
20,  21).  » 

S7.  Agnoscimus  itaque  quis  requieverit  sicut 
leo,  quis  confregerit  brachia  polentium,  quia  a 
principio  divisiones  tentantium  vidit  (18).  Ibi 
igitur  hiatus  est  terrae,  qui  absorbeut  calumnian- 
tes,  ubi  tentatio  perfidorum  est.  C 

C/VPUT  IX. 

De  henedictione  Aser,  qua   Christi   paitperis   divili.ne 

ac  multipticia  in  homines  dona  exprimunlur. 

38.  Aser  pinguis  ejus  panis,  et  ipse  dabit  escam 
principibus  {fien.  xlix,  20).  »  Aser  interpretatio- 
ne  Latina  significat  divitias.  Quis  igitur  dives, 
nisi  ubi  altitudo  divitianim  est  sapienti*  et  scien- 
tiae  Dei?  Quisdives  nisi  Dominus  Jesus,  qui  abun- 
dat  semper,  et  nunquam  deficit  ?  Pauper  venit  in 
hunc  mundum,  et  omnibus  abundavit,  universos 
replevit.  Quantus  est  in  divitiis,  qui  paupertate 
sua  omnes  divites  fecit  1  Sed  pauper  propter  nos, 
dives  cum  Patre.  Pauper  ille,  ut  nos  ab  inopia 
vindicaret,  sicul  apostolus  docet  dicens  :  «  Quia 
proptcr  vos  pauper  est  factus,  cum  dives  esset,  D 
ut  illius  inopia  vos  ditaremini  (/f  Cor.  viii,  9i.  » 
Cujus  inopia  ditat,  sanat  fimbria,  fames  satiat, 
mors  vivificat,  scpuitura  resuscitat.  Ilic  ergo  dives 
estthesaurus,  hjjus  pinguis  panis.  Et  bene  pin- 
guis  quem  qui  manducaverit,  esurire  non  poterit. 
Hunc  panem  dedit  apostolis,  ut  dividerent  populo 
credentium  ;  hodieque  dat  nobis  eum,  quem  ipse 
quotidie  sacerdos  consecrat  suis  verbis.  Hic  ergo 
panis  factus  est  esca  sanctofuiu. 

fl8)  Edit.  et  quidam  mss.,  divisiones  taiitationum 
vidit. 
[i9)  Rom.  edit.,   erit  forlitudo  tua.  .  .  .  ct  pro- 


morietur  peccatoris  morte,  quia  panis    hic   remis- 
sio  peccatorum  esL. 

40.  Moyses  quoque  pulcherrime  prophetavit  in 
benedictionibus  suis  dicens  :  «  Benedictus  a  filiis 
Aser,  et  erit  acceptus  a  fratribus  suis,  et  intinget 
in  olco  pedem  suum,  et  ferrum  et  teramentum 
est  calceamentum  ejus.  Et  sicut  dies  tui  sunt,  sic 
erunt  virtutes  tuM  (19).  Non  est  quisquam  sicut 
est  Dii-us  tiius  in  coelo,  adjutor  tuus,  et  magnus 
Dominus  liruiamenti  :  et  protegens  te  Deus  initii, 
el  per  vires  brachiorum  potentium  ejecit  a  facie 
tua  inimicum  tuum,  dicens  :  Pereat.  Et  inhabita- 
bit  Israel  fidens  solus  super  lerram  :  Jacob  in 
frumento  et  vino  ;  et  ccolum  tibi  cum  nebula  roris 
iin[{I)cut.  xxxiii,  24-28). 

CAPUT  X. 
Benedictionem    Nepthalim,    fidelium    Chrislo,    lan- 
quam  viti  patmites,  hxrcntiim,  ct  moriis  vinrulis 
exsolutorum  imaginem  esse. 

41.  c<  Nepthalim  vitis  remissa,  porrigens  in 
germine  decorem  (Gen.  xlix,  21).  »  Sarmentum 
vitis  aliud  amputatur,  quod  videtur  inutile,  ne 
cassa  vitis  sarmenlorum  (20)  exultatione  iuxuriet : 
et  aliud  paulisper  recidetur  ac  remittetur,  ut  fru- 
ctum  afferat,  cujus  decus  in  goneralione  porrigi- 
tur;  quia  dum  ad  superna  se  subrigit,  vitem  am- 
plectilur,  et  ad  verticem  ascendens,  jugi  quffidam 
colla  vitium  pretiosi  palmitis  vesti  monili.  Est  et 
ille  decus  in  generatione,  quia  plenis  palmitibus 
multos  fructus  exundet. 

42.  Decorum  hoc,  sod  multo  illud  pulchrius, 
quod  haerentem  palmitem  viti  signiflcat  spiritali, 
cujus  nos  sarmentum  sumus,  et  fructum  afferre 
possumus,  si  maneamus  in  vite  :  sin  autem,  prs- 
cidimur. 

43.  Sanlus  patriarcha  Nephthalim  erat  palmes 
abundans.  Unde  Moyses  dicit:  «  Nephthalim  sa- 
tietas  accipientium,  replebitur  benedictione  a  Do- 
mino,  mare  et  Africum  possidebil  (Deut.  xxxiii, 
23),  »  exponens  hoc  quod  Jacob   dixerat,  quid   sit 

teijet  te  Dei  principatus. 
20.  Mas.  aliquot,  ne  casu  vilis  sarmeniorum,   ete. 


721 


LIBER  DE  BENEDICTIOMBUS  PATRIARCHARUM, 


722 


vitis  remissa,  hoc  est,  per   fidei    gratiam   vinculis  A  Josoph  filiiim  uberius  prosecutus  est   pater,   nisi 

qiiia  prMfigurata  in  eo  jam  Christi  (23)  videbat 
mysteria  '?  Unde  benedicens  illum  magis  qui  exs- 
pectabatur,  quam  illum  qui  videbalur,  ait  :  «  Fi- 
lius  meus  ampliandus  Joscph.  »  Quis  est  ampli- 
andus,  nisi  Christus,  cujus  gratia  sempcr  augetur, 
ot  finem  processus  sui  non  habct  gloria?  De  quo 
et  Joannes  dicit  :  «  Illum  oportet  crescere,  me  au- 
tem  minorari  [Joan.  iii,  30),  »  quia  per  ipsius  il- 
lud  salutareperfectumque  nomen  cumulata  est  in 
hoc  mundo  ct  abundavit  gratia.  «  Filius  mous  am- 
pliandus  ;  »  ct  idco  quia  videbant  eum  crescere 
fratres,  ct  invidere  cocperunt.  Inlelligibilis  autem 
Joseph  ctzclum  incidit  ab  iis  quos  magis  fovebat. 
Deniquc  dicobat  :  «  Non  veni  nisi  ad    oves    perdi- 


mortis  exutus  :  in  quo  significatur  populus  Dci  ad 
libertatem  fidei  et  ubertatem  vocatus  gratia;,  toto 
orbe  diffusus,  qui  jugum  Christi  bono  fructu  vc- 
stiat,  et  iigna  verae  illius  vitis,  hoc  esl,  mysteria 
Dominica;  crucis  ambiat,  nec  timeat  confessionis 
ejus  periculuin,  sed  magis  etiam  in  persocutioni- 
bus  poaitus  526  Christi  nomine  glorietur. 

A'i.  Hic  est  vere  remissus  a  vinculis,  qui  nullo 
nexu  formidinis  alligetur.  Unde  et  prophcta  dicit  : 
«  Exibunt,  et  tripudiabunt  sicutvituli  resoluti  vin- 
culis  [Mulnc.  iv,  2).  »  Ideoque  in  germine  suo  de- 
corem  porrigit,  quia  in  loco  pascuK  collalus.  et 
super  aquam  refectionis  educatus,  per  sacramen- 
ta  regencrationis  sua;  germinat  bonum  verbi    de- 


corem,  et  assumitur  in  illam  pulcherrimam   Chri-  j,  tas  domus  Tsrael  (Matth.  xv,  24).  »  Et  illi  dicebant ; 


sti  gratiam,  qui  potest  venustatera  tui  dccoris  au 
gere. 

Ao.  Denique  super  omncs  decorus,  quod  habet 
donat,  quia  neino  potest  donare  quod  non  habct, 
Ideoque  diclum  est  :  «  Dominus  regnabit,  decorem 
induit  {Psal.  xcii,  •!).»  Induit  enim  decorem  Eccle- 
siaj  gratia,  quar  in  illo  lavacro  deponens  focdita- 
tem  omnium  delictorum,  splendorc  gratia;  cmles- 
tis  enituit.  Ideoque  sponsus  de  ea  dicit  :  «  Quaj- 
nam  est  hsc  prospiciens  tanquam  diluculum 
electa  sicut  sol,  speciosa  sicut  luna,  miraculum  si- 
cut  ornatus  (21)  {Cant.  vi,  9)  ?  » 

CAPUT  XI. 
/n  benedicendo  .Josejih  longiornn  fiiisse  bcalum  Jacoh, 
quia  prmftqurala   in  co   Chrisli  videhat  mijsteria. 
His  porro  cjnsdcm  bencdiclionis  parles  singul.v  ap- 
plicanlur. 

46.  Nunc  ut  tanquam  epilogo  quodam  conclu- 
damus  historiam,  sicut  ct  Scriptura  conclusit,  pro- 
phetiam  sancti  Jacob  de  sancti  joseph  nomine  dige- 
ramus  :  «  Filius  ampliandus  meus,JosephfiIius  am- 
pliandus  mcus,  zclandus  (ilius  meus  adolescentior, 
adraereverterc.Inquemconsiliumconrcrentesmalo- 
dicebant,et  intendcbant  in  eumDomini  acrum,et  con 
triti  sunt cum  polentia  arcus  eorum.et  dissoluti  sunt 
norvi  brachiorum  manuum  eorum  permanum  poton- 
tisJacob.indeque  prajvaluitlsrael  a  Deo  patris  tui 
(22).  Etadjuvitte  Deus  meus.et  benedixit  te  bencdi- 
Ctionecocli  a  summo,  et  benedictione  terra;  haben- 
tis  omnia.  1'ropter  benedictionem  uberum  et   vul 


Nescimus  unde  sit  {Joan.  ix,  29).  »  Ille  curabat 
eos,  et  illi  negabant  cum. 

■'i8.  «  Filius,  inquit,  meus  adolescentior.  »  Reve- 
ra  527  adolesccntior,  qui  erat  pene  ultimus  na- 
tu.  Denique  et  Scriptura  dicit  :  «  Amabat  eum  Ja- 
cob,quia  filiusscnectutis  erat  illi  {Gen.xiwii,  3).» 
Quod  etiam  ad  Christum  refertur.  Senescenti  enim 
mundo  et  jam  occidenti  illucescens  Dei  Filius  per 
Mariaj  virginis  partum,  serus  advenit,  quasi 
filius  senectutis  secundum  sacramcntum  suscepit 
corpus  (24),  qui  erat  ante  saicula  semper  apud  Pa- 
trem. 

49.  Unde  dicit  ad  eum  Pater  :  «  Ad  me  reverte- 
re,  »  vocans  eum  ad  coelum  de  terris,  quera  pro- 
pter  noslram  salutem  miserat.  Itaque    resuscitans 

C  Filium  suum  unigenitum,  evacuavit  consiliumma- 
lediccntium.  Unde  et  Isaias  dicit  :  «  Vanum  conci- 
lium  spiritus  vestri  {Isa.  xix,  11).  »  Et  convicta 
quffi  quasi  jaculantes  sagittas  dirigebant,  solvit 
oinnia  :  contrivit  corum  potentiam,  qui  in  suis 
virtutibus,  et  non  in  Dco  confidentcs  erant.«Inde,» 
inquil,  "  pr;evaluit  Israel  a  Deo  patris  tui,  et  ad- 
juvit  te  Deus  meus.  »  Quis  est  qui  confortavit  Is- 
rael  et  adjuvit  filium,nisi  solus  Deus  Pater  qui  di- 
xit  :  "  Jacob  puer  meus,  suecipiam  eura  :  Israel 
clectus  mens,  suscipiat  eum  anima  mea  {Isa  xui, 
1).  » 

50.  «  Et  benedixit  cum  benedictione  cocli  desu- 
per,  et  benedictione  terrae  habentis  omnia.  »  Om- 
nia  enim  subjeoit  ei,  coelestia  sicut  benedictionem 


va3  bencdictinnos  patris  tui  et  matris  tua;  pra!va-  ])  coeli,  et  terra  sicut  benedictionem  terr»,  ut  et  ho- 


luerunt  supcr  lionedicliones  montium  raancntium, 
et  desidcria  collium  a!tcrnorum    crunt   super   ca- 
put  Joseph,  ct  super  vorliccm  corum  quibus  pra3- 
fuit,  fratrum  {Gen.  xlix,  22-26).  » 
M.  Quaj  causa    est    quod    super    omnes   filius 

(21]  Edit.  vet.,  miruhilis,  siciU  ornatus.  Wom. ,mi- 
rabiUs  sicul  ordinalio.Mss.ul  nos  in  tcxlu.LXX  vcro, 
OiuCo;  w;  xfzx-(<Lhx'.  l'avor  ul  ordinaln',  supplc 
acics.  Undo  Syumiachus  ita  habot  :  ir.i^foCoi  u; 
-.i-nix-zx  ::3(ptij.6o).wv,  et  Vulgata,  Terribilis  ul  acics 
orilinala. 

('.^2/.  lu  hoc  loco  mss.  cl  ant.  odlt.  fcrmc  non 
differunt,  nisi  quod  ubi  in  his  lcgilur,  llle  ((ui  pr.t,- 


minibus  et  angelis  dominaretur. 

.51.  Itaquc  in  illo  velut  coratemptibili  corpore  ; 
«  Pr,evaluisti,  »  inquit,  «  proptcr  benedictionom 
uberum  et  vulva;,  benedictiones  patris  tui  et  ma- 
tris.  »  Ubora  vel  duo   Testamenta   dixit,   quorum 

vatuil  a  Dco  Israel  patriluo,  et  in  Rom....  pater  lu- 
us  :  habeut  illorum  plerique  omncs  :  Indequc  prx- 
viduil  hracl  u  Oco  patris  lul. 

(2:t)  Ms9.  mnumU.Jn  co  i>r:vfi(iuranlia  t'An.</i,  elc. 

(2'i)  Ita  mss.  pra-tcr  Vat.  ot  'rheod.  tiui  rum  odit 
]mhenl, .<^acramci(tam  .uisccpli  corporis.  l'orro  secun- 
dum  sacramcnlum  hir  idem  est,  ac  eeoundum  mys- 
terium  in  Josoph  pnenguratum. 


723 


S.  AMBROSIl 


725 


altero  anuntiatus  est,  altero  dcnior.strafus.  Et  be- 
ne  ubera,  quoniam  velut  quodam  nos  ppiritali 
lacie  nutritos  educavit,  et  obtulit  Deo  Filius  ('25)  : 
vel  MaricE  dicit  uhera,  quae  vere  benedicta  erant, 
quibus  sancta  Virgo  popnlo  Domini  potum  lactis 
iramulsit.  Unde  et  illa  mulicr  in  Evangelio  ait  : 
«  Beatus  veuter  qui  te  portavit,  et  ubera  quae  su- 
xisti  {Luc.  xi,  27)  !  »  Quod  autem  ait  :  «  Vulvae 
benedictionem  patris  tui  et  mafris,  »  si  vulvam 
solam  Maris  velimus  intellit  ere,  cur  utramque  be- 
nedictionem  conjunxerit,  latebit  causa.  Potuit 
enim  dicere  de  sola  vulva  matris.  Sed  pulchrius 
arbitror,  ut  sccundum  spiritale  mysterium  intelli- 
gamus  utramque  generationem  Domini  Jesu,  et 
secundum  divinitatem,  et  secundum  carnem  ;  qu!a 
ante  saecula  est  generatus  es  Patre.  Unde  et  Pater 
ait :  «  Eructavit  cor  meum  vcrbum  [Psal.  xliv, 
2),  »  eo  quod  ex  illa  intima  et  incomprehensi- 
bili  Patris  processit  substantia,  et  in  ipso  est  sem- 
per.  Unde  et  evangelista  ait  :  •<  Deum  nemo  vidit 
unquam,  nisi  unigenitus  Filius  qui  est  in  sinu 
Patris,  ipse  enarravit  iJi)an.  i,  18).  »  Sicut  ergo 
sinus  Patris  spiritalis  intelligitur  intimum  quod- 
dam  paternae  charitatis  naturseque  secretum,  in 
quo  semper  est  Filius  :  ita  etiam  Patris  spiritalis 
est  vulva,  interioris  arcanum,  de  qua  tanquam  ex 
gcnitali  alvo  procpssit  Fiiius.  Deniquc  dtverse  le- 
gimus  nunc  vulvam  Patris,  nunc  cor  ejus  qiio  ver- 
bum  eructavit,  nunc  os  ejus  ex  quo  justitia  pro- 
cessit,  ex  quo  prodivit  sapientia,  sicul  ipse  ait  : 
«  Ex  ore  .\ltissimi  prodivit  (Eccli.  xxiv,  5).  «  Ita 
528  cum  unum  non  definitur,  et  unum  omnia 
sonant,  spiritale  magis  mysteriura  gfnerationis 
paternae,  quam  mfrabrum  aliquod  corporale  signi- 
ficaf.  Sed  sicut  illam  ex  Patre  generationem  intel- 
ligimus  :  ita  etiam  ad  consummationem  fldei  ge- 
nerationem  Mariaj  intelligamus,  quando  benedici- 
tur  vulva  matris,  illa  ufique  Mariac  virginalis,  qua; 
nobis  edidit  Dominum  Jesum.  De  qiia  Pater  dicit 
(261  per  Jeremiam  prophfitam  :  «  Priusquam  fp 
formarem  in  utero,  novi  t,e  ;  et  priusquam  exires 
de  vulvamatris  sanctificavi  te  iJerem.  i,  5).  »  Go- 
minam  igitur  prnpheta  in  Christn  substantiam  de- 
claravit,  divinitatis  et  carnis  :  alteram  ex  Patrp. 
altnram  ex  Virgino  ;  ita  tampn  ut  non  exsors  su.-e 
esset  divinitatis,  cum  exVirginc  nascoretur,  et  es- 
set  in  corpore. 

52.  Unde  et  "  convaluit  superomnes  monles  et 
desideriacolliumKternorum.»Superomnesenim  il- 

(25)  Edit.  omnes,  ohlulii  Deo  ftlios.  Gontra  omnes 
mss.,.  Filius. 

(26;  Edit.  omnes  cum  Vat.  cod.,  Dc  (juo  partn  di- 
cil  Dominun,  mss.  aiifem  magno  consensu,  De  qna 
{vulra  nimirum)  Palerdicit,  etc. 

(27)  Non  pauca  hic  edit.  Koui.  immutaverat,quce 
cum  ad  vertu  potius  quum  ad  sensum  specfent,ad- 
notare  superscdomus  Nos  ita  ex  ant.  edit.  emen- 
davimus,  ut  cx  mss.  eas  efiam  in  nonnullis  casfi- 
garemus. 

(28)  Rom.edit.,a  fructibus  cirli,  ct  rure,  et  ahysso- 
rum  fonlihus  deorsum.,  et   sccundum  lioram    a   fruc- 


A  los  sublimis  meriti  viros  patriarchas  et  prophetas 
et  aposfolos  ;  sed  etiara  ultra  soIem,Iunam,archan- 
gelos,  tanquam  cceli  luracn  emicuit,  sicut  ipse 
ait  :  «  Non  est  disoipulus  super  magistrum,  nec 
servus  super  dominum  {Malth.  x,  24).  »  Quis  enim 
illorum  fuit,  cui  subjecta  essentomnia,  quibus  ip- 
se  donavit  quod  erant?  In  quo  benedicuntur  om- 
nes  sancfi  ejus,  quiaipse  est  super  capita  omnium 
caputomnium.  Caput  enim  mulieris  vir,caput  viri 
Christus.  «  Et  super  vertices  montium,  »  quia  ipse 
est  superimcns  vertex  universorum  :  sed  justorum 
est  vertex  altissimus.  Quos  fratres  vocat,  acquisi- 
tos  pcr  gratiam,  et  quoddam  regenerationis  con- 
sortium.  Unde  et  de  fratribus  Joseph  illos  magis 
fratrcs  intelligimus,  de   quibus   dicit   in   Psalmo  : 

n  «  Narrabo  nomen  tuum  fratribus  meis,  in  medio 
Ecrlesiae  cantabo  tibi  (Psal.  xxi,  2.3).  » 

53.  Denique  et  Moyses  completurus  vitae  istius 
cursum  cum  benediceret  tribum  Joseph,non  illum 
utiquo  jara  defunctum  Joseph,  sed  Christum  bene- 
dicebaf,  sicut  habes  scriptum  de  Joseph  :  <.  A  be- 
nedictione  Domini  terra  e.jus  (27),  a  finibus  cocli,et 
a  rore,  et  ab  abyssis  fontium  deorsum,  et  secun- 
dum  horam  factum  solis  cursum  (28),  et  a  conve- 
nientibus  mensibus,  et  a  vertice  montium,  ab  ini- 
tio,  et  a  vertice  collium  aeternorum,  et  ad  horam 
terra;  plenitudinis,  et  ab  eo  qui  visus  est  in  rubo, 
veniat  super  caput  Joseph  benedictio,et  super  ver- 
ticem  ipsius,  Honorificus  sit  inter  fratres.  Primo- 
genilustauri  decus  ejus,  cornua  unicornui.  In  ip- 
sis  gentes  ventilabit  simul  usque  adextremumter- 

C  r.-B.  Ipse  myriades  Ephraem,  et  ipse  (29)  chiliades 
Manasses  iDeul.  xxviii,  13-171.   » 

5i.  Benedictio  eadem  est,  quae  omnem  habet  et 
coelestium  et  terrestrium  plenitudinera,  et  specia- 
lem  Christi  gratiam  :  qui  visus  in  rubo  disit  ad 
ipsum  Moysen  :  «  Solve  calceamentum  pedura  tuo- 
rum  {Exod.  iii,  .'>)  :  »  qui  est  super  omnes  Deus 
(30)  :  quia  ipse  est  caput  corporis  Ecclesi»  :  qui  est 
principiiim,  primngenitiis  ex  mortuis,  uf  fiat  in  om- 
nibus  ipse  primatum  tenens  :quoniamin  ipso  com- 
placuit  omnem  plenitudinem  inhabitare.  Et  ideo 
soli  bpnediclionis  hujus  praerogativa  defertur,  a 
summitate  529  creli  usque  ad  extremum  terrae. 
Ipse  enim  est  ante  onmes,  in  quo  constant  omnia: 
qiii  etiara  per  sanguinem    crucis    sua    paciflcavit 

Q  omnia,  sive  qua;  in  coelo,  sive  qu.^B  in  terris  sunt. 
Cujus  typura  prceferens  pulchre  benedicitur  san- 
ctus  Joseph,  ut  honorificetur  infer  fratres, 

tihus  solis  cursus,  etc, 

(29)  Edit,  .\m,,  Era.  et  cod,  Theod,,  lerrx  ipse 
m]istcriade  se  fremet,  et  itise.  etc.  Alia?  edit.,  Ipsse  de 
mvrindes  Eplirem.  vel  Epliraim,  et  ipsa^  chiliades 
Manasses,  a  quibus  non  longe  absunt  mss,  nisi  in 
hoc,  quod  omues  exhibent,  Ipse...  ipsc,  excepto 
Albin.,  in  quo  legas,  Ipsi...  ipsi,  forte  non  male, 
Cod,  etiam  CoIb,et  Ger,  habent,  myriadis...  chilia- 
ilis.  QuT!  lecfio  nnn  plane  aspernanda, 

(30)  Cuncfae  edit,,  super  omnes  Deos  ;  mss,  con- 
tra  fere  ad  unum,  super  omnes  Deus. 


725 


LIBER  DE.BENEDICTI('N1BUS  PATRIARCHARUM. 


726 


55.  «    Primogenitus  tauri  decus   ejus,   habens  A.  supcrstitionem  obtercret,  salutem  rcdderet,  sicut 


corniia  unicornui,  in  quibus  goiit;s  vciililabit.ii  Et 
bonus  taiirus  quasi  bostia  pro  delietis,  et  totius 
mundi  victima,  ut  pacificarct  omnia.  Cujus  decus 
sanctum  ;  omne  enim  sanetum  primogenitum,  sic- 
ut  alibi  demonslravimus  [lib.  ii,  de  Abel  et  Cain, 
c.  2,  n.  3,  12).  Unde  et  Levi  non  a^talis  ordine, 
sed  sacra;  succcssionis  prsrogativa  primogenitus 
meruit  nuncupari.  Et  vere  sanctum  decus  ejus, 
de  qno  scriptuin  est  resurgente  :  «  Spcciosus 
forma  prae  filiis  horainum  [Psal.  xuv,  3),  »  quia 
ipse  est  primogenitus  ex  mortuis,  habens  cornua 
unicornui.  Sed  cum  dlxerit  cornua,  quomodo 
posucrit  unicornui  requirendum  ;  cum  ipsum  uni- 
cornuum  intcr  gonerationes  fcrarum,  ut  periti 
aiunt,  non  inveniatur  (31)?  Kt  idco  Veibum  uni- 
cum  magis  aistiniare  debemus,  quia  substantivum 
Verbum  Dei  unum  est,  non  multa  verba.  Unde  et 
Anna  ait  :  «  Dominus  judicat  fincs  tcrra;,  et  dabit 
virtutom  regi,  et  cxaltabit  cornu  Christi  sui ;/  /iV(/. 
II,  10).  )i  Et  Isaias  ait  :  «  Vinea  facta  est  dilecto  in 
cornu,  in  loco  ubcri  [Isa,  v,  I);  u  quoniam  Dei 
Filio  unigenito  flOret  Ecclesia,  lenens  unicum  Dei 
Verbum,  in  quo  est  virtutis  atque  sapientia^  plcni- 
tudo.cujus  ubcrtatesegcs  fidei  pulluiavit.Quod  Ver- 
bum  sequuntur  sancti. 

56.  «  Decom  millia,  »  inqnit,  «  Ephraem,  et 
millia  Manasses  [Dent.  xx.xiii,  17),  »  id  est,  et 
Juda3orum  et  gentium  dominetur,  et  ex  utroquc 
populo  acquirat  sihi  Ecclesiae  plenitudinem.  Ideo- 
que  dextcram  suam  super  Ephrirm  pnsuit  sanctus 


ipse  ait  :  «  Perculiam,  et  sanabo  {Dcul.  xxxiii, 
39).  »  Idcoque  lanquam  imitator  lauri  hujus  Pro- 
phcta  dicit  : «  In  te  inimicos  nostros  vcntilabimds 
cornu  [Psal.  xuii,  6),  »  id  est,  altitudinem  omnem 
elevantcm  se  adversus  Dei  scienliam  destruentes. 
Et  idoo  juxta  530  Legom  munda  animaliacornua 
habont  (Dcut.  xiv,  4  el  5)  :  Lex  enim  spiritalis  est. 
Qui  enim  possunt  sa-culi  hujus  illecebras  vcrbb 
Dci  ct  viitutis  observantia  propulsare,  cornibus 
velut  quibusdam  capitis  sui  armis  videntur  csse 
inuniti.  Meritoque  et  tuba  cornea  [Psal.  xcvii.  6) 
dicitur  virtus  sermonis  mirabilis,  quK  bonos  Chri- 
sti  miliies  accendit  ad  pra;lium,  ut  de  hoste  diabo- 
lo  manubias  reportemus.  In  acie  igitur  sumus,  et 
plurimos  ex  nobis  videmus  in  advcrsarii  castris 
esse  caplivos  :  hi  nobis  JLgo  giavissimo  servitutis 
exuendi  sunt. 

CAPUT  XII. 
De  benedictione  Benjamin,  qua  myslice  Pauli  adver- 

sus  Ecclcsium  persecutio,  ncc  non  cjusdem  conver- 

sio  atquc  jirxdicatio  significantur. 

57.  Plurimos  lupos  habet  diabolus,  quos  ad 
Christi  oves  dirigit;  ct  ideo  intelligibilis  Joseph, 
ut  ovcs  servaret  suas,  ipsum  inimicura  vcnientem 
ad  diripiendas  oves  rapuit  lupuin  Paulum,  faciens 
ex  pcrseculore  doctorem.  Dc  quo  dicit  Jacob, 
sicut  scriptum  est  :  «  Benjamin  lupus  rapax,mane 
eumedot  adhuc,  et  ad  vespcram  dividet  escam 
principibus  [Gen.  xux,  27).  »  Lupus  crat  cum  dis- 
pergcret  ct  dcvorarel  oves  Ecclcsia;.  Sed  (]ui  lupus 


Jacob,  eo  quod  legamus  dicentcm  illam  in  Canti-  C  veneral,  pastor  est  factus.  Lupus  erat  cum  Saulus 

cis  caiiticorum  :  «Frater  meus  candidus  et  rubciis. 

elcctus  cx  decem  millibus  {Cant.  v,  10).  »  Dcnique 

etiam  David  juvenculae  (32)  Maria;  auctorom,  ex 

cujus  successione  Christus  est  natus  pcr  Virginis 

partum,  in  deccm  millibus  pr;cdicabaiit  :  Saul  au- 

tem  in  millibiis,cuin  revcrenfi.B  gratia  circa  regcm 

magis  pra-pondcrare  debuisscnt.  Qui  ergo  cornu 

Christi    exaltavcrit,    confessus   ejus   gloriam  ipse 

quoque  accipict  cornua.   Unde  etiam  sancti  uni- 

cornui  dicti  sunt  in  psalmi  vcrsiculo  :«  El  dilcctus 

tanquam   filius  unicorniioruin  (Psul.   xxviii,  6).  » 

Eteiiim  sicut  aiiiiiial   hujusmodi,  cum  ci  oriiintur 

cornua,  processum  significat  plenioris  .-ctatis  :  ita 

cum  ccapitc  quodamnostivcmima;  cornuapullularc 

coDperint,proccssumvidenturpcrfectiorissignificai\) 

virtutis,  ol  tan'liu  crescunt,  quandiu  romjileanlur. 

Hnc  cornu   Dominus   Jcsus  comminuit  gcntcs,  ut 


(31)  Qui  varias  aucloruni  dc  monocerote  opi- 
iiiuno:»  cugnosccro  volueril,  adciil  Conr.  Gitsncr. 
lib.  I  llist.  auimalium,  lag.  7.il,  et  Ulyssem  .Milro- 
vandiim,  dc  Quadrup.  ui.mlcis,  lib.  i,  cap.  33,  de 
llliiiioccrntr,  pag.  878  ct  HSH. 

(3i;)  Juvnirul.v,  id  ost,  ill.-c  muliercs  qiiiR  choros 
ducenlos  David  rx  licllo  post  occisiim  tlolialh  re- 
vortenti  occurrerunt,  ut  habelur  I  llcg.  xvni,  6 
ct  7. 

(33)  Sic  edit.  Hom.  et  qaatuor  mss.TVt  edit.  vcl. 
i't  alli  iDss.  mclioris  nola-,  qui  co  di.^pulunlc, 
'■icul  lcyalus  1'auli  proconsulis,  el  Puhliwi  pi iniips, 
etc.  Qua;  tanion  leclio  si  vera  essel,  sanctum   doc- 


erat,  quando  intrabat  in  domos,  et  viros  ac  mulie- 
res  trahcbat  in  carcercm.  Lupus  erat  quando  spi- 
rans   minas  et  homicidia  in  discipulos   Domini, 
petebat    cpistolas    a    principibus   sacerdotum,  ut 
iuvadoret  sorvos  Christi.   Quein  tanquam   lupum 
nocturnis  tenobris  oberranlcm   effusa  Jesus  luce 
CMcavit.  Idco  Rachel  cum  parcret  Benjainin,  voca- 
vit  nomcn  ejus  «  Filius  doloris  mci   (Gcn.  xxxv, 
18),  n  futurum  prophetans  ex  ea   tribu  Paulum, 
qui  ainigeret  filios  Ecclesia-  pcrsecutionis  sua;  tem-, 
pore,  et  gravi   matrem  dolorc  vcxarct.  Sed  tamcn . 
idem  postea  piiucipibus  escam  postoriore   divisit, 
tempore,   evangelizans    genlibus    D.m   verbum,  et 
plurimos  ad  fidem  provocans;  quo  disputante,  si- 
Q  cut  legimus,  Paulus  proconsul,  et  Pubiius  prin- 
ceps  (3.1),  Domini  gratiam  rcccporunl  {Act.  xxiii,  ^ 
12;  xxviii,  8).  , 

torom  cxemplari  a  Hibliis  ot  vorsionibus  omnibus 
quic  nunc  habcntur,  disciopante  iisuni  essn   opor-  t 
lcict.  Nai.i  iibi(iiie  11(111  1'aiili   proconsulis  leguliis,  l 
sed  ipse  Paulus   proconsul   narratur  conversus  ab  , 
Apostulo.  Excipimus   tamon   vcrsioncm  Arabicani. 
In   hac   sii|uidoin   aperte  dua;   pers(inn>  c.t  Serpio 
Paulo  conftiluuiitur,   iibi   secundum  Lalinam  e.ius  I' 
interprctatiuii';m  italcgimus  :  Qui  (nenipo   Eliinas   . 
magu!';  cnit  opud  Scrgium  Iribunum  cum  Paulo,   j 
r.>(i  pvidcilc.  Quod  eanc  lcctioni  prisraruui  cdilio-    , 
nuiii  f.ivero  putcBl,  si   dioaiiius  Si-rgium   illuiii  cx 
vcisione   Arabica  Iribuiiuiii  ab  Ambrosio  legatiiiii 
Pauli  proconsulis  dictum  fuisso. 


727  S.  AMBROSII  728 

38.  Pulchrc  autem  etiam  Moyses  cum  Ijenedice-  A  in  silvig.    531    Et  Deus  obumbravit  super  eum, 

iirct  Benjamin  tribum  dixit  :  <(  Dilectus   a  Domino  quando  visus  est  ei  Ghristus.Qui  lioet  apertis  oculis 

.habilabit  fidcns,  et  Deus   obumbrabit   supor  eum  videret  nihil,  tamen   Ghristum   vidcbat.  Et  merito 

-cmnibus   dicbus,  ct  intcr   humeros    rcquiescet  di-  videbat  pr<csentem,  quera  eliam   audiebat  loqueu- 

glecfus  a  Domino  {Deut.  xxxiii,  12),  »  qui  ctiam  vas  lem.  Non  caecitatis  est  obumbratio  ista,sed  grali». 

fclectionis  est  factus.  Neque    cnim  alitcr  nisi  Do-  Denique  Marias  dicitur  :  «  Spiritus  sanclus  super- 

.mini  est  miscratione  et  amorc  convcrsus.   Unde  verniet  in  te,  et  virtus  Altissirai  obumbrabit  tibi 

jet  ipse  nihil  roerito  tribucns  suo,  sed  totum  defe-  {Luc.  i,  35). 

.rens  Christo,  ait  :"Ego  enim  sum  minimusaposlo-  59.  n  Et  intcr   humeros    requiescet,  »  hoc  est, 

rJorum    qui    non  sum    digniis    vocari    apostolus,  inter  bonos  actiis  et  opera  pretiosa.  Nam  et  supra 

?quoniam  persecutus  sum  Ecclcsiam  Dei.    Gratia  habes  quod  Issachar  supposuit  humerum  suum  ad 

sEiulcm  Dei  sum  id  quod  sum,  ct  gratia  ejus  cgena  laborandum,  et  fuctus  est  vir  agricola.  Quem  Pau- 

in    me    non    fuit  (/  Cor.   xv,  9,   10).   »    llabilabit  lus  imitatus,posuit  fidei  novella  plantaria,  ideoque 

-iidensin  domo  quam  anle  vastabat,  habitabit  in  quasi  bonus  agricola  dixit  :  <■  Ego  planlavi,  .\pollo 

-tabernaculis  Christi,  qui  ante  sicut  lupus  ei'rahat  rigavit  {I  Cor.  u\,  6).  » 


IN  LIBRUM  DE  EUA  ET  JEJUNIO  ADMONITIO, 

.  Ubi  nonnulia  dc  jyunio  OuiJdragesimali  Mediolauensis  Ecclesiw,  ac  de  couvivii;  super  sepulcra 

marlyrum  relcbratis  iuserunlnr. 
I 

I 

■  Logenti  hunc  librum  haud  difficile  fucrit  trcs  in  co  partcs  animadvertere.  In  priina,  caque  praecipua, 
de  jejunio  agitur,  ct  potissimum  dc  Quadragosimali  quod  festa  paschalia  antecedit.  Primo  itaque  illud 
Ambrosius  asserit  (cap.  1)  quamdam  esse  pugnam,  cujus  beneficio  victoriam  crucis,  et  Dominics 
rcsurrcctionis  Iropa^um  reportamus;  in  hoc  autem  proilio  ipsuui  Dominum,  ut  nobis  traderet  pugnandi 
artem,  et  vincendi  gratiam  impertiret,  praicurrore  voluisse.  Postea  quanta  jejunii  virtus  sit,  brevi 
dinumeratione  prodigiorum  qua2  ipsius  ope  ab  Elia  patrata  memorantur,  aperit  (cap.  2  et  3).  Verum- 
tamcn  cum  jara  multos  libros  de  Elix  gestis  scripsisset,  pluribus  de  illo  se  disputaturum  negat 
(cap.  3,  num.  5),  contentus  nobis  suaSsse  ut  eumdem  in  sacro  quadraginta  dierum  jejunio  imite- 
mur. 

Sic  quasi  praefatus  de  jejunio  propius  ad  argumentum  suum  accedit.  Ostendit  (cap.  i)  eamdem  esse 
jejunii  ac  mundi  antiquilatem  :  legem  abslinentia;  ante  cajteras  a  Deo  latam,  qua  violata  Adamus 
nuditatein  cognovcril  suam  :  declarat  (cap..5)  Noachi  exemplo  ignotum  ad  id  temporis  fuisse  vini  usum: 
Abrabam  in  convivio  suo  angelis  ipsique  adeo  mundi  tolius  Domino  vinum  non  ministrasse  :  Moysen 
dcnique  populo  solam  aquam  per  miraculura  suppcditasse  in  deserto.  Ad  hosc  nobis  eumdem  illura 
Moysen,  Elisajum,  Danielem,  aliosque  prasstantissimos  viros  qui  propter  jejunium  cekbrati  sunt, 
proponit  (cap.  6  ct  7).  Ilinc  venitur  (cap.  8,  9  ct  seq.)  ad  jejunii  utilitates,  eisque  magno  nuinero 
recensitis  intemperunti."B  ac  luxus  inoommoda,  turba3,  dispendia  opponuntur.  Neque  vero  illud  proe- 
lermillitur  (cap.  10,  num.  34  et  soq  ),  jejunii  opcra  nos  ad  mystica?  mensaj,  hoc  est,  Eucharistiae 
societatcm  admitti.  Ilajc  sanctus  antistes  praecipiendo  qua  ratione  nos  jejunare  oporteat  concludit 
(oap.  10). 

Secunda  parte  Ambrosius  iii  9ui  tcmporis  intemperantissima  convivia  invehitur.  Describit  (cap.  12) 
primo  vidijnrium  ct  viUssimorum  hominum  compotationes  atque  ebrietates.  Deinde  ad  epulas  polentium 
et  forlisaimorum  adolcscentium  Iransit  (cap.  13  et  seq.).  Et  quo  eorum  temulentiam  magis  odiosam 
reddat,  expressas  ac  velut  spirantes  ipsorum  iraagines  ob  oculos  ponit.  Perstringit  (cap.  17,  num.  64) 
etiain  modos  quosdara  bibcndi  adeo  stupendos,  ut  nisi  illis  nostraa  a;tatis  ganeones  insania  sua  fidem 
faccrent,  ferme  vidercntur  iiicrcdibiles.  Poslrcino  feminarum  quoque  objurgat  (cap.  18,  num.  66)  vino- 
lentiam,  qua  il!a3  percitaj  Baccharum  instar  per  urbis  compita  discurrebant,  eaque  perpetrabant,  qu« 
non  ipsis  magis,  quam  spcctatoribus  essent  pcruioiosa. 

In  tertia  parle  opportunitatem  veiborura  Isai»,  quaj  in  ooclesia  eodem  die  lecta  fuerant,  arripiens 
docet  (cap.  19)  hano  raensoe  licentiam  vitiorum  omniura,  et  ipsius  quoque  avaritia;  qua  per  fas  et  nefas 
sumptus  luxuriaj  corraduntur,  seminarium  ao  matrein  ossc.Attameu  ex  sequentibus  Isaioe  verbis  probat 
(cap.  20)  olcmontissimuin  juxta  ac  peritissimum  modioum  esse  Deum,  qui  salutem  ad  opem  suam  per- 
fugiontibus  reytiluct.  Et  quo  voheraontius  ad  id  impellat  auditores,  extrcmum  judicium,  cujus 
menlioncm    iu    prophetica    lootionc    audierant,    illis    in    memoriam     revocat    (cap.    21,    num.    77). 


729  DE  ELIA  ET  JEJUNIO.  —  ADMONITIO.  730 

Huc  addiit  (Ihid.  num.  79)  athletas  nos  esse  quibus  in  ultimo  illo  die  corona  neganda  sit,  nisi  generoso 
animo  certaverimus.  Tura  conversus  ad  catechumenos  viam  ipsis  ad  perpurganda  vitia  planiorrm 
securioremque  suppetere  demonstrat  (cap.  22,  num.  83),  baptismum  videlicet  quo  tanquam  sacro 
quodam  igne  universae  sordes  consumuntur.  Vcrum  cum  minime  deessent,  qui  ut  majori  licentia  in 
flagitiis  suis  perseverarent,  sacramentum  illud  in  exitum  vitK  difTerebant,  acriter  eos  reprehendit 
(cap.  22,  num.  84),  mortemque  dum  procrastinantur,  ingruere  commonefaciens,  eosdem  ne  comperen- 
dinatione  sua  Cainum  potius  quam  Abelem  in  sacrilicio  olTerendo  iemulentur,  abstertet  (Ihid.  num.  85). 

Tametsi  tribus  partibus,  ut  supra  declaratum  est,  constethic  liber ;  tamen  quiaillarum  potissima  est 
ea  in  qua  agitur  dejejunio,  quod  argumentum  Eliani  jejunii  occasione  susceptum  fuit,  ideo  de  Elia  et 
jejunio  inscribifur.  Hunc  titulum  omnes  mss.  praj  se  ferunt,  excepto  quod  aliqui  Elias  nomen  praster- 
mittentes  exhibent  iUiniiim,  Sermo xandi  .hnbrosii  de  Jejunio. 

Divi  Basilii  homiliam  qua  populum  suum  ad  jejunium  Quadragesimae  alacritersuscipiendiim  adhortatur 
[Homil  dc  jcjunio),  quisquis  cum  hoc  Ambrosiano  tractatu  contulerit,  inde  complura  in  hunc  esse 
translata  facile  intelliget.  Verumtamen  hic  quoque  morem  suum  retinet  S.  Doctor,  nimirum  modo 
addit,  modo  resecat,  quaedam  transponit,  alia  cum  res  id  poscere  videtur,  amplilicat. 

Similiteranimadvertere  est  Ambrosium  in  ultimis  duabus  hujusce  lucubrationis  partibus  nonnulla 
qus  plebis  sua;  moribus  accommodarit,  mutuatum  esse  ex  duabus  aliis  Basili  Magni  homiliis,  quarum 
altera  qua»,  contra  intemperantiam  ipso  sacri  Paschatis  die  committi  solitam  scripta,inscribitur /h  eine- 
tatem  el  hixum,  altera  Ad  haptismum  e.dwrtatio  est. 

In  hoc  itaque  libro  non  pauca  reperias,  quae  ad  Mediolanensis  Ecclesiae  consuetudines  pertineant. 
Haec  inter  observatione  praecipua  dignum  videtur  quod  memoratur  de  jejunio  Quadrapesima;.  Quadra- 
gesima,  inquit  vir  sanctus,  lotis  pneter  Sabhatum  cl  Dominicam  jejunalurdiebus.  Docetquidem  Augustinus 
(epist.  36.  ad  cciaul.  num.  32;  et  epist  o'i  ad  januar.,  num.  3}  Sabbati  dies  jejunari  non  solitos 
Mediolani,  qucmadmodum  Roma;  jejunabantur;  sed  ejus  testimonium  generale  est.  At  vero  hic  Ambrosii 
locus  aperte  prodit  ne  Quadragesimae  quidem  sabbatis  ilhc  fuisse  jejunatum.  Verumtamen  Sabbatum 
sanctum  sive  Paschatis  vigiliam  inde  excipimus  ;  hic  enim  sic  ab  omnibus,  ut  loquamur  cum  Augustino 
(epist.  57,  num.  5i),  jejunatur,  ut  etiam  illi  sahbati  jejunium  devotissime  celebrenl,  qui  coiteris  per  totum 
annum  Sahbalis  prandcnl.  Qu.-c  cum  ita  sint,  Mediolanenses  tantum  xxxi  dies  jejunabant,  cum  jejunium 
suum  non  nisi  feria  sccundapost  primam  Dominicam  in  Quadragesima  exoidirentur.  Neque  enim  est 
quod  vox  Quadragesima;  queraquam  moveat,  siquidem  in  aliis  quoque  Ecclesiis,  ubi  jejunia  non  matu- 
rius  incipiebant,  non  amplius  xxxvi  diebus  jejunabatur ;  ^uas,  ut  ait  Gregorius  Magnus  (hom.  16  m 
Eiin»!/.)  et  post  eum  aiUi  xaulii,  quasi  anni  noslri  decimas  Deo  domus.  Quin  etiam  recenti  memoria  S. 
Carolus  in  prima  sua  synodo  statuit  hoc  jejunium  non  prius  incipiendum  Mediolani,  iisque  dioecesis 
illius  partibus,  uhi  ex  D.  Ambrosii  instituto  divina  officia  celehranlur. 

Hoc  in  opere  nihil  contineri  praeter  sermones  quos  Ambrosius  ad  plebeni  suam,  partim  e  catechu- 
menis,  partim  e  baptizatis  compositam  habuit,  cxtra  controversiam  est.  Dubitari  autem  potcst  illosne 
iQeuntc  an  exeunte  Quadragesima  habucrit.  Enimvero  quod  dicit :  El  lu  dcdisti  notnen  luum  ad  agoncm 
Christi,  subscripsisli  ad  compelitionemcoronx  cap.  21,  uum.  ~d) ;  id  quidem  significare  videlur  verba 
fieri  ad  Competentes  qui  jam  ad  baptisma,  ad  quod  non  nisi  sub  exitum  Quadragcsima)  inscriliebantur, 
nomen  dedisscnt.  Al  p  contrario  eosdein  sermoncs  ante  initum  sacrum  hoc  tempus  pronuntiatos  esse 
apertius  testantur  illa  prirai  capitis  verba :  Cunamus  luha  lanquam  in  prxlium  progrcdienles.  .  . 
certamcn  imminet  .  .  .  ccrlumen  nostrum  jejunium  cst  (num.  1).  Tum  prajterea  Chrisfi  exemplum  ibidem 
propositum,  aliaque  scquentibus  capitibus  subjecta  satis  conlirmant  id  sancto  prKsuli  consilii  fuissc, 
fideles  ad  suscipiendum  illud  jejunium  proeparare.  Quod  igitur  de  subscriptionc  ad  competitionem 
corona;  dicifur,  id  explicari  pofest  de  omnibus  in  universum  Christianis,  quibus  jam  indc  a  libri 
exordio  victoriam  alque  tropa!um  erat  pollicitus.  Sed  forte  licebit  etiam  ulramque  opinioncm  cnn- 
ciliarc,  si  opus  illud  tribus  concionibus  constare  dixerimus,  e  quibus  Basilianaram  insiar  diverso 
tempore  habifis  Arabrosius  posfea  librum  confecerit:  quod  eum  eliam  alibi  non  semel  factitasse 
vidcbimus. 

Verum  multo  majoris  diflicnltatis  rcs  est  statuere  quoto  anno  caBdem  illa;  concioncs  ussignanda- 
sint ;  et  ut  loquamur  ingenuc,  vix  quidquam  certi  quod  ad  hanc  cognitionera  conducat,  e  lectinne 
istius  libri  erui  potesl.  Nihilominus  lamen  si  quid  pclifis  ex  ipso  conjecturis  fidere  pcrraitlatur, 
cognosciraus  jam  fam  libros  plurimos  Dc  E//a'  (;t',sY(s  scrip^isse  Ambrosium  (cap.  3,  num.  .5)  :  proin- 
deque  ipsum  tunc  tcraporis  non  paucos  in  cpiscopalu  annos  percgisse  neccsse  est.  Quousquc  autcm 
produccndi  anni  ilii  sinl,  non  aliundc  inclius  colligere  posse  nobis  vidcmur,  quam  cx  montione 
psalmorum  atque  hyranorum,  quorura  cantum  ab  ipso  per  Justina;  persecutionpm,  hoc  osl,  auno 
3H0,  in  Mcdiulanensi  Ixclcsia  institulum  conslat  (cnp.  15,  nuin.  55).  Itaquo  dicondum  esscl  hunc 
librum  scrii>fura  non  fuissc  anlc  reditura  Valenliniani  junioris  Mcdiolanum.  quam  in  unleni  unn 
cura  Thcodosio  post  exsfinctura  Maxiraum  tyrannum,  id  est,  anno  ShO,  rcvcrsu.5  t>t.  Noc  alia  forlp  dc 
ouusa  rcfcrunfur  militares  viri  suis  in  propinalionibus  dictitarc  :  Oplo  .talulem  imperatorum  ^cap.  17. 
num.  62). 


73t 


S.  AMBROSIl 


732 


Unum  est  qiiofi  nobis  remoram  possit  injicere,  scilicot  conviviorum  quae  Christiani  olim  super  mnr- 
tyrum  snpiilcris  celebrabant,  factamentio  ^cap.  )7,  num.  62).  Etenim  ea  consuetudo  anteannum  a  nobis 
designatum  videtur  studio  sanoti  Antistitisfuissc  antiqaata;quandoquidem  ab  Augustino  traditum  est  'lib. 
VI  confess.  cap.  2,  num.  2)  beatam  Monicam,  cum  Mediolanum  anno  384  venisset,  sobrium  prandium 
more  suo  super  sacros  tumulos  ferre  voluisse,  nt  fuisse  eam  ab  ostiario  quem  idcirco  ibi  constituerat 
.\mbrosius,  priihibitam.  Unde  admodum  verisimile  est  consuetudinem  hanc  ad  quam  abolendam  tanti 
episcopi  cura  vigilabat,  non  diii  post  illa  viguisse.  Ad  hoec  discimus  ex  duabus  sancti  Augustini  epistolis 
(epist.  22,  num.  4,  et  epist.  20,  num.  10),  quarum  altera  in  ultima  editione  primum  in  liicem  prodiit. 
usum  illum  aut  verius  abusum  anno  circiter  391  viiglantia  bonorum  episcoporum,  inter  quos  haud 
dubie  non  postremo  loco  uumerandus  est  Ambrosius,  per  universam  ferme  Italiam  excisum  proQiga- 
tumquB  fuisse.  Verumtamen  hsc  opinioni  nostrae  parum  ofriciunt ;  si  enim  quibus  verbis  Ambrosius 
utatur,  consideremns,  nullo  negotio  deprehendemus  illum  non  ea  vehementia  dicere,  qua  contra  vitinm 
praesens  ac  vigens  disputasset,  neque  sibi  temperaturum  fuisse,  ut  dam  alia  intempcrantitB  genera  tam 
acriter  debellabat.  illud  iinum  tam  levi  brachio  oppugnaret.  Quapropter  a  fide  neutiquam  abhorreat  si 
dixerimus  sanctum  prssulem  obiter  ista  perslrinxisse,  quod  imprudenti  zelo  privati  ipiipiam  convivia 
hujusmodi  frequenlarent  :  aut  forte  ipsum  indicare  voluisse  Romanam  Ecclesiam,  uliieadcm  consuotudo 
etiamnum,  ut  memorabili  Pammachi  exemplo  demonstratur,  vim  obtinebat. 

Ad  extremum  hic  addi  potest  vix  ullum  ex  Anibrosianis  operibus  in  editionibus  hoc  tractatu  magis 
depravatum  exstare  :  sed  eum  a  nobis  magna  cura  ad  mss.  codices  bon»  notfE,  atque  imprimis  ad 
Colbertinum  qui  ante  mille  annos  videtur    exaratus,  exactum    castigatumque    fuisse. 


S.iNCIl    AMBIiOSfl 

MRDIOLANENSIS  EPISGOPI 

DE  ELIA  ET  JEJUNIO 

LIBER  (')  UNUS 


5;t?-35  CAPUT  PRIMUM. 

Sicut  olim  j^alrcs,  ctun  progrederentur  ad  bclliun, 
alque  iii  neomfnHs  diehusqve  Isetitife  tuba  cane- 
haiit,  ita  ct  nohis  dichus  jcjunii  pasctuilii/uc  fcslo 
apyropiiujuuiHibus  tuha  canendum. 

•I.  Divinum  ad  patres  rcsultavit  oraculum,  ul 
cum  egrederentur  ad  bellum,  tuha  canerent  (Num. 
X,  9),  cujus  sonitu  Dominus  reminisceretur  populi 
sui,  quo  petitum  conferret  auxilium  plus  quae  rai- 
8oricordi.-E  suffi  incentiva  cognoscens(2) ;  et  in  die- 
bus  IdBtitiae  suae,  in  neoraeniis  suis  ooncinerent 
tubarum  sono.  Unde  et  David  dicit ;  <.  ranitc  in 
initio  mensis  tuba  in  die  frequenti  (3)  solemnitatis 
\estrae  (Psa/.  lxxx,  4).  »  Veniet  igitur  nobis  dies 
solemnitatis,  et  jara  appropinquat.  Canamus  tuba 
tanquam  in  prcelium  progredianles.  Canaraus  tuba, 
ut  aiinuntiemus  solemnitatia  diem,  simul  nohis  et 
certaiiien  imminet,  et  victoria  repromillitur.  Victo- 

(1)  Scriptus  forte  anno  390. 

(2)  Ita  mss.  omnes  ;  ubi  posi  incentiva,  subintel- 
lige,  sunt.  A  mss.  vel.  edit.  hoc  tantum  discre- 
pant,  quod  legunt..  pluniue  misericordix  sux  in- 
■cenliva  coijnoscnitts  in  •.iebus,  ctc.  Vcrum  cdilores 
Romani  con.iectuns  buis  fortc  libei-ius  indulgentcs, 
sic  locum  reformare  conati  sunt :    Tuba   canereni, 


ria  nostra  crux  Christi  est ;  tropa-um  nostrum,  pa- 
scha  est  Domini  Jesu.  Sed  illc  ante  est  prreliatus, 
ut  vinceret,  non  quod  ipse  egeret  certamine,  sed 
ut  nobis  formam  bellandi  ante  praescriberet,  et 
postea  daret  gratiam  triumphandi.  Certamen  no- 
strum,  jejunium  est.  Deniquejejunavit  Salvator,  et 
sic  tentator  ad  eum  accessit.  Et  primum  gulae  dire- 
xit  spiculum  dicens  ;  "  Si  Filius  Dei  cs,  dic  lapidi 
huic,  ut  panis  fiat  {Luc.  iv,  3).  »  Ille  cibum  velut 
cscam  laquei  prstcndit,  ut  sic  illaquenret  appcten- 
tiam  corporalem  :  Dominus  jejunium  praetulit,  ut 
laqueos  tantatoris,  ut  vincula  dissolveret.  Denique 
sic  habes  scriptum  :  <i  Non  in  solo  pane  vivithomo, 
sed  in  omni  verbo  Dei  (Ihid.  i).  ,<  IIIo  iaqueo  Adam 
fuorat  636  strangulatus,  hac  aiisolutione  diabo- 
liciie  quajstionis  omnis  homo  est  liberatus. 

CAPUT  II. 
Quam  magna  virtus  sit  jejunii,  quamque  speciosa   ac 

quod  jorel  signuin,  ut  reminisreretur  Dominus  po- 
puli  sui,  el  peiitum  conferret  au.rilium,  insiiper  ttul 
provocarel  populus  incenliva  misericiirdix ,  in  diebus 
Ixtitix  siuv,  in  Neomeniis,  et  feslis   diebus   concine-  . 
rent,  etc. 

(3)    Edit.,    in  die  frequeiiti,  scripti  cod.,    in   die 
insigni. 


733 


LIBER  DE  ELIA  ET  JEJUNIO. 


7;U 


valida  ejua  militia,  exemplo    Chrirti   atquc   saticti  A.  hiimnm    corporis,    incorriiptibilis  jejiinii    virtutc 


Elia'  comprohatur. 

I     2.  Magna  virtus  est  jejunii.  Donique  tam  spc- 

cio?a  ejus   militia  es',  ut  ,je;unare    dolectaret    et 

Christiim  :  tam  valirla,  ut  ad  cirlum  homines   eri- 

gerot.  Et  ut  humanis  magis  quem   divinis  utamiir 

,.  excmplis,  de  Elia;  jcjuno  ore  vox  emissa   ccclum 

jl  clausit  sacrilego  populo  Judseorura  {///  lleg.  xvii, 

r  1).  Etenim  cum  a  rcgc  Achab  altare  esset   idolo 

I  conslitutum,  ad  verbum  prophetae  tribus  annis  et 

sex  raensibus  ros  pluvia;  non  cecidit  super  terram. 

Digna  pwna  qua;  intemperantiam  congrue  coerce- 

ret ;  ut  coelura  impiis  clauderetur,  qui  tcrrena  pol- 

luerant.   Dignum   etiam,  ut   ad   condemnationem 

regis  sacrilegi  propheta  ad  viduam   in   Sarcptam 


mutasset? 

5.  Sed  de  Elim  gestis  plurima  jam  frequenti  di- 
vor.sornm  librorum  sermone  digcssimus:  et  caven- 
dum  arbitror  ne  in  eadem  recurrumns,  cum  pr.-e- 
serlim  im  opere  suo  ipse  laudetur.  Imitemur  ergo 
illnni,  ot  eam  escam  qua^ramus,  cujus  virtute  die- 
bus  ac  noclibus  progredi  ad  supernorum  possimus 
cognilionem.  Non  enim  omnis  esca  materialis,  nec 
omnis  cibus  corporalis,  est  cibus  mcntis,  ut  dixi- 
mus,  quo  epulantur  anima;,  de  quo  ait  Dorainus  : 
«  Meuscibus  cst  u(  faciam  voliintal^m  P.itris  mei 
qui  in  coelis  est  Uoan.  iv,  .14).  »  Hic  cibus  anpelo- 
rura  est,  ut  divino  famuleutur  imperio.  Nulla  illis 
cura  raensarum,  nullns  conviviorum  usus,  nulloj 


Sidoni.TG  mittcrelur,  qua'  quoniara  dcvotionera  cibo  n  rcposit.i;  opubo,  nulbis  vini  potus  aut  sicerse,  nulla 


pra;tulit,  meruit  ut  ariditalis  publicje  sola  non  sen 
j  tiret  .'crumnam.  Ifaque  non  defecit  liydria  polenta; 

i(4),  cum  torrentis  fluenta  ifeficerent. 
3.  Quid  ejus  reliqua  contexara?  Jejunus   filium 
vidua;  ab  inferis  resuscitavil :  jejunus  pluvias  ore 
deposuil:  jojunus  ignes  de  cq;1o  eduxit :  jejunus 
curru  raptus  est  ad  coelum  :  et  quadraginta  dierum 
i  jejunio  divinam  acquisivit  prassontiam.  Tunc  do.ni- 
!  quc  plus  raeruit,  quando  plus  jejunavit.  Jejunio 
ore  statuit  fluenta  Jordanis  (5),  et  redundantem 
I  fluminis  alveum   rcpente    siccatum    pulverulcnto 
i  transmisit  vcstigio.  Merito  illum  dignum  ca;lodivina 
'  judicavit  sententia,  ut  cum  ipso  raperetur  corpore, 
'  quoaiam  cn;lostem  vitam  vivebal   537  in  corporo, 
ac  superna;  usura  conversalionisexhibebat  in  terris. 

C^PUT  III. 

Jejiinii    commendutio,    deque   jejunio    sancti  Joan- 
nis,  et  qualis  esca  a  nobis  quxrenda  sit. 

4.  Quid   est  enim  .iejuniura,   nisi  subslantia  et 

imapo  coclestis '6)  ?  Jejunium  refecto  anima;,  cibus 

menlis  est.jejunium,  vita  estangelorum  jejunium, 

1  OulpiB  mors,  excidium  delictorum,  rcmedium  salu- 

tis,  radi^  gratia;.  fundamontum  est  castitatis.  Hoc 

ad  Deum  gradu  citius  pervenitur;  hoc  gradu  Elias 

I  ascendit,  antoquara  curru.  Ilanc  hrroditalom   so- 

:  brietatis  ot  abstemias   ad  cocluni  abioiis   discipulo 

dereliquit.  In  hac  virtute  et  spiritu  Elia;  vcnit  Joan- 

nes.   Donique  in   desorto  ct  ille  vacabat  jcjuniis. 

Esca  autora  ejus  erat  locusta  et  mel  silvestrc.  Et 


distensio  corporis,  nulla  ventris  ofrens'0. 
CAPUT  IV. 

De  origine  et  anliquifate  jejunii,  a  quo  primus  usus 
iniintli  CTiiit,  dr  quo  primalc.v  iu  paradiso  coisti- 
tuta  fiiif,  nnoil  landem  quos  (jula  denudavcrit, 
operit. 

G.  Itanue  ne  terreniini  quis  aut  novollum  putet 
esse  .jejunium,  primns  usus  mundi  a  .jc.junio  ca;pit 
quando  lux  clara  rosplenduit  (C-en.  i,  3).  Secundus 
dies  in  jejunio.  quando  cccli  factiim  est  firmamen- 
tum  (Wid.  6).  Tertio  die  pabulum  tcrra  germina- 
vit  {Ibid.  H),  natura  obsequium  pra>buit,  jejunium 
tamen  coelestis  disciplina  scrvabat.  Quarto  die  lu- 
minaria  factasunt  solis  et  luna;  (Ibid.  161,  et  adhnc 
.jejunium.  Quinto  die  produxerunt  aqua;  rcpentia 
C  animarum  viventium,  et  volatilia  volantia  super 
tcrram  secundum  firmaraentum  cocli  :  et  viditDeus 
qnia  bona  {Ibid.  21),  et  benedixit  ea,  dieens : 
«  Crescite  et  multiplicamini,  et  repleto  aquas  quas 
sunt  in  53S  mari  :  et  vnlatilia  multiplicentur  su- 
per  tcrram  Ihid.  22).  »  Et  adhuc  jejuiiium.  Denique 
benedixit  ea,  sicut  srriptum  est,  ot  dixit  :  «  Cre- 
scile  »,  et  non  dixit :  Edite  et  manducate.  iscxlo 
die  bestias  sunt  creat<e  {Ibid.  25;  dist.  35,  c.  SctIo 
dic),  et  cum  besliis  orta  edendi  poteslas  cst,  et  usus 
escarum.  Ubi  cibus  cn-pit,  ibi  (inis  fuclus  est 
mundi.  llbi  cocpit  siia  increincnta  nescire,  ibi  coe- 
porunt  divina  circa  eum  opera  feriari.  Quo  indicio 
dsclaratum  cst  qund  per  cibos  numdiis  huberet 
imminui  (7),  pcr  quos  desiit  augeri.  Nemo  delictum 


ideo  quia  vita;  hunianoB   possibilitatem  continen- n  scicbat.ncmopcDnainlimebat.nemonovciat  mortoiii 

tia  siiperpressus  fucrat,   non  homo,    sed    angelus  "    "'     '      '    '^  ""  '    ' "' 

BPstimatus  est.  De  ipso  legimus  :  «  Etiam  plusquara 
prophela.  Hic  est  dc  quo  scriptum  esl :  Ecce  mitlo 
angelum  meum  ante  faciom  luam,  qui  pra^parabit 
viam  tuam  ante  te  {MatUt.  xi,  9,  ct  10).  ..  Quis  hu- 
manavirtute  oquos  igneos,  rurrus  ignens  potuissct 
ascendere,  rcgore  currus  igneos,  nisi  qui  naturam 


t  (4)  Cuncta;  edit.,  lajdria  farin.c.  Cuncti  niss., 
hydna  polenlcC,  liufts  taincn  excipiinus,  iii  quibus 
Ivjdria  j'arin:e  pol.-nl,v.  Sed  vcri.-iimilc   est    vucom, 

I  larinie.  primo  in  glossa  posilam,  ac  pn^itea  in  lextum 

1  receptarn,   domum    indn    legitimam    ejectam.  Rst 

j  aulem  polcnta  larina  hordci'  Irixa. 


7.  Plantivit  Dnminus  paradisum  ud  gratiam 
beatoruin,  posuit  ibi  hominem  oporuri  elcustodiro 
eum.  El  ut  sciaraus  (Dist.  et  cap.  iisdcm,  !;  El  ut 
sciamu.'!)  non  esse  novellum  jejunium,  primam  iliic 
legem  conslitnil  de  jejunio.  Sciebat  cniin  (|uod  per 
escain  culpa  hubcrel  intrare.  Prima  pocna  de  joju- 
nii   prmvaricatione   intravcrat,    dicento    mandato 

(5)  Videsis  notam  lib.  De  llcn.  Palriarch.,  c.  3, 
n.  1  i,  subjcclain. 

((■))  Ilom.  cdil.,  ni.ti  vi'u'  imiujoca-lestis.  Alia>  rum 
mss.  omnibiis,  iil  in  toxlu. 

(7)  Mss.  aliqiiol,  mundiis  hnheret  perire. 


73-; 


S.  AMBROSII 


■;;ii 


Dei:  "  De  ligno  quod  est  scienti»  boni  et  malinon  A.  vidit  se  esse  nudum;  quiaindumentum  quodhaln 


comedelis  :  qua  die  autem  manducaveritis  ex  co, 
morte  moriemini  {Gen.  ii,  47).  »  Eo  usque  autem 
(Dist.  et  cap.  iisdem,  §  Eo  usque)  nemo  praevari- 
cari  noverat,  ut  adhuc  orta  non  esset,  quoe  prima 
est  praevaricala  indictum  abstinentiaj.  Lex  (,8)  a 
Domino  Deo,  prajvaricatio  legis  a  diabolo  :  culpa 
per  cibum,  latebra  post  cibum.  Cognitio  infirmita- 
tis  in  cibo,  virtus  firmitatis  in  jejunio.  Denique 
quandiu  interdictis  abstinuere,  nosciebant  esse  se 
nudos:  posteaquam  manducaverunt  de  interdicta 
arbore,  nudatos  csse  se  cognovcrunt.  Merilo  ergo 
mulier  ubi  culpa;  agnovit  auctorem,  interrogata 
respondit :  «  Serpens  persuasit  mihi,  et  manduca- 
vi  {Gcn.  III,  13)  »  Serpens  gulam  suadet,  Domi- 
nus  jejunare  decernit  (Dist.  et  cap.  iisdem,  §  Ser-  j. 
pens).  Denique  ipsc  ait :  «  Jejunate  et  orate,  ne 
intrelis  in  tenlationem  [Matlh.  xxvi,  41).  »  Itaque 
gula  de  paradiso  regnantem  expulit,  abstinentia 
ad  paradisum  revocavit  crrantem. 

8.  Et  dixit  Deus  :  «  Ecce  Adam  factus  est  quasi 
unus  exnobis(to.iii,22).  »  Irridens  utique  Dcus, 
non  approbans  dicit,  hoc  est :  Putabas  te  similem 
fore  nostri :  sed  quia  voluisti  esse  quod  non  eras, 
destitisti  esse  quod  cras  :  intra  te  eras,  et  dum  su- 
pra  te  esse  affectas  (9),  infra  te  esse  coepisti.  De- 
nique  vestivit  eua-  tunica  pellicea  prius,  cl  sic 
ait:«  Ecce  Adam,  »  quasi  dicat :  Ecoe  amictus 
tuus,  ecce  dignum  indumentum  tuum,  hic  te  ves- 
titus  decct.  Qui  divina  affcctant,  tali  digni  habentur 
ornatu.  Ecce  quo  te  tua  culpa  deduxit,  ecce  nunc 


bat,  amiscrat.  In  diebusenim  jcjuniorurc  vestropuin 
II  orietur,  inquil,  tibi  matutinuin  (40)  lumen  tuurn, 
ct  sanitas  tua  matura  orictur,  et  praicedel  ante  te 
justitia,  et  circumdabit  te  majestas  Domini  [ha. 
Lvni,  8).  »  Bonum  vestimentum  iux.  Scriptum  esl 
enim  :  »  Circumdatus  luce  sicut  vestimento  iPsal. 
ciii,  2).  »  Bonum  vestimentum,  quando  circumdat 
Dominus  et  operit  jejunantes. 

CAPUT  V. 

Noe  fjuoil  inehriatus  fucrit,  oIj  iynorantiam  e.tcusa- 
tur :  ct  qux  rnala  ex  vini  usu  nata  sint,  quseve 
hona  c.t  ejusdem  abslinentia,  propositis  utrinque 
cxemplis  dcclaratur. 

10.  Nudatus  erat  Noe  quando  inebriatus  est, 
texit  eum  pietas  flliorum.  Sed  iiudatus  erat  per 
ignorantiam,  non  per  intemperantiam  ;  adhuc 
enim  vinum  ncsciebatur.  In  principio  generis  hu- 
mani  ignorabatur  ebrietas  (Dist.  .35,  cap.  Sexto 
die,  §  In  principio).  Primus  ipse  plantavit  vineam  : 
dedit  naturam,  sed  ignoravit  potentiam.  Itaque 
vinum  nec  suo  pepercit  auctori.  Quid  mirum  si 
cum  Dominus  ipse  creaturas  suas  laudaverit,  et 
iste  miratus  cst  ■?  Itaque  cum  eum  deleclaret  re- 
perti  muneris  gratia,  tentavit  vehementior  crea- 
tura  insuetos  senis  artus,  turbavit  nova  potio. 
i<  Dormitaverunt,  inquit,  qui  ascenderunt  equos 
(P«(/.  Lxxv,  7).  »  Ascendit  corporis  voluptates  ju- 
stus,  et  obdormivit.  Sed  illius  ebrietas  nobis  sua- 
det  sobrietatem  (Dist.  et  cap.  iisdem,  §  Scd  illius). 
Semel  enim   inebriatus  est  Noe.  Ubi   vero  malum 


in  hac  tunica  pellicea  tanquam  unus  ex  nobis  ape- C  ebrietatis  agnovit,  inventum  suum  ad  remedium 


ruisti  oculos.  Circumspice    diligenter,    nudum  te 
aspicis,  quem  vestitum  putabas. 

9.  Gula  ergo  nudos  facit,  jejunia  operiunt  etiara 
exutos.  Unde  David  ait :  «  Operui  in  jejunio  ani- 
mam  meam  (Psa/.  lxviii,  11).  »  Bonum  operimen- 
tum,  quod  animam  tegit,  ne  a  tentatore  deprehen- 
datur,  nc  a  fentatore  nudetur.  Bonum  velamen 
quod  tegil  culpam,  tegit  abstinentia,  tcgit  gratia. 
Beati  enim  quorum  rernissffi  sunt  iniquitates,  et 
quorum  tecta  suntpeccata.  Tegit  gratia,  dum  re- 
mittit,  et  omnem  abolet  errorem  :  tegit  abstinen- 
tia,  dum  obumbrat  vitium,  et  mcesto  abscondit 
affectu,  atque  extenuat  pccnitendo.  Etenim  jejunium 
et  539    cleemosyna  a  peccato  liberant.    Opertus 


temperavit,  non  effudit  ad  vitium.  Unde  et  Apo- 
stolus  ait:  «  Modico  vino  utere  propter  frequentes. 
tuas    infirmitates  (ITim.  v,  23).  » 

11.  Manebat  antequam  vinum  inveniretur,  om- 
nibus  inconcussa  libertas,  nemo  sciebat  a  consorte 
naturae  suae  obsequia  servitutis  exigcre.  Non  esset 
hodie  servitus,  si  ebrietas  non  fuisset.  Obrepserat 
quidem  jam  fratcrniE  pr<Blationis  invidia,  manebat 
tamen  adhuc  paterna;  pietatis  rcverentia.  Lsesa 
pietas  est,  dum  ridetur  ebrietas.  Non  illis  itaque 
solis  nocent  vina  quos  tentant,  sed  et  illis  amplius 
quorum  oculis  temulenta  ebriorum  membra  nu- 
dantur.  Hinc  risus  irreverens  nascitur,  hinc  libido 
inflammatur ;  ut  multo  majore  temulentia  eos  vina 


erat   Adam  virtutum  velamine    priusquam  prae- j.  perturbent,  quorum  oculos  ac  menles  inebriaverint, 
varicaretur,  sed  tanquam   exutus    prazvaricatione,      quam  quorum  membra  prostraverint. 


(8)  Vet.  edit.,  quse  prima  prxvaricatio.  Inductum 
jejunium,  abstinenfiae  lc.v,  etc.  Cod.  Vall.  et  Mich., 
qiix  prima  prxvuricata  indictum  jcjunium  abstincn- 
ti;r.  Lex,  elc.  Rom.  edit.  et  Vat.  unus,...  prxvari- 
cata  cdirtum  Abstinentix  lcx,  etc.  Nobiscum  vero 
faciunt  Thuan.,  Germ.,  Vict.,  Laud.  cl  Colb.  Rur- 
sus  ubi  plures  inss.  ac  omnes  edit.,  lalcbra  post 
cibum,  quatuor  mss.  optima;  not.-e,  illcccbra  posl 
cibum. 

(9)  Vet.  edit.,  quod  eras.  lluquc  dum  supra  ic 
esse  afjectiis.  Bonus  scnsus  :  melior  tamen  edit. 
Rom.  ex  uno  Vat.  codicc.  Gallicani  vero  partim 
huic,  partim  illis  accedunt,  in  quibus  tamen   ali- 


quid  omissum  esse  apparet,  prKter  quam   in  cod. 
Mich.  et  Vall.   in    quibus    legas  satis  commode, 
quod  eras.  Ita  qui  supra  te  esseajjcctabas,  etc. 
(10)  Rom.    cum    plerisque    mss....    malutinum, 

et    cum    nonnulis, mature.    Vet.    edit.    cum 

mss.   aliis....    magnum matura.  Porro  visus 

est  quibusdam  viris  doctis  hic  locus  esse  corruptus ; 
cum  ubi  habent  exemplaria  nostra,  Et  sanitus  tua; 
Tert.,  Cypr.  et  Aug.  scribant,  Et  vcstimcnta  tua 
citius  orientur.  Ubi  raanifestum  est  eos  non  tiij.aTa 
sed  tij.dlTia  legisse.  Et  forte  non  aliler  legerit  ipse 
Ambrosius. 


«737 


LIBEll  DR  F.LIA  ET  JEJUNIO. 


738 


'  12.  Legimus  etiam  (Dist.  et  cnp.  iisdem,  S  Legi-  A. 
>)ius)  quod  palrem  Lot  inebriaverint  filiae  in  eo 
Tionte  (Gen.  xix,  33  seq.),  ad  quem  timenles  in- 
;endia  Sodomituna  confugerant,  et  habitabant  in 
,ji)elunca.  Convenit  ebrietati  atque  concurrit  aetas, 
joxus,  solitudo,  locus,  ferarum  magis  latibulis, 
juam  humanis  aptior  domiciliis.  Fuit  itaque  ebric- 
.as  origo  incesti,  pessimee  generatricis  partus  de- 
..orior. 

13.  At  non  Abraham  vina  in  suo  convivio  mini- 
itrabat :  sed  immolabat  vitulum,  butyrum,  et  540 
ac  etiam    angelis   hospitibus  exhibebat.  Ga-li  do- 

Euinum,  mundi   agnosccbat  auctorem  :  vinum  la- 
nen  e.xhibere  non  poterat.  Sed   recte  illic  deerat 
_iiateria  peccati,  ubi  erat  remissio  peccatorum. 

14.  Denique  annuntiavit  eum  Joannes,  neque 
nanducans  panem,  neque  bibens  vinum.  Qui  enim 
:hristum  annnntial,  ab  omni  viliorum  incentivo 
raestare  se  debet  alienum.  Vicit  igitur  sanctum 
loe,  vel  etiam  Lot  .\brahae  nepotem  ebrietas,  quo- 
um  alter,  cum  jejunaret,  diluvio  superstes  tuil, 
Iter  incendio. 

15.  Moysen  quoque  cognovimus  sitienti  populo 
imariludines  aquarum  temperasse,  non  vina.  Cui 
letra  aquam  vomuit,  potuit  etvini  adundantia  non 

-se.  Dcnique  dixil  Deus  :«  Percuties   petram,  et 

.,-t  aqua  ex  ea,  et  bibet  populus  {Exod.  xvii,  6).» 

[I^Jon  dixit  :  Exiet   vinum  in   populo.  Periculosum 

bnira  erat  vinum  populo  ministrare,  quod  fortiores 

'■'erre  vix  possent. 

GAPUT  VI. 

le  teye  jejunii  a  Moiiw  data,  et  de  jejunio  ejusdem.  ^ 
Quomodo  malrum  Samson  et  Samuatis  .'^leretilatcm 
i,    abstinenlia  vini  fecundavcrit,  quibusquc  eibis  Kti- 
I'  sxus  litios  prophelurum  aluerit. 

'   16.  Denique  Moyses  de  jojunio  lcgem  dodit,  de 

■  ino  non  dedit.  Ipsum  quoquc  jejunantem  uon  vo- 

iiiagna;,  non   fulgura  et  nubes   nimbosa,  non 

;ngan3  Sina   perterruit.  Neque  vero  introisset 

1  nubcm,  et  vocem   Dei  loquentis  de  medio  ignis 

•    loe  periculo  saiutis  audisset,  nisi  munitus   arinis 

'■  'i;junii  fuisset.  Quadraginta  enim  diebus  jejunavit 

■'  m  monte,  cum  legcm  acciperet  a  Domino  Deo  no- 

Iro.  Etin  superioribus  quidem  montis  lex  daba- 

ir  Moysi  jejunanti,  in  inferioribus  populo   man- 

ucanli  pra3varicatio  sacrilcga  luxu  accendebatur 

pulantium.  Quo  spectaculo  motus  fregit   tabulas  rv 

(11)  llom.  edit.,  insultantium  sibi  ebrictale  pe- 
iit. 

]  (12)  Edit.    Era.,    Gill.  ct    Rom.,    iuemjilis   sitvn- 

(ribus  otenhus.  \m.  ct  mss.  omncs,   ineptis,  etc. 

•  on  male.  Idein  enim  est  atque  ad  esoam  parum 

loneis. 

■  ,  (13)  Mss.    duo,    (juam    amanlium  voeant;    unus, 

:  ■mm  adamantem ;  Am.  et  Era.,  (luum  a(tamantium 

vcant,  et  sic  infra.  Alii   mss.   alque  edit.,  quavi 

inatilum,  ctc.  Qu.c  vera  lectio  est ;  hic  cnim   red- 

rc   voluit    Anibrosius    illud    liasilii   ex   hom.    1 

JejUiitO    ;     'KsT'.     Ti;     SJcji;     <i(.')|JJiTo;    f.v    xiXoOiriv 

iivtov,  iv3)..,jTo;  TT-f,;,  clc.  Dc  lioc  lapidc  multa 
•ubent  Piin.  lib.  xxxvi,  cap.  l'J;  Diosc.  lib.  v, 
'p93;   et  in  hunc  uU;mum  .Multhiolus,  lib.  v, 


Moyses,  indignum  .judicans  ut  ebrio  populo  lex 
daretur.  Itaque  tabulas  lcgis,  quas  accepit  absti- 
nentia,  conteri  fecit  ebrietas. 

17.  Quid  vero  alia  dicam^  Nonne  sterilitalem 
matris  Samson  vini  abstincntia  fecundavit,  et  pa- 
rientem  fecit  exsterili?  Quoniam  ju.xta  prajceptum 
Domini  viuura  non  bibit.  Nonne  .\nnam  non  man- 
ducanlem  exaudivit  Doiuinus,  et  infecunditatem 
ejus  solvere  jejunia?  Exijuibusduo  generati,  unus 
fortissimus,  alius  observantissimus,  dignos  se  pra; 
buerunt,  qui  jejunii  gremio  diu  foti,  et  quodam 
abstinontia;  cffusi  utcro  viderentur.  Idcm  itaque 
Samsou,  qui  matris  sobrietute  generatus  est,  allo- 
phylurum  insultantium  sibi  ebrietate  est  vindica- 
tus  (H). 

18.  Elisa;u3  vates  qui  do  magistro  didicerat  par- 
cimoniam,  cum  filios  aleret  prophetarum,  vilis 
agrestis  grumulis  mensas  onerabat,  et  ineptis  sil- 
vestribus  oleribus  ;l-2;  hospitalitatis  implebat  offi- 
cium.  Quorum  offcnsi  amaritudine  cum  manducare 
non  posscnt,  levis  farin»  aspersione  omnem  illam 
amaritudinem  lemperavit,  abstinentia;  prophetica; 
munere  veneni  vires  evacuans. 

541  CAPUT  VII. 
Tribus  pueris  tn  fornacem  jejuno  stomacho  ingrcssis 
jlammas  re[riyerium  altutisse;  ac  leones  eiiam  je- 
junare  Danielis  edoctos  esse  jejunio. 

19.  Est  quaidam  creaturee  natura,  quam  amian- 
tum  vocant  (13),  nullo  facilis  igni  consumi  :  qua; 
imposita  focis  ignescit,  illico  sublata  de  flamma 
tanquam  aquarum  infusione  munda  resplendot.  Ta- 
lia  erant  IIobra;orum  corpora  puerorum,  qua;  de 
jejunio  in  araianli  Iransforraata  naturam,  vaporem 
ignis  non  ad  dispendium  sui,  sed  ad  gratiam  mu- 
tuabantur  (14).  Denique  cum  furerent  fornacis  in- 
cendia,  ut  ultra  quadraginta  cubitos  namma  per 
circuitum  funderctur,  consumens  pUirimos  quos 
reperoral  Chalda;orum,  qui  naphtha,  pice,  et  stup- 
pa  atque  sarmento  alimenta  ignibus  ministrabant : 
ubi  cum  jejunio  ingressi  sunt,  discusso  ardore 
flammarum,  in  medio  fornacis  coepere  slatim  roris 
spiritu  refrigerantis  humescere  (15);  ila  ul  eorum 
nullus  capillus  capitis  cxurcretur,  guia  illam  quo- 
quo  jejunia  coraam  pavcrant. 

20.  Danie!,  vir  desideriorum,  trium  hebdomada- 
rum  jcjunio  leoncs  quoque  docuit  jejunarc,  missus 
in  lacum,  in  adamantis   rigorcra  abstineutia;  soli- 

cap.  113,  ubi  docct  cumdom  lapidem  ipsissimum 
alumcn  esse,  quod  a  nobis  dicitur  alun  de  ptuine, 
ex  quo  ctiam  nunc  ellychnia  incombustibilia  con- 
liciuntur.  Et  posl  pauca  pro,  ignescit  iltico,  mss. 
aliqui  habent,  iynis,  et  itlico;  aliqui,  foci  ignc,  vel 
iynibus,  ct  ittico.  etc. 

(li)  Ita  mss.  Thuan.,Germ.,  Dion.,Vicl.  et  Colb. 
.Mii  vero  cum  aut.  edit.,  gu.v  de  jcjunio...  vapore 
iynis...  mutalninlur.  M  llom.  cdil.  solu,  qu.V  jeju- 
nio...,  ulebaiitur. 

(15)  Edit.,  noni.,  ubi  (/uia  jcjuni  ingrc.^.u  sunt... 
fl  iluin  roris  rcfriyeranlis  spirilu  hau.Kre.  Vct.  aiiliMii 
edit.  cum  mss.  in  lecliiuioiii  nnslram  conspiiiiut, 
pricter  quam  quod  hi  praferunt,  ctepcre  slalim,  ubi 
m  illis  legitur,  Wpore  stalim,  clc. 


7:f;.i 


S.  AMBIlOSll 


MO 


ditale  membra  dunitus  non  patuit  vuluori.  Sic  eum  A.  ni'intur.  Jfjuniiim  sobrietas  mentis  est,  hoo  vigent 


constrinxerant  jcjunia,  ut  in  cjus  corporc  ferarum 
morsibus  locus  essc  non  posset.  Clausa  tenebant 
leones  ora,  qu»  abslinentiiE  prophcticae  sanctitas 
comprimebat  :  ut  ea  fcr;e  aperire  non  posscnt  me- 
rili  quibusiam  vinculis  alligata  (IC). 

21.  Jejunium  itaque  virtutem  ign's  exstinxil,  jc- 
junium  ora  obstruxit  lconum ,  jejunium  niaris 
lluenla  solidavit,  jejunium  pctram  solvit  in  fontcs 
aquarum,  virtute  jcjunii  contra  suam  mutata  na- 
luram  et  flucUis  obriguit,  et  pctra  inundavit. 

C.\PUT  VIII. 
JcJHnii  comiiio.!a  ut  maijis  eluccant,  cum  fjutx  in- 
commodis  compnraf ,  ac  ferlurbationum,  qnas 
eailem  tiula  inferre  solet,  eteijentissimam  sul)jicit 
itescriptionem,  rui  exhorlatio  ad  sot>rietatcm  co->jun- 
ijilur. 

2i.  Sed  quid  vetuslis  utar  exemplis,  cum  abundct 
jejunium  etiam  prssentiuni  muneribus  gratiarum? 
Quis  deterioravitdomuni  suum  5J12  jejunio?  Quis 
ima>inuitfacultates?Cui  non  suspecta  iuxuries?Cui 
non  venerabilis  abstinentia?  Cujus  thorum  appeti- 
vit  parcimouia?  Cujus  pudorem  non  la;sil  ebrietas? 
Jejuuium  contincntia;  njagisterium  esl,  pudicitiffi 
disciplina,  bumilitas  mentis,  castigatio  carnis,  fur- 
ma  sobrietatis,  norma  virtutis,  purificatio  aninue, 
miseralionis  expensa,  lenitalis  inslitutio,  charitatii 
illecebra,  senilis  gratia,  custodia  juventulis.  Jeju- 
uium  est  inlirmitalis  allevamentum,  alimonlum 
salutis.  Nemo  cruditatem  jejunando  incidif,  nullus 
per  continenliam   iclum  sanguiuis  1 17}  sensit,  imo 


sensus,in  huc  judiciatraclantnr,in  coi,vivio  pocula. 
Jejuniam  custodit  disciplinam,  lu.xuriam  scquitur 
inopia.  Luxuria  maler  est  famii,  secunium  prophe- 
ticum  dictum.  Jejunium  quietem  diligit,  luxuria  in- 
quietudinem(13).Jejunium  otia  serit,  luxus  negotia. 

24.  Ferielur  aliquando  coquorum  vesligiorum 
machsEia.  Requiescat  obsonator  qui,  antequam 
luccat,  fores  pulsat  alienas,  et  tanquam  bellum 
aliquod  immineat,  escitat  dormientcs.  Turbatum 
vides,  anhclantem  adverlis  :  interrogas  quae  causa 
pcrturbationis  sit.  Poscit,  inquil,  dominus  meus, 
ubi  vinum  nielius  vencat,  quatrit  ubi  d'ir;or  vulva 
curetur.  ubi  Jecur  mollius  (19),  ubi  phasianus  pin- 
guior,  udi  pisois  recenlior.  Cursitat   per  diversa, 

n  el  cuni  invenerit,  summo  cursu  properat.  Inquie- 
tat  domiiium  somnulentum,  auctionatur  pretia.  Si 
pretium  movtrit  i)20)  piscis,  nusquarn  meliorcm 
asserit  invcniri,  imo  deesse.  Ileri,  inquit,  tempe- 
pcslas,  hodic  procella,  vix  istum  potui  latentem  de- 
prehendcrc.  Multi  concursant  in  macello  :  si  lu 
reddideris,  alter  pius  dabit;  et  quid  exhibebis  in 
prandio?  Istius  vini(21)  ille  nalalisest,  hoec  ex  illo 
lacu  Iccta  ostrea  :  talis  fit  de  singulis  lioitatio. 
543  llasla  quiedam  agitatur  inter  obsonato- 
reni  (22)  et  pablurcm.  Turbatus  addicit  patrimo- 
nium,  rogat  adhuc  pcr  quos  suorum  bonorum  jura 
miiiuanlur. 

25.  Curritur  ad  coquinam,  fit  iugens  strcpitus, 
fit  tumultus.  Tota  exagilatur   familia,  maledicunt 


nullus    non    repressii   et   repulit.  Uunuui    ilineris  _  omnes,  quod  nulla  his  requies  detur.  Tandem  ali- 
viaticum,  bonum  totius  vita;  :  bonum  in  mari,  se-    '  quando  da  requiem  coquo.  Instar  ^jlatux  piucerna 

dextera  summo  gelu  riget.  Ille  in   frigida  exercet 
manus,  illi  marmora  lavant.  Mundant   pavimeula 


dat  naufragia,  cibum  servat. 

23.  Qui  grave  dicunt  Jejunium  esse,  respondoant 
quisjejunio  defecerit.  Mulfi  in  prandio,  plerique 
dum  vomunt  epulum,  fudere  animam.  Quod  po- 
stremo  animal  jejunium  sibi  causam  fuisse  mortis 
ingemuit?  Per  escam  laqueus  non  caveiur,  in  csca 
hamus  latet,  cibus  deducit  in  foveam,  el  cibus 
inducit  in  retia,  cibus  visco  etiam  aves  illigat, 
cibus  volantes  deponit  ad  morlem.  Qua;  non  pro- 
pter  ventrem  pericuk?  .Muta  animalia  crimen  ne- 
sciunt,  et  in   hoj   soio   tauquam   pro   crimine  pu- 

(!:')  Vet.  cdit.,  Clausa  tenelianL  fcri  leones  ora, 
qux  abst\nentia  prophcticie  sanclitatis...  merili  qui- 
busdani ;X\om.  a.ulem. ,  iibstinentta  prophet.T  sancti.. 


viuo  madida,  et  spinis  cooperta  piscium  ;  et  quaati 
dum  ambulant,  vulneranlur?  In  ipso  convivio  cla- 
mor  epulantium,gemitus  vapulantium.Si  quid  forte 
displicuit  amicis,  illi  rident,  tu  iudignaris.  Sileat 
aliquando  domus  a  multis  perturbalionibus  huc 
atque  illuc  discnrrentium,  vacet  fumo  et  semiustu- 
latorum  nidore.  Non  eoquinam,  sed  carnificinam 
pules  :  prajlium  geri,  non  prandium  curarl;  ita 
sanguine  omnia  natant. 

stituenda  esse  satis  ostendit  hic  Basili  locus.  -=-»«- 
Toi  [laYEipuv  f,  ixi/a.pa,  qucm  ab  Ambrosio  usui  suo 
aceomodatum  esse  manifestum  esl. 


veluti  quibusdam,  ctc.  At  mss.  nostram  in  Icctionem  D      (19)  Vulva  porcina,  et  jecur  anscrinura  antiquis  '^ 


oniocs  consentiunt. 

(17)  Ictum  sangninis,  id  pst,  i-oTi>,c«5i..,  ;  quo  etiam 
verbo  morbum  hunc  vocitavit  in  Marco  .\ntonino 
Aurelius  Victor. 

(18)  Ita  mss.  omnes  r,all.  nisi  qnod  Dion.  codex 
e  regione  vocis,  vestigiorurn.  habet  in  marg.  vel  ma- 
.ttiijiatorum,  qi\a.m  vocem  Gcrm.  prxfert  in  tpxlu, 
pro  qua  in  >Iich.  Ipgitur  no<itrorum,  ct  in  Vall.  ve- 
stro)'Um.  Iliiic  colligas  in  ista  dictione  aliquid  cor- 
ruptioni^  vidcri,  quod  in  causa  fuerit,  cur  nonnul- 
lis  vocil)U3  dotractis  tolum  locum  in  hane  formam 
edit.  exhilicrcnt,  nempe  vet.  inquietudincm.  Obsona- 
to'  est  qui  anlcijimm.  etc.  Rom.  vero,  inquictudinem, 
Jejunium  oiia  quxrit,  luxus  scctalur  ncgotia.  Ulm- 
nator  antcquam,  etc.  Sed  qux  prKtermissa  sunt  re- 


in  deliciis  erant. 

(20)  Si  pretium  mocerit,  subintelligc  emptorem,  id 
est,  si  pretitim  emptori  charius  visum  tuerit. 

(21)  Codex  Mieh.  solus,  In  prandio  istius  viri^ 
Ulius  natalis.  Hxc  ex  illo.  etc.  Uursus  ubi  vet,  edit., 
jaciitutio,  Rom.  et  mss.  plures,  liritatio,  etc,  ut  in 
tcxlu  :  habent  nonnulli,  litiyalio  xstu  quodam  agi- 
tatur,  etc. 

(22)  Id  est  auctio,  quia  rerum  venalium  licitalio 
hasta  in  foro  posita  tieri  soIei'Ut.  Paulo  post  autem 
pastorcm  cum  vocitat  quem  parochum  ac  pra^bito- 
rcm  dicebant,  eum  nempe  qui  convivas  mensa  ex- 
cipiebat.  Qno  sensu  infra  cap.  1.'?,  num.  59,  idera  ab 
.^mbrosio  appellatur  is  (luinascit:  unde  pastus  se- 
cutis  temporibus  idem  signiflcavitatque  convivium. 


H 


741 


LIBEIl  DE  EIJA  ET  JEJUNiO. 


742 


aO.  Malae  Domin»  serviturgula3  ^23),  qure  sem-  A 
per  expetit,  nunquara  explotur.  Quid  enim  insatia- 
bilius  ventre  ?  Hodie  suscipit,  et  cras  exigit.  Cum 
impletus  fuerit,  disputatur  de  continentia  ;  cum  di- 
gesserit,  vale  virtutibus  dicitur,  qu£erit  luxuriam. 
Inter  pocula  philosophia  prsdicatur  inter  philoso- 
phos  vina  laudantur.  «  Vigilic-e,  inquit,  et  cholera 
(2''i),  et  tortura  viru  insatiabili  {Eccli.  xxxr,  23)  :  » 
manducat  et  paulo  post  poenitel  ;  non  illum  diu- 
tius  sua  intemperantia  delcctavit. 

27.  Attende  divitem  qui  induebafur  purpura  et 
hysso,  et  epulabatur  quotidie  splendide,  cujus  ad 
januam  mendicus  ille  Lazarus  jacebal  plenus  ulce- 
ribus,  ciipiens  satiirari  ex  his  quae  de  mcasa  rado- 
bant  divitis.  Paulo  post  cum  essct  mortuus,  ccepit 
rogare  positus  in  inferno,  ut  extremum  digiti  sui  „ 
pnuper  ille  in  aquam  intingeret,  et  refrigeraret  lin- 
guam  ejus,  quse  ardebat  incendio.  Ubi  illa;  co- 
piai  ?  Ubi  ill.ie  ebrietates  ?  Sitit  qui  inebriabatur  : 
abundat  qui  mendicabat.  In  ipso  convivio  dum 
bibunt,  sitiunt,  ct  cum  inebriati  fuerint,  amplius 
bibunt.  Quasi  aperto  gurgite  vinum  jam  non  bibi- 
tur,  sed  infunditur  :  poculum  non  libatur,  sed  exi- 
nanitur. 

CAPUT    IX 

Cur  potenles  vituim  hibere  prohiheanlur.  Judilh  je- 
juiian.';  Uolopliernem  ohlruncal  :  iimiem  arlihua- 
pojiuliim  suuin  liberal  Eslher,  cui  pccnas  ehrius 
.[man  c.rsolvi!.  Postremo  vari.v  jejunii  hnidcs  enu- 
nicrantur. 

28.  <<  Spinrc,  inquit,  nascuntur  in  manu  ebriosi 
{Prov.  XXVI,  9),  »  quia  ipse  semanibus  suis  vulne-  C 
rat,  et  ulcera  sibi  in  pcctus  dejicit.  His  spinis 
scindit  vcstimentum  fldei  quod  accepit,  et  thcsau- 
rum  suum  servaro  non  poterit.  Omnis  enim  ebrio- 
sus  et  fornicator  egebit,  el  induet  se  scissa  vesti- 
mcnta  insipienti»  F.t  idpo  potcntes  vinum  prohi- 
bentur  bibcre  :  nn  cum  biberint,  obliviscantur  sa- 
pientiam  {Prov.  xxxi,  5). 

544.  29.  Denique  biljehant  vinum  in  cbrietalc 
i  potentes,  qui  llolophcrni  principi  militia:  regis 
;  Assyriorum  sc  tradeni  gestiobant  ;  sed  non  bibe- 
bat  fcmina  Judith,  jojunans  omnibus  dicbus  vi- 
duitatis  suae,  praiter  festorumdierum  solemnitates. 
llis  armis  munita  processit,  et  omnem  Assyriorum 
circumvcnit  exercitum.  Sobrii  vigorc  consilii  ab.^- 
tulit  Ilnlophernis  caput,  servavit  puiiicitiam.victo-  n 
riani  roportavit.  H.-cc  enim  succincta  jcjunio  in 
castris  pnetendebat  alienis  :  ille  vino  sepultus  ja- 
ccbat,  utictum  vulneris  sentire  non  posset.  Itaquc 

(23)  Edit.  Ain.  ct  Uom.,  Malc  scrvitur  r/ul;c.  Era. 
'■t  Gill.,  Male  l>ominic:e,  etc.  Mss.  vero,  ilalx  Domi- 
ii;c,  liasilius  ii:apa-.TT,Ti.i    SEuroivT,  rr,    yx-f.vzfil    \s:n-jp- 

Y<>JVT<i)'.'. 

(2'j)  Latinius  legcnduin  conjicit  ;  litbor,  inquit,ct 
chnlcra.  Et  ei  quirleni  nis.  unus  astipulatiir,  no- 
bis  autcm  caiteri,  atquc  omncs  edit  ;  L.\.\  voro  lo- 
gUnt,  llrivo;  aYp'j7:via;,xa! /oX^pi;  (unum  CXCmplar 
teste  Nobilio,  /o),ipa),  xai  arpi^fo;  (isTi  aivSpii;  4->,t,- 
aT0'j. 

(25)  l{om,ei\l.,slravil  excrcitus  Assyriorum.Qodox 


unius  mulieris  jejunium  innumeros  stravit   exer- 
ciliis  ebriorum  (25). 

30.  Esthor  quoque  pulchrior  facta  est  jejunio  ; 
Dominus  enim  gratiam  sobriae  mentis  augebat. 
Omne  genus  suum,  id  est,  tutum  populum  Judajo- 
rum  a  persecutionis  acerbitalibus  liberavit  ;  ita  ut 
regem  sibi  faceret  cssc  subjcclum,  non  libidinis 
ardore  flaianuitum,  sed  coeiesli  misoratioue  con- 
versum  ita  ut  et  pojna  returqueretur  in  iuipium,et 
honor  sacris  redderotur  allaribus.  Itaque  illa  quae 
triduo  jujunavit  continuo,  cl  corpus  suum  aquala- 
vit,  plus  placuit,  et  vindiolani  rctulit.  Aman  autem 
dum  se  regali  jactat  conviviu,  iutcr  ipsa  vina  pce- 
nam  sua;  cbrietatis  exsuivit. 

31.  Est  ergo  jejuniuin  roconciliationis  sacrifi- 
cium,  virtutis  incromentUiU,  quud  1'ecit  etiam  fe- 
minas  fortiorts  augmuulo  gratia;.  Jejunium  ncscit 
feneratorem,  non  soilom  lunuris  novit,  non  redolet 
usuras  monsa  jejunanlium  ;  non  strangulant  lili- 
uui  continentis  viri  patoruu;  centesimaB  :  non  ve- 
xant  viduam  oppignoratu  sobrii  viri  jura  defuncti 
(2G)  :  non  dofonerataexciudit  ha;redem  aulajejuni. 

32.  Eiiam  ipsis  .jejuniuia  conviviis  dat  gratiam. 
Dulciores  post  famen  epulie  tiunt.  quse  assiduitate 
fa^tiilirj  Funt,  et  diuturna  continuatione  vilescunt. 
ComJimentum  cibi  jejunium  est.  Quanto  avidior 
app'jtentia,  lanto  esca  jucundior.  Commendat  sitis 
poculum,  nescit  viiii  vetustates  (27)  quKrere.  Jeju- 
nus  quidquid  hauserit,  traasmittil  ad  salietatein, 
non  ad  judicium  nares  suspendit.  Uau  etiam  pre- 
tiosa  degcncrant  :  quorum  autem  dilicilis  posses- 
sio,  eoruin  grata  perfunctio.  Ipse  sol  post  noclem 
gratior,  ipsa  lux  post  tenebras  splendidior,  et  post 
vigilias  sopor  dulcior,  ipsasalus  post  Kgritudinis 
tentameuta  jucundior.  Ab  ipso  njundi  coudiiore 
didicimus  sffipe  diversilatibus  cumulari  gratiam. 
Putrocinatur  ergo  et  oonvivio  famos,  ut  gralior  liat 
mcnsa  jejuniis. 

CAPUT  X. 

Mijstica  mensa  ^jejunio  comparalur.  Qux  faincs  faciat 
accpfahile  ji'juni\nn  ;  quidvc  sit  quod  diritur  : 
Cuiii  .jejunatis,  ungite  eaput  vesirum,  moraliter 
ac  mijslicc  disquiritur. 

33.  Mystica  quoquo  mensa  jcjunio  coinparatur  ; 
illa  mcnsa  (28),  do  qua  dicit  David  :  545  «  Para- 
sti  in  conspoctu  moo  mensam  adversus  cos  qui 
tribulant  me  (/>«i/.  xxii, .")).  »  Mensa  ista  famis 
acquiritur  prctio  :  el  poculum  illud  inebrians  so- 
briotate,  coelestium  sacramcnlorum  aiti    quaTitur. 

Gcrm...  Chaldxoruin.  Alii  onincs  mss.  ac  odit... 
e'>riorum. 

(2(3)  Abcrat  vox  jura,  anlc  defuncti,  omnibus 
cdit.,  sed  ca  in  omnibus  mss.  invonitur. 

(27)  Omuos  cdit.,  ncscil  linum  i/uxrcrc  :  tnss.  ve- 
ro, nc.mt  vini  quxrcrcvcluslutcs  ;  niinnulli,i'('«H.?/ri/«. 

(2S;  lla  odit.  oiiincs  oiini  inss.  aliqui'l.  Alii  ta- 
mon  noc  a;lato  nco  nuiucro  iiilorioros,  Mijslic;e  quo- 
ijuc  mcnsx  jcjunio  cominiratur  illa  mcnsa.  Torn.  so- 
lus,  Mi/slica  quoque  mcnsa  jejunio  comparaiur  illl 
mcnsx. 


743 


S.  AMBftOSll 


744 


Dixit  eiiim  Dominus  :  «  Qiii  sititis,  itc  ad  aquam, 
et  quicunque  non  habetis  argeutum,  itc  et  emile, 
et  bibite  et  manducate  (Isa.  lv.  1).  »  Et  alibi  ait  : 
«  Ecce  qui  serviunt  mihi,  manducabunt  :  vos  vero 
esurietis.  Ecce  qui  serviiint  mihi,  bibcnt  :  vos  au- 
tem  sitietis  {Isa.  lxv,  13).  »  Qui  vos  nisi  qui  ante 
potastis  ?  De  quibus  supradixit  :  »  Parastisdffimo- 
niis  mensam,  et  implestis  Ibrtunae  pooulum  {Ihid. 
11).  »  Ergo  si  ad  mensam  illam  venerabilem  jeju- 
nia  sancta  nos  perducunt :  si  hac  fame  illa  quae 
sunt  sterna  mereamur:  quid  de  iis  dubitamus  qu;p 
in  usu  huu:ano  sunt,  quod  etiara  suaviora  hcec  no- 
bis  faciat  jejunium  ? 

34.  Non  autem  omnis  fames  acoeptabile  jeju- 
nium  facit,  sed  fames  quae  Dei  timore  suscipitur. 
Considera  :  Quadragosima  (29;  totis  prreter  Sabba- 
tum  et  Dominicam  jejuuatur  diebus.  Hocjejunium 
Domini  pascha  concludit.  Veuit  jam  dies  resurrec- 
tionis,  baptizantur  electi  (301,  veniunt  ad  altare, 
accipiunt  sacramentum,  sitieules  totis  hauriunt 
venig.  Merito  dicunt  singuli  refeoti  spiritali  oibo.et 
spitali  potu  :  «  Parasti  in  conspectu  meomensam.. 
et  poculum  tuum  inebrians  quam  pr;eclarum  est 
est  [Psal.  xxn,  o)  !  »  Non  sola  autem  lames  quteri- 
tur,  sed  plena  disciplina  jejunii.  Denique  aliis  di- 
citur  :  1'  In  diebus  jejuniorum  vestrorum  invenilis 
voluntates  veslras,  et  omnes  subditoa  vobis  atimu- 
latis.  An  adjudicia  et  rixas  jejunatis  et  percutitis 
pugnis  ?  Ut  quid  mihi  talejejunium,  ila  ul  audia- 
tur  in  clamorevox  vestra  ?  Non  hoc  JGJunium  cgo, 
elegi,etdiem  ad  bumiliandum  animam  suam  homi- 
nem  :  nec  si  flectas  ut  circulum  collum  tuum,  cine-  ' 
rem  etiam  etoilicium  substernas,necsic  vocabitisje- 
junium  acceptum.  Non  talejejunium  ego  elegi,  di- 
cit  Dominus  (/.«i.  lviii,  3-5).  »Quod  jejunium  im- 
probetur,  audivirnus  :  nunc  audiamus  quod  sit 
probabile.  «  Sed  solve  omnem  colligationem  inju- 
stitias  tua3  :  dissolveobligationes  violentarum  com- 
mutationum,  dimitte  confraotos  in  remissionem,et 
omnem  conscriptionem  iniquam  dirumpc.  Frange 
essurienti  pauem  tuum  :  et  egenos  non  habentes 
tectum  ,  induc  in  domum  tuam  :  et  si  videris  nu- 
dum,  cooperi  eum  :  et  domesticos  semiuis  tui  nun 
despicias  (Ibid.  6-7).  »Vides  quse  species  sitetfor- 
majejunii,  quis  mentis  habitus  (31)  ;  ut  orationi 
vaoes,  et  in  lege  Dei  die  ac  nocte  mediteris. 

(29)  Adverte  hoc  loco  veterem  Mediolanensis  Ec- 
clesis  consuetudinem  non  JLijunandi  Sabbato,  et 
super  eadom  re  consule  nostram  in  hunc  librum 
Admonilionem. 

(30)  Electi,  gradus  hic  erat  inter  ratechumenos. 
Etenim  ([uamvis  omues  ad  baplismum  candidati 
communi  nomine  vocarentur  catechumeni,  variis 
lamen  inter  se  ut  gradibus,  ita  et  vocabulis  distin- 
guebanlur.  Qui  episcopo  suam  aniplectendae  lidei 
voluntatcm  professus  fuerat,  jam  Chrisliani  nomen 
oblinebat  :  mox  factis  ahjurationibus  ad  sacras  ad- 
mittebatur  catecheses,ac  tum  propris;  catcchumcnus 
dicebatur  :  eum  deinde  solitis  expiatum  exorcismis 
iniliatum  nominabant  :  posteaubi  cumaliis  bapti- 
snii  gratiam  postulasset,  vocabant  compclcntem  : 
demura  si  per  suifragia  dignus  eodem  sacramento 


A  35.  Ipsa  figura  corporis  plcna  gravitatis,  nullus 
rubor  ebrictatis  circumfusus  genas  qui  intentlum 
offendat  aspectus,  sed  vultus  casto  micet  pallore 
reverendus,  sermo  gravior,  ooulus  vercundior, 
gressus  stabilior  atque  moderatior,  plerumque 
enim  turbatiore  inccssu  proditur  motusanimorum. 
Vultus  intentior,  et  quidam  cogitationis  suo3  arbi- 
ter,  et  lacitus  oordis  interprcs,  ut  neque  tristitiam 
prajtexat,  neque  solvatur  risu  546  incontinenti. 
Non  enim  superfluum  hoc  putes  nostrae  commoni- 
tionis,  oum  Sapientia  dicat  in  Evangelio  :  •!  Cum 
autem  jojunatis,  nolito  fieri  sicut  hypocrita;  tristes 
i.l/ii////.  VI,  10).  n  Ideo  dixit  hypocritas,  co  quod 
simulatione  alienam  personam  induant,  sicut  in 
scena  qui  tragedias  canunt,  pro  eorum  dictia  quo- 

_  rura  personas  gerunt,  motus  suos  excitant,  ut  aut 
irascantur,  aut  moereant,  vel  c.xsultent.  Affectant 
enim  isti,  ut  jejunare  videantur,  hominibus  ma- 
gis  quain  Deo  cupientes  probari,  quod  faciebant 
Judffii. 

36.  Et  ideo  nobis  dicitur  :  n  Vos  autem  cum  je- 
junatis,  ungite  caput  veslrum,  et  faciem  vestram 
lavate,  ne  pareatis  hominibus  quia  jejunatis,  sed 
Patri  vestro  qui  csl  in  abscondito  :  ct  Pater  ves- 
ter  qui  videt  in  absondito,  reddet  vobis  (Ibid.  17- 
18).  )>  Quid  est  «  Ungite  caput  vestrum  ?  »  Sed  et 
lu.xuriosi  dicunt  :  Vino  et  unguentis  nos  replea- 
mus.  Ungucnto  enim  se  ungunl,  qui  corporei  odo- 
ris  (32;  gratiam  qu;erunt.  Sed  illa  ungucnta  libidi- 
nis  illecebram  movere  consuerunt.Aliud  est  sobrie- 
tatis  unguentum,  de   quo  dicit    Ecclesia    ad    spon- 

C  sum  suum  :  «Unguentum  exiaanitum  nomentuum 
(Cant.i,  2)  »  aliud  oleum  quo  artus  animae  etquae- 
dam  membra  pinguescunt.  Unde  et  David  dicit  : 
u  Impinguasti  in  oleo  caput  meum  (Psat.  xxii,5).» 
Et  hoc  est  oleura  ketiti;e,  quo  unctus  est  Christus 
a  Deo  P;itre,  ut  prffi  omnibus  suis  emineret  con- 
sortibus.  Hoc  jubet  ungi  caput  nostrura,  ut  oleo 
Iffititiaj  obducatur  omnis  simulata  tristitia,  ne  vi- 
dearis  jejunium  tuuin  vendere  hominibus,  ne  vi- 
dcaris  contristari  in  anima;  tua;  sulute.Xemo  enim 
tristis  coronatur,  nemo  moestus  triumphat.  Unge 
ergo  capnt  tuum,  ubi  sensus  sapientis  sunt  ;  oculi 
enim  sapientis  in  capite  ejus.  Ad  mysteria  voca- 
ris  (33),  et  nescis  :  discis,  cum  venis.  Et  remini- 
scere  illud  :  «  Sicut  unguenlum   in    capite,    quod 

D  fuisset  judicatus,  ipsum  in  Eleclorum  ordinem  re- 
ferebant.  Sunt  etiam  qui  catechnmenos  aliis  no- 
minibus  recenseant,  illos  siquidem  audientes,  ge- 
nuflcctentes,  subsli-alox,  clectos,  compelentes  appel- 
lant.  Vide  si  lubct  Albaspin.  in  Opt.  Milev.  Joseph. 
Vicecom.  lib.  ii,  cap.  2,  et  alios. 

(31)  Mss.  aliquot,  (juia  abdita  probat .  Edit  .\m. 
ct  Era.,  quia  mentcs  abditas  probat,  Melius  mss.  at- 
quc  cdit.  ut  in  textu. 

1,32)  Edit.  omnes,  qui  corpori  odoris.  Contra  mss. 
omnes,  (jui  corporei  odoris,  etc. 

i3:!)  IHc  iunuitur  cautissimum  illud  silentium 
i|Lio  sancti  Patres  mysteria  quaxlam,  ac  pra;cipue 
Eucharistia;  cognitionem  catechumenoscelare  con- 
sueverant. 


LIREn   DE  r±\\  F.T  JFJUNIO. 


74G 


clcscendit  in  barbam  Aaron  {Psnl.  cxxxii,  2),»  tunc  A      W-  Noli  ergo  te  jactare  cum  jejunas,  noli  glo- 


cognoscis  quid  sit :  «  Ungite  caput  vestrum  :  « 
qnomodo  placueris  Deo,  ut  tibi  sua  patetaceret  sa- 
cramenta,  et  daret  gratiam  spiritalem. 

37.  Est  et  aliud  caput  mysticum.  Quod  iliud  ? 
Audi  :  '<  Caput  mulieris  vir,  caput  autem  viriChri- 
stns  {l  Cor.  xi,  3).  »  Mitte  in  Christum,  mitte 
etiam  in  caput  ejus  unguentum.  Ciiput  ejns  Deus 
est.  Illa  mulier  Ecclesi»  typum  gcrens,  quae  in 
caput  ejus  misit  unguentum  \MaUh.  xxvi,  10), 
confessa  est  ejus  divinitatem;  et  qua;  in  pedes 
ejus  misit  [Liic.  vii,  4i  el  seq.}  confessa  est  ejus 
pafsionem.  Utruque  laudatur.  Et  tu  fac  quo  lau- 
ilcris,  quo  remifiioncm  accipias  peccatorum.  Lava 
facicm  tuam,  eniunda  animam  tuam  peccatricem, 
lava  conscientiam  tuam.Index  enini  facies  plerum-  . 
que  est  conscientiK,et  quidam  tacitu?  sernio  men- 
tis,  cum  aut  peccato  compungimur,  aut  integritate 
liitamur.  NoU  hanc  exterminare  faciem.Iava  illam, 
et  omnem  sordem  conscientia;  tua:  dilue.  Exter- 
ininat  faciem  suam  qni  aliud  cordc  geril,  aliud 
foris  pra;tenilit.  Non  nos  velut  547  quodam  peri- 
petasmate  operiamus  (34)  :  quod  intus  est,  foris 
luceat  :  quod  foris  est,  intus  operetur.  Nemo  in 
jejunio  culpam  includat,  pure  ferat  innocentiam. 
Jejunium  enim  culpa;  inlerfectorinm  est. 

CAPUT  XI. 
Jejunii  virlu.i  imariorum  e.vemplo  illustraiur,  et  esca 
licet  ilulcis,  quam  no.viu  sit,  F.sauet  Jacob  historia 
ostemlilur;  iwn  sequilur  e.vliortatio  ad  jactuntiam 
in  jcjunio  declinandam. 


riari,  ne  nihil  tibi  prosit  jcjunium.  Qua?  cniin  ad 
ostentationem  fiunt,  non  in  futurum  fructum 
extendcnt  suum,  sed  prsesentium  mercedc  consu- 
munt.  Elias  in  deiierto  erat,  nc  quis  eum  jejunan- 
tem  videret,  nisi  soli  corvi  qui  eum  pascerent. 
Elisi-eus  in  deserto  erat,  ubi  non  inveniretur  esca, 
nisi  «mara.  Joanncs  in  deserto  erat,  nbi  solas 
locustas  et  nicl  silvestre  inveniret.  Jejunantibus 
cpulaj  pio  angelorum  ministcrio  deferebantur. 
Prandebat  Daniel  inter  jejunantes  leones.  Ille 
prandebat  alienuin  prandium,  fera;  non  tange- 
bant  suum.  Jejunantibus  epulM  volant,  prandenti- 
bns  pedes  vacillant  :  jeiunantibus  manna  de  coelo 
desccndit,  epulaiitibus  culpa  praivaricalionis  as- 
ceiidit. 

CAPUT  .\1I. 
Qnemadmodum  in  omnc  fucinus  prxcijiitet  ebrieta.i  : 
quumquc  illu  ridiculu  sit  et  odiosa,  eleganti  descri- 
pliofie  e.vpuni/ur.  Post  qme  nonnulla  de  huurioso 
udolescente  ad  philosophiam  converso  adiiciun- 
tur. 

41.  Sed  quid  est  hoc?  Duni  dc  jejunio  disputo, 
strepitus  audio  couvivioruin.  Nisi  fallor,  in  ser- 
mone  meo  redoluit  prandium  (36).  Sonus  ergo  lit- 
terarum  invitat,  impatientia;  exempla  non  terrent. 
Etenim  qui  jcjunantem,  et  ea  qua;  548  legis 
sunt  (37)  ferentcm,  cxspectare  non  passus  est  po- 
pulus,  utique  sedit  manducare,  et  bibere,  et  sur- 
rexerunt  ludere.  Vidcmus  sacrilegium  ebrietati 
fuisse  conjunctum.  Nam  sicut  mater  fidei  conti- 
nentia,  ita  perfidia;  mater  ebrietas  est.  In  quod  fa- 


38.  Nemo  amarioribus  dulcia   pra:optet.   Duleis  C  cinus  non  ista  prcecipilat? 


voluptas  videtur,  amarum  jejunium.  Hoc  amaro 

illud  dulce  tollatur.  Solent  amara  etiam  ipsis  plus 

prodesse  corporibus.  Sicut  enim  cum  in  intimis 

puerorum  visceribus  vermes  ex   cibi  indigeslione 

oascuntur,exstingui  non  queunt  nisi  cum  amarior 

^I  potus  infunditur,aul  modicamciitorum  vis  inolescit 

!    asperior, qucrum  odore  morantur  :  ita  profundum 

(j  animce  virtus  ingressa  jejunii  culpam  latentem  in- 

ij  terficit. 

I      39.  Qnid  Esau  servum  fralri  suo  fecit?  Nonne 

:  esca  ad  horain  dulcis,  amara  in   posterum?  Quid 

;  Jacob  dominum  fratri  dedit?  Nonno  contemptus 

cibi  ad  ternpus  ainarior,  sed  salubris  in  reliquum? 

Ipsa  corpora  dulcibns  frequenlcr  inflantur.et  mello 


42.  Scdent  in  foribus  tabernarum  homines  tuni- 
cam  non  habentes,  nec  surnptum  sequentis  diei. 
De  imperatoribus  et  potestatibus  judicant,  imo 
regnare  sibi  videntur,  et  exercitibus  imperare. 
Fiunt  ebrictate  divitos,  qui  sunt  veritate  inopes. 
Auruin  donanl,  dispciisaut  pecunias  populis,  civi- 
tates  a;dincant,qui  non  habent  unde  cauponi  potns 
sui  corporis  pretium  solvant.Fervet  enim  vinum  in 
his,  nesciunt  quid  loquantur.  Divites  sunt  duni 
inebriantur  :  mox  ubi  vinum  digesserint,  cernunt 
se  esse  mendicos.  Uuo  dic  bibunt  multoruni  die- 
rum  labores. 

43.  De  ebrietato  ad  ariim  consurgilur,  calicibus 
tcla  succedunt.  Pro  vino   sanguis  eirunditur,   et 


jecur  tenditur;idem  tamen  esea;  amaritudine  tempe-  n  ipsum  sanguinem  viua  fuderunt.  Quam  fortes  sibi 


ratur.Idco  non  mediocris,sed  laudata  quiestio  :i<  De 
manducante  exivit  esca,  et  de  forti  dulce(35)(Ji«/iV. 
XIV,  14).  ■>  .-Vlii  habent  :  «  Et  dc  tristi  dulce,  » 
Gra>ci  codices  maximc.Sed  et  forlc  laboriosum  est, 
exit  enim  dulce  de  Iristitia  vel  labore. 


homines  videutur  in  vino,  quain  sapientes,  quani 
diserti,  quam  etiaiii  pulchri  ac  dccori,  cuin  slaro 
non  possint!  Mons  necesse  est  titubet,  lingua  bal- 
butiat,  pallor  exsunguis  ora  suffundat,  fetor  ebrie- 
tatia  borrori  sit.  Barbari  in  ferrum  ruunt,  vulgus 


(34)  Vet.  edit.  cum  tribua  ms3.,  quadam  ivipie- 
tate  opcrinmus.  Wom.  et  alii  ms?.,  quodatn  pcripe- 
tnsmiile,  hoc  cst  velamine.  Riirsus  iibi  edit.,  priv- 
ferat  innoccnliam...  interfcctor  cst,  plurcs  ac  proba- 
tiorca  hubcnt,  purc  lerul  innocrntiam...  intcrjeclo- 
rium  est.  Mss.  duo,  intcrfcclio  e.il. 

(35)  Edit.  nmiies,  dc  forti  dulcedo.  Mss.,  de  forli 
diilcc.  Ita  cliam  lib.  Dc  Tohia  cap.  15,  ubi  locus 
hic  adhuc   inagis  perspicuc  cxplicalur.  Quod  au- 

Patrol.  XIV. 


tem  subdit,  sed  et  forle,  elc,  sensum  hunc  habet, 
nempc  animal  forlc  nc  robustum  solct  esso  labo- 
riosuin. 

(30)  Sic  mss.  plerique  omncs.  At  edit.  tum  anti- 
qiiio  liini  Wom. , ilum  in  sermone  meo  dispulo,nicum  re- 
aoluit  prundium. 

\S,'i]  Qu;c  lcijis  sunt,  boc  csl,  dcceni  pnecoplu  di- 
gita  Dei  tubulis  inscriptu  lupidcis. 


9\ 


74'/ 


S.  AMBROSIi 


74S 


in  rixas  (38).  Si  quis  eorum  pugno  fuerit  percus- 
sus,  videas  ora  saucium  vini  lacryni;is  fimdere, 
miserabiles  epilogos  decantare.  Habet  unum  hoc 
temulentia,  ut  emollial  et  rcsolvat  corda  temulen- 
torum.  Sicut  enim  ignis  probat  ferrum  durum,  ila 
et  vini  incendio  Pliam  superborum  hnminum  cnr 
lique^icit. 

44.  Omnes  sibi  viuo  jequales  videntur,  nullus 
inferior.  Non  pauper  divili  cedit,  ulpote  qui  pau- 
perem  se  esse  nescit  :  non  inlirmus  valido,  cui 
omnis  in  bibendo  est  fortitudo  :  non  mendicus  lo- 
cupleti,  non  ignobilis  honnrato,  cum  bibrntes, 
illum  regem  haboant,  qui  bibcndo  superaverit  cs- 
teros.  Meriloque  scriptum  ost  :  .Equalis  vita 
hominibas  vinum  in  ebiiclate  {Eccli.  x.xxi,  32).  » 
Sed  utinam  et  quod  sequiiur  audires  :  «  Bibas  il- 
lud  moderate,  ut  sis  sobrius  {Iliid.)  »  Non  habcs 
quod  aLCUScs  :  vinuni  in  jucup.ilitate  crealum  est, 
non  in  ebrietate  ab  initio.Exsullalio  animre  ct  cor- 
dis  est,  si  moderate  bibas  :  immoderalio  autem 
potus  iracundiain  concitat,  et  ruinas  mullas  effi- 
cit. 

45.  Sed  furto  dicant  has  cs^se  polationcs  vulga- 
rium  et  levissiuiorum  homiuum.  Veniamus  ergo 
ad  horuin  poteutiur.i  el  fortissiraorum  convivia. 
Non  ergo  hic  uuguentatos  adoloscentulos  autcoro- 
natos  rosis  proferam,  qualem  fcrunt  illum  fuisse 
qui  delibutus  unguentis,  redimitus  floribus,  sub- 
nixus  meretricilius  (39),  antelucano  potu  ebrius, 
et  diurno  ccreoruiu  coiuitatus  lumine,  philosophi 
auditorium  disputanlis  ingressus  sit.  Quo  audito, 
coronas,  ut  aiunt,  sensim  detraxerit,  unguenta 
deterserit,  scortis  vale  di.xeril  phiiosophus  postea 
tantua  evaserit,  ut  csset  sobrietatis  549  cxem- 
plum,  qui  fueral  ante  ebrietatis    ludibrium.    Non 

(38)  Pugnarc  inter  epulas  pra:sertim  Thracibus 
raos  erat.  Unde  legitui-  apud  Iloratiuin,  ode  27  : 

Nalis  in  usiun  la;litirn  scvpbij 
Puguare  Thracuui  est.  ToUite  barbarum 
Jloi^eiu,  elc. 

(39)  Diogenes  Laertius  lib.  iv,  in  Polemone,  ha;c 
de  eodem  philosopho  in  scholam  Xenocratis  in- 
gri^sso  memorat. 

CiO)  Yet.  edit.,  Non  enim  cmendatum  illis  invi- 
den;  doceam  genus,  Rom...  doceam  lameri  ijenus, 
etc.  Potior  est  dubio  procul  ucjstra  leclio,  quaiu  e 
decem  Gall.  mss.  exhibeinus. 

(41)  Edit.  vet.,  l-iilur  iiinc  adole.scenlcs  Inbri- 
cos,  ad  convivia  fcclialorum  vcniamus...  Rnm.edit., 
Igilur  hinc  ad  convivia,  etc.  lUss.  vero  partim,  Arce 
iyitur ;  parliin,  Ajia<je  iyilnr,  etc. 

i42;  Ita  mss.  deccm.  Alii  ajtem  duo,  et  omnes 
cdit.,  infanlium  aurcis  bullis.  Solcbant  quidom  vc- 
teres  aureas  bullas  infantium  collo  appendere,  sed 
non  ita  prnprium  erat  huic  ;ptati  hujusmodi  orna- 
mentum.  ut  etiam  in  prnvectiori  lum  adliibcivtnr, 
uiide  vocem  iitfantium  bic  nccessariam  nun  pulH- 
mus.  Bullie  anlem  dicebantur  quidain  glnbuli  qui 
bnilas  gnltis  pluvi;e  dccideiiliiais  iu  aqua  excitari 
snlitas  similituiline  referebant. 

(43)  Omnes  e,&\i.,jier  singularum  didincti  aiatum 
vices  Cernas  poculorum...  vasa  e.rposita  aurca  el 
arjcnlen.  Gum  his  plerique  mss.  faciunt, nisi  quoil 
omittunt  auren  ef.  Alii  vero  in  quibus  et  Tbuaii. 
gnte  millc  annos  cxaratus,  ut  in  textu.  Illic  autera 


A  enim  unum  cmcndatum  illis  invideo  (40),  ut  do- 
ccam  gcnus  eorum  luxuriffi  a  me  non  esse  simula- 
tum.  Gerle  ille  si  reaipuit  a  vino,  fuil  lamen  sem- 
per  temulctitus  sacrilegio. 

C.JiPUT  Xlil. 
Uililarium  hominum  convivia,  cum  puyna  quadam 
atijue  sjiectaculo  comparantur,  et  eorum  partes  sin  ■ 
guln',  et   qun.ii  quxdam  protasis,  epilnsis  et  culn- 
sirophe  quam  dilir/entissime  describuntur. 

40.  Apagt-  igitur  hinc  adolescontes  lubricos,  ad 
conviviaprseliatorum  venimus'41).Inter  arma  pran-  1 
deniliim  est,  ftipatores  hi  sunt  bellici  qui  mini-  J 
strant,  succincti  auro,  et  Babylonicis  lumbos  suf- 
fulti  balteis  :  aureis  lorquibus  nitent  colla,  aureis 
bullis  (42)  zonam  tegunl,  aureis  thecis  cultros  in- 
cludunt  suos,  quibus  dimicent  cum  epulis  dividen- 

"  dis.  Assistunt  pueri  coma  nilentes,  ex  gentc  bar- 
bariea  ad  hos  usus  elccti,  per  singularum  distan- 
tias  a3tatum  vices  (43).  Gernas  populorum  diverso- 
rum  ordines,aciem  ordinatam  putes:  vasa  exposita 
argcntea,  pompam  arbitreris  :  cornu  (44)  in  medio 
vini  plenum,  non  praeliaris;4o),sed  epularis  instru- 
mentum  buccin;.e,  quod  discum.bentes  in  certamen 
acccndat. 

47.  r:'imo    minoribus    poculis  volut   ferentariis 
pugna  prreluditur  (46).  Verum  haec  non  sobrietatis     , 
species,  sed  bibendi  est  disciplina.  Etenira  ut  tra-    j 
goediarum  actores  primo  sensim   vocem  excitant,     ' 
doncc  udffi  vocis(47;aperiant  iter,  ut  postea  magnis 
possint  clamoribU3  pcrsonare;   ita  isti  quoque  in 
principio  prselu=oriis  se  exercent  poculis,ut  irritent 

(]  sitiin  ;ne  forte  restinguant  eam.et  satiati  postea  bi- 
bere  non  possint.  Ergo  ubi  res  calere  cceperit,  po- 
scunt  majoribus  poculis:fervor  inardescit  mariius, 
cibos  sitis  exasstuat  (48),  et  ubi  imminui  visa,potu 

per  singularum...  ('u;c.\-,  idcm  est  ac  vices  mini- 
.strandi  :  vel,  nrdinum  mutationes  liunt  pro  sin- 
gulorum  .etalibus ;  ita  ut  in  primo  versu  starent 
natu  majores,  ct  sic  deinceps. 

(44)  Cornu,  id  ost  corneum  vas,  quo  veteres  ad 
servandum  vinum,  oleum,  aliosque  liquores  ute- 
bantur. 

(45)  Omnes  edii..,  non  epularis,  sed  prxliaris; 
rass.  contra,  won  pr.vliaris,  sed  epularis. 

(46;  Edit.  Am.  et  Paris.  quaiidam,  velut  volunla- 
riis  pugnx  pr,TludUur ;  Era.,  veliiaris  puyna.  Gill., 
Rom.,'et  aliae  Paris.,  velitari  pugna.  Aliqui  mss. 
partim  his,  partiui  illis  accedunt  :  alii  fetate  ac 
numoro  potinres,ut  in  textu.  Porro  fercntarii  erant 
D  levioris  armafur.-e  milites,  qui  antequam  totis  vi- 
ribus  concurreretur,  pugufe  prwludebant. 

(47)  Edit.,  vicv  vocis.  Mss.  aliquot,  nudx  vocis 
Alii  melius,  vd:r  roris,  hoc  est  liquida- ac  mobilis. 

(48)  Prisca;  edit.,  inardcicit.  Arclilnis  cihis  ."ili 
e.vxstual.  Gill.  in  marg.,  Aridas,  quam  vocem  edit. 
Rom.  in  textum  tianslulit,  CKtera  non  absimilis. 
111  is  conveniunt  haud  pauci  mss.  Elegantius  tamen 
Thuan.,  Laud.,  \'ict.,  Torn.  et  Dion.,  inardescU 
viurfius,  cilio  sitis  e.rxstuat:  quibus  in  ultiiua  parte 
cod.  Germ.  et  Colb.  concinunt.Rursus  edit.omnes: 

Et  ubi  imminui  vasa  civ.pennt reparantur El 

intcr  moras  sxpe  geminantur contenliones  diversx 

ct  niagna  cerlamina,  elc.  Quamvis  autem  his  sca- 
sum  eflici  satis  commodum  negare  non  possimus, 
tamon  non  potuimus  lectionem  mss.Thuan.,Laud., 
Dion.,Germ.,Virt.,Mich.et  Colb.  illis  non  prsferre. 


I 


7  49 


LIBFR   DE  EUA  ET  JKJHNIO. 


7o(i 


leraciuie  reparatur.  Certant  pocula  ci;iu   leieulis,  ^\  qudntlo  con=uiTRctum  1'uerit,  viri  prceliatores  slarc 


ot  inter  morsus  sseps  remittunttir.  Dcinde  profe- 
dcnte  potu  longius  contenliusquc,  divcrsa  et 
magna  (-5!))  certamina,  quis  bibendo  pr^ecellat.  Nota 
gravis,  si  quis  secxcuset,  si  quistBmperanduni  Torto 
vinumpulet.  Et  hsc  doncc  ad  monsas  porvcniatur 
secundas. 

4S..\tubi  consummatse  fuerint  cniilip,  pufcs  jam 
cfse  surgendum:  tuncde  integropotum  inslaurant 
suum;  et  cum  consummaverint,tunc550inchoare 
se  dicunt,  tunc  dereruntur  phiala;,  tunc  maximi  cra- 
teres  quasi  inslrumentabellorum.  .^c  neimmodera- 
tura  hoc  arbitreris,  mensura  proponitur,  certatur 
subjudice,  sub  lege  decernitur.  Agonothetos  (50) 
illis  furor  est,  stipendium  dcbilitas,  vietori;e  pr.-e- 
mium  culpa.  Pcndet  anccps  diu  ct  dubius  belli 
cventus,-  furor  enim  illc  cst  pra^Iiaris.  Cedunt  pin-  ' 
cornarum  manus  vina  rundentiiim,  el  coquorum 
laborescalidaministrantiiim  :  coduntqui  mensuras 
ipsasbonassupereffluenfes  diligenti  librant  e.\ami 
ne,  ne  quid  effundant :  non  ccdunt  bibcntcs. 

49.  Sola  illa  sunt  sine  c.^tcusatione  certamina.  In 
bcDo  si  quis  se  inferiorem  videritj  arnia  convcrtit, 
ct  meretur  vcniam  :  Iiic  si  quis  caliccm  convertat, 
urgctur  ad  potum.  In  scammale  (51 )  si  quismanum 
levat,  exsors  quidem  palma;,  sed  immunis  injuria; 
est :  in  conviviis  etsi  manum  revocet  a  vino,  ori 
ejus  infunditur.  Omnesinebriantur,vic(oresviclique 
omncs  ebrii  jaccnt,  plcrique  sopili.  Noc  porlaricos 
ad  sepulcium  licct,  priiisquam  is  qui  [  ascit.dcom- 
nibus  se  vindicatum  vidcrit,  ut  ulciscatur  dispen- 


nou  possunt,  egressu  vacillant.  Rident  servuli  do- 
minorum  opprobria,  manibus  suis  portantmilitem 
bellatorem,  imponunt  equo.  Itaque  hac  atque  illac 
tanquam  navigia  sine  gubernatore  Ductuant,  et 
tanquam  vulncre  icti  in  terram  defluunt,  nisi  exci- 
pianlur  a  servulis.  Alii  rcferunlur  in  scutis  (52), 
tit  pompi  ludibrii.  Quos  mano  insignes  armis  spe- 
claveras,  vultu  minaces,  eosdem  551  vesperi  cer- 
r.as  etiam  a  pucrulis  impune  rideri,  sine  ferro  vul- 
neratos,sine  pugna  interreclos,  sine  hoste  turbatos, 
sine  scncctute  trcmulos,  in  ipso  juvcntutis  flore 
nascentc  (53). 

CAPUT  XIV. 
llcprehendunlur  qui   convivia   ad  temulentiam  prse- 

jinrani:    c     mujor   cssc    vini,   quam    veneni    vis 
oslenditur. 

51.  (Juis  taic  niiscuit  luroris  poculum  ?Quis  tan- 
tuminrundit  mentibusveuenum  .'Periclitatur  homo 
lutum  osse  de  corpore  (51) :  et  ipse  sibi  reus  est 
insania:  voluntaria),  corruptels  spontanea; ;  et  ta- 
men  nec  vos  excusamini  qui  vocatis  ut  amicos,  et 
cmittitis  utinimicos.  Quanto  melius  in  terram  tua 
vina  fudisses?  Sod  et  lerra  inobrial,  et  asperiores 
eliam  ipsas  feras  reddit,  si  vini  contigeril  odor. 
Denique  vindemia;  tcmpore  si  vineam  intraverint, 
solent  ebrietate  succendi.  Quid  tedolectant  damna 
sine  gratia  ?  Rogas  ad  jucunditatem,  cogis  ad  mor- 
t^n  :  invitas  ad  prandium,  efrerre  vis  ad  sepul- 
crum  (55) :  cibo;  promitlis,  lormenta  irrogas  :  vina 
prffitendis,  vencna  siiffundis.  Omne  cnim  quidquid 


dium.  Qui  autemdarananonsontit,hancmensiESU03  C  nocct,  venenuni  ost.  Tollit  sensus,  viscera  exurit, 
gloriam  putat,  si  ex  oa  vulnorati  omnes   ac    saucii       soninum  infestat,  caputvexat. 
tanquam  de  arcna  exeant. 

50.  Spectaculum  tristc  Chrislianorum  oculis,  ct 
miserabilis  species.  Ccrnas  juvcncs  lerribilos  visu 
hostibus  dc  convivio  portari  foras,  el  inde  ad  con- 
vivium  reportari,  roplcri  ut  exhauriant,  ct  cxhau- 
riri  ul  bibant.  Si  quis  vcrecundior  fuerit,  ut  eru- 
bcscat  surgcro  ;  cum  Jamimmodoratospotus  tencre 
non  possit,  anhelare  vehementius,  sudare,  gerrcre, 
signis  proderfi,  quod  pudeat  conliteri.  !bi  unus- 
quisquc  pugnas  cnarrat  suas,  ibi  forlia  facta  prte- 
dicant  sua,  narrant  tropa;a  vino  madidi,  etsoinno- 
lenti  nesciunt  mento,  quid  lingua  proferant;  Unus- 
quisquo  stertit  ct  potat,  dormit  et  dimicat;    et   si 

(49)  Omncsedit.,  lomjius  conlenlioni^s  diversx,  el  D 
mngna,  clc. 

:'.50)  Aqopoihcte^  judex  ac  pr.-osi^s  certaminis, 
hoc  loco  idcm  atquc  convivii  mnderator.  Ktonim 
solebant  antiqui  priusquam  discuiDlicrciit  talis  sor- 
Liri,  ct  cui  jaclus  Veneris  omniuiii  lorLiinutisaimus 
evenisset,  cidcm  regnum  vini  cummittebatur,  ut 
ex  Iloralio  cognoscere  esl  lib.  i,  ode  4,  et  lib.  ii, 
odc  5.  Innuit  ctiam  sanclus  doctor  fui.^-^sc  quibibu- 
citads  pr.Tniium  proponcrent,  quod  Alexandrum 
Magnun)  laclitasso  auctores  memorant. 

(51)  Snuiimn,  locus  fossis  inclusua,  iibi  gladia- 
tnrcs  corlabant :  c  quibiis(|ui  sumimbcbal,  sublata 
manu  victuni  se  fulob.Tlur,  ac  veniam  poslulabat. 

(.52)  Solebant  qui  vulnerati  vcl  iiitcrcmpti  fuerant 
in  pradio,  domum  in  clypeo  rcferri  :  undo  Auso- 
nius  de  Lacwna  muliero  ; 


52.  Etiam  majorvis  vini,  quam  veneni  est.  De- 
niquc  vcpcnum  vino  cxcludilur,  non  vinuni  ve- 
nciui.  MeritoDeus  per  .Moysen  non  solum  veneno, 
sed  ctiam  draconum  vencno,  vinuin  comparavit 
dicens:  «  Furor  draeonum  vinum  eorum,  et  ira 
aspidum  insanabilis  (Deut.  xxxii,  33).  »  Et  pulchre 
addidit,  insanuhilis  ;  multi  onim  a  rcliquo  serpcn- 
tiuin  veneno  curantur,  ncmo  ab  ebrietate.  Cerle 
vcncno  caro  vulncratur,  mens  sine  noxa  est : 
cbrietas  ad  corporis  mortcm,  mentis  etiam  (56) 
crimen  adjungit.  Adverte  autem  et  perfidise  vene- 
num,  vini  declaralum  nomine.  Ail  eiiim  supra  dc 
ulicnigenis,  qui  nescirent  Dcura.  «Dc  vinea  enim 

.Maler  Lucicim  clypeo  oliariimnsliliuiii. 
Ciuii  hoc,  iuquit,  aiil  in  lioc  rcdi. 

(53)  Edit.  aul.,  in  ipso  juvcntutis  jlorc  arcntes; 
Rom.  ot  mss.  nonnuli,...  marccntcs.  Sex  alii  bonae 
iclatip,  nascente. 

(54 1  Omnes  edit.,  ultum  esse  de  corpore.  Omnes 
inss.  lulum  esse  Ue  corporc,  id  esl,  pcriclitatur  itu 
corrumpi,  ut  c.jus  corpus  in  lutum  vcrtatur.  Et 
sanc  id  connrmant  tum  vnres  illic  sequenlcs..., 
corruplrl.v  sponlnnea',  tum  Rasilii  lorus  ubi  iiil  : 
■AC/5'jvc'.;  XrjiT.lri  ^jpCopo;  jlvai  ivti  ivSpiizoK. 

(;55)  Mss.  fcre  ad  unum,  >icc  fcrrc  vis  lui  scpul- 
crvm;  nec  ferrc  jus,  c(c. 

(50)  Ita  scx  niss.  melioris  nolaj.  .Mii  autcm  atque 
omiics  cdit.,  vuliicrutur,  vino  mcns :  no.eiaest  clrii;- 
tas  ad  corporis  sanitalem,  menli  etiam,  etc. 


7ol 


S.  AMfiliOSll 


Sodomi-B  vinum  eorum,  ct  vitis  eorum  vitis   Go-  A  tatis   potum  requirunt,     quos   conveniebal     Deo 


morrhae  :  uva  eorum,  uva    fcllis,   bolrus    amarilu- 
dinis  in  ipsis  (Deut.  xxxii,  32).  » 

CAPUT  XV. 

Se  non  omnia   dixisse  qux    in  ehrios  dici  potcrant 

ostendit   e.rposilo   Isaise   loco  :    nnde  in  lasciviam 

popinonum  invehilur,   el     ad   fincm    quxdam   de 

calice  aureo  Bahiilonis,  ct  vase  apostolico  suijuufiil. 

53.  Putatis  me  tanquam  vino  crapulatum,  iii- 
temperantius  jejunii  prffidioalioni  (57)  hunc  mi- 
scuisse  sermonem  ;  et  adhuc  propter  hos  fortissi- 
mos  viros  quanta  praeterii,  qnanta  minora  dixi, 
quam  Dominus  locutus  est !  Audistis  quid  per 
Moysen  dixerit,  audite  qiiid  in  libro  sermonum 
Isaiffi  scriptiim  sit.    Invehilur   enim    Dominus   in 


laudos  rcforre,  pra;venirc  luccni,  et  occurrere  ora- 
tione  SoJi  justitia?(GO),  qui  suos  visitat,  el  exsur- 
git  nobis,  si  nos  Christo,  non  vino  et  sicer.-e  sur- 
gamus.  Hynini  dicuntur,  et  tu  citharam  tenes  ? 
Psalrai  canuntur,  et  tu  psalterium  sumis  aut 
t.vmpanum  ?  Merito  vae,  quia  salutcm  relinquis, 
mortem  eligis.  Vix  diluculum,  ot  jam  cursatur 
pcr  tabernas,  vinum  quaeritur,  excutiuntur  tape- 
tes,  aocubilum  fcsLinant  sternere  ;  lagcnas  argen- 
teas,  auratos  calices  exponunt.  Vc-e,  inquit,  ista 
qusrentibus  ! 

.56.  Cilix  aurcus  Babylon  in  manu  Domini  ine- 
bi'ians  omnem  terram.  «  A  vino  cjus  biberunt  om- 
ncs  gentes,  ideo  commota?  sunt.  Et  subito   cecidit 


hujusmodi  versus  (58),    el  ail :  "  Vse    iis  qui  con-  t>  Habylon,  et    contrita    est  [Jerem.  u,  7,  8).  »  Calix 


surgunt  mane,  et  sectantur  siceram,  qui  ehrii  sunt 
vesperi ;  nam  vinum  eos  comburel.  Cum  cilliara 
enim  et  psalterio  et  tympanis  vinum  bibunt:  opera 
autem  Domini  non  558  respiciunt,  et  opera  ma- 
nuum  ejus  non  considerant.  C.ui  va?,  inquit,  cui 
judicia,  cui  tumultus  (/.sn.  v,  11)?  »  Diversa  singu- 
lis,  temulentis  omnia.  Vee  enim  iis  qui  ebrii  sunt 
vesperi  [Prov.  xxiii,  30;  !  Quid  ergo  illis  qui  etante 
vesperam,  et  freqncnler  in  lucem  madeut?  Ergo 
vffi  sibi  debitu.Ti.  Habent  concertationcs,  conserunt 
iites,  in  Ct-edem  prosiliunt,  et  veniunt  ad  judicia  vel 
vocantur.  Habent  ergo  judicia  tanquam  rei.  Fit 
nonnunquam  gravior  tumultus,  quia  vino  mens 
pervertitur  ebriosi  :  <■  Et  non  meminit  regis,  nec 
magistratus,  »  ut  scriptum  est  :  <i  et  omnia  aperta 
facit  loqui,  ot  non  mcmincrunt,  cum  biberent,  C 
amicitia!,  nec  fraternaj  necessitiidinis  {lll  Esdr. 
III,  21  et  seq.  ) :  »  sed  post  tumultum  (59)  sumunt 
gladios;  et  cum  a  vino  mersi  fuerint,  et  surrexo- 
rint,  non  meminerunt  ipsi  qu;e  gesserint.  Habent 
ergo  etiam  dignam  mercedem  tumultus. 

54.  Praeterieram  certe  ego  cilharam,  psalteria, 
tympana,  qu£B  cognovimus  conviviis  hujusmodi 
frequenter  adhiberi,  ut  vino  et  cantu  escitentur 
libidines.  Plerique  etiam,  Persico  more,  mulieres 
dignas  temulentorum  consortio  induci  jubent,  et 
ab  his  phialas  acoipiunt,  atque  illis  se  substernunt 
sedentibus.  Et  hunc  ritum  sacratoB  habent  observa- 
tiones  inebrietatisministerium.  Habentergo  vinum 
et  barbari  :  libenter  his  Romani   indulgent ;  ut  et 


■rgo  aureus  contritus  est :  quia  Babylon  contrita 
esl,  qu;E  est  calix  aureus.  Sed  quamvis  auro  se 
j.-ictet  et  pretio,  in  Dornini  et  ipsa  est  potestate. 
Deniqoe  divina  indignatione  conteritur.  Qua  ra- 
tionecalix  aureus?  Ouoniam  qui  veritate  dePicitur, 
qua;rit  iHecebram;  ut  species  saltem  pretiosa  ad 
bibeudum  aliquos  possit  illicere. 

57.  Constitue  ante  ooulos  tuos  pomparn  hujus 
sa3culi,  vides  speciosam  illecebram,  scd  inanem 
graticim.  Non  te  inducant  aurea  vasa  et  argentea 
553  1.  Habemus  et  nos  thesaurum  in  vasis  ficti- 
libus  ^ll  Cor.  IV,  7).  »  Vas  apostolicum  fictile  est, 
sed  in  co  thesaurus  est  Christi.  Va  siceram  mane 
sectantibus!  .\ureum  est  hoc  vas,  poeulum  est, 
et  in  eo  poculo  venenum  mortis,  venenum  !ibi- 
dinis,  venenum  ebrietatis.  Hoc  qui  biberit,  com- 
movetur  et  cadit.  Commovetur  non  solum  cjrpore, 
sed  cliam  corde  turbato;  commoveri  enira  peccati 
est. 

CAPUT  XVI. 

Ehrios  Caini  ac  persecutorum  Domini  sirniles  esse, 
imo  diVmonidcis  ipsis  miseriores  :  iidem  suis  colo- 
rihus  depinguntur  :  in  quos  Jeremix  verba  cadere 
declaral  sanclus  doclor. 

58.  Denique  Cain  exiens  a  conspectu  Dei,  habi- 
tavil  in  terra  Naid,  quod  interpretalione  significat 
commotioncm.  Ergo  qui  calice  aureo  inebriatur, 
peccato  movetur.  Quid  te  sub  maledicto  constituis 
Cain  illius  parricidffl,  ut  tremas  atgue  movearis? 

ipsi  solvantur  in  potus,  et  enervati  ebrietate  viu-  j)  Sed  et  persecutores  Domini  transeuntes  movebant 
cantur.  Nec  solum  vinum  obrietatem  facit,  sod  ct  capita  sua.  Exagitabat  enim  eos  spiritus  nequam, 
.sicera.  Deniqueilebi';ui  omnem  potuin  (|ui  incbriat,  qui  rcpleta  a  se  corpora  movere  consuevit.  Et 
sicer.-B  nomine  vocant.  ille  cum  defuerit,   tremor  desinit  :  ebrietas  au- 

55.  Non  iinnierito  ergo  vae  iUis  qui   mane  ebrie-      tem  perpetuum  dat  tremorem.  Sudant  vinum  cor- 


(57)  Edit.  omncs,  jejuuii  pr:edicalioue....  ct  ad/iuc 
secv.ndum  prophelas  fortissimos  viros.  Sed  melius 
in.ss.  omnes,  jejuidi  prcCdicalioni....  ctadhucproplcr 
iios  fortissimos  viros  ;  ac  forte  sanctum  ipsum  au- 
dielianlali(|ui  militares  viri,  quos  sibi  reddere  in- 
Jenaos  nolli't. 

(.58)  Sic  niss.  omnes  :  quod  qnidem  interpreta- 
nuir  in  hnnc  sensum  :  Invehitur...  in  hujusmodi 
bumines  ^ebriosos  nimirum)  conversus.    Nisi   quis 


malit  voces  iu  hujusmodi  versus  sumere  pro  in 
hujusmodi  sententiam,  verba,  formam.  Versus 
enim  proprie  signillcat  id  quod  nos  lineam  vocita- 
nms.  lidit.  autem  ha^c  pr;eferebant  :  Invenilur  eniin 
Dominus  hujusnuvH  vcrhis  wius,  cl  ail. 

(59)  Ita  mss.  oranes;  edit.vero,  sed  non  posl  mul- 
lum;  minus  bene,ut  ex  serie  orationis  manifestum 
est. 

(60)  Edit.  vacure  orationi,  occurrere  soli,  ete. 


7o3 


LIBER  DE  ELIA  ET  JEJUNIO. 


:u 


pora  temulentorum  :  si  levius  ea  tetigeris,  expri-  A 
mis  vinum. 
59.  Ebrietas  fomentum  libidinis,  ebrietas  in- 
I  cenlivum  insaniae,  ebrietas  venenum  insipien- 
tia?  (61 1.  H.TC  sensus  hominum  mutat  et  forraas, 
per  lianc  fiunt  ex  hominibus  equi  adhinnientes.Si- 
quidem  naturali  vapore  corporis  calidi,  et  pra:ter 
naturam  vini  calore  flammati,  cohibere  se  non 
queunt,  el  in  beslialcs  libidines  cxcitantur;  ut 
nulluui  tempus  prsescriptum  habeant,  quo  deceat 
indulgere  concubitui.  Vocem  ainiltunt,  colore  va- 
riantur,  oculis  ignescunt,  ore  anhelant,  fren.iunt 
naribus,in  furorem  inardescunt,sensum  excedunt. 
Hinc  phrenesis  periculosa  :  hinc  calculi  gravis 
poena,  hinc  exitialis  cruditas,  hinc  vomitus  fre- 
quens  semesas  epulas  cum  internorurn  viscerum  „ 
cruore  fundentium.  Mentior,  iiisi  eadem  Dominus 
per  Jeremiam  locutus  est  dicens  :  «  Dibite  et  ine- 
briamini,  et  vomite,  et  cadetis,  et  non  surgetis 
{Jer.  XXV,  27).  >> 

(jO.  Hinc  eliam  vanae  imagines,  incerti  visus, 
inslabilis  gressus,  umbras  saepe  transiliunt  sicut 
foveas.  Nulat  his  cuni  facie  terra,  subito  erigi  et 
inclinari  videtur,  et  quati  verlatur,  timentes  in 
faciem  ruunt,  et  solum  manibus  apprehendunt,aut 
concurrentibus  montibus  sibi  videntur  includi, 
Murmur  in  auribus  tanquam  maris  fluctuuntis  fra- 
gor,  et  rcsonantia  fluctu  litlora.  Canes  si  viderint, 
leones  arbilrantur,  ct  fugiunl.  Alii  risu  solvuntur 
incondito,  alii  inconsolabili  mcerore  deplorant, 
alii  irrationabiles  cernunt  pavores.Vigilantes  som- 
niant,  dormip.ntcs  litigant.  \"ita  55  J  his  somnium  ^ 
est,  somuus  his  mors  est  ,02)  :  excitari  nullis 
vocibus  possunt,  quantolibet  stimulandos  impulsu 
putes,  uisi  resipuerint,  evigilari  non  possunt. 

61.  Unde  bene  Jcremias  hujusraodi  hominem 
tanquam  superfluam  crcaturam,  dcflendum  pulal. 
Quid  cnim  est  homo  ebrius,  nisi  superflua  crea- 
tura?  Ilaque  sic  ait  :  Sicut  fletum  Jazcr,  deflebo 
te,  vinea;  quia  deserta  est  civitas  Jazer  (Jerem. 
XLViii,  32).  »  Et  infra  :  «  Vinum  in  torcularibus 
tuis  manenon  calcaverunt,  meridie  autem  fecerunt 
(63)     [Ibid.     33).     Jazer     toJt.it;?   -r.tfwi-.    factura 

(61)  Rom.  edit.,  vencnum  sajrienlix ;  alia  oranes, 
venenum  insipicntix . 

(G2j  Ubi  omnes  edit.  .fomnus,  liis  nior.'!  «7,  re- 
ponendum  c  cunctis  codd.,  sotnnus  liis  mtiltus  est.    D 

,()j;  llom.  edit.,  neque  vespere  fcrerunt  celcuma. 
Aut.  vero  ct  inss.  meridie  auiem  non  feccrunt.  Ite- 
rum  llom.  edit.,  Jaier,  Moah,  Sabuma,  et  Scijor., 
ubi  vot.  habcbanl,  Jascr,  Mohi.  Ticine,  1'iccot. 
Sed  qui  ultimas  Paris.  curavcre,  ad  linem  hujus 
cap. optimi;  annotarunt  veram  loctionem  essc  eam, 
«luam  nos  iu  textum  mss.  etiain  auctoritate  trans- 
tulimus. 

i6i)  Vet.  edil.,  pro  .'ndutc  impcrulorum,  cl...  sit 

reus  in  dcvnlionc,  llom imperaloris,  el Iiic  sit 

rcus  indcvntionis.  At  mss.  sex  vetustissiiui,  Dpto 
.uitutcm  imjicralorum,  etc.  Unde  satis  verisiniile 
csl  Iiane  fuisse  Ibrmulam,  qua  sc  in  propiiian- 
do  ud  bene  precandum  iiiipiTatnrilnis  hortabar.- 
tur. 


superflua  est.  Moderatio  enim  naturalis  est  :  supra 
mensuram  quidquid  est  superfluum  habetur  :  ita 
est  ebrietas  quae  fletu  prophetico  deploratur.  Unde 
ait  .\postolus  :  «  Nolite  inebriari  vino  in  quo  est 
luxuria,  sed  inebriamini  spiritu  [Ejihes.  v,  18).  » 
Est  ergo  ebrietas  culpa;,  est  et  gratia?.  Et  forte 
hffic  natuiVT,  qu.-e  gratia;,qui  ad  imaginem  et  simi- 
litudinem  Dei  facti.  Spirilu  sancto  repleti  esse  de- 
bemus. 

CAPUT  XVII. 

De  ohtcstationihus,  sacraincntis,   ac  prnpinalionibus 

compotantium.  Quomodo  sxpe  secretioru   vino  cc- 

toriiueantur.  El  de  prodiijiosa  quadam  bibendi  ra- 

lione,  ct  quam  ea  sit  valctudini  jierniciosa. 

02.  Quid  autem  obtestationes  potantium  loquar? 

Quid  memorem  sacramenta,  qua;  violare  nefas  ar- 

bitrantur?  Bibamus,  inquiunt  :  Opto  salutem  im- 

peratorum  ;  ut  qui  non  biberitjflat  reus  indevotio- 

nis  (6-!).  Videtur  enim  non  amare  imperatorem, 

qui  pro  ejus  salute  non  biberil.  0  pi.i;  devotionis 

obsequium  !  Bibamus  pro  si^.Iute  exercituum,  pro 

comitum  virtute,  pro  filiorum  sanitate.Et  ha;c  vota 

ad  Deum  pervenire  judicant,  sicut  illi   qui  calices 

ad  sepulcra  martyrum   deferunt,  atque  illic  in  ve- 

speram  bibunt,  et  aliter  se   exaudiri   posse  non 

credunt ((551.0  stultitiam  hominum,  qui  ebrietatem 

sacrificium  putant;  qui  a^stimant  illis  ebrietatem 

placere  (66),  qui  jejunio  passionem  sustinerc  didi- 

ccrunl. 

63.  Quantos  dc  intemperanti  convivio  novimus 
ad  tormenta  venisse?  Dum  per  ebrietotem  de  im- 
perio  suo  certant,  et  sibi  regna  promittunl,  aliis 
honores  poIIiccntur,infeIices  ad  pojnam  ducti  sunt, 
qui  quid  dicerent  nesciebant.  Unde  plerique  boni 
judices  ea  quo;  por  ebrietatem  dictaessent,tenenda 
ad  crimen  non  putaverunt.  Plerique  etiam  vino 
utuntiir  ut  equuleo;  et  quibus  tormenta  non  eli- 
ciuut  vocem  proditionis,  eos  tcntant  bibendo  ;  ut 
patria^  statuiii,  salutem  civiuin,  defcnsionis  suio 
prodant  consilia.  Virtus  enim  plerumque  vincit 
dolorem  :  fidem  autem  potus  e.xcludit.  Cognovi 
plerosque  fidiculis  exulceratos  nomen  suum  ne- 
gassc.  Quis  inter  cyathos  (67)  texit  quod  latere 
cupiebat? 

(6 1)  Hic  ritus  a  religione  ortus  in  lasciviam 
atque  intemperautiam  cum  degenerasset,  post  illa 
religiose  fuil  anliqualus.  Vidc  nostram  ad  hunc 
tractatum  .\dmoiiitionem. 

((i6i  Ita  mss.  magno  consensu.  Edit.  Am.,  illos 
ehriclatc  jAacarc,  quod  Era.  ct  alia;  deiiiceps  emen- 
dare  voluerunt  in  hunc  modum  :  itlos  cbrielalc  jda- 
cari,  etc. 

((>7i  lloc  loco  dissimulandum  non  pulavimus, 
ubi  edil.,  prujlerunt  fidiculis  c.tulceralQS.  .  .  .  inlcr 
cijuthos,  etc.  codices  mss.  ferc  ad  unum  oxbibere, 
fiducialcs  e.culccralos...  inlcr  cUndias,  ctc.  Et  hoc 
eonsensu  nonnihil  moli  fuimus,  ul  gcrmannm 
lectionem  esse  hanc  suspicaromur;  alciue  ea  Ibr- 
san  a'tate  (iiia  11011  miiiiiiiuin  degcncravornt  latini- 
tas,  hoiiiines  fiducia  plenos  ct  constantia,  quique 
quud  sua;  iidi;!  coinmissuin  osscl,  niillis  tormenlis 
evulgareiit,  lidiicialcs  viilgo  dici  solitos ;  similitcr 
eliam  hosce  lectulos,  quibus  epulantes  acrumbe- 


■753 


S.  AMBROSTI 


7.i6 


555  64.  Ouid  rctexam  anriitum  mihi  non  po-  A 
culi  168), sed  profluvii  genus,  quo  in  ora  hominum 
lanquam  per  fistulas  aut  canales  vina  runduntur? 
Hos  homines,  an  utres  verius  ffistimaverim '?  Et 
tamen  ipsi  utres,  nisi  moderata  transfusio  sit.ssepe 
rumpuntur.  Per  cornu  ctiam  fluentia  in  fauces 
hominum  vina  decurrunt;  et  si  quis  respiraverit, 
commissum  flagitium.soluta  acies,  loco  mntus  ha- 
betur.  Aqua  decurrens  a  Libano  cautes  rupeas 
solvit,  quntnodo  mollibus  putant  nequaquam  nocc- 
re  visceiibus  vinnlenlorum  impetus  fluentorum? 

65.  Elephantos  quoque  ferunt  promuscide  huu- 
rire  aqu,T5  plurimum;  eosdem  tamen  ad  sedandam 
sitim  modcrato  potu  esse  contentos  :  sed  si  forte 
ab  aliquo  caupone  fuerint  mercede  fraudati,  indi- 
gnantes  replere  concavum  promuscidis,  non  ut  ^. 
bibant,  sed  effundant;  atque  in  momentariis  inun- 
dationibus  irrigare  ejus  tabernam,  de  quo  se  puta- 
rint  vindicandos.  Siccantur  ad  potum  suhito  la- 
cus,  ac  repente  funduntur,  natant  omnia.  Gui  non 
mirura,  tam  immaiiia  belluarum  corpora  super- 
fluum  nil  tenere? 

C.\PUT  XVfll. 

Femiiiarum  chriclas  ijuam  sit  ipsis  propudiosa  ac 
pcrniciosa  spedantibus  :  quoil  malum  ubi  cleplora- 
vit,  qunntum  bonuvi  sil  sobrielas,  et  quanlum  ma- 
lum  iniempcrantia  exemplo  Israeliiarum  patefa- 
cit. 

66.  Sed  quid  de  viris  loquamur,  qu.indo  ctiam 
femina'?,  quas  oportet  solliciiiorem  castitati  sobrie- 
tatis  adhibers  custodiam,  usque  ad  ebrietatem 
bibunt?  Deinde  surgentes,  quas  etiam  inter  secrela  C 
domus  ve!  audiri  ab  alienis  non  convenit,  vel  vi- 
deri,  prodire  audent  in  publicum,  non  velato 
capilc,  vultu  procaci.  Apostolus  (A  Cor.  xiv,  3.5) 
mulieres  tacere  otiam  in  Ecclesia  jubet,  domi 
viros  suos  pra-cipit  interrogare.  Ills  in  plateis 
inverecundos  eliam  viris  sub  conspectu  adolescen- 
tulorum  intemperantium  choros  ducunt,  jactanles 
comam,  trahentes  tunicas,  sciss.Tc  amiclus,  nudse 
lacertog,  plaudentes  manibus,  saltantes  pcdibus, 
personantes  vocibus,  irritantes  in  sc  juvenum  li- 
bidincs  motu  histrinn'co,  petulanli  oculo,  dede- 
coroso  ludibrio.  Spectat  corona  adnlescentum,  et 
fit  miserabile  theatrum.  Inter  saltantiiim  ruinas  et 
spectantium  lapsus,  coclum  impuro  contaminatur 

bant,  clindias  seu  clindia,   quasi  xXcviSii  appella-  D 
tos.  Verum  hujus  nostr.E  conjecturae  penes  doctio- 
res  esto  judicium. 

(68)  Omnes  omnino  edit.,  Quid  rctc.vum  audita? 
Milii  non  poculi,  sed  prolluvii  tjenus  csse  videtur 
quod,  etc.  Mclius  vero  mss.  Thunn.,  Laud.,  Dion., 
Germ.,  Vict.  et  Colb.  ut  nos  in  corpore.  Porro 
hunc  bibendi  mn  lum  haud  inviti  crpdidcrimus 
eumdem  esse,  quem  voeitabant  amysiide  bibere 
du.'j(jT'.  -;v=;v,  imraotis  labris  et  continuo  ductu  bi- 
bere  :  de  quo  lloratius,  lib.  i,  Odc  in  Numida»  re- 
ditnm  nonnihil  habpt. 

(69)  Hom.  edit.  ita  rostitu-t  e  cod.  Val.  cui  et 
nostrates  in  hoc  consentinnt;  at  in  snt.  edit.  lege- 
batur  :  Intei'  saltantium  lapsvs,  (icello  i-nijw.ro,  ct 
contaminato  uspectu,  ctc.  Rursus  ubi  edit.   oranes, 


aspectu  (69\  terra  turpi   saltatione  polluitur,  quse 
ohsf-enis  saltatibus  verbcratur. 

67.  Quomodn  patienter  loquar,  pie  praetercam, 
convenienter  dcfleam?  Vinum  nobis  tantarum  ani- 
marum  damna  intulit.  Etenim  si  vinum  et  mulie- 
res  discedere  a  Deo  faciunt,  quod  vel  ebrietas,  vel 
libido  prfevaricationis  illecebrae  556  sint,  si  sin- 
gula  ac  separata  h.-cc  faciunt,  quid  faciunt  unita  ? 
Unde  non  immcrito  ait  sapiens  ante  nos  quidam  : 
«  Mulier  ebriosa,  ira  magna  [Eccli.  sxvi,  11).  » 

68.  Quid  autem  mirum  si  vino  decipiuntur  ani- 
m.-E  feminarum,  cum  omnes  illae  tribus  patrum, 
cum  de  petra  biberint  aqu.im,  manna  manduca- 
rent,  gentos  validissimas  vincerent.  ct  non  erat  in 
his  ullus  infirmus?  ubi  vero  carnes  desiderare  coe- 
perunt,  et  desideriis  in  .iEgyptum  convertebanlur, 
nequaquam  ex  tot  millibus  hominum  in  terram 
repromissionis  prreter  duos  pervenire  raeruerunt? 
Itaque  quid  boiii  sit  sobrietas,  quid  mali  intem- 
perantia,  hinc  colligere  datur  :  quando  raurmura- 
bant  requirentes  .'Egypti  delicias,  a  serpentibus 
mordebantur  :  quando  per  maris  Rubri  transibant 
semilam,  aquam  bibebant.  Non  ergo  veremur 
exeraplum,  non  fugimus  delicias  (70),  ne  nos  futu- 
rorura  bonorum  adeptione  defraudent? 

C.APUT  XIX. 
lAi.v}iriosi  e.vilium  Isaia^  prophetia  dcnunliari ;  mare 
a  mcrcalorihus,  in  quorum  avariliam  invehilur, 
sollicitari  non  debere;  cum  non  ad  naviijandum, 
scd  ad  cscam,  el  non  hominihus,  sed  piscihus  adpe- 
ramhulandum  juerit  ilatum  :  postremo  qua  rntione 
navibus  comparentur  voluptnosi. 

60.  Et  quid  aliorum  utar  sententiis  (71)?  Ipsi 
bene  pasti  ac  luxuriosi  quid  sibi  sperent.audiamus. 
Inducit  enim  eos  Isaias  propheta  diccntes  :  «Man- 
duccmus  et  bibaraus  :  cras  enim  moriemur  (/.5h. 
x\n,  13).  »  Meritoque  exclamat  :  "  Ululate  naves 
Carthaginis,  quae  pericrunt,  ct  non  amplius  orunt 
(/.?«.  XXIII,  1).  »  Quod  est  dictum  de  visione  Tyri, 
quam  luxuriosam  urbem  cognovimus.Ideoque  nona 
visio  est,  non  septima  aut  octava,  quod  ea  neque 
legem  custodiat,  neque  Evangelii  gratiam  :  cum  et 
Sabbato  legitimo  ignes  libidinis  adoleresitvetitum, 
et  Evangclii  s?rie  nctavus  dies  resurrectionis  ilhi- 
ceat.  Idem  autem  dies  primus  atque  octaxms, 
quia  Dominica  dies  in  se  recurrit.  Lusuria 
ergo  nec  fidem  habet  (72),  nec  observantiam  disci- 

ohsccnis  caniibus  vcrheratur,  mss.  hubcnt  partim 
ohscenis  saliantilms, \)a.ri\m,  obsccnis  sallatibus![v:nus' 
saltntionibus)    vcrbrratur.  ' 

(70)  Edit.  omnes.  yos  ergn  vereamur  exemplum. 
nos  futjiamus  delicias,  etc.  N'on  iucommode  ;  sed 
lamen  vehemontiur  est  dicendi  forma  pcr  interro- 
gationem  cura  increpatione  conjunctam,  ut  eam  e 
niss.  seiitem  mclioris  notK  exhibeinus. 

(71)  Omn.^s  edit.  ac  duo  mss.,  ular  exemplis;  re- 
liqni  m.^s  ,  utir  scntentiis. 

(72)  Ita  scx  mss.  melioris  raanus.  Alii  autem  et 
oranes  odit.,  nec  finem  habct.  Utraque  leclio  defen- 
di  potcst;  scii  tamcn  noslra  vidctur  pra-fcrenda,  ut 
nec  ohservnlionem  (lisc.iplinx  referatur  ad  superiora  '■ 
illa,  neque  lcgem  custodiat.  Et,  nec  fidem  ad  ista, 
nequc  Evangelii  graiiam. 


737 


LIBER  DE  ELIA  ET  JEJUNIO. 


758 


pliniE  '.luxuria  scminariumet  origovitioi-umest.Nec  A 
arbitrcmini  advcrsus  Apostolum  dixisse  (/  Tim.  iv, 
1;,  qiiia  illc  ait  avaritiam  radiccm  esse  viliorum 
omnium,cjuoniamluxuriaipsius  ost  mater  avari'iai. 
Elenim  cum  exhauserit  quis  luxuriando  proprias 
facultates,  qua;rit  postea  avara  compcndia. 

70.  Auditis  hodie  quid  icctum  sit :  «  Mcrcatorcs, 
inqiiit,  Plicenieum  fransmpantes  mare  in  aqua  mul- 
ta  ;  semea  mercatorum  sicul  messis  qua3  defertur 
(Isn.  xxiii,  2,  3)  »  Vicina;  suiit  ista:  civitates,  Ty- 
rus,  PhQsnicc,  Sidou  :  vicina;  ut  locis,  ita  et  vitiis. 
Morcatorcs  a  nogotiationibus  pcriculosa  transfreta- 
tionc  maris  557  lucolla  quaerentcs  (73).  Soliicita 
vita  hominum,  inquieta  conversatio,  ct  quodam 
seniper  in  lurbino,  vontis  ipsis  mobilior  quilius 
volvitur,  ct  huc  atquc  illuc  sspe  jaetatur.  Utique  x» 
accusatis  crcbra  naufragia,  quis  vos  navigare  com- 
pcllit?Quasi  non  invidia  opum  et  terras  faciatis 
infutas,  ct  ad  lalrocinium  plurimos  cxcitctis  ?  Ma- 
re  non  ad  uavigandum  fccit  Dcus,  sed  propfer  ele- 
mcnti  pulchriludincm.  Latius  pclagi  ludil  iequora, 
ccrte  ut  freto  includcret  terras,  ne  longius  tu  va- 
gus  et  exul  errares.  Sed  tempestate  jactatur  mare. 
Timere  ergo,  non  usurpare  dcbetis  (74).  Elemen- 
tum  innoreus  nihil  dcliquit  :  tcmoritas  humana 
sibi  et  ipsa  discrimini.  Denique  qui  non  navigut, 
nescit  timere  naufragium.  Dominus  dixit  :  «  Ho- 
minani  piscium  maris  (Gcn.  i,  28),  »  non  dixit : 
Navlgatc  in  fluctibus.  Denique  et  prophcta  Jonas, 
qui  missus  est  in  Ninivem,  ut  prpnilentiam  pr.-edi- 
caret.  quia  voluit  navigare,  ut  fugcref  a  facie  Dei, 
tempesfate  turliatur,  et  sorte  ducfus,  pf  jactatus  in  C 
mare,  et  exceptus  a  ceto  cst. 

71.  Propheta  quoque  David  ait,  cum  Dei  circa 
hominem  commemoraret  gratiam  :  «  Omnia  sub- 
jpcisti  sub  pedibus  ejus,  oves  et  boves  universas, 
insuper  ct  pccora  cain|)i,  volucres  cocli,  et  pisces 
maris,  qui  peranibulant  semitas  maris  (/*.?«/.  viii, 
8,  9).  »  Piscibus  dedit,  non  hominibus,  perambu- 
lare  semitaa  maris.  Ad  escam  lilii  mare  datum 
est,  non  ad  periculum  :  ad  cibuni,  noii  ad  inerca- 
tum  utcro.  Cur  tibi  poriculum  crcnor;is  dc  volupta- 
tate  ?  cur  scparatioris  elcniciiti  profunda  rimaris? 
Cur  inquietas  mundi  altiorasccrcta  ?  Curpostremo 
sa>pius  sulcarc  atquc  cxararo  fluctus  impations 
nauta  contendis  ?  Cur  tantas  frcqucnter  innoxia 
a;(|uora,  irritas  procc.llas  ?  0  inex[jlcbilis  avaritia  n 
ir.crca-oriiin  !  Crcdit  tibi  et  mnrc,  ct  inquioludincm 
tuain  pclagus  fcrrc  non   pntcst  (7.5).   Ocniquc  to- 

(73)  Edit.  Am  clEra.  cum  mr,s.  aliqiiot,  ^lcrra- 
Inris  ac  neijotiaiionilns  pcririilofnlriiih^^frclalir muri.':. 

l.uccUn  quirrculc.H  ;  Oill.  ac  lloin Luccllu  qu;r'- 

roix.  .\lii  mss.  p.nrfiiii,  nirrcalorc.<  :  partim  ivcrra- 
/')r(7/((.5.Noniiulli  lransfrclalio,a\\\  lransfrelnlione,elc. 
In  h  ic  itulcm  variclalo  quos  commodinnMi 
HPnsiiiii  rcdilcri;  cxisliinavimus ,  allis  pricluli- 
mus. 

(7V  Omncs  edil.,  Tcmcrc  eryo  non  usurfare  ilchc- 
inns.  Omncs  mss.,  Tinicrc  cnjo  non,  clc. 

i7">)  -^ni.  cdil.  ct  cod.  Mich.  ot  Val.,  ccdc  cl  lu  uhi 
ct  pclaijus  inquictudincm  luam  non  potcsl  sustinerc. 


ties  rccurrentibus  mPrcaloribus  exaratnm  ;  «  Eru- 
bcscc,  Sidon,  dixil  niare  (/.««,  xxiii,  'i).  »  Tanquam 
fatigati  elcmcnti  vox  ista  dicentis  cst  :  «  Erubesce, 
Sidon,  )i  hoc  cst,  ineos  fluctus  negotiator  arguis, 
cum  sis  ipse  fluclibus  inquielior  ;  et  oruhesce  vel 
pudore,  quoniam  periculo  non  movcris.  Verecun- 
diorcs  venti  sunt  quam  vcstr.-B  cupiditates.  Illi  ha- 
bcnt  otia  sua,  nunquam  vcstra  qu.rrendi  sludia  fe- 
riauUir.  Et  cum  otiosa  tempestas  est,  nunquam 
vestra  otiosa  sunt  navigia.  Versatur  unda  sub  re- 
migc,  quandoi|uiescit  a  flaminc. 

72.  B  Non  parturivi,  inquit,  ncc  pepcri,  ncc  cuu- 
trivi  juvenes  (Ihiil.).  »  Quiil  me  inquietant  quos 
nescio,  quos  non  agnosco  ?  «  Ife  in  Carthaginem, 
ululato,  qui  inhabifatis  insulas  (Ihid.  G).  »  Supra 
dixit  :  (I  L'lulate,  navos  Carthaginis.  »  Carthaginjm 
etenim  Tyrii  condidorunt,  et  idco  Carthaginenses 
seqiiuntur  luxuriam  conditorum,  transfusa  in  se 
dccolora  succcssione  nequitia^  pcssimorum  vitio- 
rum  dcteriores  hicrcdes.  Et  bcne  luxuriosos,  naves 
dixit.  Sicut  eniin  ha;  vento,  ila  illi  cibo  jactanfur  ct 
vino.  Insulas  558  repleta  potu  corpora  inhabi- 
tant  (76),  naufragiis  circumsonant  tunduntur  fluc- 
tibus  ebrictates,  nec  per  diem,  uec  pcr  noctem 
quiescunt.  Horum  igifur  mercatorum  semen  in 
aqua,  mossis  in  nuctibus  est.  lu  aqua  cnim  labo- 
res  suos  seminant,  ut  pericula  metant.  In  aquacis 
seges  pullulat,  in  aqua  mcssis  exuberat.  Fructus 
ipse  in  aqua  esl,  nuuquam  tutus  ct  solidus.  llndc 
recte  ait  [Rz-cch.  xxvni,  17,  181  :  Qui  seminabat  in 
terra,  non  introivit  in  negotiationem  :  imo  qiii  so- 
minabat  in  cnclo.  Scd  cslbona  terrainqra  quicum- 
que  scniinaverit.fructus  ei  ccctcstes  oricnfur. 

CAPUT  X.X. 

In  vcrborum  vililale  .'txpius  majnrem  incssc  cjfica- 
cinin.  Qnoinoiio  canlicum  merclricis  nalionwn  con- 
ijrcqatio  canlavcrit ;  cuin  c.vhorhilionc  ad  monim 
conversioncm,  necnon  nd  peccnta  elecmosijnis  rcdi- 
menda. 

73.  <c  Ululate.  inquit,  itcrum,  navcs  Carlhaginis, 
quoniam  pcriit  munitio  vestra  ;  et  erit  in  illa  die, 
rfiliii(|uetur  Tyrus  (Isa  xxili,  1  i)  »  Et  infra  : 
"  Eritciiie  post  septuaginta  annos  Tyrus  ut  canti- 
cum  merctricis.  (Ibid.  15;.  ••■  Vidc  qnibusvcrbis  uta- 
turprophela,  nec  refugial  vcrbum  istiusmodi  vili- 
tatem.  Nos  inlerdum  rcfugimus  ;  non  quod  nobis 
qiKim  illis  linpua  sit  castior,  scd  auctoritas  iufe- 
rior.  Miijor  cnim  vis  rcrum  in  tolium  cxprcssinnc 
Serniunuiii  esl  ;  ul  c[ui  dclicla  non  crubcscunt,cru- 

Dcniquc,  etc.  Rom.  edil.,  rcdil  tihi pcUuius,  ct  niarc- 
inqiiicludincni  tuam  fcrrc  ncn  polcst  lolics,  otc.  Ve- 
ruiii  inss.  nobiscuni  fiiciunt  ;  nisi  qiiod  voccs /■>•/ rr, 
ct  dciiiquc  in  com|)luribus  deficlcrantur. 

(70)  Edit.  vet.,  Iiiscquu'  replcUr  polu  inhabilnnl. 
clc.  llom.  cum  uno  \ul.  rod.,  In  in-ultis  rcilcta 
potu  naviqnnl corporu,  otc.Ms^s.  vcru  jiarlim.  InsnUis 
rcplclus  pilu  inluthiliitanl,  |)iMlim  nobitcum.  In- 
s'das  rcplela  pvlu,  clc.  Afiqui  denuim,  sed  in- 
1'crioris  uolas  :  Insulx  qiuv  replclx  polii  iiivilant, 
ctc. 


359 


S.  AMBIIOSII 


760 


bescant  vcl  nomina  (lolioloriim 

inquit,  ut  canticum  moretricis. 

quis  illos  clioros  videritturpia  verha  cantare,  dicat 

(77) :  Ecce  Tyrus  facta  est  ut  canlicum  mcrctricis. 

Oraculum  prophetica:  annuntiationis  implctum  est. 

74.  Et  subjecit  :  «  Accipc  cilliaram,  etvagare.ci- 
vitas  merctrix  (78)  oblita,  bene  cithariza,  multa 
canta,  ut  fiat  memoria  lui.  Et  posl  sepluaginta  an- 
nos  erit  Tyrus  ut  canticum  merelricis,et  visitalio- 
nem  faciet  Deus  Tyri  {Ihiil.  iCi).  »  Unde  possumus 
et  in  bono  canticum  llahiib  illius  mcretricis  acci- 
pere,  qua;  exploratores  Jesu  fideli  mente  suscepit. 
Nam  et  Dominus  ait  :  u  Cantavimus  vobis,  et  non 
saltastis  [LiiC.  vn,  32).  »  Et  David  ait  :  «  Cantatc 
Domino  canticum  novum,  cantate  Doniino,  omnis 
terra  {Psul.  xcv,  i)  ;  »  hoo  estcanticum  merctricis,  -n 
quod  ante  illa  meretrix  in  Adam  et  Eva  terra  can- 
tavit,  merelrix  in  populo  nationum.  Haec  meretrix 
plurimas  fecit  bonas  meretriccs,  de  quilnis  dictum 
est  a  Domino  Jesu  ad  illum  electum  et  seniorem 
populum  :  «  Publicani  et  meretricespra;cedunt  vos 
in  regnum  Dei  {Mattli.  xxi,  31).  » 

75.  Ergo  quoniam  fam  misericordem  habcmus 
Dominum,  qui  etiam  gravi  ignoscat  errori,  con- 
vertamur  a  viliis,  non  recedanuis  a  lege,  pra;ce- 
ptum  Domini  quasi  servuli  sedulis  studiis  exso- 
quamur.  Quid  nobis  cum  impuritatibus  et  ini- 
pudicitiis  ?  Quid  cum  operibus  diaboli  ?  559 
Audistis  hodie  in  Icctione  dccursa  quid  legio  di- 
xerit  :  «  Quid  mihi  et  tibi  est,  Josu  fili  Dei  (7'.)) 
{Ltir.  vni,  28)  ?  »  Et  lu  dicito.si  fortevides  pugna- 


Ei-ilquc    Tyrus,  A  pecunia,  sed  pretiosa  est  misericordia 
Vidc  ne  cum  ali 


Eleemo- 
syna,  inquit,  a  peccnto  liberat  {Tob.  ■au,  8).  »  Et 
alibi  dicit  :  «  Redcmpto  viri,  divitia  ejus  {Prov. 
XIII,  8).  Et  in  Evangelio  Dominus  dicit  :  «  Facite 
vobis  amicos  de  mammona  iniquitatis  {Luc.  xvi, 
9).  »  Et  veneno  frequenter  antidotum  temperatur, 
hoc  est,  venonum  veneno  excluditur.  Veneno  mors 
rcpcUitur,  vita  servatur,  Fac  ct  tu  quasi  bonus 
dispensator  de  instrumento  avaritise  subsidium 
misericordia;,  sinceritatis  gratiam  de  corruptionis 
illecel:ira. 

CAPUT  X.\I. 

Proplielis  eli(tm  fiilura  prxseiilia  e,%se  :  ilem  mun- 
dum  e.v  Isaix  vaticinio  non  injuria  destruendum, 
ail  qunm  rem  illuslrandam  perelegnns  adhihelur 
slailii  comparulio.  Iliijus  occasionc  nos  alhlelas  esse 
alqiic  ail  coroiuim  e.vprc.eri  sadulo  oporlere  sanctus 
docet  ;  ac  tandem  Chrislum  ut  advenlum  suum  ma- 
lurel,  apprecatur. 

77.  Audisti  quid  loctum  sit  hodie  :  «  Ecce  venit 
Dominus  disperderc  orbein  terrarum  (Isa.  xm,  5).» 
Quasi  manu  sanctus  propheta  demonstret,  quasi 
oculis  udvenientem  videat  judicii  diem,  ita  dicit  : 
«  Ecce  venit  Dominus  disperdcre  orbem  terra- 
rum.  »  Imo  quia  in  spiritu  prophetis  etiam  qu« 
futura  sunt  tanquam  preesentia  revelantur,  ideo 
quffi  videbat,  nobis  quoque  demonstrare  cupiebat 
ut  nos  ad  conversionem  ab  errore  revocarct. 

78.  Nec  tamen  (]uisquam  frangi  debet,  cum  au- 
dit  quia  disperdet  Dominus  orbem  terrarum.  Ne 
forte  dicat :  Esto,  nos  gravia  peccata  commisiraus, 


I 


re  advcrsum  te  diaboli  (entamenta  :  Quid  mihi    ct  <j  quid  deliquit  coclum,  quid  terra,  quid  mare,  ut  etil- 


libi  est,  Belial  ?  Ego  Christi  servus  sum,  illius  re- 
dcmptus  sanguine,  illi  rae  totum  mancipavi.  Quid 
mihi  ct  tibi  est  ?  Non  novi  opera  tua,  nihil  tiunn 
quEcro,  nihil  tuum  possideo,  nihil  tuum  dcsidero. 
Quanto  magis  nos  oportet  separari  a  diabolo,  si  se 
illc  disccrnit  a  Christo?  Et  si  fuimus  ei  in  aliquo 
obnoxii,  jamnon  sumus  :  confugimus  ad  raedicum 
(80),  vulnera  superiora  curavit.  Et  si  quid  superest 
acerbitatis,  medela  non  deerit.  Et  si  quid  injurite 
fecimus,  memor  non  erit,  qui  semel  donavit.  Et  si 
gravia  deliquimus,  niagnura  medicum  invenimus, 
magnam  medicinara  grati;e  ejus  accepiraus  {De 
pKnit.  dist.  i,  cap.  Medicina.)  Magna  cnim  medici- 
na  tollit  pcceata  magna. 


la  disperdat  ?Cur  peribit  tam  pulcher  ornatus  ?An- 
gusti  cst  animi  istiusmodi  opinio.  Caeterum  si  al- 
tius  spectes,  invcnies  hoc  esse  pro  nobis,  quod  putas 
esse  contra  nos  :  judicabis  hoc  esse  pro  mundo, 
quod  adversum  mundum  arbitraris.  Non  semper 
stadium  refertum  560  est  spectalorlbus,  non 
semper  certarainibus  inquietum,  non  semper  con- 
cretum  pulvere  :  sed  quando  cerlamina,  tunc  po- 
pulus  in  spectaculo,  luctator  in  scammate,  pulvis 
in  stadio.  Ubi  decursa  certamina,  conventus  solvi- 
tur,  discedit  unus'juisque  aut  victor  ad  gratiam, 
aul  victus  ad  opprobrium  :  evehitcorona  victorem, 
victum  premit  vercoundia,  angit  injuria.  Si  quis 
ergo  postea   ingreditur    sladium,    videat   vacuum 


76.  Habemus  otium  plurti  subsidia,  quibus  pec-  D  celebritatis,  dicat  agonothetae  :  Cur  vacat  stadium ; 
cata  nostra  rcdimamus.  Pccuniam  babes,  rcdime  cur  silent  certamina  ;  cur  solemnia  feriantur  ? 
peccalum  tuum.  Non  venalis  cst  Dominus,  sed  tu  Respondebit  qui  agoni  prjECst :  Oportel  requiescere 
ipse  venalis  es.  Peccatis  tuis  venundatus  os,  redi-  athletas,requieseere  spectatores.Quis  enim  laboris 
me  te  operibus  tuis,  rodime  te  pocunia   tua.    Vilis      cst  fructus,  nisi  rcquics  post  laborem?  Similiter  et 


(77)  Omnes  edit.,  viileril  pia  verba  caiilurc,  dicai 
Duo  mss.,  videril,  dicat  pia  verba  cantari.  Mi'lius 
alii  quos  secuti  sumus. 

(78)  Ita  mss.  atque  edit.  omnes,  excepta  Rom., 
ubi  legitur,  el  vatjnrc  civilalem  merelrix.  LXX,  pi;j.- 
Cjvjm-i -6\:r.  ■jrdpvT, .  Quuedam  taraen  exemplaria 
habent  -iXvt^  et  Hicronymus  utramque  lectiunem 
amplexus  cst.  Ibidcm  mss.  duo,  El  crit  posl  cen- 
lum  M'pluarjinta  annos.  .\Iii    et   cdit.,    Et  eril   post 


scpluaijinlu  annos  ;  quod  cum  L.^vX.  Interpr.  ac  vul- 
gata  nostra  congruit. 

(7U)  Omnes  edit.  et  pauci  mss.,  fili  David.  Alii 
plures  et  potiores  cum  Bibliis,  fili  Dei. 

(80)  Ita  mss.  sex  optima?  nota;.  .\Iii,  ac  edit.,  ei 
aiiqiiando  obnoxii,  jam  non  simus  :  confiujiamus 
ad  mcdicum  qui,  ctc.  Scd  hoc  minus  quadrat  cuni 
sequenlibus. 


761 


UBEH  DE  ELIA  ET  JEJUNIO. 


762 


orbis  terrarum  aliquando  solvendus  est,  ut  sit  re-  A 
quies  fatigatis. 

79.  Attiietaj  sumus,  in  quodam  stadio  decerni- 
mus  spiritali.  Dcniquc  bonus  athleta  dicebat  : 
«  Facti  sumus  spcclaculum  hujus  mundi  (/  Cor. 
IV,  9).  »  Et  alibi  :  «  Si  curro  non  ut  in  incerluio  : 
sic  onitor,  non  ut  aercm  cajdens;  sed  castigo  cor- 
pus  meum  [l  Cor.  i.\,  26,  27).  »  Et  alibi  :  «  Su- 
periora  oblivis'!ens,  et  quae  sunt  priora  appetcns, 
ad  destinatum  sequor  bravium  (Pilipp.  iii,  13.)  » 
Atbleta;  ergo  sumus.legitime  certandum  est.Multa 
luctamina  sunt  :  et  qui  hodie  victus  est,  cras  sc 
reparat.  Ante  ad  bravium  contenditur,  postea  ad 
coronam.  Numquid  atbleta  otio  vacat,  cum  semol 
dederitcertamini  nomensuum"?  E.Kerceturqaotidic, 
ungitur  quotidie.  Ipse  cibus  ei  agonisticus  datur,  „ 
disciplina  exigitur,  castimonia  custoditur.  Et  tu 
dedisti  nomen  tuum  ad  agonem  Christi.subscripsi- 
sti  ad  competitionom  corona;  :  meditaro,  exerce- 
re,  ungere  oleo  laatitiae,  unguento  exinanito.  Cibus 
tuus  cibus  sobrietatis  sit,nihil  habeat  intcraperan- 
tiae,  nihil  luxuria;.  Polus  tuus  parcior,  ne  quid 
ebrietatis  obrepat  :  custodi  corporis  castimoniam, 
ut  possis  esse  habilis  ad  coronam,  ne  existiinatio 
tua  otfendat  spcctatoris  aifectum,  ne  te  fautores  tui 
negligentem  videant  et  deserant.  Spectant  te  Ar- 
changeli.et  Potestates,  et  Dominationes,  et  illaAn- 
gelorum  decem  millia  dccom  millium.  Sub  tantis 
spectatoribus  erubescere,  considera  quam  dedeco- 
rosum  sit.  Ingressus  stadium,  pulvere  rigorem 
animae  tuM  excita  (81),  lacertos  e.xcute.  Progressus 
in  scamma,  necesse  est  ut  excipias,pulverem,sub-  C 
eas  aestivi  solis  flagrantiam.  Gravis  a;stus,scd  dul- 
cis  vicioria  :  molesla  caligo  pulveris,  sed  speciosa 
tolcrantia.Xcmo  stadium  pulverulentus  ingreditur, 
sed  pulverulcntuin  reddunt  certaniina.  Ibi  colligi- 
tur  pulvis,  ubi  palina  proponitur.Xemo  itcrum  ni- 
tidus  coronatur,  pulverulentum  decet  victoria. 

80.  Veni  ergo,  Domine  Jesu,  exeat  corona  lua, 
admitte  victores  in  requicm,  victos  ad  compunctio- 
nem.  Et  si  disperdis  orbera  terrarum,  plura  sunt 
invisibilia  opera  tua  quam  qua;  vidimus.  Qui  an- 
gustioris  est  animi,  illa  non  cernit,dolet  quod  dis- 
perdas  orbom  lerrarum  :  sed  qui  novit  spectare 
quae  invisibilia  sunt,  gaudet  ut  venias,ct  omncs  li- 
beres.  Gaudent  alhletie  qui  possunt  561  dicerc  : 
«  Veniat  regnum  tuum,  fiat  voluntas  tua  sicut  in  n 
ccelo  ct  in  terra  [ilatth.  vi,  19.)  ')Gaudebit  creatura 
muiidi,  ut  a  vanitate  mundi  istius  libcrctur,  qu.-c 
nunc  congemiscit  et  parturit  :  quia  vanitati  etiani 

(81)  Mss.,  .'iUtdium,  vigorem  animx  lu;c  cxcila. 
Bonus  sensus ;  tamen  vidclur  sanctus  Doctor  ad 
ea  respicere,  qua;  in  cerlaminibus  usu  veniebant. 
Solebant  autein  luctatores  postiiuam  inuncti  fiiis- 
sent,  ne  iiiembra  ceroinatc  lubrica  piehemli  nnn 
posscnt,  sibi  pulverem  aspergero,  quod  aphen  fu- 
cerc  diclitabunt.  Undc  hic  prajfcrenda;  videntur 
cdif.  idquo  inaxiiiie,  quod  procllve  fuorit,  r  in  v 
coniiiiutari,  ac  voccm  ptilverc  pra;tormilti  ali  igiio- 
rantibus. 

(82)  Edit.  omnes,  supcr  iiiio  pecculore,  si  ejcsors 


illa  creatura  subjecta  est,  donec  multiplicetur 
adoptio  filioruin,et  totius  corporis  redemptio  com- 
pleatur.  In  bono  ergo  disperdct  orbem  terrarum. 
Erit  eteniin  cujlum  novum,  et  nox  non  erit  am- 
plius.  Denique  revelabit,  inquit,  faciem  ejus,  ut 
revelata  facie  spectemus  gloriam  Christi  (//  Cor. 
111,  13). 

CAPUT  XXII. 
Fufjiendas  comessationes,  ne  se  a  nohis  Moijses  cum 
Levilis  separet,  et  quomodo  adliuc  veniat.  Itein 
qiiomam  rescimli  jubcat  .iposlolus.  Post  luvc 
noivhim  bapti~.,nti  ad  hanc  tantam  gralinm  invilan- 
tur  explosis  ad  extrcmum  quorumdaiii  cxcusationi- 
bus. 

81.  Advertamus  ergo  in  stadio  constituti  quantis 
aut  delectationi  aut  dolori  erimus,  qui  nunc  fauto- 
res  nobis  sunf,  ne  pro  nobis  incipiant  erubescere. 
Sicat  enim  «  erit  gaudiura  in  cojlo  super  uno  pec- 
catore  poenitentiam  agente  (Luc.  xv,  (0),  »  ita  erit 
mmstitia  supor  eo  qui,  non  exorata  venia  (82),  cur- 
sum  hujus  vita;  confecerit.Castigemus  ergo  corpus 
nosfrum  jcjuniis,  fugiamus  indecoras  comessatio- 
nes.  Caveamus  ne  nobis  dicatur  :  Ululate  a  vino. 
Nc  veniat  Moyses,et  Levitas  advocct:  et  quicunque 
paratus  ad  Dominum  armatam  dexteram  gerat, 
scparct  se  ab  his  qui  inanducando  et  bibendo  gra- 
via  contraxerepeccata.  Et  hodie  Moyses  venit,cum 
lex  recensclur  :  Moyscs  vocat,  cum  lex  pra;cipit. 

82.  Apostolus  docet  (//  Thess.  iii,  6)  ut  separc- 
mus  nos  ab  omni  fratre  inquiete  agente.  Percutia- 
mus  eum  gladio  spiriluali,  qui  est  verbum  Dei 
(Ephes.  VI,  17).  Non  fratris,  non  propinqui  acci- 
piamus  personam  :  sed  omnem  iramundum  aChri- 
sti  seccrnamus  altaribus;  ut  emundet  et  corrigat 
lapsus  suos,  quo  ad  sacramenta  Christi  redire  me- 
reatur. 

83.  Si  quis  autem  non  est  baptizatus,  securior 
convcrtatur  rcmissionem  accipicns  peccatorum  Si- 
quidem  baptismus  vclut  ignis  quidam  pcccata  con- 
sumit ;  quia  Christus  in  igne  et  spiritu  baptizat. 
Denique  hiinc  typum  legis  in  Rcgnorum  Iibris'83), 
ubi  Elias  super  altarc  ligna  iinposuit,  et  dixit  ut 
mitterent  supcr  de  hydriis  aiiuain,  el  dixit:«  Itera- 
te,  et  itcraverunl  lll  Iley.  xviii,  31);  »  et  dixit  : 
«  Iterate  tertio.et  iteraverunt  lerllo {Ibid.}:  »etcum 
manaret  aqua,  precatus  est  Elias,  et  ignis  desccn- 
dit  de  coelo.  Tu  es  56?  homo  super  allare,  qiii 
ablusris  aqua,  cujus  exuritur  culpa,  ut  vita  reno- 
vetur.  Liguuin  enim  et  stipulam  consumit  ignis. 
Noli  tiiacre  ignera  por  qucm  illii.niiiiaris.  Ideo  tibi 
dicitur  :  «  Accedite  ad  eum,  et  illuminamini  (Psal. 

venix,  ctc.  Non  malc.  Attamen  mss.  verba  co  prje- 
tulinius,  quod  saiictus  vir,  in  instituta  allcgoria 
pcrscvorans,  non  obscure  voces  cx  arona  petilas 
usurpct.  llujusmodi  autem  crat  vcrbuin  crorarc, 
ut  advcrlere  csl  ox  illo  llorut.  lib.  i,  cp.  I  : 
Ni^  |io|jii|iiin  e.\lrcniu  lullo^  einrct  nrcua. 
{K\,  Omnea  cdit.  ac  mss.  aliquot,  lcijis  in  Iteyno- 
rum  libri-i  invcnics.  Mss.  vcro  plures  potiorcsquo 
voccin  invcnics  iinn  ugnoscuiit;  quu!  sune  ideo  tan- 
lum  in  loxtum  videlnr  indiictu,  ({uif  lajix  nomcii 
ossc  putavcruiit,  cum  verbuin  sit. 


(03 


S.  AMBHOSII 


764 


xxxiii,  6;.  n  Suscipite  jugiitn  Christi.  Nolite  timere  A     ^^-  Patebat  et  ante  hoc  coclum  hominibus.  Deni- 


quia  jugum  est;  festinate,  quia  leve  est.Non  conte- 
rit  colla,  sed  bonestat.  Quid  dubitatis?  quid  pro- 
crastinatis?  Non  alligat  cervicem  vinculis,  scd 
mentem  gratia  copulat  :  non  nec'',33itate  constrin- 
git,  seJ  voluntatem  boui  operis  dirigit  (84). 

84.Quid  negas  adhuc  esse  temporis?  Omne  tem- 
pus  opportunum  ad  indulgcntiara.  Si  aurum  tibi 
offeram,  non  mihi  dicis  :  Cras  veniam,  sel  jam 
exigis.  Aurum  aocipere  nemo  difTert,  nullus  excu- 
sat  :  rcdemptio  anim.T?  promittitur,  ct  ncmo  fcsti- 
nat.  Joannes  in  prenitentiam  baptizabat,  et  omnis 
Juda;a  conveniebat  :  Christus  baptizat  in  Spiritu  : 
Christus  gratiam  dispensat,  et  cum  fastidio  conve- 
nitur.  Typum  baptismatis  dcmonstravit  Elias  ilU 


quo  Eiioch  raptus  ad  ccelum  est.  Iterum  clausum 
est  :  sed  aperuit  Elias,  qui  raptus  est  curru  igneo 
(IV  Ftcrj.  ri,  II).  Et  vos  potestis  ascendere,  si  sa- 
cramenti  gratiam  consequamini.  Quousque  dele- 
ctationos,qiiousque  commessationes?  Instat  judicii 
dies  :  dum  differs  gratiam,  mors  appripinquat. 
Quis  dicat  :  Nunc  mihi  non  vacat,  occupatus  sum, 
non  mihi  demonstres  lumon,  nolo  lam  eito  mn  re- 
dimas,  non  mihi  adhuc  opus  est  re.r^num  cceleste  ? 
Nonne  lioc  dicit  qui  excusat  sc  a  haptismate?  Et 
quanta  gratia  renovaris  (85j,  o  homo!  Purgaris, 
et  nou  exureris  :  sanaris,  et  non  doles  :  rcforma- 
ris,  et  non  dissolveris  :  ictum  mortis  non  excipis, 
ct  resurgis.  Et  adhuc  dissimulas;  adhuc  exspcctas 


Reg.  xviii,  34  siq-j.),   et  ccelum  aperuit  quo^    fuit  p  ut  vivas  s.-cculo,  postea  te  reservas  Deo.  Ignoras 

clansura  tribus  annis  et  sex  mcnsibus.  Quanto  ma-      qiiod  Cain  propterea  displicuerit  sacrificium,  (|uo- 

jora  munera  vcritatis  sunt!  Aporuit  utique  ccelura 

non  pluvia  descendens,  sed  ascendens  gratia.  Ne- 

mo  enim  nisi  per  aquam  et  Spiritum  ascendit  in 

regnum  coelorum.Clauserat  cflelum  hominibus  per- 

fidia,  sed  aperuit  fides. 


(84)  Ita  edit..  oranes;  niss.  vero  plerique  ha3C 
verba  pra^termittunt;  quorum  loco  in  Mich.  ct 
Vall.  leguntur  illa,  .si'?  vohiplalo  boni  opcHs  alli- 
cil. 

(85)  Edit.  omnes,  ai  quanlatn  gratiam  vocaris. 


niam  non  primiliva  obtulit,  sed  primitivis  ipse 
porfunctus  est,  de  sequentibus  munus  Deo  tenta- 
vit  offerre  :  .\bel  autem  primitiarura  suarum  obla- 
tione  prffilatus,  meruit  insigni  pietatis  (80)  laudari 
oraculo. 

Cuncti  mss.  ut  in  textu. 

(80)  Sic  desinunt  omnes  edit.  Mss.  vero  Thuau., 
Laud.,  Torn.,  Dion.,  Vict.  et  Colb.,  his  vcrbis  ter- 
minantur,  mcruil  in^ifjne  piatatis  :  quibus  addunt 
Mich.  et  Vall.,  oraculum. 


m  LTBHUM  Di':  iNABLlTHE  JEZKAELir.A 

ADMONITIO. 


Videtur  hic  liber  nihil  aliud  continere  nisi  unum  aut  alterum  sermonem,  quos  Ambrosius  in  divites  a 
quibus  immanissime  tenuiores  homines  diripiebantur,toto  mentis  ardore  pronuntiavit.Haud  dubiehisto-  ' 
ria  regis  Achabi  ac  pauperis  Nabutha;  in  Ecclesia  tunc  temporis   recitata  ipsi   occasionem  suppeditavit  ' 
(cap.  1,  num.  I),  ut  in   altero   crudolitatem  avari  divitis,  in  altero  pauperis   extrema  omnia  perpetientis 
calamitatem  ob  oculos  poneret.  Quamobrem  primo  ostendit  [Ihid.)  nuili  tempori  suos  Achabos,  neque   ■ 
suos  Nabuthas  deesse;  necnon  etiam  dum  luquebatur,  inveniri  pauperea  tam  diris   moJis  exagitatos  \ 
divexatosque,  ut  profugere  ex  patria  ne  illic  fame  ac  miseria  interirent,  cogerentur.  Id  summa  cum  ve-  'i 
bementia  exprobrat  hisce  divitibus,  quibus  etlam  ex  parte  prima  propositce  historia?  demonstrat  'cap.  2, 
num.  4  etseq.)  ipsosmediis  in  divitiis  quam  egenos  quoslibet  magis  egere  :  in  rapinis  (cap.  3,  num.  11 
et  seq.)  eorumdem  ahstinentiam  atque  convivia  ex  a;quo  illis  miseris  perniciem  adferre  soIere.Tum  (cap.  ; 
propriam  utililatem   minus  quaerere  quam  inopum  spoliationem  :   postremo  (cap.  5,  num.  9  et  seq.)  . 
0,  num.  29  et  seq.},  exposito  eo  loco  Evangelii  ubi  opulentus  quidam   horrea  nova  veteribus  deatructis  | 
exasdificare  cogitans  inducitur,  quam  sit  infelix  locupletiorum   conditio,  patefacit.  Mox  ad  argumentum  ' 
suum  rediens  (cap.  II,  num.  46  et  seqq.;aperit  qua  ratione  Jezabel  ut  conjugis  sui  Achabi  obsecundaret  ■ 
avaritiffi,funestissimam  necem  Nabuth»  intuIerit.Ea  occasione  insurgens  adversus  divites  sui  temporis  in 
pauperes  nihilo  clemantiores  quam  Achab  et  JezabeI,eos  etiam  atque  etiam  admonet  caveant  ne  istorum  cn- 
mina  imitando  eadcm  quoque  incurrant  supplioia.Quoqueid  persuadetefflcacius,quislegitimus  divitiarum  ; 
usus,  sit,  docet  (cap.  12,  num.  53  ct  seq.);  ac  simul  quam  nullius  soliditatis  illse  sint,  probat  icap.  15  el 
10)  inserta  perbrevi  expositione  totius  psalmi  lx.vv,  quem  scite   admodum  proposiUe  coaptat  materiae. 
Ad  extremnm  (cap.  17,  num.  70},repetito  ejusdem  .\chabi  exemplo  nihil  verius  esse  adstruit  quam  quod 
ultimo  memorati  psalrai  versiculo  declaratur,  Deum   scilicct   adversus   reges   terrcB   sese   praeuere   terri- 
bilem,  ac  spiritum  aulerre  principum  eoruin,  a  quibus  tam  atrociter  tenues  inopum  facuitates  invadun-  » 
tur. 

Cum  autem  ex  iis  quK  supra  di.ximus,  intelligere  sit  hac  in  opella  multo  frequentiorem  Achabi  quam 
Nabuthae  fieri  mentionem  forte  cuipiam  rogare  lubeat,  cur  illi  non  polius  indita  fuerit  inscriptio,  De 
Achah  rc:;e.  unjim  De  ^almlhe  Jeraelila,  vel  Dc  .Xaliulhe  paupere,  ut  vetustissimi  mss.  prss  se  feruul. 
Responde;-i  uon  incoramode  potest,  hoc  tribuendum  sancti  antistis  amori  erga  pauperes,  quorum  gra- 


763  LIBER  DE  NABUTHE  JEZRAELITA.  TfiO 

itia  in  eo  tractatu  non  pauca  disserit  qua;  ari  consolationem  eorum  conferant;  ct  quos  (cap.  i,  n.  ifi', 
;.  6,  n.  29;  c.  II,  n.  CO;  c.  10,  n.  67  ct  soq.i  ibidi^m  lociiplctioribus  non  tantum  .-Eqiiat,  scd  ctiam  an- 
.eponit,  ulpote  feliciores  in  sua  tenuitate,  ac  Deo  ipsi  acceptiores.  Cteterum  exemplum  hoc  paupcris  re- 
Tja;  cupiditati  non  obsequentis  admodum  placuisse  huic  nostro  doctori  non  solum  qui-e  hic  logunfur  in- 
licio  sunt,  verum  etiam  quod  jam  eodem  illo  exemplo  usus  fuerat,  ut  se  ipse  confirmarct  slimularetque 
id  rcsistondum  impcratori,  a  quo  Justinre  inslinctu  Catholicorum  erclesia  tradoro  Aiianis  jiibebatiir  : 
\abuilv;  vilc^  swis,  inqiiit  (Conlra  Aux.  De  basil.)  vel  proprio  cruore  defendit.  Si  ille  vineam  non  tradidit 
mam,  noa  trademus  Ecclesiam  Cliristi?...  Si  ille  patrum  hxreditatem  non  Iradidit,  ego  IradamChristi  hxredi- 
atem?  Absil  ui  trndam  hvredilatem  palrum.koc  est  hxredilaiem  nionysii,  etc. 

Hoc  loco  dissimulandum  non  est  Ambrosium  ex  Basilianis  homillis,  De  avaritiu,  et  In  ditescentes 
nonnulla  mutuatum  esse.  Illud  evincit  vel  sola  affinitas  (Uasil., //o.H.  (f(j  .4i'(i)'.,  Ambr.,  cap.  5,  num.  21 
et  seq.)  olecrantissimarum  earum  defcriptionum  quibus  apud  iitriimqiie,  patris  cujiisdam  nnnm  c  lihris 
ad  alendos  alios,vondpro  coacti.dolor  atque  asstus  tam  concitato  dicendi  genci-e  tamque  ad  moveiulos  ani- 
nios  idoneo  cxpriniuntiir.  Si  quid  pr.r.terea  ex  Basilio  dcsumptum  hic  repcrilur,  id  quidcm  ferme  nihil 
aliud  est  nisi  pauce  sententis,  quas  hinc  inde  excerptas  sanctus  nosler  su;b  materia!  accommodavit.  Et 
hoc  omnem  extra  controversiam  esscnon  ibil  infioia3,qui  consideraverit  beatum  Basilium  non  nisi  obitcr 
de  .\chab  et  Nabuthe  loqui,  de  psalrao  autem  lxxv  prorsus  tacero,  in  quibus  tamen  potissima  pars  Am- 
brosianse  commentationis  posita  est. 

Nulliim  porro  ex  hujus  oporis  lectione  argumontum  eruere  possis,  iinde  liquido  ojusdem  aetas  co^no- 
scatur.  .\ltamen  non  nihil  ad  hanc  rem  investigandam  videtur  prailucere,  quod  illic  (cap.  14,  num.  61, 
et  c.  5,  num.  20  et  seq.)  narratur  de  potentium,  consulum,  principum  atque  optimatum  avaritia  :  qua; 
quidem  eo  fcritatis  per  haec  tempora  devenorat,  ut  pauperes  ad  vertendum  solum,  dcsercndas  conjuges, 
(liberos  ne  lame  in  patria  sua  perirent.  abducendos  cogerentur.  Enimvero  Paulinus,  a  quo  nobis  Ambro- 
Isii  Vita  transmissa  est,  dum  postremas  boati  pr;csulis  actiones  momorat,  ita  loquitur  :  Ingemiscebat  ve- 
\hementcr  cu:n  vidcrct  radiccm  malorum  omnium  avariliam  pulUtlare,  qu,v  ncque  copia,  neipte  inopia  minui 
potest,  magis  ma(jisqu'>  crescere  in  hominibus,  et  maxime  in  iis  qui  in  polestalibus  erant  constituti;  ita  ut 
interveniendi  apud  illos  ijravissimus  labor  esset,  qui  omnia  pretio  distraheb.ini.  Qux  res  primo  omne  malum 
invexil  iLalix,  et  e.vinde  omnia  vergunt  in  pc.jus,  etc.  (Paulin.  in  Vita  S.  .imbrosii).  Totius  autem  hujusce 
loci  cum  iis  quas  in  tractatu  de  quo  agimus,  dicuntur,  major  est  consensio,  quam  ut  dd  ea  respexisse 
Paulinus  non  vidcatur.  Et  quamvis  idom  ille  auctor  in  scribcndis  Arabrosii  gestis  rainimo  sccutus  fuerit 
accuralam  temporum  ralionem,  satis  tamen  intelligimus  h.r.c  eo  loci  ab  ipso  cssc  memorala,quod  rcvera 
illorum  proccrum  cupiditas  nunquam  exarserit  irapotentius,  quam  sub  extremum  Theodosii  Magni  im- 
perium  :  cum  vidclicot  Rufinum,  Eutropium,  aliosque  prBefectos  Gaesareos  in  tantum  invidiam  atque 
odium  sua  adduxit  rapacitas,  ut  Patres  concilii  Carthaginensis  ab  iraperaloribus  propter  affliclionem  pan- 
perum,  rogi;rentur  petoro  ut  defensores  eis  adversus  polenlias  divitum  cum  episcoporum  provisione  delegcn- 
tur  (Conc.  Carth.nrg.  iii,  quibuvlam  v,  can.  '.)).  Non  est  dubium  quin  ante  ipsos  Amlirosius  qiioque  suam 
in  rausa  tam  pia  cliaritatem  nobiliiaverit ;  unde  nihil  profecco  videmus  obesse,  quominus  hoc  ipso  lorle 
consilio  eumdeii  librum  anno  395,  aut  alio  proximo,  scriptura  dicaraus  :  adeo  belle  in  id  omnia  convc- 
niunt. 


SAi^CTl    AMHUOSIJ 

MEDIOLANIiNSIS  EPISCOPI 

Dfc;    iNABLiTHi':  JKZilAKLlTA 

LIBEU  UNUSI". 


5«;»  CAPUT  PRIMUM.  quotidiHna.Quis  enim  divitum  non  quotidio  coucu- 

Quomodo  c.irmplo  :\uhiithc  ct  -lcliah  paupnrs  qwili-  ,,]^f.\i  iiliena?   Quis   opiilentissimoriim    nnn  rxliir- 

dic  a   divililiiis   oiiiirinunilur:  cum   luincii   tialura  ,  ■       i,         ii    i  „     .,,    „i  ..  „    ;„„ 

1        "i         I     j  I  I  bare  c-iiteiiilil  uirc  lu  0  siio  nauiioivni,  atquc   ino- 

omnes  wquates  prodii.veril,  ct  scpulcrum  :i'i/iiutcs  "<>■>' <^-"vi-ii .  ^  «n^-       ^  i      i  >       i 

aecipi.u  :  iiua  dc  re  Ambrosius  fastum  ac  slullilium  PC"  nvili   runs  elimiiiuro  liuibus?  (Juis  contentus 

divilum  inseclalur.  cst  suu?  Ou^jus  non  innainmot  diviliH  auimuiii  vi- 

I.    Nabuthe    hisloria    lcmporo    vctus    csl,    usu  cina  possosaio?  Non  igitnr  uniis  Achab  natus  cst, 

1)  Scriplus  fortc  circ.  an.  3f),5. 


767 


S.  AMDROSII 


7  08 


sed,  quod  pejus  est,  quodie  Achab   nascitur,    et  A  omnibus?  0  dives,  nescis  quam  pauper  sis,  quam 


nunquam  huic  Sfficulo  moritur.  Si  unus  occidit, 
assurgunt  plurimi  :  plures  qui  rapiant,  quam  qui 
amittant.  Non  unus  Nabulhe  pauper  occisus  esl  : 
quotidie  Nabuthe  slcrnitur,  quotidi^'.  pauper  occi- 
ditur.  Hoc  metu  pcrcilum  humanum  genus  cedit 
jara  suis  terris,  migrat  cum  parvulis  pauper  onu- 
stus  pignore  suo  :  sequitur  u.xor  illacrymans,  tan- 
quam  ad  bustum  prosequatur  maritum.  Minus 
ta.nen  depiorat  illa,  qute  doflot  suorum  funera  : 
quia  etsi  amisit  conjugis  priTsidium,  sepulcrum 
tenet  :  el  si  filios  non  tenet,  taraen  exsules  non 
dolet,non  ingemit  graviora  funeribus  tenerte  prolis 
jejunia. 

2.  Quousque  c.vtendilis,  divites,    insanas  cupidi- 
tatesV  Numquid  soli  inhabitabitis   supcr  terram '?  p  dicet  abjecte. 
Cur  ejicitis  consortem  nalura??  ct  vindicatis  vobis  5.  Rex  Ach; 

possessionem  naturffi?  In  commune  omnibus.divi- 
tibus  atque  pauperibus.terrafundataest;  curvobis 
jus  proprium  soli,  divites, arrogatis?  Neseit  natura 
divites,  qua»  omnes  pauperes  566  generat.  Nequc 
cnim  cum  vcstimenlis  nascimur,  nec  cuin  auro 
argcntoque  generamur.  Nudos  fudit  in  lucem, 
egentes  cibo,  amiclu,  poculo  :  nudos  recipit  terra 
quos  edidit  nescil  fines  possessionum  sepulcro 
includere.  Cespes  angustus  asque  et  pauperi  |abun- 
dat  et  diviti  :  ct  tcrra  quK  viventis  non  cepit  af- 
feclum,  totum  jam  divitem  capit.  Neseit  ergo  na- 
tura  discernere  quando  nascimur,  nescit  quando 
deficiraus.  Omnes  similcs  creat,  omnes  similes 
gremio    claudit   sepulcri.  Quis    discernat   species 


inops  tibi  ipse  videaris,  qui  le  divitem  dicis! 
Quanto  plus  habueris,  plus  requiris  :  56J  et 
quidquid  acquisieris,  tamen  tibi  adbuc  indiges. 
Inflammatur  lucro  avaritia,  non  restinguitur. 
Quasi  gradus  quosdam  eupiditas  babet  :  quo  plu- 
res  ascenderit,  eo  ad  altiora  lestinat,  unde  sit  gra- 
vior  ruina  lapsuro.  Tolerabilior  tamen  iste  cum 
minus  baberet  :  census  sui  conlemplatione  me- 
diooria  requirebat  :  accessione  patrirnonii  accessit 
cupiditatis  augmentum.  Non  vult  esse  degener 
votis,  panper  in  desideriis.  Ita  duo  intolerabijia 
simul  jnngit,  ut  ambitiosam  spem  divitis  augeat, 
et  non  deponat  mendicitatis  alfeetum.  Denique  do- 
cet  nos  Scriptura  divina  quam  misere  egeat,  men- 
'cte. 

Achab  in  Israel  erat,  et  pauper  Nabuthe. 
llie  regni  opibus  afiluebat;  iste  angusli  soli  ces- 
pitem  possidebat  (3)  Nihil  pauper  de  possessioni- 
bus  divitis  concupivit  :  rex  sibi  egere  visns  est, 
quia  vineam  habebat  pauper  vicinus.  Quis  igitur 
tibi  pauper  videtur  :  qui  contentus  est  suo,  an  qui 
concupiscit  alienum?  Alter  certe  pauper  censu  vi- 
detur,  alter  est  pauper  affectu.  AfTeclus  dives 
egere  non  novit  :  ccnsus  abundans  nequil  avari 
pectus  replere.  Ideoque  divea  cupidus  in  invidia 
posscssionis,  et  paupertatis  querela  est.  Sed  jam 
Scripturse  verba  consideremus. 

6.  '<  Et  factum  est,  inquit,  post  htec  verba  erat, 
vinea  Nabuthe  Jeraelita;  in  Israel  juxta  domum 
Achab   regis  Samariee.  Et   loculus   est  Achab  ad 


I 


morluorum?  Redoperi  terram,  ct  si  potes,  divifem  C  Nabuthe  dicens  :  Da  mihi  vineam  tuam,et  erit  mihi 
deprchcndc.  Eruderato  paulo   post  turnulum,  et  si 
cognoscis  egentcm,  argue;  nisi  forte  hocsoloquod 
cum  divite  pjura  percunt. 

3.  Sericie  vesles,  et  auro  intexta  velamina,  qui- 
bus  divitis  corpus  ambitur,  damna  viventiura,  non 
subsidia  dcfunctorum  sunt.  Unguentum  accipis, 
divcs,  et  fetidus  es  (2)  :  perdis  alienam  gratiam, 
nec  acquiris  tuam.  H;eredes  relinquis  qui  liligent. 
Hsrcdibus  relinquis  depositum  magis  h;credita- 
rium,  quara  commodum  voluntarium,  qui  id  quod 
reliclum  est  minuere  ac  violare  fbrmident.  Si  frugi 
hffiredes  sunl,custodiuni  :  si  luxuriosi,exhauriunt. 
Itaquc  aut  bonos  hajredes  perpetua  condemnas  sol- 
licitudine  :  aul  malos  dimittis,  quo  tua  facta  con- 
demncnt. 


capi:t  II. 

Divilcs  qunnto  magis  almndant  censii,  lanlo  puupe- 
riores  csse  al]'ectu.  Id  Achab  cl  Natmthe  con- 
tentione  plnnum  ftt.  Mo.v  proposita  Scriplurx 
le.iiu,  petitio  illa,  Da  mihi,  ii'inm  nbjccln  sil,  pcr- 
perdilur. 

4.  Sed  quid  arbitraris  quod  dum  vivis,  abundas 

(2)  Edit.  Ara.  et  Era.,  dives,  post  morluus  es,  el 
fetidus  es;  Gill.,  dives  postqumn  morluus  es,  etc, 
Rom.,  dives,  morluus,  et  fetidus  es,  (>uncti  mss., 
dives,  et  fclidus  es.  Scquonti  vero  sentenlia  omnes 
edit.  et  mss.  aUquol,  Ihrrcdes  rclinquis,  r/ui  liliycnt 
cum  hpercdibus^  rclinquis  dcpositum,  elr.  Alii  majo- 


in  hortum  olerum;  quoniam  propinquat  domui 
meas  :  et  dabo  libi  pro  ea  aliam  vineam  :  si  vero 
placuerit  tibi,  dabo  tibi  pecuniam  pro  vinea  ista,et 
erit  mihi  in  hortum  olerum.  Et  dixit  Nabuthe  ad 
Achab  :  Non  fiat  hoc  a  Deo,  ut  dem  tibi  haeredita- 
tem  patrum  meorura.Et  furbatus  cst  spiritus  ejus, 
et  dormivit  in  lecto  suo,  et  velavit  faciem  suam,  et 
non  manducavit  panem  (///  Itey.  xxxi.  1-4;.  » 

7.  Exposuerat  supra  Scriptura  divina  (///  lieg. 
XIX,  21),  quia  Elisaeus,  eum  esset  pauper,  reliquit 
boves  suos,  et  cucurrit  ad  Eliam,  et  occidit  eos, 
et  erogavit  populo,  et  adhaesit  prophetffi.  Ad  con- 
deranationem  igitur  prajraissa  sunt  divitis,  qui  in 
isto  rege  describitur,eo  quod,babens  beneficia  Dei. 

jj  sicut  ista  Achab  cui  Dominus  et  regnum  donavit, 
et  pluviam  Eliae  vatis  oratione  concessit,  divina 
mandata  violaverit. 

8.  .4udiamus  ergo  quid  dicat  :  <iDa  mihi,»inquit. 
Qua;  alia  vox  egentis  est.'  Quai  vox  alia  stipem 
publicam  postulantis,  nisi  «  Da  mibi,  »  hoc  est,da 
mihi  quia  egeo  :  da  mihi,  quia  aliud  vivendi  sub- 
sidium  haberc  non  possum  :  da  mihi,quia  non  est 

ri  numero.  Ilccredes  relinquis  qui  litigent.Hxrcdibus 
relinquis  depositum,  etc. 

Vi)  Ita  Rom.  edit.  cum  mss.  oranibus,  praefer 
Coib.  unum  ubi  legas  ;  ccspilem  paupcris  diros  iim- 
bivit.  Vet.  autem  edit.,  cl  Inmcn  ccsjiilem  paupcris 
flagitabnl. 


t 

4 


7f)'.l 


LIBEK  DIC  NABUTHE  JEZRAELITA. 


70 


mihipanis  ad  viclum,  nummus  ad  poHim,  sump-  X  adjungilur,  pisces  piscibus :  nec  damnum  ducunt, 


tus  ad  alimenlum,  ad  indumL-ntum  substanlia  :  da 
milii,  quia  tibi  Dominus  dedit  unde  largiri  debeas, 
niihi  non  dedit  :  da  mihi,  quia,  nisi  tu  dederis, 
habere  non  potero  :  da  mihi,  quia  scriptum  est  : 
Date  eleemosynam  [Luc.  xi,  41).  »  Haec  quam  ab- 
jecta,  quam  vilia  !  Non  habent  enim  humilitatis 
affectum,  sed  cupirtitatis  incendium.  In  ipsaautem 
dejectione  quanta  impudentia  !  «  Da  mihi,  inquit, 
vineam  tuam.  «  Conhtetur  alienam,  ut  poscat  in- 
debitam. 

568  9.  ((  Et  dabo,  inquit,  tibi  pro  ea  aliam 
vineam.  »  Dives  quod  suum  est  quasi  vile  fastidit; 
quod  enim  alienum  est,  quasi  pretiosissimuni  eon- 
cupiscit. 


scdeommercium  vivendi,cumplurimumconiitatum 
capcssunt,  et  quoddam  munimcntum  solatio  fre- 
quentioris  societatis  affcctant.  Solus  tu,  homo, 
consorlem  excludis  :  includis  feras ;  struis  habita- 
cula  bestiarum,  destruis  hominum.  Inducis  mare 
intra  praedia  tua,  ne  desint  bellua! :  producis  fines 
terra3,  ne  possis  habere  finitimum. 

13.  Audivimus  vocem  divitis  aliena  quierentis, 
audiamus  vocem  pauperis  propria  vinrlicanlis : 
K  Xon  liat,  inquit,  hoc  a  Deo,  ut  dem  tibi  hsredi- 
tatem  patrum  meorum.  »  Qaasiquamdam  conlagio- 
nem  sui  pecuniam  esse  divitis  arbitralur,  quasi 
dicat:  «  Pecunia  tua  tecum  sit  in  perditionem 
[.icl.  VIII,  20):»   cgo  autem  haereditatem  patrum 


10.  ((  Si  vero  placuerit  libi,  dabo  tibi  pecuniam.»  •,  iiieorum  non  possum  veudcro.  Habes  quod  sequa 


Cito  reprehenditerroremsuum,pecuuiam  oirerendo 
pro  vinea.  Nihil  enim  vult  alterum  possidere  (•?), 
qui  totum  desiderat  suis  possessionibus  occupa- 

CAPUT  m. 

jVo»  tam  propter  ulilitatem  divitcs  utiena  concujn.f- 

eere,    (jucwi    ut   alios  homincs  excludant.    Quam 

inane  xil   illud  desiilerium,  (luod  eos  brutis   ipsis 

inferiores   csse  convincil :   quam   ettani  turpe  sit 

palernam   pos-ies.uonem   ob    lu.ruriam   dwendere : 

postnmo  (luam  inrpalicnter  divites  repulsam  feranl. 

ll.((Eterit,   inquit,  in   hortum  olerum.  »   H.-cc 

erat  igitur  omnis  insania,  hic  omiiis  furor,  ut  spa- 

tium  vilibus  oleribus  quaereretur.Non  tam  ergo  ipsi 

cupitis  quasi  ulile  possidere  ;  sed  alios  vultis  exclu- 

dere.  Major  vobis  rura  de  pauperum  spoliis,  quam 


ris,  dives,  si  sapias  :  ut  non  vendas  agrum  tuum 
pro  nocte  meretricis  :  569  non  transfundas  jus 
tuum  pro  sumptu  comessalionis,  deliciarumque 
imponsis  :  non  adjudices  domum  tuam  ad  ludum 
alcas,  ne  jus  hiereditariaa  pietatis  amittas. 

15.  Ilis  auditis,  turbatus  ost  spiritus  avari  regis: 
((  Et  dorniivit  in  lecto  suo,  ct  velavit  faciem  suam, 
et  non  manducavit  panem  suum.  »  Lugent  divilcs, 
si  non  potuerint  aliena  diripere:  si  suis  pauper 
non  eessorit  facultatiljus,  viin  mceroris  tegere  non 
possunt.  Dormiro  desiderant,  velant  faciem  suam  ; 
no  quidquain  iii  nrbc  terrarum  alienum  videant, 
ne  quidquam  in  lioc  mundo  non  esse  suuui  nove- 
rint,  ne  audiant  vicinum  ju.\ta  se  aliquid  posside- 
re,  ne  audiant  pauporem  sibi  contradieentcni.  IIo- 


de  vcstris  emolunientis  est.  Injuriam   vestram  pu-  L  rum  sunt  aiiimte  quibusdicit  propheta  :  d  Mulieres 


tatis,  si  quid  pauper  habeat,  quod  dignum  posses- 
sione  divitis  a;stimetur.  Damnum  ^5)  vestrum  cre- 
ditis,  quidquid  alienum  est.  Quid  vos  delectant 
natura;  dispendia  ?  Universis  creatus  est  rnundus, 
quem  pauoi  diviles  vobis  delendere  cooamini.  Non 
enim  terrena  tantum  possessio,  sedcadum  ipsum, 
aer,  mare,  in  usum  paucorum  divitum  vindicatur. 
Hio  aer,  (d),  quem  tu  diffusis  includis  possessioni- 
bus,  quantos  alere  populos  potest?  Numquid  An- 
t;cli  divisa  cocli  spalia  habent,  ut  tu  terram  positis 
distinguas  torminis  ? 

12.  Clamat  propheta  :  «  Vis  iis  qui  jungunt  do- 
mum  ad  doraum,  ct  villam  arl  villam  {Isa,  v,  8) !  » 
Et  arguit  eos  ineflicacis   avaritia;.    Fugiunt  enim 


diviles,  exsurgite  {Isa.  xxxii,  9).  » 

GAPUV  IV. 
Cur  dicatur  Achab  panctn  siium  non  manducasse..ib- 
slinenlix  divitum  ac  paupcrum  clcijinK  comparalio. 
tjuanta  ■■iit  stultitia  Ihvredibus  opes  sollicitc  compa- 
rnre  ;  deiiue  divitis  cujusdam  sordibus. 

l."j.  ((  El  non  maiulucavit,  inquit,  panem  suiim 
{[II  ltc(j.  XXI,  4);  »quoniam  quKrebat  alienum.  Dt- 
cniin  divites  magis  alienum  panein,  quam  suuni, 
manducant,  qui  rapto  vivunt,  et  rapinis  sumptum 
exercent  suum.  Aut  certc  non  manducavit  panem 
suum,  volens  sc  morte  mulctarc,  quod  ei  aliquid 
negaretur. 

16.  Compara  nunc  alfectum   pauperis.  Mhil  ha- 


c(niabitarc  hominibus,  et  ideo  excludunt  vicinos  :  j)  bet,  et  jejunare  voluntarius  nisi  Deo  ncscit,jejunare 


sed  fugere  non  possunt ;  quia  cum  hos  excluserint, 
alios  rursum  inveniunt  :  et  cum  illos  propulsavc- 
rint,ad  alioruinncccsse  est  cos  viciniam  pervenire. 
Soli  enim  super  lerram  habitarc  non  possunt. 
Aves  avibus  se  associant,  dcnique  ingcntis  plerum- 
que  agminis  volatu  coilura  oblexitur  :  pccus  pecori 

(4)  Omnes  cdit.,  .V//i//  enim  vult  alienum  pOssidcre 
Omnes  inss.,    Niliil  enim  vult  alterum  possidere. 

{ij  inlur  vcrba  isla  ;vstimclur.  Damnuni,  in^*s. 
multi  bonique  inseiunt  seciucntia  :  Solilc  Iwc  fa- 
cere,  (juia  Dcus  pauncrem  tion  siicndt.  Unus  Ali)., 
piiupercvi  insjncil.  Verum  cuiii  ne(|iic  in  aliis  codi- 
cibus,  nequc  in  edil.ullis  rcpcriantur,  atque  etiaiu 
videantur  paulo  coacliora,  in    textu  eu  imprimero 


nisi  ex  necessitate  non  novil.  Divites,  cripitis  qui- 
dem  paupcribus  universa,aul'ertis  omnia,iiihiI  relin- 
quitis  :pa!nani  tainen  paupcrum  vos  potius,divites, 
sustinetis.  Illi  jejunant,  si  non  habeant ;  vos,  cuni 
habetis.  A  vobis  igitur  prius  paMiam  exigilis,  qunm 
pauperibuo  irrogatis  (7*.  Vos  igitur  vcslio  aireclu 

religio  fuit. 

((>,  Edit.  cum  partc  mss.,  Ilir  lujer.  .Mii  cod. 
niullu  niajoii  nuniero,H/('  uer.  Et  haiio  veraiii  (wse 
lcctioucm  |jatet  (>x  supi^riurilius  :.SVi/  ralum  ipstim, 
iier,  mare,  ctc.  Nec  imprupria  lociitio  rsl.  Nauii|UO 
apud  prubatos  auctorcs  repcrilur,  liomines  iwrc  vi- 
vcre. 

(7J  Sic  mss.  uinno»,  uc  vel.  edit. :   nom.  voru 


771 


S.  AMBROSH 


77i| 


luitis  tulsera!   paupertalis   cerumnas  :   ot  paupereh  X  cuios  tuos,  si  quid  Ibrtc  ilisplicuit,    verburatur  ad 


quidem  non  habent  quo  utantur  ;  vos  autem  noc 
ipsi  utiniini,  nec  alins  uti  sinilis.  Eruitis  aurum 
de  metalli  vcnis,  sed  rursum  absconditis  illud. 
Quantorum  vitas  in  illo  infoditis  auro  ! 

17.  Cui  illa  servantur,  cum  lcgcritis  de  avaro 
divile  :  «  Thesauros  condit,  et  ignorat  cui  congre- 
gat  eos  {Psal.  xxxviii,  7)?  »  Ilsres  otiosus  exspec- 
tat,  hwres  Tastidiosus  increpat,  quod  sero  morianii- 
ni.  Odit  incrementa  h.jereditatis  suib,  ad  danina 
fettinat.  Quid  igitur  miserius,  quando  nec  apud 
illuni  cui  laboratis,gratiam  derelinquitis?  Propter 
illum  tolis  mcestam  diebus  loleratis  famem,  quoti- 
diana  mensa?  vestrs  damna  metuentes :  propler 
illum  diurna  adornalis  jejunia.  (8j. 

18.  Xovi  cgo  divitem  in  agrum  proficiscentem, 
panes  brcviores  urbe  dclatos  numerare  solere  ;  ut 
pro  numero  panis  aestimarelur  quot  dies  in  agro 
futurus  esset.  Nolebat  obsignatum  aperire  hor- 
reum,  ne  quid  de  condilo  minueretur.  S?©  Panis 
unus  singulis  dicbus  deputabaiur,qui  tenacem  vix 
saliare  posset.  Comperi  etiam  veri  fide  (9),si  quan- 
do  ei  ovum  esset  appositum,queri  quod  pullus  cs- 
set  occisus.  Hoc  ideo  scribo,  ut  cognosoatis  vindi- 
cem  esse  Dei  justitiam,  qurc  lacrymas  pauperuni 
vestro  ulciscatur  jcjunio. 

CAPUT  V. 
MuUoruni  paupcrum  sanyuinc  ac  vita  co:istare  d>i'i- 
lum  mcnsns  ;  affiuc  inibi  dc  pnlre  (luodam,  cujus  a 
divilc  coacii  ad  vcndendum  filium,  dotor  ac  kstus 
animi  pnlclierrimi  descrihuntur  :  item  imvumem 
esse  divrluin  durihcm,  ijuam  sumplu  suo  et  luxu 
ipsx  qucquc  augcnl  miilivres. 

19.  Quam  religiosuni  osset  jejuniuin.si  suiiipliim 
convivii  tui  dcputares  panperibus !  Tolerabilior 
jam  dives  illo,  cujus  de  mcnsa  ea  qusi  cadobant, 
pauper  Lazarus  colligcbat  satururi  cupicns  ;  s^^d 
ctiaai  ipsius  mcnsa  mullorum  pauperum  coiistabat 
sanguine  ;  et  ipsius  pocula,  mullorum  (jnos  ad  la- 
queum  cocgcrat,  rorabant  cruorcm 

20.  Quanti  necantur,  ul  vobis  quod  delectat,  pa- 
rclur?  Funesta  fames  vestra,  funesla  luxurios. 
llle  de  summis  culminibus  ruit,  ut  frumentis  arn- 
pla  vestris  receptacula  praBpararet.  Illc  de  subli- 
mi  cacumine  alt;e  arboris  decidit,  dum  gcnera 
uvarum  explorat,  quas  dcferat,  quibus  digna  con- 
vivio  tuo  vina  fundantur.IIIe  mari  mcrsus  cst,  dum 


mortem,  atque  ipsas  cpulas  fuso  rcspergit  cruori 
Deniquc  divcs  erat  qui  sibi  ad  mcnsam  caput'proi 
phetn;  pauperis  jussit  afT.srri  :  el  aliud  unde  salt; 
trici  pra^mium  solveret,  non  invcnerat,  nisi  ulpau- 
perem  juberet  occidi. 

21.  Vidi  ego  pauperem  duci,  dum  cogeretur  so 
vere  quod  non  habebat,  Iralii  ad  carcerem,quia  vil 
num  dersset  ad  mensam  polentis  ;  deducerein  au^ 
ctionemrilios  suos,ut  adtempuspocnara  dilferre  posi 
set.  Invcnto  forte  aliquo  qui  in  illa  neccssitat 
subveniret,  redit  ad  hospitium  cum  suis  paupei 
dircpla  spectans  omnia,  nihil  sibi  ad  cibum  reli 
clum,ingemiscens  filiorum  famem,dolens  quod  eo 
nnn  potius  ei  qui  posset  p.Tsccre,  vendidisset.  Re 
diL  ad  consilium,  vendendi  sumit  arbilrium.  Cora 
pugnabant  tamen  innpiae  injnria,  et  paternae  pieta 
tis  gratia  :  fames  urgebat  ad  pretium,  nalura  a( 
ofOcium  :  commorifiliis  paratus,quam  a  (iliis  sepa 
rari,  Sc-epe  gradum  protulit,  sa^pe  revocavit.  Vici 
tamen  in  eo  necessitas,  non  volunlas,  et  ipsa  coa^ 
cessit  pietas  necessilati. 

22.  Consideromus  nuno  patria:   mcntis  procelli 
exinstuantes,  quem  deliberis  prius  tradcret.QueBa 
inquit,  vendam  priorcm?   Scio   enim  quod    ST^ 
nonsatisestunius  p.^etium  ad  pastum   reliquorum. ' 
Hoc  soluin  dives  lccunditas  ad  .-crumnam.  Oucm  ] 
offcram  ?  Quem  frumcnti  auctionator  librnter  aspi-  ' 
ciet  ?Primogenitumofferam?Sed  primus  me  patrem 
vocavit.  Hic  est  major  ex  filiis,  ciuem  congrue  ho- 
noro  seniorem.  Sed  juniorem  dabo?At  istum  tene- 

C  riore  amore  complector.  Illum  crubesco,hujus  mi- 
spreor  :  illius  gradium  suspiro,  hujus  a^tatcm  :  ille 
jara  scntit  a;rumnam,  istcignorat:  flectit  me  illius 
dolor,  hujus  inscitia.  Ad  alios  me  conferani  ?  Ille 
mihi  plus  blanditur,  iste  plus  verecundatur  :  ille 
parenti  siinilior,  hic  utilior :  in  illo  imaginem 
mcam  vendo,  in  isto  spem  prodo.  Memiserum! 
Non  invenio  quid  faciam,  non  habeo  quid  eligam. 
Circumvallant  me  facies  ca!amitatum,a'rumnarum 
cborus. 

23.  Ferina  hmc  rabies  est,  eligere  quem  tradas. 
Ferfeipsa;  cum  pericula  immincre  proliac  sibisen- 
tiunt,  solcnt  eligero  quos  libcrent,  non  quos  olTe- 
rant.  Quomodo  igitur  discernam  affcctum  naturse? 
Quomodo  obliviscar,  quomodo  cxuam  patris  raen- 


veretur  ne  piscis  mcnsa;  tua;  dcsit,  aut  ostrea.  jj  tcm  ?  Quomodo  filii  auclionem  constituam  ?  Quo 
Ille  brumali  frigore  dum  b-pores  investigare,  aut  sermone  paciscar  pretium  ?Quibustradammanibus 
laqueis  studet  avcs  captare,  diriguit.  Ille  ante  o-      in  servitutem  filium?  Quibus  oculis  aspiciam  ser- 


quam  pau>!crihus  croijclis.  Male,  non  enim  id  vult 
Ambrosius  divilcm  potus  pcenain  abs  se  exigere, 
quam  erogcL,  hocesl,  elecniosyn;';n  importiat  pau- 
peribus  ;  at  vero  id  significat  divitcm  prius  abs 
se  poenam  illam  reposccre,  quam  irrogat,  hoo  cst, 
imponit  [jauperibus,  quos  ad  egestatem  atque  ine- 
diam  adigit. 

(8)  In  hac  voce  mira  varietas.  Edit.  vet.,  diurna 

adamalis  jejunia.  Rom iiijijcralis  jejunia.   Plu- 

res  e  mss.,  diuturna,  vel  diurna,  trlerdtis.  Aliqni, 
adliibetis  jejunia.  .Mii  tandem,  diutwao  adhierctis 
jejunio.  Veram  lectioncm    hubenl   Thuan.,    altcr 


Pont.  et  Alb.  etiani  alter,quos  sequimur.Est  autem 
diurna  adornare  jejunia,  in  singulos  diesjejunis 
parare  ac  disponere  :  quod  cum  historia  sequenti 
belle  congruit. 

(9)  Omnes  cdit.  cum  tribus  mss.,  Comperi  etiam 
viri  fidcm.  Alii  mss.  partim...  viri  fi'h':  partim  no- 
biscum,  vcri  fide.  Ulrumque  commode  expli^ari  po- 
test :  prinuim  quidem  ut  sit,  comperi  fide  et  pro- 
bilatc  ejus  a  quo  mibi  hoc  narratum  est :  secun- 
dum,  comperi  ea  fide  quam  verilas  meretur  ac 
poslulat. 


773 


UBER  DE  NABUTHE  JEZRAELITA. 


j  vicnlem?   Quibus   osculis    discedenti   valedicam?  A  T^^mdam  lapidum  istorum  essc  fulgorrm,  sed   ta- 


Quibus  factura  excusem  sermonibus?  Fili,  ego  le 
pro  meo  cibo  vemlidi.Funestior  ergo  jam  pauperis 
mensa.quam  divitis.  Illc  addicit  alienos,ego  meum 
vendo  :  illo  necessitatem  imponit,  ego  affero  vo- 
hintatem.Ut  sit  excusabilior  causa.adjiciam  :  Fili, 
pro  fratribus  tuis  servies,  ut  illis  quaerantur  ali- 
menta.  Et  Joseph  a  fratribus  suis  in  servitutem 
venundatus  est,  postea  et  ipsos  et  patrem  pavit. 
Rcspondebit  et  ille  :  Sed  non  eum  vendidit  pater, 
at  flevit  araissum  :  sed  postea  etiam  ifse  in  po- 
testatem  divitis  venit,  et  vix  potuit  liberari.  Postea 
gcnus  ejus  divitiis  Mgypii  multa  aetate  servivit. 
Vendc  me  postrcmo,  pater,  ea  conditione,  nc  divi- 
tes  emant. 

24.  H;csi,  fatcor  :  vcrum  quid  faciara?  .Niillum 
vendam?  Sed  dura  unum  eonsidero,  orancs  videbo 
fame  pereuntes.  Si  unum  tradara,  quibus  oculis 
videbo  ceeteros  de  mea  impietate  suspectos,ne  alios 
quoquc  vendam?  quo  pudore  regrediar  domum  ? 
Quomodo  intrabo?  Quo  habitabo  affectu,  qui  mihi 
abnegavi  lilium(10;,  quem  non  morbus  absurapsit, 
non  raors  abstulit?  Qua  conscientia  considerabo 
iiiensam  meara,  quam  sicut  nnvell;e  olivarum   in 

ircuitu  tot  filii  vestiebant? 

25.  H;cc  pauper  te  proesente  lieplorat.et  tibi  ava- 
ntia  aurem  obstruit^nec  mens  tua  facti  miserabilis 
li^rrore  mollitur.  Tutus  populus  ingeraiscit,  ct  so- 
liirt  dives  non  flecteris,  nec  audis  Scripturam  di- 
I  •ntem  :  «  Perde  pecuniam  propter  fratrem  et 
araicum,etnonabscondas  eam  sub  lapidc  in  mortem 


mcn  lapidum.  Et  ipsi  admonrnt  confra  naturam 
expoiiti,  ut  saxorum  dcponorcnt  aspiriiatcm,  rigo- 
rcra  magis  mentis  esse  expolicndiiii"  quam  lapi- 
dum. 

CArUT  VI. 
Quam  nitlln  sit  opiim  efficaca  ct  ciir  iUx  divilix  ar>- 
pelleiilur.  Miseriorrm  essr  ilivitum  ijuam  mancipio- 
rum  servitulcm  :  ubi  locus  Inc  Evun(ielii.  fuid  fa- 
ciain...  dostruain  horrca  uica,  ctc.,  pic  ac  fecun- 
dc  expcnditur. 

27.  Quis  artife.v  unum  dicm  vita:  horainis  potuit 
adjungcre:''  Qucm  divitiffi  cjns  ab  iuferis  rcdemc- 
runt?  Cujus  aDgritudinem  pecunia  miligavit?«  Non 
in  abuudantia  divitiarum,  iuquit,  vita  ejus  (Luc. 
XII,  l."S)."  Et  alibi  :»Nihil  prosunt  thesauri  injustis; 

n  justitia  autem  libcrat  a  n.ortc  [Vrov.  x,  2'.»  Merito 
clamal  propheta  :  «  Divitia;  si  affluant,  nolite  cor 
apponere  [Psal,  lxi,  ll).»Quiil  enim  mihi  pro- 
sunt,  si  me  a  morlc  libcrarc  non  possunt?  Quid 
mihi  prosun!,  si  niccum  post  mortem  esse  non 
pofsunt?  Hic  acquiruntur,  hic  relinquuntur.  Som- 
niura  igilur  loquiraur,  non  patrimonium.  Undc 
bcne  ait  idcm  Propheta  de  divitibus  :  «  Dormie- 
runt  somnum  suum,  ct  nihil  invenerunt  omnes 
viri  divitiarum  in  nianibus  suis  (Pm/.  i..\sv,  6);  » 
hoc  esl  dicere  :  Nihil  invencrunt  in  oporibus  suis 
divites,  qui  nihil  paupcribus  contuleruut  :  nullius 
juverunt  inopiam,  niiiil  ad  ulilitatem  suam  profi- 
cicns  reperire  potucrunl. 

28.  Ii.sum  nomen  considera.  Ditcm  dicunt  gcn- 
tilcs  inferorum  prassulem,  arbitrum   niortis  ditein 


[Eccli.  XXIX,  13)   »  Et  quia  non  audis,  idco  cxcla-  C  appellant  ct  divitcm,  quod  nisi  moi  teni  dives  in- 


mat  Ecclesiastcs  diccns  :  «  Est  languor  malus, 
quem  vidi  sub  solc,  divitias  custodiri  in  raalum 
possidentis  eas  [Eccle.  v,  12).  »  Sed  fortasse  redeas 
doraum  et  cum  uxore  conferas  :  illa  te  hortctur 
ut  redimas  venundatum.  Imo  magis  hortabilur  ut 
mundum  mulicbrem  couferas,  unde  potcs  vel  par- 
vo  pauperem  liberarc  {ll).Illa  tibi  imponet  surap- 
tuum  necessitatem ;  ut  gemma  bibat,572  in  ostro 
dormiat,  in  argcntea  sponda  recurabat,auro  onerct 
manus,  cervicem  nionilibus. 

20.  Dectantur  et  compedibus  mulicres,  dum- 
modo  auro  ligontur.  Non  putant  onera  essc,  si 
pretiosa  sint  :  non  cxistimant  vincula  esse,  si  in 
his  thesauri   corusccnt.  Delcctant  et  vulnera;    ut 


ferre  non  novcrit.  cui  regnura  de  mortuis,  cui  se- 
des  inferi  sunt.  Quid  est  cnim  divcs,  nisi  quidara 
incxplcbilis  gurges  divitiarum,  inexplebilis  auri  fa- 
raes  ac  silis?  Quo  plus  hauserit,plus  inardescit.Sic 
propheta  admonei  :«  Qui  diligit  inquit,  argcntum, 
non  satiabitur  argento  lAVe/e.  v,  9).  »  Et  inlra 
idem  :  «  Et  quidera  boc  pcssimus  ianj^uor.  Sicut 
enira  fuit,  ita  et  abiit,  ct  abundanlia  cjus  laborat 
in  ventum.Et  quidera  omncs  dies  ejus  iii  tencbris, 
et  luctu,  et  iracundia  multa,  et  languoro,  et  ira 
{Ibid.  \"),  16)  :  ul  tolcrabilior  sit  conditio  servulo- 
rum.  Illi  cnim  hominibus  serviunt,  iste  pcccato. 
Sic  inquit  Apostolus  [Rom.  vi,  IG)  :  «  Qui  enim  fa- 
cit  pcccatum  scrvus  est   pcccati.  »  Scmper  in  la- 


aurum  auribus  inseratur  et  margarita;  dependeant.  j)  queis.semper  in  vinculis  cst:nuuquam  libcracom- 


Habent  et  gemniEe  pondera  sua,  habcnt  et  vesti- 
menta  frigora  sua.  Sudatur  in  gcmmis,  algoturin 
sericia;  tamen  pretia  juvant  :  et  qua;  natura  avcr- 
satui',  ooramcndat  avaritia.  Sraaragdos,  ot  hyacin- 
thoa,  berylliim  achatom,  topnzion,  amethysfuin, 
jaspin,  sardion,  snnimo  qua;runt  furorc  :  vel  si 
dimidium  patrimonii  pctatur,  non  parcunt  dispcn- 
dio,  duin  indulgcnt  cuiiiditati.  Non  abnuo  gratum 

(10)  Onincs  edit.,(/u;  mila  ailajuvi  jUium.  Elegan- 
tius  mss.,abencgavi  lilium. 

(11)  Edit.  ant..  vcl  paupcr  paupercm  liherarc, 
Rom.,  vel  parvo  lcmporc  paupcrcm  liberarc.  Mclius 
mss.  oinnes,  vcl  parvo  iiaupercm  liberure.  Ibi  eniiu 


pcdibus,  quia  scmper  iu  criminibus.  Quam   573 
misera  servitus,  scrvire  peccatis! 

29.  Natura;  ipsius  nescit  munia,ucc  somiii  ipsius 
novit  viccs,  aut  cibi  IV.ngilur  suavitalc,  cujus  nul- 
lum  csl  inimunc  scrvitiura.  Diilcis  eniin  snmnus 
servi,  elsi  modicum  vcl  multuni  cdat  :  a  satinto 
(12)divitiis,non  est  qui  eum  ainat  dormirc.  Kxcilat 
eum  cupiditas,  exagitat  cura  porvigil  aliona    ra- 

subinlclligi  potcsl,  prctio,  dispcnJio,  vcl  quld  hu- 
jusmodi. 

(121  Sic.  cdit.  anl.  Rom.  ot  omncs  iuss.  pra-tor 
uiium  iii  quo,  sulialus;  altrrum  iu  quo,  iaticlur, 
et    tertium  ubi  cum    cdit.    quibusJam   Paris,   in 


/  /a 


S.  AMBIlOSlI 


776 


piendi,  torquet  invidia,  mora  ve.xat,  sterilitas  pro-  A  quid  ego  abscondam.eui  Dous  facit  abundare  qnud 


ventuum  inrpcunda  porturbat,  sollicitat  abundan 
tia.  Unde  il)i  diviti,  cujus  possessio  uberes  fructus 
attulit,  quiiicogitavit  intra  se  dicens  :«  Quid  faciam 
quod  non  habeo  quo  congregem  fructus  meos?  et 
dixit  ;  lloc  faciam.destruam  horrea  mea,et  majora 
faciam  ;illo  congregabo  omnia  qure  nata  sunt  mibi, 
et  dicam  animos  meae  :  Anima,  habes  multa  iona 
in  annos  multos  posita,  requiesce,  manduca,  bibe, 
epulare  {Lur.  xii,  17-19,  ;  »  respondit  Dcus  :iiStulte, 
hac  noclo  animam  tuam  repetuntate  :  qu»  autem 
parasti,  cujus  crunt  {Ibiil.  20}?  »  Ne  ipse  quidem 
Deus  cum  dormire  permittit.  Interpeliat  cogitan- 
lem,  excitat  dormientein. 

30.  Sed  nec  ipse  se  quietum  esse  patitur,  qui  de 
abundantia  divitiarum  suarum  sollicitatur,  et  in 
ubcrtate  (ructuum  vocem  cgentis  emittit.  «  Quid 
faciam  ?  >>  inquit.  Nonne  ha?c  pauperis  vox  est.non 
habentis  subsidia  vivendi?  Egens  omnium  huc  at- 
que  illuc  respicit,  scrutatur  hospitium,nihil  invenit 
ad  usum  alimenti  :  considerat  nihil  miserius  quam 
fame  confici,  et  cibi  indigentia  mori:quaerit  mortis 
oompondia,  et  tolerabiliora  obeundi  supplicia  ri- 
matur  :  arripit  gladium.suspendit  laqueura,ignem 
adolct,cxplorat  venenum  :  et  inter  bac  quid  eligat 
dubius,  dicit  :  «  Quid  faeiam?  »  Deinde  vitre  hujus 
suavitate  revocatus  cupit  revocare  sententiam,  si 
possit  vivendi  substantiam  reperire.  Aspicit  nuda 
omnia,  vacua  omnia,  et  ait  :  «  Quid  faciain?  » 
Undo  milii  alimenta,  undo  vestitus?  \'olo  vivere, 
si  habeam  quomodo  possim  vitam  hanc  sustinere  : 
sed  quibus  cibis,  quibus  subsidiis? 

31.  II  Quid  faciam?  inquit;  quod  non  habeo...  » 
Clamat  se  divei  non  habere.  Paupertalis  hic  sermo 
est ;  de  inopia  queritur  abundans  fructibus.  "  Non 
habeo,  inquit,  quo  congregsm  fructus  meos.  »  Pu- 
tares  illum  dicere  :  Non  habeo  fructus,  unde  viven- 
dum  estmihi.  Beatus  qui  de  abundantia  periclita- 
tur;  imo  miserior  iste  fecunditatibus  suis,  quam 
paupcV,  cui  periculum  de  egestate  est.  Habet  ille 
unde  excuset  ferumnara;  habet  certe  injuriam, 
habet  culpam  :  isto  non  habet  quern  pra;ter  se  ar- 


32.  Et  dixit :  Hoc  faciam,  horrea  mea  destruam.  » 
Putes   adhuc  dicere  illum  :  Aperiam  horrea  mea, 
ingrediantur  qui  tolerare  famem  non   queunt,  ve- 
niant  inopes,intront  pauperes,  reploant  sinus  suos,  n  vindicat  dive 
deslruam  parictes  qui  excludunt  esurientem.  Ut      ncgare. 


largiur?  Ut  quid  repagulis  portarum  claudam  fru- 
menta,  quibus  (13)  Deus  totum  574  replcvit  cam- 
porum  ambitum,  quae  sine  custode  nascuntur  et 
abundanl? 

CAPUT  VII. 
Eumdem  locum  B.  Dodor  prosequitur,  osteiiditque 
avaros  cum  de  bonis  benefaccre  dcberenl,  malle  pe- 
cunias  in  xdificando  consumere ;  ipsosque  mugis 
cnormilale  pretiorum,  quam  ubertate  proventuum 
deleclari  :  quos  tamen  docet  quo  fructus  suos  secii- 
re  possinl  rccondera. 

33.  Victa  est  spes  avari.  Rumpnntur  vetusta 
horrea  messibus  novis.  Minus,  inquit,  habui,  et 
frustra  servavi  :  plus  natum  est,  et  cui  congrego  ? 
Dum  incrementa  pretiorum  aucupor,  amisi  usum 
|,  beneficioruin.  Quantas  anni  superioris  frumento 
potui  animas  pauperum  reservare?  H;ec  me  magis 
serviire  deleclarent  pretia,  quse  non  nummo  a;sti- 
mantur,  sed  gratia.  Imitabor  sanctum  Joseph  hu- 
manitatis  pr;edicatione;  clamabo  voce  magna  : 
Venite,  pauperes,  edite  panes  meos,  expandite 
gremium,  suscipite  frumentum.Fecunditas  divitis, 
totius  orbis  abundantia,  omnium  debet  esse  fer- 
tilitas.  Tu  vero  non  hoc  dicis,  sed  ais  :  "Destruam 
borrea  mea.  »  Recte  destruis  ea,  a  quibus  nullus 
pauper  onustus  revertitur.  Horrea  iniquitatis  sunt 
receptacula,  non  pietatis  subsidia.  Recte  destruit 
qui  sapienter  a-dificare  non  novit.  Destruit  sua  di- 
vcs,  qui  nescit  ffiterna  :  destruit  horrea  qui  non 
novit  sua  fruraenta  dividere,  sed  claudere.  » 
3i.  II  Et  majora,  inquit,  faciam.  »  Infelix,  vel  id 
C  dispensato  pauperibus,  quod  pro  sumptu  aedifica- 
tionis  impendis.Dum  liberalitatis  gratiam  rcfugis, 
damna  redificationis  exsolvis. 

35.  Et  addidit  :  «  Illo  congregabo  omnia  qua» 
nata  sunt  mihi,  et  dicam  animaj  meaj  :  Anima, 
habes  multa  bona.  »  Conlicitur  avarus  semper 
ubertate  proventum  (14),  dum  vilitatem  alimoniee 
calculatur.  Fecunditas  enim  universorum  est,  ste- 
rilitas  soli  avaro  est  qusstuosa.  Delectatur  magis 
enormitate  pretiorum,quam  abundantia  ropiarum; 
el  mavult  habero  quod  solus.quara  quod  cum  om- 
nibus  vendat.Vide  timentem  nesuperfluat  cumulus 
frumentorum,  ne  super  horrea  redundans  trans- 
fundatur  in  pauperes,  et  boni  alicujus  occasio 
indigentibus  acquiratur.  Soli  sibi.partus  terrarum 
non  quo  ipsc  uti  vciiL,  sed  aliis  de- 


margine,  satiatio.  E;edem  vero  in  corpore  habent, 
.mnatio   divitis,   non  est  qux   sinat  eitin    dormire, 

LXX     Illterp.      Eccle.      v',     II.       xai     tu     i\XTXrfivn'. 

X0'J      7:A0UTf|-ai        oCx       £'jT'.V       Ct-JtWV      a'JT6v      TOU      'JTTV^W- 

(jai.  Perro  post  vocem  dormire,  mss.  pleriquc  boni 
cevi  addunt  ista  :  Deniqne  cvangelico  utamur  e.rem- 
plo,  ut  prohemus  divitem  dormire  non  posse.  .\t  cum 
videantur  non  suo  loco  posita,  et  in  inullis  etiam 
mss.  et  cunctis  edit.  desiderentur,  satis  habuimus 
hujus  rei  lectorem  admonere. 

(13)  Am.  et  Era.  fiuito  capite  post  vocem  fru- 
meuta,  seiuenSj  his  verbis  auspicabantur,  Audiant 
hxc  quibus  Deus  totum,  etc.  Et  certe  illis  favent 


mss.  aliquot  sat  bonaj  nota:;  sed  cum  in  multo 
phiribus  ca  non  reperire  sil ;  hic  ab  edit.  Gill.  ae 
Roni.  non  recedere  optimum  vivum  est. 

({•i)  Omnes  edit.  et  pauci  mss.  Confitetur  avarus 
scmper  ubertatem  provcntuum,  alii  mss.  magno 
nuinero,  ut  nbs  in  textu.  Rursus  edit.  .\m.  et  Gill. 
iu  marg.  cum  mss.  tribus,  vilitale  alimonix  calca- 
tur.  Eadem  Gill.  in  corpore  et  Rom.,  vilitalem  ali- 
nwniiV  culumniatur.  Denique  Era.  et  reliqui  mss. 
nuinero  atque  antiquitate  pofiores...  calculalur. 
Alicubi  tainen  legas,  utililatem,...  calcat...  et  calcu- 
lat,  sed  calami  aut  typographi  error  est. 


777 


LIBER  DE  NABDTHE  JE;^RAELITA. 


778 


36.  '<  Habes,  ■■  inquit,    "    mulla   bona.  »   Nescit  A  mortis  excludit  ?  A.ssistunt  jum  qui  reposcant  ani- 


avarus  bona,  nisi  ea  quae  quaistuosa  sunt,  nomi- 
nare.  Scd  acquiesco  ei,  ut  bona  dicantur  quae  sunt 
Ipecuniana.  Cur  ergo  de  bonis  facitis  mala,  cum 
[cle  malis  bona  facere  dpbpatis?  Scriptum  est  enim: 
<'  Facite  vobis  amicos  de  maramona  iniquitatis 
[Luc.  .XVI,  9).  »  Ei  ergo  qui  uli  sciat,  bona  sunt  : 
ei  qui  uti  nesciat,  recte  mala.  c  Dispersit,  dcilit 
pauperibus  {"15),  juslitia  ejus  manet  in  Kternum 
{Psal,  cxi,  9'.  Quid  hoc  melius  ?  Bona  sunt,  si  5S  5 
pauperibus  largiaris,  in  quo  tibi  debitorem  Deum 
quadara  pietatis  feneratione  constituas.  Bona  sunt 
si  aperias  horrea  justitise  Iu.t,  ut  sis  panis  paupe- 
rum,  vita  egentium,  ocuius  raecorum,  orbatorum 
infantium  pater. 

,'!7.  Habes  unde  facias,  quid  vereris  ?Tua  te  voce  B 
convenio.  Habes  multa  bona  in  annos  raultos  po- 
sita,  potes  et  tibi  et  aliis  abundare.  Habes  fecun- 
ditatem  publicam,  quid  destruis  horrca  tua  ?  Os- 
tendo  tibi  ubi  melius  tua  fruiuenta  ciistodias,  ubi 
bene  sepias,  ut  fures  ea  tibi  auferre  non  possint. 
Inciudc  ea  in  corde  pauperum,  ubi  ea  nullus  gur- 
gulio  consummat,  nulia  corrurapat  vetustas.  Ha- 
bes  apotheas,  inopum  sinus  :  habes  apotheas,  vi- 
duarum  domos  :  habes  apotheas,  ora  infantium, 
utdicatur  tihi  :  «  Ex  ore  infantium  et  iaclentium 
perfecisti  laudem  iPsal.  viii,  3).  Istse  sunt  apothe- 
cjE.qua;  maneant  in  a;ternum  :  ista  horrea,  qu,-B 
fecunditas  futura  non  deslruat.  Nam  quid  iterum 
facias,  si  tibi  plus  natum  fuerit  anno  sequenti  ? 
Iterum  ergo  et  illa  destrues,  qua;  nunc  facere  pa-  ^ 
ras,  et  majora  facies.  Dat  enini  tibi  fecunditatem 
Deus,  ut  aut  vincat  aut  condemnet  avaritiam 
tuam  ;  quo  excusationem  habere  non  possis  :  tu 
vero  quod  per  te  multis  nasci  voluit,  tibi  soli  rc- 
servas,  imo  el  tibi  adimis  ;  magis  enim  scrvares 
tibi,  si  dispertircris  aliis.  Bonoru^n  enim  fructus 
munerum  in  eos  ipsos  qui  contulerint.  revertuntur 
et  gratia  liberaiitatis  in  auetoreni  rcdit  (16),  De- 
niquc  scriptum  est  :  «  Seminate  vobis  ad  justi- 
' im  {O.tee  X,  12).  »  Esto  spiritalis  agricola,  sere 
"1  tibi  prosit.  Bona  satio  in  corde  viduarum. 
Si  tcrra  tibi  reddit  fructus  uberiores  quam  acce- 
perit,  quanto  magis  misericordla!  remuneratio 
reddet  niultiplicatiora  quic  dederis  ! 


mam  tuam,  et  lu  adhuc  differs  operum  fructus  tu- 
orum.  Adhuc  tu  ibi  tempora  vivendi  longa  meta- 
ris  (17)  ?  «  Stulte,  hac  nocte  rcpetunt  animam 
tuam  a  te  (Luc.  xii,  20).  Bene  ait  nocte  ;  nocte 
enim  anima  avari  reposcitur  :  a  tenebris  incipit,ct 
in  tcnebris  perseverat.  Avaro  semper  nox  est  ;  dies 
justo,  cui  dicitur  :  «  Amen,  araen  dico  tibi,  hodie 
mecuni  cris  inparadiso(t!ir.  xxiii,  43),  »  —  «  Stul- 
tus  autem  sicut  luna  mutatur  {Jiccli.  xxvii,  12)  :  » 
—  «  jusli  autcm  fulgebunt  sicut  sol  in  regno  Pa- 
tris  sui  {Malth.  xiii,  4.3).  »  Rectc  arguitur  stultitiae, 
qui  in  manducando  et  bibendo  locarit  spemsuam. 
Et  ideo  oi  tempus  mortis  urgetur,  secundum  quod 
dictum  estab  ipsis  qui  gul-^e  serviunt :  «  Mandu- 
cemus  et  hibamiTS,  cras  enim  moriemur  {Isa  xxii, 
13).  »  Recle  dicitur  sfulfus,  quia  animae  suae  cor- 
poralia  subministrat,  quia  recondit  quae  cui  ser- 
viet,  ignorat. 

SSiJ.  39.  Et  ideo  ei  dicitur  :  «  Quae  autem  pa- 
lasli,  cujus  erunt  (l.ur.  xii,  20)?  »  Quid  quotidie 
metiris,  et  numeras,et  obsignas?  Quid  aurum  tru- 
tinas,  argentum  ponderas  ?  Quanto  melius  est  li- 
beralem  essc  dispensatorem,  quam  sollicitum  custo- 
dcm  !Quantum  tibi  prodesset  ad-  gratiam,  multo- 
rum  pupillorum  patrem  nominari,  quara  innume- 
ras  stnteras  in  sacculo  obsignatas  babere  !  Pecu- 
nia  ptenim  hic  relinquitur  :  gratia  autem  operum 
bonorum  nobiscum  ad  judicem  meriti  defertur. 


C.APUT    VIII. 

I  Inccgilantem  nvurum  morle  vrijeri.cumfjuc  jwc  stul- 

tum  vocitari  memoruto  Evaiiyelii  loco  :  quanlo  me- 

t      Uus  pccuiiix  dislribuuntur,  <iuam  rclinennlur  ;   et 

\      quam  inepte  scae  ab  impcrtienda  elecmosijna  divi- 

les  e.vcuscnl. 

.38.  Deinde,    homo,   nescis    quia    tcrrie    partum 
!  preevenit  dieamortis,  misericordia  autem  incursum 


L  40.  Sed  fortasse  dicas,  quod  vulgo  soletis  dice- 
re.  Non  debemus  ei  donare,  cui  Deus  ita  maledi- 
xit,ut  eum  egere  vellet.  Sed  non  paupcrcs  maledic- 
ti,  cum  scriptum  sit  :  i.  Beati  paupcrcs  spiritu, 
quoniain  ipsorum  est  rcgnum  ca;lorum  {Matth.  v, 
3).  »  Non  de  paupere,  sed  de  divite  Scriptura  di- 
cit  :  "  Captans  prctia  frumenti,  malcdictus  erit 
(Prov.xi,  26).  »  Deinde  non  requiras  quid  unus- 
quisque  mereatur.  Misericordia  non  de  merilis  ju- 
dicare  consuevlt,  sod  necessatibus  subvenire  :  juva- 
re  pauperem,  non  examinare  justitiam.  Scriptum 
est  enim  :  «  Beatus  qui  intelligit  super  egenum  et 
pauperem  {Psal.  xl,  2).  »  Quis  est  qui  intelligit  ?  Qui 
corapatiturci,  qui  advcrtit  consorteni  esse  nalurae, 
qui  cognoscitquod  et  divitem  ct  pauperem  fecit  Do- 

n  minus,  «luiscit  quod  sanctificct  fructus  suos,  si  de 
his  delibet  aliquam  pauperibus  portioncm.Ergocum 
habeas  uude  bencfaciu3,ne  differasdicens  :  Crasda- 
bo  ;  ne  largiendi  amitias  eopiam.  Periculosa  est  de 
alterius  salufe  dilatio.  Pofest  fieri  ut,  dum  tu  dif- 
fers,  illc  moriatur.  Magis  anfc  mortcin  pr.Tcurre, 
ne  fortc  avarifia  tc  cl  cras  impcdiat,  ct  promissa 
fraudenlur. 


15)  Omncs  odiL,  qui  uti  sciut,  mulla   Imna   siint. 

Quid  hnc  meliiis  bono,  si  pauperibus,  ctc.  Mss.  magis 

appositc  ut  in  tcxlu. 
i      (115)  Edit.,  in  auclorem  honi  opfris  rcdil. 
'.  Mss.  voccs  honi  opcris  non  agnoscunt. 

Patrol,  XIV. 


(17)  Rom.edit.,  lempora  vivcndi  longa  proiiiillis. 
Vct,  cum  mss.  aliqiiot...  meililiiris.  Ms».  iiulem 
complurcs....  mcliris.  Al  oninium  antiquissimi... 
metaris,  Qun?  signiflcalione  parum  dilTcrunt. 


»^ 


119 


S.  AMBROSII 


780 


CAPUT  IX. 


Ouowodo  Jezahcl,  qux  eU  avaritia,  diinlihus  jjosies- 
"  sessioncm  quam  conlra  juslitiam  desxderant,  poUi- 

ceatur. 

41.  Sed  quid  dicam,  ne  diffeMs  liberelitatem  ? 
Ulinam  non  approperes  rapinam  :  utinam  qund 
concupieris,  non  cxtorqueas  :  utinam  alienum  nnn 
petas,  negatum  prwtermitas,  excusatum  patienter 
foras  non  audias  illam  Jezabel,  quae  est  avaritia, 
quodam  pronuvio  (IS)  vanitatis  dicentem  :"  Ego 
tibi  dabo  possessionem  quam  desideras  (///  Heg. 
XXI,  7)  !  »  Tu  tristis  es,  quia  vis  mensuram  consi- 
derare  justiti.-e,  ut  alienum  non  cripias  :  cgo  habeo 
mea  jura,  habeo  meas  leges  :  calumniabor  ut  spo- 
liem  ;  et  ut  possessio  pauperis  eripiatur,  vita  pul- 

sabitur. 

42.  Quid  enim  aliud  in  illa  historia,  nisi  divitnm 
avarilia  describitur,  qu.-e  est  viinum  pronuvium. 
quod  omnia  fluvii  modo  rapiat,  d  nuUi  usui  prn- 
futura  transducat  ?  Ha3C  est  .lezabel  non  una,  sed 
multiplex  :  non  unius  temporis,  sed  temporum 
plurimorum  :  b.-ec  omnibus  dicit,  sicut  illa  dixit 
viro  suo  Achab  :  «  Surge,  manduca  panom,  et  rc- 
di  ad  te  :  ego  dabo  tibi  vineam  Nabuthe  Jczraelilae 

{Ibid.).  •■ 

43.  .<  Et  sripsit  liijrum  nomino  Ach.ab,  ct  signa- 
vitannulo  illlus  (19),  ct  misit  librum  ad  seniores, 
et  ad  liberos  eos  qui  morabantur  (20)  cum  Nabu- 
the.  Et  erat  scriptum  537  in  libro  :  Jejuuato  je.ju- 
nium,  et  constituite  Nabuthe  in  principcm  popu'^ 


A  eeplum.  Non  tale  jejunium  elegi,  dicit  Dominus. 
Scd  solvei  umnem  collig.ationem  injustitia;,  dissolve 
obligationesviolentarum  commutationum.  dimitte 
con^^ractos  in  remissionem,  et  omnem  conscriptio- 
nem  iniquam  disrumpe  :  frange  panem  tuum  esu- 
rienti,  egenos  non  habentes  tectum  induc  in  do- 
mumtuam:sividerisnudum,vesti,etdomesticosse- 
ministuinondespicies.  Tunc  orietur  tibi  matuti- 
num  lumen  tuum.et  sanitas  sua  matura  orietur  et 
prscedet  ante  tejustitia,et  majestas  Deicircumda- 
bit  te:  tunc  clamabis.  et  Deus  exaudiet  te ;  adhuc 
te  loquento,dicet  :  Ecce  adsum  [Isa.  lviii,  5  9).  "  ; 

45.  Audis,  dives,  quid  Dominus  Deus  dical?  Ef 
te  ad  Kcclesiaiii  venis,  non  ut  aliquid  largiaris 
paupeii,  seJ  ut  auferas  :  jcjunas,    non  ut  convivu 


B  tui  sumptus  proficiat  egenis,   scd   ut   spolium    de 


egentibus  adipiscaris.  Quid  tibi  vis  cum  bbro  et 
charia,  et  signuculo  (22),  et  conscriptionc,  et  vin- 
culo  juris  ?  Non  audisli  :  "  Solve  omnem  coUiga- 
tioncui  iujustiliffi,  dissolve  obligationes  violenta- 
rum  commutatiuuum,  dimitte  confraclos  in  remis- 
sioncai,  et  omnem  conscriptionem  iniquara  dis- 
rumpe.  »  Tu  mihi  tabulas  offers,  ego  tibi  recito 
Dei  lcgem  :  tu  atromento  scribis,  ego  libi  Spiritu 
Dei  inscr.p;.  ropeto  oracula  prophetarum  :  tu  tes- 
timonia  lalsa  eomponis,  ego  testimonium  con- 
scieniiK  posco,  quam  judicem  tui  etfugere  et  de- 
cliuare  non  poleris,  cujus  testiinonium  non  po- 
teris  recusarc  in  die  qua  revelabil  Dominusocculta 
hominum.  Tu  dicis  :  «  Destruam  horrea  mea  (tuc. 


i| 


et  constituite  duos  viros  filios  iniquitatis  ex  diver-  ^^^^  ^^^  .  ^^  ^^  Dominus  dicit  :  Sine  magis  quidquid 
so  njus,  ut  falsum  tcstimonium  perhibeant  adver-  t  '.J^_^  horreuin  est,  pauperibus  deputari,sine  ceilas 
sus  eum  dicentes  :  Bonedixit  Dcum  et  regem  (21), 


et  producite  illum.  et  lapidate  '//'/'/.  8,  10) 

CAPUT  X. 
Divitcs,  rum  alicna  rapcre  non  posstint,  prx  Iristitia 

cilmm  non  capere  :  et  inihi  qiiid  jejunium  aut  pre- 

ces  Deo  acceptas  reddat  :    deinde   quam  contrana 

Dcus  pra:cipiat,  el  ipsi  fa.iant. 

14.  Quam  evidenler  expressa  est  divitum  consue- 
tudo?Constritantur  si  aliena  non  rapient  :  renun- 
tiant  cibo,  jejunant,  non  ut  peccatum  minuant, 
sed  ut  crimcn  admittant.  Videas  illos  tunc  conve- 
nientes  ad  Ecclesiam^offlciofos,  humiles,  assiduos, 
ut  effectum  scoloris  impetrare  mereantur.Sed  dicit 
illis  Deus  :  «  Non  hoc  jejunium  elegi,  nec  si  fle- 
etas  ut  oirculum  collum  tuum,  cinerem  ctiam  et  j) 
eilicium  subslernaa,  nec  sic  vocabitis  jejunium  ac- 

(18)  Edit.  vet.,  qux  csl  uvaritia  quoddam  projlu- 
vimn,  etc.  Rom.  qu;i'  csl  quvddam  projhmum,  etc. 
Mehus  mss.  onno?  Gallici  ul  in  textu. 

(19)  Rom.  edit.,  cl  scripsit  liltrras.,.  Et   scriptum 

crit  in  littcris.   etc. 

(•-'0)  Ess,  aliquot  autiquissimi,  6'<  fW  Uuros  cjus 
nui  morabanlur,c[c.  Alii  maximonumero  cumedit. 
onmibus,  cl  ad  lihcros  coi  qui,  clc  Ulis  sutlragu.in- 
tur  LXX,  ubi  legitur,  xal  Toi?  a^uTipo-jj  -cou;  -/.^i-v.- 
/oGvTa;  [J.ETX!  N3(6ou6a...  Vulg;'  et  optimatcs  qui  cruiit 
in  civitate  ejus,  eic. 

121)  Mss.  aliquot  antiquw  mHnus,  benedwU 
Pcum  ct  rcgem. 


infi-a  horreum  est,  pauperibus  deputari,sine  ceilas 
istas  egenis  prodesse.  Tu  dicis  :  •■  Majora  faciam, 
et  illo  "congregabo  omniaqus  natasunt  mihi  [Ibid.]; 
Dominus  dicit  :  «  Frange  esurienti  panem  tuum.  » 
Tu  dicis  :  Tollam  pauperibus  domum  suam  :  Do- 
minus  autem  dicit,  «  ut  egenos  non  habentes  tec- 
tum  inducas  in  domum  tuam.  »  Quomodo  vis,  di- 
ves,  ut  Deus  le  pxaudiat,  cum  tu  57  8  Deum 
non  putes  audiendum  ?  Si  non  acquiescatur  arbi- 
Irio  diviiis,  scena  componitur  :  Dei  sestimatur  m- 
juria,  si  divitis  petitio  rofutelur. 

CAPUT    XI. 

Nahullic  a  duobus  factis  testibus  accmi.tus  lapida- 
lur  ■  Achah  inde  primo  tristitiam  simulat,  mo.t  in 
ejusinvadit  possewonem.  Quam  seiitentiam  in  ip- 
sum  Deus  pronuntiaveril :  et  prxsertim  cur    mcre- 

(■>->)  Siirnaculum  est  nota  sigillo,  seu  signalorio 
annulo  impressa,  Conscriplio  interdum  sumitur  pro 
inventario  sed  hic  idom  est  ac  syngrapha,  sive  ins- 
trumentum  intcr  foneratorem  ac  debitorem  contec- 
tum  Denique  vinculum  juris  non  videtur  aliud  noc 
loco  signilioare  quam  leges  de  usura  ab  .imperato- 
ribus  prumulgatas  :  proprie  autem  accipitur  pro 
io^a  le-um,  ut  cum  schulasticis  loquamur,  vi  coa- 
cliva  ;%inculis  enim  juris  teneri  prorsus  idera  so- 
nat,  atqueobligari  ad  subeundam  pffinam  qua  le- 
gum  seVeritale  prKscribitur.  N  ide  tod.  Theod.  iib. 
K.  tit.  7,  ad  1  leg.  Jul.  t.  III,  pag.  55,  et  Gothofr. 
iueamdem  legeni. 


J 


781 


Inces  in  ejusdem  sanguine  decanln 
ubi  et  de  supplicio  Jezabct. 

46.  «  Deum,  inquit,  benedixit  et  regcm  (/// 
lieg.  XXI,  10,  13),  »  aqualis  videlicet  persona,  ut  sit 
sequalis  contumelia.  «  Benedixit,  inquit,  Deum  et 
regem.  )•  Ne  divitem  maledicti  nomen  offendat,  et 
sermunis  ipso  Isedatur  sono,  bcnedictio  pro  ma- 
lediclo  vocatur.  Qureruntur  duo  testes  iniquilatis. 
Duobus  tcstibus  et  Susanna  est  appetita :  duos 
testes  et  Synagoga  invenit,qui  adversum  Christum 
falsa  jactarent  :  duobus  teslibus  pauper  occidiiur. 
(I  Produxerunt  igitur  Nabuthe  foras,  et  lapidave- 
runt  eum  (Ibid.  13).  »  Utinam  vel  in  suis  ei  lice- 
ret  mori !  Pauperi  ipsam  dives  invidet  sepultu- 
ram. 

fi~ .  I'  Et  factum  est,  inquit,  cum  audisset  Achab 
quia  mortuus  est  Nabuthe,  conscidit  vestimenta 
sua,  et  cooperuit  se  cilicio.  Et  factum  est  post 
haec,  surrexit,  et  descendit  Achab  ad  vineani  Na- 
buthe  Jczraelil.i;,  possidere  eam  ilbid.  10).  n  Ira- 
scuntur  divitos  ot  caluiHiiiantui-,ut  noceant,  si  non 
obtineaut  qnod  dosideraverint.  Cum  aulem  calum- 
niati  nocuerint,  dolere  sc  simulant:  tristes  tamen 
et  tanquam  mocsti,  non  corde,  sed  vultu,  in  pos- 
sessionis  dirept<R  locum  prodeunt,  et  impressionis 
sus  iniquitate  pntiuntur. 

'S.  Hoc  divina  movetur  ju.stilia,  ct  avarum 
digna  severitate  condemnat  dicens  :  «  Occidisti  et 
possedisti  hiereditatem.  Propter  hoc  in  loco  in 
quo  linxerunt  canes  sanguinem  Nabuthe,  in  eo 
lingent  canes  sanguinem  tuum  ;  et  meretrices  la 
vabuntur  in  sanguine  tuo  [Ibid.  19). 
quam  severa  sententia,  ut  quam 
mortis  acerbitatem  eam  ipse  mortis  suk  horrore 
dissolvere  proderetur  (23) !  Inhuniatum  pauperem 
Deus  aspicit,  et  ideo  insepultum  divitem  jacere 
decernit ;  et  ut  mortuusluatsu£e  iniquitatis  .'erum- 
nam,  qui  nec  mortuo  putavit  esse  parcendum. 
Itaque  vulneris  sui  cruore  perfusum  cadaver  in 
speciem  funcris  vitae  sua;  prodidit  crudelitafem. 
IIa:c  cum  pertulit  pauper,  dives  arguebatur  ;  cum 
dives  exccpit,  pauper  vindicabatur. 

49.  Quid  sibi  autem  vult  quod  meretrices  lave- 
runt  se  in  sanguine  ejus  ;  nisi  forc  ut  mcretriria 
quaedam  in  illa  feritale  fuisse  regis  perfidia  pro- 
dcretur,  vel  crucnta  luxuries,  qui  sic  fuit  luxurio- 


LIBER  DK  NAIiLTHE  JEZIIAELITA. 

sese  iavaUiiie 


782 


B 


Ajusmodi  ll:igil.ium.  Noli  esse  .\chab,  ul  possessiu- 
nem  linitimam  concupiscas.  Non  tibi  cohabitet  Je- 
zabel  illa  fcralis  avaritia,  qu;E  tibi  cruenta  persua- 
deat :  qu.t;  cupiditates  tuas  non  revocet,  sed  impel- 
lat :  qua;  te  faciat  tristiorem  etiam  cum  desiderata 
posscderis.  qusB  te  faciat  nudum,  cum  dives  fue- 
ris. 

CAPUT  .\II. 
.^vurum  egcnum  ac  proftujum  esse.   Quam  abjectus 
fiieril  re.v  Achah  coram  Elia  :   et  quotnodo  peccalor 
semper  deprekendatur.  Ad  exlremum  divites  ad  le- 
gilimum  diviliarum  usum  slimulantur. 

SO.Pauperiorcmenim  sejudicalomnia  abundans; 
quia  siLi  decsse  arbitratur  quidquid  ab  aliis  possi- 
detur.  Toto  mundo  egct,  cujus  non  capit  muadus 
cupidilates  :  ejus  autem  qui  fidelis  est,  totus  mun- 
dus  divitiarum  est.  Tanto  mundo  fugit,  qui,  consi- 
derans  conscientiam  suam,  metuit  deprehendi.  Et 
ideo  Achab  ad  Eliam  spcundum  historiam  ait, 
secundura  Knigmata  autem  dis'es  ad  pauperem  : 
«  Invcnisti  mR,inimicus  meus  (///  lierj.  x.xi,  20).  » 
Quam  mi.sera  conscientia  qu.i:  se  proditam  doluit ! 

51.  Et  dixit  Elias  ad  eum :  «  Inveni  quoniam 
fecisti  malum  in  conspectu  Domini  (Ibid.).  »  Rex 
erat  ille,  et  rex  Samari;e  Achab  :  Elias  pauper,  et 
indigens  paiiis,  cui  defuisset  victus  sul)stantia,nisi 
corvi  alimoniam  miiiistrassent.  Adeo  dejecta  erat 
conscientia  peccatoris,  ut  nec  rcgalis  potentiM 
fastu  attollerefur.  Itaque  quasi  vilis  et  degener: 
«  Invenisti  me,  inquit,  inimicus  meus  :  »  depre- 
hendisti  in  me  qui-e  latere  crcdebam  :  nulla  men- 
Quam  jusla  C  tis  mefe  occulta  te  falkint :  invenisti  me,  patent 
intulit  alteri  tibi  vulnera  mca,  captivitas  prssto  cst.  Invcnitur 
peccator,  cum  iniquitas  ejus  proditur,  justus  au- 
tem  rticit;  «  Igne  me  examinasti,  et  non  est  in- 
venta  in  me  iniquitas  [Psal.  xvi,  3).  »Adam  cum 
latcret,  inventus  cst  :  Moysi  autcm  nequaquam 
inventa  est  sepultura:  invcntus  est  Achab,  non  est 
iuventiis  Elias  ;  et  sapicntia  Dei  dixit :  «  Quaerent 
memali,  et  non  invenient  (Prov.  i,  28).  »  Unde 
et  in  Evangelio  Dominus  noster  Jesus  quKrebatur, 
ct  non  inveniebatur  [Joan.  viii,  21).  Culpa  igitur 
auctorcm  suum  prodit.  Unde  et  Thcsbytes  ait: 
..  Invoni  quoniam  fcc'sti  malum  in  conspectu 
Domini  ;  »  quia  culpa;  rcos  tradit  Dominus,  inno- 
centesauLem  non  tradit  in  potestatem  inimicorum 


sus,  ut  olus  desideraret  ,  sic  cruentus,  ut  pr^pter  n  suorum.  Denique   Saul  quuirebat  sanctum  David, 

et  invenire  non  polcrat :  David  vero  sanctus  re- 
gcm  Saul,  qucm  non  quicrebat,  invenit,  quoniam 
tradidit  eum  Dominus  in  potcstatem  ipsius.  Cap- 
liva  igitur  cst  opulcntia,  paupertas  libcra. 

52.  Servitis  divites,   ac  miscram  ([uidem  servi- 
lutem,  qui  servitis  errori,   servitis  cupiditati,  ser- 


olus  homincm  occideret?  Digna  avarum,  digna 
avaritiam  pccna  consumit.  Denique  et  Jezabcl  ip- 
Bam  comcderunt  canes,  ct  volucrcs  cocli :  ut  osten- 
deretur  qund  spiritalis  nequiliif  liat  57-1  pr.cda 
divitis  sepultura.  Tuge  ergo,  dives,  hujusmodi  cxi- 
tum.  Sed  lugios  hujusmodi  exitum,  si  fugeris  hu- 

(23)  Sic  edit.  omncs  ac  mss.  aliquut.  Nonnulli 
autcm  alii,  dissolvere  iuhetur.  Al  alii  niajori  nu- 
mero  et  antiquitate,  disxolvcrc  proliiberctur,  fortc 
perhihcrelur  ;  nisi  nialis  liunc  cssc  totius  loci  scn- 
sum :  scilicnt  tam  apcrtam  tiinii|iic  iiuinifcstam 
fuisse  pocnam  regis  Achab,  ut  cu  prohiberet  ne 
disBoIvi  auteludi  posset  accusatio  inferfecti  inno- 


cenlis.  Etcniin  plciumquc  lil  ut  qiii  rrimen  aliquod 
impuiic  fcnint,  ipsam  iiiipuuilaicni  in  urgiimcntum 
innoccntia;  convertant.  Et  hiiic  intcrprctationi  vi- 
detur  favcre,  quod  paucis  infcrpositis  subjun;.;iltir. 
Ilii(]ue  vulneris  sui  crucnc  pcrfusun)  cadavcr  in  spe- 
cicm  funeris  vila  suj;  prodidit  crudclitalcm. 


IR-.i 


S.  AMBROSii 


"84 


ilis  avariti.T'.  quM  cxiilori  non  polest.  Gurgcs  qui-  A.  scd  cursui.Licrorniior  esl  viclus.in  quo  et  nobilitas 


dam  insatiabilis,  rapidior  est,cum  illata  deracrgit: 
et  putei  modo  cum  exundat  cccno  inquinatur, 
terrara  arradit  nihil  sibi  profuturam.  5S0  \'el  hoc 
exemplo  vos  admoneri  convenit.  Puteus  enim  si 
nihii  haurias,  inerti  otio  et  degcneri  situ  facile 
corrumpitur:  cxercitus  autem  nitescit  ad  speciem, 
dulcescit  ad  potum  :  ita  ct  acervus  divitiarum, 
cumulo  arenosus,  sprciosus  cst  usu,  otio  autem 
inutilis  habetur.  Derivato  igitur  ab'quid  do  hoc  pu- 
teo.  Ignem  ardentem  exstinguit  aqua,  et  elcemo- 
syna  resistit  peecatis :  aqua  autom  slativa  cito 
vermes  facif.  Non  sfet  thepaurns  tuus,  noc  stet 
ignis  tuus  :  stabit  in  lc,  nisi  eum  operibus  tu.'c 
miserationis  avertrris.  In  quantis  .«is^dives,  incen- 
diis  considera.  Tiia  vos  est  ista  dicenlis  :  >>  Pa- 
ter  .Abraham,  dic  Lazaro  ut  exfremum  digiti  sui 
intingat  in  aqua,  et  refrigeret  linguam  meam  ,Luc. 
XVI,  24).  » 

53.  Tibi  igitur  proficit  quidquid  inopi  contulcris: 
tibi  crescit  quidquid  minueris:  te  illo  quem  pau- 
peri  dcderis  cibo  pascis  ;  quoniam  qui  miseretur 
pauperis  ipse  pascitur,  ct  frucfus  jam  in  his  est. 
Misericordia  seminafur  (24^  in  terra,  in  ccbIo  ger- 
minat :  plantatur  in  paupere,  apud  Deum  pullulat. 
K  Ne  dixeris,  inquit  Deus,  cras  dabo  (Prov.  iii, 
28).  »  Qui  non  pafitur  te  diccre  :  «  Cras  dabo,  » 
quomodo  patitur  dicerc  :  Non  dabo  ?  Non  de  luo 
largiris  pauperi,  sed  de  suo  reddis.  Quod  enim 
commune  est  in  omnium  usum  datum,  tu  solus 
usurpas.  Omnium  est  terra,  nondivilum  :  sed  pau- 


generis  periclitatur.  Cave  igitur,  divcs,  ne  in  te 
erubescant  tuorura  merita  majorura,  ne  lorte  ct 
illis  dicatur:  Cur  talcm  instituitis,  cur  talem  elo- 
gistis  ha3redem  ?  Non  in  auratis  laquearibus,  ncc 
in  porphyreticis  orbibus  hreredis  est  meritum. 
Laus  isia  non  hominum,  sed  metallorum  est,  in 
quibus  horaines  puniuntur  (26).Per  egentes  aurum 
quseritur,  et  egentibus  denegatur.Laborant  ut  quae- 
rant,  labnrant  ut  inveniant,  quod  habere  non  no- 
innf. 

.55.  Miror  tam  cur  eo  vos,  divitos,  jactandos  pu- 
tclis,  cur  anrum  materia  magis  oCfensionis,  quam 
commendatinnis  gratia  sit.  Lignum  enim  5SB 
off.-^nsionis  esf  et  aurum,  et  v;b  iis  qui  sectantur 
illud  :  Dcniqui^  bcnedicitur  dives  «  qui  inventus 
est  sine  macula,  et  qui  post  aurum  non  abiit,  nec 
speravit  in  pccunia;  thesauris  [nccli.  xxxi,  8j.  » 
Sed  quasi  is  cognitus  esse  non  possit,  eum  sibi 
dcsiderat  demonstrari:  «  Quis  est  hic,  inquit,  et 
laudabimus  eum  [Ihicl.  9) ; »  fecit  enim  quod  mirari 
magis  quasi  novum,  quam  quasi  usitatum  recog- 
noscerc  debeam.us?  Itaque  qui  in  divitiis  potuerit 
cumprob.Tri,  's  vere  perfectus  et  dignus  est  gloria. 
«  Qui  potuit,  inquit,  transgredi,  et  non  est  trans- 
gressus,  et  facere  mala,  el  non  fecit  {Ibid.  18).  » 
Aurum  ergo  vobis,  in  quo  tanta  illecebra  erroris 
est,  non  tam  sua  gratia  quam  hominum  ptEua 
commendat. 

5(1.  An   vos  ampla  extollutit  atria  ;   quae  magis 
debent  cnmpungere,  quia  cum    populos   capiant, 


ciores    qui  non  utuntur  suo,  quam  qui  utuntur.  C  vocem  cxcludunt  pauperis?  Quanquam  nihil  prosit 


Debitura  igitur  rcddi?i,non  largiris  indebitum.Idoo- 
que  tibi  dicit  Scriptura  :  Doclina  pauperi  animam 
tuam,  et  redde  debitura  tuum,  et  responde  pacifi- 
ca  in  mansuetudine  [Ercli.  iv,  8'. 

C.VPUT  XII. 

Divites  in  prosapia  insnlse  glorinri,  citm  ipsi  non  ra- 
ro  dedccori  siitt  majoribus :  nurum  offensionis  li- 
(/mim  esse.  Quanta  sit  divitihns  adversus  paupe- 
res  immanitas  :  et  fjualis  divilcm  eommendatio  de- 
ceat. 

54.  Quid  enim  superhias,  dives?  Quid  dicas 
pauperi  :  Noli  metangere?  Nonne  sicut  ego  con- 
ceptus  (25)  et  natus?  Quid  te  jactasde  nobilitatis 
prosapia  ?  Soletis  et  canum  vostrorum  origines  si- 


audiri  eam,  quae  etiam  audiia  nihil  proficit.  De- 
inde  non  ipsa  vos  pudoris  aula  admonet,  qui  wdi- 
ficando  veslras  vultis  superare  divitias,  nec  tamen 
\inoilis.  Parietes  vestitis,  nudatis  homines  (27). 
Clamat  anle  doraum  tuam  nudus,  et  negligis  :  cla- 
ma'i  homo  nudus,  et  tu  sollicitus  es  quibus  mar- 
moribus  pavimenta  tua  vestias.  Pecuniam  pauper 
qucBrit,  et  non  habcl :  panom  postulat  homo,  et 
equus  tuum  aurum  sub  dentibus  mandit.  Sed  de- 
lecfant  te  ornamenta  pretiosa,  cum  alii  frumenta 
non  habcant.  Quantum,  o  dives,  sumis  tibi  judi- 
cium  !  Populus  csurit,  et  tu  horrea  tua  claudis  : 
populus  deplorat,  et  tu  gemmam  tuam  versas.  In- 
felix,  cujus  in  potcstate  est  tantorum   animas    a 


cut  divilum  recenscrc  :  Poletis  et  equorum  vestro-  n  morle  defenderc,  ct  non  est  voIuntas.Totius  vitam 
rum  nobilitatem  sicut  consulum  prffidicare.  IIlc  ex 
illo  patre  generatus  est,  et  iila  matre  editus:  ille 
avo  iilo  gaudet :  ille  se  proavis  attollit.   Sed  nihil 
istud  currentera  juvat ;  non  datur  nobilitati  palma 


(24)  Ita  mss.,  paucis  exceptis,in  quibus  ulfimam 
sententiffi  partera  italocras  :  El  fructus  hominis  esl. 
Miscricflut'a,  etc.  Edit  vcro  locum  exhibent  in  ha^c 
verba  :  Tibi  crescil  quidquid  in  pauperes  erogaveris. 
Scripiu.ii  e.$i  :  Qni  miscretur  pauperi  fenerat  Leo. 
Ipsc  cibo  in  paupcre  pascilur  (Rora.,  Te  illo  quem 
pauperi  dederis,  ciba  pascis),  et  frtwlus  jam  in  his 
est  misericorilix.  Semiuainr,  efc. 

(2.'")'  Vot  edit.  ct  phires  mss.  Nonne  sic  utcro  con- 
ceptns,  etc.  ;  Ilom.,  yoiuie  sic  conceplus,   ctc.  Scd 


populi  potorat  annulli  tui  gemma  servare  (28). 

.57.  ,\udi  planc  qualis  divitem  deceat  prcedica- 
tio  :  «  Liberavi,  inquit,  pauperem  de  manu  po- 
tentis,  et  orphanum  cui  non  erat  adjutor,  adjuvi. 

quinque  probatissimi,  Nonne  sicutego,  etc. 

(26)  Rnra.  edif.,  honwies  depingmilur.  AUce  ac 
mss.  omnes,  homines  puniuniur.  Quod  verbum  ad 
illa  spectare  credimus.  Per  egenles  aurumqvacrifur, 
etc. 

(27)  Vet.  edit.  Parietes  vesliiis  auro,  homines  nu- 
dntis.  Rom.  veste  nudalis.  Sed  in  mss.  voo"s  auro... 
vcsU',  dosidcraniur. 

(28)  Mss.  Thuan.  aller  et  Pont.,  Tolius  vita  po- 
puli  potci-at  animi  tui  gemmam  servare. 


785 


LIBER  DE  NABUTHE  JEZRAELITA. 


196 


Benedictio    periturl  super   me  venit  :  os   autem  A  xix,  21).  »  Et  noli  contristari,  cum  hsec  audi?;   ne 


viduffi  me  benedixit.  Justitiam  induebar,  oculus 
eram  c»corum,  pes  autem  ciaudoruui  :  et  ego 
eram  pater  infirmorutn  (20^  (Job.  xxix,  12-16).  » 
Et  infra  :  «  Ante  fores  meas  non  habitavit  hospes, 
ostium  autem  meum  omni  venienti  patuit.  Si  au- 
tem  et  peccavi  imprudens,  non  celavi  culpam 
meam,  neque  reveritus  sum  multitudinem  plebis  : 
ut  non  annuntiarem  praescntibus  eis  :  si  passiis 
sum  infirmum  exire  ostium  meum  vacuum  :  si 
cautionem  quoque  si  quam  habui  debitoris,  scis- 
sam  sine  debiti  recuperatione  rcddidi  sine  mora 
[Job.  XXXI,  32-3'().  »  Nam  quid  ilia  replicem,  quod 
in  omni  infirmo  flevisse  se  dixit,  et  ingemuisse, 
cum   videret  virum  in  neoessitate,   se  autnm    in 


dicatur  et  tibi,  sicut  et  illi  adolescenti  diviti  di- 
ctuai  est  :  «  Quam  difficile  qui  pecunius  haijcnt, 
in  regnum  Dei  intrahunt  (  .Vnrc,  x.  32) !  »  magis 
cum  ha;c  legis,considera  quia  ista  tibi  potest  mors 
eripere,  potestas  superioris  tollere.  Denique 
quiu  peteris  parva  pro  magnis  (30),  caduca  pro 
a;tornis,  thesauros  pecuniae  pro  thesauris  grati». 
Isti  corrumpuntur,  illi  permanen!. 

.j9.  Gonsidera  quia  hos  non  solus  possides,  pos- 
sidet  tecum  tinea,  possidet  ajrugo,  qum  consumit 
pecuniam.  Has  tibi  consortes  avaritia  dedit.  Vide 
autem  quos  tibi  det  gratia  debitores  :  «  Splendi- 
dum  in  panibus   benedicent  labia  justorum,  et  te- 


stimonium  bonilatis  illius  fiet  [Eccli.  xxxi,  28).  » 
bonis?  Sed  tunc  sibi  magis  fuissc  dies  malorum,  _  Facit  tibi  debitorem  Patrem  Deum,  qui  pro  mu- 
cum  se  habere  cerneret,  et  alios  indigere.  Si  hoc      ncre  quo  pauper  adjutus  e.=t,  fenus  exsolvit, 


ille  dicit,  qui  nunquam  viduae  oculum  fecit  tabe- 
scere,  qui  nunquam  pancm  suum  solus  manduca- 
vit,  et  non  orphano  tradidit,  qucm  a  juventulc  sua 
nutrivit,  aluit,  instituit  parentis  alfcctu  ;  qui  nun- 
quam  nudum  despexit,  qui  morientem  operuit, 
qui  velleribus  ovium  suarum  inhrmorum  caiefecit 
humeros,  non  oppressit  pupillum,  nunquam  divi- 
tiis  delectatus  est  nunquam  gratulatus  5S2  est 
lapsu  inimicorum  suorum;  si  qui  fecit  hxc,  de 
summis  coepit  egere  divitiis,si  nihil  ex  patrimonio 
tanto,  nisi  solum  fructum  misericordia;  reportavit: 
quid  de  te  futurum  est,  qui  tuo  nescis  uti  patri- 
monio,qui  in  summis  divitiis  dies  sustines  mendi- 
citatis;  quia  nulli  lat-giris,  nulli  subvenis? 

CAPUT  XIV. 
Quo divitcs  iid  emcmlnm  auro   lihertatem  ac  salutcm 
inilncat,varia.<:  raliones  proponil;  qux  verx  divitix 
sint,  docel :  nec  non  iiuibus  Deus  innotescat,  et  ubi 
locus  ejus  in  pace  liat,  aperil. 

58.  Gustos  ergo  es  tuarum,  non  domiiuis  facul- 
tatum,  qui  aurum  terra;  infodis,  rainister  utiiiuc 
ejus,  non  arbiter.  Sed  ubi  thcsaurus  tuus,  ibi  et 
cor  tuum.  Ergo  in  illo  auro  cor  tuum  infodisli 
lerra;.  Vende  potius  aurum,  et  eme  salutem  ;  vendc 
lapidem,  et  eme  regnum  Dei ;  vende  agrum,  et 
redime  tibi  vitam  ajlernam.  Vcra  allcgo,  quia 
verbo  astruo  veritatis  :  Si  vis  perfectus  esse,  in- 
quit,  omnia  quaecunque  habes  vende;  et  da  pau- 
peribus,   ct   habebis   thesaurum  in  coelo    {Mailli. 


quo  pauper  adjutus  e.=t,  lenus  exsolvit,  quasi 
boni  debitor  creditoris.  Facit  tibi  debitorem  Fi- 
lium  Dei,  qui  ait  :  «  Esurivi,  et  dedistis  mihi 
manducare  :  sitivi,  et  dedistis  raihi  bibere  :  hos- 
pes  eram,  ot  collegistis  me;  nudus,  et  opcruistis 
me  (Matlh.  xxv,  35,  3(5).»  Quod  enim  unicuique  mi- 
nimorum  collatum  fuerit,  sibi  dicit  esse  collatum. 

60.  Nescis,  o  homo,  struere  divitias.  Si  vis  dives 
esse,  esto  pauper  sa>cuIo,  ut  sis  dives  Deo.  Dives 
fidei,  dives  est  Deo  :  dives  misericordiffi,  dives  est 
Dco  :  dives  simplicitatis,  dives  est  Deo  :  dives  sa- 
pientir-B,  dives  scientiaj,  divites  Deo.  Sunt  qui  in 
paupertate  abundent,  et  qui  in  divitiis  egeant. 
Abundant  pauperes,  quorum  profunda  paupertas 
abundavit  in  divitiis  simplicitatis  suae  :  divites  au- 

C  tem  egucrunt  et  esurienint.  Neque  enim  otiose 
scriptum  est  :  «  Divilum  pauperes  proepositi  erunt, 
et  proprii  servi  dominis  fenerabunt  iPriPc.  xvii. 
2) ;  »  quia  divites  et  domini  supervacua  et  mala 
seminant,  ex  quibus  non  fructum  colligant,  sed 
spinas  metant.  Et  ideo  pauperibus  divites  erunt 
subditi,  et  5S3  servi  dominis  spiritalia  fenera- 
bunl ;  quemadmodum  dives  rogabat  ut  sibi  stillara 
aqua3  pauper  Lazarus  fencraret.  Potes  et  tu,  divcs, 
istam  implere  sontentiam  :  elargire  pauperi  et  Do- 
mino  fencrasti ;  qui  cnim  largitur  pauperi,  Domino 
fenerat. 

61.  1'ulchrc  autem  sanclus  David  in  psalmo  lxxv 
hymnum  Deo  concinens  ad  Assyrium  scriptum, 
hoc  est,adversus  nequitia;  spiritalis  Assyrium  (31), 


(20)  Hic  ms9.  cod.  ab  edit.   in  quibusdam  diffe-  D  Qnid   appelis  parva   pro    matinis...    thesauris.  gra 

._  »  , _; _• 1 ;*       .,  ,1      -^^  Jj l.,l.'         ^t  ^  r\nni...«n  v.1ai>mf'>        rtf         n/\il/M*aO  !»♦  1  r 


runt,  qiiorum  pra^cipua  visum  cst  una  serie  ad  no- 
tare.  Prijjio  cdit.,  pater  orplianorum.  Mss.  fcrc  ad 
unum,  paler  itijirmorum.  L.\.\,  -«+,p  ivjvituv, 
Secundo  cdit.,  non  ccliici  culpam.  Mss.  Thuan, 
unus,  et  alii  ali.quot  boni  nevi,  noiinc  clavi  culpam. 
Tamen  LX.\  legunt,  EI  5S...  £xp'j'{/a  x-V'  i\x-x'}T:'.i / 
(iou.  Postremo  edit.,  caulionem  iiuoi/ue,  si  quam 
debilons...  reddili  sinc  mora.  Mss.  suptein  mclio- 
ris  noto',  Si  catUioncui  ijuoiiuc  quam  hahui  ilcbi- 
toris  quidam,  debitori...)  reldidis.se  memoravi.  Alii 
vcro  et  edit.  mngis  ad  LXX  accedunl,  apud  quos 
legimus,  suyyp^sV  SJ....,  x»!  ci  lit;  ff|5»«  «'jt>,v 
i-eoclixi,  O'j0Jv  >,i6ijv  r.xfii  /pswjiiXiwj. 

(30)  Edit.  ac  nonnulli   mss.,  poleris  fiarva  pro 
magnis...    thc.wiris   ijrutix    vemlcrc.    Alii    aliquot, 


tix.  Isti,  etc.   Denii[ue    plures  et   potiores,    ut   in 
textu. 

(31)  Edit.  vct.,  adrersus  ncquiliiis  spirituah'.^, 
A.fsijrium  inanem  ac  vacuum  principem  islius  mundi, 
ila  civpit  :  Notus  in  Jud.ra  IJcus,  in  Isracl  magyium 
noiiicn  ejus;  lioc  est,  non  in  divilibus,  non  in  nobi- 
libus,  vel  in  polcnlibus,  .u-d  in  iwima  confitente 
Dco:  iion  in  principihus,  clc.  Rom.  autem,  advcrsus 
iicquilias  .spirilalcs  [Assiirius  cnim  inancm  ac  vacuum 
princiiicm  islius  muniii  .■<onat)  ita  civpil...  non  in 
vobilibiis,scd  in  pivnilcntilius,et  in  anima,  etc.  Mss. 
nostram  in  Icctioncm  conspirant,  paucis  exceptis, 
in  iiuibiis  non  obscuro  aliquid  corruptionis  hoc  lo- 
co  deprchenditur. 


78f 


S.  AMBnOSlI 


788 


inancm  ac  vamim  principem  i:-i'i]s  mnnli,  ila  coe-  A  lenliae  consopitus  obdormit.  Hujusmodi  igitur  viri 


pit  ;  «  Notus  in  Judsea  Dcus  (Pfal.  i.vxv,  2);  »  tinc 
est,  non  in  divitibus.  non  in  uobilibus,  et  iu  po- 
tentibus  :  scd  in  anima  confitente  notus  est  Dous  : 
c(  Et  in  Israel  magnum,  inquit  nomen  ejus  [Ibid.):» 
non  in  principibus  et  consulibus,  sed  in  eo  qui 
Deum  videt  :  ipse  est  enim  Israel,in  quo  profunda 
fides  ad  cognitionem  Dei  potuit  pervenire. 

62.  «  El  factus  est,  inquit,  in  pace  locus  ejus 
{/6irf.  3) ;  ubi  quietus  alTectus  nullis  diversarura 
cupiditatum  e.xagitatur  fluctibus,  nullis  avaritia; 
turbatiir  procellis.nullis  qua^rendarum  divitiarum 
ignescit  incendiis.  Ipse  est  qui  speculatur  eeterna, 
et  habitat  in  Sion,  confringens  omnia  spiritalium 
instrumenta    bellorum,    conterens    arcus    quibus 


somnum  suum  dormiunt,  hoc  est,  suum  somnum, 
non  Cliristi,  dormiunt.  Et  qui  somnum  Christi  non 
dormiunt,non  habeat  Ciiristi  quietem.non  surgunt 
Christi  resurrectione;  qui  ait  :  «  Ego  dormivi,  et 
quievi,  et  surrexi;  quoniam  Dominus  suscipiet 
me  (Psal.  iii,  6).  >i 

64.1n  hoc  quique  saeculo  dormitant, digni  habiti 
incropatione  ca?lesti,  qui  ascenderunt  equos,  quos 
refrenare  non  poterant.  Logi:nus  alibi  dicente  Ec- 
clesia  sive  anima  :  «  Posuit  me  currus  .\minadab 
(Cnnt.  VI,  11).  «  Si  ergo  anima  currus  est,  vide  ne 
equus  caro  sit  :  agitator  autem  vigor  mentis,  qui 
regit  carnem,  et  motus  ejus  velut  quosdam  equos 
prudentiic    habenis    coercet.   Dormitaverunt    ergo 


diabolus  ignila  dirigens  jaeula,  graves   pectoribus  „  qui  asceiiderunt  corporis  voluptates,  nullo  eas  mo 


hominum  solet  inurerc  passiones.  Sed  illa  jacula 
justo  nocere  non  possunt,  cui  Deus  lux  est,  tan- 
tumque  abest  a  caligantium  horrore  tenebrarum, 
ut  adversarius  in  eo  locum  habere  non  possit, 
qui  etiam  priucipibus  se  consuevit  infundere  ; 
sicut  infudit  Juda;  proditori,  concidens  tanquam 
in  siiva  lignorum  fidei  januas;  ut  in  cor  ejus 
haberet  ingressum,  et  £eterni  nomiuis  taberna- 
eulum  possideret,  apostolatus  collati  munere  de 
dicatum  (32).  Ergo  ille  quasi  improbus  usur[)ator 
concidit  januas,  ut  violenlus  introeat ;  Dominus 
autem  quasi  pius  illustrat  servulos,  et  eorum  ful- 
gentibus  mcritis,  et  claritate  virtutum  tenebras 
mundi  hujus  illuminat.  Hanc  pacifici  atque  man- 
sueti  habent   apud  Deum  gratiam,  sobria  raentis 


deramine  gubernantes.  Unde  et  ascensores  eos 
quam  equites  vel  agitatores  maluit  nuncupare. 
Agitator  etenim  cum  disciplina  et  arte  pro  suo 
equos  arbitrio  agitat,  ut  vel  currentes  incitet, 
vel  reflectat  indomitos,  vel  revocet  fatigatos,  vel 
mansuetos  pro  sua  voluntale  convertat.  Unde  cum 
reciperetur  Elias,  et  curru  quasi  ad  ccelum  fer- 
retur,  clamavit  ad  cum  Elisaeus  :  «  Pater,  pater, 
agitator  Israei,  et  eques  ipsus  (/('  Rcg.  n,  12),  » 
hoc  est,  qui  populum  Domini  bono  ductu  re- 
gebas,  constantiae  merito  hos  accepisti  currus, 
hos  equos  ad  divina  currentes,  quia  moderato- 
rem  te  huinanarum  mentium  Dominus  cumpro- 
bavit;  et  ideo  tauquam  bonus  auriga,  certaminis 
victor  «terno   priemio  coronaris.  In  Habacuc  quo- 


suae  tranquillitale  fundati;  insipiontes  autem  corde  C  que  propheta  lectum   est,  ad   ipsum  Dominus   di- 
turljantur,  et  ipsi  sibi    sunt   propri.i3  cxagitationia 
auctores;  quia  desideriorum  suorum  a;stu  volvun- 
tur,  et  quodam  salo  fUiotuant. 

CAPUT  XV. 
Qtii  iliviliia  nti  iion  noverint,  cos  illarmn  scrvos  essc, 

ar  dormire  somnum  suum.  Quando  anima  rurrns 

dicaiur  et  caro  cquus  viijorc  mentis  ayilandus  :  ubi 

quid  inlcr  aiiitatorem,  cquitem  atijuc  ascensorem 

sil  discruninis,  expciiditur. 

63.  Qui  autem  sint  isti,  Propheta  significavit 
expresse  dicendo  :  «  Omnes  viri  divitiarum  [Psal. 
Lxxv,  6);  >i  omnos  dixit,  nullum  excepit.  Et  bene 
viros  divitiarum  a|  pellavit,  non  divitias  virorum  ; 
ut  ost«ndoret  oos  non  possessores  divitiarum  esse, 
sed  a  suis  divitiis   possideri.  Posscssio   enim   pos- 


ctum  :  «  Ascendes  super  equos  tuos,  et  equitatus 
tuus  salus  [llabuc.  iii,  8)  :  »  agitavit  enim  apo- 
stolos  suos,  quos  per  diversa  direxit,  ut  toto  orbe 
Evangolum  pra:dicarent.  Aseemles,  ait,  quasi  recto- 
ri  cquorum,  non  quasi  ascensori.  Ascend't  enim 
etiam  eques,  sod  ut  regat,  non  ut  tantummodo 
sedeat  :  eo  quod  desidiosus  et  piger  somnolentcE 
perferre  non  pnssit  nienfis  incessum. 

05.  De  equite  autem  lectum  esl  :  «  Et  eques  ca- 
deret  retrorsuui,  exspectans  sahitem  Domini  [Gen. 
XLix,  17).  »  Quia  nemo  sine  lapsu  est,  etiam  si 
quis  eques  ceciderit,  et  terrenis  aliquibus  vitiis 
fuerit  iaflexus  :  si  tamen  non  abjicial  spem  re- 
surgendi,    iretus   miserationo   divina,   pervenil   ad 


sessoris   debet  esse,  non    possessor  posscssionis.  n  salutem.  De   ascensore  vero  manifestum   est  in- 

Quicunque  igitur  patrimonio  suo  tanquam  posses- 

sione  non  utitur,  qui  largiri  pauperi  et  dispensare 

non  novit,  584  is   suarum  servulus  est,  non   do- 

minus  facultalum,qui  alicnas  custodit  ut  famulus, 

non  tanquam  dominus  ut  suis  utitur.In  hujusmodi 

ergo  alfoctu  dicimus  quod  vir  divitiarum   sit,   non 

divitite  viri.  Intcllectus  cnim  bonus  uteiitibus   eo  : 

qui  autcm  non  intelligit,  is  utiquc  intellcctus  sibi 

gratiam  non  potcst  viudicaro;et  idco  somno  temu- 


(32)  Sic  rass.  magno  numero,  nisi  quod,  pro  </;•- 
(/fM/i;m,  plurcs  halient  dcdicat :  aUi  nonnulli,  (it- 
catur;   denique   unus  aul  alfcr,  possiderel  nposlo- 


dicium,  quod  reprehensibilis  habeatur,  quando 
Moyscs  ipse  ait  in  canlico  Exodi  :  «  Equura  ef 
asccnsoreui  projecit  in  mare  (E.rod.  xv,  1).  »  Et 
iii  Zacliaria  locutus  ost  Dominus  dicens  :  •  Per- 
cutiam  omnem  equum  in  amentia,  et  ascenso- 
roin  ejus  iu  iusipientia  [Zach.  xu,  4).  »  Non 
di.\.it  soium  equum,  sed  et  ascensorem,  quomodo 
et  in  Exodo  habes  :  «  Equum  et  ascensorem.  » 
Ubi    est    cuim    ascensor,  qui    non    potest    583 

lalcs  coUal'  ntuuerc.  Ergo  princeps  hujus  mundi  qua- 
si,  etc.  In  cdit.  autem  omnibus  ita  legas,;;ow!rff rc/ . 
Ergo  princcps  Imjus  mundi,  ctc. 


ll 


789 


LIBER  DE  NABUTHE  JCZRAELITA. 


790 


equum  proprium    gubernare,    equus   i(unque   fer- A  placet  ?  Quia  pauper  fide  ditior  cst,  sobcietatelorn- 


tur  in  pra?ceps,  si  indomito  furore  in  praerupta 
et  periculosa  rapialur.  Quid  igitur  vobis  in  equis 
confiditis,  divites  ?  Mendax  equus  ad  salutem 
(Psdl.  XXXII,  17;.  Quid  in  curribus  vobis  plau- 
ditis?  « Hi  in  curribus,  et  hi  in  equis,  nos 
aulem  in  nomine  Domini  magniHcabimur.  Ipsi 
obligati  sunt,  ct  cecidere  :  nos  autem  surrexi- 
mus  et  erecti  sumus  (Psal.  xix,  8,  9).  »  Nolitc 
amarc  adhinnientcs  :  nolite,  divites,  fremitu  li- 
bidinis  exc'tari.  Terribilis  cst  Dominus,  ct  cui 
nemo  possit  potens  et  dives  resistere :  «  Judi- 
cium  coeleste  jaculatur  (Psal.  lxxv,  9).  » 

CAPUT  XVI. 


Divi/e'!,  ut   quiescuni  a    flagitiis.   uc   Domino    confi-  g  ^'-'^'  ^.  "'')■   Quidquid    obtulerilis,    inqiiit, 
tcantur,  impeUil.  Quomodo  ipsis  dicafur  Orate  ct      est,  quia  totus  orbis  meus   esL.   Non    exij 
redditn.  ,•  quidrcorationem  ar  dona   Deo   rommrn- 
det.   Denique  mcmorata    vcrba  eliam    paupcrihus 
accommodantur,  el  quisa  Deo  recedat,  oslcndilur. 

60.  Bonum  est  ut  jam  quicscatis,  a  tlagitiis  fe- 
riantes  revereamini  Domini  potestatem.  Ideo  di- 
ctum  est  parricidffi  Cain  :  «  Pcccasti,  quiesce 
(fien.  IV,  7),  »  ut  modum  peccato  suo  poneret. 
Cogitationes  veslrsB  ronfiteantur  Domino.  Non 
dicatis  :  Non  pcccavimus.  Dixit  Paulus  :  «  Etsi 
nihil  mihi  conscius  sum  (/  Cor.  iv,  4),  »  addidif 
tamen  :  «  Sed  non  in  hoc  justificatus  sumflhid.).  » 
Et  vos  etiamsi  nihil  estis  conscii,  confitemini  ta- 
men  Domino,  ne  quid  sit  quod  vos  praetereat.  Et- 
enim  qui  confitetur  Dominum,  et  reliquias  cogita- 
lionis  adhibuerit  ad  confessionem,  diem  festum  C  IUi  divitias  struant,  condant  pecuniam,  auri  ag- 
mentis  celebrabil  arcano  (Pia/.  lxxv,  II),  et  epu- 
labitur  non  in  fermento  malitia;  et  nequitiie  ;  sed 
in  azymis  sinceritatis  ct  veritatis  [I  Cor.  v,  8). 

67.  Ttaquc  in  concliisione  coiiversus  ad  vos  Pro- 
pbeta  dicit :  «Orate,  et  rcddite  Domino  Deo  vestro 
[Psal.  Lxxv,  12),  »  id  est  :  Nolile  dissimulare, 
divitcs,  diesinstat.  orate  pro  peccatis  vestris,  red- 
dite  pro  bcncficiis  qucc  habetis  munera.  Ab  ipso 
accepislis  quod  offcratis:  ipsius  est  quod  ei  solvi- 
tis.  Dona,  inquit  (/  Paral.  xxix,  14),  mea,  et  data 
mea,  hoc  est,  quai  offcrtis  mihi  dona,  data  sunl 
mea,  ego  ea  dedi  vobis  atque  donavi.  Denique 
Propheta  ait  :  <<  Bonorum  meorum  non  indiges 
{Psal.  XV,  2),  •  ideo  tua  tibi  otTero,   quoniam   niliil 


plelior;  et  cum  sit  pauper,  ex  illis  est  de  quibus 
dicilur :  «  Tibi  offerent  reges  munera  {Psal.  L.xvn, 
30).  »  Non  enim  purpnratisofTcrentibus,  sed  motus 
proprios  regentibus  Dorainus  Jesus  delcctatur, 
qui  corporali  lasciviac,  menlis  dominentur  impe- 
rio.  Orate  ergo,  divites  !  Non  habetis  in  operibus 
quod  placeat.  5§6  Orate  pro  peccatis  vestris 
atque  flagitiis,  et  reddite  Domino  Deoveslro  raune- 
ra.  Reddite  in  paupcre,  in  egeno  solvile,  in  illo 
inope  fenerate,  quem  placarc  proptcr  vcstra  flagi- 
tia  aiiter  non  potcslis.  Quera  ultorem  timetis, 
facite  debilorem  (33).  «  Non  accipiam,  inquit,  dc 
domo  tua  vitulos,  neque  dc  gregibus  tuis  hircos  ; 
quoniam  meoe  sunt   omnes  fercB   silvarum    [Psal. 

meum 
qiiia  totus  orbis  mcus  esL.  Non  exigo  quaj 
mea  sunt :  est  quod  de  veslro  mihi  possitis  offer- 
re,  studium  devotionis  et  fidci.  Non  sacrificiorum 
ambitione  delector:  tantummodo  (34),  o  homo, 
«  immola  Deo  sacrificium  laudis,  et  redde  Altissi- 
mo  vota  lu9.(lbid.  M).  » 

68.  Aul  certc,  si  placet,  sic  accipiamus.  Quoniam 
dixit  obdormisse  somnura  suum  divites,  increpatio- 
nes  prremisil  Domini  in  eos,  terrorem  subtexuit, 
polcnliam  prffidicavit,  cui  nec  divites  resistant ; 
convcrsus  ad  univcrsns  ait:  Divites  dormitent, 
divites  incrcpentur :  vos  «  orate,  et  reddite  Dorai- 
no  Deo  vostro  omncs,  qui  in  circuitu  cjus  affertis 
muncra  (P.tal.  lxxv.  12),  »  id  est,  gratias  agite, 
paupcres,quia  non  est  pcrsonarum  acccptor  Deus. 


gercnt  et  argenti  Ihcsauros:  vos  orate,  qui  aliud 
non  babelis :  vos  orale,  quia  hoc  solum  habetis, 
quod  est  auro  prctiosius  et  argento.  Vos  rcddite 
muncra  qui  a  Domino  non  rcceditis,  qui  estis  in 
circuitu;  quoniam  qui  eratis  longe  facti  cstis 
prope.  Qui  autcm  propc  sibi  videntur  esse  per 
divitias  ac  potentiam,  longe  facti  sunt  propter 
avaritiam.  Nemo  enim  foris  est,  nisi  quem  culpa 
excluscrit,  ut  ejecit  Adam  de  paradiso,  et  exciu- 
sit  lilv.im.  Ncmo  longe,  nisi  qiicm  tlagitia  propria 
relegavorint. 

69.  Ergo  vos  prope  positi  orate  ct  reddite  munera 
«  terriliili,  et  ci  qui  auferl  principum  spiritum, 
tcrrribili  apud   rcges    tcrra?  (Iliid.  13) ;  »  eo  quod 


habeo  qiiod  non  dcdisti  Fidcs  cst   qu,->!    dona    con-  n  nullo  rcdimatur   divilis  praMiiio,  nnllo    inncctatur 


ciliat,  humilitas  est  qua>  oblata  commendat.  Fide 
Abel  plurimara  hostiam  obtulit  Deo:  super  Cain 
fratris  muncra  placuit  munus  Abcl,  quia  fidc  vicit. 
Nara  unde    pauperis   hostia    magis,  quam  divitis 

33)  Vcl.  edit.  et  mss.  longc  plurimi,  Hcddite 
in  paupcres,  in  eyenos  .tnlvi/e,  in  inopcs  fcncralc, 
qu;c  placarc  jiossin/  Deuni  (mss.  aliquot,  In  ill(>s 
inopes  fcneralc,  qui  placcre  pn.isinl  Dco)  propler 
flagilia  vesira  ;  aliler  enim  non  potestis.  ICrqo 
qucm....  facitc  vohis  eum  debilorcm.  Itoin.  edit. 
cum  noslra,  usque  ad  vocem  leneralt,  conscnlil  : 
CiTtcra  cum  vet.  Nostram  vcro  mss.  oclo  niclioris 
aivi  constituunt.  lCam  porro  aliis  facile  prsclulcris, 
st  animadvertas  relativum  qucm  rcfcrri  ad   Deum, 


polentium  supercilio,  qui  culpas  prclia  discriminal, 
qui  quo  plus  alicui  contulerit,  eo  plus  esigit  nlj 
eo.  Saul  privato  conliilit  rcgnum,  sed  quia  man- 
datum  noncuslodivit,  ctrcgnum  amisitet  spiritum. 

qui  in  singulis  incisi^  subiiilelligitur  hoc  paclo  : 
llcdditc  in  paupcrc,  snpple /)(•()  wmiera ."  ct  sic  do 
c.Ttcris.  Scd  liccl  eliani  simiiliciiis  pcr  voccs  in 
pauperc,  in  eyeno,  Chrisluin  (lcsigimliiiii  iiilelligero. 
(3'i)  Itu  inss.  aliqiiol  nnlisquissim.i!  mainis.  Et 
hoc  cerle  cuin  supeiiurilius  magis  concinit.  Nec 
lamen  uspernandii  alinrinn  iuss.  uli|Ui>  cdit.  lectio 
qua;  csl  hii.jusmndi  :  Stuilin  ilcvotionis  el  fidci,  nnn 
sacrificiorunt  ambitionc  delcclor.  Tanlumnwdo,  etc. 


791 


S.  AMBROSII 


192 


Multos  roges  gentium  propter  perfidiam  fecit  e  po-  A  non    putavit  esse   servandum,    quod     promiserat 


pulo  patrum  esse  captivos  (35).  Et  ut  jam  do 
proposita  loquamur  hisloria  (///  AVy.  xxi,  19),  qui 
Acliab  regcm  ca^lostilaus  ingratuui  buuelioiis  ila 
jussit  occidi,  ut  a  canibus  ejus  vulnera  lamberen- 
tur.  Etenim  quia  pauperis  vineam  concupierat, 
nequaquam  tantis  opibus  expletus  imperii,  infra 
omnem  inopiam  redactus  est  a  Domino.  Non  qui 
vulnera  ejus  lavaret,  inventus  est,  non  qui  corpus 
operiret.  Defccit  circa  eum  hominum  humanitas, 
canum  succcssit  asperitas.  Dignos  plune  sui  mini- 
stros  funeris  avarus  invenit. 

587  CAPUT  XVII. 

Cur  Achab,  cid  Deus  ob  pxnUentiam  ejiis  promiseral 
veniam,  tamcn  viclus  aique  cccisus  fucrit  :  Inijus 
rei  iluplcx  ratio  :  unde  concludilur,  ctiaui  indi- 
gnis  promissa  sua  Deum  servare. 

70.  Hoc  loco  oritur  illudqusestionis,  quomodo  le- 
gimus  di.\isse  Dominum  ad  Eliam:  «Vidisti  quem- 
admodurn  eonimotus  est  Achab  a  facie  mea  ? 
Non  iriducam  in  diebus  ejus  mala,  sed  in  diebus 
fllii  ejus  inducam  mala  (///  Hec/.  xoi,  29).  »  Aut 
quoiaodo  dicimus  quia  valet  apud  Dominura  pa;- 
nitenlia  ?  Ecce  rex  commotus  est  ante  facicm  Do- 
mini,  «  et  ibat  plorans,  et  conscidit  vestimenta 
sua,  et  opcruit  se  cilicio,  et  erat  indutus  sacco  cx 
iUo  die  quo  interfecit  Nabuthe  Jezraelitara  {lliid. 
27)  ;  «  ita  ut  Doura  misericordia  commoveret,  et 
mutaret  sententiam.  Ergo  aut  pocniteutiam  non 
valuit,  ncc  iiiflexit   Dominum   misericordem,    aut 


confidenti. 

72.  /Vccipe  aliud  verius :  et  indigno  servavit 
Dominus  tenorem  sententise  suae,  sed  beneficia 
circo  se  divina  ipse  non  tenuit.  Intulerat  bellum 
rex  Syriae  :  victus  est  (36)  et  servatus  ad  veniam  : 
captivus  588  quoque  libertate  donatus,  et  remis- 
sus  ad  regnum  est.  Quod  fuit  divinB  scntentiae, 
non  solum  evasit  Achab,  sed  etiam  triumphavit  : 
quod  ipsius  ignavi^e,  hostem  sibi  a  quo  vinceretur, 
armavit.  Et  certe  fuerat  monitus  a  propheta  dicen- 
te  :  "  Cognosce  et  vide  quid  facias  (///  Heg.  xxi, 
22).  »  Monitus,  inquam,  erat,  eo  quod  Syriaa 
regis  pueris  deberetur  coelestis  gratis  auxilium, 
quoniam  dixisset  :  «  Deus  montium,  deus  Israel, 
T.  ct  non  Deus  Baal ;  propter  hoc,  inquit,  obtinue- 
runt  pro  nobis.  Et  ideo,  inquit,  si  non  plene 
obtinuerimus  eos,  in  locum  Syris  regis  satrapas 
constitue  (///  Reg.  xx,  25-28);  »  ut  virtutem  illis  et 
potentiam  regis  auferret.  Denique  primo  congressu 
vicit,  ut  fugaret  hostem  :  secundo  vicit,  quando 
captum  imperio  suo  reddidit.  Qua  causa  vincend; 
ejus  evidens  resultavit  oraculum,  dicente  uno  ex 
filiis  prophetarum  ad  proximum  suum  :  «  Occide 
me.  Et  noluit  homo  occidere  eum.  Et  dixit :  Eo 
quod  non  obedisti  verbo  Domini,  ecce  tu  recedis 
a  me,  et  inlerficiet  te  leo.  Et  recessit  ab  eo,  et 
invenit  eum  leo,  et  interfecit  eum  {Ihid.  .33,  3G)  »  Et 
post  hoc  alius  propheta  astitit  ante  rege.m  Israel, 
et  dixit  ad  eum :  «  IIsc  dicit  Dominus.  Quoniam 
dimisisti  tu  virum  exterminationis  de  manu  tua, 
oraculum  falsum  est.  Nain  Achab  et   victus  est  et  C  ecce  anima  tua  pro  anima  illius,    et  populus   tuus 


occisus  (///  /iV'(/.  XXII,  35). 

71.  Sed  cou.sidera  quia  Jezahol  habebat  uxorem 
(///  Reg.  XXI,  25),  cujus  iiiflammabatur  arbitrio, 
quae  convertit  cor  ejus,  et  nimiis  sacrilegiis  ex  se- 
crabilem  fecit;  el  hunc  ergo  e.jus  poenitentiae 
revocaverit  affectuia.  Dominus  autem  non  potest 
mulabilis   «slimari,    sed    confessionis   immemori 

(35)  Mss.  nonnulli,  atque  omnes  edit.,  mullos 
rerjes  gcnlium  pniplcr  pcrfidiam  fccit  populo  (inss. 
duo,  popnli)  patrum  csse  captiros.  Alii  mss.  plu- 
res  ao  probaliores, .  ..  . /cr?V.  e  populo  patrum 
essc  captivos.  Vcruiu  aut  hic  a  librariis  facta  trans- 
positio,  aut  a  sanclo  ipso  hyperbasis ;  vidotur 
enim  locus  ordinandus  hoc  niodo  :  Multoa  rcijcs  e 
populo  palrnm.  inernp!»  Israelit.anun)  ]iroplcr  jierfi- 
diam  fccit  gcnlium  c^se  captiuos.  Et  sane  hunc  esse  | 
Ambrosii  sensuia  satis  docet  ipsa  orationis  scries; 
cum  vidcatur  oxigcrc,  ul  non  ex  regibus  gentilibus 
qui  omnos  c\  aequo  D^im  ignornbant,  petita 
e.xempla  subjicerentur :  sed  potius  ex  regibus  ii.> 
qui  cum  Doum  in  Seripturis  cognoscere  possent, 
in  periidiam  doIap.si  gravissiraascaptivilatis  poenas 
exsolverunt.  Vide/f'  Reg.  xvil,  23,  24  et  25. 

(36)  Rora.  edit.,  Insulcrat  c.i  hcllum  re.v  Sijri.v, 
qui  el  ub  co  viclus  eH  .  .  . .  Num  primi  congressu 
Acfiab  vicit,    et  fugavil   lioslein  :   secundo    vicit,  ct 


pro  populo  illius  IJhid.  42).  » 

73.  Liquet  igitur  his  oraculisquod  Dominusetiam 
circa  iudignos  promissa  sua  servet ;  sed  impios  aut 
stultitia  sua  opprimi,  aut  alia  praevaricatione  dam- 
nari,  etiamsi  priraee  praevaricationis  laqueos  evase- 
rint  (37).Sed  oportetnos  taliteragere,ut,digni  bono 
opere,omnipotentisDeipromissaacciperemerearaur 

captuin  impcrio  suo  reddidil.  Quod  Achah  non  solum 
evaserit,  sed  Iriumphaverit,  divina'  fuit  .$enteniise 
dicenle,  propheta  :  Ecce  ego  trado  oranem  hanc  tur- 
bam  in  manns  tuas.  I^uod  auCcm  postca  vincerelur, 
sux,  fuii,  culpa,  dicente  uno,  etc.  At  edit.  omnes 
ant.  et  mss.  nobiscum  faciunt,  prajterquam  in 
paucis.  verbi  gratia  edit.  conlra  regis  Sijrix  pu-^ros; 
mss.  \<i'g\\n[rcijisSijrixpneris:  etalia  qu;edam  levio- 
]  ris  momenti.  Sed  adverte  ohiter  quani  diverse  a 
Uibliis  ao  versionibus  nostris  hanc  historiam  exhi- 
buoril  ille  codex,  quo  nostor  usus  est  Ambrosius. 
{'A'i)  Lafueiis  evascrint.  His  verbia  clauditur 
Iraolatue  in  edit,  ant.  Rom.  et  mss.  quibusdam. 
yuse  vero  sequuntur,  addita  sunt  in  ultimis  edit. 
Parisiuis  ;  et  rj>era  in  mss.  pluribus  reperiuntur, 
e  quibus  Remig.  itd  dosinit :  Ipso  prxslante,  qui 
cu  n  Pafre  et  Spirita  sancto  vivit  et  regnat  iii  sx- 
culi  sa^mloriim.   4men. 


793  LIBER  DE  TOBIA.  —  ADMONITIO.  794 


IN  LIBllUtvI    DE   TOBIA    \DMO.MTIO. 


Vindicatur  imprimis  hic  liber  divo  Ambrosio. 
cujiis  doclrina  de  usuris,  ac  de  sacro  Tobix  libro  defcnditur. 

Extra  controversiarn  est  hanc  kicubrationein  aliquot  constire  serraonibus,  quos  perlecto  in  Ecclesia 
Tobiee  libro  (cap.  \,  num.  \)  diebus  diversis  (cap.  23,  num.  87)  habuit  Ambrosius.  Istic  in  pauca  con- 
tractis  (cap.  1,  2)  quse  in  sacra  Tobiee  historia  de  virtutibus  sancti  hujus  viri  memorantur,  illud  accu- 
ratius  expendit  atque  amplificat,  quod  de  pecunia  ab  eodcm  Tobia  Gabelo  consanguineo  suo  commoda- 
ta,  et  non  nisi  obitu,  uti  putabat,  jam  imminente  repelita  scriptum  legimus  (cap.  2,  num.  6).  Hinc  ar- 
repta  ansa  in  usuram,  qufe  frequentissima  erat  ea  tempestate  ,  invchitur  (cap.  2  et  seq.).  Probat  eam 
malum  esse,  et  exsecrandum  (cap.  2, -1  4,  15  et  seq.)  id  quidera,  utpote  divina  lcge  prohil)i!um,  neque 
idoioiatria  atque  homicidio  levius  (cap.i}.Describit  atque  acriter  reprehendit  'cap.3  et  i)  sceleratas  fene- 
ratorum  technas,  quibus  illi  egenos  homines  ad  pecuniam  suam  cum  solvendi  fenoris  eonditione  acci- 
piendam  cogunt.  Verum  cum  isti  nimiumin  avaritia  sua  obfirmati  viderentur,  sermonem  ad  debitores 
convertens,  in  quantas  miserias  contrahendis  usuris  se  conjiciant  oratione  adraodum  vehementi  reprae- 
sentat  'cap.  -4  et  5;.  Rcdit  nihilominus  ad  inhumanitatem  feneratorum,  qui  hxredes  novos,  el  adolescen-- 
tulos  divites  (cap.  6  et  7)  quo  depraedentur  facultates  eorum,  inducunt  ut  a  se  pccuniam  sub  usurarum 
iege  mutuentur  :  quorum  calamitatem,  siquidem  se  decipi  ab  illis  passi  fuerint,  non  sine  commiseratio- 
ne  ob  oculos  ponit.  Multo  adhuc  impensius  miseratur  (cap.  8)  vices  puerorum  infelicium,  quos  ipsi  pa- 
rentes  ut  feneratorum  crudelitati  facerent  satis,  venum  exponere  adigebantur.  Hanc  autem  divitem  fe- 
ritatem  testalur  icap,  10  eo  usquo  processisse,  ut  ii  sepultura  ipsa  debitorum  suorum  cadavera  pro- 
hiberent.  Docet  deinde  nihil  omnino  quod  perfidi.-e  feneratarum  non  cedat,  reperiri  ;  quippe  qui  as- 
tutia  sua  spoiiare  aleatores,  et  Hunnos  ferocissimam  omninm  nationum  (cap.  11)  sibi  subjicere  po- 
tuerint.  Quamobrcm  ad  eorura  descriptionem  redit  (cap.  12  et  13),  qus  oriuntur  ex  tanto  malo  ;  quod 
quidem  tum  Vetere  tum  Novo  Testaraento  proscribi  .^chillcis,  ut  vocant,  argumentis  demonstrat  (cap. 
141.  Ad  ha;c  feneratores  ad  aliud  utilioris  usura;  genus  cohortatus,  in  quo  usura  et  pignus  spiritale  con- 
sistant,  fuse  declarat  cap.  18  ct  seq.)  Tum  reprehe>isis  iis  qui  fide.jussores  inducunt  ad  spondendum, 
eisdem  fidejussoribus  quam  ipsos  in  spondendo  scqui  rationera  conveiiiat,  aperit  (cap.  231.  Denique  ut 
in  hoc  unde  profccta  est,oratio  desinat.repetit  (cap.24)  propositum  Tobiaeexemplum.et  quas  potissimum 
virtutes  discere  ex  eo  debeamus,  paucis  indicat. 

Non  mirari  certe  possumus,  quid  venerit  in  mentem  Erasrao  et  post  eum  aliis  nonnulis,  nt  pulcherri- 
mum  hunc  librum  quo  tantopere  pcrmoti  fuere  feneratores  (cap.  23,  num.  87i,  Ambrosio,  quemadmo- 
dum  Cocus  (lib.  Ccnsura  quorumdum  script.,  etc.)  ac  Rivetus  [Critici.  sacri,  lib.  iii,  cap.  18)  asserunt, 
abjudicarent.  Miiiinie  sane  obscurura  est  eo  nihil  omnino  contineri  quod  ab  ingenio  et  caractere  Am- 
brosiano  dis^ideat.  Etenim  quamvis  illic  verborum  lusus  paulo  frequcntioros,  quam  in  aliis  sancti 
praeaulis  tractalibus  advertere  sit,  id  quidem  vel  materia  qus  etiam  non  quaerenti  interdum  allusiones 
hujuscemodi  suppeditat,  vel  alii  alicui  causae  tribui  potest.  Verum  quid  opponet  Erasmus  auctoritati 
sancti  .\ugustini  (lib.  i  Con'r.  Jiil.  Pclag.  c.  3),  a  quo  hic  liber  expressis  verbis  sub  Ambros'i  nomine  al- 
legafur  ?  Negaturusno  est  Tobia?  occasione  contra  feneratorcs  verba  .  fecisse  beatura  antistilem  ;  cum 
idem  ipse  exemplo  illiiis  prophetT?  ad  cos  compugnandos  conatus  fueril  (epist.  23  ad  Vigil.)  Vigilium 
Tridenti  episcopum  impellere  ?  Ecquis  etiam  non  deprchendat  quanta  siteonim  qu.-c  in  ea  epistola  di- 
cuntur  contractius,  cum  hac  tota  commentatione  consensio  ?  Ad  extremum  quid  repositurus  est  obji- 
cientibus  tam  multos  locos,  qui  ex  Basilio  (hom.  2  in  psal.  xivl  translati,  hoc  in  tractatu  pro  more  Am- 
brosii  passim  occurrunl  ? 

Videmus  reapse  doctorem  noslrum  partcm  hujus  libri  minime  contemnendam  ex  secunda  Basilii  ho- 
milia  in  psalraura  mv,  iibi  do  sohi  usura  matcria  tractatur,  mutuatura  esse.  Quia  etiam  observamus  lo- 
cos  atiquot,  in  quibus  vcrbum  de  verbo  redditum  est.  Verumtamen,  ut  multa  apud  Basilium  rei;jri;  s, 
qum  praetermissa  voluit  Ambrosius,  ita  in  his  ipsis  quaj  ex  homilia  Basiliana  desumpta  sunt,  non  pauca 
mulavit  vei  transposuit,  ut  ea  commodius  suura  quadrarent  ad  propo.^^itnm.  Postremo  haud  plura  e  fon- 
te  illo  GriEco,  qiiam  e  proprio  hausit,  non  solum  si  ea  spcctcs  qu;e  dc  Tobia  istic  traduntur,  sed  etiam 
si  ea  qu.-c  pr^.nri|)iuntur  de  usura  et  pignore  spiritali  ;  qiio  loco  fcap.  2i))  vir  sanctus  quamdam  scqui  vi- 
detur  Philonis  Jud.ri  (lib,  De  somniis)  sententiam,  quam  admodum  Cristiane  pertractat. 

De  tempore  qiio  lucubrata  est  Ambrosiana  hrec  disputalio,nihil  cerli  habemus  :  conjeclurnrum  autciu 
qua;  sola)  ad  illud  investiganlum  nobis  suppetunt,  judiciiim  volumus  esse  pencs  lcctorem.  Satis  quidcm 
constal  sanclum  doctorem  adversus  feneratores  aiitcquam  iid  Vigiliiim  in  Tridenlinn  sede  recens  collo- 
catum  scriliercl  icpist.  23  ad  ni/il.),  sermonem  habuisse.  Nomini  oniiii  vorisimilc  sit  eum  l.nhornsse,  iit 
.iuvtnein  illum  episcopum  ad  impugnandum  fcnus    excitaret  ;    cum    iiilcriin    ipscmcl    hac   in  re  altum 


793  S.  AMBROSII  796 

servarpf  silentium.  At  vero  suum  eidera  epistolae  annum  assignare  etsi  non  ita  sit  in  promptu,  nihilomi- 
nus  (a;i;iii  alibi  non  sine  probabili  ratione  dicluri  sumuseum  annum  videri  non  alium  fuisse,  quam  ab 
oclogeoiuio  quinto  trecentesimum,  aut  alium  aiiquem  ab  eodem  minime  remotum.  Aiiundequs  de  Hun- 
norum  alea  narrat  Ambrosius  (cap.  II),  non  potuit  ante  extrcmum  Valentis  imperium  accipere,  hoc  est 
post  annum  376,  quo  tradunt  historici  ca?.pisse  harbarani  hanc  gentem  innotescere.  Hinc  consequitur 
opellam  hanc  intermedio  tempori  haud  absurde  ascribi  posse,  ac  forsan  anno  377,  vel  alii  cuipiam  e  pro- 
simc  sequentibus.  Neque  enim  iacile  quis  credat  episcopalem  Ambrosii  vigilantiam  ita  obtorpuisse,  ut 
non  ubi  primum  licuerit,  in  exscindendo  vitio  quod  regnabat  tanta  cum  atrocifate  ac  insolentia,  desu- 
daret. 

Arbitramur  c  Catholicis  fore  neminem,  qui  Ambrosii  doctrinie  de  usura  libenti  animo  noii  subscribat, 
cum  ea  non  modo  Basilii  et  aliorum  Patrum,  verum  etiam  sacrorum  codicum  auctoritate  muniatur.Sed 
cujusmodi  .judicium  feremus  de  cl.  Salmasio  (lib.  De  usuris,  et  lib.  De  modo  usur.,  et  disserl.  De  fenore 
Trapez:),  et  novis  quibusdam  ejusdem  communionis  auctoribus,  qui  doctori  nostro  frontibus  adversis 
pugnantia  defendere  ausi  sunt  '?  Enimvero  docet  Ambrosius  (cap.  14,  num.  48,  et  cao.  15,  num.51)cre- 
ditori  quidquam  praster  sortem  accipere,  licitum  non  esse  :  Salmasius  hoc  ipsum  licere  asseverat  (De 
TrapeX:  feii.,  prajfat.  et  alibi).  Ambrosius  legibus  cum  Veteris  lum  Novi  Testamenti  hoo  nunquam  non 
vetitum  fuisse  asscrit  (cap.  1  i,  15,  etc.)  :  Salmasius  id  in  antiquo  fcedere  intolerandum  fuisse  jugum, 
quod  in  novo  fuerit  a  Christo  sublatum  acriter  contendit  [De  Trapez.  fenor.  pag.  5).  Ambrosius  usuram 
aflirmat  crimen  esse  haud  multo  levius,  imo  et  quodammodo  deterius  homicidio  atque  idololatria  (cap. 
4,  14,  etc.  )  :  Salmasius  [De  Trapez.  fenor.  pag.  718)  eam  naturali  jure  semper  fuisse  permissam  jurat. 
Ambrosius  inanes  compensationum  pra?textus  rejicit  (cap.  3,  num.  10)  :  Salmasius  illos  admittit  ac  pro- 
pugnat  (De  Trapei:  fenor.j.  Demum  alteri  usura  innuraerahilium  malorum  scaturigo  est  (cap.  3,  etc,  et 
c.  12,  13  etc.)  :  alteri  autem  origo  est  tam  multipHcium,  bonorum,  ut  ea  sublata  neget  {De  Usnr.  cap  21 
et  alibi  iniperia  ac  respublicas  posse  consistere.  Quid  usquam  amborum  sententiis  discrepantius  ?  Non 
est  nostri  instiluti  hoc  loco  doclrinam  sancti  antistitis  conflrmare,ac  ejusdem  cum  aliorum  Patrum  pla- 
citis  summum  hac  in  materia  consensum  exponere.  Hoo  jam  praestitium  est  a  docto  quodam  theologo 
in  tractatu  Gallice  scriplo,  et  Parisiis  anno  1671  in  lucem  edilo  sub  hac  inscriptione  :  Lactantii  defcnsio 
circa  usuram  :  nec  non  a  domino  Du  Tertre  in  libro  cui  titulus  :  Usura  e.vposila  et  condcmnata  ;  postremo 
secutis  aunis  quud  essel  in  hac  materia  Ghristianorum  oflicium  in  ethicis  quibusdam  comraentationibus 
patefactum  est.  Unum  igitur  hic  addere  nobis  satis  est  ;  nimirum  Ambrosium  atque  alios  Patres  in  pe- 
netrando  Scripturce  sensu  non  minus  acutos  fuisse  quam  illos  usurae  patronos,  qui  nihil  fere  aliud 
quam  cavillationes  quibus  Ambrosii  tempore  feneratores  utebantur,  quasi  frigefactam  crambem  recoxe- 
runt. 

Quid  restabat  aliud  isfis  frapezilarum  apologistis,  nisi  ut  ad  minuendum  Ambrasianorum  argumen- 
torum  numerum  sacram  libri  Tobi»  aucforifafem  in  dubio  ponerent  ?  Hoc  ii  magna  fecere  cumaudacia. 
Verum  quidem  est  eumdem  librum  a  Patribus  nonnullis  (Athanas.  in  Synop.  ;  Greg.  Naz.  Car.  de  lib. 
sac  ;  Melito  et  Origen.  apud  Euseb.  Hist.  lib.  iv,  cap.  26,  et  lib.  vi,  c.  25  ;  Conc  Laodic.)  catalogo  in 
quem  canonicos  codices  retulerunt,  inscriptum  esse  ;  quod  videlicet  in  Hebraeo  canone  desideraretur. 
Sed  qui  nominatim  illud  operis  rejecerit,  vix  quemquam  invenias.  Testatur  alicubi  Hieronymus  (In  Prol. 
Gal.  Prwf.  in  lili.  Salomon)  in  canone  Judaico  illud  inter  canonicas  Scripturas  non  admitti  :  verum  alio 
locoipsum,  His,  inquit  (PrKf.  in  Tob.),  (jux  agiofjrajilia  memorant,  Jndxi  manciparunt.  Idem  ejusdem  Pa- 
tris  testimonio  publice  in  Ecclesia  legebatur,  necnon  usurpabatur  ab  ecclesiasticis  viris  (Praef.  in  Jonam). 
Unde  liquido  cognosciraus  hunc  librum  id  temporis  nondum  ab  Ecciesia  in  uUo  concilio,  ut  postea  fac- 
tum  esf,  probatum  fuisse  ;  at  quodam  lacito  consensu  adraissum.  Ambrosius  illum  pro  divino  et  cano- 
nico  (hic  cap.  1.  num.  1,  et  llc.raem.,  lib.  vi,  c.  4)  nunquara  non  habuit,  cui  hac  in  re  suffragati  e  veteri- 
bus  Patribus  (Iren.  I.  i,  c.  34  ;  Polycarp.  Epist.  ad  1'hillipp.  ;  Cyprian.  ad  Quirin..  I.  lu,  c.  16  et  32,  et 
alibi  :  Hilar.,  Chrysost.,  Clem.  Alex.,  Augu.,etc.)  longe  plurimi  synodis  a  quibus  inalbum  sacrorum  co- 
dicum  roceptus  fuit,  prasivere.  Adjici  etiam  hic  potest  videri  sanctum  antistitem  huic  eidem  libro  non 
alium  scriptorem  attribuere,  quam  ipsum  Tobiam  patrem.  Qui  argumentum  hoc  tractaverunt  accura- 
tius,  prima  xii  capita  patri  ascribunt  (Serrar.,  Huef.),  filio  duo  reliqua,  exceptis  ultimis  duobus  versicu- 
lis  qui  ab  aucture  quopiam  ignoto,  et  aliquo  fortasse,  inquiunt,  ex  Tobiae  nepotibus,  additi  sunt.  Unus 
e  recentioribus  (Hay)  memoratum  librura  ab  utroque  simul,  patre  nirairum  et  filio,  autumat  esse  com- 
positum.  Sed  cum  super  hoc  nihii  usquedum  pronuntiaverit  Ecclesia,  hic  unicuique  liberum  est  in  sen- 
su  proprio  abundarc. 


797 


LIBER  DE  TOBIA. 


798 


SANOri    AMBKOSH 

MEDIOLANENSIS  EPISCOPI 

D  E     T  0  B  I  A 

LIBER  (')  UNUS 


5S9*9I    CaPUT   PRIMUM. 

Proponit  se  de  Tobix  virtntihns  quas  Itivtonce  Scri- 
ptiira  cot/imenwrat,  tirevius  diclurum  :  ct  pnmo 
qui  captiritatem,  et  in  ipsa  ob  c.vhibilam  seiniltu- 
ram,  e.vsilium  tuicrit.  narrat.  Deiiide  quomodo  re- 
versus  ab  eodem  offtcio  non  destileril  :  tibi  et  hoc 
mortuos  sepeliendi  munus  prxdicatur . 

i.  Lecto  prophetico  libi-o  qui  inscrihitur  Tobias 
(2j,  quarnvis  plene  vobis  virtutes  sancti  prophetcP 
Scriptura  insinuaverit,  tamen  compendiario  mihi 
sermone  de  ejus  meritis  recensendis  et  operibus 
apud  vos  utendum  arbitror  :  ut  ea  quae  Scriptura 
historico  more  digessit  latius,  nos  strictius  com- 
prehendamus,  virtutum  ejus  genera  velut  quodam 
breviario  colligentes. 

2.  Fuit  vir.justus,  misericors,  hospitalis,  et  hoc 
virtutum  praeditus  choro,  subiit  (31  «rumnam  ca- 
ptivilatis,  quam  terebat  huiniliter  atque  patienter, 
communcm  magis  injuriam,  quam  privatam  do- 
lens  (Tob.  i,  2-1.5), nec  sibi  virtutum  suffragia  nihil 
profuisse  deplorans,  sed  magis  eam  sibi  contume- 
liam  minorem  peccatorum  suorum  pretio  illatam 
arbitralus  [Tob.  iii.  1-6). 

3.  Meruit  edictum  (4),  ne  quis  ex  filiis  captivita- 
tis  (5)  mortuum  sepultur»  daret  {Tob.  i,  22).  .At  ille 
interdicto  non  rovocabatur  magis  quam  ineitaba- 
tur,  ne  desercrc  officium  pietatis,  mortis  metu  vi- 
deretur  ;  erat  euim  misericordi;e  prelium,  mortis 
poena.  Talis  flagitii  depreliensus  reus,  vix  tandem 
per  ainicum  potuit  direpto  patrimonio  egenus  et 
exaul  restitui  suis. 

599.  4.1terum  in  his  versabatur  officiis  ;  et   si 
quid  alimenti  foret,  p,r.:v;rinuin  cum    quo    cibum  ^ 
suincrel,  qu,Erebet.  Itaque  cum  fes.^us  a  sppuitun-n 
rcvertisset  (0)  munere.  appositis  sibi  edendi    sub- 

{i\  Scriplus  fortc  circa  an.  377. 

(2)  Mss.,  Tobis.  Vide  nolam  ad  1.  vi  lle.vaem.,  c. 
4,  n.  17. 

(3)  p;dit.  omnrs  cum  Vict.  cod.,  ct  ob  virtutcs 
quibus  pr.rditus  fucrat,  suliiit,  etr.  Codex  Thuan, 
Et  ob  virtutum  quorum  prxdilus  subiit,  elc,  men- 
dosft  ;  at  hoc  vitium  emcndant  roliqui  mss. 

{'0  Latiiiius  lcgendum  conjicit,  kcluit  edictum. 
Sed  nt  mss.  ct  cdit.  et  sensus  ipse  rcfragantur. 
Ediclum  autcm  idem  est  quod  sequcnti  vcrsu  inter- 
dictum  vocat,  nciiipc  promulgata  logis    prohibitio. 

(.5)  Omnes  crlii.,  nc  quem  c.c  filiis  caplivilatis  : 
oranes  mss.,  ne  quis.  elc.  Undeintclligas  regio  edi- 
cto  non  solum  Tobiam  esse  comprehonsum. 


B„ 


sidiis,  inisso  filio,  quterebat  consortem  convivii, 
Dum  conviva  accersitur,  nuntiatis  insepulti  corpo- 
ris  reliquiis,  convivium  deserebat  :  nec  putabat 
pium,  ut  ipse  cibum  sumeret.  cum  in  publico  cor- 
pusjaceret  exaiiirae  {Tob.  ii,  2-7). 

.5.  Hoc  illi  quotidianum  opus,  et  magnum  opus, 
et  ma.gnum  quidem.  Nam  si  viventes  operirenudos 
lex  praBcipit,  quanto  magis  debemns  operire  defun- 
ctos"?  Si  viantes  ad  longiora  deducere  solemus, 
quanto  magis  in  illaiu  ffiternain  domum  profectos 
(7),  unde  jara  non  revertantur  ?  «  Ego,  inquit  Job, 
super  omnem  inririnura  flevi  [.lob.  xxx,  25).  »  Quis 
inrirmior  defuncto,  de  quo  dicit  Scriptura  alibi  : 
Super  mortuum  plora  [Eccli.  xxii,  0)  ?  «  Ecclesia- 
stes  autem  ait  :  «  Cor  sapicntum  in  domo  luctus  : 
cor  autem  sfulonim  in  domo  epulahtium  {Eccle.\\\ 
3).  »  Xihil  hoc  oCticio  pr.cstantius,  ei  conferre  qui 
tibi  jam  non  possit  reddere,  vindicare  a  volatili- 
bus,  vindicare  a  bestiis  consortem  naturas,  Feraj 
hanc  humanitalem  defunctis  corporibus  detulisse 
produnlur,  homines  denegabnnt  ! 

CAPUT    II. 

Quu  ratione  Tohius  csecitatem  tulerit,  ne   quid   (urti 

adniittcrctnr  eavcril,  et  commodatum  Gabclo  pecu- 

niam  non    repcticrit,   nisi  scnio   fcssus  :    denique 

aldiorrueril  a  fenore  malo,  cum   detcstatione    ejus- 

dem.  et  boni  rommendalione . 

6.  Tam  sancto  fessus  oflicio  propheta    dum    re- 

quiescit  in  cubiculo  suo,  cadcnte  dc  passerum  ni- 

do  albugine  fS)  cscitatcm  incidit  [Tob.  ii,  10,  ll).nec 

593  conquestus  ingemuit,  nec  di.\.it :  H.-BC  merces 

laborum  meorum.  Fraudari  niagis  se  doluit   ohse- 

quioriim  quam  ociilorum  muncre  :   nec  c^scitatem 

pccnaiii,  scd  impcilimentum  piitabat.Etrum  victum 

merccde  levaretconjugis,  nequid  fuitivuin  domum 


(0)  Ita  edit.  vet.  ac  mss.  quinque.  Alii  autem 
duo,  cum  a  .<:epultura  fessus  reverterelur  meridie. 
Roni.  edit...,.  rcvcrlissct  una  dic. 

(7;  Rom.  pdil.  ,.  in  illam  terram  profcctos,  otc. 

(8  Edit.  Roni.,  ju.vta  pariclem  aulx  cadentc  de 
passerumnidostercore,  albwjine,  clc.  Codex  Colb.; 
cadcnte  ile  stcrcore  pus.^teritm  nido,  ulbuijinis,  ctc.  ; 
ex  (|uak'c!iunc  non  incommndum  scnsum  elicies, 
Iransposita  vociila  de  posl  voccm  stcrcore.  Neque 
lanien  ei  vol.  edit.  aliosque  omnes  mss.  poslpo- 
nendus  duxiinus.  In  his  uiitcm  alhuyo  videtur  esse 
ipsummcl  aviurr.  excrpmenlum,  sic  dictum  a  colo- 
re  ;  uiide  apud  llurat.,  lib.  i,  sat.  H,  albi  epithc- 
tura    invenit. 


799 


S.  AMBROSll 


800 


suam  cavebat  (9)  :  uxor  hjEdum  pro  mercede  acce-  A 
perat  ;  at  ille,  plus  honcstati  quam  pietali  coiisu- 
lens,  r;ji  suam  debebat  alimoniam.  Coraniondavo- 
rai  proximo  suo  pecuniam  quamdam  quam  toto  vi- 
tsB  sua;  temporein  tanta  indigentia  non  poposcit. 
Vi.t  ubi  se  fessum  vidit,  et  depositum  senectute,  in- 
sinuavitfilio,  non  tamcupiens  commendatum  repo- 
scere,  quam  soUicitus  ne  fraudaret  ha^redeni. 

7.  Quod  igitur  commendavit  pecuniam,  et  non 
feneravit,  justi  servavit  offieium.  Malum  est  enim 
fenus  quo  qu<eruntur  usura;  :  sed  non  illud  fenus 
malum,  de  quo  scriptum  est  :  "  Fenera  proximo 
tuo  in  lempore  necessitatis  illius  »  {Ecnti.  .\xix,  2). 
Nam  et  David  ait :  «  Justus  miseretur  et  eoramo- 
dat  (Ps«/.  cxi,  5).  »  Aliud  fenus  est  jure  exsecrabi- 
le,  dare  in  usuram  peuuniam,  quod  lcx  prohibet  „ 
{Deut.  sxiil,  19),  Sod  Tobias  hoc  refugiebat,  qui 
monebat  filiura,  ne  pra;ceptum  Domini  praeteriret, 
ut  ex  substantia  sua  eleemosynam  faceret,  non  pe- 
cuniam  feneraref,  non  averteret  faciem  suara  ab 
uUo  paupere  (Toh.  iv,  6-9).  Hsc  qui  raonet,  con- 
demnat  usuras  fenorls,  ex  quo  multi  qusstum  fe- 
cerunt,  et  multis  commodare  pecunias  negotiatio 
fuit.  Et  quidem  eara  proliibucrunt  sancti. 

8.  Quo  gravius  maium  fenus  est,  eo  laudabilior 
qui  illud  refugit.  Da  pecuniam  si  babes,  prositalii 
quse  tibi  otiosa  est.  Da  quasi  non  rccepturus,  ut 
lucro  ccdat,  si  reddita  fuerit.  Qui  non  reddit  pecu- 
niam,  reddil  graliam  :  si  fraudaris  pecunia,  acqui- 
ris  justitiara  ;  juslus  cst  enim  qui  miseretur  et 
commodat.  Si  amittittir  pecunia,  comparatur  mi- 
sericordia.  Scriptum  est  enim  :  «  Qui  facit  miseri-  C 
cordiam.  fenerat  proximo  [Eccli.  xxix,  1).  » 

C.\PUT  III. 
Ambrosius  fcncralonm  inhumanitatcm  in  piuperes, 
el  eorum  artcs  quihus  illos   sifii   addicunt,    uculiu 
subjicil  ;  ac  dcmum  in  eosdem  iuvehilur. 

9.  Multi  dispendii  metu  non  fenerant,  dura  frau- 
dem  verentur.  Et  hoc  est  quod  petentibus  consue- 
verunt  referre.  Horum  unicuique  dicitur  :  «  Perde 
pecuniam  propter  fratrem  et  amicum,  et  non 
absconWas  illam  sub  lapide  in  perditionem.  Pone 
thessurum  tiium  in  pr»ceptis  Altissimi,  et  prode- 
rit  tibi  magis  quam  aurum  {Ibid.  13,  14).»  Sed 
obsurduerunt  aures  hominum  ad  tam  salutaria 
praecepta,  ct  maxime  divites  «re  illo  suje  pecuniae 
aures  clausas  habent.  Dum  pecuniam  numcrant,  Q 
responsa  non  audiunt  i,10).  Sm":ul  ut  aliquis  neces- 

(9)  Omnes  mss.  ac  vct.  edit.  in  prima  hujus  loci 
parte  convcniunt,  quam  edit.  Rom.  invprtit  ac  de- 
eurtavit  in  hunc  moduin  :  Et  ne  i/uid  lurtirum 
domuni  suam  mlrarct,  cavebut  :  scd  victum  merccdc 
conjmjis  lcvabal.  Dcnique  ;  ab  hac  vero  ultima  voce 
cuiin  tribus  mss.  ila  prosequitur,  pl;is  hone.tiali 
quam  ner.essitati  cnnsulens,  cui  sua  dcernnt,  ali- 
rnoniam  conimodaverat  pro.rimo  suo  quam,  etc. 
Ali;o  edit.  ac  polioros  mss.  ut  in  textu,  nisi 
quod  edit.  habcnl,  cui  sun  dceranf,  et  solus  Colb. 
pr;cferl  pccuniam  quamdam.  Videtur  autem  post 
\'Oce,m  nlimoninm,  subiiitolligendum,  ne  qnid  fvrli- 
vum...  cavcbui.  Dcniqiie  uui  odit.  Gill.  et  Rom. 
commodaverat,  commodcttum,    commodavit,  ibi  alitB 


sitate  constrictus,  aut  pro  suorum  redemptionc 
soUicitus,  quos  captivos  barbarus  vendit,  rogaro 
ca-pci-if,  sfafim  dives  vultum  avortit,  naturam  nun 
recognoscit,  humilitatem  suppliciis  non  misero- 
tur  necessitatem  594  non  sublevat,  fragilitatern 
communem  non  considerat,  stat  inflexibilis,  resn- 
pinus,  non  precibus  inclinatur,  non  lacrymis  move- 
tur,  non  cjulatibus  frangitur,  jurans  quod  habeat, 
imo  et  ipse  feneratorem  requirat,  ut  necessitati- 
bus  suliveniat  suis.  Quid  addis  duritioe  et  avariti.o 
tuae  sacramentum  ?  N'on  absolveris  perjurio,  sed 
ligaris. 

10.  /U  ubi  usurarum  raentio  facta  fuerit,  aut  pi- 
gnoris,  tunc  dejecto  supercilio  fcuerator  arridet,  et 
quein  ante  sibi  cognitura  denegabat,  eumdem  tan- 
quam  paternam  amicitiam  recordatus  osculo  ex- 
cipit,  haireditaris  pignus  charitatis  appellat,  flere 
prohibet.  Quaeremus,  inquit,  domi  si  quid  nobis 
pecunife  est,  frangam  propter  te  argentum  pafer- 
num  quod  fabrefactum  est,  plurimuiu  damni  erit: 
qus  usurffi  compensabunt  emblcmatum  il  )  ?  Sed 
pro  amico  dispendium  non  reformidabo,  cum  red- 
dideris,  reficiam.  Itaque  antequam  det,  recipere 
festinat  :  et  qui  in  summa  subvenire  se  dicit,  usu- 
ras  exigif.  Kalendis,  inquit,  usuras  dabis  :  fenus 
(12)  interim,  si  non  habueris  unde  restifuas.non  re- 
quiro.  Ita  semet  det,  frequenfer  exagitat,  et  semper 
sibi  debere  etficit.  Hac  arte  tractat  virum.  Itaque 
prius  eum  chirographis  ligat,  et  astringit  vocis  suae 
nexibus.  Numeratur  pecunia,  addiciturliberlas,  ab- 
solvitur  miser  minore  debito,  majore  ligatur. 

11.  Talia  sunt  vesfra,  divifes,  beneficia.  Minus 
datis,  el  plus  exigitis.  Talis  humanitas,  ut  spolie- 
tis  etiam  cum  subvenitis.  Fecundus  vobis  etiam 
pauper  est  ad  quKstum.  Usurarius  estegemus.co- 
gentibus  vobis,  habet  quod  reddat  :  quod  impeu- 
dat,  non  haliet.  Misericordia?  plane  viri,  quem  alii 
absolvitis,  vobis  addicitis.  Usuras  solvit,  qui  viclu 
indiget.  An  quidquam  gravius  ?  llle  medicamen- 
tum  quaerit,  vos  offertis  veneuum  :  panem  implo- 
rat,  gladium  porrigitis  :  libertatem  obsecrat,  ser- 
vitufoin  irrogafis  :  absolutionera  precatur,  infor- 
mis  laquei  nodum  stringitis. 

CAPUT    IV. 
Qua  ratione  feneratorcs  Jwlx   et  dtaholo   comparen- 
tur  ;  et  quid  significetur  nominibus  creditoris,   fe- 
noris,  sortis  ac  debitoris. 

12.  Ilanc  prascipue  injustitiam  deplorat   sanctus 

edit.  ac  mss,  oxnne3.commendaverat,commendatum, 
commendavit..\t  non  videtur  praetermittendum  quod 
ut  verbum  S:xv£;;£;v  apud  LXX  et  Aquilam  in  bonani 
ac  malam  parfem  accipitur  :  sic  fencrare  hic  ab 
Ambr.  et  ab  Augusf.  in  psal.  xxxvi  usurpatur. 

(10)  Fiesponsa,  /pT,^;!^;,  hoo  est  divina;  Scriptur». 
Vide  quaj  notavimus  lib.  De  fuga  ssec.  cap.  4.  num. 
20. 

(11)  Emltlemata,  figui\ie  sunt  atque  ornamenta 
vasi  cuipiam  superaddita  quae  facilo  ex  eodem  exi- 
mi  possint,  dicta  i~i>  toD  su.giW.:'.'/. 

(121  Feuus  hic  pro  snrfe  ponitur,  sicut  et  infra 
c.  12,  n.  39,  yummus  datur,  /enus  appellatnr.  Ea 
tamen  vox  sfepius  usuram  sonat. 


Slll 


LIHEU  DE  TOl!tA. 


m-2 


Oavid  flirens  :  «\'idi  iniquitatem  etcontradictionem  A  divcrsituilcm.  Dcbiia  quamvis  divcrsse    quantitatis, 


in  civitate  :  et  non  defecit  de  plateis  ejus  usura  et 
dolus  J'sal.  Liv,  10,  (2).  Ilaque  cum  proditionem 
Jiiiiiesubjeeerit  (13), »  hoc  praimisit,  sive  quodultra 
sacrilcgii  invidiam,  conjuratis  Dominic»  neeis 
feiioris  crinjen  accideret,  sive  quod  tantuni  sacrile- 
gium  salis  abundcque  usura  fenoris  ultum  iret. 
|MaIi  fcncratorcs  qui  dederunt  pccuniam  ut  inlerfi- 
cerent  auclorem  salutis  :  mali  et  isti,  qui  dant  ut 
iinterficiant  innocentem.  Et  iste  quoque  qui  pecu- 
niam  acceperit,  ut  proditor  Judas,  laqueo  scet  ipse 
suspendit.  Ipsum  quoque  Judam  hoc  maledicto 
595  putavitossesubstantiam (yjfi/.  cviii,  II)  ;  quia 
quod  proscriptio  tyrannoruni,  aul  latronum  manus 
opcrari  sole[,hoc  ;.ola  fcneratoris  nequitia  consue- 


unum  habent  nomen,  unumouusuuum  [>ericulum. 

Xescit  ergo  quid  poscat  infeli.^i,  qui  peeuniam  petit 

inutuam  :  quid  accipiat,  ignorat. 
CAPUT  V. 

Pecuuia  fcnemtorum  mari  comparatur:  li.inc  ubi 
7»!.v  accepii,  staliin  nebulonum  lurbam  ad  se  at- 
trnkil ;  ubi  cl  dc  sortibui  ulriuSjiie  leslameuti.  Con- 
swnptn  pcr  vHcnwcrantian  illa  prrjinia,  rni.^ieruni 
ad  vcndcndam  supctlectitcm  jcncrator  adiyif,  aut 
inducius  concedit,  sed  bellicis  ipsis  iristiores : 
sc^uiiur  demum  niinis  sera  slulliliic  pccnilentia. 
10.  Non  novit  pecunia   leneraloris    uno    diutius 

loco  stare,  solita  transire   per  plurimos.   Uno  te- 

ncri  sacculo  nescil,  versari    ac   numerari  expetit  : 

usum  rcquirit,  ut  acquirat   usuram.  Fluctus    qui- 


vil  inferre.  Doctiores  autem  ipsum  fceneratoriputant  n  dam  est   maris,    non    fructus.   Pecunia  numiuaiu 
idiaboliim  coraparatum,  qui  res  aniraa;,  et  pretios»      quiescit.  Labitur,   velut    scopulo    506  illisa,    ita 


jmentis  patrimonium  fenore  quodam  usurariae  ini- 
quitatis  everlit,  sic  sumptu  capit  (14),  sic  auro 
illicit,  sic  reatu  involvit,  sic  caput  thesauro 
reposcit. 

13.  Quid  vobis  iniquius,  qui  nec  sic  capitis  solu- 
tione  estis  contenti  ?  Quid  vobis  iniquius,  qui 
pecuniam  dalis,  et  vitam  obligatiset  patrimonium"? 
Accipitis  aurum  argentumque  pro  pignore,  et  adhuc 
illum  debitorem  diciiis,  qui  vobis  plus  credidit  (15), 
quain  accepit  avobis?  Vos  creditores  asseritis,  qui 
amplius  dcbetis:  vos,  inquam,  dicitis  creditores, 
qui  non  liomini,  sed  pignoricredidistis.  Bene  lenus 
appellatur  quod  datis,  ita  vile  ac  feneum  est. 


ta 

gremium  debitoris  percutit,  et  continuo  relabitur 
eo  unde  procossit.  Cum  muruiure  venit,  cum  ge- 
mitu  rcvcrlitur.  Frequenter  lamen  placidum  stat 
ventis  marc,  scmper  fenoris  unda  jactatur.  Mergit 
iiaufragos,  e.\spuit  nudos,  vestitos  exuit,  insepul- 
toB  relinquil.  Nummum  ergo  petis,  et  naulragium 
suscipis.  Ilinc  Charybdis  circumstrepit,  hinc  Sire- 
na;  qu.e  voluptatis  specie,  et  canone  dulcedinis 
siiavitute  iu  vada  deductos  caaca,  rcpotondie  domus, 
ut  feruut  fabuke,  spe  el  cupiditate  fraudabant 
{llomcr  odtiss.  m). 

17.  Stalim  vendilores   ungenti  (10)    et    divcrsa- 
rum  specierum  irruunt,  velut  quidam  canes  sagaci 


prajda;  vagantis  odore  pcrstricti,  venatores,   pisca- 
\'i.  Sortem  dicitis  quod   debetur.   Etenim    velut  (]  tores,  aucupos,  caupoues  quoque    miscentos  mero 


orna  fcrali  misera  sors  volvitur,  perituri  debitoris 
luenda  supplicio.  Staiit  pallentos  rei  ad  sortis 
eventum.Non  sic  trepidant  de  quorum  damnalione 
sors  ducitur:  non  sic  dejecti  ac  suspensi  pavilant, 
de  quorum  captivitate  expcctatur  sortis  eventus. 
Illic  enim  uniu?  captivitas,  hic  plurimum  adilici- 
lur.  Et  fnrtasse  ideo  sors,  quia  in  eventu  sunt 
palrimonia  qii.-c  sub  hac  sorte  volvuntur  (16)  Ma- 
^'niimet  mcmorabile  beneficiumDci.Hocspecialiter 
'irc  prophctico  prredicalur,  quodinpatres  contulit, 
quia<(  cxusurisetiniquitateliberaviteos  (Pm/.  lxxi, 
l''i).  11  El  propric  ait:"  Kk  usuris  liberavit  cos,»  quia 
iisura>  infcrunt  scrvitutem.  Qiiasi  diccret,  ex  servi- 
lutis  vinculo  ereptos  reddidit  libertati. 

15.  Grave  vocabulum  debitorum.  Debita  peccata  D 

ilicuntiir.  Debitores  quoque  criminosi  appellantur: 
sic  ciiimet  isti  sicutet  illi  dc  capite  (17)  decernunt. 
iiilpK  tanicn  liabcnt  niiminum  suorum,ul  faclorum 

13]  Fiinirum  scqiienlibus  ejusdem  psalmiversi- 
t  Ms,  quos  cnnsulo. 

l\)\'cl.  cd'\t.,  comparandum,  qui    rcs  aninuc,   ct 

!  iclinsx  menlis  patrimonium    fcncrat,    r/uodam  usu- 

;  rnri;r  iniquitatis  sic  sumptu  capit.  ctc.  Dom.  compa- 

randum,  ijtii  vires  aninvv,  elc.    Iluic  accedunt    duo 

i  niiiB.    in    vcrbis  (/»(  r/ccs    anim;r,    tres    autem    in 

(voce  fcnorut.  Meliiis  alii    qiios  seculi  sumus. 

(I5i  Ila  iiiRs.  Tliiian..  Liiiul.,  Kion..  ct  (^olb. 
;  Alii  autpin,  ac  omr.cs  tdit.,  lyiu  vvhis  plus  rcddidit. 
'<  Minus  bene  ;  cum  agatur  do  pignorc  quod  a  dobi- 


aquain,  qiii  nobilitatera  vetusti  generis  et  patria;, 
et  nataicm  diem  vini  circunsonent :  circumstan- 
tcs  repeute  parasiti  quem  ante  solebant  spernere, 
salutant,  doducunt,  ad  laBlitiam  provocant,  ad  sum- 
plum  iiicitant  dicentes  :  «  Veuite,  et  fruamur  bo- 
uis  qua;  sunt,  et  utamur  crealura  tanquaia  in  ju- 
vcnlute  celeriter :  vino  prelioso  et  unguci.tis  nos 
impleamus,  et  non  prajtereat  nos  flos  tcmporis, 
Coronemus  nos  rosis  antequam  marcescant,  nul- 
lum  pratum  sit  quod  non  perlranseat  luxuria  no- 
stra  ;  ubique  rclinquamus  signa  la;titia!,  quoniam 
ha;c  cst  pars,  et  ha;c  est  sors  nostra  {Sap.  u,  U-O). 
Et  verc  sors  omnis  illorum  facta  cst :  tu  autem 
rcmanos  cxors  bonorum. 

18.  Xon  tales  sorlcs  tibi  Scriptura  monstravit. 
Non  intcr  tules  sortes  David  sanctus  memoral  ilor- 
micndura  diccns  :  «  Si  dormiatis  inter  medias  sor- 
les  {Psal.  Lxvii,   1-4).  »  Nam    si  in   medio    illarum 

tore  IrailitLir  fencratori. 

(1(1)  Umniis  edit.,  qa;c  suh  hac  artc  votvunti-r. 
Melius  scripti  cod.  ut  in  tcxtu. 

(17)  Lusus  in  verbo  (/r  rn/ijVi,',  quod  rclatum  ad 
ciirainnsos  idem  est  ac  de  vita,  seu  de  pO'iia  capi- 
lali:relatum  vero  ad  debitores  pro  sortc,  scu 
capitali  sumina  accipitur;  utetiam  soq.  cap.,  num, 
20. 

(18)  Per  uniiuenlum,  inlellipe  olcum  aromalis 
cimililium  ;  cl  pi'r  siiccics,  udorcs  iilqiic  Rroiiiatu, 
quibus  ad  delicias  abutuntur   voluptuosi. 


80:J 


S.  AMBROSII 


804 


dormisses  sorliLim,  id  esl  Vetcris    ct   Xovi    Testa-  A  cum  seciiritfiff>,  quam  alicnaE  cpulae  (2l)pastae  cuin 


menti,  non  tc  pccuniaa  cupidilas  in  voragincm 
deterrimi  fenoris  demersisset,  gratia  spiritalis  fidei 
tibi  dedisset  argentum,  et  in  specicm  auri  divinae 
sapientios  institutione  ibrmasset.  Etenim  si  nos 
unum  testimonium  divin.T  Scriiitura?  posuimus,  et 
luxuriosum  illud  convivium  declinavimus,  utique 
potuit  et  iste  salvari,  si  oraculis  ccelestibus  inhro- 
sisset. 

19.  Revertamur  tamen  ad  convivium,  non  ut 
ejus  degustemus  epulas,  sed  cavendas  aliis  demon- 
stremus.  Oneratur  mensa  peregrinis  et  exquisilis 
cibis  :  adhibentur  nitentes  ministri,  magno  empti 
pretio,  sumptu  pascendi  majori :  bibitur  in  noctem, 
dies  convivio  clanditur,  ebrictnti  dcficit.  Surgit 
ille  vini  plenus,  vacuus  opum,  dnrniif  in  lucem,  , 
vigilans  somnium  putat.  Etenim  ut  in  somniis 
sibi  videtur  subito  dives  cx  paupere.  sic  etiam 
egenus  ex  divite.  f)um  defluit  interim  pecunia, 
usurasuperfluit;  tempus  minuitur,  fenus  augetur  ; 
thesaurus  exinanitur,  snrs  accumulatur  :  paulatim 
conviva;  se  subtrahunt,  sponsnrcs  conveniunt : 
mane  fenerator  pulsat  ad  januas,  queritur  dics 
sclutioni  transiisse  prajscriptos.  injuriis  vigilantcm 
adoritur  (19):  in  somnis  dormicntcm  excitat.  Non 
noctes  quetia>.  non  dies  suavis  est,  non  sol  ju- 
cundus.  Detrahuntur  paulatim  deauratee  ac  sericaj 
vcstes,  et  veneunt  dimidio  minoris.  Ponit  cum 
lacrymis  ornamenta  593  conjux  jam  trislior,  em- 
pta  carius,  vendenta  vilius.  In  auctione  pueri 
constituuntur  mens.-e  ministri,  et  male  assueti  (20) 
emptorem  avertunt.  OlTertur  pecunia  credilori :  ( 
Vi,x,  inquif,  ha:c  solvit  usuram,  caput  dehes. 

20.  Redit  exhausto  patrimonio  capitis  reus  ;  ct 
imminuto  fenore,  accipit  inducias  tristiores  bel- 
licis,  quasi  post  biduum  pra^liaturus.  Inbelloenim 
inccrta  victoria,  hio  certa  innpia  :  illic  se  clypeo 
tegit,  hic  nudus  occurrit :  iilic  lorica  pectus  in- 
cludit,  hic  totus  carcere  inchiditur:  illic  manus 
telis  onerat,  armat  sagitlis.  hic  ffire  vacuas  oifert 
vinculis  alligandas.  Ducitur  plerumque  uterque 
captivus  :  ille  babet  quem  accuset  adversum  belli 
eventum,  hic  pr.neter  se  quem  accuset,  non  habet. 
Nihil  est  intolerabilius  hac  miscria,  qus  excusari 
non  potest.  Acerbat  conscientia  pondus  inju- 
riaj. 


sollicitudine  (Prov.  xv,  17).  Non  oporluit  aliena 
quffirere.  Deinde  incideram  debita ,  de  meia 
oportuit  fontibus  remedinm  quarere.  Erant 
domi  vasa  minutiora:  melius  erat  ministe- 
rium  dcessc,  quam  cibum  :  melius  vestem  venalem 
proponere,  quam  libertatem  addicere.  Quid  pro- 
fuit  quod  publicare  paupertatem  meam  verecun- 
datus  sum  ?  Ecce  alius  publicavit.  Ego  nolui  nu- 
tritores  (22)    vendere,  ecce  alius  adjudicat. 

22.  Sera  hroc  cnnsideratio,  Tunc  decuit  me- 
tuissetuis,  eum  accipcros  aliena  :  tunc  decuit  suc- 
currere,  cum  vulnera  prima  proserperent.  Melius 
fuerat  in  principio  tenuare  sumptum,  et  necessita- 
tem  dehiti  rei  familiaris  angustiis  allevare,  quam 
utadhoram  ditatus  alienis,    postea  exuereris   et 

'  propriis. 

CVPUTVI. 

Qiuinta    niolianlur   feneraiorcs    ut    incautos   adoles- 

ccnles  deprxdenlur. 

23.  Accusamus  debitorom  qund  imprudentius  1 
se  gesserit :  sed  tamen  nihil  nequius  feneratiori- 
bus,  qui  aliena  damna  lucra  sua  arbitrantur  ;  et 
dispcndio  suo  deputant  quidquid  ab  aliis  possi- 
detur.  ."Vucupantur  ha;redps  novos,  adolescentulos 
divites  explorant  per  suos,  adjunguntse,  simulan- 
tes  paternam  et  avitam  amicitiam,  volunt  dome- 
sticas  eorum  cognoscere  necessitates.  Si  quam 
causam  invenerint,  accusant  verecundiam,  pu- 
dorem  arguunt,  quod  non  ante  de  sc  speratum 
fueritafque  prajsumptum.  Sin  vero  nullos  laqueos 
alicujus  nceessitatis  offcnderint,  intexunt  tubulas, 
aiunt  nobile  prredium  esse  venale,amplam  domum: 
accumulant  provcntus  fructuum,  annuos  reditus 
exaggerant,  hortantur  ut  coemant.  Similiter  fa- 
ciunl  pretiosas  vestes,  et  monillia  nobilia  prcedi- 
cantes.  Negant  se  habcre  pecuniam,  598  inge- 
runt  suam  dicentes:  Utere  ut  tua  :  de  fructibus  ■ 
empta?  possessionis  pretium  mbltipiicabis,debitam 
rcddes. 

24.  Prffitcndunt  alienos  fundos  adolescenti,  ut 
eum  suis  exspolient :  tendunt  retia,  siraul  ut  inda- 
gine  cincta  spatia  fuerit  ingressus,  cogunt  eum  in 
retia  cautionum,laqueos  usurarum;  petunt  obligari 
avitum  prxtorium  (23'i,  paternum  sepulcrum  : 
prmstituitur  dies  solutioni,  dissimulaturconventio. 


21.  Tunc  secum  rcputat.  tunc  Scripturas  recor-  n  quando  potest  solutio  sustineri  ;  ubi  satis  securum 
datur,  tunc  dicit.-  Nonnemihi  scriptumest:  «  Bibe 
aquam  de  tuis  vasis,  el  de  tuorum   puteorum  fon- 
tibus  (Prov.  V,  15).  »  Ouid  mihi  cum  puteo  fenera- 
toris,  ubi  et  aqua  includitur?  Suaviora  crant  olera 


(19)  Era.  ct  edit.  scq.,  jwgiis  vigilantem  udo- 
ritur.  .\meTh.  cum  mss.,  injuriis,eic. 

('20)  Mali;  assiicti,  hoc  est,  non  cdocti  a  man- 
gone,  qun  paclo  pmptorem  allicerc  dobeant  :  vel 
rnale  a.isueti,  hnc  est  deliciis,  non  autem  utiliori- 
bus  artibus  assueti. 

(2l)Itaedit.  Am.,  et  Rom.  cum  tribus  mss. 
Gill,  cum  aliis  totidem,  ijuam  alicno  ivrecpulse,  etc. 
Thuan.  solus,  quam  alicno  epulx,   etc.    Ubi    forte 


reddiderint,  repente  ingruunt,  et  inslant  vehe- 
mentius,  causanti  incumbunt  dicentes:  Tu  possi- 
des  tua  praedia,  nos  nostram  pecuniam  non  hahe- 
mus  :  aurum  dcdimus,  lignum  tencraus   (24) :  tibi 

subintelligendum  domiidlio,  vel   convivio. 

(22)  yulritores  servi,  queis  liberorum  commit- 
tebatur  educatio. 

(23)  Prxtorium  hoc  loco  sumitur  non  pro  dorao 
prajtoris.  aut  ejus  qui  prceessct  exercitui,  sed  pro 
domo  ruri  ad  delicias  .edilicata  ;  quo  sensu  non 
semel  apud  Titum  Livium  invcnitur. 

(2i)  Hoc  cst,  ligneas  tabulas  cera  obductas,  in 
quibus  fenoris  cautio  scribi  solebat. 


I 


I 


803 


LIBER  DE  TOBIA. 


806 


Iructuum  emolumenta  procedunt,  nobis  nihil    ac-  A 

crescit  pecuniac.  Oliosa  causatio  est.  sallciu   reao- 

vetur  chirographum. 

CAPUT   VII. 

Quam  sollicile  feneratorem  fugiatdebitor,  et  ciijusmo- 
di  sit  utriusque  occursux  :  quomodo  hic  dilatione 
accepta  mayis  irretitus  ad  vendenda  prxdia  adiga- 
tur  :  ac  tendum  omnibus  destilulus  et  ad  vincula 
paratus  in  desperationem  incidat. 

25.  Itaque  dum  primum  adolescens  nihil  putat 
de  vestibus  suis,  aut  etiam  posscssionibus  esse 
vpndendum,  ad  ha?c  facienda  poscit  dilationem. 
UsurE  applicantur  ad  sorlem,  accumulaturcentcsi- 
ma.  Jam  suscipare  incipit,  jam  malum  suumagno- 
srere.  Dic  ac  nocte  usuram  cogitat  :  quii-quid  oc- 
currerit,  feneratorem  putat  :  quidquid  crepuerit, 
vocem  sibi  videtur  feneratoris  audire  Si  habes,  p 
cur  non  solvis  ?  Si  non  habes,  cur  malum  malo 
adjungis,  et  de  vulnere  remedium  qusris  ?  Cur 
quotidie  obsidionem  pateris  fencratoris,  expugna- 
tionem  times  ?  Vetus  sententia  est  :  Feneratoris  et 
debitoris  sibi  occurrentium,  prospectum  ambo- 
rum  facit  Dominus  (Proi'.xxix,  13.  Alter  quasi 
canis  praedam  requirit,  alter  quasi  fera  prsdonem 
declinat  :  ille  quasi  leo  qusrit  quem  devoret,  iste 
quasi  bos  juvenculus  praedonis  impetum  reformi- 
dal  :  ille  quasi  accipiter  unguibus,  olorem  quaerit 
invaderc  ;  iste,  quasi  anser  aut  fulica,  mavult  se 
vel  in  praprupta  dejicere,  velin  profunda  demerge- 
re,  quam  istum  humani  corporis  accipitrem  susti- 
nere.  Quid  quotidie  fugis  ?  Et  si  non  occurrat  fe- 
nerator,  occurrit  tibi  inopia  tanquam  bonus  cur- 
sor.  Ambos  ergo  vidct  Dominus,  fencratorem,  et  C 
dehitorem  :  occurrentessibi  spectant  ambos,  testis 
alterius  iniquitatisalterius  injnri.e  :  illius  avaritiam 
condemnat,  hujus  stultilinm.  Ille  gressus  debitoris 
singulosnumerat,  aucupaturdcflexus  :  isle  conti- 
nuopost  columnas  caput  obumbrat.  NuUaenim  ha- 
bet  debitor  auctnritatem.  Ambobus  in  digitis  usura- 
rum  repetitursacpiup  calculatio.  Par  cura,  sed  dis- 
par  alTctus.  Alter  l.iHatur  incremento  fenoris,  alter 
cumulo  debitionis  alligitur.  Ille  quasstus  numerat, 
hic  aerumnas. 

26.  Quid  fugis  hominem  quem  poteras  et  nonti- 
mere  ?  Quid  fugis,  aut  quou.sque  fugies  ?  Si  quis 
599  pulsaverit  nocte,  fcneratorem  putas,  sub  lec- 
clum  illico  :  si  quem  subito  intrare  senseris,  tu 
foras  exsilis.  Canis  latrat,  et  cor  tuum  palpitat,su-  r» 
dor  elTunditur,  anhelitus  quatit  artus,  quaeris  quid 
mentiaris  ut  feneratorem  ditferas  ;  et  cum  dilatio- 
nem  impetraveris,  gaudes.  Fenore  tuo  simulat  fe- 
nerator  gravari  :  sed  libenter  impertit,  quasi  vcna- 
tor  qui  feram  cinxerit,  securus  est  pr;cdie. 

Tu  oscularis  caput,  amplecteris  genua,  et  quasi 
cervus  sagilta  toxicata  ictus,  paulum  proccdens, 
tandem  victus  venono  procumbis  :   aut   quasi    pi- 

(:i.5j  Edit.  omnes,  cx  lcclo  ad  puldicum  Iruhit.  .Non 
incommode  ;  sed  tamen  contra  communonemmss. 
consensum. 

(■^'1)0mnes  cdit.,  ut  parcatur  aliquid  verecundix. 


scis  qui  fuscina  fuerit  infixus,  quocunquc  rugcrit 
vuluuo  vehit.  Et  vere  piscis  ille  in  esca  uiortem  de- 
vorat,  ille  hamum  glutit,  dum  cibum  qu.-erit ;  sed 
tamen  hamum  non  vidit,  quem  tegit  pr.-eda  :  tu 
hamum  cernis,  et  glutis.  Hamus  tuus  fcuus  est 
creditoris  :  hamum  voras,  sed  vermis  te  semper 
obrodit.  Ipsaest  esca  quae  decipit.  Itaque  et  tibi 
fenoris  nec  cibus  usui  est,  et  hamus  vulneri.  An 
ignoras  quia  serael  illaqueatus  nodo,  se  magis,  si 
fugiat,  ipsR  constringit  ;  et  iutra  retia  posilus  fu- 
giendo  magis  dejicit  super  se  retia  ?  In  plateas 
tugis,  cum  intra  parietes  tutus  esse  non  possis.  In- 
veniet  te  cum  volnerit  fene"ator.  Denique  ubi  tera- 
pus  impleveris,  sicut  lupsus  nocte  irruit,  dormire 
non  sinit.  exspectato  dic  ad  publicum  trahit  (25), 
aut  tabulis  venditinnis  cogit  suscribere.  Ut  fureris 
pudoris  dispendium,  subscribis  illico,  venditurus 
avilum  sepulcrum,  paternae  sane  ut  praetexatur 
aliquid  verecundiffi  (261  :  emitur  jejunium  solum, 
jactatur  quod  infecunda  vendidcritjdispendiis  one- 
raverit  debitorem,  et  superioris  temporisascribun- 
tur  dispendiis  damna  prcesentis.  Mox  et  laudata 
venduntur,  et  inforuntur  jam  non  instrumenta.sed 
vincula. 

27.  Tamen  adhuc  quferendi  fidejussores,  tribu- 
untur  iiiducis  non  ut  praedam  libertatis  inveniat, 
scd  ut  consortcm  servitutis  adjung.it,  qui  se  societ 
.•erunmoso.  At  quid  juvare  potest  alien»  calamita- 
tis  accossio  ?  Jam  et  amici  fugiunt,  conviv.e  non 
recognoscunt  :  ipse  quoque  conspcctus  omnium 
refugit,  et  ut  pugi!  ictus  varios  conccrtantium,  ita 
iste  honestarum  vitat  occursus,  el  sollicitus,  ubi 
in  aliquem  offenderit,  vigilanti  oxit  obtutu.  Redit 
paratus  ad  vincula,  rodit  mortom  optans,  cogitans 
eam  sibi  si  moreretur,quietem  inferrc.  Reditmisere 
scipse  condemnans,quod  alienam  pecuniam  nonro- 
fugerit,  et  feneratoris  ss  aere  devinxerit. 

2.S.  0  quantos  miseros  aliena  fcccrunt  bona  ? 
Quid,  inquit  {Jercm.  u,  18),  tibi  ut  bihas  aquam 
Geon  ?  Quid  inquam,  tibi,  ut  biberes  calicea;  fone- 
ratoris  ?Multi,  inquit,  mutuati  ad  tempus,  et  ne- 
cessitatibus  consuluerunt  suis,  et  pecuniam  red- 
dcrunt.  Et  quanti  sopropter  fenus  strangulaveruntl 
lllos  consideras.  hns  non  enumeras  :  reminisceris 
evasissc  aliquos.  non  rcminiscerisoppotisse  :  num- 
mos  rcdditos  imputas,  laqueos  appetitos  non  com- 
putas,  quos  deformitati  tam  dcdecoross  conventio- 
nis  plerique  vcrecundiores  ad  contumcliam,  fragi- 
liores  ad  injuriam,  expetito  intcritu  prKtulerunt, 
oppnbrium  vita;  amplius  quam  mortis  supplicium 
pcrtimcscentes. 

600   CAPUT   VIII. 
Libcros  pro  palcrnis  dcbilis    pcr   summam    indiqni- 
lalcm  .tub  kasta  venirc  :  scd  huic  malo   subvcnire 
po.tse  ncminem,  cum  c.rplcri   ncqucat  fcncraloris 

.\ptius  mss..  ut  pr.rlcmtur,  etc.  Cunsequonter  nu- 
tem  Rom.  cdit.,  dis/iendiis  oncraveril  emplorem  ; 
haud  male,  ai  vel  unus  mss.  illi  accederet. 


807 


S.  AMBROSII 


808 


aimritia,  quam  in  rem  Scriptiircs  Incus   cxplicalur,  A  quasi  feneratori  eos  (29;  aiicul  .lominus   vendidis- 


simulque  nstcndilur  maieriam  prxvaricntioni; 
feneralionem. 

29.  Vidi  f,go  miserabile  specfaculum,  libros  pro 
palerno  debitoin  auctionem  dcduci,  ct  teneri  ca- 
lamitatis  bipredes,  qui  non  essent  parlicipes  suc- 
cessionis  ;  et  hn''  tam  immane  flagitium  non  eru- 
bescere  crcditorpm.  Instet,  urget.  addicit.  Mea,  in- 
quit,  nutriti  pecunia,  pro  alimonia  servitium  re- 
cognoscantpro  sumptu  licitationem  subeant.  Agi- 
(etur  hasta  de  prcfiis  singulorum.  Non  immerito 
hasta  agitafur,  ubi  caput  qiiaritur  :  non  immeri- 
to  ad  auctionnm  p^rvrnitur,  ubi  sors  posoitur. 
Haic  est  feneratoris  inhumanifns,  hrcc  debiforis 
stultitia,  ut  filiis  quibu?  non  relinquit  pccuniam, 
libertatem  auferat.  pro  tesfamenfo  chirographum  „ 
dimittaf,  pro  emolumento  haereditatis  syngrapham 
obligation's.  Quid  sibi  vult  paterni  in  liheros  scri- 
ptura  maledicti,  ubi  nulla  esl  impii  otfensa  pecca- 
ti  ?  An  potest  diirius  aliquod  esse  maledictum, 
graviusque  sGrvitium  (27)  ?  Et  illa  smpe  post  mor- 
tem  habet  deCunctus  compendia,  quod  non  spectat 
miserias  filiorum. 

SO.Vendit  plcrumque  et  paterliberos  aucioritate 
generalionis,  sed  non  voce  pietatis  :  ad  auctionem 
pudibundo  vultu  (28)  miseros  trahit  dicens  :  Sol- 
vitc,  filii,  gulae  mefe  sumptum,  solvite  paternr-E 
mcnsa:  pretium  :  vomite  quod  nondevorastis,  red- 
dite  quod  non  accepistis  ;  hoc  meliores,  quod  ves- 
tro  pretio  redimitis  patrem,  veslra  scrvitufepaler- 
nam  emitis  liliertafem 


set  digna  pcena.  Dominum  relinquontes  habent 
servi  quod  amplius  quam  carceris  pcenas  etvincu- 
la  reformidont  :  habent  liberi  quod  paveant  pro  li- 
bertatis  incuria. 

©Ol  '3i.  Simul  illud  adverte,  quod  feneratio 
praevaricalionis  materiajudicaia  sit  ;  quod  is  fa- 
cile  recedat  a  domino,  qui  feneratori  se  potuerit 
obligare.  Fenus  enim  radix  mcndacii,  causa  perfi- 
dia;  est  :  «  Ego,  inquit,  vos  non  vendidi  ;  sed  per- 
catis  vesfris  venditi  estis  (Ibid.),  »  Ergo  qui  se  fene- 
rafori  obligat,  ipse  se  vendit  ;  et,  quod  pejus  est, 
vcndit  se  non  cere,  sed  culpa. 

C.APUT  I.X. 
Peccati  fencratnrem.  dinliolum  esxc.  qui  Salvatori 
etiam  divilias  suus  Oilentarit,  ci  feneratorem  haud 
absimilem,  atque  ibidevi  de  ''cntesima  usurx  uc 
ccntcsima  ove,  deque  crediloris  nomiiie  quod  sibi 
impenil  vcrus  exaclor. 

.33.  Quis  iste  peccati  est  fenerator,  nisi  diabo- 
lus,  a  quo  Eva  mutuata  peccatum.  obnoxiae  succes- 
sionis,  usuris  defeneravit  omne  genus  humanum 
[Vid.  S.  August.  lib.  i  Cont,  Jul.  Pelag.  cap.  3)  ? 
Denique  quasi  malus  fenerator  chirographum  te- 
nuit,  quod  postea  Dominus  suo  cruore  delevil. 
rtenim  quod  mortis  erat  scriplum  apicibus,  dcbuit 
morte  dissolvi.  Fenerator  ergo  diabolus.  Denique 
ostendebat  Salvatori  divitias  suas  dicens  :  «  Hkc 
omnia  tibi  dabo,  si  procidensadoraverisme  (.V(i/?/i. 
IV,  9).  )>  At  vero  Dominus  aeris  solutor  alieni,  ni- 
hil  ipsi  debebaf,  qui  poterat  dicere  :  «  Ecce  venit 
bujus  mundi  princcps,  et  in  me  suum  non  invenit 


31 


Esto  ut  aliquis  qui    subvcnire   possit,    acce-  ^  nihil  (30)  {.Joan.  xiv,  30).  »  Nihil  debebat,  sed    sol 


dat.  Quis  tantam  expleat  Charybdin  ?  quisrationes 
feneratoris  agnoscat  ?  quis  avaritiam  satiet  ?  qua; 
non  iste  pretia  exaggeref,  cum  viderit  redempto- 
ros?  Non  cnim  suo  magis  lucro  quam  alicno  de- 
trimento  pascitur.  Vera  profecto,  vera  est,  utpote 
Dei,  divina  senfentia,  qui  cumiratus  esset  propter 
impietatem  populi  JudEEorum,  quod  post  deosabi- 
ret  alienos  :  "  Cui,  inquit,  vcndidi  vos  feneratori 
ilsa.  L.  1)  ?  »  Venditur  enim  qui  obligalus  fenera- 
tori  fuerit,  et  vcndifur  non  uno  prctio,  sed  quoti- 
diano  :  venditur  non  cum  definitione,  sed  cum 
accessione  diufurna.  Nova  usurarum  aurtio  per 
rnenses  singulos,  nova  sub  quotidiana  licitatione 
vonditio.  Qui  plus  obtulerit,  frahit  semper,  venalis 
addicitur,  nunquam  quasi  venditus  a;stimatur.  J) 
Magna  igitur  vis  coelestis  scntentia;.  Non  safis 
judicavit  Dominus  dicere  :  «  Cui  vendidi  vos,  »  sed 
ad didlt  feneratori  ?  Offensus  nihil  potuit  gravius 
rnvenire,  quo  vindicaret  in  perfidos.  Derelictus 
expostulat,    cur     ita    fugerint    salutis    auctorem, 

(27)  Rom.  edit,  sola,  graviusque  quam  servilus. 

(28)  Omnes  cdit.,  furibundo  vullu  ;  omnesque 
mss.,  pudi'nindo  vullu. 

(29)  Hic  vet.,  edit.  ac  Rom.  in  eo  tantum  dissi- 
dcnt,  quod  ilhc,  omissa  voce  eos,  sensum  nonnisi 
post  voccm  relinquentes ,  absolvunt.  Mss.  vcro,  in 
punctis  figendis  parum  constantes,  habent  vocem 
eos,  cum  edit.  Rom.  Solus  Gulb.  ita  locum  exhibet 


vcbat  pro  omnibus,    sicut   ipse   testatur  dicens  : 
V  Qua;  non  rapui,    tunc   exsolvebara  {Psal.    lxviii, 

r>). 

3^.  Quid  distat  malitia  hujus  principis  mundi  ? 
Fceneraior  pecuni.T  caput  obligat,  manum  tenet 
(31j  sorte  ducit.  0  nomen  triste  dc  dulci  I  Domi- 
nus  ovem  centesimam  liberavit ;  illa  centesima  sa- 
lutis,  hffic  mortis  cst  :  et  terra  bona  centuplum 
fructum  reddit.  Vae  eis  qui  dicfint  quod  amarum 
est,  dulce  ;  et  quod  dulce,amarum  !  Quid  amarius 
usura,  quid  dulcius  gratia  ?  Nonne  hoc  ipso  scr- 
mone  quo  centesimam  appellant,  revocare  debe- 
rcnt  in  memoriam  redemptorem  qui  venit  centesi- 
mam  ovem  salvare,non  perdcre  ? 

'35.  Quis  gravior  exactor  est  ?  Et  hoc  triste  no- 
men.  Denique  Dominus  aif  :  «  Populns  meus,  exa- 
ctores  vesfri  cirumscribunt  vos  {Isa.  iii,  12).  >■  Et 
in  Evangelio  habcs  :  «  Dura  vadis  cum  adversario 
tuo  ad  magistratum,  da  operam  liberari  ab  illo  ; 
forte  perducat  te  ad  judicem,  et  judex   tradat   te 

forsan  non  male,  quasi  feneralori  eos dominum 

relinquentis.  Ilabent  serci.  etc. 

(30)  Omnes  cdit,  ac  mss.  aliquot,  suum  nihil  in- 
nit.  Antiquiores  vero,  sunm  non  invenit  nihil. 
Quam  lectioncm,  Ambrosius  cxplicat  lib.  De  fuga 
sa^culi,  c.  4.  num.  24. 

(31)  Manum  tenet,  id  est  syngrapham  debitoris 
manu  subscriptam. 


809 


LIBER  DE  TOBIA. 


810 


cxactori,  et  exactor  mittat  te  in  carcerem  Lue.  x:i,  _\ 
58).  1)  Quis  iste  sit  exacfor  agnosue,  qui  ctiam 
novissimum  quadrantem  ciiigit,  et  idem  se  credi- 
torem  vocat,  atque  in  hoc  etiam  nomine  fraudem 
Tacit :  ut  qui  vencni  pocula  mclie  iiliaii,  et  sub 
grato  odore  mors  lateat,  atque  illita  calicis  ora 
vim  fraudis  abscondant.  Creditor  prsetexilur  quasi 
fidelis,  ct  quasi  iucredulus,  ad  ijuem  fidelis  op- 
pignorat. 

©OS  CAPUT  X. 

Fifncraloris,    ne   debiloris  cadaver    ad    sepulturam 

e/ferrelur,  prohibenlis  fiisloria. 

30.  Quoties  vidi  a  f»neratoribu3  teneri  defunctos 
pro  pignore,  et  negari  tumulum,dum  foenus  expo- 
scitur?  Qiiious  ego  acquievi  libenter,  ut  .suum 
constrineorcnL  dobilurem,  ut  electo  eo,  fidciujsor 
evaderet  ;  hue  sunleniin  fieneraloris  leges.  Dixi  ita- 
que  :  Tenete  reuni  vestrum,  et  ne  vobis  possit 
elabi,  domum  ducite.clandite  in  cubilo  vestro,  car- 
nlficibus  duriores  ;  quoniam  quem  vos  tenetis,  car- 
cernon  suscipit,  exactor absolvit :  peccatorum  rcos 
posl  niortem  carcer  cmittit,  vos  clauditis;  logum 
severitdto  defunclus  absolvitur,  vobis  tenetur. 
CerLe  bio  sorLera  suam  jara  mcmoraLur  implesse  ; 
non  invideo  tamen,  pignus  vestrum  rcservate. 
Nihil  interest  inler  funus  et  lccnus,  nihil  inter 
mcitem  distat  et  sortem  :  personat,  personat  fu- 
nebrem  ululatum  fcenoris  usura.  Nimc  vere  capite 
minutus  (321  est  qucm  convcnitis  ;  vehementioribus 
tamen  nexibus  alligate,  ne  vincula  vestra  non  sen- 
tiat:  durus  et  rigidus  est  debitor,  et  qui  non  jam 
noverit  erubescere.  Unum  sane  est  quod  non  ti-  C 
mere  possitis,  quia  poscere  non  novit  alimenfa. 

37.  Jussi  igitur  lcvari  corpus,  el  ad  focneratoris 
domum  exsequiarum  ordinem  duci :  sed  etiam 
iude  clausorum  niugitu  tulia  personabant  (33).  Ibi 
quoquc  funus  esse  crederes,  ibi  mortuos  plangi 
pnlarcs  :  nec  fallebat  sententia  ,  nisi  quod  plures 
constahat,  illic  essc  morituro.s.  Victus  rcligionia 
consuctudinc  fcnnerator  {nam  alibi  suscipi  pignora 
etiam  isla  dicuntur)  rngat  ut  ad  luniuli  locum  re- 
liquia;  dcferanlur  :  tunc  tantum  vidi  humanosfoene- 
ratorcs  gravari  me  :  tamen  cgo  eorum  humanitatem 
raemorabam  prospicere,  ne  postea  se  quererentur 
fraudatos  esse,  donec  ferctro  col'a  subjecti,  ipsi 
defunctum  ad  sepulcra  dcducercnt,  graviori  incc- 
rore  dcflucntes  pecuniae  sum  funus. 


(32)  Capile  miiiulus,  hoc  est,  nubilitatis  dejectus 
gradu,  atque  in  plebeiorum  ominum  ordincm  re- 
dactus. 

(33)  Rom.  edit.,  f/ai/so»-»m  mngilus  ad  alla  per- 
fnnnhnnt.  At  nnbiscum  vet.  edit  et  niss.  cnnscn- 
iHint,  iiisi  quoJ  illiu  scriploris  vitio  pro,  clausorum 
hibcnt,  jilnusorum.  Porro  post  voccs,  talia  perso- 
:i'ilianl,  videtur  subintelligendum,  quulia  in  e.vse- 
'luiis  perMnant. 

(3'i  Omncs  odil.,  t(si(r;i'  virloria  ;  mss.  fere  ad 
unum  usur;c  victorix. 

(35)  Edit.  Rom.,  Sed  ethos.  .  .  damnat.  Vot, 
fidit.  et  rnd.  Vut.  cl  Vii-I.  .Ltwtuin-..  Thuan.,  Laud. 
i:t  iJiim..  bid  cl  iiilcr.  Ims...  diiinnan.s.  CoWi.  solus 
pritlu.vit,    ut    scribarum    lapsum   agnosceromus, 

Patbol,  XIV. 


CAPUT  .\1. 

rw/rii  ctiaa;  nh  alcatoritnis  exiijitur,  quorum  in  hisii 
varia  jortuna  est,  scJ  lucrttm  cedit  fa'neratori. 
llujus  in  iltos  quanla  liirannis,  el  qux  lcrjcs  alea- 
torum.  Poslremo  harbarorum  quorumdam  furor 
iu  (ilcam  describitur. 

38.  .\liud  non  minoris  acerbitatis  accipite.  Ob- 
servant  isti  alcatorum  conventieula,  et  perdentis 
ierumnam  commoditatemsuamjudicant ;  spondent 
pro  singulis.  Varios  primo  sors  ludil  eventua,  ad 
divarsos  saipe  transfertur  victoria,  stipendiaque 
cjas  vicissim  atque  a;rumna  mutantur:  cmnes 
vincuntur  ct  vincunt,  fcenerator  solus  acquirit  : 
penos  alios  inane  nomen  quod  viccriut,  penes  fae- 
nuralorem  solum  frucLus  est,  non  annuus,sed  mo- 
montarius :  illi  soli  faciunt  lucrum  in  omnium 
delrimcnto,  illis  solis  est  usura  victoriae  (34).  Vi- 
dcas  reliquos  aubito  egentes,  repente  divites.deinde 
nudos,  singulis  jaciibus  statum  603  mutantes. 
Versalur  enim  eorum  vita,  ut  tessera  ;  volvitur 
census  in  tabula,  fit  ludus  de  periculo,  et  de  ludo 
pcricuhim  :  quot  proposiLiunss,  tot  proscriptiones. 
Clamor  plaudentium,  fletus  dcspoliatorum,  gemi- 
tus  d,qjlu.antiu:a.  Sedct  inler  hos  creditor  ut  ty- 
rannus,  <ku;mans  ^35)  unumqucmquo  sortecapitali, 
agitat  hastas,  feralem  instituit  de  singulorum  exu- 
viis  aucLioaem  :  alios  proscriptiuni  addisit,  alios 
scrvilaLi :  non  Lanti  occisi  sub  Lyrannis  sunt.  VitfB 
igitur  hanc  alcam  recLius  dixerim,  quam  pecuniae: 
sub  rnouiMnto  fertur,  quod  valeal  in  aeternum. 
Ebrietas  judicaL,  et  nullus  appellat.  Habet  et  alea 
suas  leges,  quas  fori  jura  non  solvant.  Notatur,  si 
credi  polesl  infamia,  ciui  putaveril  rcuitendum,  et 
infaniium  sententia  gravius  quam  censura  judi- 
dicialis  inurit  opprobrium  :quoniamqui  apudjudi- 
cem  daiunantur,  apud  illosgloriosi  sunt :  qui  apud 
illos  damuantur,  Duud  judicem  criminosi  suDt. 
Nubile  constituit  Moyses  seniorum  judicium  [Exod, 
xviii,  "4-2G) :  hi  tamen  de  levioribus  judicabant 
vcrbura  grave,  hoc  est  dc  potiorihus  ncgotiis  Moysi 
judicio  reservarc  con?uoverant.  llic  dicitur  :  k\eo- 
niim  consilium  judicavit,  ct  plus  eorum  timetur 
potentia,  quam  leonum  (36).  Inter  has  feras  vivis 
Ircneratoratque  versaris.  Ilis  bcsLiis  cibum  eripis, 
his  teLrior  a^sLimaris,  his  crudelior  plus  limeris. 

39.  FerunL  Chunorum  populos   omnibus   bellum 

infcrrc  rationibus  ,37),   fnneratoribus  tamen    esse 

rv  subjeclos,  et  cum  sine  legibus   vivaiit,  alea;  solius 

vocem  scdel  in  aliis  mss.  in  duas  partes  dividen- 
tiuni. 

(3G)  Cuncta;  edit.,  qunm  dxmonum.  Cuncti  mss. 
quam  leonum.  Opliin''  ;  fit  cnim  allusio  intcr  voceB 
alcimum  et  lconum,  quoe  ligura  in  hoc  tructalu  fre- 
quenlissima  est. 

(37)  Sic  mss.  Thuan,  ct  alii:  cunctto  autem 
edit,,  omnibiis  hcll  >m  iiiftrrc  nationibus,  Male.  Qui 
enim  omnibus  nationibus  bcllum  inferrc  hic  dici 
possint  ii  populi,  quorum  Ambrosii  tcmpore  levem 
adiiiuduin  cognitioiicnifuisseinconfessoestVLegen- 
dum  ilaquc...  rationibus,  huc  esl,  oinnibus  modis. 
Siquidom,  Am  Marccllino  tcsto  nlii.n(]iip  histnri- 
cis.  bujiiscpgenlismos  orut  piigiifiii'  partiiii  circum- 
equitando,  parlim  excurreiido  et  oppurtune    retro- 

26 


8H 


S.  AMBROSII 
A 


812 


lcgibus  ubedirc,  in  procinclu  (38)  hnlLTe.  lcsseras 
simul  ct  portarc,  et  plures  suis  quam  hostilibus 
jactibus  interire  (39 1 :  in  victoriasuacaptivos  fieri, 
et  spolia  suorum  pcrpcti,  quae  pati  ab  hoste  non 
noverint;  idco  nunquam  belH  stiidia  deponere, 
quod  victus  aleae  ludo,  ciim  tolius  prsedae  munus 
araiscrit,  hidendi  subsidia  rcquirat  JjeHandi  peri- 
culo  :  frequenter  autem  tanto  ardorc  rapi,  ut  cum 
ea  quffi  solo  magni  ffistimant,  victus  arma  tradidc- 
rit,  ad  unum  alea;  jactum  vitam  suam  potestali  vel 
victoris  vel  fccneratoris  addicat.  Dcnique  conslituit 
quod  quidam  eorumet  in-.pcratori  Romano  cognitus 
in  fide,  pretium  servitutis  quam  sibi  tali  sorte  supe- 
ratus  intulerat,  suppliciis  impcrato;  mortis  exsol- 
verit.  Prerait  ergo fcenerator  etiamcoha  Chunorum, 
et  eos  urget  in  ferrum,  prcmit  barbaros  surn  terrore  „ 
ssvitiee. 

604  CAPUT  Xll. 
De  fceneralormn  c.vactionc,  ct  variisvocabulis  (luilnis 
utu7itur.  FAVum  pcciinia  comparatur    ciim   ecliidna 
aliisque  serpentibus ;   uhi  cur    usuras    Crxci   to- 
xou;  dixerint,  E.tplicalur. 

40.  Quid  enim  tetrius  eo  qui  hodie  fmneral,  et 
crasexpetit?  Et  odibilis,  inquit,  homo  hujusmodi 
{Eccli.  XX,  16V  Oblatio  quidcm  blanda,  sed  imma- 
nis  exactio.  Veruin  ipsa  oblationis  humanifas  facit 
et  exactionis  SEBvitiam  :  protulit  pecuniam,  hypo- 
thecas  exigit  (40),  et  in  suis  apotheois  recondit. 
Unapecunia  afoeneratoribus  datur,  et  quam  multa 
a  debitoribus  exiguntur?  Quanta  sibi  fccerunt  voca- 
bula?  Xummus  datur,  fmnus  appcllatur  :  sors  dici- 
tur,  capnt  vocatur  :  a;s  alienum  serihitur,  multo-  Q 
rum  hoc  capitum  immane  prodigium  numerosam 
exactionem  eftlcit :  syngrapham  nuncupat,  chiro- 
graphum  nominat,  hypothecas  fiagitat,  pignus 
usurpat,  fiducias  vocat,  obligationem  asserit,  usu- 
ras  prsdicat,  centesimas  laudat. 

■41.  Echidna  qua;dam    cst    foeneratoris    pecunia, 
qu«  tanta  mala  pui-lurit.  Echidna    (il)    tamcn   fe- 

cedendo.  Sed  m  ixime  terga  vertenles  magna  indu- 
stria  jaculis  hostes  confodiebant.  Quod  autem  ad 
hanctantam  eorumdeni  liarbarorum  inludum  insa- 
niam,  dc  illa  apud  auctoi-es  niliil  omnino  reperias 
et  .\mbrofius  ipse  id  tanlum  fando  i-ese  audivisse 
significat.  Neque  etiam  bio  omittemus  memoratos 
pnpuloB,  qui  in  editi.^  omnibus  Huniii  scribuntur, 
Ohunos  constanter  legi  in  mss.  Qui  de  illis  plura 
cognoscero  voluerit,  adeat  .\ra,  Marccllinum.  et  in 


cunda  pffiiiis  \iscera  trahons,  partu  suo  rumpilur 
Et  morte  materna  docot  sobolem  non  esse  degene- 
rem  in  matrem.  Igitur  incipiunt  esse  serpentes, 
illam  morsibus  .=uisscindunt.  llluc  ubi  nascitnr  (42i 
vcneiuim,  primum  probatur.  Pecunia  autem  foene- 
latoris  omnia  mala  sua  concipit,  parit,  nutrit,  at- 
quo  ipsa  magis  in  sohole  sua  crescit,  tristi  prole  i 
numerosior,  non  minus  floxuosa  quam  serpens, 
atque  in  orbem  tota  sc  colligens,  ut  caput  servet : 
rcliquo  flagcUat  corporo,  illud  solum  producit  ad 
vulner.i  :  spiris  ingentibus  qnos  comprehenderit, 
ligat,  soio  capite  interficit  :  salvo  capite,  etiamsi 
reliqua  pars  ejus  dilapidata  fuerit,  reviviscit. 

42.  Divcrsa  quoqne  serpentibus  sunt  conveniendi 
et  parturiendi  tempora :  pecunia  fosnebris  a  die 
inita;  conventionis  crescentibus  serpit  usuris,  quas 
parturire  non  novit ;  quia  dolores  magis  ipsa  in 
aU.os  transfundit.  Ibi  dolores  ut  parturientis  ;  unde 
etiam  ■ziv.o-j;  Gneci  appellavcrunt  usuras,  co  quod 
dolorcs  partus  animaj  debitoris  excitare  videantur. 
Veniunt  Kalenda?,  parit  sors  centesimam  :  veniunt 
mcnses  singuli,  generantur  usurae,  malorumparen- 
tum  mala  prolcs.  Hfec  est  gcncratio  viperarum. 
Crevit  centesinia,  petitur  ncc  solvitur,  applicatur 
ad  sortrra.  Fit  maledictura  C05  probeticura 
[Psal.  Liv,  12),  dolus  in  dolo,  usura  iraprobi  semi- 
nis  fetura  deterior.  Itaque  non  jam  cenlesiraa  in- 
cipit  esse,  sed  surama,  boc  est,  nonfoenoris  cente- 
sima,  sed  fcenus  centesimae. 

CAPUT  .XIII. 
Usurx  elijmologiam  proseijtiens  ostendil  illam  lepori- 
hus  ipsis  ac  plantis  quibuslibcl  feruniliorem  esse, 
frencratorisquc  oviditatc  omncM  aliam  superari ; 
dein  ail  inslitufam  usurx  cum  animalilnis  ac 
plantis  comparationem  rcdit. 

43.  Usuram  quoque  ab  usu  arbitror  dictara,  quod 
ut  vestes  usu,  ita  usuris  patriraonia  scindantur. 
Lugubre  cer;e  prima  littera  sonat.  Pariurit  vox 
doloris  est  (43)  :  quid  tibi  potest  esse  boni,  quod  a 

Gothofred.  in  lib.  iii  Cod  Theod.,  tit.  de  Commiss. 
I.  scind.,  pag.  2-52  et  seq. 

(41  i  Echidna,  vel  ut  mss.  echinna,  vipera  fcraina; 
de  uujus  parlu  consuleArist.lib.  v  Hi.st,  an/m., cap. 
ult.;  Plin.  lib.  -X  llist  natur.,  cap.  92  et  alios,  Hic 
autera  Ambrosii  locus  lotus  e  Basil.  expressus  est. 

(42)  Rom.  cdit.,  rumpitur,  ct  sobolem  paril  non 
sui  diqencrem.  Maircm  enim  illa  morsibus  suis  scin- 
dit.  lUic  ergo  ubi  nascilur,  etc.  Vet.  autem,  et  quae- 


ll 


eumdem  Valesii  ao  Lindenborgii  notas  :  ilcm  Sozo-  D  damParis.  cum  mss.  in  nostram  lectionem  conspi 

rant,  nisiquod  in  vet.  edit.  ac  mss.Torn.  et  Vict.  de- 
sun t  ist;i yeTha.:lgilur  primum incipiunlcs^c .ierpentes. 
(43;  Edit.  ant.  cum  mss.  nonnulis,  lugubre  cx- 
lera  prima  litUra  sonat,  parturit  vox  doloris  est. 
Eras.  et  Gill.  posito  asteriscoad  vocemca»/er«,  nota- 
runt  in  margine,  forle  Grxca  primum,  Gill.  addit, 
vel  rcr.T.  Cum  vero  istaec  rainus  placuissent  iis  qui 
Honi.  edit.  pr.ffuerunt,  ipsi  marte  proprio  locum 
emendarc  conati  sunt  in  huucmodum:  toxo;  Grxce 
lugubrc  sonat  :  partus  enim  qui  vo.t  doloris  e.it, 
siijnificut.  Scd  pr;eterquam  quod  jam  in  fine  capi- 
tis  superioris  dictum  fuit  de  voce  toxo;,  mss. 
omnes  huic  emendationi  reclamant.  Ex  his  codes 
Th.  anto  mille  annos  scriptus  noslram  lectionem 
distincle  jirajfcrl.  .\ccedunt  alii  aliqnot,  ac  Gill.  in 


menum,  Jornandem  et  alio=  ;  vidcat  etiam  qucB    in 
Adraonitione  in  hunc  librura  diximus. 

(38)  In  procinctu,  hoc  est  ad  ineundam  pugnara 
arrais  instructi. 

(39)  Omnes  edit.  et  mss.  aliqiiot,  cl  plures  suis 
quam  hostilibus  iclibus  interire  Mss.  duo..,  ho.slili- 
bus  jactis  inlcrire.  .\lii  nohiscum  melius,.... 
hosliWms  jactibus  iuterire.  Etcnim  hostilium  telo- 
rum  jactibus  ale.c  ,ic  lesserarura  jaclus  nic  oppo- 
nuntur. 

(40)  Hgpotheca  est,  quidquid  fencratori  oppignc- 
batur,  sive  piguus  sit  quod  ipsi  tradatur  asservan- 
dum,  sive  res  immobilis  quK  cidem  per  usurarium 
in.strumentum  obligetur.  Nec  multum  diverse  nn- 
men,  fiducia,  de  quo  infra  agitur,  signiflcat.   Vidc 


813 


T.IBER   nE  TOBIA. 


814 


dolore  incipit  et    ab  obligatione "?   Lepores    fcruuL  A  luiliir  iiisi  ad  dispcndiiirn  :   illic   inultorum    coui- 


(14;  generare  simul  et  educare.et  continuo  parturi- 
re  :  istis  quoque  anaglypliariis  usurarum  genoratur 
['i5;  el  supergeneratur  usura,  enutriturac  nascitur, 
et  nata  jam  parturit.  Radices  quoque  arboruui  pri- 
nio  plantanturut  prendanl  ;cum  piinderint,tunc  vi- 
rescere  incipiunt,  postea  pullulare  :  at  vero  pecu- 
nia  fcenebris  vi.v  planlala  jum  pullulat.  Seminu 
tenipore  erunipunt,  animalia  tempore  pariunt  : 
1'  Tempus  enim  pariendi,  et  tempus  moriendi  ; 
tempus  plantandi,  et  tempus  evellendi  plantatum; 
tempus  occidendi,  et  tempus  sanandi  {Eccle.  iii,  2 
3).  »  Etinlra  :  n  Tempus  acquirendi,  et  tempus 
reddendi  :  tempus  custodiendi,  et  tempus  expel- 
lendi  (Ihid.  (V,  »  ut  Ecclcsiastes  ait  :    pecuuia    fuj- 


modum  est,  bic  universorum  nuufragium. 

45.  Multa  sunt  animantia  quae  cito  generare  in- 
cipiunt,  scd  cilo  etiam  generare  desistunt  :  sors 
cito  generat,  et  nunquam  desinit,  imo  cum  exor- 
dium  crescendi  acceperil,  in  infinitum  extendit 
iiugmcntiini.  Omne  deinde  quod  crescit,  cum  ad 
natur.e  sua;  fnrmarn  atque  mensuram  magnitudi- 
ncnique  pervenerit,  vacat  incremonlo  ;  sed  fcene- 
ratorum  pecunia  tempore  semper  augetur,  et  ultra 
formam  materna;  sortis  e.xcedens  inodum  non  le- 
net.  Pleraque  etiam  animantium  cum  cceperint  ea 
quae  e.\  his  orta  sunt,  generare,  tanquam  effetis 
viribus  usum  generationis  amittunt  :  sors  autem 
foenoris  curn  fuerit  crescentibus  o.\aequata  centesi- 


nebris  hodie  seminatur,  cras  fructificat  :    semper  ^.  nais,  et  vetustatem  sui  renovat,    et   partus   solitos 

parit,  et  nunquam  interit :  semper   plantatur,   vix      adjunctione  multiplicat. 

evellitur.  Vult  seraper  foenerator  aoquirere,    nun- 

quam     perdere  :    nunquam    custodire   pocuniam 

suam,  semper  expellere    (46)  ;    nunquam   sanaro 

semper  occidore. 


44  Et  quia  bonus  ad  oinnia  magisler  Ecclesias- 
tes  liber  est  Salomonis,  paulisper  ipsi  inhsereamus 

7);  iiNon  satiabitur  oculus,  inquit,  videudo,  et  non 
satiabitur  aurisauditu  [F.cdc.  i,  8).  «  nec;  fenerator 
cupletur  accipiendo,  nec  alTectus  cjus  quotidiano 
numerandi  <eris  satiatur  auditu.  Et  iterum  :  «  Omne 
quod  fuit,  ipsum  est  quod  erit  (/6;(i.  9)  :«  Crescit 
scmper  pecunia,otiumnescit  avaritia,  nescit  usura 
ferias.  «  Omnes,  inquit,  torrentes  vadunt  in  mare. 


CAPUT   XIV. 

Usuram  prokiben  lege  divina,  unde  ct  sumptum   cst 

illud.  Cnlonis,  fojnerare  est    hominem  occidere. 

Vrstimenlum  piijnnri  acccplum   ante   noctem  red- 

dendum  e.tse  :    ac   fwnoris  nominc    inlelligendum 

quidquid  prader  sorlem  cxiyilur  ;  post  (jux  segui- 

lur  exlorsionumdivitibus  familiarium  rcprehensio. 

40.  Xon  novuni  nec  perfunetorium   hoc   malum 

est,  quod  veteris  atque  divin»  piaescripto  legis  in- 

hibetur.  Populus  qui  despoliavorat  .Egyptura,    qui 

pede  Iransicrat  raare,  monetur  a   focnoris   pecunia 

cavere  naufragia.  Et  cum  de  aliis  pcccatis  semel  aut 

niultum  (48)   iterata    admonitionc    praiscripserit, 

de   fcenore   sajpius   intimavit.    Habes   in    Exodo  : 

Quod  si  pecuniam  fu^neraveris  pupillo,  orphano, 


et  mare  non  adlmpletur  {Und.  ~].  »  Marc  istud  focne-  C  pauperi,  apuJ  te  non  suiTocabis  eum,  non  impones 
rator  cst  ;  omnium  C06  patrimonia  tanquam  illi  usurara  [Exod.  xxii,  25).  »  Ostendit  quid  sit 
Ifluctus  absorbet,  ot  ipse  nescit  expleri.  Mari  taraen  sufTocare,  id  est,  usuram  imponere  ;  strangulat 
plerique  utuntur  ad   qucestum,    fajneratore    nemo      enim,  et  quod  pejus  est,  animam  laqueus  crodito- 


margino  ;  at  in  mss,  quibusdam  ignorantia  scripto- 
rum  aliquid  vitii  obropsit,  v.  g.,  in  Laud.  pro  lutju- 
brcccrx,  legitur  uno  verbo /«2M//rMa7'c,  quod  qui- 
dem  aprrte  mendosum  est.  Porro  ut  corruplionis 
causa  nbscuritas  amoveatnr,  observa  hic  agi  de 
vocabulo  usura,  cujus  prima  littera  u  euindein 
olim  sonum  habebal(]uem  Gr;cca  diphtongus  ciu.quo 
etlamnuiu  ab  Italis,  (jcrmanis  aliiDqu^ipopuIis  pro- 
nuntiatiir.  Is  aulcm  sonus  cum  noctu;e  vocrm  imi- 
telur,  dicilur  lugubris  seu  feralis  ;  unde  est  istud 
in  Ausonii  Tecnopa-gnio  : 

Ccoropiis  ignol.i  sonis  fornlo  sonuns..  . 

Videsis  J.  Lipsii  lib.  dc  rpcta  Pronunt.  Lat.  lingua; 

ubi  asltur  de  bac  littcra.  Quod  vero  ad  vocem  .>.'- 

rae,  idem  ea  valct  hoc  loco,  ac  si  scriberetur  eerati 

codicis,  aut   lahellurum,  quo   sensu    passim    apud 

probatos  auctores  invonitur.  Itaque  lorus  cx  sale- 

.so  planii,*  liot,  si  ouin  hoc   rnodo  inlerpreteiis  : 

iina  litlora  taboII;iriim  in    quaruin    coris    usura; 

■  i\  insrrbilur  Iiigubre  sonat.  Quo  forte  sensu  cap. 

1    num.  lio,  dictum   csl  :  Personat,    personat     fu- 

•  hrcm  ululalum  fwnoris  usura. 

14 1  Qu(.i(I  liic  (le  lcporibus  ex  Basilii  hom.  2.  in 
1'  .il,  XIV,  uti  alia  permulla  transtulit  Ambrosius 
istcr,  id  pr.Tcipur'  cun'rulis  convonit,  unde  nn- 
111  cst  a'bii.'iiiiii  :  Sa'|iiii-i  piii  iiiiiL.  (|iinm  cuniculi. 
15)  Rom.  odit.,  Islis  quotfHe  loeojliiphis  ijene- 
iiir,  etc,  ubi  procul  dubio  respexit  ud  illud 
isilii,    xsi     loT?     TcxoYWiU'.;     ti      /fi^iioixx     4[to5 


oavei^ETii  '/li  yEvvi-i'.,  y.tl:  uTtoieOfcai.  Sed  nihil 
est  causa:  cur  mss.  alque  edit.  omuium  leclioueiu 
abdicemus,  cuiii  voce  anaijlyjjhariis  idom  aptissimo 
significctur  ;  utraquc  cnim  vox  fit  i~i  xoJ  y''"- 
■fsiv,  id  est,  sculpce,  seu  fodere,  unde  anaglypharii 
dici  possunt  qui  debitorum  nomina  iterum  autsm- 
pius  iii  t;d)cliis  suis  siylo  insculpunt. 

^IO;  Edit.  anl.  cuiii  Torn.  cod.,    pecuniani    ."^uam 

scmper    c.vplcrc.    Hom ,  .    findcrc.    Magis 

commoiie  alii  scripti  cod.  ut  in  textu.  Hic  enim 
Ambr.  rospoxit  ad  illud  Ecclesiastis,  tenipus  e.rjiel- 
/6'»(/ictbuc  sigiiilicaLum  voluit  iLcncratori  nihil 
ta:n  cordi  essc,  quam  ut  pecuniam  suam  foras  ex- 
pelliit,  oam  fu^nori  collocando,  nc  doini  otiosa  re- 
D  maneat. 

(47)  Qui  sccus  senserint,  eum  librum  vcl  Ezechias 
vel  Isaia;,  vcl  Zorobabeli  attribucntos, vidc  apud  P. 
Ijan.  Iluetium  in  Dcmon.^ilrdlione  evangclica,  prop. 
4  dc  lih.  ccclc.siaslis.  pag.  i').!,  ubi  eorum  ralioues 
diluuntur,  ac  Sulonioni  asseritur  idcni  hic  libiir  ; 
ru.jus  oLiam  dignitas  oonfutatis  advorsariorum  ar- 
gumcutis  ibidoiii  vindieatur. 

(IS)  Lalinius  legcndum  pulat,  scmel  ut  mullum. 
Scd  ciiin  odil.  oninibus  omnos  oninino  niss.  hoc 
loco  consonliuiit.  Noc  sanc  adoo  ine|ita  esl  rcccpta 
lectio,  ut  non  scite  oxplicari  possit  in  bunc  modum 
sive  soniel  tanlum,  sivo  muU.iiios  r;i'lora  vitia 
lex  pndiibuorit,  sa>pius  Inmen  usura  (luaiiiillis  in- 
tcrdixit. 


81?) 


S.  AMBRnSII 


816 


i'is  :  quo  sermone  el  pracdonis  violf^nli.im,  nl  Ho- 
rorinis  nodum  mortis  expi'cssit.  «  Qnori  si  pigniis 
accuperis  vestimenlnm  propinqui  tui,  anle  solis 
occasum  restitues  illud  :  est  enim  hoc  cooporto- 
rium  ejus  tantum,  €G-7  hoc  vestimentum  turpitu- 
dinisejusin  quo  clormiet.Quod  si  ilaque  proclama- 
verit  ad  me,  e.xaudiam  cum  {Ibvl.  26,  27).  >i  Au- 
distis,  fa?neratores,  quid  Lcx  dicat,  de  qua  dixit 
Domiuus  :  «  Non  veni  Legera  solvere,  sed  adimplo- 
re  (Matlh.  v,  17)  ?  »  Quam  Dominus  non  solvit.vos 
solvitis  ?  Usu'am,  inquit,  potero,  suffocare  est.Hoc 
qiioque  foris  sero  est  dictum  a  quibu.sdam  eorum 
prudentibus  :  Quid  cst  feuerare  ?  Hominem,  in- 
quit  ^Cicero,  lib.  ii  Olfic,  in  fine),  occidcrc.  Scd 
Uiique  non  Cato  prior  quain  Moysos,  qui  Lcgem 
acccpit.  Multo  ille  posterior. 

47.  c<  Si  pignus  acceperis  vestimentum  propiii- 
qui  tui,  ante  solis  occasum  restitucs  illud,  ne  nu- 
dali  appareat  turpido  [E.aod.  xxn,  26  et  27).  »  Vos 
vero  exuiltis  atque  nudutis,  et  non  redditis, 
Videte  ne  sol  occidat  super  avaritiam  vestram,  ne 
sol  justitiae  vobis  occidat,  qua  justitiam  non  tene- 
tis,  aut  sol  iniquitatis  super  flagitia  vestra  conda- 
tur.  Dies  quo  iucporit  invito,  nox  irruit  sicutJudie, 
qui  cum  diaboius  so  mlsisset  in  cor  ejus,  surrcxit 
ad  pfoditionem,  ct  facta  cst  nox  ;  sol  enim  justitiae 
occiderat  ei,  et  recubuerat  super  eum.  Qui  in  cor- 
ejus  intravit,  fecit  illi  tencbras,  ut  lucis  non  vido- 
ret  auctorem.  Ibi  miser  poriit  in  ilio  convivio  in 
quQ  alii  saivantur.  Rcdrlite  igitur  vcstimentum  de- 
b'tori,  iti  quo  dormiat  et  quiotussit.  i'  Si  uolueri- 
tis  rcddere,  exaudiam,  inquit,  cum  :  quia  mise- 
ricors  sum  {Ibiil.  27).  »  Si  vos  non  cxauditis,  ego 
exaudiam,  cgo  miyerebor,  ego  non  despiciam  ino- 
pis  prccem. 

48.  In  Dcuteronomio  quoque  Bcriplum  est  :  «Non 
exiges  a  fratre  tuo  usuram  pecunia;,  et  usuram 
cscarum,  et  usuram  omnium  rerum  quascunque 
foeneraveris  fratri  luo.  Si  alienigena;  credideri.^i, 
usuram  exigps  ab  eo  :  a  Iratre  aulem  tuo  non  exi- 
ges  {Dout.  xxMi,  19,  20).  »  Vides  quantum  pondus 
in  verbis  sit.  «  Noli,  inquit,  esigero  usuram  a  fra- 
tre  tuo,  »  hoc  cst,  cum  quo  hab^re  delies  oinnia 
communia,  ab  co  tu  usuram  exigis?  Frater  tuus 
consors  naluraa  et  cohaares  gratia;,  noli  ab  eo  exi- 
gerc  amplius,  a  quo  durum  est  repetere  qiiod  do- 
doris,  ni.-5i  cum  batiucrit  undo  solvat. 

-19.  Et  quia  plorique  refugientes  prascepla  Legis 
(\i,  quffist.  ;-!.  c.  Plerigue),  curn  dedorint  pecu- 
niam  negotiatoribus,  non  in  pecunia  usuras  exi- 
gunt,  sed  de  mercibus  eorum  tanquam  usurarum 
emolumenta  percipiunt  :   ideo    audiant  quid    Lex 

(59)  Omnes  edit.  ac  mss.  duo,  Vi"hi'  jniilitnm  xus- 
cipi.s.  Melius  alii,  irliit  niuniis  su.^ici/iis.  Et  liino  in- 
leliigas  .jam  tuiii  oxcogitatam  fuisse  honiinum  ava- 
rilia  distinctiouem  illiim,  qua  aliijuid  accipore 
pr.Ttor  sorlcm  per  modum  u^urT'  illicitiim  dicunt, 
non  vero  si  permodum  muneris  accipiatur. 

[50)  Absijnthiiitum,  aut  ut  alibi  scribitur,  ahsijn- 
thiacum,  vinum  e-it  absyntho  conditum  :  Picenum 


.\  dicat  :  ..  Nrquc  usurain,  iuquil,  escarum  accipios, 
ncque  omnium  rerum  quascunque  fceneraveris  fra- 
tri  tuo.  1)  Fraus  enim  is!a  et  circumscriptio  Legis 
est,  non  custodia.  Et  putas  te  pie  facere,  quia  a 
iicgotiatore  vclut  munus  suscipis  (-49)  ?  Inde  frau- 
deui  ille  facit  in  mercium  pretio,  unde  tibi  solvit 
usuram.  Fraudis  illiud  tu  auctor,  tu  particcps,tibi 
proficit  quidquid  illc  fraudaverit.  Et  esca  usura 
csl,  el  vestis  usura  est :  ct  quodcunque  sorti  ac- 
cedit,  usura  est  :  quod  velis  ei  nomen  imponas, 
uHura  cst  :  Si  licitum  est,  cur  vocabulum  refugis, 
c-.ir  velamon  obtoxis  ?  Si  illicitum  est,  cur  incre- 
moutuui  requiris  ? 

50.  Quodpejus  est,  bocvitium  plurimorum  est, 
ct  maxlinc  divitum,  quibus  hoc  nomine  struuntur 

-  collaria,  Si  quis  instaurandain  convivium  putat, 
ad  negotiatorem  mittit,  ut  absyuthiati  (50;  608 
ciipellam  sibi  gratis  deferat  :  ad  cauponera  dirigit, 
ut  Piccnum  vinum,  aut  Tyriacum  requirat  :  ad  la- 
iiium,  ut  vulvam  sibi  procuret  :  ad  alium,ut  poma 
sibi  adornct.  Itaque  humanitatem  judicant  quae 
uleno  periculo  constant,  Tu  bibis,  et  alius  diffluit 
laoryuiis  :  tu  opuIaris,et  alios  cibo  tuo  strangulas  : 
tu  tyinphtniia  delcctaris  et  alius  uiisorabili  deplo- 
rat  ululatu  :  tu  poina  degustas,  et  alius  spinam 
vcnit.  NL:.mquiu  culliguut  de  spinis  uvas,  aut  de 
tribulis  ficus  ?  Spiua  est,  spina  centesima  est,  tri- 
bulus  est  tenus,  male  urit.  Quomodo  ergo  poles 
fru;-ium  habere  de  spinis  ?  Si  iste  fructus  de  spi- 
nis  non  nascitur,  illo  nascetur  a;ternus.  De  icrum- 
nis  ditaris.  de  lacrymis  lucrum  quieris,  de  fame 
C  aliena  pasceris,  de  exuviis  despoliatorum  homi- 
num  cudis  argentum  :  et  judicas  te  divitem,  qui 
stipem  poscis  a  paupere  ?  Sed  audi  quid  dicat 
Palvator  :  «  V;e  vobis  divitibus,  qui  habetis  conso- 
laiiouem  vestram  'Luc.  vi,  24)!  » 

C.APUT  XV. 
Alieii icjiim  a  qv.o  usuras  licel  cxigcre,  solitm  esse 
cuni,  qitcm  licet  occiderc,  fratrem  ve.ro  ejusdem  vel 
fiflci  vel  juris  consorlcm  ;  qnumlihet  usurnm  pros- 
rribi,  et  de  bcnedielionihus  ejus  qHi  ob  illa  absti- 
nuerit,  cum  e.uhorlatione  ad  miseritordium  et  veri- 
latem. 

51.  Sed  fortc  dices  quia  scriptum  est  :  «  Alie- 
nigena;  foenerabis  {Dcut.  .xxiii,  20)  ;  »  et  non  consi- 
deras  quid  Evangclium  dicat,  quod  est  plenius. 
Sod  hoc  iuterim  sequostremus,  Legis  ipsius  verba 

j)  considera  :  <■  Fratri  tuo,  inquit,  non  Iffinerabis  ad 
uguram,  scd  alienigenam  exiges  (Ibid.  19,  20;.  » 
Quis  erat  tunc  alieuigena,nisi  -\malech,nisi  .\mor- 
rha;us,  nisi  hostes  ?  Ibi,  inquit,  usuram  exige. 
Cui  merito  nocere  desideras,  cui  jurc  infcruntur 
arma,  huic  legitime  indicantur  usurce.  Quem  bello 

autcm,  ct  Tyriacum  ita  dicuntur  a  locis  in  quibus 
nascuntur.  Est  enim  Picenum  regio  quaedam  Ita- 
li;e,  Tyrus  vero  urbs  in  Asia.  Quod  autem  provo- 
cc,  vulvam,  Latinius  legendum  conjicit  hyllam, 
quK  vox  in  aut.  edlt.  Icgobatur  frustra  est,"  cum 
omnes  edit.  prreferant,  vulvam,  et  ea,  ut  jam  di- 
ctum  est,  ab  aueupibus  deliciarum  qu^sita  sit. 


817 


non  potes  facile  vincere,  de  hoc  ci!o  poles  ccnle?i-  A 
ma  vindicare  te.  Ab  hoc  usuram  exige,  qucni  r.on 
sit  criincn  occidere.  Sine  feriodiuiicat  quiusuram 
flagitat  :  sine  gladio  se  de  hoste  ulciscitur,  qui 
fuerit  usurarius  cxactor  iniiiiici.  Ecgo  ubi  jusbel- 
li,  ibi  eliam.jus  usurae.  Frater  autem  tuus  omnis, 
fidei,  priinum,  dcinde  Uoniaui  jur^s  est  populus  : 
«  Narrabo  nomen  tuum  Iratribus  meis,  in  modio 
Ecclcsia;  laudabo  le  iPsal.  xsi.  23).  " 

52.  Deni(|ue  etiam  in  Levitico  prajscribit  It-x 
usuram  a  fratre  non  esse  poscendum.  Sic  enim 
habcs  ;  «  Et  vivet  frater  tuus  tecum,  pecuniam 
tuam  non  dabis  illi  in  usuram,  et  in  amplius  re- 
oipienduiu  uon  dubis  ilii  escas  tuas  (Levit.  xxv, 
3'i).  »  GeneraUter  biec  sentenlia  Dei  omne  sorlis 
exclusit  augmentum.  Unde  et  David  etbenedictum  -p 
sBstimavit.et  dignum  habitatione  coelesti,  qui  pecu- 
niain  non  dedit  iu  usuram  (P.su/.  xiv,  5).  Si  ergo 
qui  non  dcdil,  bcncdictus  ;  sine  dubio  nialedictus, 
qui  ad  usuram  dedil.  Cur  ergo  malcdictioncm  po- 
lius  elitis,  quam  benedictionem  ?  Potestis  bene- 
dicti  csse,  si  veiitis,  polestis  justi  esse.  Homo 
enim  justus  secundum  Ezechiel  {Ezech.  xviii,  7,  8), 
qui  pignus  debituri  leddet,  et  pecuniam  suam  in 
usuram  iion  daliil,  et  superabundanliaiu  non  acci- 
piet,  C09  el  ab  injustitia  avertet  manum  suani  : 
Justus  esl  iste,  inquit,  vita  vivet,  dicit  Dominus 
[Ibid.  9).  "  Qui  autem  pignus  non  reddidit,  et  in 
simulacra  apposuit  oculos  suos,  iniquitatem  fccit, 
cum  usura  dcdit,  et  superabuudaiitiam  accRpit,hic 
vita  non  vivet.'Omnes  iniquitates  istasfecit,  morte 
morietur  :  sanguis  ejus  super  ipsum  erit.  Vide  ^ 
quomodo  fosneratorem  cum  idololatra  copulavit, 
quasi  crimen  a^quarel.  Elige  ergo  quod  dulce   est. 

53.  Cur  somper  tristes,  cur  seniper  amarissimi, 
cur  scmper  solliciti  ?  Procedat  aliquando  a  vobis 
misericordia,  procedat  verilas  :  obligetur  menda- 
cium,  fraus  odio  sit.  Docuistis  perjurium  :  fojne- 
ratorium  sacraincntum  dicitur,  ubi  paratur  perju- 
rium.  Parastis  frequenter  (51)  cum  reddita  fuerit 
pecunia,  quod  syngrapha  non  apparcat  :  pejeratis 
postea  quod  non  reccpcntis  pecuniani.  Xolite  ergo 
seinper  miseri  esse,  sempcr  avari,  semper   mocsti. 

■Leones  suut,  ct  fcritatem  suam  inutant :  »  De  man- 
ducante,  inquil,  exivit  esca,  et  de  forti  et  tristi 
exivit  dulcc  {Judic.  xiv,  14)  ;  »  Grojcus,  «  ct  Iristi  " 
habct  ;  sic  invcnimus.  Taincn  de  forti  hoc  intclii-  D 
gilur  ;  quia  leo  fortis  est  fcritatc  :  et  qui  fcrus, 
tristia.  Et  do  vobis  qui  pecuniam  ct  avariiiam  de- 
voratis,  exeat  misericordia  ;  hajc  enim  esca  csl 
egcnoruin  :  el  de  tristi  e.Kcat  dulce,  ut  dimittatis 
ci  qui  iiou  habet  undc  dissolval.  Qui  trahitis  pcccata 
ul  fune  longo  et  .jugi  loro  vitnhn  ?  niind  lit  utii|ue, 
cuin  f(i'nus  pruducitis.  Tcnclis   p;LU|iercm    dcbilo- 

(51;  Era.,  Ciill.  ac  llom.,  ubi  paralur  pcrjuriuiii, 
Perjura.^^lix  fiviiiiciilrr  ;  Codex  Vict.  .  uhi  pcrjura- 
tur.  Perjurium  panislis  frequenler,  Alii,  atque  Am. 
edit.  nobiscum,  ubi  subintclligenda  \o\,  perjiirium 
pnsl  vcrlium,  paraMis. 


LIBER  DE  TOBIA.  818 

rcra.  vol  ibi  sit  aliqua  gratia  (52),  ubi  nuUa  spes 
commodi.  Et  hoc  secundum  avaritiam  vestram  lo- 
quor. 

CAPUT   XVI. 


E.V  cvangelico  prxceplo  fa^iv^randum  his,  a  rjuibui 
nihil  e.rpecletur,  imo  eliam  inimicis  :  uherrimum 
f/rnus  illius  essc,  qui  Doinino  Imiieraverit  :  wc 
diffi.kndum  ipsitis  paupertali  qux  veras  largilur 
divilias. 

54.  Cmterum  Dominus  in  Evangelio  talibus  ina- 
gis  existimat  fa;nerandum,a  quibus  redhibitio  non 
spei'ctnr.  Sic  enim  ait  :  «  Et  si  mutuum  dederitis 
a  quibus  spcralis  recipere,  qua?  vobis  est  gratia  ? 
Nam  piiecatores  peccatoribus  fttnerant,  ut  reci- 
piant  ;  verumtamen  amate  inimicos  vcstros,  et  be- 
nefacite  eis,  et  mutuum  date  nihil  sperantes,  ct 
erit  merces  vestra  multa  in  coelo,  et  eritis  filii  Al- 
tissimi,  quia  ipse  benignus  super  ingratos  et  ma- 
los.  Estote  misericordes,  sicut  et  Pater  vester  mi- 
sericors  est  {Luc.  ,  vi,  34-30).  »  Advertitis  quod 
nomen  a  Domino  fonerator  acceperit,  quod  no- 
men  etiam  qui  focnori  vestro  fuerit  obligatus. 
«  Peccalores,  inquit,  peccatoribus  foenerant,  ut  re 
cipiant :  »  uterque  peccalor,  ct  ftrneralor,  et  debi- 
tor.  Vos  aulein,  iaquit,  amate  inimicos  vestros. 
Non  disculiatis  quid  mereantur  inimici,  sed  quid 
vos  facere  oporteat.  Date  mutunm  iis  a  quibus 
non  speratis  vos,  quod  datum  fuerit,  recepturos. 
NuUum  hic  damnum  cst,  sed  compendium.  Mini- 
mum  dalis,  multum  rccipietis  :  in  terra  dalis,  et 
id  vobis  solvetur  iu  cojIo  :  foiuus  amittitis,  mercc- 
dem  magnam  habebitis  :  fa:-neratores  610  esse 
desiniiis,  filii  eritis  Altissimi  :  critis  miscricordes 
qui  vos  Patris  sterni  probetis  haeredes. 

55.  Sed  foeneratorum  vos  delectat  et  usurarum 
vocabulum.  Id  quoque  non  invideo.  Docebo  quo- 
inodo  boni  fwneratores  ess<i  possitis,  quomodo 
bonas  quasretis  usuras.  Dicit  Salomon  :  «  Fa-nerat 
Domino  qui  miseretur  pauperi  :  secundum  datum 
autcm  ejus  rctribuet  ei  (Prov.  xix,  17).  »  Ecce  bo- 
nuin  fnenus  de  malo  factum  est  :  ecce  irreprehen- 
sibilis  fciiuerator  :  ecce  usura  laudabilis.  Nolitc 
crgo  jaiji  invidentcni  ine  vestris  commodis  acsti- 
mare.  Putatis  quod  hominem  subtraham  vobis  de- 
bitorem  ?  Deum  provideo,  Christum  aubrogo,  il- 
lum  demonslro  qui  vos  fraudare  non  possit.  Foe- 
noratc  crgo  Domino  pecuuiam  vcstrain  in  manu 
paupcris.  lUc  astringilur  et  tenelur  :  ille  scribit 
quidquid  cgenus  acceperit  :  Evaugelium  c.juscau- 
tio  est  :  illc  promittit  pro  omnibus  indigcnlibus, 
ilic  dicil  fideui  ;  quid  dubitatis  dare  ?  Si  quis  vn- 
bis  dives  hujus  sujculi  olfuratur,  qui  (ido  promiltat 
sua  pru  aliquo  dcbilorc,  statim  nuineratis  pecu- 
niaui  :  pauper  est  vubis  DoiuJnus  cali,  ctconditor 

(52)  Eiit.  ciuincs,  et  duo  mss.,  i'i7i(/  ibi  .<fY  ali- 
qiin  (jrrilia.  Alii  pivbulioris  not.x-,  vcl  ibi  sil,  clc. 
Ubi  ('(7  idein  sonal  ac  sallem,  quo  scnsu  ah  aucto- 
ribus  non  raro  usurpatur. 


S19 


S.  AMBROSII 


820 


mundi  hujus  ;  et  adhuc  deliheralls   qti 
ri'in  quc-eratis  fidejussorem. 

50.  Sed  allegatis,  quia  paupcr  cst  factus,  cum 
dives  esset.  Vidistis  ergo  quia  fldes  ejus  dives  est, 
fides  ejus  idonea  est  :  pauper  est  faclus,  cum  pro 
nobis  solveret,  et  adhuc  pauperlas  ipsa  non  deci- 
pit  ;  enim  divitcs  fecit,  quos  paupercs  putabatis. 
Dicit  enim  Aposlolus  :  "  Pauper  factus  est  cum 
dives  csset,  ut  in  illius  inopia  vos  ditaremini  (// 
Cor.  vui,  9).  »  Bona  inopia,  quse  largitur  divitias. 
Nolite  crgo  vos  paupcrlatem  timerc,  ut  sitis  divi- 
tes.  Date  otiosam  pecuniam,  et  rccipietis  fructuo- 
sam  gratiam,  et  pauperum  subvenietis  necessilati- 
bus,  et  vobis  cuslodiaj  sollicitudo  minuetur.  Non 
peribit  quod  pauper  aceeperit  :et  vobis  quod  dede- 


dilio-  A.  scriplioncm  quam  habui  adversus  aliqucm  jura- 
meiilo  conceplam,  imponens  coronam  legebam,  el 
si  non  scindens  eam  reddidi,  nihil  accipiens  a  dc- 
bitore  {Juh.  xxxi,  2G,  '^1).  >•  Cum  Dominus  nihil  ab 
iis  quihus  mutuura  dcdcrimns,  sperandum  esse 
priEcipial  (LHf.  v[,  35),  quod  recipere  deheamus, 
quomodo  pignus  secundu.n  Legem  putant  essereti- 
ncndum  ? 

c.^puT  xvni. 

Vt  objicicntilrii.i  iios  diiniia  leije  ad  fcvnerandum  inci- 
laii  fiuL  sutif,  iniuiritur  i/uiil  justus,  v.  i/.  Pclrus 
jrpnori  dare  uileat  ;  nntcndilur.jue  .mis  illi  sermo- 
nes  esse,  quos  famcrel. 

59.  At  ne  pari  recrudesCiint  modo  (5i),  et  dicant 
etiam  se  ad  fojnerandum    incitari  Legis   oraculo  ; 


•  ,.    •        ■      •  ,    j  ,  •,        „      ,     .  •  qiiia  scriptum  est  :  «  Fcnnerabis  centibus    multis, 
ritis  mopi,  sine  custode  servabitur.  Quod  si  mcre-  tj 
,._..  .,,     .      ,       ,  ,        ,•  ,..    D  tu  autcm  non  mutuabens    {Deut.    xxvnr,    ^2)    ;    » 

tompus  est  plenius  et  expressius  disputare   et  do- 

cere  quid  fcenerandum,    et    quibus   Legis    statuta 

priTscribant  ;  prfecedit  enim  foBnoris  cansa    pigno- 

ris  causam.  "  Mufuabitur,  inquit,  peccator,  etnon 

solvet  :  justus  autem  miseretur,    et  tribuet   {Psal. 

xxxvi,  21).  »  Audis,  debitor,  quid  debeas  decinare: 

audis,   credilor,  quid    debeas    imitari.    Et    infra  : 

'<  Juvenis  fui,  et  senui,  et  non  vidi  justum  derelic- 


mentuin  usurarum  quKritis,  in  Lege  bcnedictio, 
in  Evangclio  coclcstis  est  merces  :  quid  suavius 
benedictione  ;  quid  majus  cst  ca^lo  ?  Si  escarum 
desideratur  usura,  oa  quoque  piveslo  est,  sicut  le- 
gimus  :  "  Is  enim  qui  miseretur  pauperis,  ipse 
pascetur  {Prov.  xxii,  9).  » 

CAPUT   XVI [. 
Occurritur  ohjcctioni,  qua  nonnuUi  ncgant  ycncralitcr 

prohibitiim  ne  piiinus  i-elincatiir,  scd  ad  pauperum 

pifjnora  lcijcm  reslrimjiinl. 

37.  Reddite  ergo  pignora  (|UtC  tcnetis,  quoniam 
fidejussorem  idoneum  reperistis.  Sed  obmurmu- 
rant  adhuc  dicentes,  quia  licet  tcnere  pignora,  et  se 
Lege  defendunt.  Aiunt  cnim  :  Scriptum  osl  in  Deu- 
teronomio  :  c<  Si  iiierit  tibi  debitum  a  proximo  tuo 
quodounque,  non  introibis  in  domum  ipsius  pi-  C 
gnerare  pignus,  sed  foris  stabis,  ct  homo  apud 
qucm  esl  debitum  tuum,  proferettibi  forispignus. 
Si  autern  homo  ille  pauper  fuerit,  non  dormies  in 
pignore  ipsius  ;  scd  redditione  reddes  ei  pignus 
ipsius  ad  occasum  solis,  et  dormiet  in  vestimento 
suo,  et  benedicet  te,  et  erit  in  te  misericordia  co- 
ram  Domino  Deo  tuo  {Dcid.  xxiv,  10-13).  «  Et  ali- 
bi,  inquiunt,  scriptum  est  :  «  Non  pignerabis  fil  ! 
molam,  neque  lapidem  superiorern  molai  ;  quo- 
niam  hic  pignerat  (7/);((.  6).  »  Et  alibi  :  «  Non  ac- 
cipies  pignus  vestimeuti  vidua3  {Ibid.  17).  »  Unde 
argumentatur  quia  specialia  pignora  sintinterdicta 
non  omnia,id  est,pauperisetvidua:(53).MoIam  quo- 
queotlapidem  superiorem  mohe  prohihituni  pigne- 
rari. 

58.  Sed  cum  per  Ezechielcm  prnphetam  ipse 
Dominus  dicat  {Eicch.  xviii,  7),  justuni  esse  qni 
pignus  reddidit,  iujustum  qui  tenuit  :  utique  non 
speciale  aliquod,  sed  generaliter  omne  pignus 
suadet  esse  reddendum  ;  cum  dicalJob  :    «    Con- 

(53)  Ita  mss.  omnes  Gall.  ac  vet.  edit.,  Rom.  ve. 
ro  ex  uno  Vat.,  Unde  arguinentatur  piynora  intcr- 
dicla  non  omii/a,  sed  spccialiter  paupcris  cl  vidux, 
Apcrta  ot  miniuie  coacta  lectio,  scd  qua3  polius 
verboriim  Ambrosii  paraphrasim,  quam  ipsa  Aui- 
brosii  verba  repra^sentct. 

(5!)  Edit.  Am.,  Era.  cum  niss.  duobus,  .1/  ne 
pnrerc  erntjc.scant  moJo.  G\\\.  cl  Rom.,  .It  ne  fiari 
erubescanlmodo.  Dcmum  mss.  Vat.  unus,  et  qiiin- 
que  Call.  ut  in  textu.  Estautem  hic  ;uwwrMt/esrti»/. 


tum,  nec  semen  ejus  qusrens  panem.  Tota  die  mi- 
seretur  ct  fcencrat  (i/nW.  25}.  »  Unde  huic  justo 
quod  tota  die  fccnerct  ?  Ergo  dives  justus  cst  ;  ct 
quanlo  dilior  unusquisque  fuerit,  tanto  justior  ; 
qui  habuerit  unde  fmuerot,  ipse  erit  justior.  Sed 
difficile  dives  inlrat  in  rcgnum  coclorum. 

00.  Quid  ergo  fo^neret,  dic  mihi,  sancte  David. 
Contra  me  protuli  teslimonium,  nisi  mihi  subve- 
nis.  Petrus  dicebat :  «  Argentum  etaurum  non  ha- 
beos  (/lrf.111,6).))  numquid  non  crat  justus?  Tu  mihi 
ergo  expone  quid  fameret.  Dixisti  enim  :  «  Beatus 
vir  qui  miseretur  et  commodat,  disponetsermones 
suos  in  judicio  {Psal.  cxi,  5).  »  Inveni  quid  foene- 
ratjustus.Petrus  quoquc  me  doccat  et  ipsequid  fce- 
noret.  qui  dixit  inopi  attendenti  ad  se  et  ad  Joan- 
nom  :  »  Argentum  et  aurum  non  habeo.»  Nihil  er- 
go  dabis  pauperi,  apostole  ?  Das  tamen,  et  plus 
das  quam  alii  :  das  inopi,  quod  alii  dare  non  pos- 
sunt  :  das  inopi,  post  quod  egere  non  possit  ;  das 
innpi,  quod  etiam  divites  accipere  concupiscunt  : 
das  inopi.  quod  ii  qui  istud  argentum  et  aurum 
habcnt,  conrerro  non  noverint,  nuia  avaritia  eos 
impedit  :  das  inopi  (.■35\  qui  eis  divitibus  facias 
ditiorem.  Incicasti  animum  meum,  concupisco  hoc 
dnnum  tnum  Dicito,  rogo,  612  quid  des.  Noli  me 
diu  suspensuin  reddere,  cupio  petere,si  cito  solvas, 
Sed  solvisli  cito  :  non  distulisti  inopem,non  despe- 

idom  ac  ne  ilcruin  sese  dofcndant,  Scripturas  auc- 
torilatem  oblendeiitcs  :  et  hoc  oo  respicit,  quod 
supra  dicilur  :  Scd  nmrmurant  wlhnc,  etc. 

(55)  Mss.  nonnulli  ac  omnes  edit.,  dasinopiquod 
cum  divitihus  facial,  plures,  facias  ditiorem.  .\lii 
mss.,  das  inopi,  quo  (anliquiores  qui)  eis,  etc.  In 
spxto  auteni  casu  est  rclativum  qui,  et  subinlelli- 
gitur  ejus  antcccdens  hoc  modo,  Das  inopi  id  mu- 
nus  qui,  ctc. 


82! 


LIBER  DE  TOBIA. 


R22 


sisti  precem  pauperis,noncliutuseum  desperare  le-  A 
cisti,  non  vacuus  ad  templum  ascendisti,  dii-.'a.s: 
«  Argentumetaurumnonhabeo.  nNon  iHisoli  pleiii.s 
manibus  ascendunt,quiargentain  et  aurumhabent: 
ascendit  et  pauper  non  vacuus  ;  ascenditet  ille  non 
vacuus,  quia  aurum  et  argentum  nonhabet.  .'Uidia- 
mus  quid  detiste  pauper  :«  Sed  quod  habeo,inquit, 
do  tibi.  In  nouiine  Jesu  Nazareni  surge  et  ambula 
{Ibid.  6).  »  Ooptanda  paupertas  ;  o  ditior  inopia  ! 
Claudicabat,  cui  divites  dabant:  unus  paupcr 
dedit  ct  stalim  qui  claudus  eral,  sanus  est  factus. 
61.  Uabet  ergo  justus  quod  toneret,  habet  et 
argentum  quod  Iffineret,  seroiones  suos  focneral : 
hoc  est.justi  argentum:  eloquia  cnim  Domini,  elo- 
(|uia  casta,  argentum  igne  examinatum,  probatum 
terr<-p,  purgatuni  septulo.  Hoc  foenerat  qui  legem  _ 
accipit,  qui  legem  meditatur,  qui  lcgem  e.vercet  : 
hoc  fceneravit  Petrus,  hoc  foeneravit  Paulus,  qui- 
bus  dicitur  ul  ad  viros  nationura  pergerent.  .\d 
Cornelium  cenlurionem  Petro,  cui  dicilur  :  «  Sur- 
ge,  vade  nihil  dubilans,  quoniam  ego  misi  illos: 
et  surre.xit  et  ivit  {Acl.  x,  20,  21).  »  El  infra  dixit: 
«  Numquid  aquam  vetare  possuraus,  ne  baptizen- 
turii,  quiSpiritum  saiictum  acceperuut  (Ibid.  27)?» 
Jussitqueeos  baptizari.  Hoc  est  :  Ftenerabis  genli- 
bus,  ut  peccata  dimitias,  debita  auferas  :  tu  autem 
non  mutuaberis.  Mutuatur  enim  pcccator,  et  non 
solvet  peccata  sua  :  quiapeccalor  est.  Paulo  dici- 
tur :  Fcenerabis  gentibus  qui  missus  est  ad  gentes 
{Act.  IX,  15),  Joanni  dicitur  :  Foeucrabitis  gcntibus: 
Jacobo  et  c;eteris  dicilur  :  Foenerabitis  gentibus  ; 
quibus  dictum  est :   ite,    baptizate  gentes   {Mutlh.  (!i 

3JXVIII,  19).    » 

02.  Dicitur  populo  patrum  :  « Si  cuslodieris 
mandata  Doi,  benediclus  eris,  el  IV-enerabis  genti- 
bus  verbum  (50)  {Deut.  xxvni,  12).  »  Denique  non 
de  pecunia  dici  significant  sequentia  :  «  Princeps 
eris  gentibus  multis  :  tihi  aulem  nemo  dominabi- 
tur.  Constituel  te  Dominus  Deus  tuus  caput,  ct 
non  in  caudam,  et  eris  tunc  supra,  et  non  subler, 
si  exaudicris  vocem  Domini  Dci  tui  ilbid.  12,  13/.» 
Et  sequitur:  «  Si  autem  non  audieris,  malediclus 
tu  in  civilate,  et  maledictus  in  agro {Ibid.  15,  10).» 
El  infra :  «  Maledicta  progenies  venlris  tui  {Ibid. 
48).  »  Non  pecunia  utique  benedictiim  facil,  sed 
cognitio  Dei,  pra;dieatio  verbi  :  si  gratiam  Dorai- 
ni  faineremus,  si  indigentibus  eloquia  Doraini  r. 
conferamus,  si  observemus  mundata  coclestia.  Et 
eontra  maledictum  non  facit,  si  desit  pecunia  quaj 
foenerelur:  sed  si  desit  studium,  si  dcsit  ohservalio 
cadestium  slatutoruni,  nialcdictus  eris. 

013  C.VPUT  .\I.\. 

Iwiwof  pnino  gcnlibus  fitnerasne,  poslmodum  gcnlex 
in  Chri.^lum  credentes  vicem  illi/:  nddidifse,  qncd 
pccuntiim  .suiim  (imisi.tscnt ;  cjusdcm  iiecitnia;  laus. 

(5())  Vct.  odit.  cum  mss.  Torn.  cl  ^'ict.,  Dicihir 
Paulo  :  Si  Piiirum  cu.ilodieris  miindiila,  benediclus 
eris,  cl  fivncrubis   ijcnlibits    vcrbum.    Rom.    c  cod. 


atque  nd  illam  fmnerandum    exhortalio  :   et  quo 
P'iHo  in  ca  re  Uradilis  antepositx  jucrinl  naiioncs. 

03.  Denique  mysterium  Ecclesia:  evidenter  ex- 
primitur.  Primum  enim  dixit  ad  discipulum  Legis: 
«  Si  audieris  Lcgcm,  et  custodieris,  fu^nerabis  gen- 
tilius  (y(!uf.  .xxviii  12) ;  »  quod  factum  est  a  pa- 
trious  nostris.  Foeneravit  Moyses  gentibus,  qui 
proselytos  acquisivit,  foeneravit  Jesus  Nave,  foenc- 
ravit  Gedeon,  fa;neravil  Samuel,  David,  Salomon, 
Elias,  Elisxus  :  et  si  quis  volebat  verhum  cogno- 
scere,  pergebat  ad  eos :  regina  Austri  venit  audire 
sapientiam  Salomonis. 

6i.  Ubi  coepit  populus  Juda;orum  noa  custodire 
Legem,  coeperunt  advenas,  hoc  est,  ex  populo  na- 
tionum  qui  in  Dominum  Jesum  crediderunt,  inter- 
pretationem  Scripturarum  fcencrare  illi  vetusto 
populo.  Foenoravit  Timolheus  patre  Graeco  ortus 
verbura  Judaiis,  cum  sacerdotium  recepisset ; 
fa;neramus  hodieque  sacerdotes  iu  Ecclesia  ver- 
bum  Jud.eis,  qui  de  Synagoga  ad  Ecclesiam  trans- 
iwunl ;  IVeneranius  et  novam  ct  vetustam  pecu- 
niani  :  ctenini  quam  hebuerunt,  jam  nnn  hahent, 
oculos  liabent,  et  non  vident,  aures  habent,  et  non 
audiur.t :  pecuniam  habcnt,  et  non  habent :  quia 
usum  ejus  ignorant,  pretiumejus  nesciunt^figuram 
ejus  et  formam  non  cosnoverunt.  Nam  si  cogno- 
vissent,  nunquam  auctorem  pecunia;  denegassent, 
dicentes  :  «  Nolumus  hunc  regnare  super  nos{Luc. 
XIX,  14j.  »Qui  quidem  rcdiens,  accepto  regno,  jus- 
sit  vocari  servos  suos  quibus  dedit  pecuniam,  et 
eos  qui  foer.erassent  pecuniam,  praedicavit  :  ei  au- 
tem  qui  pecuniam  tenuit  otiosam  doraini  sui  re- 
spondit :  «  Sciebas  quod  ego  homo  austerus  sum, 
tollo  quod  non  posui,  meto  quod  non  seminavi : 
et  quare  non  dedisti  pccuniam  meam  ad  mensam, 
et  ego  veniens  cum  usuris  utique  excgissem  illam 
{Ibid.  22,  23)  ?  » 

05.  .\udistis  qu.e  pecunia  boni  fa;neratoris  sit, 
qua;  pecunia  honas  acquirat  usuras,  qua;  pecunia 
non  infamet  fo3neratorem,non  opprimatdebitorem, 
quam  pecuniam  a-rugo  non  possit  ohducere,  non 
penetrare  tinea,  quaj  pecunia  non  de  terreno 
thesauro  sit,  scd  de  asterno,  qua;  pecunia  divitem 
faciat  accipicntem,  nec  aliquid  iraminuat  foene- 
ranli.  Ihuc  pecunia  usuram  habet :  non  centesi- 
maii)  ejus  quod  dcdcrit  portionem,  sed  centuplum 
fcrt  fructum.  Expande  igilur  sinum  mentis,  ut  hu- 
Jus  pecuuiae  numeratani  tibisuscipiasquantitatem: 
inlende  cordis  obtutum,  ut  agnoscas  pecuni»  hu- 
jus  imaginera  ct  inscriptionera  :  ccrlo  hanc  pecu- 
niara  cxcute,  tahulam  supra  niensam  aniina!  luas 
qu;c  stabilis  virtutibus  sit,  quadratam  constiluc, 
conde  in  thcsauro  pectoris  tui,  de  quo  doctus 
scriba  deproniit  nova  et  vctera.  Vides  qualis  ha;o 
pccunia  sit,  0B.<  queinadmoduin  crcdilorem  de- 
bitoremque  invirta  in   se   conjungat  nomina.   Quj 

Val.  ciun  quo  Gall.  umnos  cunscnliunt,  locum  re- 
stituit:  nibi  iiuud  ubi  omncs  mss.  prnjferunt, 
gcntibus  vcrbum,  illa  reposuit,  gcnlibus  muttis. 


823 


S.  AMBHOSII 


824 


invehebar  in  foeneratores,  jam  prnvocu  il';bilorf  m. 
Hujus  ergo  fccneratores  pecunisD  vos  cssa  liosidero, 
ut  ad  vos  qui  mutuum  sumant,  sponte  festinent : 
per  quam  non  nummum,  sed  regnum  possitis  ac- 
quirere  :  per  quam  non  maledicta  quaeratis,  sed 
benedictionis  gratiam. 

66.  Hancpecuniamfceneratpnpulus  nationum,qui 
scivit  cernere,  qui  scivit  exculere.  Recusasti  indiga 
foenoris  spiritalis  (57),  egere  ccepisti.  ne  te  ergo  a 
Dei  Filio  dictum  est  :  «  Mutuabiturpeccalor,ot  non 
solvet  {Psal.  xxxvi,  21).  »Tibi  dicitur  :  «  Advena  qui 
est  inte,  ascendet  super  te  :  tu  autem  descendcs  iu 
imum  [Deut.  xxviii,  43).  »  Ncsoit  enim  summum, 
qui  Christum  ignorat :  in  inferno  semper  es(,  qui 
non  asoendit  ad  Christum  :  in  summo  autem  po- 
pulus  qui  verbnm  recipit,  hic  habet  fidei  patri- 
monium  omne.  De  hoc  dicit  Lex  :  «  Hic  libi  fo?- 
ncrabit,  fu  autem  non  l'o3nerabis  ci  :  hio  tibi  erit 
caput,  tu  autcra  eris  cauda  (//)!(/.  4i),  ■>  hoc  es!, 
ille  crit  primus.  tu  ultimus  et  abjectus.  Aufcram 
a  iTuda^a  caput  el  caudam.  initium  et  finem  :  ini- 
tium  Christum,  qui  interrogatus  quis  esset,  rc- 
spondit  :  «  Inilium,  qni  et  loquor  vobis  [Jonn. 
VII,  25i :  »  finem  quoque  Christum  dicit :  «  ipse 
est  enim  finis  legis  ad  justitiam  omni  credenti 
[hom.  X.,  4).  »  Ergo  qui  non  credit  ad  justitiam, 
nec  initium,  nec  lincm  habet,  sed  ipse  flnis  sui 
est. 

CAPUT  XX. 
Prmimsn  pignoris,  commeiidali,  ac  deposili  dis- 
crimiiie,  ostendil  spiriiuale  piyims  esse,  quod 
reddi  leije  juhcalur ;  corporeum  iamen  etiam 
reddi  ojinrlerc  :  iiui  verhum  nei  audicrit  deliilo- 
rem  esse,  nec  ali  eo  pir/nus  toUcndwn.  De  evan- 
gclicis  veslimcnlis,  et  de  tunica  ijuam  omncs  /u- 
beinur  inducrc.  Bonum  amiclum  esse  Dei  ver- 
bum  ",  esse  piyinis  Dominicse  sortis,  esse  sapienlix 
vc.slimentum  ;  tandcm  csse  xwrbum  coanyuslan- 
dum. 

67.  Cognovimus  fa'-iiiis  iegitimum,  cognoscamus 
et  pignus  quod  Lcx  reddi  jubet  ante  snlis  occasum. 
Quiil  sit  istud  audi  diccntem  Apostobim  :  «  Dedit 
Deus  pignus  Spiritum  in  cordibus  nostris  (//  Cor. 
I,  '12\  »  Tripliciter  aiitem  et  pignus,  et  commen- 
datum,  et  depositum  dicitur.  Pignus  dicunt  quo(i 
pro  mutuo  xre  susceptum  est  :  commendatum 
autem  et  depositum  quod  nos  custodiae  (58)  causa 
alicui    commisinius.  Unde  ait   Apostolus  :    «    Scio 


,\  sct,  dicens/  «  Bonum  depositum  cusodi  per  Spi- 
riturn  sanctum  qui  habitat  in  nobis  {Ibid.  14).  » 
Numquid  Spiritus  cou:meudati  auri  argentique 
custoa  est ,  aut  per  Spiritum  sanctum  pecunia 
custoJitur?  Spiritu'c  igitur  pignus  custoditur  ab 
Spiritu,  ne  aves  cceli  veniant,  et  auferant  illud  dc 
cordibus  nostris. 

69.  Pctamus  ergo,  ut  custodiat  in  nobi.i  Ciiri- 
stus  hoc  pignus  quod  ipse  donavit,  et  depositum 
suum  conimeadatumque  conservet.  Nihil  enim 
66  5  aceepit  a  iiobis,  scd  ipse  nobia  credidit 
quod  nostrum  non  erat.  Et  ideo  detrimento  hoac- 
statis  afficitur,  qui  dcpositum  violarit  alienum. 
Si  commandatum  hominis  nuUa  debemus  fraude 
violare,  quanto  magis  divinum  et  spiritale  deposi- 

n  tuin  bona  fide  servare  nos  congruit,  ne  existima- 
tionis  et  utilitalis  gravia  damna  subeamus  1 

69.  Hoc  igitiir  pignus  est  quod  lex  prohibet 
pigncrari,  et  violenter  auferri.  Sic  enim  habot 
Scriptura  :  «  Si  debitum  tibi  fuerit  a  proximo  tuo 
quodcunquo,  non  introibis  in  domum  ipsius  pi- 
gnerare  pignus  ;  et  homo  apud  quem  est  debituin 
tuum,  proferct  tibi  foras  pignus.  Si  autem  homo 
iUe  pauper  fuerit,  non  dormies  in  pignore  ipsius, 
sed  redditione  reddes  ei  pignus  ipsius  ad  occasum 
solis,  et  doriniet  in  vestimento  suo,  et  bene- 
dicet  te,  et  erit  in  te  misericordia  (Deut.  xxiv, 
J0I3.) 

70.  Dices  itaque  mihi  :  Ecce  Lex  auferri  pigiius 
prohibuit,  non  suscipi :  pauperi  autem  jussitreddi, 
nun   oinniijus.  At  de  corporalibus    quidem    pigno- 

»1  ribus  sanctiis  etiam  Esdras  docuit  nos,  quod  jam, 
fceneratores,  adversus  patrum  veslrurum  non 
possitis  venire  professionem.  Nam  cum.juberentur 
qui  fa'ncraverant  etacccperant  aliena  pignora,  ut 
restituerent  ea,  dixerunt :  «  Rcddimus,  et  ab  ipsis 
nihil  qua^rimus  {II  Esdr.  v,  12)  »  Boni  patres, 
qui  statuerunt  pignora  debitorum  esse  rcddenda  : 
boni  ctiam  fccncratores  qui  respondcrunt  quod  et 
pignora  redderent,  ei  pecuniam  non  requirerent, 
quam  dedisseut.  Et  sententia  vos  paternae  cen- 
sionis  his  uslringit,  et  professio  crcditorum. 

71.  Est  autem  et  aliud  pignus  quod  lex  spiritalis 
probibet  auferri ;  et  si  datum  fuerit,  reddi  jubet 
aiite  solis  occasum  :  quod  homo  debitur  reddit 
[W),   et   ipse   protulit.   Dcbitor    est  autem    omnis 


ciii  crcdidi,  ct  certus  suni,  quia  pntcns  est  com-  rj  qui  audit  verbum  regni  et  non  intelligit :  venit 
mendatum  rncum  servare  in  illum  diem  (//  Tiin.  iiialus,  ct  rapit  quod  seminatumest  in  cordeipsius. 
1,  12.  »  Depositum    qunqne  idcm  docuit  quod    es-      Noli  ergo  introire  in  domum  ejus,  ut  illud  piguus 


(57)  Mss.  aiiquot.  alipie  oinnos  edit.,  Uccusasti 
indicla  firnoris  spiritalis.  Dion.  secunda  manii,  et 
Thuan,  prima,  l\ecusasti  indiya.  etc.  commodius  ; 
idem  enim  esl  ac  si  diceres,  S.vnagoga  seu  Jud^ea 
rccusavil  pcciiuiam  e\aHj-^clic^my,  cn  quod  gcns 
illa  fcenus  spiritale  solvcre  nequaquam  posset.Post 
pauca.  Rom.  edit.  ista  rpsrcaverat  a  Dci  Filin, 
\p\  ui\et.  edii.,  Dei  l'Uio.  Male  ;  nihil  enim  sibi 
voluit  Ainbrosiiis,  iiisi  Davidom  in  Chrisli  persona 
locutum  fiiisse,  quam  dictndi  formam  alibi  Sciepius 
usurpavit. 

(.58)  Ita  Roin.  edit.  cui  accedunt  mss.   Thuan.  ct 


Cnlb.  praetcr  vocem  cuslodix,  pro  qua  mendose 
habeiit,  custodiai.  Vet.  edit.  et  cod.  Laud.,  Cuslo- 
tiialur  cau-a  alicujus  commissi.  Dion.  vero  solus, 
i/nod  nolns  cii;.todiU!  ille,  yui  commisimus. 

(.50)  Omncs  cdit.  ao  mss.  aliquot,  quod  homo 
dciiilum  redit :  inelius  alii,  debitor  ;  consequenter 
enxm  '(lOTxMwv,  debitor  esl  autem,  etc.  ;  quod  vero 
dicitur,  ct  ip.^e  protulit,  idem  est  atquo  non  per 
riin  cu  pricalus  est.  refcirique  dcbet  ad  ea  qur 
lcguiitur  supia ;  jDvferct  tilii  foras  pit/nus,  nec 
non  ad  ea  qu<c  infra  sequuntur  :  Si  sua  stultitia 
amiserit,   elc. 


823 


LIBER  DE  TOBIA. 


826 


accipias.  Vc-e  eniin  qui  srandalizaverit  nnum  r!e  \ 
pusillis  istis!  Si  suastultitiaamiserit piguussuum, 
tu  non  habebis  delictuiri.  Si  autem  pauper  fuerit, 
redde  pignus  ante  solis  occasum  ;  pignus  autem 
vcstiraentiini  est.  Si  sibi  dives  videlur,  ipse  sc 
decipit,  si  pignus  tradiderit  suum  :  si  autem  pau- 
pcr  qui  non  habeal  divitias  spiritus,  rcddc  illi 
veslimentum  suuiu  aute  solis  occasum. 

72.  Si  de  corporaii  ageretur  pignore,  utique  ira- 
gis  pcr  diem  reddcudum  fuit,  ne  turpitudo  nudi 
corporis  diurno  lumine  proderetur  :  tenebras  enim 
nudum  non  produnt.  Ac  si  hoc  moveret  quod  non 
huberct  pauper,  quo  dormiens  tcgi  posset,  utique 
aut  straguluin  aul  amictum  diceret  esse  rodden- 
dum.  Nunc  autem  diccndo  vestimentum,  tunicam 
magis  significat  quo  induiraur  atquo  vestimur.  „ 
Rudde  ergo  pauperi  tunicam  suam,  ut  dormiat 
in  ca  noctu. 

73.  Nonnc  tihi  vidi>tur  illum  pauperem  significa- 
re,  qui  cum  tuuica  una  jubetur  pergcre,  altcram 
Bon  rcquirere,  emissus  a  Christo  ad  Evangelium 
pra;dicandum  (Maltli.  x,  10)  ?  Ipse  est  enim  pauper 
spiritu,  qui  dormire  possit:  uam  suliato  diviliis, 
non  est  qui  siual  eura  dormire  Doraiit  enim  pauper 
somnum  resurrcctionis,  quem  dives  dormirc  non 
potest,  CES  quia  divitiis  et  voluptatibus  suffoca- 
tur.  Dormit  Christi  quietem,  dicentis  :  «  Ego  dor- 
mivi  et  quievi,  et  surrexi,  [Psal.  iii,  6).  »  Hoecest 
tunica  illa  desuperlexta  qua  erat  indulus  Christus, 
quam  sciudercnon  potuerunt  illi  militcsquos  agno- 
scis.  Xullus  enim  corum  vestimeatum  Christi 
sciodit,  sed  divldit  ;  sicut  scriptum  est :  «  Divi-  C 
scrunt  vestirncnta  mca  sibi,  et  super  vestcmmeam 
miserunt  sortcm  Ps.il.  xxi,  9).  »  Diviserunt  sibi 
evangclistae  vestimenta  cjus,  et  super  vestem  cjus, 
hoc  est,  supcr  pracilicatiouem  Evangfllii  qua  ve- 
stitur  hodieque  Dominus  Jcsus,  miserunt  sortem. 
Illam  utique  sortem,  quas  cecidit  super  Matthiam, 
utaposlolorum  duodecimus  nuraero,  exchiso  no- 
minc  proditoris,  adjungerctur.  Bene  autem  de 
evangelistis  diclum  cslquia  miserunt  sortem  ;  sors 
enim  veluti  divino  pondet  examine.  Et  ideo  quia 
non  potestate  propria  sunt  locuti,  ncque  omnes 
eadem  omnia.  scd  plcriqiic  dixcrunt  divcrsa,  qua) 
aiius  non    dixerat:   sancti  Spiritus  gratiam  vclut 

rlito  illis  ea  tribui?sc  cognoscimus,  quae  loque- 
: '  iitur  singuli  de  opiTJbus    Domiiii   Jcs:i,    ut  ejus  n 
gesta  sibi  dcsciibonda  pro  ejus  nutu  dividcrcnt. 

7'(.  Est  ct  illa  tunira  quamdemonstrat  Apostolus, 

dicens  :  «  Induite  Dominum  Jesum  {Rom.  xiii,14).  » 

Htc  est  lunica  qu.nc  inhoncsla  operit  nostra,  ct   in 

-  abundantiorrm  honcstalem  circumdnt  in  Ciiri- 

,  sto.    Induimus    visccra   niisericordia!  in    Christo, 

induimus  crucis  gloiiain,  qiiJB  Jud.ci-»   scanilalum, 

'ii.ecla  sultitia  videbatur.  Illi  erubcscunt,  qui  eam 

: 'ibesccnilam  piil.int :  nobis  auteni  jibsit  gloriari, 

Misi  in  cruce  Donaini  Jesu.  Ilrec  ignobilia    noslra 


honnrcm  abundantiorem  habent,  quia  per  passio- 
nem  Domini  regnum  nobis  paratur  aeternum  ;  quo 
enim  quis  plus  peccav.;rit,  eo  plus  diligit.  Conse- 
peliamur  igitur  Domino  Jesu,  ut  participes  re- 
surrcctionis  ejus  esse  mercamur,  exspoliemus 
vclcrem  hominem  cum  aclibus  ejus,  induamus 
novum,  in  quo  est  remissio  pcccatorum. 

75.  Bonds  ergo  araictus 'atque  vestitus,  vcrbum 
Dei.  IIoc  vestitu  filii  Noe  pudenda  patris  operue- 
runt,  accipientes  super  humeros  vestimentum,  et 
retrorsum  pergentes,  ne  viderent  virilia  patris, 
hoc  est,  corporea  qu»  habeat  pudorem  queradam 
generationis  humance  :  et  ideo  qui  videre  voluit, 
angustioris  animi  dignam  mercedem  rccepit,  ut 
servus  ficret:  omnis  caim  qui  lacit  peccatum,  ser- 
vus  est  pcccati.  Unde  ille  in  terrenis  remansit. 
Hoc  pauperi  nemo  tollat  vestimentum ;  aut  si  tu- 
lcrit,  sol  non  occidat  super  despoliatura  ;  eum  ante 
rcstituat,  ne  peccatum  paupsris  feneratori  p  issit 
ascribi ;  et  non  solum  suo,  sed  etiam  alieno  in- 
cipiat  laborare  pecoato.  Hoc  pignus  in  hac  sajculi 
nocte  rcddalur,  hoc  vestimento  in  his  mundi  te- 
nebris  induatur. 

70.  lioc  pignus  illius  Dominica;  sortis  est,  non 
illius  coulrariffi.  Legimus  enim  duas  sortes  in  Le- 
vilico,  dc  quibus  dictum  est :  «  Unam  Deo  facies, 
alteram  transmissori  [Lcvil.  xvi,  18).»  Transmissor 
sortem  suam  ad  foeneratores  transmittit :  servi 
Domiai  in  sorte  sunt  Christi.  In  hac  sorte  consli- 
tutus  Aaron,  contiariic  sortis  exclusit  aerumnam, 
cum  inter  duas  partes  populi  constitutus,  mortem 
a  defunctis  serpere  61 'J  in  sortem  vivorum  sui 
corporis  non  permisit  objectu.  Hujus  sortis  bonum 
pignus  est  Verbi  amictus.  Hanc  vobis  tunicam 
nulli  nenco  auferat,  debitores  ;  hanc  tunicam 
oppigncrctis,  si  vultis  nunquam  turpitudinein 
sustinero,  ut  dormiatis  inter  cleros  sicut  .\aron, 
dormiatis  inierduo  Testamcnta,  ut  dormiatis  som- 
nuin  resurrectionis,  et  vos  reparare  possitis.  Hoc 
est  vestimentum  quod  etiamsi  oppigneraveris,  re- 
cipicndum  in  Provcrbiis  sanctus  Salomon  suadet, 
diccns  :  "  Auler  veslimcntuui  tuum  :  prajterit  enim 
injuriosus  (  Prov.  xxvii,  13).  » 

77.  Sapicntiaj  vestimentum  est  ex  illisindumen- 
tis  qua;  ex  bysso  et  purpura  Siipientia  sibi  fecit  : 
hoc  est,  indumenlumfidci  constat  ex  piajdicatione 
ccelcsliuu:,  ct  Dominicaj  sanguine  passionis  :  bysso 
ajlheica  figuranlur,  purpuivT  specic  mystcrium  sa- 
cri  sanguinis  declaratur,  quo  regnuin  cicleste  coii- 
ferlur.  Denique  vcstimentum  sapientiai  significari 
superiora  indicant  (60}:  prirmisit  enim  diccns : 
«  Sapicns  esto,  fili,  ut  IfEtelur  cor  tuum  [Prov. 
xxvii,  II).  »  Et  infia  duos  vorfus  ait  :  »  Imprii- 
doiites  autcm  supervenientes  damnum  pendenl 
(Jbid.  12,.  •!  .\uler  vestlmentum  luiim.  .-Vufcr  ipi- 
lur,  ne  damnum  exeipiac  iitipiudcntia;  ;  ct  nc  cxu- 
tum  te  proprio  vestiircnlo  ncquissimus  illc  rom- 


60)  Cod.  Dion.,  jwjora  indicaf ;  alii    omnes,  siii'eriora  Indical ;  edil induant. 


827 


S.  AMBROSll 


828 


munis  fenfirator  agnosceus,  confusionem  tui  dete-  A 
gere  conetur  opprobrii,  et   persuadcat  tibi,   ut   te 
loliis  tegas,  et  nudum  te  esse  conspioiens,    in  Doi 
verearis  venire  conspectum. 

78.  «Redde,  inquit,  proximo  in  tempore,  coan- 
gustaverbum,  et  fideliter  age  cum  illo,  et  omni 
tempore  invenies  quod  tibi  necessarium  sit  (  Eccli. 
XXIX,  2,  3).  »  Non  amat  muitis  innocentia  se  de- 
fcndere.  Susanna  vocis  assprtione  non  eguit  : 
vprbum  connguslavit  ad  Dominum,  et  statim  adi- 
pisci  meruit  castitatis  propries  testiraonium.  Pluri- 
ma  presbyteri  loquebantur,  qui  laborabant  verbo- 
rum  fuco  obducere  veritatem,  sed  non  filia  Juda. 
Tacuit  apud  homines,  locuta  est  Deo.  Erubescenda 
erat   in   plebe  ipsa  defensio    muliebris :    et    dum 


81.  Deinde  non  cogitas  ^humilitatem  et  verecun- 
(lituri  posliilanlis  ?  Donec  accipias,  oscularis  manus 
ftrneratoris  superbi,  humilias  vacem  tuam,  ne  cla. 
rior  sonitus  vocis  tuie  aures  ejus  olfendat,  ne  plures 
te  audiant  doprecantem.  Paupertas  non  habet 
crimen,  nulla  indigentise  infamia  est :  sed  deberc 
verecundum  est,  non  reddere  inverecundum  (61). 
Postulabis  dilationem,  cum  cceperis  conveniri  in 
tempore  praiscript.-u  solutionis  :  pro  pecunia  affe- 
res  tffidia,  causaberis  de  tempore,  excusationes 
strues,  et  cum  totum  promiseris,  ne  in  universum 
fraudare  videaris,  vix  dimidium  restitues.  De  amico 
inimicum  facies,  pro  honore  reteres  contumeliam, 
pro  benedictione  maledictum.  Quam  haee  opinio- 
nem  liedant  considera :  quam  a  viro    bono  discre- 


pudor  defenditur,  impudentia  prsstendebatur.  Co-  n  pent  recognosce. 


angustavit  verbum,  dicensad  Dominum  :  «  Tu  scis 
quia  falsa  dixerunt  de  me  {Dan.  xin,  43).  »  Et 
Dominus  spiritum  Danielis  puericastitatisexcitavit 
ultorem. 

79.  Coaogusta  ergo  verbum,  ut  redhibitio  credi- 
tori,  non  lingua  respondeat.  Sive  mystice  :  Coan- 
gusta  vcrbum  hoc  est,  consumma.  Verbum  enim 
consummans  et  brevians  faciet  Dominus  super 
terram,  hoc  est,  ex  mullis  ratiociniis  abbreviata 
tibi  summa  conveniat.  Deducito  quod  expensisdi- 
versis  erogatum,  ut  salvum  habeas  quod  super- 
sit  :  quomodo  Dominus  de  multis  dispensalionibus 
Judaeorum,  ex  multo  illo  ratiocinio  peccatorum 
consummavit  tandem  atque  breviavit,  ut  reliqu;e 
salvoB  fierent  per  electionem  gratice,  et  servarentur 


82.  Ergo  dum  liberes  a  vinculis,  ipso  te  revoca 
a  jugo  et  onere  servitutis.  Dives  es  ?  Non  sumas 
mutuum.  Pauper  es  ?  Non  sumas  mutuum.  Divcs 
es  ?Nullampitorispetendi  necessitatem.  Paupercs? 
Considera  solvendi  difficultatem.  Opulcntia  usuris 
minuitur,  paupertas  usuris  non  levatur.  Nunquam 
enim  malum  malo  corrigitur,  nec  vulnus  curatur 
vulnere,  sed  cxasperatur  ulcere. 

83.  Huc  vide,  ne  dum  pccuniam  petis,  molam 
tu.im  obliges,  aul  lapidem  supermolarern.  Mola  cst 
qua  similago  conficitur,  quamolit  similaginem  una 
mulier  quK  assumitur,  et  altare  quaj  rclinquitur. 
Fortasse  illa  assumitur,  quse  semper  molit  verbum 
Dei,  ut  habeatsimilaginem,  et  spiritalem,  facit  fari- 


ad  semen,perquos  intermortuam  spem  Synagogc-e  C  nam,  expurgat  vetus  fermentum,  utsit  i62)  nova 


resuscitaret. 

6B8  CAPUTXXr. 

Iteprelieiiduntnr  li  iiui   rum  .wlvendo  non    sint,   niii- 

tuum  .uununt,  liiem  quam    ahiecti,et  qucmamodum 

ad  condirlam  dicm  non   reddcntes  e.v  aniicis   ini- 

micos  faciant ;  unde  nnlli  miitunm  snmendum  con- 

cluditur.  Quid  per  molamet  lapidcm  snpcrmolarem 

non  obliganilam  inteUiqatur . 

80.  Quara  deforrae  est,   ut  pro  beneficio    ci    qui 

te  adjuvit,  rependas  molestiam  !  Gum  istam  frau- 

daveris  cui  debes,  postea   in  tempore    necessitatis 

tu£e  non  invenies  creditorem.  Quam  indignum,  ut 

cum  victum  tuum  sustcntare  non  queas,  cum  adhuc 

nihil  dcboas,  putes  quod  et  victum  tuum  possis,  et 

debitum  sustincre  !  Ante  cogita  unde  dissolvas,   et 


conspersio,  custodit  molam  suam,  interpretatur 
SQripturas,  servatsibi  lapidem  supermolarem  :  illa 
autem  rclinquitur  quK  oppignerat  molam  suam. 
Cum  aliquid  emoluerit  perfunctorie,  oppignerat 
lapidem  qui  cst  super  molam.  Quis  iste  sit  lapis, 
qu»ro.  Legi :  «  Lapidem  quemreprobaverunt  619 
icdificantes,  hic  factus  est  in  caput  anguli  [Psal, 
cxvn,  22:.  »  Quare  super  molam  ?  Quia  ipse  est 
qui  molentes  JuvaL :  ipseest  qui  dicit:  »  Scruta- 
mini  Scripturas,  in  quibus  putatis  vos  vitam  aeter- 
nam  habere(Jon?!.  v,  3  ).  » 

84.  Noli,  fffinerator,  hunc  lapidcm  supermola- 
rem  oppignerare,  ne  cadas  super  illum.Omnis  enim 
qui  ceciderit  super  hunc  lapidem,  conquassabitur. 


sic  mutuum  sume.  Fructus,  inquit,  agrorum  capio.  ])  super  quem  auterc    ceciderit,    comminuet   illuni. 

Nec  viduffi  pignus  suscipias.  Grave  ct  utrumque 
secundum  lilteram,  ut  usum  instrumentumque 
vivendi  egeno  auferas,  aut  vidure  pignus  detrabas  : 
sed  gravius,  si  animas  qu;o  verbi  vidua  est.verbum 
teneas,  et    ei    sterilitatem  viduitatis    indicas  (63). 

mentum,  utsiCis,  etc.  Mss.  Thuan.,  Dion.  et  Colb., 
E.rpurgat...  ut  sil,  etc.  Docet  enim  orationis  se- 
ries  hic  non  tam  citari  Scripturso  verba,  quam  ac- 
commodari. 

(ti3)  Edii.  omnes,  et  quidam  mss.,  ut  ei  slerilita- 
lem  viduilalis  inducas  :  alii  melioris  notae,  et  e\... 
inilicas,  hoc  estimperes. 


Sed  qui  non  abundant  usui,  quomodo  abundabunt 
contracti  foenoris  incremento  ?  Sed  possessionem 
meam  vendo.  Et  unde  fructus,  quibus  utaris 
ad  sumptum  ?  Ffflnus  non  pecunia  sua  solvitur. 
sed  augetur  :  numerando  coacervatur  ct  crescit. 

(61)  Omnes  edit.  ac  ms.  aliquot,  non  reddcre 
verecundius.  Non  iiiale:  attamcu  omnium  antiquis- 
simi  legunt,  non  r.^dderc  invcrecundnin.  Tnus,  iiivc- 
rcc.undius.  E!  hoc  ctiam  uon  absurde  cxplicari  potcst 
eo  scnsu  ;  nam  qui  dcbet  verecundia  quadam  affi- 
citur,  qui  icru  nun  rcd.lit,  inverecundus  atque  im- 
pudens  est. 

(62)  Omnes  omnino  edit.,  E.vpurgate   vetus  fer- 


829 


LIBER  DE  TOBIA. 


830 


CAPUT  XXII.  A 

Quem  fceneratorem  imitnvi  (h-licamii.< ;  el  qvomodn  E--- 

rlesix  Deus  plus  Uederit,  cui  el  ipsa  pliis  i-eMidit 

non  exiqcnti :  deque  dirina  mixerirordix  iic  judieii 

dispcnsalione. 

85.  Atque  ut  sciatis  quod  amanti  hncc  alfectu  sna- 
deani,  ut  sciatis  quod  liceat  et  bene  foenerai-e,  osten- 
dam  vobis  quem  fcenoratorom  debealis  imitari. 
i<  Duo,  inquit,  erant  debitores  uni  fcnneratori,  unus 
debeiiat  denarios  quingentos,  alius  quin^iuaginta. 
Non  habenlil)us  illis  unde  reddorent,  donavit  utris- 
que.  Quis  ergneum  plus  diligit  ?  llespondens  Siinon 
Pharisaeus  dixit ;  ^Estimo  quia  is  cui  plus  donavit 
(Luc.  VII,  41-43).  )>  Et  laudata  est  sententia  ejus, 
dicenle  Domino  :  «  Recte  judicasli.  >■  Ilecte  judi- 
cavit  Pharisfeus,  qui  maie  cogitavit,  putans  quod 
ignoraret  magis  Dominus  pcccata  mulieris,  quam  g 
donaret.  Sed  laudatur  e.jus  sententia,  ut  excusatio 
ei  oranis  adimatur. 

80.  Plusremissum  est  Eoclcsiii',  qua^  congregata 
est  ex  populo  nationum,  quoniam  plus  debebat : 
sed  ct  ipsa  pliis  solvit  non  exigenti,  sed  donanti, 
Dedil  aquam  pedlbus  Christi,  quia  sua  peccata 
mundavit :  osculata  est  pedes,  ferens  paois  insi- 
gnia:  misit  oleum  in  pedes,  ejus,  misericordiam  et 
ipsa  iu  pftuperes  eonferendo.lsti  sunt  pedcsChristi, 
in  bis  innocentius  ambulat  Christus.  Et  capillis 
capitis  sui  Lcrsit.  Christo  enim  humilialur,  qui- 
cunque  liabet  humilitatis  affectum.  «  Et  idco,  in- 
quit,  dimissa  sunt  peccala  ejus  multa,  quoniam 
dilexit  mullum  (/6jd.  47).  » 

87.  Adverte  quod  Dominus  et  misericordiara 
quasi  liberalis  impertit,  et  judicium  cum  misera- 
tionc  dispensat.  Antc  donavit  pcr  graliam,  scil 
quibus  donarct  sciebat.  Non  habet  quod  excusot 
Judffius.  Mihi  quasi  peccatori  plura  donavit,  illi 
quasi  ingrato  minora  concessit.  Scivit  tamen  quod 
et  ille  quasi  ingratus  non  possit  quod  ac- 
cepisset  exsolvere,  et  Ecclesia  memor  gratia;  co 
plura  solverct,  quo  plura  meruissct. 

620  CAPUT  XXIII. 
Ognerentilius  Jisur.c  anliqtdmtem  rcponitur  cliam 
culpam  anliquam  csse.  quaiii  sohilum  Chrislu.s 
vcnerit,  incc.rcrit  autcm  iliaholus  :  kuicfirncralorcs 
assimilari,  nec  non  eliam  eos  qui  jidejussorcm 
olili(janl,  in  quo  sihi  ulterum  paranl  inimicum. 
Quam  cavcudum  sil,  nc  quis  pro  alio  se  ohliijel, 
aul  saltem  pro  summa  suis  majorc  lacultalihus  ! 

88.  Habetis  ergo  quem  sequamini    foeneratorem,  J) 
si  vultis  laude  donari,  si  vultis  non  esse  quod  re- 
prehendalur  a  nobis.  Nos  cnim  non    persona!   ob- 

(6'?)  LXX  interp.  fSuxev  vap  t>,v  «{/•j/tiv  auxou 
■Jirip  oou.  'AyiGA  evyjou  ivaTfjEij/Ei  i\i.XfiX<i>\6i:,  Unus 
iuss.  atquoedit.  Cumpfut,  ulNobilius  docct,  Jot,)xsv 

Yip     T'f,v     'lf'j-/'t^i     3CJT0U     *j~tp       70'j       'AYaO'V^       ^YY'^''!''» 

i:lc.  Seil  Ambrosium  legisse   oportet,    somxsv     yip 

tf.v     i|u/T,v    ofJTOj     uttSq     aou     ivjiO-^iV     'KyvuTiv,       otc., 
i]uoma(lmodu[n  observavit  idem  Jsobilius. 

ii')"))  Oiiiucs  odit.,  ne  se  quod  lihi  {ut  hahcl  usus 
'iiiucili:c)  dehclur  aul  dchilor  ilcdcril  (jraluc,  vet. 
•  ilit.  cum  msp.  Torn.  ot  Vict.  ul  vidcalur  cmisse. 
Uum.,  ut  a  tc  videatur  emisse.  Alii  mss.  ul  in  texlu 
Kursus  ubi  edit.  [linl.fnovcris umici  obiccratus  oralis. 


trectamus,  sed  avaritiae.  Necfallit  dixisse  aliquos, 
(■r,:ii  iiule  hoc  biduum  tractalus  noslcr  cunim 
compunxisset  affectum  :  Quid  sibi  voluit  episcopus 
adversus  fojneratorcs  tractare,  quasi  novuin  aliquid 
adinissum  sit,  quasi  id  non  etiam  superiores  fece- 
riut,  ([uasi  non  vetus  sit  lcenerare  ?  Verum  est,  nec 
cgo  abnuo:  scd  et  culpa  vetus  est.  Denique  pecca- 
(um  ab  .\dam  :  ex  illo  culpa,  ex  quo  et  Eva :  ex 
iHo  priKvarijalio,  ex  quo  et  humana  conditio.  Sod 
idco  Christus  venit,  ut  inveterala  abolcret,  nova 
conderet ;  et  quaj  invetcraverat  culpa,  rcnovaret 
gratia.  Ideo  se  passioni  obtulit,  ul  i-enovarctur 
spiritu,  el  absolveret  universos  (Conf.  Aug.  lib.  i 
contr.  Jul.  Pelag.  c.  3).  Diabolus  autem  Evam  de- 
cepit,  ut  supplanlaret  virum,  obligaret  ha^rcdita- 
teui. 

89.  Quid  ftencralores  faciunt  ?  Decipiunt  defopne- 
ratos,  obligant  fidejussores  :  sed  non  Tobias  pignus 
quresivit,  aut  fidcjussorem  poposcit  [Toh.  i  17,  et 
IV,  22).  Curandumcst  igitur,  ut  fidcjussorcm  roqui- 
ras,  ut  eum  tuis  nominibus  astringas.  Ecce  para- 
tur  alfpr  inimicus.  Nam  cum  non  habucris  unde 
debitum  solvas,  ille  pro  le  tenebitur.  Inveniris  in 
co  circumvenlor  et  fallax,  qui  amicum  deceperis. 
Ille  nudabilur,  ille  pro  le  in  vincula  ducetur  :  illum 
graviorem  pxactorcm  crediton;  patierisqui  allegat: 
stimula  civem  tuum  quem  spopondisti.  Ita  fiet  ut 
ipse  quoque  esse  incipias  ingratus,  et  pra;tcreas 
illud  quod  scriptum  est :  «  Gratiam  reprcmissoris 
nc  obliviBcaris;dedit  enimprote  animain  bonam(G^) 
[Eccli.  XXIX,  20).  »  Necesse  est  dicas  :  Quis  enim 
te  qurercbat  fidem  dicere  ?  Nara  nisi  tu  fidem  dixis- 
sps,  ego  non  accepissera  pecuniam.  Adulteram  ac- 
cepi  pecuniam,  a;s  auro  admistum  mibi  dedit:  uli- 
nam  te  non  obtulisses !  Fortasse  creditor  te  subor- 
dinavit,  vel  tu  illiim. 

yo.  Ergo  cave  ne  alieno  te  obligos  dcbito  ;  no 
hoc  quoque  vendidissc  dicaris  :  nc  si  quid  tilii,  ul 
lialjct  usus  amicitia;,  dcbitor  dcderit  gralia;  (65),  te 
vidcatur  cmisso.  Aut  si  vis  inlcrvenirc,  movc- 
ris  amici  obsecralus  oratis,  erubescis  ncgare  : 
ita  interveni,  ut  si  dcbito  solvendo  non  fucrit 
(ic  tuo  novcris  esse  solvendum.  In  Ii.dc  pa- 
ralus  accede.  Legisti  enim  ;  «  Noii  spond  ■  is  supcr 
virtutcm  tuam  ;  si  cnim  spuponderis,  qnasi  rcsti- 
tuons  cogila  [Eccli.  vi.i,  16).  »  Et  infra  :  «  Rccipe 
proxiinuin  sccundum  virtutem  tuam,  el  621  at- 
tendo  tibi  nc  cadas  (Efffh.xxix,  271,    ><    id    est,    nc 

embesces  negnre,  Rom.  et  mss,  moveris  .  .  ■  eruhe- 
sces,  Tliiian.,  Dion.  ct  Colb.,  eruhescis  neijare.  La- 
tinius  cunjicit  rcj)onendum,  Hiim  vcri  nmici  oli.wra- 
lus.,  elc.  Verum  ista  cunjectura  nihil  rsl  opus,  ul 
disricipnli  pliinnin  (ict .'  inodo  iinto  vrrba  moveris.cl 
eruhcsris  subinlelligal  parliculam, .«(',  Doniiiue  prn, 
.^i  deliilum  non  snluliimluerit,  ut  in  ant.  cdil.  ad  uiss. 
duobus  lcgcro  ost,  Roni.  et  iiibs.  lolidem  oxhlbcut, 
si  dehitor  .wlvendo  uon  fuchl:  alii  oninium  votu- 
stissinii,  si  dchilo  ,'!olvciuln,  elc,  ubi  siibiiili'lliiri>nda 

VOX  ((»1101/»". 


831 


S.  AMBROSTI 


m 


ma.jorc  (e  obliges  nominis  qLiantitate  (ee^iqiiain  r-riL'. 
possimt  et  exsolvere  tuariim  onpisR  faciiltatum.  Si 
enim  quod  tiabes  tradas,  arnisisti  opes,  non  ami- 
sisti  fidcm.  Famffi  tua;  damna  non  sentis,  redemisti 
amicum  sine  lua  fraude.  Alibi  quoque  id  te  mo- 
nent  Proverbia  Salomonis  dicentis  :  «  Spondens 
sponde  amico  tuo,  quemadmodum  qui  obligat  se 
sponsorem  amicorum  suorum  {Pniv.  xvii,  IS).  » 
Si  autem  non  habes,  audi  quid  Salomon  dicat : 
ic  Noli  te  darein  sponsionem,  erubcscens  personam: 
si  enim  non  habueris  unde  solvas,  auferent  stra- 
mentunr.  desnb  lateribus  tuis  (Pov.  xxii,  26,  27).  » 
Ergo  Ijonus  fo^nerator  acquiiet  gratiam,  exccratio- 
nem  improbus. 

CAPUT  .XXIV. 
Quomodo  Tobias  in  meivedis  solulione  nohis   imitan- 
dus;  quodve  foenerandi  genus  idcm  nos  doceut. 

91.  Sed  non  his  tantum  virtutum  finilius  conten- 
tus  sanctiis  Tobias,  mercenario  quoqiie  scivit  sol- 
vendam  esse  mercedem,  dimidium  usque  obtulit ; 
meritoque  pro  mercenario  invenit  angelum  {Toh. 
IV,  15  ;  XII,  3).  Et  lu  unde  scis  ne  forle  justum 
aliquem  mercede  defraudes,  pejussi  infirmum  (67)? 
Vie  eniin  illi  (|ui  scandalizaverit  ui. um  de  pusillis 
istis  !  Oui  sfis  aii  in  eu  angelus  sit?  Neque  622 
enim  dubitare  debemus  quod  in  mf.icenario  possit 
esse  angelus,  cum  esse  possit  Christus,  qui  in  mi- 
nimo  quoque  esse  consucvil. 

IC&  Mss.  Tnrn.  et  Vict.  cnm  cdit.,  numismdlfs 
quanlitate.  Sed  cum  Thuan.,  Dion,  et  Colb. 
legcndum,  nominis  quantitati' ;  nomcn  enim  hac  in 
materiaidem  est  nc  deliitum.  Uude  istae  locutiones, 
nomina  eontrabere,  nomina  dissolvere,  et  similes. 

(67)  Edit.  vet.,  jninisne  Rom.  punisve  infirmum 
Codex   Torn. punis  .fi  in firmum.  Yict.  punisse  infir- 


A  ■'-•  ri''ddp  ergo  mercenario  mercedem  suam,  ncc 
eum  laboris  sui  mercede  defraudes  ;  quia  et  tu 
merccnarius  Christi  es,  et  te  coiiduxit  ad  vineam 
suam,  et  tibi  merces  reposita  est  coclestis.  Non 
ergo  lasdas  servum  operantem  in  veritate,  neque 
mercenarium  dantem  anirnam  suam  :  non  dcspicias 
inopem  qui  vitam  suam  labore  cxercet  suo  et  mer- 
cede  suslentat.  lloc  est  enim  interliccre  horainem, 
vitcE  sua;  ei  debita  subsidia  dcncgare.  Kt  tu  mer- 
cenarius  es  in  hac  tcrra  :  da  mercedem  mercena- 
rio,  ul  et  tu  possis  dicere  Domino,  cuir.  precaris  : 
«  Da  merccdem  Domine,  sustinentibus  te  {Erdi. 
XXXVI,  18).  1. 

93.  Tobias  tibi  dicit :  «  Luxuria  mater  cst  famis 
P  {Tob.  IV,  l-i), ))  inquo  continentiam  docet(68).  Dicit 
etiam  :  n  Mercedem  omni  homini  quipenes  te  ope- 
ratus  fuerit,  redde  eadem  die,  et  non  maneat  pe- 
nes  te  merces  huminis  ;  et  mercos  tua  non  minora- 
bilur  (i/))(L  12).  »  Dicit  tibi :  »  Noli  vinum  bibere 
in  cbrieLatem  [^lbid.  18).  »  Dicit  tibi  :  «  De  pane  tuo 
communica  esurientihus  {Ibid.  17).  »  Vide  quid  te 
fcenerare  cupiat :  «  Et  de  vcstimentis  tuis  nudos 
tege  :  ex  omnibus  quae  abundaverint  tibi,  fac  elee- 
mosynam.  Omni  tempore  benedic  Dominum  {Itjiii. 
10,  20). )>  In  his  itaquc  fcenus  ceternum  cst  et  usura 
perpetua. 


mum.  Melius  Tbuan.,  Laud.,  Dion.  et  Colb.   pejus 
si  int'rnium. 

(68)  In  quo  amlinenliam  docet,    resecatum    fuerat 
C  in  Ilom.  cdil.  Infra  vero  ubi  oaines  edit.    ac    mss. 
nonnulli,  quid  tr  [ivncrare  cupial,  alii  legunt,    quid 
le,  quidam  {quid  de  le)  fceneralore  cupiat. 


IN  LIBROS  DE  INTERPELLATIOrs^E  JOB  ET  DAVID 

ADMONITIO 


Constal  hic  tractatus  i[uator  libris  Do  intcrpellatione  (id  est,  expostulatione  seu  querela)  Joh  et  David 
qui  non  omnes  simul  in  Ambrosiinorum  opcrura  editionibus  prodierunt.  Enimvero  qui  antiquiores  cu- 
raverunt  editiones,  cum  in  mutilum  exomplar  incidissent,  librum  secundum  pr.Tetermisere.  Hunc  primus 
omnium  e\nlgavit  Erasmus,  sed  cum  hujusmodi  censur.i  (Epist.  hiiic  libro  pra-fixa  in  edit.  Ambros.)., 
qua:  ipsum  noctori  nostro  abjudicatum  auctori  libri  Dc  vocatione  Oentium  attribueret.  Ejus  unicum 
argumentuiQ  est  styli  quem  ab  Ambrcsiano  longe  diversum  esse  autumat,  discrepantia.  Gillotius  vero 
qui  post  eum  in  edendis  Ambrosii  operibus  laborem  suscepit  non  mediocrem,  acerrime  hanc  ejusdem 
opinionem  iinpugn.it,  illam  fulcro  parum  admodum  tuto  niti  contendens  (Praefat.  in  edit.  Ambros.  et 
monito  in  secuiKlam  Apolngiam  David)  ;  cum  videlicet  sanctie  Patribus  minime  insolens  fuerit  stylum 
suum  pro  m.Ttnria,  tempore,  vcl  personis  quas  alloquebantur,  mutare,  cnm  praeterea  codices  mss.  quos  e 
diversis  bibliotf.ecis  conquisierat,  magno  consensu  hanc  omnem  lucubrationem  Ambrosioascribant.  Gil- 
lotio  etiam  sulfragantur  ea  quibus  usi  sumus,  exemplaria,  quoruin  unum  sin  minus  tam  muttx  e.st anti- 
quitatis,  ul  jurare  possis  retatf;  divi  .imbrosii  scriptum  esse,  quemadmodum  de  quodam  e  suis  loquitur 
idcm  Gillotius  (Loc.  cil.),  at  sallem  mille  annos  ut  minimum  prwfert.  In  eo  quatuor  hi  libri  eodem  or- 
dinc,  ac  Biili  iisdein  titiilis,  (luibus  illos  edendis  curavimus,  exhibentur. 

At  vcro  etsi  nobis  dccssent  tantaj  auctoritatis  maniiscripti,  tamen  ipsa  B.  Prajsulius  verba,  et  totius 
operis  series  planum  faceret  sccundum  hunc  librum  nihilominus  quam  tres  alios  deberi  Ambrosio.  Nec 
illud  asserere  dubitamus,  Erasmum  ipsum  prorsus  opinionem  suam,  si  modo  horum  quatuor  lihrorum 


833  DE  INTERPELLATIONE  JOB  ET  DAVID.  —  ADMONITIO.  834 

iiiilia  inviccm  contulisset,  ejuraturum  fuisse.  Quid  onim  evidcntius  iis  verbis  qnibus  Amhrv  v.ds  peror- 
dinem  querelas  a  sauclis  Job  et  David  super  hoininum  rni.^criis  habitas  e.\aminaturuiu  sc  pio!itcliir  ? 
Vlriusque  iyititr,  inquit  (lib.  i,  cap.  1,  iium.  3),  inlerpdUuMics  considcrari  cordi  csl...  Suo  ujiiur  ordine 
spectiuuLv  iiobis  sunt.  Hoc  utique  nnn  nisi  primis  duohus  libris  praestare  potuit,  quod  et  ibidera  a  se 
pra.'stitum  tradit,  ci.m  initio  tertii  libri  sic  loquitur  (cap.  1,  num.  i)  :  Sxperior  nobis  dispuldtiofuit  de  in- 
lerpcllalionc  sanctornm  (nempe  Joh  et  David  i  «/hoi/  fraijitis  el  imbecilla  conditio  hninana,  elc.  Postremo 
quisquis  eumdem  secundum  librum  cum  cjusdem  operis  quarto  componerc  volueril,  is  procul  dubio 
per  se  intelliget,  eam  diversitatem  ■quam  Erasmus  jactitat,  purum  putura  esse  coinmenfum. 

Romani  quidem  oditores  hos  omnes  libros  ex  aDquo  sub  Ainl)ro!;ii  nomii.e  cum  aliis  ejusdcm  operibus 
prelo  suhjecere,  scd  eus  fortassc  paulo  audjaeius  dislraxerc  ab  inviccm.  Primuin  ac  tertiura  lihrum  tan- 
quam  coranientaria  in  librum  Job  primo  suo  tomo  inscruerunt  :  secundiim  auli-m  et  quartum  a  supe- 
rioribus  avulsos  in  secundum  toinum  sub  titulo  Enarrationum  in  Psalmos  xli,  xlii  ac  lx.ku  rejecerunt. 
Porro  cum  hujusmodi  separatio  fieri  neqnaquam  poluerit,  quin  inducorelur  in  auctoiis  textum  aliqua 
mutatio,  et  pra;clarum  opus  memhrorum  suorum  luxatione  ac  disjectione  quodammodo  corrumperetur, 
hinc  i!lud  cons'i;i  non  tulit  oorum  approbatinnera,  qui  Patrum  scripla,  qualiu  ab  ill  ;,  relicta  sunt,  talia 
sibi  exhihcri  juro  dcsideranl.  Ilinc  Nieolaus  Fabcr  sludiis  Liidovi''!  .\1II  quon  iara  prajtectus,  vir  pietate 
juxla  utquc  eruditiniie  ilaris*iqiu?,  neutiijuam  sibi  tcmperavit,  quin  lihcre  distraeliuiiom  hanc  improha- 
ict  iu  quadara  sua  epistola  (ad  Front.  Duca;um),  ubi  eiisdeui  editores  ad  bancce  divisionem  instituen- 
dum  coactos  fuisse  assoril  iimedani  inlcrpolare  minime  proliuljili  e.rcmi  lo.  Noque  tam>;n  putaverimus  id 
illos  fecisse  nialo  animo,  sed  credidisse  ea  re  se  consulturos  lectoris  utilitati,  si  Commentaria  in  variis 
.Scripturae  partiis  digcsta  ipsi  proponerent,  iniuus  interim  ea  incommoda  qu«  es  admissa  in  Patrum  li- 
hros  hujusraodi  licentia  consequerentur,  expendentcs. 

(taque  his  quatuor  libris  legitimum  ordinem  rcsUtuimus.  Nam  quod  is  lihcr  quem  nos  edimussecun- 
do  loco,  in  duobus  recentioris  aevi  manuscriptis  quarto  reperialur,  ij  eo  factum  arhitramur,  quod  illi 
codices  ex  aliquo  exemplari  mutilo  in  quo  idem  secundus  liber  desidcrubatur,  dcscripti  fuerint,  cum  ve- 
ro  scriptores  postea  eumdem  alibi  nacti  fuissent,  illum  pnpt.ilios  tres  cnntinua  sorie  jara  ante  disposi- 
to3  exararunt.  Et  certc  non  absirnile  quiddara  in  editiouibus  qiioque  contigit.  Etenim  omniuin  autiquis- 
siino;  quie  ad  impi^rfectum  codicem,  ut  jani  diximus,  excusso!  fuerunt,  tres  lihros  quos  solos  halient 
sub  titulis  lihrorum  i,  iii  el  iv  repr.-Esentant  :  sequenles  ve^-o  editionos  Erasmi,Gosterii,  Guillotii,  memo- 
ratum  socundum  librum  non  suo  loco  impressum  osfendunt.  Non  fuisso  autem  alium  sancti  Docloris 
ordincm  in  scrihcndis  his  lihris,  quam  eum  quo  illi  a  nohis  hic  digorontur,  non  solum  probaut  anti- 
quissima;  nol«  nianusoripti,  nec  non  Guillotius  (loc.  cif.),  typographi  (Annot.  in  lib.  Dc  Iulerpel.  Job)  ul- 
timarum  Parisinarura  .Vmbrosii  editionum,  D.  IIernf,nnnus  [Gcn.  lih.  Ambr.),  atque  alii  observaiunt  .•  vo- 
ruin  etiam  tota  oporis  series  illud  coiifirmat  evidcniisfirae.   Ilanc  brevitcr  oculis  Itcloruin  subjicimus. 

In  duohus  prioribus  lihris  agitur  de  interpellatione  Joh  et  David  ob  vifse  humange  miseram  condilio- 
nem  infirmitatesque  ilTiis  tum  corporeas,  tum  spiritales,  hoc  est,  morbos  et  calamitafes  a  quihus  exi- 
niifur  neino,  afque  infolicem  illam  nocessitatem  ea  peccata  committendi,  quorum  rationcm  scverissimo 
OiTonsi  Dei  judicin  nddore  nos  opporlcat.  Id  sancfus  anfistes  in  priori  libro  docet  verhis  ipsius  Job  e 
primis  capitibus  libri  propheto;  ejusdcin  potitis,  copinscque  relatis,  ad  quorum  fantiim  insigniores  locos 
nonnullas  adjicit  observaliunoulas  ;  ubi  tamen  sat  fn?ara  quorum^-am  verborum  Job  intPrprotationem 
inysticam,  qu;e  ipsi  visa  esf  neccssaria,  scite  admodum  inseruit  (cap.  5,  num.  12  et  .'eq.}.  In  secundo 
Vir  sancfus  idem  argumentum  proscquitur  Psalmis  xn  el  xlii  accuratius  enucleatis  ;  in  quibas  tripli- 
cem  Prophct.-e  qucrimoniam  observat  (cap.  7,  num.  26,  et  cap.  8,  num.  20),  primam  de  calainitatihus 
quas  per  hanc  viia?  usurara  perpetimur,  alteram  de  honoruin  i]uaj  speramus,  atquc  imprimis  Dominici 
advenfus  quom  illo  nagrantissiino  ardore  peroptahat,  dilecfinne,  tertiam  deniuni  de  neccssitate  Tilam  in 
impiorum  consortio  tradurondi.  Addit  autem  in  utroque  lihro  rafionum  momenta  firmandaj  Vurhi  divi- 
nitati  peridonoa  (lih.  i,  rap.  !)  :  lib.  ii,  cap.  4  et  6),  quod  eum  non  alia  de  causa  factilasse  crediderimus, 
nisi  ut  advcrsus  vcncnum  Arianorum  qui  Mediolani  ca  tcmpcstate  plurinuim  pofcrant,  populuiu  suum, 
commiiniret. 

Duo  postorioros  libri  eas  hominuin  iiuerolas  continont,  qiias  hi  prosperis  ahundare  improhos,  prohos 
vero  conniclari  adversis  indignafi  habero  solent.  Quocirca  primorum  hona  dcnionslraf  non  esse  vera  bo- 
na,  non  ea  ipsis  in  pra;mium  meritorum  concessn,  nec  illam  corum  possessione  felicifalem  adferri  ne- 
que  in  pra;sens,  neque  mulfo  minus  in  futuruni,  qiio  temporc  justi  domum  regnaturi  sunt.  Iliiic  veri- 
tati  fidem  facil  allatis  verbis  Job  ex  aliis  capitibus  libri  ejusdem  :  verum  hic  non  tam  longas  periodos, 
qiiam  in  primo  hujus  commenfationis  libro,  descrihif  :  sed  vcrha  qujc  sihi  vidrntur  ad  rcin  magis  esse 
.iccommodata  seligcns  oa  hrcvi  oxpositione  illustrat.  In  quarlo  lihro  eadcm  adstruit,  «dhihifa  elcganti 
onarrutiono  Psalmi  i.xxii,  in  quo  David  perhcllo  de  oadom  niatoria  dispiifat. 

Exelhicis  illis  praiceptis  qu;e  subinde  liuic  tractatui  admiscet  Amhrosius,  sulis  inteliigas  eum  consta- 
ro  concionibus,  quas  ad  fidelium  inslitutioncm  composuerat.  llas  aulcm  ab  illo  diclius  divorsis  habiiaa 
fui-?c  cuni  sccundi  lihri,  tum  maxime  forfii  cxordiuin  non  obsiiro  esl  argumento. 

De  toiuporo  quidcni  quo  illud  uperia  conscriplum  fuit,  uliquid  indubitatuiu   prolerre   majoris  videtur 


8,?ri 


AMRROSn 


836 


esse  negotii.  Verumlamen  haurt  absurde  conjici  pusi^il  uuuuin  eideui  asbiguauilam  superiorem  trecen- 
tesimo  octogesimo  septimu  quo  Flacilla:  Theodosii  Magni  uxoris  staluas  in  popuiari  seditione  dejeceruul 
Antiochenses.  Cum  enim  sanctus  Doctor  de  principum  agil  imaginibus,  ifa  loquitur  (lib.iv,  cap.  8,num. 
24)  :  Vides  qvemadmodum  in  civHnlihus  bononun  principum  imagives  perseverent,  deleantur  imagines  tiiran- 
norum.  Quisaute.-n  pulet  post  illum  eveutum  summae  prudentia;  Antistitem,  et  apud  quem  maximo  erat 
in  prctio  Theodosius,  hujusmodi  verbis  qus  accerbissimum  tanti  principis  vulnus  non  sine  contumelia 
relricassent,  uti  voluisse  '?  PrKterea  quaj  hic  (hh.  ii,  cap.  6,num.  24j  de  Psalmis  memorantur,  ea  loeum 
videnlur  prsbere  conjiciendi  Ambrosium  eosdem  sermoncs  habuisse  ante  anuuiu  385  aut,  38G,  quo 
tcmpore  populi  cantum  instituitin  Ecclesia.  Nihil  itaque  prohibuerit  quominus  commentationem  hanc 
circiter  annuui  383  facLam  dicamus,  sanctumque  nostriim  de  statuis  mentionem  habuisse  occasione 
imagiuum  Graliani  imperatoris,  qttas,  eo  exstincto,  populus  ciii  juvenis  ille  princeps  tam  justum  sui 
reliquerat  desidorium,  conservavit. 


SANCTf    AMBUOSS 


MEDIOLANENSIS  EPISCOPI 


DE 


mm 


lUAlimY.  JOB  KT  D4VH) 

LIBRI  QUATUOR  '«» . 


LIBEB  PUIMUS 

DE   INTERPELLATIONE   J015    ET   DE    llOMfNIS    INFIRMITATE. 


6'2S-5  CAPUT    PRIMUM  A 

Mutlas  in  hae  vita  perturljdtioiics  esse,  miltns  coiiso- 
taliones,  sed  liis  iltas  lonyc  superari  ;  quod  simclo- 
rum  induciionc  comprohatur :  Varid  ae  Jolnim  pro 
nostris  infirmitatilnis  interjifllassc,  unde  liujus 
operis  arijwnentuni. 

i.  Multas  nobis  pcrlurbationes  in  hac  vita  essc 
subeundas  Scriptura  divina  frequentibus  demon- 
strat  locis,  u^ultasque  suppetere  consolationes, 
quibus  animuscapax  vigoris  et  recti  conscius  ab- 
sorbere  debeat  qu»  prtesentium  incommodorum 
sunt,  spoctare  ea  quac  habeant  perpetcm  jucundi- 
tatem.  Pra3pondei"unt  euim  consolationes  perturba- 
tionibus,  quia  et  prffisentium  sedalionem  afTorunt, 
ftt  spem  futurorum.  Undeet  apostolus  Paulus,  <•  In- 
digna;  sunt,  inquit,  passiones  hujus  temporis  ad 
superventuram  gloriam  [tlom.  vui,  18).  »  Indignae  _ 
utique  ad  consolalionis  comparationem,  non  ad 
fructum  redemptionis. 

2.  Quai  cst  enim  tam  prajclara  cujusquam  vita 
in  terris,  ut  adwquare  illam  coilestem  gloriam 
possit?  Quid  sublimius  Paulo,  qui  tantum  pericu- 

(69)  Scripti  forte  circ.  an.  383. 

(70)  Ita  edit.  Era.  cum  mss.  Thuan  ,  Laud., 
Torn.  ct  Vict.,  ali;c  vero  cdit.  ac  mss.,  deductis 
ad  lerrus...  revcclis  vcl  reductis  ad  cadum.  Sed  pu- 
tamus  noslrain  lectionem  prsestave,  atque  Ambro- 


lorum  subiit,  tantum  dolorum  atque  infirmitatum 
absorbuit  ?  In  iis  quas  Chrisli  nomine  subiit  pas- 
sionibus  quotidie,  ul  ipse  dicil,  moriebatur  [lCvr. 
XV,  31),  et  nihil  indignum  perpeti  se  in  boc  tem- 
pore  pro  tantaj  gloriee  spo  alque  exspectatione  cen- 
scbat.  Elias  famem,  insidias,  mortisque  terrores, 
laborum  acerba  toleravit  :  et  solus  ille  igneis  cur- 
ribus,  equis  igneis  de  cqeIo  deductus  626  ad 
lcrras,  (70),  et  de  terris  revcctus  ad  coelum,  omne 
meritum  hujus  militice  abscondit,  atque  ultra  hu- 
mana  omnia  gratiam  pii  ascensoris  evexit.  Xam  de 
Petro  quid  loquar,  qui  crucem  suam  futura  remu- 
neratiuue  indignam  arbitratus,  inverso  suspendi 
poposcit  vestigio,  ut  aliquid  passioni  sute  adderet, 
cujus  acerbare  ipse  sibi  supplicia  non  timeret  ("1;"? 
3.  Unde  non  immerito  sanctus  David  ad  illam 
Iiriain,  cum  in  cajtero  opere,  tum  maxime  in 
quadragesimo  primo  Psalmo  se  feslinare  testalur, 
dicens  :  «  Quando  veniam  et  apparebo  ante  faciem 
Dei  yPsal.  xl  ,  3)  ?  >>  In  quo  Psalmo  et  perturba- 
tiones  humanae  fragilitatis,  et  consolationes  a   Do- 

sium  spectasse  ad  Eliffi  reditum  illum.  quo  in   r>o- 
minica  transliguratione  ajjparuit, 

(71)  Hujus  historice  meminit  Hieronymus  in  Ca- 
tal.  et  Hegesippus  a  quo  eam  Ambrosius  mutuatus 
videtur  ;  qua  de  re  a  nobis  dicetur  alio  loco. 


837 


DE  INTERPELLATIONE  JOB  ET  DAVID  LIB 
\ 


I. 


838 


iiiino  evidenter  expressit.  Iii  quo  ctiain  interpelhit 
pro  nobis  Deum,  quod  ohlitus  operis  sui,  oblitus 
collats  in  hominem  liberalitatis  et  gratiae,  quem 
tuendum  atque  ornandum  susceperat,  derelique- 
rit,  et  infirmum  ac  naufragura  diversis  infirmita- 
tibus  rejccerit  attercndum.  Quod  idem  ante  ipsum 
fccerat  sanctus  Job  :  sed  istn  moralius,  ille  vche- 
menlius.  Utriusque  igitur  interpeliationes  consi- 
derare  cordi  esl,  quod  in  his  vita:  hurnan»  forma 
e.xprimitur,  causa  agitur,  praerogativa  formatur. 
Suo  igitur  ordine  spectands!  nobis  sunt. 

CAPUT    II. 
Quomodo    bcatuii  Jub,  aminsis  omnibus  prxter  u.vo- 

rem,  tayiquam  Ijoiuis  alhlcta   jiertwbalionibus   non 

cessei-it,  nec  certare  recusarcrit. 

4.  Amissis  itaque  liberis  Job  atque  omnibus  suis 


rnm  in  leclulo  nobis  ad  quielem  daio  sotl'Citvdine 
u:jiuiri,  at(iue  e.v  rodem  vncubs  ac  nudos  exsurgere, 
(jUcC  vitx  istius  imago  cst. 

0.  Quam  miscra  hominis  conditio,  quaj  quasi 
mercenaria  aliis  laborat,  sibi  indiget,  et  nisi  aliena 
misericordia  sustentare  se  nequit!  Quotidie  sub 
formidine,  sub  limore  gravcm  tolcrans  servituteni, 
ot  nc  deprehendatur  a  Domino,  crratica  atque  fu- 
gitiva  sub  uiTibra  quadam  sj^-cnli  hujus  putal  se 
posse  dclitosceie.  Coosidera  illum  de  quo  ait  iii 
Ecclesiastico  feirach  :  «  Omnis  homo  transgrediens 
in  lecto  suo,  confemncns  pt  diceiis  in  anima  sua  : 
Quis  me  vidct?  Tcnebrse  circumdant  ine  et  parietes, 
qucm  vereor  {Eccli.  x.xiii,  2.j,  20)?  »  Nonne  tibi  vi- 
dotur  isle  vere  esse  mercenarius  qui  sua  prodide- 
rit  (75),  ut  ille  adolescens  in  Evangelio  {Luc.  xv, 


prmter  uxorem,  qu.-c  ei  sola  ad  tentationem  fuerat  "  13  et  scq.),  qui   legitur  accepisse  a  patre  substan 


reservata,  pnrfusus  etiam  (72)  ulcere  627  gravi, 
cum  viderot  amicos  suos  non  ad  consolandum 
venisse,  sed  ad  exaggerandum  et  acerbandum  do- 
lorem,  advertit  a  Domino  datam  in  se  adversario 
tentandi  sui  potestatem.  Et  quamvis  sagittas  Do- 
mini  in  corpore  suo  sentiret  esse,  quibus  com- 
pungi  se  diceret,  tamen  quasi  bonus  athleta,  qui 
dolori  non  cederet,  nec  dura  certaminis  recusaret, 
addidit  :    «  Incipiens   Dominus   vulneret,    in  fine 

autem  non  me  periraat  (73) Quae    enim   mea 

virtus,  qui  sustineo  :  aut  quod  meum  tempus,  ut 
sufferat  anima  mea  ?  Numquid  fortitudo  lapidum, 
fortitudo  mea  :  aut  carnes  raeae  sunt  ffirese  :  aut 
non  in  ipso  cnnfidebam  "?  Adjutorium  autem  a   mc 


tiaj  portionera,  et  cgens  atqiie  inops,  quo  famem 
levaret,  pascere  greges  coepit  alienos,  ut  mercede 
sumptum  cxercerctsuum?  Scd  ille  tamen  aliquando 
conversus  est,  quia  revertit  ad  patrem,  et  peccata 
siia  non  repressit,  sed  prodidit.  Hic  autem  qui  se 
existimat  ali  eo  qni  omnia  videt,  non  videri,  et  le- 
iicljris  putat  conimis.-ia  sua  posse  cclari,  umbram 
pr.Tlcndit  :  scd  fruslra  latcre  se  credit,  cum  oculus 
Diiinnii,  lucidior  sole,  occulta  omnia  deprehendat, 
6S8  tenebrosa  illuminet,  et  intimi  cordis  penetret 
conscientiam,  atque  in  alta  et  profunda  descendat. 
Vanus  ergo  qui  putat  tenebris  csse  se  tutum,  cum 
lucem  vitaro  non  possit,  quK  lucet  in  tenebris,  et 
tenebrfc  eam  non  comprehendunt.  Quasi  fugitivus 


recessit  :  visltatio  autem  ejus  despexit  me  [Job.  vi,  f;  itaque  et  malus  mercenarius  deprehenditur,  et  an- 


9-13). 

5.  «  Nonne  tentampntum  est  vita  hominis  in  ter- 
ra,  ct  sicut  mercennrii  quolidiani  vita  ejus,  aut  si- 
cut  famulus  timons  dominnm  suum,  qui  se  sub 
umbra  obtegat,  aut  sicut  mcrcenarius  exspcctans 
mercedem  suam,  sic  et  ego  menses  exspectavi  va- 
cuos,  noctes  autcm  dolorum  datm  sunt  mihi,  Si 
quiescam,dico  :  Quando  dies  ?  Si  surgam,  iterum: 
Quando  vesper  f  Plenus  sum  doloribus  a  vespera 
usque  ad  mane.  Kernientatur  mibi  corpus  in  putre- 
dine  vermium  :  liquefacio  autem  glebas  terrae,  sa- 
niem  radens  ulccrum.  Vita  autem  nica  levior  est 

fabula  (74).  in  spo  vacua  pcrit Dicam,  consola- 

Litur  me  lectulus  meus Terres  me  in  somniis, 

el  in  visionibus  me  percellis  {Job.  vii,  1-14).  » 

CAPUT    III. 
De  misera  condilimc  liomini.f,  qui  quolidie   sub   for- 
midine  cst  :    quamijuc  slullc  cogitet   pecc(da  sua 
Dei  rognitioneni  fallerc  posse  :   itcm  quam  mise- 

(72)  Edit.  mss.  duo,  pcrlossus  ctiam  ;  alii.  perfu- 
.'ius  eliam. 

(73)  Voci,  perimal,  subjungunt  quaedam  Puris. 
cdit.,  Sit  mca  civitas  .■seiiulcrum,  in  qua  super  inuros 
fiillttbam,  iii  ea  non  abstincnm  :  non  enim  fcfclli- 
vcrba  saiicli  fjci  inei. 

(74)  Rom.  cdit.  cum  cod.  Thuan  et  Laiid.,  lc- 
vior  est  faliula.  L.\.\  interpr.  ,  SXisooTcfo;  ai- 
'.;»;.  Et  iiaiic  lcclionem  ctiam  confirmant  qu;e  infra 
do  fabula  et  fului  narratione  legere  esl  ;    ea   cnim 


tequam  se  occultet,  agnoscitur;  quia  Domino,  om- 
nia  antequam  quEerat,  cognita  sunt(7()  ,  non  solum 
quK  facta,  scd  etiam  qu;e  futura  sunt. 

7.  Perit  igitur  in  vacua  spe  qui  piitatquod  suum 
crimcn  abscondat  :  fabula  est  istud,  non  veritas. 
Denique  fabula  peccantium  otiosa,  non  habens 
fructum,  sed  gemitum.  Narratio  onini  fatui  sarcina 
in  via.  Quid  enim  aliud  cst  peccatum.  nisi  sarcina 
qu.K  hujus  SKCuli  oncrat  vialorem  gravi  depressum 
fasce  delicti,  qui  si  nollet  oneri  subjaccre,  debuit 
audirc  dicentcm  :  «  Venite  ad  me  omnes  qui  labo- 
ratis  et  onerali  estis,  ct  cgo  vos  reficiam  {Matlli.  xi, 
28)  ?  .. 

8.  Quid  aulcm   t-crumiiosiiis,  riim  ipse  lectns  ad 
j.  coiiinuinem  qiiielem  datus  grave  vuliius  infiigat? 

Tunc  enim  solemus  quac  fecimus  recordari,  el  facto. 
rum  suorum  stiraulis  corapungitur  intcrior  con- 
scientia.  Unde  Scriptura  ait  his  :  «  Quae  dicitis  in 
cordibus  vestris,  et  in  cubilibus  vcstris  compungi- 

huc  proculdubio  referuntur.  Atlamcn  ali.e  cdit. 
alque  iiiss.  coiistanter  legunt,  lcvior  cst  javilla. 
Paris.  qu;i'dam  edit.  post  voces  lcclutus  incus,  addit 
rcferam  aulein  ad  inc  ipsiim  privnte  sermoiiem  slra- 
lui  meo  :  quie  verba  in  aliis  edil.  cl  rundis  inss. 
oaiilluiitur. 

(75)  Mss.  aliquot,  i.^ite  vir  e.t.te  mercennrius  qui  su:i 
prodiderit. 

(70)  Sic  omiics  mss.  ac  vcl.  edil.,  Itoin.  ver  , 
omnia  antequam  crant,  cognita  suiil. 


839 


S.  AMBROSn 


840 


(Psnl.  IV.  5,1?»  Remedium  qiiidem  dcdi!,  scd  ,\  niillo  sermonibus  contradicat.    Sapiens  est   eiiirn 


tamen  conscientiam  vulncravit.  Sed  coLo  ut  ali- 
quando  fessis  somnusobrcpal,  lerremurinsomniis, 
exagitamur  visionibus,  ui  non  jam  requies,  sed 
pcena  sit.  Ita  enirn  abeunt  diviliie  sfficuli,  veluti 
somnium  e.xsurgenlis.  Surrexit  aliquis  ex  istius 
corporis  somno,  et  nihil  possedit,  idque  ipsuni 
quod  se  credebat  habere,  amisit. 

9.  Gonslituite  mihi  nunc  divitein  illum,  qui  quo- 
tidiana  lucra  et  quaeslus  vario?  coiigerebat,  et  exa- 
gitabatur  cupiditalibus  suis,  subilo  resipiscenteni, 
consideranSemque  secum,  quia  non  cum  morietur, 
accipiet  oinnia,  iiequc  siinul  descendct  cum  eo 
gloria  domus  ejus,  et  quod  ea  quae  posaidet,  in 
hac  vita  habeanl  ah'quid  voluptatis,  non  etiam  in 


intcllcctu,  cl  ibrtis,  et  mag;nus  :  quis  tara  durus, 
ut  in  conspectu  ejuspossit  subsistere  ?  Qui  faoit 
raontes  inveterascere,  et  nesciunt,  et  cvertit  eos 
iraoundia.  Qui  comiaovct  orbcin  terraruin  a  fun- 
damentis,  et  coluinnaj  ejus  quatiuntur.  Qui  dicit 
soli,  et  non  orilur,  adversus  autem  sidera  consi- 
gnat.  Qui  extendit  ccclum  solus,  et  ambulat  sicut 
in  pavimento  supra  mare.  Qui  facit  vergilias,  et 
hesperum,  et  septentrionem,  et  austi  ministerium: 
qui  fai-il  niagna  ct  invcstigabilia,  gloriosaque  et 
immen=a,  quorum  non  est  nuraerus.  Si  praeteric- 
rit  me,  non  videbo  :  cl  si  mcprajcergressus  fuerit, 
nec  sic  sciam  (Job  ix,  2-11).  Quanto  vehementiore 
tuba  iste  increpuit  de  Domini  poleatate  ?  Sed  in  ea 


futurum,  aperienlem  oculos  ad  ccclesfia  (77.  Nonne  y.  justorum  auxilium,  non  ruina  est.    Dcnique  vide 


libi  videtur  sicut  qui  in  sonini.s  bibebat,  bibisse  ; 
et  sicut  qui  in  somnis  epulabatur,  cpulatus  :  ape- 
ruisse  autem  oculos  ct  cognnvisse  quod  animaejus 
inane  speravit,  et  adhuc  esuriat,  atque  sitiat,  quia 
modum  non  habel  avaritia,  nec  rapiendo  expletur, 
sed  incilatur  eo  egentior,  quo  plnra  quaesicrit?  Et 
hic  orgo  surrcxit,  et  vanuin  est  somnium. 

CAPUT  IV. 

Quomodo  nmici  Jnh  ad  consolaiidum  cum  vcnientes 
ejus  dolorem  acerhaverinl :  et  quam  mugnifice  idem. 
senseril  de  divina  potcstate,  ac  reilemptionis  myste- 
ria  dcsignaverit. 

10.  Sed  iterurn  ipsum  audiamus  dicentem  :  ■  In 
veritate  novi  quod  ita  est;  quomodo  enim  6'29 
eritjustus,  mortalis,  etc.  (Job.  ix,  2).»  Incumbe- 
bant  illi   amici  qui  ad  consolandum    venerant,  et  C  et  illud  quod  erat  vetus,  factura  cst  novum.  Inno- 


tur  expriini  potentia,  sed  magis  rcdcmptionis  nos- 
tra;  mysteria  declarantur. 

CAPUT  V. 
Deum  fecisse  montes  invelerascere,  id  esi,  litteram 
Veleris  Testamenli  in  spirilulem  scnsum  convertis- 
sc  :  Judxos,  quvd  ilhid  vjnoravcrivJ,  excusahiles 
non  esse  oh  prodirjia  qvx  Ciiristi  mortem  simt  co- 
mi'ata,  scd  maxime  ob  solis  dcfectionem  quse  des- 
crihitur.  Tonguntur  alia  quxdam  Chnsii  opera,  el 
prsecipue  amhulalio  in  mari  ;  uhi  de  tUubatione 
Pclri,  ac  de  conierewUs  riavihus  Tkarsis,  quibus 
corpora  nostra  desvjnaniur. 

12.  Qui  suut  enim  monies  quos  inveterascere  la- 
cit,  nisi  Moyse.s,  Aaron  et  Elias.  Jesus  Nave,  Gede- 
011  prophctse,  oiuncs  libri  Veteris  Teslamenti  ?  Ve- 
nit  Dominus  Jesus  :  Novum  di  tulit  Tcstamenlum, 


quasi  inimici  amaris  eum  perurgebant  sermonibus. 
Unum  enim  solatii  genus  est  in  airumna  et  in  ama- 
rituuine  coustilulis  culpa  vacarc,  ut  ea  qUcE  per- 
petiuntur  adversa,  non  pro  delicti  prelio  sustinere 
videantur.  Hoo  quoque  sancto  viro  adimere  gestie- 
bar>l ;  ut  videretur  ipse  suae  auctor  ffirumnae,  qui 
peccatis  gravibus  Duniini  contraxisset  oiTensam,  et 
pro  impietalibus  suis  illa  toleraret  :  describentes 
impiorum  supplicia  :  ut  qui  vilia  sererent,  el  mc- 
tcreiit  sibi  dolores,  quod  mandata  perirent  Dei 
[Job.  IV,  8,  9),  et  spiritu  vitae  ipsius  interirent  (78), 
qui  insuldaret  domos  luteas  inhabitantibus  [Ibid. 
19),  et  arescerenl,  cogitationes  destitucret  versuto- 
rum,   os   obstrucrel   injusti  [Joh.  v,  13;.  Qu.-c   vera 


vatus  (79)  est  Christianus,  inveteravil  littera.Ever- 
tit  montes,  et  convertil.  Evoitit  euim  cl  subruit 
intellcctum  socundum  litleram,  el  statuit  intelli- 
genliam  spiricalem.  latcileclus  crgo  ilie  Legis  eva- 
nuit  carnalis,  et  factus  est  spiritalis.  Unde  .^po- 
stolus  ait  :  Scimus  autom  quiaCSO  Lex  spiritalis 
esl,  cgo  autem  carnalis  sum  [Rom.  vii,  14).  »  Scd 
el  ipse  qui  carnalis  erat,  lactus  est  spiiii.alis, sicut 
ipse  asscruit,  dicens  :  «  Puto  enim  et  ego  spiri- 
tum  Dei  habeo  (/ Cor.  VI  ,  40).  Hos  ergo  montes 
inveteravit  Jesus,  et  Judaei  nesciunt.  Si  enim  co- 
gnovissent,  nunquam  Dominum  majestatis  cruci- 
fixissent  :  nunquam  adhuc  Jadaica  deliramenta 
scquercntur.  Ipsi  sunt  crgo  qui  nesciunt.  Unde  et  in 


quidem  de  Doniini  pote?t.ite,  sed  non  convenientia  n  Evangelio  dicit  Dominus  Jesus :  "  Dimitte  illis,  Pa- 


tanti  viri  meritis  asserebant. 

11.  His  ergo  respondit  :  "  In  veritato  novi  quia 
ita  est :  quomodo  enim  justus  mortalis  apud  Domi- 
num?  Si  enim  voluerit  judicio  cont('ndere  cum  eo  ; 
non  audiet  illum,  ut  non  ad  unum  verbum  ejus 

(77)  Edit.  Am.  cum  njs*^.  Vicl.  et  Torn.,  ct  rum 
ea  qux  possidcl  in  hac  vila  hahean*  aliquid  volupta- 
iis  :  non  etiam  iii  fulurum  apcriuni  oculos,  etc.  Alia; 
edit.  ac  inss.  termc  inler  se  conveniunt  nisi  in 
punctuatione  et  paucis  voculis,  qua;  sensuin  hand 
multum  diversum  elTiciunt. 

(78)  Rom.  edit.  et  spiritu  irx  ipsius  interii-ent. 
Huic   LXX  suffragantur  his  verbis   :  ir.b  Se  r.wj- 


ter,  quia  nesciunt  quod  faciunt  [Luc.  xxiii,  34).  » 

13.  Sed  non  cxcusantur  quia  nesciunt,  cum  ne- 
scire  nolint,  quod  dcbuerint  cognoscere.  Certenon 
illis  invidemus,  si  Domini  sequantur  sentenliam. 
Sententia  enim  superiora  solet  absolverc,  non  fu- 

uiTOc  6c,jf,f  aJTOj  a-f av.uOT.sovTa;.    Neqiie    eliaiD    \  ul- 

frata  retragatur  Scd  in  lectione  qu.-c  mss.  omnium 
el  vet.  edit.  est,  nihil  mutamus.  Infra  aulem  ubi 
omnes  edit.  cum  recentoribus  mss.,  Is  e>-go respon- 
dil,  cod.  melioris  notae  legunt,  His;  etc. 

(79)  Mss.  Thuan..  Dion.  et  Colb.,  Et  illiid  quod 
erat,  vctus  faclum  est.  Innovatus,  etc.  Quod  eliatn 
non  incommode  potost  explicari. 


841 


DE  INTERPELLATIONE  JOB  ET  DAVID  LIB.  1. 


842 


tuia.  .Sed  nec  ille  iinmiinis  a  scelere  qui  ciuciCxit  A.  tenius  ct  Ia;temur  in  co  ^Psut.  cxvii,  24)  » ;  cui  non 


suee  auctorem  salutis,  et  postcaveniam  non  popos- 
cil.  Esto  ut  ante  ignoraverit  quem  pcrsequebatur; 
in  cruce  lamen  positum  debuit  recognoscere  uni- 
versorum  esse  dominum  elementorum,  sub  quo  om- 
nia  elementa  tremuerunt,  coelum  obscuralum  est, 
sol  refugit,  terra  dissihiit,  delunctorum  sepulcra 
patuerunt,  mortui  viventium  recepernnt  consorfiu. 
Unde  el  Centurio  ail :  «  Vere  Dei  Filius  erat  isle 
[UiUlh.  .Kxvii,  54).  »  Centurio  agnoscit  alienum,  le- 
vila  non  recognoscit  suum :  gentilis  veneratur, 
Hebri-eus  abjurat.  Non  immerito  ergo  columnre  or- 
bis  terrarum  mnt.-E  sunt,  quando  non  crediderunt 
principes  s.TCprdntum.  Sed  mof.Te  sunt  veteres,  ut 
novs  conlirmarentnr,  sinut    ipse  dignatus    est  di- 


rainisterio  laboris,  sed  fructu  exsultationis  interero. 
15.  Ipse  ergo  Dominus  diem  ducit,  et  ante 
mundi  consumniationem  videbilur  lumen,  quod 
illuminat  omnem  hominem  venientem  in  hunc 
miindum.  Ipse  est  Dominus,  qui  signat  et  numerat 
multitudinem  stellarum:  ipse  est  Dorainus,  qui 
coelum  solus  e.xtendit,  qui  ainbulavit  tanquam  in 
paviiiiento  super  mare,  quando  Petrus  vidit  eum 
anibulantem,  et  dixit :  «  Dominc,  jube  mc  venire 
ad  te  super  aquas  (.Vn/iA.  xiv,  28).  »EtjussitDomi- 
nus:  sed  ille  titubavit ;  et  nisi  porrexisset  ei  Do- 
minus  dexteram,  demersus  fluctibus  occidisset. 
Titubavit  caro,  salvavit  dextera.  Et  ait  illi:  «  Mo- 
dic.v  lidei,  quare  dubitasti  (80   )  Ihid.  31j"?  »  [Hdes 


cerc :  «    Ego   cnnfirmavi     columnas     ejus     [Psal.  j,  ergo    ambulavit  in  Apostolo,  non    caro.  Denique 


Lxxiv,  4).  11  Audiquascolumnasconfirmaverit.  "  Pe 
trus  et  Jacobus  et  Joannes.  qui  videbantur  colum- 
na^  essc,  dexteras  dedernnt  mihi  et  Barnabae  com- 
munionis  iGulut.  ii,  91.  >> 

14.  Quomodo  ergo  excusant  se  nescissc,  quorum 
alii  viderunt,  alii  cognoverunt  solem  non  expleto 
diei  curriculo,  se  recepisse  ;  et  rursus  ante  perac- 
tura  spatium  noctis  egressum,  noclem  in  die  fe- 
cisse,  in  nocle  diera.  Utique  intelligere  debuerunt 
quia  sol  jussus  se  recepit,  ct  jussus  exivit.  Piie- 
dixerat  eniin  Dominus  [Mutlli.  xii,  40),  quia  tribus 
diebus  fufurus  erat  in  corde  terr£e,  et  tribus  noc- 
tibus:  didicerat  hoc  sol,  servabat  prajceptum.  Du- 
bilnbat  prgo,  dicens:  Quid  facio?  Ofior,  et  dies 
est :  occido,  et  nox   est.  Si    cursum  meum  serva- 


(ides  titubavit,  et  caro  sentire  coeperatnaufragiura. 
Quod  non  improprie  dictum  est;  quia  caro  navis 
est  animae,  sicut  scriptum  est:  (■  Qui  descendunt 
raare  in  navibus  [Psal.  cvi,  23).  »  Et  alibi :  «  Ibi 
dolores  ut  parturientis,  in  spiritu  vehementi  conte- 
res  naves  Taarsis  [Psat.  xlvii,  S).  »  Anima;  enim 
nostruB  cum  Verbuin  parturiunt,  edunt  dolores: 
quoe  auteiu  pepurit,  jani  non  meminit  tristitis 
propter  gaudium;  quia  natus  est  illi  homo  qui 
munduin  redcmit.  yavcs  Tltarsis,  id  est,  intelligi- 
biles  quit  Sctlomoni  aurum  ferebant  alque  argen- 
tum,  id  est,  corpora  nostra,  qua;  habent  thesau- 
ruin  in  vasis  fictilibus,  ut  Apostolus  dicit  (//  Cor. 
i\",  7j :  vel  quod  eliam  hic  partus  dubio  conterun- 
tur,  juxta  quod  dictum     est  :  «    Va;  praegnantibus 


vero,  demorabor  mundi  salutem.  Festinemus  etiam  C  et  nutiieiitibus  {Liic.  axi,  23)!  »  Nam    cum    anima 


ad  redemptionem  nostram:  festinarc  etiara  debeo 
ipse  ad  novam  vitam;  erit  enim  beneficio  crucis 
qua  renovantur  universa,  et  sol  novus,  et  coelum 
novum.  Festino  ergo  ut  illum  possim  videre  So- 
lemjusliti;e,  illuminantenianimasuniversorum.Sed 
quid  faciam?  Ipse  vult  post  triduum  (leri  resurrec- 
tioncm.  luveni  quid  faciara,  ut  et  moras  non  fa- 
eiam  et  numerum  dierum  custodiam.  Non  faciam 
integrum  diem  et  integram  noctem.  Abbreviabo 
horas,  ut  tribus  quidcin  dicbiis  ac  noclibus  sit 
inter  inoituosDominus  Jesus  :  citius  tamen  quam 
trium  dicruin  et  noctium  intervalla  putiuntur,  re- 
'surgat  a  mortuis.  Abbreviabo  igitur  horas  ubi  as- 
•cenderit  cruccm.  \  sexta  hora  slutim  liat  nox;  ne 


quatilur,  caro  fluctuat :  vel  spirilu  vehementi 
exagitabuntur  iufuso,  cum  expleto  tempore  fuerit 
resurgenduin,  secundum  quod  scriplum  est: 
<i  Veni,  spiritas,  et  insuffla  in  mortuos  istos,  et 
vivent  [JliccIi.  xxxxii,  .').  »  Unde  ct  ipse  Job  in 
posterioribus  dicit:  «  Novi  enim  quia  a;ternus  et 
potens  esl,  qui  soluturus  est  me  in  terra,  resusci- 
larc  pellera  raeam  quae  portavit  haec  [Job  xix,  25  et 
26).  »  Ccnteruntur  autom  qui  in  judiciura  resusci- 
tuntur.  Est  uutem  bonu  contrilio;  cor  enim  con- 
tritum  el  humiliatum  Deus  non  spcrnit  (/'.■>«/.  l, 
19).  El  alibi:  ci  Sana  contritiones  ejus  [Psat.  lix, 
4).  »  Sed  et  ad  Josaphat  dictum  ost :  «  Contritffi  sunt 
navcs  ire  in  Tharsis  (//  Paral.  xx,  37):  »  eo  quodse 


'videam  Domini  passionem,  sed  fugiara  parricidalis  n  sacrilcgo  miscuisset  (81).  Utruraquc  igiturcontritio 

sigiiilicat,  (|uiautrumqiieestindiejudicii:  »Quan- 
do  omnes  ([ui  in  nionuiaontis  sunt,  audientvoccm 
Filii  Dei,  el  procedent  qui  bona  fecerunt,  in  resur- 
rectionera  vitae  :  qui  vero  mala  egerunf,  in  resurrec- 
tonera  judicii  [Joari.  v,  28,  29).  »  Quod  etiam  Ua- 
vid  [irophefa  signilicat  dicens:  "  Ibi  dolorcs  utpartu- 
rientis:  siciif  uudivimus,  itaetvidimusin  civitateDo- 
mini  virlutuiii,  in  civitufe  Dei  nosfri  {Psat.  xlvii,  7 
9).»Numque  etdoloremfuturum,etla;titiamcompre- 
hendit  :doIorem  dcjudicio,etdeabsotutionela?tifiam 


persecutionis  specfaculum.  Occidain,  et  erit  nox 
horariini  triuin  :  ogrediar,  ci  innovabo  dieni,  ut 
sit  borarum  trium  :  percursus  est  prinius  dies: 
sequetur  nox  secunda  spalio  631 'suo,  scquctur 
-iiiiilitcr  dies  :  incipicl  nox  tertia,  resurget  Domi- 
niis  in  nocfe,  ct  erit  dies  in  Iiimine  resurgonfis :  ut 
cnmpleafur  illud  :  >■  Et  nox  sicut  dies  illuminabi- 
fur  {Psat.  cxxxviii,  12).  ■■  llic  esl  dics  ille  magnus 
quem  vidit  Abraham,  et  gavisus  est:  dc  quo  ct 
I'avirt  ait :  ■<  Iliccst  riics  ([nrni  lccit  Dominus.exsul- 

^O)  M.-s.  qiiatuor  inelinris  nofu',  (/iiiuy  titubastif 
,fSl)  Edit.  omneH,  et  mss.  \'icf.,   sacritegio;  nie- 


Patrol.  XIV, 


lius  ulii  mss. ,  Ancn/c;/!»,  id    est,    Oclioziie   regi    Is- 
rael  cuni  quo  Josaphat  iaiil  umicitius. 

»7. 


843 


639  GAPUT  VI. 
ycrhci  Joh,  quihiis  Iiumanas  infxrmitates  aperit,  ex- 
penduntur.  Quemadinoduu  Vir  sanclm  peccatum 
suum  non  neguveril,  iiuidve  inter  pecrare  el  impie 
agere  sit  discriminis;  iiuibus  verbis  liominem  apud 
Deiim  conetur  excusare:  postremo  conlitcnlixeniam 
promitti,  ac  justum  iniquilales  suasagnoscere,os- 
tenditur. 

\&.  Sed  ad  proposila?  nobis  interpellationis  se- 
riem  rcverlamur.  «  Multas,  inquit,  contritionos 
fecit  milii,  respirarc  me  nnn  sinit,  rcplevit  mo 
amaritudine  ;  et  quia  virtute  est  potens,  ncmo  po- 
test  judicio  ejus  resistere.  Si  justus  sum  corde, 
lingua  me.i  errut...  Magnum  et  potentem  disper- 
dit  ira.  Imprnlii  in  morte  gravi:  justi  aulem  irri- 
dentur.  Dati  sunt  enim  in  nianus  impii  [Jotj  ix, 
17  20^  i>  Videsiugula.  Potenlil)iis  ir.a  siia  gravisesf, 
improbis  nequitia,  justis  conditionis  innrmitas.Ita 
nihil  periculo  vacat.  Fortiturlo  et  magnitudo  viri 
sua  potestatc  dpcipitur,improbilas  affligitur,  virlus 
ridetur.  Illc  quia  plus  potest,  labitur:  iste  quia 
nihil  potest,  affligitur.  Conditionis  est  vitium,  quia 
«  vita  nostra  lcvior  est  cursore.  Transivit,  et  nihil 
vidit.  Tanquam  navis  vestigiuin,  aut  aquite  vo- 
tantis  cl  qucerenlis  escam  [Ibid.  25,  20);  »  ila  pro:- 
terit  et  vita  hominis.  Quod  loquimur,  obliviscimur, 
nec  illum  transitus  nostri  insigne  dcprehendilur, 
nisi  quod  sit  plenum  mojroris  et  gemitus.  «  Con- 
cutior,  inquit,  omnibus  niembris.  Ulinum  sit  me- 
diator  noster  arguens  et  dijudicansinter  utrumque 
nostrum  []ob  ix,  28.  33).  » 

\1.  '  Dicam  Domino :  Quare  sic  me.judicas?  An 


S.  AMBROfll  844 

A  Quanta  deploratio  sancti  viri  pro  communi  infirmi- 


tate  quanta  conventionis  auctoritas  quod  Deus 
hominem  manibus  suis  fecerit?  Excusatur  culpa 
infirmitalis  obtentu,  commcndaturgratia  privilegio 
uperationis  aeferniP,  ct  protectionis  dignatione  (83) 
ccolestis.  De  quo  loco  etiam  David  pulcherrime  lo- 
cutus  est  dicens:  «  Quid  est  homo,  quod  memor 
es  ejusjaut  filius  hominis,  nisiquiavisitas  eum(84) 
[Psal.  vni,  5)?  » 

63S  19.  «  Hsec.  inquit,  habes  in  te:  novi  quia 
omnia  po(es,  impossibile  autem  tibi  niliil.  Si  enira 
peccavcro,  custodics  me,  ab  iniquitate  aufem  im- 
macnlatum  me  non  fecisti.  Si  impius  fuero,  vs 
mihi !  Si  sim  justus.nonpossum  me  crigere.  Plonus 
sumenimconfusionis,  investigorsiciit  leo  ad  necem 
Ti  [Joli  X,  13-10).  i>  Vide  tria :  «  Si  peccdvero,  inquit, 
ciistodies  me.  »  Et  ideo,  o  homo,  fatere  peccatum, 
ut  vnniam  consequaris:  «  Dic,  inquit,  iniquitates 
tuas,  ut  justiriceris  [Isn.  xliii,  26).  »Quid  erubescis 
fateri  eas  in  qiiibusnatuses?Negantife,non  fatentis 
crimen  est,  negare  quod  natus  sis.  Quod  accepisti, 
utinnm  serves.  Cur  putas  te  habere  quod  non  ac- 
ceperis?  Ergo  poceafor  fateatur,  impiusingpmiscat, 
justus  non  se  erigat  et  extollat,  ne  per  arrogantiarn 
fructura  justitia?  amittat. 

20.  Et  pulchre  ait:  «  Sijustus  sum,  non  possum 
me  erig^^re;  plenus  enim  sum  confusionis.  »  Justus 
en'm  advprtit  magis  fragilitatem  suam.  quam  in- 
justus:  et  sapiensagnoscit,  non  agnoscit  insipiens. 
Denique  lapsibus  suis  sapiens  compungitur,  insi- 
piens  delectufur :  justus  accusator  est  sui,  injustus 
bonum  tibi  est  ut  injustus  ego  sim;  quia  repulisti  C  asserfor:  justus  praevenire  vult   accusatorem   con- 


opera  manum  tuarum,  et  consilio  impioruminten- 
disli?Numqnici  sicut  morfalis  videt,  sio  vidcs,  aut 
vitatuasicut  hominis,  aut  anni  sicut  viri ;  quia 
exquisisti  iniquitates  meas,  et  peccala  rnca  inves- 
tigasti?  Nosti  enim  quia  impie  non  gessi:  sed  quis 
est  qui  demanibusfuiseruafur  (Joix, 2-7)?  »Magna 
fides,  magna  auctorifas  conscienfise,  Deum  festem 
mentis  sua3  arcessore.  Quod  conditionis  est,  non 
negat:  quod  impietatis  est,  repellit:  quod  infirmi- 
tatis,  fatetur.  Pecasse  condifionis  est,  quia  nerao 
immunis  lapsus  est:  impie  agere  non  conditionis 
est,  sed  perfidice  et  npquissima;  mentis  venenum. 
Non  agnoscit  hocjustus(82):  sed  absoliitio  hominis 
in  Dei  miserafione,  non  in  hominis  potestate  est. 

18.  «  Manus,  inquit,  tua;  plasmaverunt  mc:  » 
postea  convertisti  et  pcrcussisti  mo.  Memenfo  quia 
lutum  me  focisti,  et  in  terra  me  resolves.  Nnmquid 
non  ut  lac  mulsisti  me,  conreristimesicuf  caseum? 
Corium  et  carnem  me  induisti,  ossibus  et  nervis  me 
inseruisti:  vitam  et  misericordiam  in  me  posuisfi: 
et  visitatio  tua  protexit  spirifum  meum  (/';/'(/,  8-12). 

(82)  Rom.  edit.,  Lapsus  suos  agnoscit  justus.  At 
contra  abarum  edif.  ac  mss,  omniumfidcm.Sensus 
autem  est  justum  qui  se  peccurc  ugooscit,  non  ta- 
men  agnoscere  se  impie  agero. 

(83)  Omnes  edit.,  et  protectione  dignalionis,  om- 
nes  mss  ct  protcclionis  dignatione. 

(84)  Ita  rnss.  quinque  melioris  a'vi.  Alii  vero  ef 
edit,  omaeg,  ««/  lUius  Iwininis,  quia  visitas  eum. 


fessione  ppccati,  injusfuspcecatum  suum  occultare 
desiderat;  ille  in  principio  sermonis  occurrit  ut 
prodat  errorem,  iste  multiloquio  sermonis  sui 
sonum  accusationis(85)  involvit  ne  prodat  errorem. 

CAPUT   VII, 

Omnium  ictatmn  ma.riine  lubricainadolescentiam: nos 

eorum  etiuin  peccalorum,  qux  vilare  ncquiverimm, 

ralioiiem  csse  rcddiluros  :  xruinnas  nostru.''  maris  i 

ac  terric  incoinmodis  non  satis  e.rprimi:  ccelum  ae 

lcrrain  innovanda  esse,  nee  fuluram  rcsurrectionem 

ante  adcentum  ejus,  qui  nova  omnia  sit  laclunis. 

21.  Iterum  adjiciens  dicit :  «  Quare  ascripsisti  ad- 

versum  me  mala  (861,  et  apposuisfi  mihi  adoles- 

centia;  peccata  {./o/)  xiii,  20)?»   Pulchre  id  a^tafis 

arripuit  ad  querelam,  qufe  magis  ad  vitiumlubrica 

{)  esse  consuevit.  Habet  enim  pueritia  innocentiam, 

scnectus  prndentiam,  ipsa  vicina  adolescentis  ju- 

ventusbona3existimafionisintuitum,etverecundiam 

delinquendi:  adolescentia  sola  est  invalida  viribus, 

infirma  consiliis,  vifio  calens,  fastidiosa   monifo- 

ribus,  illecebrosa  deliciis.  In   tanto   igitur  et  tam 

confragoso  et  procelloso  mundi  hujusturbine,  cur 

(85)  Edit.  vet.,  somnum  excusationis.  Rom.,  so- 
nuin  e.ccusalionis,  Gall.  mss. ,  somnum  accusationis. 
Optime  Vat.  cod.,  sonum  accusationis,  ideni  cst 
enim  ac  si  diceret:  cum  se  deberet  accusare,  aecu-  ' 
safionem  suam  ita  involvit,  ut  animadverti  non 
possit. 

(86)  God.  duo,  adversum  ine  laborem. 


l 


S4S 


DE  iNTERPELLATIONE  JOIi  ET  DAVID  LIB.  I. 


846 


tam  crobru  naufragia  improvida;  ascribunlur  seluti?  A  cogitur.  A  diebus  autem  Joannis  Baptista;  regnum 


ctulorum  cogilur,  et  cogentes  diripiunt  illud.  Assue- 
bat  ergo  illud  Synagoga  in  paueis,  Ecclesia  cogit  in 
raillibus.  Vel  quia  nunc  coelum  assui  videtur  nebu- 
lis  ct  caligine,  nocturnisque  tenebris,  etcroccodici 
surgcntis  rubore  diversa  et  discolori  specie  sspe 
conte.xtum.  Tunc  autem  nox  non  erit  amplius  et 
non  indigebunt  luce  lucerna;,  et  lumine  solis  ;  quia 
Dominus  illuminabit  super  eos,  sicut  dicit  Joannes 
{.Ipoc.  .K.Kii,  5).  Vel  quia  :  «  Vae  iis  qui  assumunt  cer- 
vicalia  ad  evcrtendas  animas  popuii  {Ezech.xui,l8). 
25.  Deploranti  propheta;  miseriam  nostrx  fragili- 
tatis,  quce  ot  in  hac  vita  requiem  non  haberet,  et 
nniversa  subito  incursu  morlis  amitteret,  Spiritus 
sanctus  infudit  tandiu  non  resurrecturos  bomines, 
„  donec  voniret  qui  non  assueret  vetera  nobis,  nec 
vestimontum  novum  commitleret  in  vcstimcntum 
vetus,  sed  omnia  facoret  nova,  sicut  ipse  dixit :  Ecce 
fuciam  nova  (k;ec/t.  xi,  19).  "  Ipso  est  cnim  resur- 
rectio.ipse  primogenitus  ex  mortuis  in  quo  omnes 
fi35  quidem  prajrogalivam  lutura;  resurrectionis 
accepiraus  :  sulus  tamen  ipse  adhuc  resurrectione 
perpetua  resurrexit. 

CAPUT  VIII. 
Qiiomndo  bealm  Job  remrrechonem  aiqiw   iram  Do- 
nnni  in  consuinmulione  juttiram   iiijnijicavcril  :   el 
ijuutn  eesidcravil  e.t  hac  viia,    ubi   pcrfidia   domi- 
nalur,  evolarc? 

2t).  Audito  igitur  quid  locutus  essct  in  co  Deus, 
et  cognito  pcr  Spiritum  sanctura  quod  Filius  Dei 
non  solum  veniret  in  terras,  sed  etiam  descensurus 


Unde  pr;pclare  David  totiua  temporis  ojus  veniam 
sibi  a  Domino  postulavit  dicens  :  «  Delictum  juvcn- 
tutis  me.e  et  ignorantiae  ne  memineris,  Domine 
{Psal.  xxiv,  7),  »  quia  tunc  raaxirae  calor  corporis 
fervet,  et  aestu  sanguinis  vaporantis  ignescit. 

22.  Sed  itarura  ipsura  audiamus  :  «  Mortalis,  in- 
quit,filius  mulieris,brevis  vit:e  est.et  plenus  iracun- 
diae,  qui  sicut  flos  floruit,  et  decidit,discedit  autem 
ut  umbra,  et  non  resistit.  Nonne  et  ab  hoc  ralio 
qua3rilur '?  Et  hunc  fecisti  intrare  in  judiciura  sub 
conspeotu  tuo.  Quis  autem  mundus  esta  sorde?  Sod 
ncmo,  634  etiamsi  unius  diei  sit  vita  ejus  super 
terram  {Job  xiv,  l-'').»  Vere  miserabilis  conditio,ut 
peccati  sui  quod  vitare  non  possit,  rationem  prae- 
stare  cogatur  :  judicium  intrare.in  conspectum  Do- 
mini  subire  omnipotentis  compellitur  (87),  odcre 
causas  gestorum  suorum,  qua;  tot  vit»  sua3  ;etati- 
bus  percurrcrit,  cum  mundus  a  peccato  quivis  esse 
non  possit,  ut  ab  ipsis  cunabulis  prius  ohrepatin- 
fantiaj  culpa,  quam  sit  ullus  sensus  erroris.  Quam- 
quo  illud  miserabile,  ut  brevis  sit  vita  ejus,  dulcis 
illecebra,  raultiplcx  a^rumna,  iracundia  quotidiana. 
Itaqueinexigu:idelectationeamaritudoperpetuaest 

23.  «  Est,  inquit,  arbori  spes.  Si  enim  fuciit  ex- 
cisa,  virescit ;  et  in  petra  (88)  mortuus  rarausejus 
fucrit,  ad  odorem  aqu.-c  florebit  ;  faciet  aulem  mes- 
scm  sicul  novella.  Vir  autem  defunctus  abiit,  ca- 
dens  aulcm  mortalis  homo  non  ultra  est.  Tcmpore 
autem  Ihictual  mare  {Joh  xiv,  7-11).  •>  Speclavimus 
prophetici  sermonisseriem  ex  duobus  inferioribus 
elementis.terra  ac  mari,  qua;  orani  injuriK,  crebris-  C  csset  ad  inferos,  ul  mortuos  resuscitarot  (quod  tunc 


que  tempestatibus  subjacent :  quam  validura  argu- 
mentiim  nostra"  expressit  ffirumnae?  Tcrrena,inquit, 
virgulta,  ncmorosaquo  arborum,  etiam  cum  fucrint 
mortua,  in  usus  vitales  resurgunt.  .Mare  quoque 
ipsum  tcmporum  vicibus  solet  flucluaro.  At  vero 
caro  nostra  semper  cxoestuat,  sibique  ipsa  tempcs- 
las  est,  nunquara  a  raotibus  procelluruin  niiseran- 
disque  naiifrugiis  fc-riatur. 

2'i.  "  Cum  autem  dorraierit  homo,  non  resurgit 
usque  dum  ccclum  nou  assuatur  ^SOj  Jbid.,  12).  » 
Quod  vidctur  declarare,  donec  ccclum  novclur  ;  erit 
enim  coeluin  novum  et  terra  nova,  sicut  scriptum 
est  (/.sa.  Lxv.  17).  Nara  quod  assuilur,  vctus  est : 
quod  vetus,  inulubitur.  iJeniquo  audi  Duvid  diccn- 


quidora  facluin  est  ad  testiraonium  prMsentium  (90) 
et  e.\emplum  futurorum) :  conversus  ad  Dominum 
ait  :  «  Utiiiam  iii  inferno  me  conscrvaros,  abscon- 
deres  autcm  me,  donec  dosinat  ira  tua,  ct  statuas 
mihi  tempus  in  quo  memoriam  mei  facias.  Si  enim 
mortuus  fuerit  homo,  vivet  consummans  dies  vitae 
ipsius.  Sustinebo  donec  iteriim  liam,  dcindevocabis 
me,ej.»o  uutem  te  obaudiam:  at  opera  manuum  tua- 
ruin  dcspicias.  Numerasti  autera  mcas  adinven- 
tioues,  uoc  prxteribit  to  quidquam  cxpeccatisraeis. 
Signasti  autem  iniquitales  meas  in  sacculo,  et  nota- 
sti  si  quid  inscius  pricterivi  (/oi  xiv, 13-17).  »  Quam 
suavis  locus,  qui  nos  de  resurrectione  confirmat, 
ct  quain  videtur  voci  Doniinic;e  convcnirc,  quM  in 


tem ;  Initio  torram  tu  fundasti.  Domine,  et   opera  n  Evangello  legilur,  ubi  ait  :  «  Tunc  incipient  dicero 

montibus  :  Gadite  super  nos,  et  collibus  :  Operite 
nos  {Lue.  xxiii,  30).  »  Erit  cnira  in  consummatione 
sarculi  ira  Doraini.  Recte  crgo  sunctus  in  judicium 
m;ivult  rcsurgrrc,  quam  in  tcmpus  divin;e  iracun- 
dia;  quio  terribilis  etiam  innoccntibus  cst. 


munum  tuarura  suntcccli.  Ipsi  pcribunt :  tu  autem 
permanes,  ct  oiniies  sicut  vestimentura  vetcrascent, 
et  sicut  opertnrium  mutabis  eos  ct  mutiibuntur 
[Psal.  01,  20  28).  »  Possuraus  ctiam  illud  adtexcre, 
quoniam  quud  vetus  est,  assuitur  ;   quod    novum, 

."^^i  Rom,  edit.,  eciiatur  inlrare  in  conspectu  Do- 
ndiii,  et  juilicium  snliire  omnipotenlis  com/icllalur. 
llunus  quidom  verborum  onlo.sed  edil.ant.ac  inss. 
cod.minime  conscnliens.  Aliiim  ituquc  restituimus. 
(8S'  Sic  ms.-?..  cl  vi'l.  cilil.  iii^i  niiiiil  pro,  )« /)i7/-(t 
iiiss.  iliii)  ct  edil.  Iialii'nt  in  lernt,  ot  ;ili«s  qiiasilum 
ilivorsitatcs  nuilius  momenli.  Roni.  aiitoiii  edil,  itu 
j.epobuit ;  E.veisa  udhuc  virvleseil,  ct  ramiis  ejus  non 


deficicl :  el  .fi  in  tcrra  morlua  radi.v  ejus  lueril,lrun- 
cus  ejus  adliiic  al>  odfire  aqu.v  ijerminabit,  etc. 

(Hii.  Oiiines  cdit  ,  »0»  rcsunjcl,  usiiue  dum  c(f- 
lum  u.ssualur  ..  movctur.  Ain.,  novclur.  Mss.  scx  ut 
nns  in  loxtu,  quam  lcctionein  esse  (renuinnm  sc- 
quputin  apcrto  rlamanl. 

',111   Edit.  Gill.  uc  Roiii.,  ud  lcstimoniiim  pratce- 
denlium. 


847 


S.  AMBROSIl 


848 


27.  Siraul  etiam  illud  prophetare  iiilelligitur,  di   A  "on  licet  tibi  curiosius  investigare  quaein  terrisge- 


cendo  :  «  Statuas  mihi  tempus  in  quo  memoriam 
mei  facias,  »  quodin  passione  Domini  resuscitandus 
foret,  sicut  in  fine  istius  libri  demonstratur,  necta- 
men  deplorare  desinit:  et  quo  magis  inlelligit  sibi 
resurrectionem  esse  propositam,  vitam  hanc  fugere 
desiderat,  videns  se  in  manus  traditum  adversa- 
riorum,  projectum  se  in  potestalea'  impiorum,  cui 
etiam  amici  in  inimicos  conversi  sunt,  qui  cum  de- 
buerint  consolari,  ruinam  super  ruinam  inferant ; 
memor  tamen  conscientias  suas  purae,  et  mundas 
orationis  ait ;  «  Terra  non  cooperias  in  sanguine 
carnis  raae  (91)  [Job  xvi.  19)  :  »  ut  oratio  ejus  sicut 
incensum  dirigatur  ad  Dominum,  non  in  terra  di- 
versetur.  Sancli  enim  oratio  nubes  penetrat,  pec- 
catoris  orationem,  sicut  a  Deo  Cain  dictum  est  par- 
ricidae,  aperiens  os  suum  terra  in  sanguine  carnis 
abscondit.  «  Malediclus,  inquit,  a  lerra,  quae  ape- 
ruit  os  suum  accipere  sanguinem  fratris  tui  de  ma- 
nu  tua  ;  quoniamoperaberisterram(Gt;H,iv,il).  >. 

CAPUT  IX. 
Reprehendantur  ii.  qui  nu-iosiii$  snpientise  adyta  ri- 
mari  audent :  eam  negue  in  abysso,  neqne  in  mnri 
qxurrendam  csse,  et  qun  causa,  denique  ejusdem 
coQmtioncm  soli  Deo,  e  quibus  eam  ille  reve)averit, 
pntere. 

28.  Flebiliter  itaque  Sanctus  deplorat  vita3  istius 
tempora  :  «  Pereo,  inquit,  et  spiritu  336  circum- 
feror  :oro  autem  sepulturam,  et  non  impetro,  precor 
laborans.  Et  quid  faciam  ?  Dies  mei  transiorunt  in 
horrore  (92) :  dirupti  sunt  articuli  cordis  mei    (Job 


runtur,  ct  curiosius  requiris  quid  supra  coelum  aga- 
tur.  Cur  tu  disputas  undenata  sil  Sapientia  ?Xescit 
homo  viamejus,  nec  in  hominibus  inventaestperfe- 
cta  sapientia.  Non  in  Moyse,  non  in  Aaron,  non  in 
Jesu  Nave  fuit,  non  in  ipso  David  qui  ait :  «Incertaet 
occuUa  sapiontia;  tua;  nianifestasti  mihi  {Psat..  l, 
8)  ;  )>  quia  ipse  dixit  in  posterioribus  :  «  Velut  ju- 
mentum  factus  sum  apud  te  {Psal.  ltxii,  23).  •  Su- 
pia  te  estscire,  o  homo,altitudinemSapipntiae,satis 
est  libi  ul  credas.  «  Si  enim  non  credideris,  inquit, 
ncc  intelligetis  (/w.vn,9).»  Abyssumscirenonpotes, 
abyssuni  nun poles comprehendere,  quomodo  altitu- 
dinrmS:ipien'iscoinprehendes?.\byssusdixit:'.Non 
estin  nie:  ot  tu  potes  dicere  quia  in  te  estSapienlia? 
30.  Abyssus  ergo  dixit :  «  Non  est  in  me,  quia 
ip=e  Dominus  dixit  :  Non  derelinques  animam 
nieam  in  inforno  {Psnl.  xv,  10).  »  Et  Apostolus  di- 
xit ;  II  Quis  desceudit  in  ahyssum  ?  hoc  est  Christum 
ex  inortuis  doducere  {Rom  x,  7).  »  Ergo  si  interro- 
gatur  abyssus:  Ubi  est  Sapientia?  Respondet:  «  Nob 
est  in  me,  »  quia  resurrexit.  Interrogalur  mare : 
Ubi  est  Sapienlia  ?  Dicit :  «  Mecum  non  est :  »  quia 
calcavit  me,  noc  fluctus  mei  eam  turbarepntuerunt. 
Et  lu  orgo  in  huc  sa?culi  istius  positus  freto,  noli 
perfectam  illam  Dei  Sapientiam  in  hnc  mundo 
quaerere:  quia  munduseam  non  cognovit.  Sedsi  vis 
eam  invenire  calca  (luctus  ejus  raundi,  sicut  cal- 
cavit  Pclrus,  et  ambula  super  aqnas  hujus  saeculi,  et 
porriget  tibi  dexteram  Sapientia,  sicut  porrexit  et 
Petro  ;  quia  nemo  fuit  quem  non  ssculi  hujus  nn- 
xvii,  I,  2,  II).  »  Nec  tamen  usquamderogat  judicio  C  da  turbaverit.  Turbavit  .«Vbraham,  turbavit  et  Moy- 


Dei ;  scit  enim  prorundam  esse  altitudinem  sapien- 
tiae  et  scientiae  Dei,  et  inscrutabilia  judicia  ejus, 
atque  investigabiles  vias  ejus. 

29.  «  Non  calcaverunt,  inquit,  eas  filii  se  glori- 
ficantium, nec  transivit  per  eas  leo  {Job  xxviii,8).  » 
Quis  enim  potuit  vias  ejus  comprehendere,  quas 
abdite  occulta  penetravit?  «  Unde,  inquit,  inventa 
est  sapientia,  aut  quis  locus  disciplinee  ?  Nescitmor- 
tolis  homo  viam  ejus,  nec  inventa  est  inhominibus 
Abyssus  dixit :  Non  est  in  me  :  et  mare  dixit  : 
Non  est  mecum  {Ibid.  12  1-i).  .  Non  tibi  licet  scire, 
o  homo,  alta  sapientiae,  ideo  libi  scriptum  est : 
"  Noli  altum  sapere,  sed  time  {Rom.  xi,  20).  »  Quid 
curiose  cupis  investigare  quod  tibi  non  expedit  sci- 


sen,  turbavit  et  Petrum.  Moyses  pcr  mare  transivit, 
et  per  mare  peditem  duxit  exercitum  :  sed  ante  et 
ipse  turbatus  est.  Petrus  super  aquas  calcavit  :  sed 
mersus  fuerat  corpore,  quia  infirmioris  fidei  vesti- 
gio  claudicavit.  Ergo  noli  Sapientiem  in  mari  quae- 
rere  :  637  quia  non  dixit  cum  mari  se  futurum 
Dominus  Jesus,  sed  cum  apostolis  suis ;  ut  aliqua 
ex  parte  eum  cognoscerent,  quibus  ait:  «  Ecceego 
vobiscum  sum  usque  ad  consuramationem  saeculi 
{Mullh.  xxviii,  20).  »  Beati  cum  quibus  est,  utinam 
et  nobiscum  sit.  Sed  nobiscum  mare  est,  Petrus 
cum  Chiisto,  quia  et  ipse  calcavit  mare.  Nobis  au- 
rum  cordi  atque  argentum  est  :  sapientia  autem 
supra  aurum,  non  in  auro  est.  Ideo  qui  Sapientiam 


re,  nec  cognosccre  datur  ?   Paulus    audivit    aliqua  n  habere  cupiebat  :   .\rgentum,    ait,   et    aurum    non 


secreta  sapieiitiir,  qufe  prohibitus  est  aliis  iniinia 
re  ;  et  ideo  raptus  est  in  paridisum,  raptiis  usque 
ad  tertium  coelum,  ul  audiret  ea  quae  positus  in 
terrisaudire  non  poterat  (//  Cor.  xii,  3.  41  Si  quE 
audivit  homo,  non  licuit  ei  loqui,  quemadmodum 
quod  non  audivit,  inquirit?  hiipcratoris  Inijus  in 
terris  non  licet  tibi  seire  consilia,  et  vis  scire  divina: 


hcbeo  ;  sed  quod  babeo,  do  tibi :  in  nomine  Jesu 
Ghristi  Nazareni  surge  et  ambula  {Aet.  iii,  6.)  » 
Quia  aurum  non  habebat,  in  nomine  Christi  habe- 
bat  pi«  operationis  gratiam.  Ideo  et  libi  dicitur: 
«  Et  trahe  Sapientiam  in  interiora  {Jub  x\vin,18);i 
et  inFra:  u  Latuit,  inquit,  omnem  hominem,  et  a 
volatilibus  cueli  abscondita  est  (//iiJ.2(J.»  Nec  homi- 


(91)  Vet.  edit.  cum  mss.  aliquot,  in  sunguine  car- 
nesmeas,Kom.cuma\i\s,insaitgttine  carnis  Hitfcc^juxta 
Vat.   cod.  LX.X  interpretem,    ubi   habes   ia  aVuaTi 


(92)  Edit  ant.  ctcuncti  mss.,  transierunt  in  hano- 
re  \  excepto  solo  Colb.in  qno  Iegitur,fra«5!erio!(:n- 
honori.  Sed  melius  Rom.  edit,  transierunt  in 
horrore  Nam  pra^ter  quam  quod  nullo  ncgotio  ge- 
minum  r  potuit  coalescere  in  n   L.XX    Interpretes 


849 


DE  INTERPliLLATKiNE  JOB  ET  DAVID  LIB.  II. 


830 


nes  sciebant  ubi  erat,  nec  angeli,   quia  ipsi   sunt  A  novit  eam  :  «  Quia   Deus,  inquit,  bene  constituit 

viam  ejiis  :  ipse  novit  locum  ejus  (Joi.xxvm,  23  .  •■ 
Quod  sit  reccplaculum  SapientioB,  audi  discipulum 
ejus  dicentem  :  «  Unigenilus  Filius  qui  est  in  sinu 
Patris,  ipse  er.arravit  (Joan.  i,  18).  »  Agnovit  enim 
Patrem  Filius,  quia  ipse  ait  :  «  Sicut  agnovit  me 
Pater,  et  ego  agnosco  Patrem  (Joan.  x,  15)  » ^Equa 
mensura  est  cognitionis,  ubi  uuitas  potestatis  est. 
Patcr  ergo  qui  omnia  fecit,  novit  ventorum  libram, 
aquarum  mcnsuram  {Job  xxviii,  25)  :  ipseviditSa- 
pientiami93),  el  enarravit  eam  per  prophetas  suos, 
quia  Pater  enarravit  Sapientiam,  et  investigavit 
eam  ;  sicut  et  Filius  Patrem  enarravit,  quero  nihil 
praeterit,  et  dixit:0  homo,  quid  vis  profunda  scire 
Sapientia;,qua;  siipra  te  sunt  ?  Tiraere  Deum  sapien- 
■n  tia  est.abstinere  aulein  a  mahs  disciplinaest  (/h'd. 
28).  » 

hr-EC  verba,7i/ia  Patcr  enarravit  Sapientiam,etinves- 
tigavit  cam;  qua3  tamen  in  ant.edit.  atqueomnibus 
mss.invpniuntur;uisi  quodLaud.verbaacsensumin- 
vertii  hoo  moAo,quiaenarravilPatretnSapienlia,&\.c. 


aves  cocli,  de  quibus  dictum  cst  :  «  Et  viJi  j^ng 
lum  volantem  per  coelum  [Apoc.  xiv,  6).  » 

31.  Nemo  potuit  noscere  Sapientiam  ;  quianemo 
novit  Filium  nisi  Pater,  et  nemo  novit  Patrem  nisi 
Filius,  et  cui  voluerit  FiHus  revelare.  Ipse  ergo  rc- 
velavit  Joanni  cum  quo  esset  sapientia,ct  ideo  dixit 
ille,  non  quod  suum  erat,  sed  fiSS  quud  Sapien- 
tia  infu(iil  ei  :  «  In  principio  erat  Verbum,  et  Ver- 
bum  erat  opud  Deum  [Joan.  \,  i).  »  Nescit  Sapien- 
tiam  interitus,  nescit  malitia.  Interitus  eniin  tc- 
nere  eara  non  potuit,  qui  dixit  :  «  Ubi  est,  mors, 
victoria  tua?  Ubi  mors  aculeus  tuus  (/  Cor.  xv, 
35)?  «Nescit  eara  malilia,  quia  dixit :«  Quajrentme 
mali,  et  non  invenient  (Prov.  i,  23).»  Possunt  dice- 
re  :  Audivimus  gloriam   ejus.  Solus  est  Deus  qiii 

habent  :  a'.  i,\3.iax:  \io'j  zapf,>,6oviv  ppopjjiM  :  quod   si- 
gniliratione  proximum  est. 

(93)  Rom.  edit.  snla  voci,  Sapienliam,  addit,  riiin 
prseparavit  eam.  Eadem  hoc  ipso  loco  resecaverat 


LIBER  SECUNDUS. 

DE    INTERPELLATIONE    DAVID. 


CAPUT  PRIMUM. 

Post  abaolntnm  vehementiorem  interpellationem  Job 
scquitur  filaciiUor  inlcrpcllntio  David.  Hunc  non 
ineple  c.ervo  comparari,  cum  Chriitus  ipse  per  si- 
mililudinem  hanc  convenisse  poli.^tsimum  ob  passio- 
nis  susceptioncm,  Ecclesix  vocationcm,  profligatio- 
nem  diaholi,  atque  apostolorum,  qui  et  ipsi  cervi 
fuerunt,  mi^sionem. 

1  .Multi  quidem  dcploraverunt  infirmitatem  fragi- 
litatis  humanBB  excellentius;  tamen  cajterissanctus 
Job,  et  sanctus  Uavid.  llle  superior,  directus.vehe- 
mens,acer,et  quasi  gravibus  exasperatus  doloribus 
msjore  cothurno ;  hic  blandus,  placidus,  atque 
mansuetus,  mitiore  affcctu  :  ut  vere  quem  imilan- 
dum  sibi  proposuit,  cervi  imitarcniur  alTectum. 
Nec  to  moveat,  si  tantum  prophotam  feras  similitu- 
dine  videar  prn;dicare,  cuni  icgeris  ad  apostolos 
dictum  :  «  Estotc  astuli  sicut  serpcntes,et  pruden- 
tes  sicut  colurabeB  (Malth.  x,  16).  » 

2.  Sed  tamen  quamvis  istiusmodi  similitudines 
piis  astruantur  exemplis,  sitque  innorens  et  mitis 
natura  cervnrum,  illum  ccrvuin  ad  imitationcm 
Prophetw  propnsiturn  hoc  loco  arbitror.de  quo  Sa- 
lomon  patcrn.To  mcnlis  assertor  in  Proverbiis  dix't  ; 
«Cprvus  amicitiff^et  puUus  gratiarum  confabuletur 
tibi  (Prov.  v,  19).  wVerus  eniin  Dei  Filius  in  semet- 
ipso  naturam  quam  animantibus  ipso  donavit,  ex- 
pre8sit,qui  in  hunc  mundum  tanquam  cervus  ad- 


venit  :  et  cum  his  se  mera  simplicitate  jungebat.a 
quibus  ei  parabantur  insidiae.  Fertur  enim,  hujus- 
modi  cervorum  esse  siniplicitas.ut  cum  se  cxagitari 
vidcrint,  his,  sese  equitibus  adnectant,  qui  minis- 
terio  fraudis  appositi,  fugae  specie  ac  simulatione 
societatis  inductos  ad  retia  usque  deducant.  Ita 
ergo  Dominus  tanquam  ignarus  periculi  atque  ira- 
providus,  Jud»is  dolum  sibi  struentibus  admisce- 
batur,  el  societatem  Judae  proditoris  sibi  ascivit, 
cujus  simulatione  funesla.usque  ad  crucis  laqueos 
ct  retia  passionis  accessit.  Unde  conversus  ad  eura 
dixit  :  «  Juda,  osculo  Filium  hominis  tradis  {Luc. 
xxii,  48)?  »  Et  hoc  modo  quidem  venit  ad  Synago- 
gae  relia,  voicnsque  se  induil  :  sed  non  implicitus 
est  nec  inscriptus,  qui  oinnes  resolvit. 

3.  Deni(iue  eminebat  super  retia.  El  quia  cum 
sui  non  susceprrant,  vocabat  Ecclesiam,etsuam  ei 
gratiam  confcrebat,sicHt  ipsa  sacrosancta  Ecclesia 
iii  Canticis  proteslatur  dicons  :«  .Xdjuravi  vos,  fiii.T! 
Jerusaicm,  iii  virtutibus  et  fortitudinibus  agri ;  ne 
suscitavrritis,ot  excitaveritis  cliaritatem  usquequo 
voluerit  (Cant.  ii,  7).  »  Pctit  crgo  in  odorc  agn, 
quem  olebat  sanctus  Jacob,  id  cst,  illa  fide,illa  de- 
votiune  cxcilari  sponsum  suum(9i)a  filiabus  Jeru- 
salem,  ut  feslinel  ad  sponsam.et  excitari  ejus  in  so 
charitatein,  aut  etiain  ipsuin  excilari,quia  charitas 
spousus  est.«Dcus  cnirii  charitas  est,  »  sicut  dixit 
Jounnes  (/  Joan.  iv,  IG).  Sed  ille  non  ost  passua  se 


(94)  Edit.  onines,  e.vcilari  sponsani  suam.  Contra  mss.  omnes,  m'i7ari  sponsumsum  :  quod  magis  oon- 
gruit  cum  antecedentibus  ac  sequentibus. 


8S1 


S.  AMBROSIl 


832 


ab  aliis  excitari  :  qui  sponte  propcribat^  cgrcssus  A  talcs  sibi  cervos  Domini  vox  priEpararet,  de  quibus 


rle  tbalamo  cxsultabatut  gigas  ad  curnMv.lam  viam. 
Vidit  639  eum  sponsa,  et  vcceiii  venienlis  audivit 
subitoque  conversa  ait  :  «  Ecce  hic  advenit  saliens 
super  montes,  transiliens  super  colles  {Cant.  ii, 
8);  »  majores  enim  salit,  minores  transilit,  ne  pia^ 
festinationis  imppdiniefita  patiatur.  <>  Similis  est, 
inquit,  consobrinus  meus  capreoja?,  aut  hin- 
nulo  cervorum  snpcr  niontes  Bethel  (Ihid.  9).  » 
Bonup  cervus,  cujus  mons  est  domus  Dei,  in  quam 
tanta  celerilate  currebat,  ut  sponsoj  vota  et  deside- 
ria  praeveniret.Denique  quem  do  longinquo  venien- 
tem  vidcrat,  repente  sibi  adesse  cognovit;  unde  et 
ait  :  '<  Eccp  hic  post  parietem  nostrum.prospiciens 
per  fenestras,  cminens  per  retia.  Respondit  conso- 


ait  :  I'  [n  iioininc  meo  daemonia  ejicient,  linguis 
loqucntur  iiovis,serpontes  tollent,  et  si  mortiferum 
quid  biberint,  nou  cis  nocebit  {)Iarc.  xvi,  il-iS).  » 
Tollebant  enim  serpentes,cum  spiritu  oris  sui  san- 
cti  apostoli  de  iatebris  corporurn  cruerent  nequitias 
spirilualcs,  nec  venena  mortifera  sentiebant.  Deni- 
quc  cum  exsilicns  do  sarmentis  Paulum  vipera  mo- 
mordisset,  videntes  Darbari  pendentem  viperam 
de  manu  ejus,putabant  repente  moriturum.  At  ille 
stabat  intrepidus,  nec  vulnere  movebatur,  nec  ve- 
neno  infundebatur.  Undc  vidcntes  euni  non  lan- 
quam  hominisconditione  genitum.sed  tanquarn  Dei 
gratia  rditum,  supra  homincs  essc  arbitrabantur. 
Vide  ccrvum  viperas  de  latebris  eruentem  spiritu 


brinus  meus,  et  dixit  mihi  :  Exsurge,  veni,  pro-  „  640  divino   qui  crat  in  naribus  ejus,  sicut  dixit 


xima  mea,  formosa  mea,  columba  mea  ;  quia  ecce 
hiems  prsteriit,  im])er  abiit ;  discessit  sol,  flores 
visi  sunt  in  terra  (//<!'/.  9-11).  "  lliems  Synagoga 
est  :  imber  populus  JudMorum,  qui  solem  viderc 
non  potuit  :  flores  apostoli  sunt.Et  addidit:"Messis 
incisionis  advenit,  vox  turluris  audita  in  terra 
nostra  {Ihid.  12).  »  Messis  illa  Ecclesia»  fides  est ; 
vox  turturis  pudicitia  est  (95). 

■4.  Nec  his  solis,   sod   etiam  ccrvi  similitudinnu 

suscipit  Christus, quia  veniens  in  terras  serpentom 

illum  diabolum  sine  ulia  sui  offensione  protrivit, 

cui  calcaneum  suum  obtuHt,  sed  ejus  venena  non 

sensit.  Unde  dictum   est  ei  :  «  Supcr  aspidem  et 

basiliscum  ambulabis  iPsnl.  xc,  13).  »  Simus  ergo 

et  nos  cervi,  ut  super  serpentes  ambulare  possi- 

mus.  Erimus  cervi,  si  vocem  Christi  sequamur, 

qua;  prseparat  cervos,  et  facit  morsus   serpentium 

non  timere  :  ac  si  qui  forle  fuerint  vulnerati,aufert 

~   eorum   dolorem,  solvendo   delictum.  De  his  cervis 

dicit  Dominus  ad  Job  :  «  Observasti  [mrtus  cervo- 

rum  :  numerasti  autem  menses  eorum,  plenos  par- 

tus?   Partus  autem   eorum  solvisti   vel   enutristi 

filios  eorum,  ut  non  timeant  {Joh.  xxxix,  1,  2).   » 

Audi  quomodo  non  timeant  filii  cervorum  taliuni. 

Doceat  te  Isaias  dicens  :  «  Et  puer  parvnlus  mittet 

manum  in  cavernam  aspiduni,et  illi  non  nocebunt 

{Isa.  XI,  8).    »  Et   ut  agnoscas  quod  Ecclesiae  filios 

significare  videtur,  addidit :  <<  Partus  autem  eorum 

emittes,dirumpent  filii  eoruin,et  multiplicabuntur 

in  generatione,  exibunt  et   non   revertentur   retro 

{Job.  XXXIX,  4).  »  Nemo  enim   mittens  manum   ad 

aratrum,  et  aspiciens  retro,  habilis  est  regno  Dei. 

5   Merito   ergo   cervus  factus   cst  Dominus;   ut 

(95)  Rom.  edit.  post  hanc  voccm  adjicit : 
Psaimiis  (juadrugcsimus  primus. 

Sirut  desidcrat  cervus  nd  fontes  aqnnrum,  itn  desi- 
dcrat  anima  mca  ad  tc,  Dnis. 

Ccrvi  simililudinem  suscijiil  etinm  Chrislus.  .-Miaj 
alque  mss.  ut  in  texlu,  nisi  quod  edit.  vocibus, 
nec  hoc  solis,  subdunt,co?(to)/«s,  .•  qua;  vnx  hoc  loco 
supervacanea  est,  cum  verba  7iec  his  solis  referan- 
lur  ad  superiora  Scriptura;  testimonia  quibus  cum 
cervo  vel  aliis  animantibus  Christus  compara- 
tur. 

(96)  Subscriberemus  libeuter  doctiss.  Cangio, 
qui  in  Glossar.  ao  verb.  Cervula  putat  Ambrosium 


Job  (Job.  xxvii,  3).  Conversus,  inquit,   Paulus   in 

spiritu,  et  respiciens  cum  dolore  ait  ad  Pithonem: 

«  Praicipio  tibi  in  nominc  Domini  nostri  Jesu  Chri- 

sti    continuo  cxire  ab  ea.   Et   exivit  eadem  hora 

{.icl.  XVI,  18).  »  Vide  cervum  quando  venit  ad  bap- 

tisauim,  ot  saori  fontis  ablutus  irriguo,  omnia  per- 

secutionis  venena  rejicit.  Vide  cervum  Dominum 

Jesum,  quando  venit  ad  Joannem  Baptistam.ot  di- 

centi  sibi  Joanni  :  «  Ego  a  te  debeo  baptizari,et  tu 

venis  ad  inc,  »  respondit,  «  Sine  modo  [Malth.   iii, 

l'i,  et  15).  »  Et  hoc  dicto,in  aquas  salutem  sitiens 

publicam,  tola  aviditate  descendit.  Sdl  jam  satis 

nobis  in  exordio  tractatus,  sicut  in  principio  anni, 

morc  vulgi  cervus  96)allusit.  Pergamus  ad  ca^tera. 

CAPUT  II. 

)|  Qunm  desidcraveril  Darid  e.x  hac  vila  innumeris  ca- 

lamitalihus,ac  peicatis  ohno.via  liberari,  ut  ad  con- 

spectum   Dei  perveniret !  Terram  lacrijmarum  esse 

locum,  et  qux  illarum  utilitas'/  Quomodo  Propheta 

aiiimam  siipra  carnis  infirmitales  attollcns  oratio- 

nem  qiia  peccata  tegiintiir,  rornm  Deo  effuderit.  ut 

in  radestem  aulam  introiret.  Ejusdeni  niilx  puucis 

langunlur  delicis,  cuni  qua  ctinm  Ecctesia  compa- 

ralur. 

6.  Interpellat,  ut  dixi  (97),  Dayid  dicens  ad 
Dominum  :  «  Sicut  desiderat  ccrvus  ad  fontes 
aquarum,  ita  desiderat  anima  mea  ad  te,  Deus. 
Sitivit  anima  nieo  ad  Deuiii  fontem  vivum  :  quando 
veniain  ct  parebo  ante  faciem  Dei  {Psal.  xli,  2, 
3)?  »  ^Estuat  sanctus,nec  sese  capit.Major  est  enim 
aniini  magni£icentia,quam  cujuslibet  corporisma- 
gnitudo;  et  securus  meriti,  de  terris  ad  coclestia 
evolare  dcsiderat,  sicut  et  alibi  dicit  :  <•  Quis  dabit 
mihi  pennas  sicut  columba!,  et  volabo,  et  requies- 
cam  {Psal.  liv,  7)!  »  Hic  enim  sunt  laquei,  quibus 

hic  agere  de  ludis  profanis,  qui  apud  ethnicos  ka- 
lend.  januarii  fipri  solebant ;  nisi  de  ea  supersti- 
tioue  du;c  a  SS.  PP.  et  in  synodis  et  in  cathedris 
mapno  pnstea  zelo  proscripta  est,  paulo  frigidius 
loqui  videretur.  Dici  tamen  potest  vigilantissimura 
Praisulem  in  eain  ideo  vehementius  non  insurre- 
xisse,  vel  quia  durior  tum  crat  paganorum  patien- 
tia  et  obstinatio,  vel  major  Cbristianorum  pietas, 
ab  hac  impietate  satis  aliena. 

(97)  Rcsccaverat  edit.  Rom.  has  voccs  :  Inter- 
pelliU,  ut  di.ii,  etc,  usque  ad  versum,  Sitivitanima 
mea,  etc. 


8S3 


DE  INTEIIPELLATIONE  JOB  ET  DAVID  LIB.  II. 


884 


etsi  non  implicatur  justus,  tamen  inipeditur  :    bic  A  naciili  admirabilis,  usque  ad  domum  Dei.  In  voce 


dolores  et  sollicitudines  ;  illic  la3tili:>,  uIj;  gi\it'  i  : 
hic  poslremo  corporis  vincnla,  qua;  Paulus  solvere 
gestiebat ;  ut  omnibus  exutus  imi;edimenlis,  Do- 
mino  liber  assisteret.  IIoc  ergo  sitiebat  anima  Da- 
vid,.ut  jaui  non  per  fidem,  sed  facie  ad  facicm 
Deum  vidoret  ;  nec  solum  peregrinaretur  a  corpo- 
re,  sed  corpore  solverclur.  Dij-solvi  enim  et  cum 
Christoesse  multo  melius  :  quia  justo  mori  est  lu- 
crum.  Et  grande  quidem  lucrum  carere  pcccato, 
delictorum  illecebris  non  moveri.  Quis  enira  niun- 
dus  a  sorde,  quando  nec  unius  dioi  vita  hominis 
in  terra  caret  delictorum  contagioue  ?  Vivendo  er- 
go  damna  contrahimus  innocenti»,  morte  finem 
erroris  adipiscimur.  Lucrum  ergo  morte   acquiri- 


exsuI;alioni.s,  et  confessionis  sonitus  epulantis  (1) 
(,PsaL  XLi,  5).  »  Non  immerito  flebat,  quoniam  ver- 
saretur  in  terris,  cui  coeiestia  tabernacula  debe- 
rentur.  et  qucm  aula3  potentis  exspectaret  introi- 
tus.  Denique  illam  solam  omnibus  regni  sui  opi- 
bus  pr.Tforebat,  sicut  ipse  testificatus  est  alibl  di- 
cens  :  "  Unam  pclii  a  Domino,  hanc  requiram  :  ut 
inhabilem  in  domo  Domini  omncs  dies  vitae  mese 
et  ut  videam  delectationem  Domini  »  {Psal.  xxvi, 
A\  Delectatio  Domini  in  Ecclesia  est  :  Ecclesia  est 
imngo  coBlestium  ;  etenim  postquam  umbra  prse- 
tcriit,  imago  succcssit.  Umbra  Synagoga  est  :  in 
umbra  lex,  in  Evangelio  voritas.  Ideo  in  Evangelii 
lumine  veritalis   imago  resplendet.   Flebat  igitur 


tur,  viti  autem  usu  tanquam   miscris  debitoribus  p  Propheta  ;  quia  ditfcrebantur  plena  gratiig  bonaet 
usurarii  nominis  ad  reatum  fccnus  augetur.  Et  bcne      refcrta  hTotitis. 


sitit  anima,  quae  festinat  ad  fontem,  non  aquae  is- 
tius,  sed  vitae  aeternffi,  de  quo  supra  dixit  :  «  Quo- 
niam  apud  te  est  fons  vitae,  et  in  lumine  tuo  vide- 
bimus  lumen  [Psal.  .xxxv,  10).  »  Merito  ergo  David 
properabul  pervenire  et  apparereante  C4I  faciem 
Dei,  cujus  vultus  lunicn  est  ;  quia  omncs  quos 
Dominus  spectat,  illuminat. 

7,  <i  Fuerunt  lacrym.-e  me«  mihi  panes  die  ac 
nocle,  dum  dicitur  mihiquolidie  :  Ubi  est  Deus  tu- 
us  {Psal.  xLi,  'i  ?  »  Ibi  bene  lacryma;  panes  sunt,  ubi 
esuriturjustitia.  Bcali  enim  qui  esuriuntet  sitiunt 
iusliliani,  quoniam  ipsi  saturubuntur.  Sunt  igiUir 
lacryiiiK;  qu;e  panes  sunt,  et  confirmant  cor  honii- 
nis.Cui  disputationi  etiam  illud  Ecclesiasticumcon- 


CAPUT  m. 
.Von  mirum  si  David  hujtis  viLV  malis,  el  si  eonsola- 
tioHC  sua  minime  eareanl,  lurhaLus  sit.  cum  ipse 
Clinytus  qui  mortcm  subirit  volnntariam,  turban 
voluerit.  el  qno  scnsu  hoe  intellidendum.  Item  qua- 
re  alio  loco  non  confitcor  sed  confitebor  Propheta 
dixeriL  ? 

\Q.  Deniquc  et  iu  posteriorlbus  dicit :  •<  Heu  me, 
quia  incolatus  ineus  prolongatus  est  {Psal.  cxix, 
5)  !  »  Et  ideo  interpellabat  Dominum,  quia  ad  rae- 
liora  properabat.  In  ipsis  tamen  afflictationibus 
sajculi  magna  esset  consolatio  praesentium,  spes  fu- 
lurorum.  Quis  enim  non  erigeret  aniinum,  qui  pos- 
sot  sperare  in  tabornaculo  ccelesti  beata  illa  sibi  con- 
sortia  649  reservari.  Sed  quia  infim*   conditioni 


veoitdictuin  :<  .Mitte  panem  tuumantefaciem  aquae  C  plerumque  futura  taidio  sunt,  prtBsentia  vexationi; 

{F.ccte.\\,Vj\ni\uu\  ibi  paniscffilestis.ubiaquagratiaj  ; 

quoniain  recte  accipiunt  substantiam  verbi,  et  mys- 

ticsB  rationis  aliinenturii,  quibus  flumina  aquKvita; 

de  ventre  labuntur.  Siiiiiliter  (|uoque  ibi  panis   hic 

vivus,  ubi  aqualacrymarum,  ct  netusesl  p.Tnitcn- 

tia;.  Sic  cnim  scriptuin  est :  «  In  fletu  exierunt,  et  in 

CDnsoIationcrevocaboeos(y^/-fim.  XXXI,  9).   »  Beati 

crgo  quoruin  lacryma;  panes,  qui  riderc  mcruerunt, 

quia  bcati  qui  [lctis. 

8.  «  Horum  menior,  inquit,  cffudi  supcr  mc  ani- 
mam  mcam  {Vsal.  xli,  5).  »  Sanctus  colligit  (08) 
ab  his  quae  foris  sunt,  et  supra  se  cffudit  animam 
siiam  ;  ut  aninia  supra  corpus  etrusa  infirmitatem 
carnis  aiiscondat,  tcgat  corporis  (00)  ad    pnnniten- 


ideo  ot   sancti    Propheta;  insurgentibus    corporis 
fluclibus  anima  turbobatur. 

11.  Nolo  enim  mireris  si  Propheta  animam  suam 
dicit  esse  exagitatam,  cuin  dixerit  ipse  Dominus 
Josus  :  «  Nunc  auiiiia  niea  turbata  est  (Joan.  sii, 
27).  »  Qui  cnira  suscepit  infirmitates  nostras,  no- 
strum  quoque  suscepit  affcctum,  in  quo  et  tristis 
crat  usque  ad  mortcm,  non  propter  mortera  ;  mors 
enim  voluntaria  mocstiliaui  habere  non  poterat,  in 
qua  futura  erat  universorum  Ia;titia,  universorum 
refocti').  De  qna  et  alibi  dixit  ;  «  Et  surroxi,  et  vi- 
di,  et  somnus  dulcis  factus  est  mihi  {Jerem.  xxxi, 
26).  "  Bonus  soninus  qui  fecit  non  esurirc  csuricn- 
tcs,  non  sitirc    sitientes,    quibus    sacramentorum 


tiam,  et  virtus  uliiquc  anim.t;  mentisquc  pr;etondat.  r\  diilccdineni  pra;paravit.  Quomodo  crgo  aniinacjus 


Unde  et  in  posterioribus  dicit :  «  Klfundara  in  con- 
spectu  ejus  orationem  meam  {Psal.  cxli,  2).  »  Ubi 
effunditur  oratio,  ibi  pcccata  sunt  lecta.  Quorum 
autem  incmorem  se  dicit  ?  Eorum  uliquc  qu«  de- 
sidcrabat,  ut  veniret  et  apparcret  inconspeclu  Dei, 
ut  ejus  aulam  ilhim  viderct  .•otcrnam,  in  qua  pa- 
ticbaturaniraoelprajsumpto  dclcctabatur  ingressu. 
0.  «  Quoniam  ingrcdiar,  inquit,  in  locuiu   tabcr- 

(O.s)  Kdit.,  Sanclus  cssc  colliijit.  Mclius  mss.  san- 
ctus  coHiqit,  ncmpc  animam,  qua;  voxse(|ucnli  vcr- 
80  cxprimitur. 

(00 i  Edit.  ornnes,  lcijul  rorpus  ;  niss.  contra,  leijal 


tiniurc  turbata  est,  qui  fccit  aliorum  animas  non 
timore  ?  Tristis  ergo  usquc  ad  mortem,  donec  con- 
summarctur  gratia  :  quod  probatur  ipsius  testi- 
monio  dicenlis  dc  morte  sua  :  «  Baptismatc  habeo 
baptizari,  ot  quomodo  angor,  usque  duin  porfici.a- 
tur  [l.uc.  XII,  50  ?  » 

12.  Turliatus  igitur  David  lubricis  sa;culi  hujus 
anfractibus,  dixil  :  «  Quarc  tristis  cs,  anima  mca ; 

corporis,  subintcllige  infirmitalcm. 

(1)  lla  mss.  ot  vol.  edit.  Uom.  vero,  soni  festa 
celchranlis.  (juis  non  eriijercl  nnimiim  qiii  pos.^el  spe- 
rarc  in  laljcrnuculo  caiesli  heatu  illa   sihi  consor- 


853 


S.  AMBROSIl 


856 


quare  conturbas  me  ?  Spera   in    Df^iim,    quuniam  A  noslrarum  divisor  animarum,  qui  in    intima 


confitebor  illi  ;  salutare  vultus  mpi,  ot  Drus  mriiP 
{Psul.  xLi  6  et  7).  »  Ergo  quaudo  auxii  et  sollicili 
sumus,  spes  nos  futurorum  exspeolatione  confir- 
met.  Vide  singula  :  «  Spera,  quoniam  confitebor, 
inquit.  »  Non  confiteor.  sed  confitebor  ;  hoc  est, 
lunc  melius  confitebor,  quando  revclata  faeie  glo- 
riam  Domini  speculatus  in  eamdein  imaginem  re- 
formabor. 

13.  Subito  cum  se  consolaretur,  in  se  reversus 
ait  :  <•  Ad  me  ipsuni  anima  mea  lurbata  est  {Psal. 
XLi,  7)  ;  i>  id  est,  qui  alios  confirinare  debeo,  ipse 
conturbor.  Et  quia  ex  me  non  habeo  firraamen- 
tum,  de  auctore  sumamus. 

CAPUT    IV. 


dis  serivla  descondal,  et  cogitationes  mentium 
deprehendat.  Hic  gladius  verbum  est  Dei  vivum, 
Denique  ad  IIa;bra;us  sic  legis  :  «  Vivum  est  Dei 
verbum  et  validum,  et  acutius  omni  gladio  acutis- 
simo,  penetratque  ad  divisionem  animae  et  spiri- 
tus  artuuraque  et  raedullarum  (Hebr.  iv,  12).  »  Hic 
est  fonsSiloa,  qui  dicitiir  missus  [Joan.  ix,  7),  quo- 
niam  Ghristus  a  Patre  dixit  se  esse  missum.  Estet 
illa  divisio  qu.-e  colligitur  ex  eo  quud  utramque 
ripam  Jordanis  tribus  incoluerint  JudaBorum,  quo- 
niain  lilius  honiiiiis  qui  posLerioribus  temporibus 
descendit  e  ccelo.  verus  ille  Jordanis,  verus  ille 
terrestriuin  atque  ctclestium  divisor,  possossionem 
dividuam  patribus  dedit :  unam  quae  possideretur 


Qui  lurhari  $e  hnni  consulunt  eos  e.virc  ex  .■Ejypto.  ,,  in  terris,  alteram  quc-e  futurcB  vitoe  meritis  servare- 
qva' prr  Jordancm  flr^i<pialur :  per  eum  /7Hri(»i  "  ^ur.  Quorum  utruin(]ue  convenit  soli  Christo, 
aihimbran  etmm  Chrislum.  quoil  nempe  cordvim 
cogitaliones  pcncircl,  et.  sanctis  terrenam  ac  cwles- 
lcm  dividat  possessioncm.  IIoc  tamcn  ChrisUi  con- 
vcnire,  Vatrc  non  f.rc/ii.so  ct  ihi  quid  pcr  Sici- 
mnm  siijnific^tiir  "?  llcm  Christum   moniem   fuisso 


maiinum.  per  divinitalcm,  moilicum  per  incarnalio- 
ncm,  quain  ciim  Lc.v  vdus  ail  liomincs  rcdiiiicndos 
non  sufficcret,  Evangclium  iltalurus  susceplam  vo- 
luit. 

11.  (I  Propteroa,  inquit,  mernor  ero  tui,  Domine, 
de  terra  Jordanis  ct  Hermoniim  (1'sal.  xli,  7).  » 
Memor  estde  lerra  Jordanis,  in  quo  gratia  memo- 
riam  devotionis  accumulat.  In  Jurdanem  Naaman 
Syrus  ille  desccndit,  et  mundusa  lepra  factus  est. 
In  Jordane,  bajitizatus  cst  Christus,  quando  Ibr- 
mam  lavacri  saiutaris   instituit.   Jordanis    nomen 


vel  ccelestia  dividere,  vel  occulta  deprehendere. 
luterioia  enim  dividit,  qui  occulta  deprehendit, 
quod  est  utique  divinitatis  insigne.  Denique  sic 
habes  scriplum  quia  Dominus  disit  :  «  Laetabor  et 
dividam  Sicimam  {Psal.  lix,  8).  »  Hac  est  illa  ma- 
gnilica  portio,  quam  Jacob  Clio  suo  Joseph  pr£B- 
stantiorem  omnibus  deputavit.  Unde  ait  :  «  Ego 
do  tibi  Sicimain  magnificam  super  fratres  tuos, 
quam  acccpi  de  manu  Amorrhaeorum,  in  gladio 
mco  el  sagitta  {Gcn.  xlviii,  22).  »  Quod  divisio  so- 
li  Domino  debetur,  quae  Verbo,  hoc  est,  spiritali 
illo  veri  Salomonis  gladio  comprehenditur.  Quid 
est  soli  ?  Patri  sine  Christo,  an  Christo  sine  Patre? 
Minime.  Cum  solum  dico  Patrem,  Filium  non   se- 


descensionem  signilicat,   qua  descendit   Dominus  C  paro  ;  quia  in  sinu  et  secreto  Patris  Filius  est.  so- 


Jesus,  quia  contagio  delictorum  vicinos  Jordanis 
fluminis  emundavit.  Hic  fiuvius  exit  de  jEgypto,  et 
dividit  terram  repromissionis.  Ergo  qui  turbatur, 
si  boni  consulit  (2),  de  /Egyplo  cxit,  et  sequitur 
viam  lucis.  Ilermoniim  etiam  viam  lucerna;  inter- 
pretati  sunt.  Exi  ergo  prius  ex  «Egypto,  si  vis  lu- 
men  643Christividere,  E.xivit  Chananaeaa  finibus 
genlium.et  Christiim  invenit,cui  dicebat:  «  Misere- 
re  mei,fili  David  [Mutth.  xv,  22)  !  »  Exivit  el  Moyses 
ex.Egypto,  et  propheta  factus  est,  et  remissus  ad 
populum,  utde  terra  afflictionis  animaseorumlibe- 
raret.  Lu  cerna  autem  in  Christi  corpore.  Ilaec  tibi 
lucerna  viam  monstrat.  Unde  et  sanctus  David  ait : 
«  Lucerna  pedibus  meis  verbum  tuum  {Psnl.  nxvm. 


lum  Filium  dico,  et  Patrem  jungo,  sicut  junxit  et 
Filius  dicens  :  «  Ecce  venit  hora,  ut  me  solum  re- 
linquatis  :  sed  non  solus,  quuniain  Pater  mecum 
est  (Joan.  xvi,  32).  »  Sic  ergo  et  Pater  solus  boa- 
tus,  et  solus  potens  dicitur  (/  Tiin.  vi,  16;  :  1 1  ab 
eo  Filius  noD  sequestretur,  qui  in  Patre  se.iiper 
Gst.  Denique  priBclare  Joannes  :  «  In  principio  erat 
Verbum  {Joan,  i.  I),  »  sed  sinc  Patre  nun  erat.  Et 
Deus  Pater  erat,  sed  sine  A"erbo  non  erat  :  quia 
<'  Verbum  eral  apud  Deum  [Ibid.].  » 

10.  Ihec  Sicima  Ecelesia  est.  Ipsam  enim  elegit 
Salomon,  cujus  latentem  distinxit  alTectum.  Hffic 
Sicima  Maria  est,  cujus  animam  gladius  Dei  tran- 
sit  et  dividit.  Hsic  Sicima  est  ascendens,  sicut    in- 


10.5).  »  Lucerna,  quod  illurainaverit  animas  univer-  jj  terpretatio  Iiabet.  Qu.e  sit  ascendens,  audi  de    Ec- 


sarum,etin  tenebris  viam  mnnstraverit.  Evange- 
lium  vialucernae  est ;  inumbra  lucet,  id  est,  in  so'- 
culo.  Unde  et  alibi  habes  :  «  Nive  dealbabunturin 
Selmon  (Psal.  lxii,  15),  »  id  est,  in  obumbratione. 
15.  Jordanis  quoque  Christus  qui  dividit  terram 
Quomodo  dividat,  audi  :  «  Et  tuam  ipsius  animam 
pertransibit  gladius,  ad  revelandas  multorum 
cogitationes  cordium  {Luc.  ii,  35)  :  »   eo   qund   sit 


clesia.  «  Qua3  est  qu;E  asceudit  dealbata  innitens 
super  fratrem  suum  {Cant.  viii,  5)  ?  »  Hasc  est  ac- 
linosa,  quas  Gra;ce  ixT-wSf,;  dicilur,  quod  fideope- 
ribusque  resplendeat  :  644  cujus  fiiiis  dicil  (l>)  : 
Opera  vestra  luceaul  coram  Patre  meo,  qui  in  coc- 
lib  est  {Matih.  v,  IC;. 

i7.  Memor  eigo  est  Dei  David  de  terra  Jordanis 
et  Herniuniim  a  munte  modico.  Quis  est  iste  mons 


tia  rcservari.  Qus  vorba  loco  suo  restituimus. 

(2)  Msg.  duo,  si  bciie  sibi consulit. 

(3j  Sic  mss.  Thuan.,  Dion.  Torn.  et  Vict.  Alii  ve- 
ro  atque  edit.,  cujus  filius  dicil.  Minus  commode  : 


ut  docet  orationis  conlextus.  Porro  passim  in  hoo 
traclalu  vorsiculus  Psnlmi  xi.i,  restcavimus  quos 
edit.  Uum.  ut  continuum  efficeret  commentarium, 
induxeral. 


857 


DE  INTERPELLATIONE  JOB  ET  DAVID  LIB.  II. 


808 


modicus?  Considcremus  ne  forte  divinitas  Christi  \  misit  oraculis,  ad  preces  conversus  645  intcrpel- 


lat  Deum,  sciens  quod  misericordia  eju?  in  luce 
mand-itur,  id  est,  in  lege ;  quia  »  lux  praecepla  tua 
[Lsa.  XXVI,  9)  :  »  iu  tentationibus  autem  quasi  in 
noctis  tenebris,  manifestatur.  Unde  tanquam  via- 
tor  qui  Pcpatriare  desideret,  et  pervenire  quo  ten- 
dat,  confiagoso  tamen  vitae  hujus  itinere  faligatus, 
dueeui  arcessil,  el  allevamenlum  obsecrat. 

20.  «  A[)ud  me,  inquit,  oralio  Deo  vit-ae  meae  ; 
dicani  Deo  :  Susoeptor  meus  es  {Pfal.  xu,  10).  » 
Bene  nota  jam  sibi  quajrit  auxilia,  et  promissi 
auctorem  couvenit,  atque  usilati  muueris  prjebi- 
torem ;  ul  in  subveniendo,  si  meritum  hominis 
ofTendif,  divitum  non  offendat  exemplum.  Dicit 
aliquip:Ouando  suseipit  eura  Deus?  Ut  hoc  astrua- 
factus  esl  muns  magnus,  et  implevit  omnem  ter-  ^  ^^^^  ^.g„i  mecum   ad  Scriptura;  sacrs  exordium, 

et  vide  quomodo  Dominus  manibus   suis   de  luto 


mons  magnus.Denique«ccElum  et  terram  compleo. 
dicit  Dominus  [Jerem.  xxiii,  2i).  »Si  ergo  diviuilas 
Chrisli  mons  magnus  est,  utique  incarnatio  ejus 
mons  exiguus  est.  Utrumque  ergo  Christus,  et 
mons  magnus  ct  minor  :  magnus  vere,  quia  ma- 
gnus  Daminus  el  magna  virlus  ejus  :  minor,  quia 
scriplura  est  :«  Minorast;  eu.m  paulo  minus  ab  an- 
gelis  {P.%<il.  VIII,  6).  »  Unde  et  Isaias  dicit  :  «  Vidi- 
mus  eurn,  et  non  habebat  speciem,neque  decoreni 
(/«1!.  Lin,  2).  »  Idem  tamen  et  ex  rnagno  minor 
factus,  et  ex  minore  magnus.  Ex  inagno  minor, 
quia  cum  in  forina  Dei  esset,  semetipsum  exina- 
nivit,  et  formam  servi  accepit;  ex  minoremagnus, 
quia  dicit  Daniel  :  «  Et  lapis  qui  elisit  imaginem. 


ram  {I)an.  11,  35).  »  Lapis  bic  si  requiris  quis  sit 
agnosce.  «  Lapidem  quem  reprobaverunt  asJilican- 
to8,  hic  factus  est  in  caput  anguli  (P«(/.  cxvii, 
22).  »  Idem  tamon  cum  et  exiguus  videretur,  ma- 
gnus  erat.  Cui  rci  astipulatur  Isaias  dicens :  «Puer 
natus  est  nobis,  el  filius  dulus  est  nobis,  cujus 
initium  super  humeros  ejus,  et  vocabitur  magni 
consilii  angelus  [Isa.  ix,  6).  »  Oraiiia  propter  te 
Christus.  Lapis  propter  lc,  ut  tu  eedificeris  :  mons 
propter  te,  ut  tu  ascendas.  Ascende  ergo  super 
montem,  qui  coelcstia  petis.  Ideo  inclinavit  ccclum, 
ut  tu  cssos  vieinior:  ideo  surrexii  in  verticem  mon- 
tis,  ut  to  elcvaret. 

18.  Non  immerito   ergo   abyssus  abyssum  invo- 
cabat,  iil  isle  nums  fieret  exiguus,  de  quo   Pro- 


hominem  figuraverit  (G^n.  11,  Tj.Unde  et  hic  ipse  in 
posterioribus  dicit  :  «  Manus  tuae  fecerunt  me  et 
plasmaverunt  me  {Pml.  cxvm,  73^.  »  Quasi  ligulus 
quidam  Deus  fabricam  carnis  est  operatus  huma- 
n».  Et  ad  Jeremiam  dicitur  :  «  Descende  in  do- 
mum  figuli,  et  audies  illic  verba  mea  (Jerem. 
xviii,  2).  Figulo  utique  saepe  contingit.ut  dum  vas 
fingitur,  cadat  de  manibus  ejus,  et  iterum  colligat 
lutum,  ut  vas  reformet.Denique  et  Jeremias  dicit  : 
«  Dcscendi,  et  vidi  quo  modo  cecidit  vas,  quod 
ipse  faoieljat  in  manibus  suis  (Ibid.  3).»  Et  iterum 
inquit  :  «  Fecit  vas  aliud  quo  modo  placuit  ei 
{Ibid.  4).  »  Recte  ergo  susceptor  dicitur,  quia 
manibus  suis  nos   ipse  suscepit,  ipse    formavit. 


pheta  ail   :    -   Abyssus   abyssum   invocat  in   voce  t  Humani    figuli   vasa   sunt  illa,   alia    in   honorem. 


calaraclaruin  tiiarum  {Psal.  xli,  8).  »  Non  prmva 
lebat  vctus  Testamentum  ad  istius  mundi  redem- 
ptionem  ;  invocabat,  et  quasi  ad  auxilium  arcesse- 
iDat  Novum  Testamenlum.Clamabat  lex  annuutians 
Evangelium.  Erat  enim  somiplena  :  et  ideo  erat 
necessarius,  ut  venirct  qui  Legem  irapleret.  Finis 
enim  legis  Christus  ad  justitiara  omni  credenti, 
qui  venit  legein  implerc,  non  solvere.  Quoinodo 
abyssus  lex,  audi  dicontem  :  «  Judicia  tua  sicut 
abyssus  multa  (/'«a/.xx.\v,7).  «Simul  hinc  inlellige 
ulrumque  unius  esse  sapientia;  Testamentuin, 
quod  quasi  suum  venit  implere.  Cataractus  autem 
inlciligiiiHis  profunda  verborum,  et  vim  cmlestis 
eloquii   :   qii.e   fiuxere  nobis  sicut  imber  e  coclo. 


alia  in  eontumeliam.  Umnes  sumus  vasa  fictilia  : 
et  si  rex  sit  aliquis,  vas  fictile  est ;  ct  si  apostolus, 
vas  fictilc  est.  Unde  et  Paulus  :  «  Habemus, 
inquit,  Ihesaurum  istum  in  vasis  fictilibus  (// 
Cor.  IV,  7).  »  Et  propheta  de  rege  dicit  :  «  Depre- 
tiatus  est  Jechonias  sicut  vas,  cujus  opera  non 
est  necessaria  \Jerem.  xxii,  28).  »  Et  addidit  : 
"  Teira,  audi  verbuin  Domini,  scribe  vlrum 
istum  abdicatum  {Ibid.  xxii,  29,  30).  »  Quasi 
patrio  jure  Deus  noster  filios  solet  ahdicare  dege- 
neres ;  ideo  et  in  terra  eos  scribit,  quia  lilii  torrae 
suut.  Unde  cuin  Judaei  accusarent  adulioram,  Do- 
minus  Jesus  digito  scribebat  in  tcrra.  Ji  jU  aiitem 
nou  in  terra  scribuntur,  quibus  dicitur  :  «  Gaude 


Ergo   remodiura   t.rdinrum    omnium   Christus,  et  jj  jg  qyQj  „pnjina  vestra   scripta   sunl  in  rcelo  (JLuc. 
Scriptura  divina;  atque  in  tentationibus  unuin  per-       ^   ^y^    „ 

2i.  Suscepit  ergo  nos  Doiiiiuus,  quando  nos 
finxit  :  suscipit  et  quando  nos  jubet  nasci.  Undo 
ait  justus  .  "  Suscepit  me  ex  utero  matris  mea> 
{Psal.  cxxiiviii,  13).  »  Cujus  matris?  Priusquam 
te  formarcm  in  ulero,  novi  te  {Jerem.  1,  5,i.  •  Quos 
formal  et  suscipit,  excuntes  quoque  suscipit.  «  Et 
])riusquam  exircs  dc  vulva  inatris,  sanctilicavi 
te  (//'t(/.).-»  Susceplor  est  qui  susceperit  manibus, 
ut  generis  opcrutor  huiiiani  susceptor  dicitur;  et 
qui  visilationc  suscepurfl,  ut  prolegat.  Undo  ait 
Prophcta  :   •■  Qui    habilat  in   adjulorio  Altisfimi, 


fugium. 

capi:t  V. 

Prophctn  miscriis  ohses.uis  diLiuam  imidoral  mise- 
rirordinm,  qn.r  iti  adrcrsis  pr:i'ripuc  manifcslalur. 
Hcum  honiiiiis  suscejtlorcm  csse,  ium  oli  crealio- 
iicm  iiua  VI  niis  idrm  jus  liabct  alque  in  iutca  vusa 
lii/ulus,  tum  oh  drfensionem  qua  concessam  homini 
ritam  conscrvat. 

10.  Denique  ubi  advertit  David  quod  clevationes 
fluctuum  Ha'cularium  supcr  se  vcnircnt,  quas  nc- 
cesse  cst  plurimas  suijcamus  in  islius  saio  vil.t!, 
memor  Domini  miscrationnm  quas  innumeri.spro- 


859 


S.  AMBROSII 


860 


diccl  Domino  :  Susceptor  mcus  es  lu,  et  refugiuni  A.  ulero   projoctus  est  Virginis;   non  enim  tcrrena 


mcuiu  [l'.sal.  xc,  1,  2).  »  Prima  suscepfio  ost  ope- 
rationis,  secunda  defensionis.  Denique  audi  ^.'o.v- 
sen  dicentem  :  «  Extendens  alas  suas  assumpsit 
eos,  et  suscepit  eos  super  scapulas  suas  {Dcnt. 
xxxii,  11);  »  siout  aquila  suscipit,  qus  fetus  suos 
examinare  consuevit;  ut  teneat  atque  enutriat, 
quibus  veri  inciolem  partus,  et  incorrupts!  gratiam 
naturae  astipulari  advcrlerit :  aut  repcllaf,  in  qui- 
bus  degeneris  originis  inlirinitatcm  in  tenera  ad- 
huc  aetate  deprehenderit. 

64C  CAPUT  Vr. 
Queriluv  David  siii  obliliim  Dciim  vidrri,  quo  e'  pee- 
eatorum  snorum  meriia.  cf  proprium   inlirmitatcm 


oum  excepnn;  morientem.  Unde  in  cruce  posilus, 
cum  emitleret  spiritum,  ad  Patrern  ait  :  «  In  ma- 
nus  tuas  commendo  spiritum  meum  [Luc.  xxiii, 
46).  » 

2i.  Non  crgo  aliqui  addant  :  Domine,  ut  psaltae 
faoiunt,  quoque  neque  in  Latino  codice  inveni  meo, 
neque  in  Graeco,  neque  in  Evangelio,  quod  est 
evidentius.  Denique  supra  dixerat  ;  «  Pater,  di- 
mitte  illis  hoc  peccatum  {Ibid.  31;;  »  et  ideo  lan- 
quam  Patri,  in  manus  ejus  commendare  sc  spi- 
ritum  suum,  in  cujus  sinu  semper  est  filius. 
Quanquam  elsi  addant  quod  dixerit,  Domine,  con- 
sideront  (]uod  quasi  honio  in  morte  positus  hoc  lo- 
quatur. 


qtire  sine  divvio  prxsidio  subsistere  nnn  potcst,con- 

fitelur.  Iludem  l„!,etquod  fuerii  a  Dcorepulsus  qui  .,._  g        projectus  est  de   utero  in  Patrem,  de 

suseeptus  antc  jucrat.  Qiiam  bcatum  stt  e.v  iitero  m  li  °     ^    ■> 

Deum  projici ;  et  qua  rulione  illud  Christo   accom- 


modeturl 

22.  «  Quare  mo  oblitus  es,  et  quare  me  rcpulisli 
{Psal.  XLi,  10)?  »  Deus  non  obliviscitur.  Impossi- 
bile  est  enim  ut  obliviscatur,  cui  omnia  qua?  sunt 
facta  et  futura,pr3esentia  sunt  :  sed  nostra  peccata 
meritum  oblivionis  ei  infundunt;  ut  obliteret  eos, 
quos  indignos  sua  visitatione  cognoverit.  Eos  eniin 
cognoscit  Dnminus,  qui  sunt  ejus.  Tamen  ubi  ali- 
qui  iniquitatem  operantur,  his  dicit  :  «  Non  novi 
vos  {Matth.  VII,  23).  »  Quis  ergo  est  qui  possit  Deo 
dicero  :  «  Quare  me  oblitus  es?  »  Sed  tamen  com- 
mune  hoc  sanctis  nobisque  infirmis  est.  Sanctus 
dicit  quasi  meriti  sui  conscius;  et  tamen  quo  san- 
ctior,  hoc  humilicr.  Quod  si  vix  sancfus  dieit.quid 


ventre  matris  suae,  hoc  est,  definivit  quod  ille 
uterus  qui  projecit  eum,  venter  est  matris.  Pa- 
fer  aulem  dixit  :  «  Ex  utero  ante  luciferum  genui 
tp  {Psal.  cix,  3).  »  Non  projecit  utique  Fi- 
lium  Pater,  a  quo  nunquam  egressus  est  Filius, 
sicut  ipse  ait  :  «  Traditus  sum,  et  non  egre- 
diebar  {Psal.  lxxxvii,  9).  »  Non  projecit  eum, 
cui  ejusdem  substantiae  641  unitate  connectitur. 
Potest  ergo  et  sic  legi  :  «  In  te  projectus  sum 
ex  utero  de  ventre  malris  mea;  {Psul.  xxi,  lli,  » 
ut  sequatur  :  «  Deus  meus  es  tu,  ne  discedas 
a  ine  {Ilnd.  12).  »  Potest  et  sic  :  «  De  ventre 
matris  me.ii  Deus  meus  es  tu ;  »  quoniam  in  ulero 
positus  a  te  nunquam  rccessi;  tecum  eram  qui 
lanquam  Jonas  iu  utero  ceti  positus,  te  pni  populo 


ego  dicam  peccator,  nisi  ad  illud  refcram  :  Quare  C  dcprecabar.    Et  vere  de   malris  suae  ventre  cum 

operis  tui  oblitus  es;  quare  visitationis  tuw  otilitus 

es?  Postremo  quare  infirmitatis  meae  oblitus  es? 

Quid  est  enim  horao,  nisi   quia  visitas  eum?  Non 

crgo  oljliviscaris  inrirmum.Memento,  Domine,quia 

inrirmum  mc  feeisti  :  memento  quia  pulverem  me 

finxisti  (4).  Quomodo  stare  pofero,  nisi  solidaturus 

hoc  lutum  semper  intendas,  ut  de  vultu  tuo  soli- 

ditas  mea  prodeat?  Cum  averteris  faciem,  turba- 

buntur  omnia;  si  interais,  va  mihi;   non  habes 

quod  in  ine  aspicias,  nisi  cnntagia  delictorum  ;  nec 

deseri  utile.nec  videri  est ;  quia  dum  videmur,  of- 

fendimus.   Possumus  tamen  sstimare,   quia  non 

repellit  quos  videt ;   quia  cmundat  quos  aspicit. 

Ignis  ante  eum  ardet,  qui  crimen  exurat. 

23.  Bonum  est  ergo  nobis,  ut  non  repellamur.  q 
Ideo  queritur  Uavid,  quia  repulsum  se  crediiiit, 
qui  fuerat  ante  susceptus.  Deniquo  in  posterioribus 
dicit  :  «  In  te  confirniatus  sum  ex  utero  {Psal. 
i.xx,  6).  »  Sed  et  supra  scriptum  habemus  :  «  In 
te  projectus  sum  ex  utero  :  de  ventre  matris  raea3 
Deus  meus  es  tu  {Psal.  xxi,  11).  »  Bonura  est  et 
prnjici,  sed  in  Deuin.  Denique  ex  persona  Ghristi 
hoc   in  XXI   Psalmo  dicitur,  i]ui  vere  in  Patre.m  dc 


(4)  hdit.,  dc  pulverc  mefin.risli;  omnes  niss. ,/)»/- 
verem.  me  finxisti. 

(5)  Sic  mss.  omncs  ^tquo  edit.    Era.   et  Gill.; 
Hoin.  vero  pra;termissis  vocibus,  Vidcamus  cxtera, 


Deo  erat,  secundum  quod  scriptum  est  :  «  Quo- 
niam  priusquara  sciret  puer  bonum  aut  malum, 
elegit  quod  bonum  est  {Isa.  vii,  16;.  »  Et  :  «  Ante- 
quam  patrem  vocaret  aut  matrem,  virtutcm  Da- 
masci  et  spolia  Samaris  depriedatus  est  {Isa.  viii, 
4);  »  ut  gentibus  evocatis  rcguuin  patri  pia;  cultu 
devotionis  acquireret.  Vidcamus  cstcra  (5). 

G.\PUT  VII. 
Dum  c.roptatus  Christi  advcntus  differlnr,  sxvisse 
diaholum,  ut  in  Chri^tum  crcilituros  obfcreret,  el 
in  ip,<iis  siqna  dcfigeret  sua,  ubi  dc  .■tiqnis  qux  se- 
qiii  et  qux  fugerc  nos  oporteat,  disscritur.  Diabo- 
lum  siijna  sua  in  eis  ponerc,  ijui  fidci  scmen  in 
via  c.rciiiiunt ;  .%anctos  c  contrario  diaboli  fidem 
coUocare  in  pervio  :  tandcm  ne  diabolus  fabeniacu- 
lum  Dci  polluat,  providendiim,  ad  quod  tna.rime 
opus  cst  persevcrantia. 

26.  «  Quare,  inquit,  me  repulisli  :  et  quare  tris- 
tis  incedo,  dum  affiigit  me  inimicus  :  confrin- 
git  ossa  mea  :  exprobraverunt  mihi  qui  tribulant 
me,dum  dicitur  raihi  quotidie  :  UbiestDeus  tuus? 
quare  tristis  es,  aniraa  niea  {Psal.  xli,  11  12)?  « 
Et  rcliqua.  Priraa  interpellalio  qucrelam  habuit, 
quod  comperendinarenlur  bona.quorum  jam  fruc- 
tus    desidorabatur.    Secunda    interpellatio,    quod 

et  versu  sequenti,  nempe,  quare,  inquic,  me  repu- 
lisli,  etc.  Trcs  alios  consequentes  non  paucis  voci- 
bus  adjectis  aut  mutatis  hic  posuerat. 


861 


DE  INTERPELLATIONE  JOB  ET  DAVID  LIB.  II. 


862 


spectatusprudentibusChristi  differebaturadvpn- A  ?ocietatc  in  me  transtuli.  Unde  et  dc  Dei   Filio 


ex  _ 

tus,    qiiem    lex     annunliaverat.    civem    prciph.  Uv 

pollicebantur,  et  eo  impatientius  «stuabant  corda 
justorum,  quoniam  ad  redemptionem  cogQOVcrant 
esseventurum  universorum.Quorum  universorum? 
Quibus  evangeiico  tramite  viam  virtulis  aperirel, 
bonorumquc  opcrum  scmitas  demonstraret,  sicut 
ipse  di.\it  in  Proverbiis  :  «  Dominus  creavit  me 
principium  viaruni  suarum  (Proi.' :  viii,  22).  ■> 
Ideo  ergo  diccbatur  ci :  «  Ubi  est  Deus  tuus  ?  » 
quia  adhuc  non  venerat  Christus,  sed  sperabatur. 
Seeviebat  ergo  diabolus,  ut  obtereret  quos  sciebat 
in  advcntum  Domini  credituros,  et  diversis  affic- 
tabat  e.xitiis.  Inlerpellat  ergo  David,  ut  moran- 
tcm  e.Kcilet   questu    prophetico,   festinaie  urgeat. 


lcgiraus  quod  peccatum  non  cognovit  JI  Cor.  v, 
21).  Et  alibi  habes  :  «  Quoniam  qui  custodit  man- 
datum  non  cognoscit  verbum  nequam  (Ecclc.  viii 
5) :  »  cum  liquido  clareat,  quia  non  cognitio  ira- 
probitatis,  sed  socictas  criminosa  sit,  ipse  etiam 
David  in  posterioribus  dicit :  «  DecHnantes  autem 
mabgnos  a  me  non  agnoscebam  (Psal.  c,  4).  » 
Ubi  iiufcm  voluerint  haec  signa  advcrsarii  po- 
nere,  declarat  :  «  Sicut  in  via,  inquit,  super 
summum  :  quasi  in  silva  lignorum  securibus  con- 
ciderunt  januas  ejus  in  id  ipsum,  biponni  ct  ascia 
dejecerunt  illud  {Psal.  lxxiii,  5,  C).»  Quid  hoc  sibi 
vult,  nisi  hoc  ostendat  quia  Pides  nostra  non  quasi 
in  via  esse  debeat,   ne  veniant    volucres    cceli    et 


admoneat  subvenire.  Habemus  similitudinemhujus  „  aufcrant  eam,  sicut  verbum    illud   quod   legis  in 

•    .-        1,    .■    ^-     .,•    „.     •       _-...•__:<._      ..1  :     jL:t  D  i;. K. j.i : :.„  „* ;.„„„„„; 


Evangelio,  non  debere  circa  vias  et  semitas  semi- 
nari  [Luc.  viii,  5). 

28.  Ergo  sancti  volentes  fidem  hujusce  eradicare 

adversarii,  qui  non  vident  signa  sua  in  corde  ejus, 

lentaverunt  quasi  in  via.id  est,  in  pervio  coUocare, 

Cor  autem  in    sunimo  est ;  quia  oculi  sapientis  in 

capitc  ejus.  El  posuerunt  s'gna  quasi   in  silva  li- 

gnorum,  quaj  cito    exuruntur  igni,   aut  securibus 

conciduntur.  Exit   enim  ignis  de  silva,  et  exurit 

etiam  cedros  Libani.  Hoc  autem   faciendum   puta- 

verunt  ;  ut  polluerent  divini  norainis  tabernaculum 

quod  est  in  nobis.  Sicut  enim  templum  Dei  sumus  : 

ita  sumus  et  tabernaculum  Doi,in  quo  festa  Domini 

celebrantur.  Ergo  tu,o  homo,summum  tuum  cus- 

luuiiiii- ij..iiuiuiu   iuuiuii.u,       ^^^.^  ^^^  conquasses  capita  inimicorum,  verticem 

ipcxennt    essc,    quamhbet  C  pe^mbulantium  (P.»/.'  lxvii,  32).   In  su- 

.  6.18   Lnusquisque   doc-      ^^^^^.^  ^^.^  perambulant,  non  in  sanctis  :  in  vcr- 

tice  eapilli,  non  in  vertice  dcvntionis  et  fidei.  «  Et 
si  spiritus  potestatem  habentis  in  te  ascendat,  »  ut 
habes  in  Ecclesiaste,  «  locum  tuum  non  derelin- 
quas  (Eccle.  x,  4).  »  Etenim  superiorem  te  Christus 
constituit,  quem  ad  imaginem  Dei  fecit.  Tene  ergo 
superiorem  fidei  el  pietatis  locum,  quem  a  Christo 
acccpisti  :  649  at  superior  factus,ascciidcntem  de 
inferioribus.hoc  cst,de  terrenis  et  sa-cularibusjspi- 
ritnm  nequam  faciie  repellas,et  signa  non  suscipias 
in  pectore  tuo :  non  occupel  anims  tua;  vestibu- 
lum,nec  introitus  mentis  tua;  ;  et  quasi  in  silva  li- 
gnorumignibus  suiscaducaetfragilia  |  upuletur,aut 
socuribus  suisjanuas  tui  cordis  excidat.  Sit  igitur 
D  in  nobis  non  silva,  sed  vinea  ;  sil  poi-la  nostri  oris 
et  cordis  clausa  diligenlius,  ne  hostis  introeal, 
Gito  delidit  januam,  si  patenlcm  cam  invcniret.  At 
vero  Christus  pulsat,  non  de.jecit,  qui  confortavit, 
0  .Icrusalem,scrasportarum  luarum.Christusmanu 
pulsat,  ut  aperias,  adversarius  scruribus  concidit; 
el  ideo  scriplum  esl  ne  securisct  mallcus  indomum 
Dei  intrel  (///  Refj.  vi,  7).  Foris  debet  essesuperbia 
ct  fallacia,  nou  intus.  Foris  enim  pugna,  paxintus 
qua;  supra  omuein  intelleclum  rst.  Non  scindatur 
fcrro  anima  ti  a  ;  sed  ut  unima  Joscph,  ita  unima 
tua  fenuin  pertiunscat;  nc  principule  tuuiu,  velul 
quoddam  tabcrnaculum  Verbi,  in  ipso  lidei    prin- 


interpellationis  eliam  in  posterioribus,  ubi  dicit 
idem  Propheta :  Utquid  repulisti  nos,  Deus,  in 
finem  (Psal.  lxxiii,  1)  ?  »  Et  ibi  aperte  quod 
congregationis  su.e  oblitus  sit,  et  virgam  haere- 
ditatis  suu;  ab.jccerit,  flebilitor  deploravit  et  quod 
in  plcbcm  Dci  insurrexerint  ejus  inimici  de 
quibus  ait :  «  Et  gloriati  sunt  qui  oderunt  te,  in 
medio  festi  tui  [Ibid.  i).  »  Forte  hic  versioulus 
videretur  Assyrios  declararc,  qui  triumphave- 
runt  populum  Juda;orum,  nisi  sequeretur:  »  Po- 
suerunl  signa  siia,  signa,  et  non  cognovi  (Ibid.  4, 
5).  »  Signa  scinper  in  bello  sunt  quK  prselia- 
turos  pri'.ire  consueverunt,  et  agmen  duccre  mili- 
tare.  Unusquisque  numerus  aut  legio  signa  sua 
sequitur.  Et  si  dispersi  fuerint  bcllorura  tumiiltu, 
eo  ubi  signa  sna  prospc.xe 
longo  positi  revcrtuntur.  6-1»  Unusquisq 
tor  ha;c  signa  constituit,  ct  scquenda  pra;scribit. 
Sed  sunt  etiam  alia  signa,  quaj  victor  hostis  impo- 
nit,  et  tanquam  captivis  observando  decernit ;  sed 
qui  fidclis  est  milcs,  propria  signa  scquitur,  non 
agDoscit  aliena. 

27.  Quae  sint  aliena  signa  intentius  et  impensius 
consideremus.  Signum  suum  posuit  Christus  in 
Jrontibus  singulorum  :  ibi  quoque  Antichristus 
sua  signa  ponet,  ut  proprios  recognoscat.  Sed  qui 
in  occulto  Juda;us  est,  ille  verus  confessor  dicit : 
V  Posuerunt  signa  sua,  signa,  et  non  cognovi.  »  Po- 
sueruut  diabolus  et  ministri  ejus,  sed  ego  nescivi 
illa  ;  quia  non  consensi  artibus  ejus,  non  acquicvi 
impcriis  ejus.  Posuit  Assyrius  Nabuchodonosor 
signa  pueris  Ilebrajorum,  et  mutavit  illis  nomina  : 
et  pra;cepit  ut  adorarent  imaginem  ejus,  et  reccdc- 
rcnt  a  solemnibus  patrum  suorum,  ritusque  Clial- 
d.TOs,  posthabita  Dei  lege,  sequerentur.  Conslituit 
huc  rex.sed  statuit  Danicl  in  corde  suo,  ut  regalis 
inensa;  contagia  declinarct.  Rcctc  crgo  ci  convenil 
dicerc:  Signa  non  cognovi  aliena.Jussum  erat  utlle- 
brffii  pueri  adorarent  irnaginem  regis;  responderunt 
ei :  ..  Non  adoramus  imaginem  tuam  (Dari.  iii,  Iti). 
Apto  ergo  di.\it  unusquisque  eorum  :  «  Posuerunt 
signa  sua,  signa,  et  non  cognovi  ; "  id  est  noii  suin 
expertus,  non  ullo   conscnsu   recepi,   non   aJiqua 


863 


S.  AMBROSII 


cipio   et   Jocirinae   fcpiritualis   diruatur   ingressu.  A.  toto  precatur  affectu,  ut  Chrislus  adveniat  forlilu- 


Fuiidaluo  cnim  usu  atque  exercitatione  immobilis 
perseverat,nec  locum  dat  ei  qui  in  summum,quasi 
transfigurana  se  in  angelum  lucis,  con&tur  ascen- 
dere  ;  qui  si  in  nobis  sua  signa  non  viderit,  aucto- 
ritatem  resistendi  habere  non  poterit.  Ergo  ne 
affligat  nos  inimicjs  ne  ossanostra  confringal,  non 
deficiamus  perseverare  in  Christo  ut  dicat  de  nobis 
«  Triduum  habent  qiiod  perseverant  mecum,  et 
dimittere  eos  jejunos  nolo,  ne  deficiant  in  via 
(Matlh.  XV,  33^  »  Beatus  cui  ipse  dederit  eordis 
firmameutum,  uL  deficere  non  possit  in  istius  vitfe 
tramite  conslitutus.  Non  enim  deficit  qui  sperat  in 
Domino,atque  ei  intimo  confiteturafTcctu  ;quando- 
quidem  etiam  eques  iile  cujus  equi  calcaneum  ser- 
pens  momordit,  etsi  retro  eecidi  ,  deceptus  tamen  o 
non  est,  quia  saiutem  expectavit  a  Domino  (6). 

CAPLIT  VIII. 

David  ab   i^utiuortim  causa  suam  disrerni  poslulat, 

noii  autein  Cliristus,  quippe  cui  a   Palre  datum  sit 

cmne  judicium.   Merilo    ['rophelam   oh    inlestinos 

atque  e.rternos  hosles  lurhatum  inslitisse,utmature 

sibi  divini  au.rilii  lu.r  affultjeret ;  cuni  tamen  fu- 

turx  redemptionis  eoynilionca  Deo  fuisserecreatum. 

29.   Tertia    quoque  Prophetae  interpellatio   quod 

in  medio  hominum  nequitias  exercentium   consti- 

tutus,  causam  suam  ab  eorum  contagio  cupiat  se- 

parari.  Ouod  multi   ad  Dominum  Jesum  referen- 

dum   putant,  eo  quod  ipsius  solius  ost  non  timere 

judicium,   qui  vincit  cum  judicatur.  Habet  enim  a 

viro  iniquo  judicium,  in  quod  volens  Ghristus  in- 

greditur.ut  habcs  scriptum  :  >>  Populus  meus.quid 

feci  tibi,  aut  in  quo  contristavi   te  [Mich.  vi,  3)  ?  »  ^ 

Cceterura  cum  omne  judicium  illi  dederit  pater,non 

quasi   infirmo   utiquc,  sed  quasi  filio,  quod  potest 

ipse  subire  judicium  ?  Si  Judicium  Patris  arbitran- 

tur  Filioessesubeundum,Patcr  utique  non  judicat 

quemquara,  sed  omne  judicium    dedit   filio  ;  ut 

onines  honorificent  filium,  sicut,  honorificant  pa- 

trem.  Pater  honorat  filium.et  tu  dijudicas  ?  Hoc  eo 

posuimus,    ne   quis   nos   arbitaretur   650    quasi 

metu  qufBstionis  in  locum  Domini  subrogare  perso- 

nam  Prophetaj,  eum  sanctus  David  prajvidens  spi- 

ritu  insiirreeturos  Judicos  adversus  Domini  passio- 

nem,  judicium   suas   iidei    non    pertimescat   (7)  : 

discerni    quoque    causam   suam    a    pcrsecutorum 

gente  deposcat,  ne  malis  generis  sui  et  posteritatis 


864  T 

fitu-    t 

nila-      •' 


ha3redibusprosapiatolius  Judaicigenerisimplicetur  0  a  muneribus  nostris,  quando  Cain  parricidcE 


do  univLMSMruin,  qui  suscipiat  omnes  infirmita 
tes,  et  faciat  utraque  unum,  compugnantesque 
sibi  mentis  et  carnis  inimicitias,  sublato  solvat 
pariete,  qui  internum  quominus  in  concordiam 
conveniret,  dividebat  affectum.Ergo  quiain  se  ipso 
sibi  erat  pugna,  erat  a  proximis  qui  legis  et  .-Equi- 
tatis  immemores  laqueos  fraudis  et  insidiaspraepa- 
rabant,  speratumque  ditferebatur  remedium  ;  re- 
pulsum  se  arbilrabatur,  quasi  recusaret  venire  qui 
promiserat  remedio  se  fulurum.  Et  tanquam  ab 
spe  lucescentis  diei  in  tencbrarum  profunda  revo- 
catus,  orabat  ut  squalorem  hujus  sajculi  repul- 
sura  lux  irradiaret,  mterna  adesset  veritas,  quae 
fallacem  imaginem  mundi  hujus  aboleret. 

31.  Adfuit  Deus  votis,  qui  solet  et  improvisus 
assistere,  et  non  rogantibus  se  manifestare,  sicut 
ipse  ait :  «  Palam  factus  sum  non  quaerentibus 
me  (ha  lxv,  1)  «  Et  piis  astipuiatus  oratis,  vo- 
torum  seriera  celeri  praevenit  effectu,  subitoque  in 
Ecclesiam  et  in  tabernacula  sua  sanctum  Prophe- 
tara  deduxit  in  spiritu,  atque  ante  oculos  ejus  sa- 
crum  allare  constituit,  in  quo  futura  totius  mundi 
esset  redemptio,  et  universorum  toto  orbe  remissio 
peccatorum. 

CAPUT  IX. 

Prophetx  vcrbis  significari  Deum,  qui  ah  hominibus 
propter  eorum  peccata  fiieral  aversus,  eis  postea 
per  passionem  Christi  reconcilialum :  uhi  Deum 
hominum  sacrificia  aversatum,  reconciliari  tamen 
posse  eliam  haix  testimonio  confirmalur.  Ilem 
ut  in  domum  Dei  ingrediamur,  nos  qui  insularum 
inslar,  rriminum  fluctibus  tunsi,  vaufragia  pa- 
tiebamur,  multipUci  ralione  fuisse  a  Christo  re- 
novalos. 

32.  Videns  ergo  in  spiritu  illam  dulcedinem  sa- 
cramentorum  ccelestium,  iUam  mensam  quas  re- 
pellit  alterentium  insidias.  sicut  ipse  in  superiori- 
bus  dixit :  "  Parasti  in  conspectu  meo  mensam, 
adversus  eos  qui  conterunt  me  (Psat.  xxii,  5),  » 
ait :  «  Et  introibo  ad  altare  Dei  mei,  ad  Deum  qui 
lajtificat  juventutem  meam  [Psal.  xlii,  4).  )>  Pulchre 
dixit,  quasi  Adam,  «  Et  introibo.  »  Ejecti  enim 
eramus  de  paradiso  Domini,  ex  quo  Adam  pec- 
cati  sui  conscius  vultum  Domini  declinavit.  Decore 
quoque  addidit :  «  Et  introibo  ad  allare  Dei,  » 
quasi  in  conspectu  Dei  rediret.  Aversus  enim  erat 

651 


30.  Non  immorito  ergo  turbatur,  qui  videt  sibi 
adversus  carnem  et  sanguinem  esse  luctamen, 
atque  in  seipso  sibi  grave  esse  naufragium,  in  suo 
corpore  tenpestatem,  quam  sustinere  non  valcat, 
nisi  coelpste  nuxilium  suffragctur.  Nemo  enim  gra- 
vior  homini  hostis,  quam  doraestici  ejus :  quid 
autem  tam  domesticum  quam  sibi  homo,  et  sufe 
carnis   infirmitas  .'  El   ideo  festinat  Propheta,    et 

(li)  Expectavii  a  Domino.  His  verbi^  enarraiio- 
nem  Ps.ilmi  xli  eonc'inlit  Rom.  edit.  ac  suhjecto 
titulo,  et  priino  versu  Psalmi  xlii  novam  enar- 
rationem  instituit.  Nos  vero  mss.  auctoritatecunc- 


illius  numera  non  probavit.  Latebat  Cain  alienus 
a  Domini  conspectu,  furens  effera  vis  animi,  quod 
in  fratris  sui  Dominus  respexerat  munera,  in  sua 
autem  non  respexerat,  sub  offensione  proprios  re- 
liquit  hsredes.  Occiderat  Abel  non  sibi,  cujus  et 
sanguis  clamabat  ad  Dominum  ;  sed  occiderat  om- 
nibus  nobis.  Nullius  prope  jam  sacrificium  proba- 
batur  ;  quia  non    erat  qui   faccret  bonitatem,  non 

ta  priori  formae  restituimus 

(7)  Edit.  ant.,  judicium   Domini  non  periimescit. 
Rom  sux  fidei  judicio  corroboratus  non  pertimescat. 

Mss.  omnes  ut  ia  teitu. 


865 


DE  INTERPELLATIONE  JOB  ET  DAVID  LIB.  II. 


8t6 


erat  ■usque  ad  unum,  quando  nec  Deo  fldes,  nec 
fratris  germanitali  (8^  pietas  rcservala  est.  Vcuit 
Dominus  Jesus  ut  resuscitaret  Adam.  Resuscita- 
tus  est  et  Abel,  cujus  munera  placuerunt  Deo  Ob- 
tulit  semetipsum  Dominus  Jesus,  id  est,  primitias 
corporis  sui,  in  sanguinis  aspersione  meliua  lo- 
quenle,  quam  sanguis  Abel  locutus  est  in  terra. 
Respexit  Deus  in  cjus  munera,  ex  quo  ipse  recon- 
oiliationis  divinaegratiam  bonis  rcliquit  haeredibus. 
Rccte  igitur  sanctus  David,  quasi  ex  persona  re- 
conciliati  homiuis  ait  :  «  Et  introibo  ad  altare  Dei 
mei,  ad  Deum  qui  Imtificat  juventutem  mcam.  » 

33.  .\struaraus  hunc  locum,  si  possumus,  eliam 
alterius  prophela?  txemplo,  quomadmodiim  et  ho- 
miiiis  aversaUis  sit  Dominus  prius  sacrificia,  et 
postea  sit  eidem  reconciliatus.  Ilaberaus  in  Isaia; 
libro  scriplum,  dicenle  Domino  :  "  Quo  mihi  mul- 
tiludinem  sacrificiorum  vestrorum  ?  dicit  Domi- 
nus.  Plenus  sum  {Isa.  i,  1 1)  :  "  id  est  abundo  mei.s- 
vestra  uon  quaero  :  holocautomata  arietum,  et 
adipem  agnorum  el  sanguineni  taurorura  et  hirco- 
nim  nolo,  neo  sic  veniatis  in  conspectum  meum. 
Et  utique  fetu  pecorum  oblulerat  .\bel  sacrificium 
in  quo  placuerat  D»o  :  sod  typum  non  requirebat, 
qui  exspectabat  sacrificii  veritatem.  Exspeetaliatur 
enim  passio  Domini  salutaris.  "  Quis  enim  ista  re- 
quisivit  de  manibus  vestris  ?  Calcare  regiam  meam 
non  apponetia  {Ibid.  12).  »  Et  infra,  «  Cum  exten- 
dcritis  manus  ad  me,  averlam  faciera  meam  a  vo- 
bis...  Sed  lavamini,  niundi  estole,  aufcrte  malitiam 
ab  animis  vestris.  Judicate  pupillo,  et  justificatu 
viJuam,  et  venitc,  di8putemus,dicitDominus  [Ibid, 
15-18).  »  Claret  igitur  quod  et  ante  aversus  sit 
Dominus  a  sacrificiis  hnminis,et  postea  reconcilia- 
tus,  ut  respicere  in  noslra  aacrificia  dignaretur. 

31.  Ideo  ergo  securus  intrat,  qui  ad  Domini  in- 
greditur  misericordi:tm.  Dcnique  bono  servo  dici- 
tur  :  "  Inlra  in  gaudium  Domini  tui  [Matlh.  xxv, 
21),  "  De  servo  autem  nequam  dicitur  :  »  Tollite 
illum  in  tenebras  exteriores  (liiii.  30).  »  Ideo  et 
Adam  dejectus  Je  patria  cadesti  et  illa  sede  para- 
disi,  in  insulam  peccati  est  relegatus.  Recto  ergo 
dicit  Scriptura  :  «  Renovamini,  insulce  [Isa.  \u, 
I).»Quiapeccatorum  fluctibua,  sicut  insulse  in  is- 
tius  mundi  freto  circumvcnimur.  Ista;  ergo  insula) 
peradventum  Domini  peccatorum  remissione  rcno- 
vatae  sunt,  id  est,  homincs  in  lavacro,  medii  inter 
aquas  quasi  insul.c  constituti,tundcbantur  undarum 
molibus  sicut  insiila,  fionoris  peccatorum  relidenti- 
bus  fluctibus  sicut  insuloe,  in  quibus  ante,  velut 
fraudum  scopulis,  erant  simplicibus  crebra  nau- 
fragia  ;  quia  dolus  erat  in  cordc,  in  nre  blanditia?. 
At  vero  postea  quam  Dominus  651  Jcsus  in  quo 
dolus  non  est,  adveniens  in  hunc  muiulum,  cadc- 
stia  expositione  doclrini  humanarum  profunda 
mentium  serenavit,  et  Iranquillitatem  refudit  alfcc- 


A  tibus  singnloTnm,  anfercns  spem  diseo."d!a?,  «itnsi 
qu.i  daai  portuum  caq5cre  appropiiiquaulibus  essc 
suirragia(9)  ;  ut  unusquisque  navigiura  suse  quie- 
tis  in  proximi  aut  Iralris  constituat  affectu,  et  in 
secessu  quodam  piae  mentis  hEereat  littorali. 

35.  Xon  immerito  ergo  tar.quain  renovatus  cla- 
ra.it  Oavid  :  <.  Et  inlroibo  ad  altare  Dei  mei,  ad 
iJcum  qui  Ia?lificat  juvontutem  meam  {Pfol,  xlii, 
4}  ;  11  ut  qui  supra  se  invetei-asse  inter  inimicos 
suos  dixerat,  ul  in  sexto  legimus  Psalmo  [P.ial.vi, 
8],  hic  ait  juvcntutem  sibi  ex  inveterata  prolapaio- 
nis  humana;  sonectute  renovafam.  Renovamur 
cnim  por  lavacri  rogenerationem  ;  renovauuir  per 
Spiriliis  sauoli  cITusioniMn  ;  reiiovabimur  etiam 
per  resurreclionom,  sicat  in    postcrioriLus    dicit  ; 

n  "  Renovabitur  sicut  aquilae  juveitus  tua  {Psal.  cii, 
5].  »  Quo:nodo  renovfinur,  audi  :  «  Asperges  me 
hyssopo,  et  mund;ibor  :  lavabisine.et  super  nivem 
ilcalljabor  [Psal.  l,  9).  »  Et  iii  Isaia  ait  :  «  Si  fue- 
rint  peccaia  vcslra  ut  phcenicium,  ut  nivem  deal- 
babo  {Isa.  i,  18).  »  Recte  renovatur,  qui  detenebris 
ppccatorum  in  lucem  virtutum  niutalur  et  gra- 
tiam  :  ut  qui  tetra  prius  colluvione  sorJebat,  su- 
pra  nivciii  albenti  nimis  fulgore  resplcndeat, 

CAPET   X. 
Ub  su;  eriora  heneficia  pollicelur  David  Deo  se  confes- 

iurum  iii  cilkara  :  ijua  occasionc  qua;  cuin  citliara 
crirpori  tio:;tro  sil  affiiiitas,  cl  qualis  illu  l  sonus  de- 
rcal,  explicatur. 

36.  I'  Confitebor  libi  in  cithara,  Deusmeus^Pidi. 
XLii.  4).  >i  Ilabet  cilharara  suam  aiiima  nostra.Ne- 

C  que  cnira  diceret  Paulus  :  «  Orabo  spiritu,  orabo  et 
mente  :  psallam  spiritu,  psailam  et  mente  (/  Cor. 
XIV,  15),  »  iiisi  habcret  citharam,  qua;  pleclro  san- 
cti  Spiritus  resultaret.  Cithara  esl  caro  nostra 
quando  peccato  raorilur,  ut  Deo  vivat  :  cihara  est, 
quando  septiformem  accipit  Spirituni  in  b.iptisma- 
tis  sacramento.  Testudo  enimdum  vivit,  luto  mer- 
gitur  :  ubi  mortua  fuerit,  tegmen  cjus  aptatur  in 
usum  caneniii,  et  pi.e  gratiam  disciplina>  ;  ut  sep- 
tem  vocum  discriraina  numeris  moduhinlibusoblo- 
quatur.  Sirailitcr  caro  nostra,  si  vivat  illocobris 
corporalibus.  in  quodam  cceno  vivat  et  voragine 
voluptatum.  Si  luxurifle  moriatur  atque  inconti- 
ncntias,  tunc  vernm  vitam  resumit,  tunc  cdere  in- 
cipit  bonorum  oporum  dulce    inodulamen.    Dulcis 

n  aoniis  esl  castimoniaj  :  dulris  sonus  timentium 
Deura  :  denique,  «  in  omncra  terram  exivit  sonos 
eorum  (Psal.  xviii,  5)  ;  »  dulcis  sonus  est  fidei  quae 
annuntiatur,  ut  scriptiim  est  {fioin,  i,  8),in  univer- 
60  raumlo.  Ilic  sonus  a  nobis  exeat  ad  Doum,  si- 
cut  pxivit  etiam  a  Thess.ilonicensibus  (/  Tlics.  i,8); 
ut  etiain  non  canontcs  canamus,  cl  bonorum  con- 
centu  operum  Dorainum  pra'diceinus,  cui  est  lio- 
nor,  gloria,  perpetuitas  a  sserulis,  el  nunc  et  sem- 
per  ct  in  nmnia  s.tcula  sajculorum,  Anion. 


(8)  Edil.,  nec  (ratri  germonitatit  pietas ;  mss. 
fratris  germanitati,  etc. 


tiec         (9)  Edit.,  appropitiquanliljus  esse  tuffuyia  ;  ia»i. 
suffragia. 


867 


S.  AMBROSIl 


868 


LIBl^R  TERTIUS 

DE    INTERPELLATIONE   JOB. 


653    CAPUT   PRIMUM.  A 

Moveri  plero^iiue  etiam  priulentcs,  cum  prosperis  Itic 
ajjtuere  injuilus,  juslos  uulem,  aflUgi  viderinl,  qua; 
librarum  sec/unilium  materin  est  ;  ob  eamdem  rem 
amieos  Joh  iijiiiiros  divini  consilii,  eum  propter  ad- 
missa  crimina  pmnis  afjectum  eontendisse. 

1.  Siiperior  nobis  dispulatio  Tuit  dc  interpella- 
tione  sanctornm,  quod  fragilis  et  imbccilki  condi- 
tio  sil  humana,ini:e  nusquam  siii  liabeat  llrmitatom 
nisi  in  proteotione  crclesti  ;  hodie  nobis  t^a  su- 
mcnda  est,  qua  vulgus  huniinum,  pleriquo  ctiam 
prudentium  valde  moventur  ;  cum  vident  injuslos 
alfluere  rebiis  secundia,  justos  aulem  IVcqucnter 
aflliotari  in  hoc  seeculo.  Et  vere  lubricus  hic  locus, 
in  quo  etiam  sancti  vix  potuorunl  vero3  opinionis 
tenere  vestigium.  Denique  turbatus  est  et  ipsoDa- 
vid,  qui  in  superioribus  dixerat  :  «  Occulta  sapien-  ]} 
tiac  tuae  manifcstasti  mihi  [Psal.  l,  8).  »  Verumta- 
men  conlirmavit  se  ipse  postea,  et  perfecta;  ratio- 
nis  viam  invesligavit.  Job  quoque  sanctus  cum  tri- 
bus  illis  veteribus  amicis  qui  ad  consolandum  vo- 
nerant,  de  ea  opinione  in  serinone  liictatus  est 
{Joli.  IV  et  scq.).  Utriusque  igitur  disputationes  in 
modium  proferamus.  Digni  sunt  enim  qui  nobis 
magisterium  vivcndi  afferant  ;  quando  qnidem  in 
adversis  posili,  plus  Deo  placerc  meruerunt.  Au- 
diamus  igitur  utrumque  suo  ordino. 

2.  Increpuerant  vehementer  sanctum  Job  Eli- 
phaz  Theinanorum  rcx,  et  Baldad  Saucha^orum  ty- 
rannus  (10),  et  Sophar  ]\Iinn^orum  rex,  eo  quod  prn- 
pter  peccata  sua  tantum  supplicii  sustineret.  Infir- 
mo  etenim  ingenio  non  advertebant  quod  Dominus  ,, 
eum  tentandum  dedissel  ;  ut  alhlela  Christi  tenta- 
tionibus  erudilus,  majore  ad  eoronam  gloria  per- 
veniret..Non  videntcs  itaque  tantum  sapienli»  sa- 
cramenUiin,  angusti  eordis  timore.  ne  viderentnr 
injustitiae  Deum  arguoro  qui  pojuis  aflici  innoxium 
perpeteretur,  in  sanclum  Job  pccnarum  merita  re- 
torquebant  ;  dicentes  quia  omnis  vita  impii  in  sol- 
llcitudine  {}ob  xv,  20),  et  divitia;  injuste  congre- 
gat;e  evomentur  [}ob  xx,  15)  ;  omnia  quae  patiatur 
liomo  gravia  in  terra,  propter  peccata  sua  eum 
perpeti  :  qui  eliamsi  in  rebus  prosperis  sit,  per- 
petuari  ci  secunda  non  posse,  et  tanquam  som- 
nium  cilo  evanescere,et  non  irtveniatur  locusejus  : 
krtitiam  autem  impiorum  essc  graviorem  ruinam 
[Itiid.  5)  ;  ideoque  etiam  sanctum  Job  a    prospcris 

D 
ilO)  Edit.  vet.  cum  cod.  Vat.,  Torn.  ct  Vict., 
Biitdach  Suilheurum  iyrunnus,  el  Sopliur  iWuiinatc- 
norum  rex.  Rom.  et  alii  niss.  Biildud  Sauehxorum 
lyrannus,  et  Sophar  Minxorum  rex.  LXX  interpr. 
liiAoio      2;au/a(wv     fjpavvo?,      iuaip     JlEivafwv     [lotT;- 


in  adversa  mutatum,  delicturum  suorum  pretio  ex 
summis  iu  ultima  corruisse  :  labi  eumqui  se  asse- 
i'eret  innocc-ntem  ;  cum  portio  impii  hujusmodi 
h^it,  nl  superveniens  in  cum  a  Domino  indignatio 
jungat  ci  dolores,  et  interitus  domuin  ejus  invol- 
\iii  [Ibid.  28,  29). 

654    CAPUT    II. 
Joti  infirmum  sanis  amicis  et  se  ipso   eliam  fortiorem 

c.vslilisse.  Quomodii  conviciatores  .suos  redargueriL'! 

ubi  pnrsertim  siteidium  ejus,  nec  non  Davidis  quo- 

que,  ulque  Apostoti    nobis   proponitur   ad  imitan- 

dicm. 

3.  Audiehat  hipc  sanclus  Job,  et  quasi  athleta 
foitis  in  stercore  scdens,  ia  tantis  vibicibus  et  sac- 
vi  doloribus  vnlneris,  totum  corpus  diris  pcrfusus 
ulceribus,  mysteria  loquebatur,  nec  aequireadis 
propriae  remediis  asgritudinis,  sed  sacris  vacabat 
sermonibus.  Fortiores  itaque  sermones  Begri  homi- 
nis,  quam  illorum  qui  non  aegrotabant.  lili  enim 
lni[ucbantur  injuslitias,  sed  non  secundum  scien- 
tiam  :  pra?dicabant  divina  judicia,  pmnas  reorum, 
pivTmia  sanctorum  ;  sed  reum  a  justo  discernere 
nesciebanl  :  denique  quem  Dominns  Deus  justum 
pronuntiavit,  cum  condemnabant  injustitiae,  arces- 
sebant  iniquitatis.  Ignorabant  ergo  quid  unicuique 
conveniret.  At  vero  sanctus  Job  discernebat  spiritu 
quomodo  cuique  cum  oporteret  loqui  ;  fortiorergo 
quam  ii  qui  sani  et  incolumes  videbanlur.  Et  quid 
dico  forliorem  inventum  csteris  ?  Fortior  se  ipso 
inventus  cst.  Forlior  enim  erat  »ger  Job,  quam 
sanus  fuerat,  secundum  quod  scriptum  est,  quia 
.<  vlrtus  in  infirmitatibus  consumniatur  [7/  Cor.  xii 
0).  ))  Ergo  et  Job  cum  inlirmaretur,  tunc  validior 
erat.  Non  cnim  EBgrotabat  animo,  ctsi  doleret  cor- 
pore  :  quia  non  erat  in  carne  anima  ejus,  et  cujus 
passionibus  non  adhajrebat  ;  sed  in  spiritu,  cujus 
virtute  se  texerat. 

4.  Ideo  orgo  non  carnis  gemitus  et  corporis  inlir- 
mitates,  sed  voces  spiritus  loquebatur  quibus  ur- 
geret,  non  quibus  cederet.  Et  primo  quidem  lenius, 
ut  illis  pudorem  incuterbt  :  quia  urgebant  justum 
injusto  diccntes  quod  ininora  peccatis  suis  suppli- 
cia  sustineret,et  noii  erubescebant  ipei  peccatores  fal- 
sis  accusare  innocentem.  Esto,  inquit  {Job  xix,  4 
et  seq.),  ego  crraverira,  et  apud  me  devius  ille  in- 
habitet  qui  mentibus  hominum  offundit  (H) 
errores  ;  ul  loquar    sermones    qnos   non    oportet, 

(11)  Cod.  Torn.  et  Vict.  cum  edit.  Am.,  Deus 
ille...  ojfendit  (Am.  oslendii)  errores.  Welius  alii 
mss.  ct  edit.,  devius  ilte,  etc.  Est  autom  dcviu<:  idem 
ac  vagusatque  erro,  hoc  est,  diabolus  qui  lib.  Job 
c.i,  vers.  7,  de  se  dioit.:  Circuiv!  lcrram  ct  pcram- 
buluvi  eam.  Vox  tamen  -Aivo;  qus   hic   Ambrosio 


869  DE  INTERPELLATIONE  JOB  ET  DAVID  LIB.  111. 

sicut  vos  dicitis,  et  crrent  verba  mea,  nec   oppnr-  A.  CAPUT  II L 

tune  sermo  meus  promatur  :  cur  vos    in  me  insili-       j^j^  verourum  certamine,  quo 

tis  et  conviciamini,  non  considernntes  quia  a   Do- 

minn  mihi  venit  ista  tentatio,  qui  me  vallo  quodam 

perturbationumarbitratusest  sepiendum.  Exerceor 

adversis,  circumvallatus  undique  laboribus  et  pe- 

riculis  ;  et   insultatis   adhuc,   volentes    opprimere 

quem  deberetis  juvare.    Ecce  rideo  in  opprobiis, 

et  non  loquar,  ncc    respondebo    conviciis    vestris. 

Non  enim  vos  esti.q  qui  judicatis  :  sed  qui  judicat 

mc,  Dominus  est ;  et  ipsius  tamen    judicii  tempus 

nondum  advenit.  Quid  opus  clamareante  judicium? 

C55  Bonum  est    tacere    dum    exspectatur  qui  jn- 

dicat.  Bonum  est    convicium  convicio  non  referre, 

ne  et  nos  inter  dctrahcnfcs   annuinprcmur. 


870 


5.  Iinilemur  ergo  hunc  viruui,  qui  sileulio  suo  B 
redarguebal  convioiantes.Usteudebal  cnim  virtutcm 
animi  sui,  quem  contunieliie  non  moverent:  et 
conscientiae  innocenliam  mauiCebtabat,  qui  objecta 
non  recognosceret,  sed  quasi  a  se  alieua  riJeret. 
At  vero  no3  quasi  aliquiJ  nobis  objiciatur,  dum 
purgare  volumus  (liJl,  acerbamus  :  dum  ulcisci 
cupimus,  confilemur;  cum  dical  Scriptura  ut 
avertas  dedecoris  sermonem  {Prov.  xx\ii,  11).  et 
auteras  vestimenlum  tuum  {Ibid.  13) ;  prajlerit 
enim  iujuriosus.  Taceamus  ergo,  ut  prstereat,  ne 
vestimeutum  nostrum  provocatus  exurat.  Scriplum 
est  euim  ;  «  Noli  iiicendere  carbones  peccatoris,  ne 
forte  e.xuraris  in  igneflammie  ejus  (£(;c/!.  viii,  13).» 
Propterea  ergo  sanctus  tacet;  et  si  servus  proter- 
vit,  et  sipauper  couviciatur;  tacct  justus  ;  et  si  pec-  r 
calor  opprobria  jacit,  justus  ridet :  et  si  inlir- 
mus  maledicit,  justus  benedicit. 

6.  Tacebat  David  cum  Semei  tilius  Gera  male- 
diccret,  Job  ridchat,  faulus  benedicebat,  sicut 
ipse  ait  :  "  Maledicimur,  et  hnnedicimus  (/  Cor.  iv, 
12.)  »  Magisterio  quippe  divino  processus  humana; 
virtutis  excrevit :  quia  jam  venerat  qui  ex  infirmio- 
ribus  faceret  fortiores,  et  audierat  dicentem  :  «  Bc- 
nedicite  malodicentes  vobis,  et  orate  pro  calum- 
niantibus  vos  {Lur.  vi,  28).  »  Quid  verho  dixit, 
exemplo  probavit.  Denique  etin  cruce  positus  de 
persecutoribus  suis  conviciantibus  sibi  dicebat  : 
•  Paler,  dimitte  illis,  quia  nesciunt  quid  faciunt 
{Lur.  xxiii,  31)  :  »  ut   orarct    pro   calumniantihus. 


nou  (iliud  fere  diffici- 
lius,  viclor  renunliatur.  Qnam  pulrlirum  sil  ridere 
ac  tncere  in  oljjertis  criminatioiiiljus:  et  qucm- 
adinodum  post  responsum  lenius,  idem  fortioribus 
vcrbis  importunius  calumniantes  repuleril. 

7.  Et  ridens  tacebat.  Qua  ratione  tacendum  sit, 
docet  ;"Clamabo,etnondum  judicium  (13)  {]oh.  xix, 
7V  »  fppe,  inquil,  voluit  me  b.TC  perpeti.  Tanquam 
muralibus  tentationihu?  clausus  non  pnssum  fu- 
gere,  dnnec  placcat  Den  de=truerp.  altitudines  len- 
tationum  mearum.  Nunc  enim  si  c.lamo,  nondum 
judicium.  Adhuc  in  agono  suin,  adhuc  luctor, 
rdhuc  rcrlamcn  superest  mihi,  nondum  enim  exivit 
corona.  Nemo  autem  n'si  qni  legitime  cnrtaverit 
coronatur.    ^ 

8.  Debebatur  illi  certanien  tertium  :  amiserat 
oinnia  sua,  id  est,  patrimonium  cum  liliis  :  patie- 
bntur  vulnera  caro  ejus  :  manebat  ut  tertationes 
verborum  vinccret.  Non  m^^diocre  eertamen. 
656  Sprmonc  dcceptus  est  Adam,  verbo  victus 
Samson.  Nihil  enim  sic  penetrat  animam  sicut 
sermo  fucatus  :  nihil  iterum  sic  mordet,  ut  durior 
sermo.  Multi  cum  vicerint  adhibita  tormenta,  scr- 
monuin  duritiam  non  sustinuprunt.  Laborat  Job, 
sed  suptineljat,  et  verborum  juxta  vulnerum  onera 
portabat.  Vidit  eum  agonotheta  suus,  de  nube  et 
turbine  manum  laboranti  dedit,  et  obluctantes 
gravi  lapsu  cecidisse  pronuntiavit,  victorem  asse- 
ruit,  coronam  detulit. 

•  9.  Quid  autem  pulchrius,  quam  ridere  cum  ma» 
ledicitur  nobis?  (iaudere  enim  debemus  si  aliena 
dicantur.  Primum,  quia  volcns  inimicus  aliquid 
adversum  nos  dicere,  quo  crimen  afligeret,  non 
invenit  quod  verum  est,  sed  falsa  pro  veris,  com- 
posuit.  Deinde,  quia  dixit  ipse  Doniinus  in  Evan- 
gelio  de  hujusmodi  criminatione  qufe.  inuoccntibus 
falso  irrogaretur  propter  justitiam  :  «  Gaudete  et 
exultatc,quoniam  merces  vestra  multa  cst  in  ccelo 
{Matth.  V,  12).  »  Tacereergo  debetqui  n-cngnoscit 
objcctum  ;  ne  vulnus  exaspcrct,  et  scindalur  cica- 
trix  :  tacerc  et  qui  non  retognoscit :  audit  enim 
alterius,  non  suum  crimen  ;  quod  si  referat,  suum 
facit:  si  taceat,  rctorquct,  et  conviciantcm  vulne- 
rat.  Tacere  debet  etiam  ille  qui  de  memorata  mer- 
cede  prajsumit.    Non   enim    patitur  pr,Tejudicium, 


quibus  poterat   ipsc  dimittere.    Job    ergo  ridcbat,  I)  cui  non  est  judicium.  Et  si  fucrit  pra;judicium  in 

sa!culn,  non  crit  in  judicio  Dci.  Dcnique  ut  cogno- 
scas  quia  non  prfejudicat  contumclia  bonit"  con- 
scientia!,  audi  sanctum  Jobdicentem,  locupletiorcm 
utiquc  teslem  quam  si  impcrio  orbis  Romani  poti- 
luscsset:«  Nunc  obmutescam   ct  derelinquam: 


quia  nuiidum  venerat  Christus,  cuisoli  servabatur 
magnarum  praerogativa  virlutum  :  quia  ipsc  est 
virtutum  principium,  sicut  dixit :  <c  Dominus 
creavit  me  principium  viarum  suarum  iProv.  viii, 

2-i}.  .- 

idem  signiQcat  ac  rXitt^i,  ab  aliis  redditur  per  vo- 
cern,  error  aut  iynorantiu.  Et  certe  in  multis  exem- 
plaribus  Inco  cjus  hahctur,  aiYv(iT,;i»  :  et  vulg.  edit. 
icgit.  :  ^'cmpc  etsiignoravi,  mecum  erit  ignorantia 
mea. 

(12)  Edit.  Era.,  (jil.,  Rom.,  At  vcro  si  nobis  ali- 
quid  obiicialur,  dum  nos  ininjure  volumus.  etc.  Ve- 
ruin  nobisciim   fuciunt  edit.    Am.  cl  mss.    omnes. 


Et  hsec  quidem  gcrmana  leclio  est,  cum  opponatur 
hisce  vcrbis  :  Scd  quasi  a  se  aliena  rideret.  Is  ita- 
qnc  loci  scnsus  est :  Job  iu  .sc  dicta,  quasi  aliis  oliji- 
ccrcntur.  riderc ;  nos  vero  coiivicin,  con  quasi 
aliis,  sed  quasi  nobis  objiciantur,    iiioic.-ito  lerre. 

(13)  Hom.  edit.  sola,  ;H(/ii7um.  Ipse,    iuquit,    Do- 
minus  lurbavit  mc :  hoc  est,  ipse  Dominus  ro/HiY,etc. 


871 


S.  AMBROSn 


872 


si  nunc  mihi  pri-ejudicium  esl,  tunc  a  facictuti  iiun  A  riuiii  siLiim  ex  Lio,  non  confundetur  cura  loquetur 

inimicis  suis  in  porta  {Psul.  cxxvi,  5).  »  Cui  hcere- 
ditas  Dominus  est,  et  merces  ex  Maria;  Virginis 
partu:hicin  exitu  sapienti.i;  laudibus  priedicatur, 
quoniam  non  habuit  quod  erubescerot,  qui  nihil 
fiorum  qua;  sunt  saeculi  concupivit :  sed  adversa- 
riuni,  dopositis  veteris  hoininis  exuviis,  telo  con- 
tinentiie  vulnerati  ;  ut  obstrepcre  ei  in  hujus  vitae 
line  non  posset,  vulnere  claudus,  el  virtutum  adini- 
ratione  confusus.  Habes  ergo  non  esse  laudabilera, 
qui  inveteratus  in  pecunice  cupiditate  sit,  non  re- 
novatus  in  perceptione  gratia;. 

l'A.  Videamus  aiiud  :  »  Semen  eoruin,  inquit, 
secundum  aniniam  (Job.  xxi,  8).  »  id  est,  non  inler 
justos  habentur.  Justi  enim  spirituseiuinant,  et  de 


abscondar  (Joh.  xiii,  19,  20). 

10.  Hecc  ergo  parcius  in  oxordio  respondit,  ut 
admoneret  illos  judicii  Dci,  atque  ab  insolentia  et 
furore  revocatos  quasi  bonus  medicus  faceret 
resipiscere,  Scd  posteaquam  eos  advertit  per.seve- 
rare  in  contumeliis,  plura  fortior  repetivit  et  lan- 
quam  pugno  eos  validiorc  percussit,  quivcrborum 
snorum  saiis  lapidabant  innoxium.  "  Audite, 
inquit,  audite  verba  mea,  nijn  sit  mihi  a  vobis 
consolationem  (14)  quwrere  ;  portate  me  {Job.  xxi, 
2,  3,),  »  quia  fortiora  loquar:  grave  erit  pondus  ver- 
boruni  meorum.  Dicam  et  ego  secundum  opinionem 
vestram  ;  eo  quod  muiti  abundant  in  hor  saculo 
rerum  secundarum  successibus,  et  alii  gravantur. 


In  ffirumna  positi  sunt,  et  videlur  hoc  secundum  g  spiritu  mctent  vitam  aeternam  :  illi  vero  qui  secun- 


peccatorum  merito  deferri  (15).  Quod  et  si  dicam, 
noHte  ridere  quasi  vobis  acquievero  ;elsi  peccator 
sum,  non  .suin  homini  reus,  quia  sub  peccuto  est 
et  ipse  qui  judicat,  et  sibi  in  me  potestatera  viudi- 
cat.  Aut  si  judicor  quasi  homo,  commune  est  istud, 
increpari  non  debeo  :  iuflrmitiis  conditioiiis  est, 
non  spscialis  improbitas. 

«57  C.\PLT  IV. 
.imico.s  matu  sfiiipcr  deliclorum  ciiusa  evcnire  ii.nxe- 
rentes  rcluiidil  Job,  inlcrroijando  cur  impii  hac  in 
vita  biini.':  ajfluant;  qure  iamcn  vcra  nialii  e.^se 
o.stenduntur.  Ibidcm  ijuis  vere  beatus  hahendus  sit: 
tum  quis  hene  vel  male  seminet :  tuni  qualis  inju- 
storum  posteritas ;  quove  discremine  lii  flaiiellis 
imniuncs,  jusli  ei.silcm  dicintur  obno.t:ii '!  Denique 
impos  non  xlernitate  sed  falsa  ejus  imaijine  po- 
tiri  demonstralur. 

11.  Seddicite  mihi :  Si  propter  peccaum  ineum 
hoc  patior,  sicut  oljjicitis,  qubrcimpii  vivunt "?  Nec 
solum  vivunt,  sed  etiam  rcpleti  sunt  divitiis,  et 
fructus  mulliplicant  :  sed  etiam  filiis  potiiintur, 
abundant  domiis  eorum  ?  Ha?c  evidenter  specie  bo- 
na:  sed  altiori  mysterio  invenies,  quoniam  quae 
putantur  bona,  non  sunt  bona  ;  et  quaj  putantur 
mala,  potiora  illis  a?stimantur. 

12.  «  Inveteraverunt,  inquit,  in  divitiis  (^0/;. 
XXI,  7)  >i  -sz3t).a;fjvra'.,  dixit ;  ut  non  tam  diuturna 
divitiarum  possessio,  quam  inveterata  copiarum 
molestia  significata  videatur;  sicul  vivit  Ecclesias- 
tes  divitias  custodiri  in  malum  possidenti  eas,  quae 
pereunt  in  summa  districtione  ac  sollicitudine 
{Eccle.  V,  12).  Pereunt  eniinquffi  hic  relinquuntur. 


dum  aniraam  seminant,  spiritalia  metere  non  pos- 
sunt  :  quia  animalishomo  non  percipit  ea  quaesunt 
spiritus  Dei  :  stultitia  enim  illi  ^st,  et  non  polest 
?c'ice  qufe  sunt  spiritus  et  ideo  non  repletur  spi- 
ritalibus,  sed  judicatur. 

14.  "  Filii  eorura  in  oculis  {Ibid.),  »  id  est,  quae 
faciunt,  idoo  faciunt,  ut  videantur  ab  hominibus, 
non  quiaboni  consulant  ut  hoceligant,  quod  futuro 
judicio  comprobetur.  Filios  ergo  Scriptura  pro 
operibus  frequenter  declarat,  eo  quod  locu- 
pletior  in  bonis  factis  quam  in  liliis  sit  nostra 
postcritas.  Unde  et  Ezechias  de  gravi  aegritudine 
liberatus,  «  ex  hodierno,  inquit,  fiiios  faciam 
qui  nuutiabunt  justitiam  tuam,  Domine  Deussalu- 
tis  meae,  el  non  cessabo  te  benedicens  cum  psal- 
torio  omnes  dies  vitae  meae  [Isa.  xxxviii,  19,  20).  » 
Bona  enim  posteritas  devotionis  et  fidei,  quae 
captivitati  nescivit  succumbere,  quam  fllii  Ezechije 
pertulerunt. 

658  15.  El  addidit  dicens  :  «  yuia  non  est  illis 
timor,  non  esl  flagellum  a  Domino  {Job.  xxi,  9).  » 
Justus  autem  dicit :  «  Quoniam  flagcllatus  sum  tola 
die  (Psal.  lxxii,  ii),  •>  et  optat  flagellari,  ut  recl- 
piatur  a  Domino  :  et  vult  timere  Dominum,  quia 
tinior  Domini  initium  sapientiae  est.  Nec  beatitu- 
dinem  putat,  si  non  abortit  bucula  sua  [Job.  xxi, 
lOj.  Sicut  putant  slulti.  Per  bovem  enim  quid  si- 
gnificatur,  nisi  ruralis  culturae  labor,  qui  semper 
redit  in  orbem,  et  nunquara  desinit,  sed  cufn 
expleri  videtur,  revocatur  in  exordium  ?    Isti  sunt 


et  mortuo  prodesse  non  possunt.  Habuit  igiturde-  D  qui  colunt  Sodomam  et  Gomorrham.  Ergo  qui  co- 
functus  ex  illis  soIlicitudineni,requiem  invenire  non  lunt  iEgyptum,  glebasque  terrarum  aratro  quodam 
potuit,  qui  reliquit  quod  erubesceret,  nec  secum  solidce  mentis  invertunt,  laborem  sibi  pariunt,  et 
abstulit  quod  teneret,  longe  dispar  ab  eo  de  quo  dolores  metunt.  Idco  bucula  eorum  non  abortit, 
scriptum  est :  «  Beatus  homo  qui   replcvit    deside-      sed  parit,  ut  augeatur  labor  eorum  et  quae    conce- 


(14)  Rom.  edit.,  ut  sit  mihi  a  vobis  hxc  consola- 
tio;  aliae  et  mss.  oinnes,  non  sU  milti  a  vnbis  conso- 
lationemijuxrere.  L.X.X  autem,  Vva  \>-\\\  not  itapi 
CuoJv  aCrr,  t,  ~3'Ay^T.i:i.  Attamen  quandam  exem- 
plaria  negationem  prajtermittunl,  ut  docet  Nobilius 
ad  hunc  locum. 

(1  i)  Edit.  vet.  ac  mss.  duo,  et  videLur  hoc  sxcu- 
lum  peceatoi-um  merito  deseri:  alii  Ires...  merito 
deferri.  Rom.  edit.,   et  videniur  secundumhoc  siecu- 


Imn  peccatorum  meiUo  Heseri.  Cod.  Vict.  acThuan  , 
et  videtur  hoc  secundum  peccatorum  mcrito  deferri. 
Gommode  :  superiori  enim  phrasi  instituta  sunt 
duo  orationis  membra,  primumeorum  qui  prosperis 
abuudant  successibus  :  secundura  eorum  qui  gra- 
vantur  et  in  iBrumna  sunt  hoc  autem  secundum, 
nempe  gravari,  et  in  serumna  esse,  videtur  merito 
deferri  peccatorum. 


873 


DE  INTERPELLATIONE  JOB  ET  DAYID  LIB.  II. 


8T4 


perunt  omnia,  gencrant  sine  tiraore  Dei.  Jiisti  au-  A.  requie  crolesli.  Nos  aulem  oremus  hlc  potiuslabo- 


tem  longe  aliter  gloriantur.  Non  enim  inabundan 
tiadivitiarum.nec  in  partu  pecorum  ;  sed  in  Domi- 
no  gloriantur,  dicentes  :  «  De  timore  tuoin  utero  ac- 
cepimus,  et  parturivimus  spirilum  salutis  [Isa  xxvi, 
18).  »  De  justis  ergo  dicitur,  quia  spiritum  salutis 
generaverunt,  quem  acceperunt  de  timore  Dei,  non 
de  malitia  hujus  sa;culi,  de  qua  legimus  :  «  Ecce 
parturivit  injustitiam,  concepit  laborem,  et  pepe- 
ritiuii|uitateai  [Psal.  vii,  15).  "  Meliorergo  abortus 
quam  partus  sscularium.  Denique  de  homine  qui 
in  hoc  ScECulum  veuit,  et  vanitatem  mundi  hujus 
et  tenebras  perlulit  longaevitate  diuturna.  Eccle- 
siastes  pronunliavit  quiameliorilloabortivus(/rff/e. 
VI,  31.  Huic  eniiii  requies  iiiagis  quam  illi  ;  qiiia 
non  expertus  ost  varietateiu  sieculi,  in  qua  et  si 
niille  annos  quis  vixerit,  quod  bonum  est  videre 
non  potuit.  Fugisse  ergo  hDBC  magis  est  gratiae, 
quam  subiisse. 

16.  Sed  fortasse  illud  movcat  quod  adjunxit  : 
"  Quia  manent  sicut  oves  ffiterna!  ;  pueri  autem 
eorum  ludunt  accipientes  psalterium  et  citharam, 
et  delectanturvocepsalmi.  Consummaveruntautem 
in  bonis  vitam  suam,  in  requie  autein  inferni  dor- 
mierunt  {Job  xxi,  H  13;.  »  Distingue  haec,  et  quia 
spiritalis  es,  dijudica.  Impii  sicut«terni  sunt,  non 
aeterni  ;  quia  non  possunt  EEternilatem  accipere  ab 
eo  qui  non  sit  ajternus.  Non  ergo  potest  dure  quod 
non  habet,  nec  potest  illuminare  qui  non  possidet 
lucem  :  sed  transfigurat  se  in  angelum  lucis,  ut 
decipiat  incredulos.  Transfigurat  autem  se  simula 


rem  subire,  ut  iu  rcgno  coelorum  consolationem 
quietis  aeternae  mereamur  adipisci.  Magna  enim  il- 
lecebra  delinquendi  est  rerum  afQuentia  secunda- 
rum  ;  in  superbiam  extollit,  oblivionem  auctoris 
infundit.  Considera  illam  divitem  in  Evangelio  su- 
per  ostrum  et  purpuram  recumbentem,  cujus  de 
roensa  micas  .justus  ille  pauper  Lazarus  colligebat 
iti/e.  XVI,  19-iil.)  Nonne  tibi  videtur  dives  ille  ad 
Deum  dicere  :  «  Discede  a  me  :  vias  tuas  scire  no- 
lo  [Job  XXI,  14).  »  Et  vere  nolunt  scire  hujusmodi 
vias  Domini  ;  si  enira  vellent,  cognoscerent.  Sed 
quia  plenae  sunt  laboris,  fugiuntur  et  declinantur 
a  perditis.  Quasi  ebrius  itaque  non  recognoscit  sa- 
lutis  auctorem.  Denique  conversus  ad  compotato- 
res  suus  :  «  Manducemus,  inquit,  et  bibamus  [Isa. 
XXII,  13),  quid  enim  prodest  si  serviamus  e  ?  Aut 
qu<B  ulilitas  si  observemuseum  (16)(Jo6  xxi,  15)?» 
Hajc  itaque  dicit  sfecularium  abundantia  rerumte- 
inulentus  ;  quia  non  continuo  in  saiculo  scelerum 
inerita  reponduntur.  Supinabatur  enim,  quia  in 
raanibus  ei  ad  voluptalem  omnia  suppetebanl :  el . 
conscius  iinpietatis  suae  cujus  poena  sequestraba- 
tiir,  putabat  qiiod  Dcus  impiorum  scelera  non  vi- 
deret. 

l.S.  Huic  ergo  opiuioui  ejus  respoudit  (17)  sanc- 
tus  Job  :  Noli  esse  securus  ac  dissolutus,  «stimans 
quod  ad  te  in  hoc  ipso  sseculo  Domini  flagella  non 
veniant.  «  Verumtamen  eliam  impioruin  lucerna 
exstinguitnr  {Job  xxi,  17) :  »  ad  tempus  lucet,  non 
habet  lunien  sternum  ;  et  ipsis  quaravis  saeculum 


tione  falsaj  lucis,  non  splendore  perpetu.-e    clarita-  ^  faveat,  quia  ejus  qui  principatuin  habet  in  hoc 


tis.  Unde  et  Salvatorait :  «  Videbam  Satanam  sicut 
fulgur  cadentem  de  coelo  iLi/c.  X,  18i.  »  Nec  fulgur 
est,  sed  sicut  fulgur.  Considera  ha>reticum  aliquem 
intentum  abstinentiaj  corporis,  etcognitioni  coeles- 
tium  sacramentorum,  sicut  a;lernus  putatur,  non 
habet  ccternae  vita;  stipendium  ;  quia  falsamhabet 
imitatioiifiin,  qui  fidei  non  habel  veritatem.  llujus 
parvuli  ludunl,  sicut  illa  qua;  cum  luxuriata  luerit, 
nubere  vull.  Luxuriata  est  in  psalterio  et  cithara, 
id  est,  in  sono  vocis,  non  sacramentorura  profun- 
do  :  ut  labiis  rosullarct,  non  iii  curJa  conferret. 

«59   CAPUT  V. 
Impios  in  bo'iiis  sxculi  jinire  vitam,  at   }ioslea  requie 

ca^lesli   carere  :  conlrariuih  vero  noliis  opianduni  ; 

(luoit  in  prosperilale  sit  illecebra  viiiorum   ac  im- 


culo,  faciunt  voluntatcm,  solel  venire  reruni  con- 
versio,  et  dolorcs  ab  iraet  indignatione  cujlesti,  ut 
ventilentur,  sicut  paleaj  a  vento.  Injusti  sicut  pal- 
ea;  ventilantur,  justi  sicut  triticura.  Denique  audi 
dicentem  Petro  Dominura  :  »  KcceSatanas  expetivtt 
vos,  ut  ventilel  sicut  triticum  :  ego  autein  regavi 
pro  te,  ut  non  deficiat  tides  tua(Li/c.  xxii,.'il,  32).» 
Deficiunt  illi  qui  sicut  pale;e  ventilantur:  non  defi- 
cit  qui  ad  similitudinem  illius  grani  est,  quod  ce- 
cidit  et  resurrexit,  plurimorum  Irucluuraaccessio- 
ne  cumulatum.  Ideo  dicit  propheta  :  «  Heu  me, 
quia  factus  suin  sicut  qui  colligit  stipulnmin  raes- 
se  [Mick.  VII,  1)  1  »  StipuKe  igitur  quae  cito  exuri- 
tur,  impietas  comparatur,  et   puivcri.    Ideo    post- 


punilntis   pni-suniplio.     Hanc   amenUam    rcvincii  D  quara  dixit  :  «  Erunt  sicut  palcas  a  vento  [Job  xxi, 

18),  »  subtcxuit  versiculum  CCO  statim  dicens  : 
«  Aut  sicul  pulvis  queni  ubstulil  ventus  [llnd.).  » 
Denique  ut  cognoscas  quia  impius  sicut  pulvis  ci- 
to  fatiscit  atque  evanescit,  habes  in  primo  psalrao 
dictum  :  «  Non  sic  impii,  non  sic  [Psal.  4),  »  id 
est,  non  sicut  justi  (18)  :  «  sed  tanquam  pulvis, 
quem  prqjicit  ventus  a  facie  terraj  {Ibid.).  » 

ly.  Et  facit  discrctionera  intcrjusturaetimpium. 
«  llic,  «  inquit,  "  moritur  in  simplicitatis  sua:  po- 


sanclus  vir,  supplicium  et  prxsens  cl  xternum 
pnvparalum  csse  declarans.  Tum,  enumeratis  eo- 
rum  scelcrilius,  ifisn  Deo  latere,  non  i>osse  oslendit: 
(jux  sit  cnrunittcm  portio,  desc.ripsil  ;  altjue  ud  sn- 
picnliam  quam  illi  deseruerunl,  seclandam  nos  ad- 
hurtalur. 

17.  llujusraodi  itaque  in  bonis  sa:culi  consum- 
maverunt  vilani  suara  {Job  xxi,  13),  hanc  utique 
quam  vivebaiit,  non  illam  cujus  mercedem  spera- 
bant  ;  ct  idcu  iii  requie  inferni  dormicrunt,  non  in 

^ll))  Hom.  cdit.,  si  olivicmus  ci  ,  ali;i'    cuni    mss. 
omnibus,  si  ohscrcenius  eum. 
(17)  Itom.  odit.,  stulliliie  ejus  responilit.  Et  infra, 

Patbol.  XIV. 


solct  vcnire  rcrum  sulwersio. 

[li<)  Id  ^.■■l,  noii  sicut  justi  :  ha-c   verba    in   Ilom. 


edit.  resecata  fuerant.' 


38 


8t5 


S.  AMBROSII 


876 


tcntia  (19),  totus  iu  abumlantia  etgratia  :  interio-  \  Dnmini  ;  »  ot  desinitc  iuanibus  inania  adflere  {Job 
ra  autem  ejus  plena  sunt  adipis  :    raodula   aulem      xxvii.H,  11). 


eorum  supereffluit.  Ille  autem  conlicit  in  amaritu- 
dine  animffi  sua'  cursum  vitae  istius,  nihiique  bo- 
ni  epulatus  flneni  accipit  {Job  xxi,  23-25).  »  Cui 
pro  meritis  suis  quiJ  potest  dignum  repraesenta 
ri  ■?  In  sepulcro  ir.ducilur,  et  in  tumulo  vigilat 
suo.  Ne  hffic  quidem  poena  medioeris  ;  mortis  re- 
quiem  non  habere,  deferri  eum  non  ad  terrain 
viventium,  sed  ad  tumulos  mortuorum.  Qui  vivit 
enini  non  inter  murtuus  quxritur,  sed  in  Abrah.-c 
sinu  vilam  carpit  aeternam.  Ideo  viri  illi  duo  in 
veste  fulgenli  dicebant  ad  muliercs  :  «  Quid  qua'.- 
ritis  viveulem  cum  mortuis  ?  Xon  est  hic  {Liic, 
XXIV,  5';.  '. 


20.  Deinde  [Job  xxiv 
impiorum,  quod  conlmia  transeenderunt,  et  cum 
pastore  diripuerint  gregem,  subjunetorium  (20) 
pupilli  abduxerint,  pigneraverint  bovem  viduaa, 
agrum  demessuerint  non  suum,  iuOrmi  autem  in 
vineis  eorura  sine  raercede  et  cibo  operati  sint, 
detractis  vestimentis  nudos  feocrint  dormire.  Ple- 
rique  quorum  animffi  operimentum  ademerint,  stil- 
licidiis  humescebant  montium;  et  quiaintegimen- 
tum  deerat,  petra  sese  operiebant.  Rapiebantur 
pupilli  ab  uberibus  matrum  suarum,  lapsi  oppri- 
mebantur,  qui  magis  erigi  debuissent.   Esurientes 

.fraudabantur  cibo,  et  anima   infantulorum   gravi- 
ter  ingemiscebat. 

21.  Numquid  haec  ignorare    potuit,   queni    nihil 


22.    Et    describit    quam    miserabilis    impiorum 

portio  sit.  Quod  etsi    plures   habeant    fllios,    siae 

pusteritate  sunt,  quibus   deest   bonorum    merito- 

ruin  succeasio  {Ihid.  14,  15).  Illa  enim    vera,    pos- 

tcritas,  qu;c  non  terris,  sed  in  cojIo  est.  Hujusmo- 

di  orgo  viris  h.-ercditas  inopia    est,    et   mors   suc- 

cossio.     Cuni   divitias    coacervavcrint,    mendica- 

bunt  ;  quia  cum  mortui  fuerint,   indigabunt,   qui 

requieni  ^'22)  invenire  non  possunt.  Viduas  eorum 

ncnio  luisoabitur  :  sed   manebunt   deserlii,    atque 

omnis  copulaj    solatin    destitui.    Etsi   congregetur 

pecunia  sicut  terra,    atque  ut  lutum    praeparatum 

fuerit  aiiniin.  G6I  Inanis  erit  sicut   aranea   sub- 

,        „  stantia  eorum,et  omne  uomini  oorum  patrinionium 
srii.)  enuinerat  seelera  d  ,  ...  u-,        r,        •  ,• 

'  '  tauquum.  a  lineis  consumnabilur.  Dormiens    dives 


nihil  aiijicet,  aperuit  oculos  suos,  etjam  non  est 
{liii.L  10).  Permanet  in  dolovibus.  Nihil  ergo  sunt 
uinnia  qua;  in  hoc  mundo  sunt.  Aurum  in  metal- 
lib  :  de  metallu  eruitur,  ct  in  mctallum  revertitur 
[Job  xxviii,  1,  2).  Quid  enim  aliud  nisi  inetallum 
ost  niens  avari  ?  Quffi  lanquam  defossum  lenet 
quidquid  rcceperit,  ot  in  venis  terri-e  ac  latibulis 
abseundit  ;  oo  quod  uti  nesciat.  Quotidie  aurum 
de  nielalll.=!  proiuiitur  ;  de  avaro  proferre  quis  po- 
tuit '? 

23.  Cuin  igitur  nihil  prosit  vana  faraes  auri.quia 
quiJquid  congregaverit,  labitur  ;  miserandi  pro- 
fecio  qui  deseruerunt  viam  justam,  et  obliti  sunt 
eam,  cui  pretiosi  lapides  haudquaquam  sunt  com- 


praeterit  '?  «  Nuda  inferna  in  conspectu  ipsius,    et  ^  parandi,  dilficilis  investigatu,  irapervia    superhis, 


non  est  amiclus  nequissimis  {Job  xxvi,  (■)  ;  »  quia 
latere  non  possuiit.  «  E.vtendit  Boream  pro  nihi- 
lo  :  suspondil  terram  in  nihilo,  alligans  aquam  in 
nubibus  suis,  et  non  est  rupta  nubes  sub  pedibus 
ejus  :  colurana;  coeli  dissiluerunt,  et  timuerunt  ab 
increpalione  ejus.  Virlute  compescuit  mare,  disci- 
plina  autem  struitcetum  maris  (21).  Claustra  refor- 
midant  eum  :  prfeceptomortilicavitdraconem  pvir- 
varicatorcni.  Virtutera  tunitrui  ejus  quis  intelligit 
{Ibid.  7,  14)  ?  )>  In  tantis  crgo  flagitiis  »  qua3  spes 
impio  est  ?  Nuraquid  si  confidit  in  Domino  salva- 
bitur  '?    Dicam,  iiiquit,  vobis    quid  sit    in     manu 

(19)  Rom.  edit.,  iii  sliiltili:_e  niim  potcnlia. 

(20)  Subjtiiictoriiim,  id  est  subjugale.    LXX,    ■^-o- 
^uviov  6p'.pivMv  iTTvjryov.  Vulg.  autem,  Asiiium  pupil-  " 
lorum  aMu.reniiit . 

(21)  Sic  edit,  vet.  ct  cuncli  mss.,  excepto  Dion. 
ubi  legitur,  di.sciplina  ejii.f  stravit  cetum  muiis. 
Rom.  edit.  huic  accedit,  scd  vocem  niaris  omit- 
tit  cum  LXX,  apud  quos  E-wTf.,j.T,  os  Jttoutji  to 
x-r,To;.  Syramach...,  n-jy^')^  i\i^,o'/m'i.  Vulg.  ab  hoc 
nun  multuni  distans  prteiert,  et  prudnHia  ejus  per- 


interclusa  jactantibus  .  humelioribus  plana,  aper- 
la  sapienlibus.  Et  ideo  sapientiam  debcmus  quae- 
rere,  utambuleinus  iu  via  justa,  per  quam  adver- 
sarius  ille  sicut  leo  rapiens  et  rugiens,  qui  per- 
cucurrit  hunc  raundum,  transire  potuit.  Sed  qui 
sapientiair  vuU  investigare,  non  in  abysso  eam 
qu.Trat  (sicut  philosophi,  qui  arbitranturquod  ipsi 
n.a.  pponte,  suo  ingonio  profunda  ejus  possint  co- 
gnoscore),  non  in  mari  eam  requirat.  Etenim  ubi 
tempestas,  ubi  procella  venti  est,  non  potest  ibi  es- 
.-e  sapientia,  Sed  ibi  quaerat,  ubi  est  tranquillitas 
mentis,  et  pax  quae  super  oranem  intellectum  est. 

cussit  superOum. 

(22)  Rom.  edit.  quiacum  supersliles  fiierint,  indi- 
yeliunt,  ct  morientur  qui  reqinem,  etc,  Et  infra  ubi 
oadem  ac  Gill.,  dcserta...  destilutx,  Am.  Era.  et 
mss.  nob\scum, d eserli...  destituti.  Quod  etiam  expli- 
cari  non  incoininode  potesl.  Quidni  enim  liceat  mor- 
tuos  dicere  in  viduis  suis  desertos  ac  destitutos.qui- 
bus  solatio  esse  in  lege  veteri  putabatur,  si  quis  ma- 
xime  consanguineorum  easdem  in  uxores  duceret? 


877 


DE  INTERPELLATIONE  JOB  ET  DAVID  LIB.  III. 


878 


LII3ER  TEUTIUS 

DE  INTERPELLATIONE  DAVID. 


CAPUT  PRIMl :.M. 

Dunil  frciiuenlrr  ih:  s.rculi  vanilaic  dixscriiisse  ia 
p.wlniix,  scil  mii.rinic  in  Lxxn,  ulii  sc,  oli  inijirobo- 
runi  prosjjfrilntes  el  caiamitiUes  proiioruni,  (jravitcr 
iiiiiio  ciiinniotam  csse,  ac  tamcii  postea  corrcclum 
siyiiificat.  itcr  cjusilcm  psutnii  uuctor  David  ni- 
mirum,an  Asajih  diccndusvidealur. 

1.  Deciirsa  est  intcrpellatio  sancti  Job  (23)  : 
nunc  arioi-ian)ur  eani  intcrpellationem  quain  repe- 
rinius  in  psalmis.  fpscquidem  Pavid  plurihuslocis 
de  saiculi  vanitate  non  tacuit,  et  inania  esse  qua' 
putantur  bona  istius  mundi,  frequenter  asseruit, 
et  maxime  in  psahno  trig^simo  octavo,  in  quo 
dicit:  "  Verumtamcn  universa  vanitas,  omni.= 
homo  vivens  [Psal.  xxxviii,  6);  »  et  quanquam 
in  imagine  Dci  amliulet  homo,  tamen  vane  contur- 
babilur,  Ihe^aurizat,  et  ignorat  cui  congrcgat  ea. 
Kt  alibi:  n  Usquequo  peccatorfs.  Domine,  usque- 
qiio  peccalores  gloriabuntur  [Psal.  xciii,  3)?  ■> 
Quod  hic  habeant  uinbratilem  gloriam,  ubi  de  sae- 
culo  excesserint,  fructum  consolationis  inveniie 
non  possint.  Idem  tamen  inseruit  psnlinum  septua- 
gesimum  sccundum,  in  quo  ipse  sub  Asaph  nomine 
proteslalur  quod  ejus  fucrit  principiuni  prolapsio- 
nis  ,  ut  non  inediocri  dolore  perslriclus  sil,  ouin 
vidcret  peecutorcs  in  hoc  iniindo  affliiere  divitiis, 
abundare  lebus  secundis:  se  autem,  qui  jiistificu- 
verit  cor  suum,  essein  afflictationibusetairumnis; 
nec  mediocrem  traxisse  offensain  in  exordio  ;  sed 
postna  per  Domini  flagella  correctuin,  et  illumina- 
tum  divina;  cogiiitionisgratia,  ver.-eilidicisse  seriem 
traditionis. 

2.  Nusquam  aulcm  invenio  sanctum  Asaph  ali- 
quibus  adversis  liiisse  vexatum :  at  vero  sanctus 
David  plurima  ct  periculorum  plena  toleravit,  de 
suis  eiiim  laboribus  dicit.  Tnde  et  psalniiis  <»C'2 
non  quasi  sanrti  A-apb,  snd  quasi  sancto  Asapli, 
ut  docot  titulus,  supersrribitur,  quod  ox  gra;co 
1'sallerio  aporlius  nvinifeslatur,  iit  videatur  David 
etiam  huic  Asaph  sicut  etaliis,  canendum,  qiieiii 
srriiiserat  ipse  psaliniimdedisse.  Scd  quia  scripliiin 

iil3)  Kilit.  Rom.  ad  calccin  inlibri  Interpell.qucm 
II  nunciipabat,  transtnlcrat  has  voces,  Dccursa  cst 
inlcrpcllatio  sancli  Job;  ct  omissis  sequentibus 
usque  ad  istas.  //«e  quidem,  totum  hunc  librum 
rejecciat  inlcr  cnarrationes  psaliuorum  sub  titulo 
enarralionis  in  psalmum  i.xxii. 

(23j  Kdit.  nmiies,  »c  iiiss.,  insrriptioneni  coin- 
prelieiidil ;  i:xre\i[o  Tluian.,  iibi  liabcs,  in.-icriptio 
comprclicndiU  ;  forte  lapsus  cst  librarii  in  voce 
inscriptio,  nisi  dicumus  appositionem  seu  potiiis 
ellipsini  esse.  IIoc  auleiii  Inco  vidctur  id  Aiiibro- 
sius  sigiiiiiraie,  posi  di-cini  bnb-i'i]uciitcs  psaliiios. 
quorum    oniniuin    tilulus  cst:  //mi    .■Uaph,  rur?ub 


A.  est  in  ipso  titulo,  defecisse  psalmos  David,  quo- 
modo  autem  defererunt,  cum  dccursis  his  decem 
psalmis,  postea  psalraus  David  titulorum  (,24)  in- 
scripfionem  comprehendat  usque  in  ultimum  fi- 
nem  ?  Ideo  scquestrata  hujusmodi  definitione,  quse 
sit  psalmi  series  consideremus,  et  a  primo  versi- 
culo  iiilerpellationis  prophetic;c  ducanius  exor- 
diiiiu. 

GAPUT  II. 
/•".!■  ipso  psttlmi  e.rordio  correctionem  Davidis  de- 
prehendi:  Deum  justis  .^empcr  lionuid  esse,  eo 
ijuod  si  ve.vcntur  adversis,  fulurSe  rcnmneratio- 
nis  spe  recreantur,  cl  se  senijicr  peccalis  minora 
pali  existiniant,  ncc  uUis  pwnis  .lua  spoliuri  pos- 
sunt  sapienlia:  bonuni  tanien  etiani  improbis  esse 
Denm,  scd  eos  nollc  paratam  omnibus  iilius  bo- 
niUUeni  experiri. 
B  '^ 

3.  u  Qiiam  hon;ir.  Deus  Israel  reetis  corde  {Psal. 

Lxxii,  1)1  »  Eliicet  in  principio  cmendationis  pro- 
fcctus.  Nemo  eniin  polest  Deum  bonum  vere  fateri, 
nisi  hic  qui  non  cx  successibus  commodorum  suo- 
rum,  sed  cx  coelestiura  mysteriorum  profundo,  et 
divina'.  dispositionis  altitudine  bonitatem  ejusagno- 
scit:  quaj  non  specie  pr.-esentiura,  sed  futurorum 
utilitate  pensanda  est.  Justo  itaque  semper  ho- 
nus  est  Dcus  :  et  cum  tonpielur  dnloribus  corpo- 
ris,  et  cum  affligitur  acerbitate  pccnarum,  semper 
dicit:  "  Si  bona  aecipimus  do  manu  Do- 
mini,  qua;  mala  sunt  cur  non  siistineamus  {Job 
II,  10)?  »  Gratulatur  hic  se  conteri,  ut  in  futurum 
consolationem  invenire  possit;  scicns  quoniam  qui 
bona  recepcrit  in  hac  vita,  habet  mcrcedem  suam; 
futura  pramia  sperarc  663  non  poterit,  qui  non 
Inetalus,  non  exercitatus  sit  diversorum  certamine 
pr.-eliorum.  Qui  vero  sive  juste  sive  injuste  aflicitur 
in  lioc  s.Tciilo,  gratulatur  vel  quod  hic  solvat  pre- 
tia  delictorum  suorum,  vcl  quia  novit  eam  esse 
apud  Deura  ubcriorem  graliam,  si  injuste  pro 
ejus  nominc,  aut  pro  bono  aliquo  opere  acerbaali- 
(]ua  patialur,  secundum  quod  pcriptum  est:  Quia 
niilla  est   gloria   si   peccantes  piinimini   ct  snffer- 

usqiie  ad  Psaltcrii  finem  siibindc  aliquos  occurrere 
qiii  inscribantur,  iMilmus  Davtd  nisi  nialis,  usyue 
in  ultimumlhiem  idfiii  hic  esse  in  fniem,  qux  vcrba 
lisalnilsnon  paucispr.-Eflguntur  Porioquodinsoluta 
reliuquilnr  ea  dilicnltas,  non  mirabiturquicum  .\u- 
gustino  in  psal.  cv,  uuni.  i,  intcllexerit  qiiara  sit 
r\  arduuin  (imniiim  arcana  tiluloruin  peneliare.  Sod 
hoc  iiii|iriinis  psalini  (lci|uo  aginius  lilulo  congruere 
idcni  doctnr  satis  lestulur,  ciini  post  inyslicam 
ipsius  inli.rpn  talioncniistasubjuiigil :  Periculosmn, 
iuquit,  locum  Itluli  psalmi  pru'.fe>"<i.  'i.ul  Domi- 
nus  voluU,  prn-iervecti  .utiiius. 


879 


S.  AMBROSII 


880 


Us,  sefl  si  benefaciehles,  el  patientes:  liaic  est 
gratia  apud  Deum.  "  lii  lioc  enim  vocati  estis, 
quia  et  Christus  pro  vobis  mortuus  est,  relin- 
quens  vobis  exemplum,  ut  sequamini  vestigia 
ejuSj  qui  peccatum  non  fecit,  nec  inventus  est 
dolus  in  ore  cjus:  qui  curn  malediceretur,  uon 
remaledixit:  cum  pateretur,  non  comminabatur 
(/  Ptir.  II,  21-23).  »  Ergo  juslus  etiam  si  in  equu- 
leo  sit,  semper  justns  est;  quia  justificat  Dcuni,  et 
minora  se  peccatis  suis  dicit  sustinere:  semper 
sapiens  est :  non  enim  aulertur  equulei  torinealis 
vera'perfectaque'sapicntia:  non  amittit  quod  est  ; 
quia  timnrem  excludit  foras,  studio  et  proposito 
ciKiritatis:  novit  ut  sapions  dicere,  quia  iiidigna 
siint  quae  in  hoc  rorpore  sustinemusrcmuneratione 
futuriT  gloricB  ;  etomnes  hujus  temporis  passiones 
superventuram  merccdom  ffquare  non  possunt. 
Bonus  igitur  huic  semper  est  Deus,  qui  novit  quo 
tenipore  metat.  Et  ideo  quasi  i)onus  agricola  hic 
arat  agrum  suum  quodam  aljstinentia;  rigidioris 
vomere:^hic  stirpat  quadam  falce  virtutum  ampu- 
tatriccvitioruin  :  hic  storcorat  huiiiiliando  se  usque 
ad  terram,  sciens  quia  Deus  de  terra  suscitat  ino- 
pem,  et  de  stercore  erigit  paupercm.  Deniqueapo- 
stolus  Paulns  nisi  Tslimatus  esset  stercora,  nun- 
quam  Christum  sibi  poluisset  ac(iuirerc.  Ilic  cu- 
stodit  fructus  suos,  ut  iliic  securius  rccondat. 
Semper  itaque  ei  bonus  est  Dcus,  quia  semper 
quffi  bona  sunt,  de  Deo  sperat. 

4.  Accipe  aliud:  Quam  bonus,  in(|uit,  D(^us 
Israel  rectis  corde  !  »  Non  ergo  omnibus  bonus 
est  Dcus?  llle  quidem  onmibus  bonus  est,  quia 
Salvator  est  omniuni,  maxime  fidelium  ;  et  ideo 
venit  Dominus  Jcsus,  ut  salvum  faceret  (luod 
perierat:  venit  enim  ut  pcccatum  mundi  tolleret, 
vulnera  nostra  curaret.  Sed  quia  non  omnes  me- 
dicinam  expeUint  sed  plerique  refugiunt,  ne  me- 
dicamentis  compiingatnr  vis  ulceris,  ideo  volcntes 
curat,  non  aslringit  invitos.  Accipiunt  igitur  sani- 
tatem  qui  medicinam  expetunt:  illi  autem  qui 
refutant  medicum  nec  requirunt,  bonitatem  medici 
quam  non  cxpcriunlur,  sentire  non  possimt.  Qui 
autem  curatur,  ctiam  sanatur  ;  ideoque  his  bonus 
est  medicus,  qiios  sanavit.  His  igitur  bonus  est 
Deus,  quibus  peccata  donavit ;  qui  autcni  insana- 
bil(!  peccatum  habetmentis  sum  ulcere,  quomodo 
polest  medicum  bonum  ffistimare,  quem  refugif? 
Pulchre  ilaque  .Vpostolus,  ut  pra'misimus,explana- 
vit,  quia  et  omnibus  bonus  est  Deus,  «  qni  vult 
omnes  homines  salvos  fieri  [11  Tim.  ii,  i)  »  et  ma- 

(25)  neverascripli  codices  Roin.,  Mediol.,  Carn., 
secundum  gr;ecum,  et  cuni  his  Augustinus,  praa- 
ferunt.  )ion  crJ  decUvnlici  nwni  coniiii:  qnihus 
etiam  annumerari  pnlest  Theodoretus;  huic  enim 
(ivtivEurr..:  qu.-e  vox  legitur  apud  LXX  _  idem  plane 
signilicat  atquc  (i-^ivof,syj-.;,  iv^  udialio,  id  cst, 
eurum  interitus  evitari  minimc  pi.lcbl.  Non  male 
autem  ab  Ambrosio  reddita  est  pcr  dictionem 
reclinatio;  siquidem  verbum  vrjM  proprie  actiunem 
signat  qua  corpus  intlectimus  ac  inclinamus  :  ava- 
ytCui  autein  conlrariam   aclloncm    qua  inclinatum 


A  xime  lidelibus  divina;  bonitatis  praerogaliva  ser- 
valur,  quibus  ct  volunlas  Dei  opitulatur  et  gratia. 
664  Sed  et  Psalmista  dicendo  :  «  Quam  bonus 
Dcus  Israel  reotis  corde!  »  ad  ipsorum  sententiam 
rctulil,  qui  aliter  de  Deo  sentire  non  norunt,  nisi 
quia  bonus  ad  umnia  et  in  omnibus  est. 

CAPUT  III. 

Fnteri  Prophctura   se    tanlum    non    esse  prolapsum, 

(luin  jieccatorum  paccm  xnndaretur :  duplicem  esse 

pacciii,  sed  cam  qux  of]'endiciilum    liabct,    fugien- 

dain;  iiiillum  in  niorte  pcccatorum    lecamen   esse; 

non  prodcsse  flagella  post  mortem    e.vemylo  Laiari 

et  dicitis  (lenwnstruri;    qnanftim   vcro  prosint  m 

vitu,  Davidem  ac  Jobum  putcfarere;    demum  per- 

petuo  cs.w.  fluyellandos,  quihie  fUujeUati  non  fuerint. 

o.  Dcuiqu(;  soquentibus  exponit   ipse    quid   sen- 

serit,  dicendo:  ((  Mei  aulem  pene  moti  sunt  pedes, 

Tj  paulo  minus  cffusi  sunt    gressus  mei ;  quia  zelavi 

in  ppccatoribus.  pacem  pcccatorum   videns    {Pscd. 

Lxxn,  2,  3).  »  Non  utiquc  pedes  corporis   appellat 

gressus,  sed  directionem   mentis  el  gressum,   de 

quo  alibi  dicit:  (■  Non  veniat  mihi    pes   superbiae, 

et   manus   peccotorum    non    moveat     nie    {Psal. 

xxxv,  12).  »  Idcu  semper  petendum  esl   ut  dirigat 

Dominus  nostrorura  animorum  vestigia,  ne  laban- 

tur,  et  lubrico  quodam  erroris  eflusa  stabilitatem 

sui  tenere  non  possint.  Prolapsionis    antem  causa 

ca  cst,  (juod  pacem  a^mulatus  est  peccatorum.  .E- 

mulari  atilcm  debeoius  qua;  bona  sunt,  non  eaquae 

plcna  dedecoris;  sicut  et  Paulus  apostolus  expres- 

sit  dicens:  «  Bonum  est  autem    smulari  in   bono 

semper  (Galat.  iv,  18i.  ■( 

6.  Nec  te  moveat  quod  pacem  in   malo  posuit. 
C  Denique  et  in  Evangelio  habes  esse  pacem,   quam 

respuil  Christus,  ut  ipse  ait:  "  Pacem  mcam  re- 
linquo  vobis,  pacem  meam  do  vobis :  non  sicut 
mundus  dat,  cgo  do  vobis  (Joan.  xiv,  27).»  Est 
eniin  pax  quai  non  habet  offondiculum,  est  qus  ha- 
])et:  qu«  ex  dileclione  est,  non  habet  offcndiculum 
qus  ex  simiilatioue,  habet.  Ideoet  proidieta  dicit : 
"  Pax,  pax;  ct  ubi  cst  pax  iE~ech.  xiii,  10)?  »  Re- 
fugiamusergo  pacem  peccatorum  ;  conspirant  enim 
adversus  innocentem,  coeunt  utiuslumopprimant, 
viduam  exterminont  vel  expugnent  ejuspudorem. 

7.  Et  ideo  ((  non  est  reclinatio  morti  eorum 
(Psal.  Lxxii,  4):  non  decUnalio,  ut  plerique  co- 
dices  latini  scri[iti  sunt,  sed  reclinatio  (25  .  Quando 
enim  laboramus,  el  incurvamur  ad  opus  aliquod, 

n  atque  inclinamur,  nos  reclinare  consuevimus  pec- 
catores  autem  gravium  scilicet  delictorum,  et  ma- 
xime  impii,  se  reolinare  non  possunt ;  de  quibus 
dictum  est:  <-  Et  dorsum   illorum  semper  incurva 

corpus  reclinamus,  hoc  est,  erigimus;  ea  quippe 
vis  cft  pr;ppositionis  re  in  compositione  verborum 
ut  eis  n^n  raro  signilicationem  simphcibus  verbis, 
aut  etiam,  ex  pra^positionibus <.'»»!  et  in  compositis, 
coutrariam  tribuat;  ut  patet  in  verbis,  siguo,  re- 
signo  ;  conlego,  relcgo  ;  iunuo,  renuo.  et  similibus. 


Alias  hujus 


loci   dillercntias  in  notis   Nobilii  ad 


hunc  versum,  et  in  locis  variantibus  ultima)  edi- 
tioni  Commentariorum  S.  Augustini  in  psalmos 
praefixis  invenies. 


881                              DE  liNTERPELLATIONE  JOB  ET  DAVID.  LIB.  III.  882 

(Psjl.  XXVIII,  24).  »  Non  enim  sc  crigunt.  ad  cocles-  A  Tiis  voluerit  iu  nobis  teuere,  remittere  nos    opor- 

tia,  qui  Christo  non  adhseserunt.  Et  ideo    uuc   re-  lel,  ne  incipiat  in.judicium  vcnire  nobiscum  ;  et  si- 

surgunt  cura  eo,  quoruni  moi?  pessima,  sicut  scri-  quis  tunicam  nostram  quam  acccpimus  spirilalem 

ptum  est;  «  Mors  peccatorum  |  essima  (Psal.xxxui  auFerre  conetur,  remitte  pallium  iniquitatis,  sume 

22'.   »   Qui    autem   Christo  commoritur,  et  conse-  operimenlum  fidei  atque  paticnti^^e,  quo  se    David 

pelitur  cura  illo,  non  solum  reclinatur,scd  ctiam  re-  operiebat  in  jejunio,  ne  amittcret  intcgimenta   vir- 

suscitatur.  De  quo  pulchre  illud  convcnit  dictuni  :  tutis.  Ipsum  jejunium  operimentum  est.    Denique 

«  Lnivcrsum  stratum  versasti  in   infirmilale   ejus  nisi  sanctum  Joseph  texisset  jejunasobrietas,aduI- 

(Psal.  XI.,  't'  ;  '>  maxime  si  raarlyr  sit,  cujus  infirmi-  term  protervitas  cxuisset.  Quo  jcjunio  si  se   tegere 

tas  passionc  solvitur,  mors  resurrectionc.  voluisset  Adam,  nudus  non    fuisset    effectus.    Sed 

665  !^.  Vidimus  illum  divilom  qui  indutus  pur-  quia  de  ligno  scieutiae  boni  et  mali    rontra   inter- 

pura  et  bysso  in  hoc  saeculo  recumbebat,  et  epula-  dictum  cceleste  gustavit,  et   imperatum  jejunium 

batur  quotidie  splendide,  de  cujus  mensa  qu.i:  ca-  prajvaricatus  est  incontinentiae  cibo,  nudum  se  es- 

debant  pauper  Lazarus  colligebat,  quemadmodum  se  cognovit.  Quod  si  jejunasset,   et  fidei    servasset 

in  tormentis  positus,  in  inferno  se  reclinare   non  exuvias,  nec  se  aspexisset  intectum.  Non  ergo  nos 

poterat ;  sed  vix  ad  Abraham.  non   totum  se,   sed  „  induamu?' iniquitale  et   impietute,    ne   de   aliquo 

solos  oculos  erigebat,  rogans  ut  mitteret  Lazarum.  666  nostrum  dicatur  :  «  Et  induit  se   maledictio- 

qui  e.xtremum  digiti  sui  in  aquam  tingeret,  et  lin-  riem  \Psal   cviii,  18).  »  Male  se   induit   et  Adam, 

guain  ejus  refrigeraret  (Luf.  xvT, -19-24).    Ergo    il-  qui,  dum  quajreret  integimenta  foliorum,    maledi- 

lius  morti  reclinalio  non  erat,  nec  firmamentum  in  ctioni^;  excepit  sententiam. 

plaga  ejus  (Psal.  lxxii,  4).  Xihil  cnim  prosunt  fla-  11.  Inducrunt  se  maledictione  Jud.i?i,  de  quibus 

gella  post  mortem.  scriptum  est  :  «  Prodiit  quasi  ex   adipc   iniquitas 

9.  Et  idco  David  dum  esset  in  islius  corporis  vi-  eorum,  transieruut  in  dispositionem  cordis   (Psal. 

ta,  in  fiagella  se  praeparabat,  uteum  Dominus  rci-  lxxii,  7.).  »  Ab  adipe  adipsal  (26)  enim  dicitur,  id 

peret  castigatum.  Consit^era  iterum  mihi  sanctum  est.  pingue.  Sieut  enim  anima  bonis  pastoa,  et  re- 

Job,qui  perfusus  erat  ulccribus,  et    concutiebalur  ferta  virtutibus,  tanquam  adipe  ct  pingucdino  re- 

ornnihus  membris,  et  plenus  erat  totiu?  corporissui  plctur,  ut  scriptum  est  {Psal.  lxii,  6)  ;  sic   iniqui- 

doloribus,  glebas  terrae  vulnerum  suorum  sanie  et  tas  quae  quasi  ex  adipe  proccdit,  non  tenuis  ct  exi- 

humoredissolvens,  quemadmadum  cum  sein    hoc  lis  significatur,  sed  plena  vitiorum.    Denique   non 

oorpore  positus  reclinare  non  posset,  requiem  mor-  fortuito  quodam  lapsu  in  errorem  incidere :  sed  con- 

tis  invenerit  ;  ideoque  conscius  sui  dixit :  «  Mors  vi-  silio  et  dispositionc  in  sacrilegium  transierunt. 

ro  requies  I  Jo/)  iii,  23.)  >' Is  igiturin  plaganon  motus  C  C.-\PUT   V. 

est,  nec  nutavilsermonis  sui  iubrico,  qui  in  illis  om-  q^j  „.,  .,„„,„  ,■„  cwlum  ponunt.  cos  piw  cwleris   esse 

nibus  nihil  peccavit  labiis  suis.sicutScriplura  testa-  (jui  omnia  stellarum  neressitati   altribmmt  :    ipsis 

luri7o/>  II,  10)  :  scd  maeis  plagae  sua;  reperit  firma-  '"wc"  ''«««  «  Oco  (jratiam  reservari,  ul    revertan- 

,                               "p  „  »'     •    ou  •  1       »   T7'  tur  cum  Israel  ;  cujus  reditus  iniislcrium    dcclara- 

mentum,  per  quam  confirmatus  in  Christo  est.  Er-  ^^^^.  .  ^,^^^,^,.,^  ,^^  „  ^^.^  ,^^,^^,,^  ^^^-^;^,^  ^,^^,,^^^.^  ,„„. 

go  et  Joh  et  David,  qma  hic  fiagellati  sunt,  lirma-  ,.,-„,^  ;»(/»■';  peccatorum  (lirihis  :  postremn  idem  de 

mentum  habuerunt  in  plaga  sua  ;  quia  flagellat  pa-  Christo  sciisis$e  Simoncm  Pliarisxum. 

ter  filium  qucm  suscipit  :  qui    autem    hic  non    fla-  l','.  «  Posuerunt  in  cceluin  os    suum,    et  lingua 

gellantur,  ibi  non   suscipientur  ut  (ilii.  Ideoquo  in  eorum  transivit  super  terram  (Psn/.  lxxii,  9).  )•  Po- 

laboribus  hominum  non  sunt,  ot  cum  hominibus  nerein  ccelum  os  suum  quid  sit,  docet  nos  ille  es 

non  flagellabuntur  (Psal.  lnxii,  ri   :  »  ut  in  perpetu-  fratrihus  adnlescentior,  qui  regrossus  ad  patrem  di- 

um  cuin  diabolo  flagellentur  (//j/r/.  6'.  xil ;  "  Pater,  peccavi  in  coclum  ct  coram  te  [Luc.  xv, 

CAPUT  IV.  IS).  »  Ponunt  autem  in  coulum  os  suum  qui  sihi  cri- 

Pcccaiorcs  ini(juitatc  propria  vesliri  ;  (fuod  vcslimcn-  minum  auctoritate.';  r.^7  i,  nativitalis  putantquadam 

lum  anolns  rcjic.iendum,  ut  vcstimento  rirtulum  tn-  necessitate  deferri.  Hi  nec  coelo  nec  terris   parcere 

(/»Hmu;-,<ifpo(u.z>m,m;('./u«/; /,,.<•  4-.' »/?/»(<■,•  Jo>:c-  ,           ^  ^,,^^^    ^^^^^^  stellarum  arbitrantur  vi- 

pliuni  ni<liiis^c,  .i'lanunn  e.ruisscciinK/ravi  damno  ;  u  '                   ^                ..                 .         .          .... 

(Ieni(iuc  .fiid.rorum  iiii,iuilalcmiiiiasi'.vc  adipc  pro  ■  tam  hominis  gubernari.   Nihil    providcnti.-c,    nihil 

deuntcm  maiinnni  ac  dcliherittam  e.r.^titis.^ic.  honis  moribus  derclinquimt.  Alque  utinam  ct  isti, 

10.  ((  Ideo  ohtinuit,  inqiiit,  cos  superbia  eorum,  sicul  ille  unus  de  duobus  adolescenlihiis,  revertis- 

cooperli  sunt    iniquitale    et    impietate  sua  {Psal.  sent :  Iionus  Dominus  remedium  non  negassot  ^28), 

Lxxii,  6).  »  Malum  veslimentiim  iniquitas,  quod  si  et  tamcn  etiamsiipsi  nolintsanari,re9crvatDominus 

(iQ',  Sic  mss.  Thuun.,  Laud.  el  Colh.  Alii  autcin  (27)  Edit.  Era.,  (jtii  sihi  ciiminum  auctores,   ntili- 

duo,  loco  vocis  adip.iul,  lacuiiuni  hahcnt.  Edit.  vc-  vilutcs  ;  Gill.   et  duo    mss....,    vanitatcs;    Rom..... 

ro  tantiiminuilo  pr.-eferiint,  adrpsdirittiri. iicjU(\  C\n-       nalivilalibus.  Ms.  vcro  Vat ,  aurlorilatc   nalivi- 

riim  esl  iiidiiclam  cssc  hanc  diversitutem,  ul    vox  /,i(,'.^.  alii    di^niquc....,   auctoritalrs,    nativilatis   ctc. 

non  iiitcllecta  cvilaretur  ;  sed  nos   polioruiii    mss.  Cu.jus  lcctionis  sensusomnium  vidclur  iiiaximc  na- 

lecliijiif.m  rcprocsentamus,  iiuixiinc  ciim    licri    po-  luralis. 

tuerit  ut  dictio  adipsal,  njtatc  Aiiihropii,  ii    populo  (28)  Edil.  Rom.,  ellamen  ctinm  ipsis,  si  volunt  ,w- 

pcr  corruptionem  Irequenlaretur,  -yiftrj,etc.Edit.Am.Kra.ac  Gill.  cum.mss.  Vat.olGall. 


883 


S.  AMBROSII 


884 


regressionis  graliam  ;  ut  qui  in  Israelfixpnlsi  siinl  A  rimis.  Frustra  ergo  dedi  me  innocentia?,  atqne  ad 


per  cnrdis  propiii  CKcitatum,  pcr  plenitudineni 
Ecclesiae  revertantur  ;  et  non  vacuos  dies  vittc  is- 
tius  ducant,  scd  plenos  habeant  bonffi  operationis  et 
fidei,  cum  replcvcriteos  Dominus  gratia  spiritali. 
Quomodoautem  revertantur,accipe.  «Quia  caecitas, 
inquit,  e.\  parle  Isracl  contigit,  donec  plenitudo 
gentium  intraret,  et  sic  omnis  Isracl  salvus  fierct 
{Rom.  XI,  25,  36).  »  Scd  quia  niystcrium  oportebat 
implcri,  «  ut  concluderct  Dcus  omnia  in  increduli- 
tate  (//))Vf.32),'«  id  est,  redarguerct  atque  ronvince- 
ret  (cum  enim  duo  contendunt,  si  unus  superior 
sit,  dicitur  :  Couclusitiilum  alterum),  ideoque  per 
suam  miscricordiam  ul  subditus  ficret  Deo  mun- 
dus,  regressus  quidem  est  populus  in  liasredibus  ; 
sed  is  celeri  crrore  traductus  csrt,  ut  Dcum  non 
crederet  occultorum  esse  prffiscium.  Sed  Dominus 
illis,  ut  quandoque  redimantur,  salutis  fulura^ 
gratiam  rcservavit  dicens  :  »  Idco  revertetur  huc 
populus  nicus  (Psal.  Lxxii,  iO).  »  Quid  est  hitr  ?  Id 
est,  ad  mc,  ad  a;quitatcra  ct  justitiam  meam,  ad 
cullum  mcum. 

13.  «  Et  implcbit  dics  vil;B  suae  {lliid.j.  »  Quod 
utique  sic  accipies,  667  ut  populus  quidcm  redi- 
matur,  qui  crcdiderit  in  oo  :  in  quo  etsi  non  re- 
dimantur  qui  non  crediderunl,  tamen  rcdempti 
populi  Dei  praerogativa  defertur. 

14.  Isti  ergo  in  errorepositi  dixerunt:  "  Quomo- 
do  scivit  Deus  ;  et  si  est  scientia  omnis  in  Altissimo 
(Ihid.  H)  ?  »  Pulant  enim  non  esse  in  Deo  scien- 
tiam  ;  quia  pcccatorcs  abundantprospcris  sscula- 


studium  sobriic  conversationis  intendi.  Et  pulchre 
ait  :  «  Lavi  intor  innocentes  manus  meas  (Ibid.)  ;» 
ut  non  arrogare  sioi  summam  innoccntia;,  scd  se- 
dulum  dcferre  studium  videretur. 

10.  Interea  non  impunc  hujusmodi  a  sc  sermo- 
nem  cxisso  lestatur.  Nam  tota  die  flagellatum  esse 
se  memoral  ;  quia  frustra  justificasse  se  Doroino 
cor  suum  di.xer;it :  post  flagella  autem  continuo 
sccuta  est  pravcc  opinionis  correctio.  Stalim  cnim 
<■  vindex  raeus,  i.'iquit,  in  matutinis  (Ibid.  14),  »  id 
est  in  apcrto  et  perspicuo  ;  lusenim  verilatis  com- 
prehendens  eum,  non  sivit  Ifsec  sentire  quae  di.Kit. 
Revincebal  itaque  et  redarguebat  me  veritatis  lu- 
men  oHusum  animo  meo,  eo  quod  non  rocte  di.xe- 
n  rim  :  «  Sine  causa  justilicavi  cor  meum.  >•  Locu- 
cutus  sum  enira  illa  taniiuam  in  tenebrisconstitu- 
tus,  et  recordanti  illa  mihi  cor  compungebatur  : 
compuncto  autem  corde,  illuminabatur  affectus  ;  ut 
lieret  in  corde  meo  ignis  flammigerans,  qui  faciebat 
in  me  diei  spiritale  principium.  Illuminata  itaque 
oriente  niihi  die  et  quasi  in  multis  matutinis  posi- 
tus,  intelligebam  quia  extra  constitutionem  genera- 
tionis  filiorum  Dei  factus  sura.  Qui  cum  primo  cre- 
didissem,  coquodoperutor  mundi  providens  gene- 
rationi  humana;,  omnia  ad  utilitatem  nostri  veltris- 
tia,  vel  ea  qua;  parum  dclcctent,  fecerit ;  tam  bonam 
sentenliani  ])Osteapravisopinionibus  turbatus  ami- 
serim. 

17.  Couferebam  itaque  cum  corde  meo,  et   dice- 
bani  668  mihi  ;  «  Si  narrabo  sic,  quia  sine  causa 


ribus.  El  adhuc  inducit  eos  loquentes  :  "  Eccc  ipsi  C  justilicavi  cor  meum,    »  occurrebat   mihi    Dei  vox 


peccatorcs  ct  abundantes  in  sa;cuIo,  olitinuerunt 
divitias  (Ihid.  12).  >■  Ilabes  hoc  in  Evangelio  pla- 
nius  expressum,  ubi  Simon  ille  Pharisaeus  videns 
quod  mulier  illa  peccatrix  vcnit  in  domum  ejus,  et 
super  pedes  Chrsti  erfudit  ungucntum,  dicebat  in- 
tra  se  :  «  Hic  si  esset  propheta,  sciret  utique  quae 
et  qualis  esl  mulier  quo?  tangit  eum  ;  quia  pecra- 
trix  esl  (Luc.  vii,  39).  »  Sed  patientia  Dei  non  pra;- 
judicat  veritati,  ct  praescipnlia  ejus  ac  providentia 
hoc  ipso  amplius  (irobatui',  q\wA  in  peccato  posi- 
tus  successu  affluit  s.ncularium  prosperorum.Quod 
fortiorvidnns  ridel,  incautustraducitur  et  movetur. 

C.\PUT   VI. 

Projdwtam  cumprimo  unhuo  dcs]'ondi-itet,poslca  cas- 
liyationc  emcndatum  cuynovissc  onmia  tjuidem  cve-  D 
virc  dispositione  divina,  opes  aulcm  non  esse  pra"- 
mia  virttUis,  ncc  panam  pcccati  inopiam. 

15.  Dcnique  Psalmista  dicit,di.xisse  se  :  «  Ergo  si- 
ne  causa  justilicavi  cor  nicum:et  lavi  intcr  innocen- 
tesmanusraeas^/^sa/^LXxii,  13),  »  Hoc  est,  video  il- 
los  abundarc.vidco  illiscoaimoda  nuiniasecundarc, 
me  autcni  conteri  atque  cxagitan   tcntionibus  plu-- 


dicens  :  «  Ecce  generationi  filiorum  tuorum  cui 
disposui  [29)  (Ihid.  15) :  »  id  est,  ecce  in  Scripturis 
invenis,  o  tu  Adam,  quia  disposui  generationi  fi- 
liorum  tuorum,  quia  fortnito  divitiae  ad  impios,non 
alique  merito  deferantur,  nec  praemia  virtutis  sunt 
emolumenta  thesauri:nec  econtrario  inopiapama 
peccati  est,  sed  indiscrcte  veniunt  ista.  quaj  modo 
fluminis  quodam  s;rculi  profluvio  volutantur. 

IS.  Et  existimabam,  et  videbar  mihi  cognoscere 
hoc  esse  vorum  (Ibid.  16),  hoc  congruere  divinae 
providentia;  et  convenire  ;  me  autem  frustra  in  iis 
turliatum  essc,  in  quibus  inhKrere  non  debui. 

CAPUT  VII. 

Emendato  crrore  David  liunc  uuum  lahorem  sibi  co- 
ijuuscit  supcrcssc,  ut  inyrcdialur  in  adyta  divinas 
ccynitionis.  Sancti  pro(/rcssu  a'tiitis  fincm  .■iuum 
siirc  desidcraut.  ct  quis  ille  sit.  Primam  veramco- 
rniilioncm  lianc  cssc.  (pia  crcdimus  prospera  imprc- 
bis  ad  hvc  lantuiii  runcfssa,  ut  curuin  c.rcusntioncs 
e.vcludanlur.  Eosdcm  dum  Dei  bencjiciis  allevanlur, 
dcjici  <ic  prorsu.^  rediyi  ad  niliilum. 

I'.).  Itaque  quia  vidcbar  mihi  veram  scntentiam 
comprehendisse,  ct  cognitionem  rei  ipsius  esse  as- 


prffiferunt  :  F.t  tnmen  etuim  ipsi  si  nolunl  saiiori  ; 
exccpto  Thuan.,  qui  ut  an!iquitntc,ila  et  perspicui- 
tate  videtur  lioc  loco  pra^iercnchis. 

(29)  Edit.  Era.  ar  liill.,  Kccc  ijcneraliu  filiurum  tuo 
rum  cui  dispusui.  Rom.,  Kcre  gencrationi  /iliorutn  tuo- 


rum  ■••jr  ilis]iu  ui.  Mss.  denique,  Jicee  i/encrationi  /i- 
luiruiii  tiiorum  ciii  dis]iosui.  Hellenisus  est  sive  at- 
tractio  regiminis.  LXX,  ISou  t?,  Y£-/Ei  tmv   v:uv  n-j  f, 

(7'^'>Tt'6T,-/3£. 


888 


DE  INTERPELLATIONE  JOB  ET  DAYID  LIB.  III. 


886 


secutus,  diGebam  mihi  :  >  Hoc  lubor  est  ante 
me,  doneo  introeam  in  sanctuarium  Dei,  et  in- 
telligam  in  novissirao  (P.srti.  lxxm,  16,  171.  »  Id 
est,  solusmiiii  superest  labor,  ut  inprediarin  san- 
ctuarium  Dei,  ubi  esl  Cherubim,  id  est  cognitioms 
profundum,  et  non  laborem  in  incertis  (30)  et  va- 
nis  opinionibus  ;  narralio  enim  lalui  sicul  sarcina 
in  via.  Ideo  ingrediaraur  adytum  cognilionum  sa- 
crarum,  atque  interiora  penotralia  vcritatis,  ut  non 
sit  in  Mobis  labor ;  sapienlia  cniiu  nos  ascnsu  la- 
boris  abducit.  Denique  non  est  labor  in  Jacob. 
Causa  autem  laboris  ignorantia  est :  quoniam  ([ui 
nescit  justis  reposita  esse  pra;mia,  non  reficitur  a 
laboribus,  sed  magis  imprudentia;  sua3  laborccurva- 
tur  et  frangitur.  Ingrediamur    igitur    sancluarium 


A  ot  aiilii  habes  scriptum :  «  Vidi  impium  superexal- 
tatum  et  elevatum  supcr  cedros  Libani ;  et  transi- 
vi,  et  ecce  non  erat:  et  qu^esivi  eum,  et  non  est 
inventus  locus  ejus  {Psul.  x.kxvi,  35,  36)  ?  »  Incre- 
dibilis  celeritas  extinclionis  cjus.  Vidos  subito 
impium  in  hoc  saiculo  potentcm :  dum  tu  transis, 
ille  jam  non  est.  Quanta  cstenim  umbra  in  terra  ! 
quam  non  diulurna  I  Traaspone vcstigium, et  umbra 
projlciit.  /Vut  si  hic  aliquid  movct,  ad  ea  quae  fu- 
tura  sunt,  attoUe  mcntis  vcsligium,  ctiuvcnies  illic 
impium  non  luturum,  qucm  hic  esse  credebas  ; 
non  enim  est,  qui  nihil  est.  Denique  Dominus  cos 
cognovit  qui  sunt  ipsius  :  qui  autem  non  sunt,  eos 
non  agnoscit ;  quia  ipsi  eum  qui  est,  non  agnove- 
runt. 


Dei,  ubi  sunl  Cherubim,  in  quibus  est  rccordantia  »,  ,  ....       t..\P[  1  nL  . 

.  .,,.       ,  ,       .,       .   .     D  Imptos  tn  inrentu  suo  ciii»   so''in;o    hcne.  comparart, 

qiiod  nsmpe  anima;  illorum  otnmbus  honis   vacttx 


sacr.e  cognitionis  etveri  illiusatque  aeterni  luminis. 

20.  In  illo  candelabro  imago  resplondet,  quo 
possimue  intelligcre  in  novissimo.  Sanctus  etenim 
in  ultimo  cognoscit,  et  perfectam  sapientiam  pro- 
cessu  a;tatis  adipiscilur  dicens  ;  •■  Xotum  fac  mihi, 
Domine,  fmem  meum,  et  numerum  dierum  meo- 
rum  quis  est,  ut  sciam  quid  desit  mihi  {Psal.  xsxviii, 
5).  »  Quis  est  linis,  nisi  ille,  cum  traditur  regnum 
Deo  Palri,  quando  rcvclantur  occulta  sapionti;c  ? 
Hunc  finem  r,ostri  certaminis  requirebat  Propheta, 
cupiens  cognoscere  quid  su;e  dessct  perfoclioni  ; 
finis  enim  disciplinje  nostra^  ct  studiorura  perfectio 
est. 

21.  HffiC  ergo  prima  verae  ralio  cogiiitionis  ;  quia 
fortuito  accidant  qu;c  in  sKcmlo  sunt :  secunda  iila 


repcrianiur:  el  eorumdem   icnebrosx   imagincs  e 

lumine  caleslis  Jerusalei»  deleantur. 

23.  De  ipsis  orgo  et  bic  dicit:  «  Defecerunt  ct 
pericrunt  propter  iniquitatem  suam,  vclut  somnium 
exsurgcntis  {Psal.  lxxii,  19,  20),  »  id  est,  ita  defi- 
ciunt  etcvanescuntimpii.sicutsomniumexsurgentis 
a  somno  primum  ;  quia  in  tcnebris  sunf,  et  in  tene- 
bris  ambulaverunt,  nec  resedit  aliquod  eorum  boni 
operis  vestigium,  sed  similes  eorum  qui  somnium 
vidont  :  qui  autcin  somniat,in  nocte  sumniat  ;nox 
autem  in  tenebris.  Filii  tenebrarum  sunt  privati 
sole  justitia;,  ct  splendore  virtutis,  dormientes 
seraper,  et  non  vigilantes,  de  quibus  bene  dicitur: 
<<  Dormierunt  somnuni  suum,  et    nihil  invenerunt 


quia  «  propler  eorum  tergivcrsatioues  posuisti    eis  G  (Psal.  lxxv,  6).  »  Etonirn  cum  anims  eorum  a  cor- 

pore  soparaUo,  tanquam  rcsoluli  a  corporis  somno 
nihil  invenient,  nihil  tenebunt;  et  quod  se  tenere 
arbitrabantur,  amittent  ;  quoniam  stultus  et  insi- 
piens  cum  diviliis  exundaverint,  relinquent  alienis 
divilias  suas,  neque  simul  ad  inferna  descendet 
cum  cis  gloria  doraus  eorum. 

24.  Sequontia  quoquedomonstrant  quoraodo  ira- 
pius  non  inveniatur,  sed  intereat.  Quoniam  imago 
c.jus  in  civitato  Domini  illa  supcriore  Jcrusalcm 
non  invcnitur.  Dominus  nnim  pinxit  nos  ad  imagi- 
nem  et  similituilinem  suam,  sicut  ipsedocetdicens: 
«  Ecce  ego,  Jerusalem,  pinxi  muros  tuos  {Isa  xlix, 
10).  »  670  Si  bene  egerimus,  manet  in  nobis  ista 
iinngo  cadcstis:    si  male  quis  agit,   deletur  in  illo 


(Psal.  L\xii,  iS)  »  successus  prolluos  s;ecularium 
coraraodorum,  et  abundantiam  divitiarum ;  ne 
causarentur  propter  inopiam  sc  ct  acerbitatem 
alicujus  doloris  et  luctus  minus  fuisse  devotos, 
atque  in  culpam  latrocinii  et  direptionis  studium 
necessitate  egestatis  6<i9  impulsos.  Xon  cnim  ad 
tranquillilatem  vita;  usuramque  latitiK  divitiisopi- 
mati,  aut  honoribus  clevati  sunt :  sed  ut  querela 
excluderctur,  coacervaretur  airumna. 

22.  Dejiciuntur  itaque  dum  elevanlur  hujusmodi 
viri  [Ibid.'.  Non  enim  gratia,  sed  ruina  cst  ;  ubi 
necdiuturni  usus  muneris  reservatur,  et  adimitur 
excusatio  delinquendi.  Quod  enim  gravioris  pou- 
dus  qucrela;,  quam  illud  divinum  quod    habcs    in 


MichoeEE  propheta;  libro  :  «  Popule  meus,  quid  fcci  f)  ha-c  imago  (illius  utiquc  qui  descendit  de  coelo',  e 


tibi,  aut  in  quo  contristavi  tc,  aut  quid  molcstus 
fui  tibi  ?  rcspondc  mihi.  Nonne  eduxi  te  dft  terra 
.Egypti,  cl  de  domo  servitutis  iiberavi  te  Mich.  vi, 
3,  •'()?  »  Ecce  qnomodo  dejiciuulur  impiiduni  alle- 
vanlur,  quer&la  eorum  e.xcluditur,pa;na  accrbatur. 
Ccelestibus  cnim  bcncficiis  invitati  dcscrcre  non 
debucrunt  vitc  socurilatis  ct  pro:.<pcril;ilis  dato- 
rem,  cui  magis  dobucrant  oblempcrarc.  Sod  sicut 
justitia  l)(>i  inagna,  ita  pliam  scvera  viudicta. 
Quando  onim  impius  parseverareconsuevit,  dc  i\\\<\ 


est  in  eo  imago  terreni.  Undc  et  Apostolus  dicil: 
«  Sicut  porlavimus  imaginem  illius  terreni,  porle- 
mus  et  imaginom  hujus  ca;lestis  {l  Cor.  xv,  40!.» 
Uonorum  crgu  imagines  pcrseverant,  et  in  illa  Dei 
civitale  resplendenl.  Si  quis  autem  ad  graviora 
pcccata  denoxcrit,  ncc  eg(;rit  prrnitcntiam,  imago 
cjus  aboletur  vcl  d(;jicitur  ;  sicut  Adam  de  paradiso 
ojoctus  est  ct  cxclusus.  Quicunquc  auteiii  pie  ho- 
nestcipie  so  gcsscrit,  inlrat  in  civitatom  Dci,  ct 
inloit  iiiiagincm  suam,  nt  in  illa  Dci  fulgeat    civi- 


(30)  Ita  mss.  Thuan.,  Vict.,  Colb.,  Torn.  .\l  edit.  Era.  ac  Oill.,  et  iion  labor  cst  iii  incertis.  Ilom.,  cl  noii. 
abor  (jui  tsl  in  inceriis.   ctc. 


887 


S.  AMBROSII 


888 


tate.  «  Domine,  in  civitate  tua  imaginem    ipsorum  A.  du.Kiati  me,  et  cum  gloria    assumpsisti   me   iPsal. 

ad  nihilum  rediges  (Psal.  lxxii,  20)  ;  •>  nnia  isti    in 

lumine  fulgere  non  possunl,  qui  tenebrosis  se  ope- 

ribus  iuduerunt.  Exemplum  aceersamus  desmculo. 

Vide  quemadmodum  in  civitatibus  bonorum  prin- 

cipum  imaginos  perseverent,    deleantur  iniagines 

tyrannorum. 

a\PUT  IX. 

Prophchm  coguilione  diuitin'  i)rovideniix  rccreaium: 
ipmm  ct  cinn  co  omncs  hommes  compnrationc  r/v- 
leslium  civium  jumentis  haud  esse  nh.iimilcs  ;  eos- 
deni  tamen  Uei  gralia  ad  humanam  revocari  digni- 
iatem. 

25.  Hsec  ergo  considerans,  animoque  inlendens 
sanctus  Propheta  delectalus  est,  qui  tuerat  ;inte 
turbatus.  Unde  ait  ipse :  «  Quiadelectatum  est  cor 
meum,  et  resoluti  sunt  renes  mei.  Et  ego  ad  nihi. 
lum  redactus  sum,  et  nescivi :  et  velut  jumentum 
lactus  sum  apud  te,  et  ego  semper  tecum  [Psal. 
Lxxii,  21-23).  Cum  cognovissem,  inquit,  quia  Deus 
humana'cural  et  respicit,  «  requicverunt  renes 
mei,'»  hoc  est,  ex  maxima  fatigatione  veteris  im- 
prudentiae  requievi  per  agnitionem  boni  ccelestis  et 
gratiae.  Sunt  enim  quidam  renesanima;,  quivexan- 
tur  in  nobis  ].erigiiorantiae  laborem  :  hi  resolven- 
tur  ad  requiescendum  ccelestis  agnitione  doctrin.T, 
et  quasi  pulchro  quodam  ful.-ro  cccleslium  prajce- 
ptorum  subnixi  foventur.  Tunc,  inquit,  intellexi, 
quia  vane  fatigabar  ;  quoniam  id  quod  verum  est 
nesciebam. 

26.  «  Et  velut  jumentura  factus  sum :  "   pulchre 
addidit 
homo  q 

stellae  cum  sint  Iucid8e,vanescunt  solis  exortu.  Et 
Moyses  ait :  «  Non  sum  idoneusab  heslerno  die.ex 
quo  coepisti  loqui  cum  servo  luo :  et  tenui, 
inquit,  voce  et  tardiloquus  sum  (E.corf.  iv,  10).  »  Ita 
ergo  et  homo,  non  dicam  Christi,  sed  angelorum 
comparatione  mutum  videtur  esse  jumentum.  Sed 
tamen  nemo  desperet :  quia  homines  et  jumenta 
salvos  facit  Deus.  Et  ideo  quia  non  ex  me,  sed  ex 
te  didici,  tibi  adhaerebo  semper :  ut  desinam  esse 
jumentum.  et  dicas  mihi :  "  Tu  autem  hic  sta  me- 
cum  [Deut.  v,  31).  »  Circumfusus  enim  Dei  gratia 
homo  incipit  esse,  qui  per  imprudentlam  pra;len- 
debat  insensibilitatem  et  inscientiam  bestialem. 
Homo  enim  eo  probatur,  si  capax  sit  rationis  et 
grati<e.  Ita  a  mutis  animalibus  separutum  se  esse 
gaudet  et  in  hominum  adscitum  essc  consortia,qu.'E 
Deus  visitat  et  tuctur.  Quid  enim  est  homu,  nisi 
quia  menior  est  ejus  Dorainus,  aut  quia  a  Doniino 
visitatur  ? 

«J  «  C.\PUT  .K. 
tii  Ue.us  nohis  ud  dcxteram  non  fncril,  eum  locum  u 
dialwlo  Oicuiiatum  iri,  ficuti  i.riino  paren/i  conli- 
'  ijii ;  cum  liujus  viccs  aijcret  Ch  i-^lus,  cum  .-ihi  ad 
dcxtcram  dscmoncm  statuisse.  quo  ipsvm  ijloriosius 
prostcrnerci :  postremo  maximas  utilitates  ad  cos 
redirc,  fjuihus  ad  dc.vteram  stctcrit  Ghristus. 

27.  Uude  quasi  visitatus  ab  eo  dicil :  «  Tenuisti 
manum  dexteram  meam,  et  in  voluntale  lua  de- 


Lxxti.  2-'<).  "  Sic  accppimus,  et  secundum  Gr;ecum 
sic  convenit.  Dixit  eniin  Grajcus  :  'E/.piTT.Ti;  ir,- 
yeipo;,  id  est,  «  tcnuistl  manum,  Tf,;  SeV.S;  ij-o-j. 
dexteram  meara.  »  Ijene  dirigitur,  cujus  dexleram 
Deus  manu  sua  tenet.  Potest  dicere  :  «  Dominus  a 
dextris  meis,  ne  commovear  [Psal.  xv,  8).  »  Adam 
si  a  dextris  suis  Dominum  habere  voluisset,  non 
esset  a  serpente  deceplus.  Sed  quia  oblitus  est 
mandatum  Dei  et  vaiuntatem  serpentis  implevit, 
manum  ejus  diabolus  tcnuit,  et  ad  lignumscientia! 
boni  et  mali  e-vtcndi  fccif,  ut  interdicla  decerperet. 
Prsjudicatum  est  in  illo  omnibus,  et  caepit  univer- 
sis  adversarius  ad  de.xteram  stare.  Unde  ct  illa  in 
Judam  maledicti  forma  processit :  «  Et  diabolus  stet 
„  a  dextris  ejus  {Psal.  cviii,  6).  »  Si  illud  maledictum 
grave,  maxima  est  ista  benedictio,  qua  inaledictio- 
nis  dura3  vincula  laxantur.  Ideo  Dominus  Jesus  ad 
dexteram  sibi  diabolum  staluit,  sicut  in  Zachariffi 
libro  legimus  {Zach.  iii.  1)  ;  hominis  enim  causam 
locumque  susceperat.  Ibi  ergo  stetit,  ubi  Ad.-e  sta- 
bat  hffii-editas.  Quasi  bonus  athlela  permisit  eum 
ad  dexteram  sibi  stare,  ut  eum  retrorsum  repelle- 
ret,  dicens;  «  Vade  retro,  Satana  (Malth.  iv,  10).  » 
Itaque  advcrsarius  loco  dejeetus  recessit :  tibi  au- 
tem  ne  diabolus  a  dextris  staret,  ait :  «  Veni,  se- 
quere  me  Qlatlh.  xix,  21).  »  Pr.-evidens  igitur  David 
adventum  Domini,  qui  nos  a  potestate  adversarii  li- 
beraturus  desccndit  e  ca;Io,  ait:  «  Dominus  a  dex- 
tris  est  mihi,  ne  commovear  [Psal.  xv,  8).  »  Cui  au- 
.  ,    ,.  tem  adextriserat  diabolus,  movebatur.  Meritoergo 

,  «  apnd  te  ;  »  comparatione  enim  ccelestium  ^  ^^  ^.^  ^.^    __  ^^^^.^^.  ^^^^^  dcxteram  meam,  »  id 
uid  est  nisijumentumirrationab,le?Namet      ^^^^^^^  .^^  ^^^^^^^  „^„  possim  ;  ut  ille  lubrico  ante 

fluctuabundus  vestigio,  fida  possim  statione   con- 

sistere.  Quam  bone  hoe  apostolus  dicit,  quandoeum 

turbatum  Dominus  vidit,    et   extendens  dexteram 

suam  titubare  non  passus  est,  atque  intrepido  fir- 

mavit  incessu  [^laltli.  xiv,  30,  31j.   Liberatus   ita- 

que  Petrus  quid  aliud  est  locutusnisi  hos  prophe- 

ticos  versus  :  «  Tenuisli  raanum  dexteram   mcam, 

et  in  volunlatc  tua  deduxisti  me,   et  cum    gloria 

assumpsistime.nQua;  est  dextora  nisi  actuosa  ani- 

nia6vi:ilus?   Qu;e  ?i  Domini  voluntate    dirigatur, 

nihil  aliud  desiderat,   nil    requirit,   nullas    mundi 

hiijus  ope:',  uulla  adjumenta  deposcit. 

CAPUT  .\!. 

1)  Davidcm    possessione    Dci   conlcntum    nihil     pr3Eler 

eum  e.roptare ;  dehere  cnim  terrena   delcri  oblivio- 

ne,  ul  succcdant    cirlcstia,    ntque   etiam    ad   Dcum 

cjuincminem  rcpellit.  accedaiur,  a  qiio  pravis   tan- 

tum  artionihus  rccedimus. 

28.  Ideo  dicit  sanctus  David  :  «  Quid  enim  mihi 
restat  in  coelo,  et  a  te  quid  volui  super  terram 
{P.wl.  Lxxii,  2,5^  ?»  Id  67 'i  est.  Tu  portio  mca  es, 
abundas  mihi  ad  omnia,  nihil  quaesivi  aliud,  nisi  ut 
le  partem  h:iberem,  nulli  rae  coelesti,  ut  gentiies 
faciunt,  subdidi  creaturae,  nullas  sajculi  hujus 
divitias,  ot  voluptatum  illecebras  concupivi.  Nul- 
lius  egeo,  qui  a  te  assumptus  sum  :  nec  superest 
in  calestibus  quod  amplius  qusrara.  Nihil  habens.- 


889 


APOLOGIA  PROPHET^  DAVID.  —  ADMONITIO. 


890 


omnia  habeo  ;  quia  Christum  habeo,  cui  Pater  al-  ^  terrena  omnia  abscondat  oblivio,  ct  fiat  Deus  cor- 


tissimus  «  non  pcpercit  ;  sed  pro  nfilpis  oilinibu? 
tradidit  illum  :  quomodo  ergo  non  cum  illo  omnia 
nobis  donavit  (Rom.  vui,  32)  ;  «  sicut  Apostolus 
dixit  ?  Omnia  enim  in  Christo,  per  quem  omnia, 
et  in  quo  constanl  omnia.  Omnia  ergo  in  illo  ha- 
bens,  aliam  non  qucero  merccdem,  quia  ipse  mer- 
ces  esl  universorum.Ideoque  perfecto  dixit  :  "Tol- 
le  crucem  tuam,  et  sequere  me  [Marc.  viii,  34).  » 
Qiii  illum  sequitiir,  noii  prsmio  ducitur  ad  per- 
fectiouem  :  sed  perfectione  consummatur  ad  pr»- 
mium.  Iinitatores  enira  Chrisli  non  propter  spem 
boni  sunt,  sed  pro  amore  virtutis.  Christus  enim 
per  naturam,  bonus,  non  propter  praemii  cupidita- 
tem.  Ideo  passus  est,  quia  bcnefacere  delectavit, 
non  quia  incrementuai  glori;c  e.\  sua  passionc 
quasrebat.  Ideo  qui  illum  imitari  cupit,  non  quod 
sibi,  sed  quod  aliis  prosit,  operatur.  Unde  non  im- 
merito  deficit  sibi,  aliis  autem  virtutis  incremento 
valescit. 

29.  Et  convenienter  dicit  :  <i  Defecit  cor  meum 
et  caro  mea,  Deus  ccrdis  mei  [Psal.  lxxii,  26).  >< 
Neque  enim  possunt  perpetiia  suceedere,  nisi  ter- 
rena  defecerint.  Deficit  ergo  caro,  quando  mortifi- 
cantur  quae  sunt  carnalia.  Deficiunt  et  illi  qui 
mortificationem  Jesu  Christi  in  sua  carne  circum- 
ferunt  ;  niors  enim  Chrisfi  in  illis  operatur.ut  om- 
nis  errorum  moriatur  illecebra.  Unde  colligilur 
quia  et  corhominis  deficil,  quando  mortificantur 
cogitationes  mala;,  quie  de    corde   procedunt  ;  ut 


dis  cnrum,  qui  beati  mundo  corde  Dcum  videre 
mereantur  ;  ut  appropinquent  tibi,  et  non  se  se- 
gregent.  Deus  eni;n  appoprians,  non  repulsor  ap- 
propinquantium  est  :  omnibus  enim  vult  salutis 
cuusa  csse,  non  mortis.  Dcnique  ncminem  rcpellit 
nisi  qui  se  ab  ejus  conspcctu  putaverit  sequcstran- 
dum. 

30.  i(  Quoniam  ecce,  inquit,  qui  elunganl  se 
a  te,  peribunt  {Ilnd.  27).  »  Unusquisque  enim 
operibus  suis  pietati  tua?  sese  aiit  jungit  aut  se- 
parat.  Fugit  enim  Deum  qui  operafnr  '.t,  quo- 
rum  cognitionem  metuat  deprehendi  ;  sicuf  ille 
qui  tectus  parietibus  ct  circumfusus  tenebris  a 
Domino  Deo  sese  existimat  non  videri  :  vidctur 
autem  cum  «  Perdidisti  omnes  qui  fornicantur 
abs  lc  illnd.),  «  Sicut  enim  mulier  qure  fornica- 
tur,  non  ailha^rct  viro,  nec  una  caro  cum  viro 
suo,  nec  unus  spiritus  est  ;  sed  dividit  sese  ac 
separat  fornicando  :  ita  qua>cunque  anima  non 
adhaTct  Deo,  sed  vanis  idolorum  cultibus  in- 
serviens  fornicafur,  dividif  se  sacrilegii  sanila- 
te  (31),  ct  hinge  fit  a  Domino,  qure  prope 
esse  deberet.  Pcrit  autem  qui  separatur  a  Domi- 
no. 

31.  Unde  sanclus  qui  Pci  judicium  roformidat, 
semper  adhsrere  vult  Christo,  et  in  eo  speni  suam 
ponere,  ut  laudot  Dominum  ,'//'/(/.  28),  cui  est  ho- 
nor,  gloria,  perpetuifas  a  sa;culis,  et  nunc  et  sem- 
per,  ct  pcr  omnia  sscula  sa^culorum.  Amen. 


(31)  Omnes  edit.  sacnlegii  ob.scenitale  ;  omnes  niss.,  sacrilegii  sxvitalc. 


IN    APOLOGIAM   PROPIIlilT/E    DAVID    ADiMOmTIO 


Nonnulli  (cap.  i,nuin.  1)  cum  historiam  David  perlegendo  tantuui  prophetam  ac  regem  tani  snncfum 
in  geminum  scelus,  adulterii  scilicet  atque  homicidii.  incidisse  cognovissent,  ofTensionem  haml  medio- 
crom  passi  fuerant.  Quapropter  hnjus  rei  vulgafo  rurausculo,  sanctus  Ambrosius,  ad  utilitates  populi 
sui  numquam  non  iutentus,  huic  malo  pufavit  mafure  occuiTendum.Ita(|ue  sacrum  suggestum  conscen- 
dcns,  defensionem  ejusdem  prophcta!  ac  regis  aggressus  esi.  Neque  famen  ipsum  ita  suscepif  di:fenden- 
dum,  ut  a  crimine  immuneui  assererct.  Katetur  siquidem  ^cap,  1  et  seq.l  illum  duobus  gravi»simis  pec- 
catis  maculafiim  fuissc  :  at  vero  conlendit  eumdem  accelerafa  confessione  (cap.  2i,  prolixa  pcenifentia 
(cap.  !i),  el  indefesso  bonorum  operuin  studie  (cap.  0  et  seq.)  expiatum,  ut  jam  peccatorilnis  eum  ac- 
cenaero  quem  ipsemel  Deus  absolverat  (cap.  4  et  alibi),niinime  liccret  :  cajterum  haudqiin(]uam  insoli- 
fum  videri,  ([uod  fenfalionis  et  conrupiscenti.:e  vi  succiibuerit  homo  fi'agilis  (cap.  I  et  aiiiji),  scd  illud 
jirorsus  omnium  admirationc  dignum,  quod  rcx  potentissinius  qui  lcgum  severilafe  non  tenebatur,  ,sfa- 
fiin  afquc  di;  cuinmisso  peccato  fuif  aimonitus,  culpaiii  agnovcrit,  eainque  sincero  uc  vehemcnti  dolore 
deleverit.  Addit  his  memoratum  lapsum  cam  ob  rcm  divino  permissum  consilio,  ut  idom  ille  a  posferi- 
latis  exemphim  humiliatus  cxerccretur  ac  probaretur  (cup.  2  et  3)  ;  n6que  non  in  hoc  ipso  mysterii  (i- 
guram  extitisse  (cap.  3),  qurc  atrocitatem  noxaj  minueiet.  Poslremo,  non  paucis  pra;claris  ae  -sanctis  ac- 
tioiiibus  (ca|).  (>  ct  seq.i  quibus  Prophcta  deliclum  texerit  suum,  dinuineratis,  aflirmal  eiiiii  ulio  patrono 
haiid  indigerc  ;  quandoquidcm  et  psalmo  i.,  quo  ef  actaiu  abs  sc  pionileiiliam  ct  impulralam  voniani  lcs- 
tatiis  cst  (cap.  iS  et  se(|.  ,  siium  ipse  rcliqiiit  apologiam.  Huc  vir  saiictus  prubat,  brevi  (iuulem,at  clegaii- 
li,  omniuni  ejusdem  psalmi  vcrsuum  cnarratione,  in  qua  sicut  et  in  lolo  opere  mysficas  quasdam  oxpo- 
sitioncs,  oliscivaliones,  adhorlationcsquc  morales  ad  pnpuli  apud  queiii  veiba  faciebaf,  inslilutioncni 
spargit. 

l|)8a  hujus  operis  consfitufionc  salis  intelligas  in  ediliuiic  Ilomana  puruiu  consullo  illud    contra    luu 


891  S.  AMBROSII  892 

niiscriptoiutn  nmnium,  ao  superiorum  editionura  auctoritatom.  in  duos  tractatus  esse  divisum,  quorum 
alter  priscum  titulum  Apologix  David  retinuit,  alter  accepta  nova  inscriptione  ad  enarrationes  in  psal- 
mos  amandatus  est.  Huic  quoque  divisioni  refragatur  beatus  Augustinus  ;  is  enim  (lib.  iv,  Cont.  duas 
cpist.  Pelaq.,  cap.  ii,  et  lib.  ii  Cont.  Jul.  Pelag.,  cap.  7)  testimonium  ex  enarratione  psalmi  l.  petitum 
proferens  illud  non  alio  sub  titulo  quam  Apoloyix  David  laudat.  Non  putamus  etiam  quempiam  inveniri, 
cui  au'  induct*  ab  pjusdcni  cditinnis  irLUE^.T.Ta';  in  auctoris  te.^tum  immutationes  approbentur,  aut  ver- 
borum  quibus  hujus  lucubratiouis,  quam  omnino  unam  esse  oportet,  partes  inler  se  nectebantur,  facta 
detractio  non  displiceat.  Quocirca  e  scriptorum  codicum  ac  veterum  editionum  fide  omnia  restituimus, 
ut  suis  locis  submonuimus  ad  calceai  paginaruni. 

Ambrosius  conciones  quibus  hic  tractatus  componitur,  morc  suo  in  Ecclesia  pronantiavit  post  recita- 
tum  evangelium,  quemadmodum  aperte  significant  ea  verba  :  ;//  hodie  lectum  est  cap.  5,  num.20),  quod 
homo  quidam  cum  divcs  esset,  abiit  in  reyionem  longinquam,  etc.  {l.tic.  xixi.  Sed  nec  minus  munifestum 
est  id  evenisse  non  ita  raulto  post  Grafiani  iraperatoris  CiTdem,  quando  eam  ille  hisce  vocibus  lamenta- 
tur  [cap.  6,  num.  27)  :  Qiiam  gravi,  inquit,  adliuc  luimus  vastilate,  quam  publico  quoiam  tolius  orbis  fune- 
re  appetiti  necem  >'egis  exsolvimus  !  etc.  Plane  hoc  modo  loqui  sanctus  antistes  non  poterat  nisi  aut  de 
Gratiano,  aut  de  Valentiniano  juniore,  cuni  illis  temporibus  per  vim  nullus  imperator  praeter  hos  duos 
juvenis  fiierit  exstinctus  ;  at  quw  adjuncta  illic  referuntur  optime  in  violcntum  Gratiani  interitum,  rai- 
nime  vero  in  \'alentiniani  quadrare  satis  constat.  Pra3terea  hac  ipsa  Apologia  citatur  in  commentariis  in 
Evangelium  secundum  Lucam  fin  cap.  3),  quee  circiter  annum  3S5  scripta  esse  probabilius  est.ac  perin- 
de  diu  ante  necem  Valentiniani.  Colligendum  itaque  commenlationcm  hanc  post  mensem  .Augustum  an- 
ni  38.3,  quo  truoidatus  fuit  Gratianus,  et  ante  annum  385,  quo  memorata  commentaria  lucubrata  sunt, 
in  lucem  prodiisse,  anno  videlicet,  ut  vero  videtur  similius,  384. 

Codex  Thuaneus,  ante  mille  annos,  ut  characteres  indicaut,  exaratus,  et  alii  aliquot  probatas  notae 
hanc  eamdem  opellam  cxhibent  ita  inscriptam  :  Tractutus  S.  .-Imbrosii  de  Apoloyia  prophclx  David  ad  The- 
odosium  Auyustum.  Sed  forte  suspicetur  aliquis  postrema  verba  luisse  ab  imperitis  quibusdam  vel  au- 
daculis  supcracldita,  cum  Theodosius  Magnus  quo  tempore  eosdem  sermones  habitos  esse  demonstravi- 
mus,  non  potuerit  esse  Mediolani,  quam  in  urbem  nonnisi  aliquot  post  annis  cum  de  Maximo  trium- 
phasset,  sese  contulit,  verumlamen  nihil  admodura  vetat  quominus  sanctus  praesul  Theodosio  a  se  ali- 
quem  e  suis  libris  petenti  hunc  ipsum,  licet  ante  annos  non  paucos  compositum,  tamen  quasi  maxime 
convenientem  ob  regiam  persoucE  de  qua  ibidem  agitur  dignitatem,  potissimum  tribuerit  :  aut  eliam 
ipseraet  sponte  sua  eidem  principi  foHe  post  factam  Thessalonicensium  stragem,  propter  quam  ipsi  pu- 
blicam  satisfactionem  indixit,  mittendum  putaverit,  ut  illum  in  poenitentiaB  firmarot  proposito.  Reipsa 
inter  plurima  prceclare  dicta  quae  legentur  in  hoc  tractatu,  nonnulla  etiam  observare  est  quae  videantur 
eo  spectare.  Hkc  .Ambrosius  scriptioni  suae  antequam  illam  mitteret  ad  imperatorem,  addere  potuit, 
Quod  si  ita  sit,  prsdicare  possumus  hoc  opus  postrema  auctoris  cura  perfectum  et  recognitum  ad  nos 
pervcnissp. 


SANCTI  AMBROSII 

MEDIOLANENSIS  EPISCOPI 

APOLOGIA  PROPHETiE  DAVII) 

AD  THEODOSIUM  AUGUSTUM. 


07  3-5    CAPUT   PRIMUM.  effloruit  ;  sed  quia  plerique   gestorum   ejus   lecta 

Qnarc  apohyiam  David  scribcre  aggrcdiatur   Ambro-  gerie.non  introspicientes  vim  Scrioturarum.veloc- 

sius.  Hisloruj  facti   prxmilUtur.  Deinde  jadicanius  ,.            ,     .                 ■       ,              '    j    »     * 

non  esse  oslenditur,  qucm  Dcus  justifcaverit  :  con-  "^"Ita  mystenorum,  mirantur  quomodo  tantus  pro- 

tra  vcro  etiam  laudamus.qundin  tanta  pvfcslatc  non  pheta  adulteni  prirao,  deinde    homicidii    contagia 

plura  pcccuveril.  non  declinaverit. 

1.  Apologiam  prophet;e  David  prajsenti    arripui-  2.  Ideo  nobis  studio  fuit  ipsam   recensere  histo- 

mus  slybo  scribprc,    non    quod    ille   indigcat    hoc  riam,  qus  patuisse  peccato    videtur.    Namque    in 

muneie,  qui  tautis  nieritis    enituit,    virtutibusque  secundo  Regum  legimus  libro  (//  Beg.  xi,  2  el  seq.), 

(1)  Scripta  ibrle  circa  an.  384.  H 


B93 


APOLOGIA  PROPHET^  DAVID. 


894 


-|Uoniam  deambulans  David  in  dorao  siia  regia  f?,}, 
prospexerit  lavantem  se  mulierem  (nomenque  illi 
Belhsaboe),  formse  egregiae  (3)  et  gratia  et  vultu 
[iecora,  prc-cstantique  admodum  facie,  quibus  ille- 
"ebris  delinitum  potiendi  ejus  sumpsisse  affecluni. 
Krat  autc;n  raulier  viro  nupta,  Uri.c  (5)  nomen 
iiiiiito,  cui  rnandatis  regiis  composita  est  scena 
1'  li?.  Nam  ctsi  nihil  ad  impedimentum  cupiditatis, 
nliiiimum  tamen  ad  verecundiara  adultcrii  obstare 
vita  ejus  ;estimabatur. 
'■^.  Itaque  ut  a  plaiiioribus  exordianiur,  quem 
i  Deus  justifieavit,  no  tu  dijudiccs.  «  Pro  minimo 
'  mihi  est,  inquit  Paulus,  ut  a  vobis  dijudicer,  aut 
ah  OJfi  humano  die:  sed  nequc  me  ipsum  diju- 
dini;/  Cor.  IV,  3).  >i  Et  adhuc  eratin  corpore  situs, 
aiihuc  tentationi  obnoxius  :  sed  ideo  se  non  diju- 
dicabat,  quia  spiritalis  a  neniine  dijudicalur,  nisi 
a  pdIo  Deo.  Denique  subdi(Jit :  «  Qui  dijudicat  me 
Dominusest.  Itaque  nolite  ante  tempus  quid  judi- 
care  (Jhiil.  4,  5).  »  Sed  David  jam  tempus  implevit, 
ct  trratiam  mernit,  et  justificatus  a  Christo  est  ; 
quandoquidem  David  so  dici  filium  ipse  Dominus 
gralulabatur,  et  qui  eum  ita  conlitel)antur,  illumi- 
nabantur.  Cur  hominem  Doi  a  pra;mio  injudicium 
VIMI13?  Judicavit  jam  dc  eo  Dominus,  de  quo  dixit 
nl  Salomonem  :  «  Si  ambulaveris  in  conspectu 
!!ii  M.  sicut  ambulavit  David  patertuusin  sanclitate 
c 'idiset  justitia,  ad  hoc  nt  faceret  secundum  om- 
uia  quK  mandavi  oi  (/  /  /  lieg.  ix,  4).  »  Hic  ergo 
judicio  dignus  an  praemio  est,  qui  fecit  secundum 
omnia  mandata  coelestia,  amhulans  in  sanctitate 
et  Justitia  cordis  ?  Ubi  aliorum  vitia  et  poccata  de- 
litricunt,  ibi  David  virtutis  et  gloriffi  sua;  divinum 
ncccpit  testimonium.  Et  de  ejus  peccalo  disputa- 
iuus  otiosi,  prc  cujus  merito  et  gratia  aliorurn  pec- 
cala  revelata  sunt.  Xam  cum  offcndissct  Salomon, 
quod  non  custodisset  raandata  Domini,  el  regnum 
ejusdisposuisset  Deus  scindcrcin  pluriraas  partes, 
ait  ad  cura  :  "  Vcrumtamon  in  dicbus  tiiis  non  fa- 
ciam  hoc  propter  David  patrem  tuum.  De  manu 
filii  tui  accipiam  illud.  Vcrumtamen  non  totum 
regnum  accipiam,  sccptrum  unum  daho  ei  proptcT 
David  servum  meum  (III  Beg.  \i,  12,  13).  »  Ju- 
stificante  igiturDoiuinn,  qiiisest  qui  tantuin  diju- 

r 

(2)  llom.  edit.  snla,  lcgimm,  nl  audi.Uis,  quod 
ieumbulana  Ikivid  in  solario  doiiius  su;e  re(ji;p. 

l3j  Edit.,  foriiui;  ;iral;e  (Rom.  (jratia)  el  vullus 
itecore  ]ir;i:slunii  udiiiuilum,  ijuilms',  etc.  Mss.  ali- 
quot,  forinx  ijratia,  et  rultus  de.eore,  prmlantique 
nilmodnin  larie,  quilius,  etc,  Alii  imilto  plurcs  at- 
quc  antiquiores  ut  in  textu,  nisi  quod  Thuan.  re- 
reiitior  habct...  i'h//i(  deeoram,  clc.  Neque  vcro 
outavciis  iii  vocibus  vullu  et  fucic  inanem  c^sn 
Iiattologiam  ;  cum  facios  non  tantum  prn  vullu,  sed 

:  etiam  pro  lotius  corpnris  cninpnsitione,  atciue  ex- 
leriori  conspcclu  suiiii  pust.it.  Kursus  edit.  oinnes, 
et  mss.  noiinulli  piilieiid;e  ejus  ;  niss.  alii  longo 
piurimi,  ac  .nvi  mclioris  :  policndi  ejus.  Melius  ;  sic 
cnim  Tcrcntius  in  llecyra,  C'jo  q/H.v  (uxoris  scilicct) 

,  vivenilt  cupidus.  Vidosis    Fr.  Sanctii  Mincrvani  lib. 

■  ui,  cap.  8.  Denique  ubi  cdit.  Er,i.,  Gill.  et  Umu. 
•"um   potioribus  inss.  sump.sissc  affcclum  ;  illic  .Vm. 


A  dicet  virum?  «  Quod    Deus,    inquit,  mundavit,  tu 
commune  ne  dixeris  [Acl.  x,  15).  » 

4.  Salvo  tamen  judicio  eoelesti,  quo  eliam  ipse 
tantum  honorifices  prophetara,  in  ejus  actus  rao- 
resque  ingrcderc.  Nara  miraris  homiuem,  et  6?  3 
angelis  a  !a;quaiidum  judicas,  plurimum  vit.i;  su.v. 
imo  a  pueritia  in  divitiis,  honoribus,  imperiis 
demorantcm,  in  multis  tentationibus  positum,  se- 
mel  tantum  locum  errori  dedisse,  et  ei  errori  quo 
etiamangeli  cuDlorum  (.5),  ut  Scripluraeommeinorat 
[Gen.  ■i\,  2),  de  sua  virtule  et  gratia  dcjecti  ^iint. 
Sane  el  alter  legitur  error  ipsius,  quod  iiiiinerari 
fecerit  [lopulum  (G). 

CAPUT  II. 
Lauilatur  Diivid  iib   humilitatc  confessionis  ;  ac  tres 
p      eauste.  cur  sanclis  pcecalum  ohreperc  utile  sil,  i/t- 
que  /).';«  pcrinittat,  ajferuntur. 

.5.  UiHisquisquc  noslrum  per  singulas  horas 
quara  multa  delinquit,  et  tamen  unusquisqiic  de 
plcbc  pcccatum  suum  confitendum  non  putat.  Illc 
rex  (De  PieniC.  dist.  3,  cap.  //(;:  re.r)  tantus  ac 
potens  ne  exiguo  quideiu  nioiuento  manere  penc? 
sc  delicti  passus  est  conscientiam  ;  sed  praMiialura 
confesiione  atque  immenso  dolore,  reddidit  pccca- 
tum  suuin  Doraino.Qucm  mihi  niinc  facilerepcrias 
honoratum  ac  diviteiii,  qui  si  arguatur  alicujus 
cuIp.-E  reus,  non  nioIei?te'  fcrai?  Atillc  regio  clarus 
imperio,  tot  diviiiis  probatus  oraculis,  cuiii  a  pri- 
vato  hominc  corriperclur,  quod  graviter  dcliquis- 
set,  non  indignatus  infremuit,  scd  confessus  inge- 
inuil  culpffl  dolorc.  Denique  Oorainum  dolor  intimi 
C  movit  alTectus  (Ibid.,  §  Deitique  Domiiium),  ut  Na- 
than  diceret  :  Quoniam  poenituit  te,  et  Dominus 
translulit  peccatum  tuum  //  Iteij.  xii,  13).  Matu- 
ritas  itaque  venia;,  profundara  regis  fuisse  pn'nilen- 
tiam  dcclaravit,  qua;  tanti  crroris  offensam  tradu- 
xerit. 

G.  Alii  homincs  cura  a  sacerdolibus  corripiunlur, 
peccalum  suum  ingravant,  duin  ncgare  cupiimt  aul 
defendcre  ;  ibique  eorum  lapsus  cst  major,  uhi 
speralur  cnrrectio.  Saiicti  autem  Domini  {Ibid.  § 
Himcti)  qui  consumraare  pium  certamcn  jtestiiint, 
et  currere  cursum  salutis,  sicubi  forte  ut  homines 
corrucrint  naturic  magis  fragilitate  quani  pcccandi 

cuin  reliquis  :  sumpsifset  aljectum.  ^■pi-Mm  eos  mo- 
vit,  quod  non  crcderent  aliter  constructionem  cnn- 
D  slare  pusse,  cura  lamcn  melius  verbum  leijtnius 
iiiilio  periodi  exprcssum  hoc  lucu  mente  supplcii- 
tur. 

(4)  Thuan.  codcx  vetustissimus  semper  atquo  iii 
nmnibus  casibus  hahet  Uri.  Et  certe  leclinneiii 
Anibinsii  esse  haiic  id  arguincnto  essc  pntcst,  qiiod 
infra  cap.  3,  niiiu.  14,  nomcii  mariti  liclli.-iabce 
dicil  idom  sigiiilicarc  ac  luinen  incum,  qun  mndo 
vocem  i'ri  viihjn  inlerprclantur,  cum  vox  Urias  cx- 
ponaliir  lumen,  scii  if/nis  Domini. 

(5)  Du  illu  angcluruiii  lapoii  a  nobis  in  lib.  I)e 
yoe  el  .l'vrt  diclum  rcperies. 

(6)  lloin.  edil.  isla  iiigiilavpinl  :  Saiic  H  iillcr  le- 
ilitur  error  ipsiu.'i,  qiiod  numeruri  fecerit  populiim  ; 
quii;  uos  cx  omnibiis  mss.  ct  aiit.  edit.  rcstituiiiiMs. 


195 


S.  AMBROSII 


896 


libidine   acriores  ad  currendum  resurgunt,  pudo-  A  strios  atque  irapigros  in  alio  munere  volumus  ex- 


ris  stimulo  majora  reparantes  certamina  ;  ut  non 
solum  nullum  altulisse  cestimctur  lapsus  impedi- 
mentum,  scd  etiam  velocitatis  incentivacumulasse. 
Ergo  si  currcntium  non  solvitur  cursus,  cum  forte 
aliqui  ceciderint,  non  luctantium  contentio,sed  in- 
offensa  manent  cerlamina  ;  quin  ctiam  plerique 
post  unum  aut  alterum  lapsum,  gratia  majore  vi- 
cerunt:  quantomagis  aqoncm  pielatis  ingressinon 
debent  unius  prolapsionis  offensione  censeri,  cum 
beatus  sit  qui  se  potuerit  repararc  post  lapsum  ; 
quoniam  post  morlcm  quoque  resurgere  munus 
beatorum  est. 

7.  Alias  quoquc  prodesse  peccatum  possumus 
comprehendere,  et  providentia  Domini  sanotis 
obrepsisse  delicta.  Propositi  enim  ad  imitandum  g 
nobis  sunt  ;  et  ideo  curatum  est  ut  et  ipsi  aliquando 
laberentur.  Nam  si  inoffensum  a  vitiis  inter  tot 
lubrica  hujus  saeculi  curriculum  pcregissent,  dedis- 
sent  nobis  occasionem  infirmioribus  fEstimandi  cu- 
jusdam  superioriseosnaturaj  ae  divin»  fuisse  ;  ut 
delietum  recipere,  et  culprc  consorlium  habere  non 
possent.  Qux  opinio  utique,  ut  exsortes  nos  illius 
substantia;,  ab  impossibili  imitatione  revocaret. 
Prasterit  igitur  paulisper  illos  ©7  8  Dci  gratia  ;  ut 
nobis  ad  imitationem  vita  eorum  fieret  disciplina  ; 
et  sicut  innocentiae,  ita  et  poenitentia:  magisterium 
de  eorum  actibus  sumeremus.  Ergo  dum  lapsus 
eorutn  lego,  consortesetiam  illos  infirmital.is  agno- 
sco  :  dum  credo  consortes,  imitandos  essc  praj- 
surao. 

8.  .\draonPt  etiam   apostolus   Paulus  (//  Cor.  xn,  t 
7)  prospcxisse  Dominum  Deum  noslrum,  ne  vei  re- 
velationura  sul)limitate,  vel  secundo  operum  conti- 
nuante  processu,  humanus  etiam  in  sanctis  cxtol- 
leretur  affectus,  nec  sibi  deputarcnt,  virtutique  at- 
tribuerent  suae,  quod  divina   sibi   operatione  foret 
cotlatum.  Ergo  ne  in  tantum  pra?judicium  ruerent, 
atque  in   perfidiae   foveam   deciderent,    passus   est 
Dominus  iliis  subintrare  culpam  ;  ut  et  ipsi  adver- 
terent  divinis  se  auxiliis  indigcre,  ducemque  salu- 
tis  sua;  qu.Terendum   esse  cognoscerent.    Denique 
Paulus  infirmitatem  sibi  profuisse    tcstatur,    di- 
cente  Domino  roganti  sibi,  ut  u  se  stimulus  carnis 
sucC  disoederet :  «    Sufficit    tibi  gratia  mea :  nam 
virtus  in  iufirraitale  consumraalur  (//'!>/.  9).  "  Meri- 
toque  gloriatur    in   infirmitatibus  ;   sciebat    enim  j) 
virtutis  abundantia    plurimos  etiam    sanctos    sine 
remedio  corruisse.   Quanto   igitur  commodius  uni 
aut  duabus  reprehensionib\is  locum  dcdisse,  quam 
traxissc  in  perpetuum  divinitatis  offensam  I 

CAPUT  III. 
Daviilcm  co  lentationi  c.rjiositnm  fuiisc,  quod  alhlc- 
tas  .SH0.9  va/iis  ccrtaminilius  c.verccri,  cl  nohis 
c.vemplo  cssc  Deus  velit:  pruicrca  cjusdem  adul- 
lcvium  in  fujuram  factwii,  adductis  variis  ullego- 
riis,  dccluratur. 

9.  Qnid  etiara  illa  adjiciam  qux  ex  ipso  usu 
mundi  conjicere  po^sumus,  quia  plerosque  cum 
pvobavcrimus  in  aliquo  officio,  cosdcm  quasi  indu- 


pcnn  .^  Quam  multi  athletae  cum  isto  oertandi  ^ 
nere  praevaluerint,  ad  aliud  genus  vocantur  certa- 
minis  !  Qui  si  et  te  Dominus  Deus  tuus  cum  ali- 
quod  specimen  virtutis  dederis  tua;,  in  alio  virtulum  • 
genere  vult  probare  ?  Job  sanctum  currentem  in- 
offense,  tentari  tamen  filiorum  interitu,  ct  corporis 
totius  ulceribus  passus  est :  ut  in  hoc  quoquc  ejus 
virtutem  probai-et,  si  necinjuriis,  nec  acerbilatibus 
coactus  devotionem  sui  minuerct  affectus.  Num  li- 
quet  quod  etiam  sanctura  David  fidenobilem,  pr«- 
stantissimum  mansuetudine,  manu  fortem  probare 
voluerit,  quemadmodvim  vitiuin  tegeret,  lapsum 
emendaret ;  ut  nos  docerct  quemadmodum  admis- 
sum  possimus  operire  peccatum  ? 

10.  Nisi  forte  vilis  causa  alicui  videtur,  ut  pro- 
pter  nostram  correctionem  tantus  erraret  propheta, 
cum  propter  omnium  rederaptionem  infirmitates 
nostrasChristus  susceperit,  qui  poccatum  pro  no- 
bis  faotus  est,  cum  peccatum  non  cognoverit.  Et 
indigmmi  .estimatur,  nec  verisimile  creditur,  quod 
David  propter  posteritatis  profectum  in  unius  la- 
psus  opprobrium  inciderit  ;  cuin  ipse  Dorainus  sit 
pro  nobis  factus  opprobriura,  sicut  ipse  ait :  -'  Ego 
autem  sum  vermis.et  non  homo ;  opprobrium  ho- 
minum,  et  abjectio  plebis  IPsal.  xxi,  7).  »  El  alibi: 
<■  Et  opprobria  exprobrantium  tibi  ceciderunt  679 
super  me  [Psal.  lxviii,  10).  •■  Ergo  futurae  dispen- 
sationis  mysterium  in  suis  ante  praemisit.  Et  ser- 
vuli  quidem  conditionis  suae  peccata  portarunt, 
ideo  non  potuerunt  etiam  et  ipsi  exsortes  essepec- 
cati:  Dominus  autem  onus  suscepit  alienura,  ideo 
solus  fuit  sine  consortio  delictorum. 

11.  Ad  summam,  Apostolo  quoqne  docente,  co- 

gnovimus  in  figura  gesta  esse  complura,  quae  tera- 

poribus  gesta  superioribus  sunt.  Nam  cumdixisset 

in  deserto  patres  a  serpentibus  vulneratos  non  ali- 

ter  potuisse  sanari,  nisi  Moyses  serpentera  suspen- 

disset  Kreum,  quo  viso,  lethales    illi  morsus  infu- 

sionesque   vencni    noxi«    curabantur,     subjecit  : 

«  Hsc  autem  in  figura  facta   sunt   illis  (/  Cor.  x, 

6),  1)   ad  nostram  correctionem.  In   figura    aereus 

serpens  tanquam  confixus  cruci ;  quia  verus  cruci- 

figendus  generi  unnuntiabatur    humano,    qui  ser- 

pentis  diabolivenenavacuaret.infigura  maledictus, 

in  veritate  autem  qui  totius  mundi  maledicta  dele- 

ret.  Alibi  quoque,  id    est  ad  Galatas,   ait  :  «  Quia 

duos  filios  habuit  .\braham,  unum  de  ancilla,  et 

unum  do  libera  (Ga/nf.  iv,  22".  »  Et  subdidit :  «Sed 

is  quidcm  qui  de  ancilla,  secundum  carnem  natus 

ust :  qui  autera  de   libera,   per   repromissionem  ; 

qus  sunt   per   allegoriam    dicla   [Ibid.   23,  24).  » 

Quid  sit  per   allegoriam,   in  sequentibus   exposuit 

eviiicntcr,  dicens  duas  illas  generationes,  unam  de 

ancilla,  alteram  de  libera,    duo    csse  Teslamenta : 

unum  quidem  a  monte   Sina  in    scrvitutcm  gene- 

rans,  in  quo    monte   legem   Moyses  accepit  a  Do- 

mino  :  alterum  autem  ab  Jerusalem  quae  est  libera, 

qua;  in  Isaac    filios,    hoc    est,    in  liberlate  gratis' 


8[i" 


APOLOr.IA  PROPHI<;T.t:  DAVID. 


H<1S 


noii  lilterae  servilule  gcucravit.  Scrvis  euiin  pocua  \ 
decernitur,  liberis  conferlur  gratia.  Nonne  in  typo 
geminae  plebis  Jacob  duas  accepit  uxores,  ex  qui- 
bus  diversum  soljolem  procreavit?  Cur  patriarcba 
Judas  propria?  nurus  post  filii  sui  mortem  legitur 
expetissG  conciibitum  (Gen.  xxxvni,  16',  quo  gemi- 
norum  partus  est  editus,  nisi  ut  futura  utroque  Jesu 
Domini  praecedcret  Testamento  :  quorum  alterum 
in  typo  iiitur.T  ruortis  ejus  est  conditum,  alterum  in 
Evangelii  veritat'^  duos  populos  essegenerandos, 
quorum  posterior  iu  crucis  signo  sopem  omnemac 
munilioncm  populi  superioris  incideret?  Hic  est 
populus'nianu  prior,  ortu  posterior.  Vel  quia  ipse 
DominusJesus  natus  ex  tribu  Juda  opera  sua  ante 
pramisit,  quam  noliis  exVirgiue  uasceretur. 

12  Quid  de  Joseph  loquar,  qui  a  fratribus  appe- 
tilus,  cxutus  patrio  vestimento,  in  lacum  missus, 
in  servitutem  venditus,  evidens  Dominica;  Incarna- 
lionisexpressitindicium?eoquod  ille  dilectus6§0 
Patri  cuni  psset  in  Dei  forma,  non  rapinam  arbi- 
trarcturesse  sc  a-qualem  Deo,  sed  ipge  se  exinani- 
ret;  ut  formam  servi  accipicns  veniret,  et  se  us- 
que  ad  niortcm  crucis  humiliaret :  cujus  pretio  et 
emptus  et  venditus  a  suis  fratribus  genus  redemit 
humanum.  In  cu.jus  typo  David  rainor  electus  ex 
fratribus,  unctus  in  regnum,  solus  belli  gravis  pc- 
riculo,  singulari  cortamine  univcrsum  populum 
liberavit,  triumphavit  in  decem  n'illibus ;  ita  ut 
pucllECum  tympanis  psallerent :  «  Saul  Iriumpha- 
\\t  in  millibus,  David  in  deoem  millibus  (/  Reg. 
XVIII,  7).  ))  Quse  figura  in  illis  juvenculis,  nisi  ani- 
marum  quffi  triumphalom  p?almum  concinuntChri-  C 
sto?Cenuit  cx  sr>  filios,  unum  incestum,  alium 
parricidam;  eo  quod  inccstus  et  parricidalis  popu- 
lus  affixam  patibulo  cnKi?  carnem  proprii  violatu- 
rus  esset  auctoris.  Denique  in  tertio  psalrao  Abes- 
salon  tituluspra;mit!itnr,  ct  passioDomini  prophe- 
tatur. 

13.   Quid    de    Saloinonc    sancto    loquar,  cujus 

7',   EJit.  Kra.  ac  Rom.,  qui  vitio  caniissct  liu- 

iii^iiw:  .\m.  vero  ct  Gill.  cum  mss noi  (•iirui.t- 

.m7....  Commode.  IbV  cnim  subintelligi  videlur,  m<- 

pnte,  vcl  similc  quidpiani.   Uerum  sequcnti   sensu 

edit.  Kra.,  Gill.  cl  Uom.,   rulp.v  siKisoria  ;  melius 

.Vm.  ct  mss..  (■ii//;n  suasoria  :  quippe  qure  suasit  seu 

probavit  Saloiiioiiciii  supra  bunianam  coiiditionem 

non  cssc.  Ibic  autcm    loco   videtur  Ambro.siiis   dc 

Salomonis,  quoiii  sanctnm  appollare  non   dubitat, 

I  poenitentia  et  salulo  uequaqiiain   aiiibigerc.  Nequu  D 

i  yero  in  ca  scnteiitiasulusest ;  eam  enim  delcndunt 

i  Cyrillu.s  Ilicros.  Cath.  ii,  el    Uieronymus   iii    cap. 

XLiii  Ezcch.  Idom  llieron.    alibi   eliam    rcfert   Ju- 

i  dfBorum  opinioncm  do  pirnitcntia  Saloinonis,  quem 

.  ea  de  causa  sci-ipsi.-isc  lil^ros   Provcrbiorum   atquc 

I   Ecclesiastis  aibitrantur.  .\Iii   l'atrcs   iiiulto  inajori 

!   numero  illum  sinc  ulla  pienilenlia  defunctum,  at- 

■  que  adco  iPterna;  damnationi  addictum  cssc  existi- 

mant.  In  his  numerari  (lolest  TcrtuU.  lib.  ii   Cont. 

J/(i<v.  et  alibi ;  liasil.  cpist.   Ad  Cliiloii.  \  Cyprian, 

I  lib.  I,  epist.  5,   at(|uc   alii,   quos  iiiter   pnctcrinit- 

tendus  non  est  Augustinus,  qui,  licet  cx  industria 

.  prcEclaros   Vcteris   Testamenti   viros  dcfcndal,   dc 

Saiomone  tamen  ila  pronunliat :  yckemenler  tum 

aryuit  sancla  Scriptura  atquc  condemnat,  nihilque 


poslcriora  cum  gravi  errore  non  careaut,  vulgus 
tauKin  Judaicum  ipsum  existimat  venisse  pro  Chri- 
sto"?  Et  quam  multo  gravis  crroris  offensa  revo- 
cavit?  Major  itaque  culpa  plus  profuit,  ne  supra 
hominem  crederetur,  qui  vitiu  non  caruissct  hu- 
mano  (7).  Fuit  igitur  in  eo  invidiosa  sapienlia,  et 
culpa  suasoria,  quse  hominem  comprobaret. 

14.  Quid  igitur  obslat  quominus  etiam  Bethsa- 
bee  sancto  David  in  figura  sociata  fuisse  credatur; 
ut  signifitaretur  congrcgatio  nationum,  quae  non 
erat  Ghrislo  legilimo  quodam  fidi-i  copulata  con- 
uubio,  quod  transversariis  i,8j  quibusdam  foret 
vcstibulis  in  ejus  gratiam  prajtcr  lcgis  ingressura 
praiscriptum,  iu  qua  nuda  meiilis  sinceritas,  et 
aperla  simplicitas  lavacri  justificante  mysterio, 
veri  David  et  regis  aterni  uientem  traduceret, 
lacotsorct  charitatem  ?  Merito  venit  occultus,  et 
qui  fallcret  principem  niundi,  tanquam  Uriam 
illum  qui  interpretatione  dicitur  lumen  mcum, 
transfigurantem  se  in  angclura  lucis.  Venit,  in- 
quam,  in  huuc  mundum,  ct  venit  occultus,  tan- 
qiiam  adulter  intravit,  ut  jus  lcgitiraura  vindi- 
caret. 

CAPUT  IV. 
Daviilis  p;rnili:nlia  paulo  fusius  commendala,   nemi- 

iicni  a   lapsu    immunem    inrcniri   sonctissimorum 

virorum  induclione  palam  fncit. 

1.^.  Distinximus  allegationes  (9)  validas,  ut  ar- 
hilramur,  et  in  figura  fuisse  textum  hujus  histori;c 
rnmprobavimus  :  nunc  superiora  repetamus,  6SI 
et  tanquam  exutum  spiritalibus  induraentis  intro- 
spiciamus  errorem.  Peccavit  David,  qund  solent 
regcs :  sed  prenitentiam  gessit,  flevit,  ingemuit, 
qiiod  non  solcnt  rcges.  Confessus  est  culpam,  ob- 
sccravit  indulgentiam,  humi  stratus  deploravit 
mrumnam,  jejunavit,  oravit,  confessionis  suse  tes- 
timonium  in  perpctua  saecula  vulgalo  dolore  trans- 
misil.  Quod  erubescunt  facere  privati,  rcx  non 
erubuit   confiteri.    Qui    tencntur   legibus,    audent 

dc  p.vnitcnlia  cjus  vel  induhjcntia  Dci  omaii.o  com- 
mcmoral.  Dcniquc  nnn  dcrucrunt  qui  mediani  quam- 
dam  viam  piitarcnt  incundam,  dicerentque  laiuetsi 
peccato  cjus  uibil  certius  sit,  nihil  autem  incertius 
cjus  pccnitcutia  ;  taiuen  quia  do  ipsius  saliitc  nihil 
Scriptura  dcliniat,  ncc  nos  etiam  de  illa  r|uidquam 
(lcfinirc  dcbcrc. 

(H)  Mss.  l>ion.,  Colb.,  Maz.,  adversariis ;  alii  et 
cdil.,  transversarits.  Itcrum  mss.  Hoin.  ct  Cnlb., 
prxtcrlcyis  jura  prescripla;  Beuig.,  .Mbin.  et  edit. 
Am.  alijuc  Kra.,  prxtcr  lcijis  jura  pr;i'.scriptum  ; 
Thuan.  et  D'\ot\.,  piwler  lejcs  ini/re.^i.^mra  pr;vscripto. 
Deniqtic  alii  cura  cdit.  Gill.  et  Unm.  ut  nos  supc- 
rius.  Purro  mystcriura  in  hoc  adulterio  extitifse 
agnoscit  etiaiii  in  Comnicnt.  iu  Luc.  cap.  iii  idem 
.\nibrn?ius.  Ulrum  luitem  niysterii  ratiouc  pccca- 
tuin  tolli  credcudum  sil  ;  vidc  qua'  ad  cap.  iii  libri 
De  Joscph  imtriarcli.,  num.  IS,  adnolavimus. 

(9)  Eilit.,  allcyorias ;  luss.,  ullc(jalioiics.  Non 
dubium,  (luin  iiiiclligat  allcgoricas  siipcrioris  ca- 
jiitis  histurias  ;  at  fortc  suspicclur  aliquis,  pro  (/i.<- 
lin.timus,  Icgcndum  di.^^trin.rimus,  id  cst,  strictini 
attipimus,  dclibavimus.  Altanicn  distin.vimus  ila 
cxplicari  potest,  ac  si  Icgerctur,  non  confuse,  sed 
suo  quamque  ordine  rctulimus. 


899 


S.  AMBROSII 


900 


suuin  negaro  peccatum,  dedignanliir  rogai-e  indul- 
gentiam,  quam  petebat  qui  nullis  legibus  tene- 
batur  humanis.  Quod  peccavit,  conditionis  est 
{De  Pfvn-  dist.  3,  cnp.  Ille  rex,  %  Qtiod  pcceavil) : 
quod  supplicavit,  correclionis.  Lapsus  communis, 
sed  speciaiis  confessio.  Culpam  itaque  incidisse, 
naturaeest:  diluisso,  virlulis  (10).  .  Quis  gloria- 
lur,  inquit,  caslum  se  liabere  cor  {Prov.  xx,  9)?  .. 
Nec  unius  dici  infans  mundus  esse  Scripturffi  te- 
slimonio  declaratur  [Joh.  xiv,  -i).  .> 

16.  Da  mihi  aliqucm  sinc  prolaptione  delicti. 
Validissimiis  oinnium  Samson  lcgitur  [.htdic.  xi\- et 
.sfty.l  qui  lcuiiem  etiaui  suis  manibus  strangulavit ; 
sedutinain   aniorem   suum    surfocare    potuisset ! 

Messes  iucendil  allophylorum,  et  ipse  muheris  „„^,„5  q^.^;,„  ^j|,je  kssa  remanscrat,  roquisivit.  Ilam 
unius  arsit  igniculo.  Jephthe  violoi-  ab  hoste  re-  B  nrincons  isiius  mundi.  contemplatione  illius  divilis 
meavil:  sed  voxilla  relerens    triumphidia,   suo  vi- 


6S2  C.\1'LT    V. 
Purubolu  iiiiam  Daviiti  proposuit  Nathan,  exponitur ; 
et  Clirist,o,suscept,rpue  ah  eo  carni  humanx  accom- 
modalxir. 

20.  Nec  parabola  videtur  a  mysterio  discrepare. 
Quis  enim  dives,  nisi  Dominus  noster  Jesus,  qui 
de  se  ait,  ut  bodie  lectum  est,  quod  :  homo  quii 
dam  cum  dives  esset,  abiitinrcgionem  longinquain 
accipcif  regnum  ct  roverli  {Luc.  xiv,  12).  >.  Et 
vere  dives  eral  majeslalis  su;e  opibus,  et  divini' 
tatis  propri;e  plenitudine,  cui  Angeli  el  Archan- 
geli,  Virtutes  et  Polostatos  cl  Principatus,  Throni 
et  Uominationcs,  Chcrubim  et  Seraphim  indolcssc 
obsequio  servicbant.  Sed  tamcn  cum  dives  esset 
reliquit  nonaginta   novom    in    montibus   oves,    el 


ctus  esl  saeramento,  ut  pielatem  occurrentis  fdiffl 
parricldio  remunerandam  putaret.  Pnmum  om- 
nium  quid  opus  fuit  tam  facile  jurare,  et  incerta 
vovei-e  pro  cevtis,  quorum  nesciret  evenlum  ? 
Deinde  ad  quid  sacramenla  tristia  Dommo  Deo 
reddit;  ut  cruenlis  solvat  sua  vota  funcribus? 

17  Nec  de  s;icerdolibus  silendum  arbitror,  ne 
nostravideardissimulare  dclicta.  Aaron  ipse  sum- 
mus  sacerdos  (quo<lucepariler  ac  Moyse,  Rubrum 
pedesmaretransivitpopulus  Hcbra;orum)  rogatus 
a  plebe  ut  deos  sibi  laceretquos  adorarent,  aurum 
poposcit,  in  ignem  misit,  et  caput  vituli  riguratum 
est    cui  sunt   oblata  sacrificia.  Quo  indicio  claruit 


princeps  isiius  mundi,  contemplatione  illius  divilii 
egenus  et  pauper,  quasi  filiam  alimeutis  propriii 
nulriebal.  Merito  itaque  defccerat,  cui  substanti; 
crat  cibus  Sctculi.  Erraverat  h.-ec  ovis  in  .Adam 
insidiis  soUicitaia  serpcntis. 

21.  Ei  non  mala  ovis,  qua;  orat  Verbi  plena,  ut 
pote  ralionabihs  hebdomadis  .,12)  filia,  ct  sancl 
munus  auctoris  ;  tamen  non  pretiosis  aliquibus 
scd  vilibus  pauperis  diu  opibu3  alobatur.  Deniqui 
..  do  pane  ejus,  ini|uit,  manducabat,  et  de  calici 
cjus  bibebat,  et  in  sinu  ejus  dormiebat  (/  /  Heg 
xu,  3).  ..  Non  bonu  esca  .Elhiopum,  noxius  cali; 
aureus  Babylonis,  qui  gentes  inebriat :  non  utilis 
somnus  est  dormientibus,  malo  vigilare.  Doniqui 
turbati  sunt  omnes  insipientes   corde,    obdormie 


i>^{    cui  sunt   oDiaia  bcionu..ia.  V""  "" ..,.,■  .     tt       •.• 

ruri  cupiditatum  materiam  esse  perUdi^e,   et  ava-  C  runt  somnum  suum,  ot  mhil  mvcnerunt    Hosp.t, 

'^"         ^^  ■     ■        .  -       :    "- *."-         igitiirgratia,  quiasusceperat  hospitcm,  ut  eiepula; 

exhiboVot,  illam  puuperis  ovem  abstulit.  Uc  sui; 
onim  vol  gregibus  vel  armenlis  si  quod  animal  im 
molaret,  nobis  prodesse  non  poterat,  quos  nis 
immolassct,  non  redcmis:et. 

•22.  Iiinrmitates  igitur  nostrai  fragilitatis  in  sui 
carnc  hospitali  quodam  suscepit  affectu,  cujus  le 
vand»  causa  vel  potius  refieicnd;3e,  carnem  suan 
salutari  illi  obtulit  passioni,  ut  et  cibum  nobis  viU 
prceberet  aetcrna'.  Et  bene  agnum  disit  Sci-iptur^ 
{Ihid.),  quia  erat  Virginis  partus.  Bene  diguu 
morte  pronuntiatur  dives  iste  judicio  prophetico 
quia  et  Caiphas  prophotavit  dicens :  «  E.Kpedi 
unum  hominem  mori  pro  populo  [}oan.  xi,  50). 
j,  Solus  autem  Dominus  Jesus  tali  dignus  electuses 

^  "  morte,  qua  tolleret  peceatum  mundi.  Pulchra  quo 

19   Ereoet  D.avid  qui    sriret   hominem    se   e^se      que  addidit  :  ..  Agnam  rcstituet  •;/  /  Reg.  xii.  6); 

natum  lansui    voniam  postulavit :    Domini   autem       quia  carnem  propriam  resuscilavit,   carnem    illar 

ronTespe;avi't  miserioordiam.  virgin;Uis  integvitatis  reddidit.  Nec    illud   otiosur 


rili;e  sludio  sacrilegia  solere  generari.  ileruui  tan- 
tus  sacerdos  locum  incidit  oilensionis  cum  sorore 
suaMaria.  Nam  dum  fratri  uterquo  obtrccttit  quod 
alienigenam  accopissct  uxorem,  illico  Maria  con- 
tagioFlO*)  maculos;e  carnis  einoruit. 

„  48.  Quo  loci  evidentis  fuit  figura  mysterii,  quod 
«acerdotalis  illo  populus  patrum  fratcrno  populo 
posterioribus  temporibus  derogaret,  .^5ihiopiss.-e 
illius  n.^scicns  sacramentum.  Nam  si  cognovisset, 
non  reprehondisset,  quod  cum  vetcri  mysterio  con- 
veniret.  Itaque  cum  Juda.us  cum  qui  ex  genti- 
bus  credidit,  dioit  esso  comminiem  (11),  ot  vult  a 
lege  secernere,  lepram  habet,  quam  non  poterit 
evadore,  ni.^^i  spiritalis  ei  legis  agnitio  ad  veniam 
fuerit  sulTragata 


(10)  Edit.  vct.  cum  paucis  mss.,  (/<■/«.«■  virtutu: 
Rom.'  cum  reliquis,  dilitissc  virlutis. 

(10*)  Id  est,  lepra. 

iii]  Communem,  hoc  loco  inlerprelare  impurum 
et  pollutum,    ut  ea  vox  sumitur  .\ctuum   cap.  x, 

vers.  14,  et  alibi.  ,.     . ,       ,       ••.!•„„ 

(121  liationaljilis  liebdomatits,  id  est  spinlalis  ac 

mystic-p  ?ive,  ut  sanctus  doctor  frequenter  loqui- 

tur   intelliyibilis  liebttomadis,  Veteris  scihcet  Testa- 


menti.  Nam  per  bebdomadam  antiquum  ffledus  de 
signari  cum  alibi  significat,  lum  epist.  ad  Horon 
ubi  leg;is:  Ilcbdomu.^  Vcteris  Testnmenti  cst:  oclav 
yovi,  etc.  Hic  ergo  totius  loci  scnsus  est :  Natur 
humana  etsi  in  Adamo  lapsa  fuerit,  non  tame 
mala  esl,  quippe  quse  creala  sit  in  Veteri  Test; 
mento,  sub  quo  et  prajdictioncs  promissionesqn 
incarnandi  Verbi  accepit,  undc  etiam  dicitur  \erl 
plena. 


901 


APOLOGIA  PROPHETiE  DAYID. 


902 


quod  ait :  «  In  quadruplum  restituet  {Ibid}.  >■  Qua-  A  Similiter   et   facta   bona   maniresta  sunt.  Luceal 


druplatur  enim  ressurrectio  mortuorum,  sicul  do- 
cet  Apostolus  dicens  :  t  Seminatur  in  corruptione, 
surgit  in  incorruptioue  ;  seminatur  in  ignobilitate, 
surgit  in  gloria  ;  seminatur  in  infirmitate,  surgit  in 
virtute  serr.inalur  corpus  animale,  surgit  corpus 
spiritale  [I  Cor.  xv,  42-44).  »  Restituet  plane  in 
quadruplumagnametiam  illomodo  quo  potest  jam 
homo  diccre  :  <<  Si  cui  aliquid  abstuli,  reddo  qua- 
druplum  (  tAic.  xix,  8).  o  6S3  Convenienter  etium 
illud  adjecit :  i'  Quia  non  pepercif  (//  Reg.  xii,6) ;  » 
non  cnim  pepercit  sibi  Christus,  ut  oranibus  sub- 
veniret. 

23.  Ideoque  dictum  est  a  Domino  Jesu  Chrislo 
ad  servum  suum  David,  ut  mysterium  declararet  : 


enim  opere  virtutum,  et  splcndore  meritorum  ;  et 
quo;  aliler  se  habent,  abscondi  non  possunt.  Ergo 
talia  non  teguntur,  non  obumbrat  ea  rharitas  quae 
operit  multitudinem  pcccalorum,  nnn  operit  bono- 
rum  operum  gratia,  non  absco:'.dit  virhitum  multi- 
tudo,  sed  quasi  nuda  et  intecta  pruJuntur.  Xon 
enim  est  in  iis  qui  dicat .  «  Sub  umbra  alarum 
tuarum  protege  me  [P^al.  xvi,  8).  >i  Crux  enim 
Domini  omnes  abolet  atque  abscondit  errores. 

25.  Quis  igitur  nuig'?  (■pen;it  et  texit  quam  san- 
ctus  David,  qui  et  alibi  ait :  El  iii  iimbra  alaruni  tna- 
ruin  speran,  dtmcc  tranxcat  iiiiquittis  [Psal.  lvi,  21  ; 
el  slc  dilexit  Dominum,  ut  nimia  charitatepcccatum 
omne  legeret  atqueabsconderet.  Etenim  si  sanctus 


«  Qunniam  tu  hoc  fecisti  in  occulto,  et  ego  faciam  r.  (i^t  apDstolus  Petriis  lap?uin  suum  confessione 


hoc  verbuin  coram  omni  Israel,  et  in  conspeclu 
solis  hujus  (II  PiCg.  xii,  12).  »  Et  primo  quidem 
nesciens  sacramentum,  commotus  est  David  indi- 
gnatione,  sed  non  erravit  affectu.  Postea  vero  ubi 
cognovit  mysterium  magnum,  magnum  enim  sa- 
cramcntum  Chrisli  et  Ecclesife,  videns  remissionem 
futufam  omniuni  peccatorum,  prEvidens  fulgorem 
grati.-E  per  lavacrum  regenerationis,  et  infusionem 
Spiritus  sancti,  ait  sccurus  veniaj :  «  Peccavi  Do- 
mino  {Ibid.  <3)  ;  »  ut  et  ipse  in  eorum  veniret 
consorlium,  quibus  culps  remissio  proveniret. 
Advertis  qucmailrnodum  peccatum  proprium  de- 
ploravorit  ?  Quis  igitur  mirctur  ei  esse  dimissum? 
CAPUT  \L 


nrilalis  abolevit,  et  ;lle  inlerrogatus  a  Domino 
dicente  ei  trrlio  :  «  Siniijn  Joannis,  amas  me  {Joan. 
XXI,  16),  ut  quem  teilio  negavcrat,  tertio  fateretur, 
aique  itatrino  quodam  dilectionis  velaminc  lapsum 
trina;  ncgationis  abseouderet :  si  quia  semel  Petrus 
flcnit,  veniam  reportavil,  quanto  magis  David,  qui 
l.ivabat  per  singulas  nocles  lectum  suum,  et  lacry- 
niis  stratum  suum  rigubat  ;cui  erant  lacrymoe  sua 
panis  die  ac  nocte,  qui  cinerem  tanquam  panem 
manducabat,  et  potum  suum  cura  fletu  miscebat  ? 
Etenini  si  ejusqui  conversusingemuerit,  miseretur 
Jesus  si  ;  retruni  a?pnxit  ct  ille  flevit ;  quanto  ma- 
gis  qui  diu  flevit,  a  conspectu  Domini  non  recessit? 
Negavit  Petrus,  et  non  flevit,   quia   non  respexerat 


,       ,      ,       .  ,  ,.,v.  ,    .,,  Jesus,  negavit  secundo,  et  non  flevit,  nuia  non  res- 

Bonos  et  malos  lioc  inter  se  diljerre,  quod  illos  pcc-  r,  r,      •  •  i      •  • 

cala  setjuantur,  lios  prxccdanl ;  et  quibus  opcribus  *^  P^crat  Dominus  ;  negavitterho,  respexit  Jesus,  et 
David  peccatum  suum  te.rcrit.  statim  flevit,   et   flevit   ainarisse.    Ideo   David   qui 

24.  Nunc  eonsiderenius  opera  ejus  quibus  potuit      semper  flebat,  dlcebat :  «  Oculi  mei  snmper  ad  l>o- 

tegere  peccatum.  Etenim  quia  non  potest  sine  pec- 

cato  esse  humana   fragllitas,  cavendum  ne  plura 

peccata  sint,  quam  opera  virtutum.  Quod  magna 

vi  sapientiae  su»  snnrtus  Paulus  expressit  dlcens: 

«  Quorumd.Tni   hominum   peccata   manifesta  sunt 

pr.T-cedentia  ad  judicium,  quosdam  autem  et  sub- 

spquunlur  (/  7"!)«.  v,  24),  »  hoc  est,  non  invenitur 

quisquam  illibatus  a  culpa  ;  habet  quis   bona  me- 

rila,  babct  et  vitia    atque  peccata.  Omnia  itaque 

nostra  quasi  in  trutina  ponderantur :  si  bonis  igi- 

tur   factis  peccala    pr.Tpondcrant,    pracedunt   ad 

judicium  ;  vcrguiit  enim  peccata  quasi   in  profun- 


minum  iP.wl.  xmv,  15).  »  Qui  semper  videbatiir  a 
Christo,  dicebat :  «  Per  exitus  aquarum  descende- 
runt  oculi  mci  {Psal  cxxviii,  136).  » 

26.  Sed  jam  etiam  facta  njua  consideremus.  Quis 
non  tantarum  laude  virtutum  unius  criminis  obnm- 
braret  invidiani  ?  Divino  clectus  exaininn.  jtatini 
probavit  indignum  se  tanto  non  esse  judlcio.  Pro- 
ccssit  in  prrelium,  pt  trepid.antibus  c.-etcris,  solus 
allophylum  Goliam  verborum  jactantia,  et  immani 
corpnrls  mole  tnrribilem,  concurrente  simul  fide  ac 
virtute,  prostravlt.  Inius  fortitudo  facta  cst  univer- 
siirum  victoria.  Conferatur,  si  placet,  privatumcri- 


dum,  vergunt  qure  manifesta  sunt  vel   pondcrc  at-  J)  mon,  et  triumphus  oranium  :  mors  unius  et  tanlo- 


que  aeerbitate  vcl  multitudine.  «  Quosdam  autem, 
inquit,  et  subsequntur,  »  hoc  est,  eos  qui  sc  ege- 
rint  sobric,  scd  fragililale  conditionis  dedcrlnt  ali- 
quando  etiam  crrorl  locum,  bona  facta  pr.-cccdunt. 
inala  scqumilur.  Hl  honcstlores,  sed  tamen  hoiiii- 
nes  lapsi  levioribus  vitils  et  erratis.  Ergo  juslos 
sequuntur  peccata,  non  prEeunt ;  injustos  pr.Tece- 
dunt.  Prieponderant  peccata  qua;  vergunt ;  soquun- 
tur  autem  sl  qute  recte  facta  sunt,  quasi  quodam 
pr.-ejudiclo    pcccatorum   prieeuntium    prapgravatu. 

(13).  Ita  edit.  Gill.  ac  Rom.  cum  multo  maxima 
parte  mss.  Edit.  vcro  Am.  iitquo  Eru,,  separatus  a 


rum  quos  llbcravit  a  morte,  vita  populorum. 

27.  Veniamus  ad  alla.  Insidias  f^itlchatur  arcge, 
vitam  njus  qu.-erebat  extinguere,  sed  dlsposltione 
divlna  In  njus  rex  potestatem  traditus,  cuia  totus 
patnret  ad  vulnus,  ferlturls  sociis  David  sanctus  oc- 
currit  (13),  et  a  corpore  perituri  vulnus  letluiie  re- 
torsit  dicens  .•NolitetangercChristum  Domini(//{t?(/. 
XXIV.  7).  Quin  ctiam  inlmici  illlus  ultus  esl  mor- 
tem,  nebllltcr  satls  deploravit  interitum,  et  dobitum 
j<ibi  Imperlum  dlu  dlstulit,  quod  scicbat  Dco  auctore 

sociis  David  sanetus  occurrlt.  »  Mss.  allquot,  «  se- 
paralus  aociis  David  sancto  occurrit.  « 


903 


S.  AMBROSM 


904 


debein.  Quo  solodocuitomnoshomines  ad  non  pra;-  A  temporaj  tentalionum  cerlamina,  elcxamina  proba- 


ripiendum  regnum,  etiamsi  debeatur  :  sed  exspec- 
tandum  ut  suo  tempore  deferatur.  Utinam  hunc  vi- 
rum  imitati  essent  posteri,  non  tantas  bcllorum  pcr- 
tuiissemusacerbilates  lArguisquod  unum  occiderit, 
non  consideras  quod  dociicrit  quemadmodum  pax 
orbiRomanoperpetuascrvarelur.  Quamgravi  adhuo 
luimus  vastitate,  quam  publico  quodam  tolius  orbis 
funere  appetiti  necem  regis  exsolvimus  (14)  ?  Heu 
dira  supplicia  !  Inde  adhuc  nobis  barbarus  hostia 
insultat,  dum  parata  adversum  se  in  nos  arma  ver- 
lunlur.  Sic  vires  ccciderunt  publicre,  sic  Romana 
virlus  suis  molibus  fracla  consenuit,.dum  publico 
rapitur  parricidio,  quod  paterna' solliciludinis  reli- 
gione  suscipilnr.  Idque  eo  usque  pr.-ecavit,  ut  cum 


tionum  sint :  et  ideo  non  sine  divino  ea  irrogari 
solere  judicio?  Exercetur  bonus  athleta  conviciis, 
exercetur  laboribus et  periculis,  ut  dignus  sit  cui  de- 
feratur  corona  justiti»  :  et  ideo  ferenda  patienter 
sunt  qua3  putanlur  adversa.  Deniquc  et  alibi  id  te 
docet  Scrijitura  divina,  dicenlejuslo:  cSi  bonaacce- 
pimus  de  manu  Domini,  quai  mala  sunt  cur  non 
sustineamus  {Job-  n,  ^O)?  » 

31.  Et  addidit  sanclus  Prophita  dicens:  «  Ecce 
lilius  meus  qui  exivit  de  ventre  mco,  qu;crit  animam 
moam.  Si  autem  Jemineus  malediiil  mihi,  dimilte 
illum  ut  maledicat,  quoniam  dixit  illi  Dominus,  ut 
videat  humilitatem  meam,  et  retribuet  mihi  Domi- 
nus  pro  malediclo  hoc  (//  Reg.  xvi,  ^  1, 12).  »  0  aUi- 


.\doniam  lllium  regnum  sibi  usurpare  comperisset,  p  tudo  prudentia;!  o  insigne  putientiffi  !  o  devorandse 


et  serereconvontus,  non  eum  qui  pr.-eripere  gestie 
bat,  sed  eiim  qui  exspcctaret,  eligeret. 

C85  28.  Sallabat  ante  arram  Domini  polentis- 
simus  regum,  et  cura  a  propria  reprehenderetur 
uxore,  quod  denudalus  essetantc  faciem  pucllarum, 
respondit :  <•  Coram  Domino  nudabor  adhuc,  ct  ero 
nugaxanteorulos  tuos,  ut  honorificetur^inquit,  Do- 
minus,  qui  nie  pro  patre  tuo  ascivit  in  regnuni  (7/ 
r.cfj.  VI,  21,  22)  »  docens  contuitum  regalis  potentise 
non  habendum,  ubi  rcligioni  exhibefur  obsequium. 
Ilonestum  est  cnira  (15)  pro  religione  facere  ctsi  id 
incongruum  potestati  sit. 

29.  Specta  aliud  memorabile.  Parricida  fdiusre- 
gnum  patrium  violcnter  invaserat,  cedebat  primo 
pater  ejus  furori,  et  locum  pra^lii  declinabat ;  ut  vel  Q 
sic  impius  a  furore  resipisceret.  Belloquoque  inter- 
esse  noluit,  rogavit  ad  pra^Iium  profecturos  ul  par- 
rerent  filio.  Securus  erat  de  victoria.qui  rogabat  ut 
parcerent :  nec  pietatis  alienus,  qui  perire  debere 
ctiam  impium  fllium  non  pulabat.  Flevit,  et  magno 
luctu  deploravit  exitum  purricid;c  dicens  :  «  Filius 
raeus  Abessalon,  quisdabit  mihi  mortem  pro  te  » 
liliusmeusAbessalon  (//  Reg.  xviii,  33)  ?»  Vindican- 
dum  putabat  eum  qui  pro  paternce  vindicta  piotatis 
occiderat. 

30.  Quam  vero  iiijuria^  patiens  et  doloris  1  Cede- 
bat,  ul  dixi,  fllii  sui  Abessalon  furori,  vallatus 
(lextra  lasvaque  validis  bellatoribus.  Maledicebat  ei 
vir  cui  nomen  Semei,  cruentum  appellans,  el  virum 


contumeliffigrandeinventum!Moveris,inquit,Abessa 
quod  mihi  malodicat  extraneus,quem  parricidio  pe- 
titfiiius  ;Uominus  dixi  teiutmaledicatmihi.Sednon 
est  matledicus  Dominus,nec  dclectaturcontumeliis. 

32.  Vide  quam  singula  diligenter  custodiat.  Non 
accusatDominumquasi  auctoreminjuri«,sedmagis 
laudat  quod  patiatur  1^16)  nos  minora  perpeti,  ul 
majorum  veniarn  peccatorum  adipiscamur.  Ecce 
verborum  contumelia  parricidii  levavil  iErumnam, 
absoIvitprocacem,cujus  maledicta  pIusprosint,quae 
divina  remuneratione  donantur.  6S6  Quis  secum 
lalem  non  compenset  injuriam,  utquemhomolaesit, 
eum  Deus  melioruiu  retributione  soletur? 

CAPUT  VIII. 
/)('  piujnis  Davjd  conlra  gir/anles,  et  a(jux  Wclldeemi- 
lici  lacus  lihalwne  ;  e.v  quibus  aliisquc  prxclare 
factis  coticludilur  suum  iib  cn  peccatum  teclum 
fuisse  :  prxssrlim  cum  illud  non  crucnto  aflectu 
patrnverit,  it  postea  se  Deo,  quam  hominibus  ma- 
lueril  committere,  necnon  crimen  sibi  dimissmn  ipse 
docucrit. 

33.  Aliaquoque  ejus  gesta  considcremus.  Pugna- 
vit  adversus  progeniem  gigantura,  quando  unus  ex 
illis  versantem  in  prffilio  regera  pene  percusserat, 
quos  ausus  tamen  adversus  exceptaj  pretio  mortis 
exsolvit. 

34.  Hoc  quoque  percepto  vicl;e  gentis  ferocis 
triumpho,  iterum  in  valleTitanum  bellum  immane 
suscepit,  non  minusadversus  hostem,  quam  adver- 
sus  naturam.  Sitiens  enimcum  versareturin  bello, 
(luod  biberet  non  habebat :  >■  Quis  mihi  potum,inquit, 


sanguinis,dignoqneJudicioDominidejecl:umesse  de  j^  dabit  de  lacu  qui  cst  in  Bethleem  ad  portas  ,// /ifp. 


regno  :  sed  ne  talibus  quidem  movebatur  conviciis  ; 
movebantur  autem  comites  ejus.  Denique  unus  ex 
sociis  (Abessa  nomen  viro)  ininitatus  est  quod  in- 
jurioB  prelinm  caput  auferret :  sed  rex  conver- 
sus  ad  Abessa :  «  Quid  mihi,  ait,  et  tibi  est,  fili  Sar- 
viar?  Ideo  maledicit  mihi,  quoniam  Dominus  dixit 
illi,  ut  maledicat  [li  Req.wi,  10).  »  Quam  moraliter 
docuit  quod  injuriarum  vcl  periculorum  nostrorum 

(14)  Videlicet  Gratiani  imperatoris,  ut  diximus 
in  Admonit,  ad  bunc  librum. 

(l.'ij,«IIone^tumestenim,»etqua3sequunturusque 
ad  verbum  .S/ycc/rt,  ctc,  ii:Uom.  edit  ablatu  fuerant, 

^16)  Mss.  septem,  «  quod  patiatur,  Nos  minora 


xxiii,  l.j)  ?»  Erataulem  inter  lacum  et  sanctumDavid 
interfusus  hostis,  ct  media  hostilium  septa  castro- 
rum.Prasciderunttres  virimultitudinemadversario- 
rum,  et  impleverunt  aquam  de  lacu  qui  erat  Beth- 
leem,  et  obtulerunt  regi  bibendam  :  sed  rex  noluit 
bibere,ctprorudilillaiaDomino(17j.  Diguumetenim 
tantomunerefuitut  quaj  eratvivida;  virtutis  insigne, 
lieret  pietatissacrificium.  Di.xitquedignam  propheti 

perpeti  nolumus,  ut  majorum,  etc.  »  Reliquivero, 
iiquepotiores,  cum  edit.  omnibusnobiscumfaciunt. 
(17)  Rom.  edit.  «  et  libavit  illam  Domino.  »  Ita 
etiam  infra. 


m 


APOLOGIA  PROPHETyE  DAVID. 


906 


co  spiritii  spntentiam  :  Non  contingat  mihiboc  face-  A  licet  adversarii  agminisinsidiisappetitusoccubuit; 


rc;  ii.:  fonguinem  virorum  qui  abioriint  px  nnuiiis 
illoruui,  t)ibam  {Ibid.  17).  Vicit  ergo  naturam  utsi- 
tiens  non  biberet,  et  excmplum  dc  se  priebuit,  quo 
omnis  exercitus  tolerare  sitim  disceret.  Exercuit 
etiani  subdilos  ad  virtutisofficiuni,  ut  etiani  perpe- 
ricula  regali  imperio  voluntarii  milites  obtcmpera- 
rent.  Quodautemnoluiibibero,  declaravitprobando- 
rum  militum  se  imperasse  gratia,  non  sitis  victura 
necessitate :  prospexisseetiam  ue  cui  regum  bibendi 
usus  alienis  periculis  qu;ereiur.  Postremo  pic-e 
vulnus  conscientife  deprecatum,  eo  quod  aqua  tot 
virorum  qu«sita  sanguine,  suavitatem  bibendi  ha- 
bere  non  posset,  qrns  propositK  mortis  horrore 
constaret. 


t|iicm  llevit,  et  post  luctum  cjus  ambulans  (19), 
depositis  iufulis  potestatis,  essequiarum  justa 
curavit.  Quo  facto  docuit  etiam  adversariis  fidem 
promissam  esse  servandam,  honorandam  quoque 
el  in  hostc  virtutem.  Nonne  tam  miti  suae  haeredi- 
tale  pictalis,  etiam  hujus  najvum  detorsit  erroris'? 
37.  Quam  praeclarum  autem,  quod  tribus  oblatis 
sibi  conditionibus  quam  vellet  eligeret,  quando  nu- 
merato  populo  contraxit  offensam,  cum  proposi- 
tum  esset  utrum  triennio  famem  super  terram  fieri 
vellet,auttribusmensibusfugcre  afacie  inimicorum 
suorumpersequentiura  se,  auttriduofierimortemin 
terra  ;  tertium  elegit,  quod  Domini  se  mallet,quam 
hominum,comraittere  potestjLti!  Dominus  enim  cito 


35.  Quod  si  altius  velis  spectare,  et  introspicere  t>  miseralus  ignosceret.  Itaquesicait :«  Angustia;  sunt 


mysterium,  siliebat  David  non  quam  de  lacu  qui 
est  in  Bethleem,  sed  oriunduni  cx  Virgine  Cliristum 
inspiritupricvidebat.Volebatcrgobiberenonaquam 
fluminis,  sed  potum  grati;e  spiritalis,  hoc  est,  non 
aquarura  sitiebat  elementum,  sed  sanguinem  Ghri- 
sti.  Deuique  non  bibitoblatam  aquam,  sed  Domino 
fudit;  signilicans  sitire  se  Chrisli  sacrificium,  non 
natur;e  lluentum :  iUud  sacrilioium  in  quo  esset 
remissiopeccatorum,illumsitirescfontema3ternum 
non  qui  periculis  quKreretur  alicnis,  sed  pericula 
aliena  depellcret. 

3G.  Tot  igitur  operibus  tam  miranclis  unins  san- 
guinem  tectum  non  credimus'?Merilovoxsanguinis 
Abel  justi  clamabal  ad  Domiuum,quia  nullus  Cain 
impius  bonis  operibus  tegebatur,  quia  687  parri 


mihi  valde  in  his  tribus :  sed  raagis  incidam  in 
manus  Domini  (quoniam  magna  est  misericordia 
ejus  valde),  quam  in  manus  hominum  incidam  (// 
Itey.  XXIV.  1 'i).  11  Hachumilitate,prudentia,mansue- 
tudine  fecit,  ut  verbis  Scriptur»  utar,  habere  Do- 
minum  propriaecommotionispoonitentiam.  Denique 
sic  scriptum  est :  «  Quia  poenitentiam  habuit  Do- 
minns  super  malitiam  iJercm.  xxxi,  19).  » 

38.  Quam  vero  illud  etiam  admirabile(/)e  Pxnit. 
dist.  5,  cap.  lUud  veio),  quod  angelo  ferienti  ple- 
liem  se  obtulit  dicens:  Grex  islc  quid  fecit?  Fiat 
manus  tua  in  me,  et  in  domum  patris  me:  (//  Reg. 
XXIV.  il).  »  Quod  facto  statim  dignus  sacrificiojudi- 
catus  est,  qui  absolulione  a^stimabatur  indignus. 
Nec  mirum  si  tali  sua  oblatione  pro    populo,   pec- 


cidalis  erat,  quia  non  confitebatur    fiagitium,   sed  C  cati  sui  adeptus  est  veniam,  cum  Moyses  offerendo 


negabat.  David  vero  occiderat  quidem  virum  raini- 
me  reum ;  sed  occiderat  non  studio  crudelitatis 
impulsus,scdut  obumbraret  pudorem,  tegcretvere- 
cundiam  concupiscentioe  (18).  Non  audeo  dicere 
quod  vi  criminis  fuerit  oppressus  (  ncque  enim 
opprcssus  est,  qui  scivit  quemadmodum  a  ruina 
illa  peccati  se  posset  levare),  dico  tamen  quod  vi 
tenlalionis  infiexus  sit.  Di.xerat  eniui  supra:  «  Proba 
mc,  Ddinine,  cl  tenta  me:  ure  renes  mcos  et  cor 
meum  il'sal.  xxv, 2).  »Etalibi:  >•  Egoauteni  dixi  in- 
mea  abundantia,  non  movebor  in  a;ternum  iPml. 
XXIX,  7i.y  Et :  "  Igne  me  e.xaminasli,  et  non  cst  in- 
v.iita  in  me  iniquitas  {Psal.  xvi,  3).  »  Voluit  eum 
sulijaoere  Dominus  tentationi,  ne  supra   homincm 


se  Domino  pro  plebis    errore,    etiam    plebis    pec- 
catadeleverit. 

39.  Texit  igitur  peccata  sua,  an  non  ?  Sed  quis 
hoc  negct,  cum  ipse  docucrit  Propheta,  quod  remit- 
tantur  iniquitates,  teganlur  pcccala,  non  impulen- 
tur  a  Domino  ?  Peccatum  remissum  sibi  688  ipse 
docuit,  sicut  scriptura  est :  «  fielictum  moum  agno- 
sco,  et  injustitiam  meam  non  opcrui.  Dixi.Pronun- 
tiabo  adversum  me  injustitiam  meam  I5omino,et  lu 
dimisisti  irapietatem  cordis  inei  [Psal.  xxxi,  5).  » 
Si  dixit,  «  Pronuntiabo,  »  et  veniam  merui-  anle- 
quam  pronuntiaret :  quanto  magis  ubi  de  se  pro- 
nuntiavit  dicens :  «  Iniquitatem  meam  ego  agnosco 
{Psal).  L,  5),  »  romissum  est  ei  omncpeccatum?Li- 


li  aliquid  arrogaret;  nam  virtus    in    inlirmitatc  q  cct  specialiter  de   hoc   Nathan    propheta    rcspon- 


consummatur.  Neque  cnim  crucnto  lacit  allcctu  : 
nihil  minus  sancto  Prophetas  ascribi  potcst,  qui 
iliam  vita  decedens  suprema  voce  convenit  Salo- 
iiionem  filiurn:  ut  innocentom  sanguinem  a  sc  tol- 
li.'ret,  quciu  fuderalduxqjuscxercitus  Joab,  quando 
Abenncr,  cum  de  incunda  socictatc  tractaret,    dux 


(l^!   riom.  edit.,  vcrccimdiam   cotiscientia  ;   com- 
inodius  alic-D  ac  mss.,  vcrccundiam  concupiscenlix. 
1 19)  llpinig.  codcx,  f/ ;»!.«(   ferelrum    cjus  amlni- 
alqu 
inoVi 
Eteiiim    luctus    hoc 


/«)i.^;  rcliqiii    alquc    omncs   ccWl.,  cl   posl  luclum, 
c'c. ;  id  cst,  funoYircm  ejus    pompam   proscquens. 


oco    non     ali 


ud 


signilicat, 
quam  in  .\clis  apostoloruni  planctus;  quoadicitur 

Patbol.  XIV. 


deril:  «  Et  Dominus  traduxit  peccatum  luum 
(//  Reg.  XII,  13).  » 

'<0.  Ergo  et  remissionom  meruil  iniquitalis,  et 
texit  charitixte  atque  opcruit  peccata  sua,  et  texit 
operibus  bonis.  Nec  imputatum  est  ei  peccalum, 
quia  non  luit  in  eo  dolus  malitiai,  sed  lapsus    er- 

clatusSlcphanusprotomartyr.  Iterum,  ubi  cunctee 
cdit.  et  niss.  longc  plurimi,  e.rcquiarum  ju.i-li  eu- 
ravil,  liabcnl  ms.  Bonig.,  e.vsequiarum  ju.rta:  cura- 
ri^,  habel  ins.  Henig.,  c.rcquiarum  busia ;  Albin., 
lustra:  Cain.,  c.rcubias  curavil.  Sod  rclineiula  vox 
justa  qua'  pro  infcriis,  seu  exseiiuiarum  c;ererao- 
niis,  passira  ab  uuetoribus  usurpatur. 

89 


907 


S.  AMBROSII 


908 


roris.Deinde  quia  non  luit  improbilatis  .-cstus,  sod  A.      '^'>-  "  Miserere,  inquit,  mei,  Domine,    secunduui 


umbra  mysterii.  Et  tamen  confessus  est  delictum 
suum,  agnovit  iniquitatem,  vidit  lavacrum,  ct  vi- 
dit,  et  credidit.  Dilexit  multum,  ut  nimia  chari- 
tate  tegere  quemvis  posset  errorcm. 

CAPUT  VIII. 
Ciir  psatmm  l  aUis  qnibusdam  ?h  rcs  anlcrinrcs  coia- 
posilis  prxmissus;  et  quxniystcriain  qninquarjc- 
simo  numcro  compreliensa?  Quando  Daidis  exe.in- 
plum  aycndam  pwniLcnliam  doceai;  quamve  mul- 
lipliler  mumklur  quis  ab  iniquilate. 

41.  Sed  ,jam  se  ipse  defendat  (20),  nam  quin- 
quagesiraum  psalmum  ad  eam  scripsit  historiam. 
Et  cum  prioruin  gestorum  suorum  historiam  sub- 
jecerit,  ul  de  proditione  Docch  Syri,  cujus  est  ti- 
tulus  in  psalmo  quinquagesimo  primo,  et  Zyphajo- 
rum,  quae  comprehendi  titulo  videtur  psalmi  quin- 
quagesimi  tertii :  istam  qutc  posterior  esl,  pra;mi- 
sit  historiam,  cum  Doech  aale  prodiderit,  vel  Zy- 
phcei,  quam  regnum  David  propheta  susciperet. 
Quandoquidem  regem  Saul  1'ugiens,  adhuc  per 
diversa  secreta  (21)exsul  errabat;  Bethsabcc  autem 
cum  jam  regnarot,  accepit. 

42.  Cur  ergo  sccundum  gcstorum  ordinem 
psalmorum  quoque  ordo  non  quadraf?  Quia  non 
tam  ordinem  oru^:.;,  quam  mystoriumgestis  voluit 
convenire;  idcoquc  numero  remissionis  aptare 
huic  voluit  hisloriB.  Quinquagesimus  enim  nu- 
merus  remissionis  cst  Dumerus,  sicut  in  Evange- 
lio  Dominus  ipse  nos  docuit  dicens:  "  Duo  debito- 
res  erant  cuidam  fcneratori;  unus  debebal  dena- 
rios  quingentos,  alius  quinquaginta:  non  habenti- 
bus  illis  unde  redderent,  douavit  ulrisque.  Quis 
ergo  eum  plus  diligit  {Luc.  vii,  41,  'i2)  ?  « 
Et  in  lege  habes  (Levil.  xxv,  10-:  7),  u  quia 
jubila;us  dicitur  nuraerus  quinquaginta  annorum 
recursus,  celcbrabilis  adraodum,  quo  debita  va- 
cuantur,  contirmantur  HebrKorum  libertates,  pos- 
sessionum  refusioncs.  Hunc  numerum  loeli  eele- 
bramus  post  Domini  passioncm,  rcmisso  culpa; 
totius  debito,  chigrapho  quoque  vacuato,  ab 
omni  nexu  liberi :  ct  suscipimus  adveniontem  in 
nos  gratiam  Spirilus  sancti  die  PenlecosLes:  vacant 
jejunia  (22),  laus  dicitur  Deo,  allcluiacantatur.  De- 
nique  (36,qua;st.  2,  cap.  Denique)  ct  689  puellaj  pa- 
ter  illius  qu»  per  vim  comcubitus  nulli  desponsata 
pertulerit  quinquaginta  didrachmata  argentea  ac- 


magnam  misericordiam  tuam.  Etsecundum  multi- 
tudinem  miserationum  tuarum  dele  iniquitatem 
mcam.  In  multum  lava  me  ab  injustitia  mea , 
et  a  delicto  meo  munda  me.  Quoniam  iniquita  tem 
meam  cgo  agnosco :  et  delictum  meum  contra  me 
est  scmper.  Tibi  soli  peccavi,  et  malum  coram 
te  feci :  ut  justificeris  in  sermonibus  tuis,  et  vincas 
cum  judicaris.  Ecce  enim  in  iniquilatibus  conce- 
ptus  sum,  et  in  delectis  peperit  me  materniea  ' Psal. 
I,  3-7).  >.  Quis  nostrum  etiamsi  conflteatur  delictum 
suum,  non  pcrstringendum  potius,  quam  rcpeten- 
dnm  putet?  Quis  secundo  repetat,  aut  tertio? 
Vidc  quot  versibus  tantus  Propheta  peccatura 
suum  resonet,  quam  nullus  versus  sine  confessione 

P  delecti  sit.  Congessil  omniasimul,  iniquitates  suas 
et  injustitiam  personando,jungensdelictapeccatis; 
atque  ea  s.-epo  repetendo,  merito  magnam  mi- 
scricordiam  poscit :  nec  solum  magnam  misericor- 
diam,  sed  etiam  multiludinem  miserationum  (23). 
Qnodergopeccatumtalisnondiluatdeploratio,quam 
culpam  precatio  hujusmodi  non  emundet?  Ille 
pro  uno  pcccato  miserationum  multiludinem  de- 
precatur  :  nos  pro  pluribus  peccatis  vix  semel  cjus 
misericordiara  credimus  obsecrandam.  Deinde  le- 
gimus  quia  in  virlute  sua  magna,  et  brachio  suo 
excelso  populum  suum  de  teiTa  .Egypti  liberavit 
(Psal.  XXXV,  11,  12),  quando  traduxit  eum  per 
mare  Rubrum,  in  quo  luit  Cgura  baptismatis.  Si 
ergo  virtus  magna  in  figura  fuit  sacramentorum. 
quanto  m.agis  in  verilate  eorum  magna  misericor- 

C  dia  esl?  Rectc  quoque  illic  poscitur  miserationum 
multitudo,  ubi  multitudo  peccantinm  est. 

■'i'i.  "  In  multum  lava  me  ab  injuslitia  mca,  et  de- 
licto  meo  munda  me  (Psal.  l,  4).  »  Non  tam  sse- 
pius  quam  plenius  lavari  petit,  ut  conceptam  sor-' 
dem  possit  eluere.  Noverat  secundum  legcm  {Levit. 
XI  et  xiii)  pleraque  mundandi  esse  subsidia,  sed 
nullum  plenum  atque  perfectum.  Ad  illud  ergo 
perfectum  tota  intentione  festinat,  quo  justitia  om- 
nis  implctur,  quod  est  baptismatis  sacramentum 
sicut  ipsc  docct  Dominus  Jesus.  Nam  cum  venis- 
set  ad  Joannem,  ait  Baptista  :  «  Ego  a  te  debeo 
baptizari,  et  tu  venis  ad  me  (Mailli.  iii,  14) !  u 
Respondit  Dominus :  «  Sine  modo :  sic  enim 
dccet  nos   implere  omnem  justitiam    ilbid.  15). 


cipiet:  ipsa  autcm  in  conjugio    permanebit  ^Dcut.  '•*  Sed  posleaquam  baptizatus  est  Christus,  et   Spiri- 

XXII,  29).  »  IIoc  ergo  numcro   eliam  vilia  vertun-  tus  sanctus  super  eum  tanquam  columba  descen- 

tur  in  gratiam.  Magnus  igitur  psalmus,  quo  doce-  dit,  et  Pater  Filium  signavit  e  coelo,  justitia  om- 

mur  quemadmodum  agendapcenitentia  sit.  nis  impleta  est.  Ideo  Propheta  dicit :  «  In  multum 


(20)  Omissis  primisduabus  capitis  hujusce  lineis, 
quidquid  ab  his  verbis,  cum  prionun  ijcstorum, 
usque  ad  Onem  tractatus  sequitur,  iu  classem 
enarrationum  in  psalmos  rejecerat  Rom.  edi- 
tio. 

(21)  Rom.  edil.  sola,  pcrdiverm  dcserta. 

(22)  Edit.  Am.,  Gill.  ac  Rom.  cum  paucis  mss., 
vacant  jejunio.  Ers..  et  plures  mss.,  vacant  jcju- 
via.  Quo  lnco  observare  licct  vplerem  Ecclesi;c 
jitum  non  jejunandihiscetotis  quinquagintadiebus 


qni  inter  fesla  Paschatis  ac  Pentecostes  interce- 
dunt;  crebrius  vero  canticum  Domini  Alteluia 
per  idem  tempusin  officio  divino  concinendi.  Sed 
de  hisplenius  lib.  viiiComment.  in  Evang,  Lucae, 
ad  cap.l7. 

(2  )  Mss.  Corb.,  sed  secunda  manu,  .\\b.,  Ebr. 
et  Vinc,  repetendo.  Merito  non  sotum  magnam 
misericordiam;  sed  etiam  multitudinem  promeruii 
miseralionum. 


900 


APOLOGiA  prophet.t:  davtd 


910 


injustitiii  mca.  »  Grandis  cnini  sqiuilo:'  A  lii"^"!' 


.iullus  potcst  direre  :  <i  Quoniaui 


et  niaciiia  non  cxiguo,  sed  uuilto  aulbrtur  lavacro. 
C90  i'>.  Quod  si  quis  aliter  accipcrc  vult,  po- 
tcst  ita  suum  formare  intellectum  :  mundat  scrmo 
divinus,  mundat  nostra  conlcssio  :  illc.  dum  auditnr, 
ista  dum  promitur  ;  mundat  bona  cogitatio,  mun- 
dat  honesla  opcratio,  bona;  quoquc  iisns  conver- 
sationis.  Ilis  mundalus  uuusqu'squc  1'acilius  hau- 
rit,  ct  tanquani  in  se  rapit  splcndorcm  gratiee  spi- 
ritalis.  Denique  non  una  infusioue  vcllcris  statim 
preliosus  succus  irradiat,  sed  primum  succo  igno- 
bili  velhis  inficitur;  deindc  aliis  atquc  aliis  succis 
iialuralis  cjus  spccics  frequenter  cluitur,  ct  diverso 
s-cpius  colorq  mntatur  :  ac  sic  postca  velut  plc- 
nioris  lavacri  adbibotur   infectio,    ut   purpurap  vc- 


iniquitatcui  mcam  cgo  agnosco  :  •>  scd  illcqui  potest 
dolcre  (luod  feccrit,  condemnare  quod  deliqucril, 
qucra  sua  vilia  compungunt.  Unde  et  Propheta  ait : 
«  Qucc  dicitis  in  cordibus  vestris,  et  in  cubilibus  ve- 
stris  compungimini  {Psal.  iv,  5). »  Plcrique  equorum 
cum  ceciderint,  se  jactaro  consucrunt ;  et  (|uos  ca- 
sns  non  la^scrit,  jactando  se  dcbilitant  et  frangunt. 
Alii  (qualis  Grajcorum  cquorum  fcrtur  natura) 
cum  vcl  iii  certainine  curuli  (2i)  elisi  fucrint  vel 
fortuito  ccciderinl,  G9I  nequaquam  se  movere 
consucrunt,  ctquamdam  tenontquietis  et  patientifn 
discipiinam.  His  si  casus  non  nocuit,  quies  pro- 
dcst  ;  certe  non  acerbatur  offcnsio.  Nonne  mutis 
aninialibus  deleriorcs  a>stimandi,  qui  se  in  tlagitiis 


rior  atque  perfectior   fulgor  irrutilet.  Sicut  igitur  „  suis  jactant,    ct  putant  insigne  esse  virtutis,  ubi 
muricum  plurimoruiu  in  purpura;   infectione,  ita      lapsus  est  criminis?  Ideo    quasi  muto  dicitur.ju- 


in  lavacro  regcnerationis  miserationum  est  mul- 
titudo  ca;lestium,  ut  iniquitas  dcloatur.  Ilaquc 
qui  in  nuiltum  lavatur,  ab  iujuslitia  iuundatur  et 
a  delicto,  et  peccandi  quanidam  inolitam  studiis 
ac  moribus  deponit  habitudinem,  et  obliviscitur 
qualilatcm.  Et  bene  lavatur  ab  iujustilia  vel  ini- 
quitate,  quae  major  cst  :  mundaturet  a  dcliclo  quod 
minus  est. 

C.\PUT  I.\. 

1'aucos  rum  buvul   pcccula  ma  uipiiisccrc,  imo  plures 

de    illis    (jloriari  ;     saj/ioilem    dclicli   sui    niin- 

quam   deponerc   memoriam :   et    quanla   sil  con- 

scicnliie  pis.  Inicr  pecculuin    cl  iniquilalem  discri- 

men  essc ;  quove  paclo  illa  baptissnulc  uc  picnitcn- 

lia  cliaritatz  conjuncta  deleanlur. 

46.    Ideoque   addidil:    «    Quoniam    iiiiquitatcm  C 

meam  ego  agnosco  ;  et  delictum  meum  contra  me 

pst  semper  [Psal.   l,  5).   »   Non   mediocre  est,  ul 

agnoscat  unusquisque   peccalum  suum.    Idcoquc 

et  supra  ait:  «    Lapsus  quis  intelligct  [Psal.  xviii, 

13)?  »  id  est,  quis  est  tantus   iil   intelligat  ?  Quo- 

modo  illud  :  «  Quis  habitabit  in  tabernarulo  tuo, 

aut  quis   ascendet  in    montem  Domini  {Psal.  xiv, 

1)  ?  »   Non   utiquo  nullus,    sed   rarus.  Qui    enim 

piitesl  agnoscere,  potesl  declinare,  potcst  quid  se- 

ipiatur  cligcrc.  Pleriquc  in   suis   lapsilius  glorian- 

tur,  et  putant  ea  laudi  esse  qua:  criniini  sunt.  Si 

iilicnum  coinquinavil   thorum,    ct  pudica;  femin» 

'  xpugnavit  alfeclum,   si  viduaj  proposilum  aliqua 

Ir.iudc  mutavit :  alius  nece  homiuis,    latrocinii  !n- 


meuto  :  «  Pcccasti,  quiescc  [Gcn.  iv,  7). 

■47.  Unde  pulchre  addidit:  »  Et  dclictum  mcum 
contra  inc  cst  sempcr.  »  Insipicns  cnim  delectatur 
errorihus  auis,  et  novis  vctera  oiiumbrando,  peo- 
catis  sc  existiniat  adjuvari ;  ideoquc  exsultat  In 
crimine.  At  vero  sapiens  adversum  sc  judicat  esse 
dcliotum  suurn,  et  tanquam  hostiles  acies,  ita  la- 
p;^us  culparum  suarum  adversantium  modo  sibi 
arbitratur  obsistere.  Quidquid  pcrsonuerit,  quid- 
quid  inorcpucrit,  culpa  ei  propria  semper  occur- 
rit ;  quidquid  fuerit  dictum  aut  lectum,  in  se 
dictiim  putal  ;  quidquid  intenderil,  se  nutu,  se 
oculis  (35)  signari  putat.  Si  cpiiletur,  si  cogitct, 
si  oret  ac  deprecctur,  anto  oculos  ejus  sera- 
per  est  error  proprius,  et  momentis  omnibus 
culpa  pulsat  conscientiam,  nec  quiescere,  nec 
oblivisci  sinit,  velut  gravis  censor  exagitat  se 
terrore  perpetuo.  Omnia  igitur  adversa  habet, 
qui  ipse  sibi  displicet,  ipse  sui  accusator,  ipse 
suis  tcstis  est,  ncc  iuvenit  quo  fugiat,  qui  ipse 
se  pcrurget,  et  stiraulat.  Sed  hoc  bonse  mentis 
est,  vulnus  sentire  peccati.  Nam  qui  cxpertcs  do- 
loris  sunt,  non  scntiunl  vulncris  acerbitatcm, 
quod  cst  immedicabilis  a-gritudinis :  qui  autem 
aliquo  dulore  punguntur,  sicut  doloris  sensu  non 
careut,  ita  etiam  non  carent  sanitatis  profectu. 
Ubi  enim  doloris  scnsus,  ibi  eliam  sensus  est 
vitiE  ;  sentire  eiiim  vitalis  vigoris  ac  muneris  est. 
Undc  et  illc  qui  errorem  suum  non  agnoscit,  in- 


siiliis,  et  raplo    vivere    putat   esse   virtutis  :  non-  q  sanit,   furit,   desipit ;   qui  autem  agnoscit,  utique 
nulli  circiimvcnirc    ac  fallere  arbitrantur  cssc  sa- 

(3i)  Eoriim  qui  in  curuli  ccrlaminc  cciuos  agita- 
bant  posita  in  hoc  crat  industria,  ut  ferventi  cquo- 
riim  cursu  tam  pcritc  flcetcrciit  curruiii,  ut  ejus 
niodiolus  proxiiiic  quidciii  ad  iiictain  acccdcret, 
iiiiiiiiiic  taiaen  caiii  laiigcrct.  Nou  euim  inipuiio 
lili  erat,  qui  in  camdcm  inipegissct.  Siqunlcm 
riintiiigcbat  non  raro,  ut  frangcretur  ciirrus,  cli- 
dcrcntur  equi,  ali|uc  ctiam  intcrdum  auriga  niiscre 
ililaci;rarctur.  Pscudo  Orest.c  iii  ejiismodi  ccrtaiiiine 
laniati  casum  elcgantissimc  dcscribit  Sophoclcs  in 
lCkclra.  Iliiic  ctiam  llomcrus,  lliud.  >r,  Ncstorem 
iiiducit  (ilio  ciirrum  agitaturo  cautc  prjccipientcm 
qua  ratioue  equos  ab  eo  regi  oportcat,  ut  ad  pra'- 
mium  porvcniat  inutfensus,  Inter  ca;teru  uuteni  ita 


resipiscit,  non    rcspuit   remcdia  sanitatis,  sed   se 
commonet  : 

'Kv  v'j(j(7T|  5s  TOi  'iT.~0;  ip;3Tsp6;  Iv^pijisOr.Tu, 
'Sl;  afv  Toi  •7r>.T,[ivT,  ys  SoauscTai  dtxpov  ■xiuOa". 
K'jx).ou  "otTjToTo  '  ),(Qo'j  S'  aXiaOat  e'"a'jpe'v, 
MT,r(i);  'iizTzou;  ■zt  TpifiTT,;,  xaTi  6'  SpiiiTa  iSTiC 

lloc  cst :  !■  Equus  sinistcr  urgcatiirad  mctam,  ita 
ut  c.iiis  suiiimani  parleui  vidcatiir  claliorat.r  rot;B 
modiolus  tangore,  in  lapidcm  vcro  noii  impiugat ; 
nc  (|uo  modo  ct  equos  vuliicrcs,  el  curruiii  iii  lcr- 
rani  dejcctum  fraiigas.  »  Idcm  infra  non  iiicrueu- 
tuin  uuius  c  couciirrcntibus  lapsum  narrat,  queui 
tibi  adire,  si  iibct,  liceU 
(25}  Mse.  qiuituor,  se  notis,  se  oculis,  clc. 


911 


S.  AMBROSil 


912 


ipse  restringit,  pcenitet  eum  culp.f,  de  ipsa 
serapcr  cogitat,  ct  cogitando  se  ipse  condeuniut. 
Justus  enim  in  primordio  sermonis  accusator 
est  sui.  Qui  se  accusat,  justus  est ;  qui  justus 
est,  sobrius  est,  sanus  esl.  Justus  favere  sibi 
nescit,  rigorem  Judicii  ctiam  ciroa  se  non  novit 
inllectere,  recordationem  lapsus  proprli  perhor- 
rescit,  etcommissumerubesciterrorem,omnemejus 
memoriam  pavet,  metuit,  reformidat  ;  -gravem 
sibi  se  judicat,  se  ipsum  arbitrum  refugit,  nec 
esse  sibi  audet  committere ;  quod  nuUum  pu- 
tat  sibi  esse  graviorera,  quam  eum  quem  latere 
non  possit,  fallere  non  queat,  fugere  ac  vitare 
non  reperiat,  nisi  ut  se  sibi  abnegct,  et  Domini 
crucem  toUat  (20).  .     . 

48.  Magna  vis  obnoxi;p  conscientia'.,  magna 
supplicia.  Timebant  Adam  ct  Eva ;  et  cum  Do- 
mini  vocem  in  paradiso  ambulantis  audierunt, 
cupiebant  se  abscondere,  iiuos  nemo  qusrebat. 
Cain  quoque  metuebat  ne  omuis  eum  qnicun- 
que  inveniret,  occideret  :  ita  in  se  ipse  ferebat 
sententiam,  quod  dignus  esset  cui  nullus  ignos- 
ceret.  Unde  bene  ait :  »  Et  delictum  meum  con- 
tra  me  est  semper,  »  hoc  est,  sine  intervallo  ali- 
quo  recordatio  et  species  ipsa  mei  me  erroris 
impugnant.  Gonsidera  quomodo  nos  confundat, 
cum  aliquid  deliquimus,  quomodo  incurset  ocu- 
los,  quomodo  m  memoriam  semper  recurrat. 
Quem  commissi  ©98  pudet,  nescit  postea  aliquid 
tale  commitlero,  undc  similiter  erubcsctit. 

49.  PrKcedit  autem    iniquitis,  peccatum  sequi- 


'.  Joannis,   amas  me  {IbuL   17)  ?  Et  contristatus  est . 

•.  quia  di.\it  ei  tertiu  :  Amas  me  ;  et  dixit  ei :  Domiin'. 

•omnia  lu  scis,  lu  nosti  quia  amo  te  [Ibid.)^  >i  El 
dictum  est  ei  trina  vice :  «  Pasce  oves  meas  (Ibid. 
18) ;  sequere  me,  »  quasi  qui  peccatum  suum  ni- 
mia  charitatc  toxissct.  Nec  otiose  post  confessionem 
nimiic  charitatis  jubctur  plebem  rogere,  qui  etiam 
turbatus  non  amiscrat,  quemadmodum  ipsc  se  re- 
geret  ?  HcBcpropter  gratiam  diximus  charitatis,  eo 
quod  peccatum  tegat.  Denique  nonnulli  ideo  tri- 
nam  interrogationem  dilectionis  factam  esse  dixe- 
runt,  quia  trina  fuerat  negatio  ;  ut  trinae  lapsum 
negationis  professio  charitatis  toties  repetita  dele- 
ret. 

C.APUT  X. 

B  David  licel  teijibus  humanis  Hbtrum,  se  lamen  J)eo 
subjecissc  cui  soli  pcccavil ;  et  ijuot  modis  ulti- 
mum  Iwc  inlellir/endum.  Magnum  scelus  prxsente 
f)eo  peccare.  Qui  pcccalorcm  se  neget,  mendacii  ub 
co  uccusari  ipsum  Dcuni,  cujus  patientia  el  mode- 
ralio  commcndulur.  Ad  lixc  Deum  ab  illo  etiam 
justificari,  qui  pamitentiam  agat  crroris. 

51.  Sequitur,  "  Tibi  soli  peccavi  (Pia/.  l,  6).  » 
Rox  utiqueerat,  nullis  ipse  legibus  tenebatur,  quia 
liberi  sunt  reges  a  vinculis  delictorum  ;  neque 
enim  ullis  ad  pojnam  vocantur  legibus,  tuti  sub 
imperii  pouj.-state.  Ilomini  ergo  non  peccavit,  eui 
non  tenebatur  obnoxius.  Sed  quamvis  tutus  impe- 
rio,  devotione  tamen  ac  fide  erat  Deo  subditus  :  et 
legi  cjus  subjectum  se  esse  cognoscens,  peccatum 
suum    negarc  non   poterat ;   sed  quasi  reus  cum 


tur.  Radix  est  iniquitas,  (27)  fructus  autem  radicis  C  amaritudinc  fatebatur,  qui  sciret  majoribus  vincu- 


est  culpa.  Undc  videtur  iniquitas  ad  mentisimpro- 
bitatem  referri,  peccatum  ad  prolapsionem  cor- 
poris.  Gravior  iniquitas  tanquam  matcria  pec- 
catorum  ;  levius  peccatum.  Denique  iniquitas  per 
lavacrum  remittitur,  pcccatum  tegitur  bonis  fa- 
ctis,  et  tanquam  aliis  (28)  operibus  obumbratur. 
Unde  bene  supra  hic  ipse  ait :  «  Bcati  quorum  remis- 
S£e  sunt  iniquitates,  el  quorum  tecta  sunt  pcccata 
{Psal.  XXXI,  \).  »  Charitas  enim  abscondit  errorom, 
et  operit  multitudinem  peccatorum.  JMulta  quoque 
charitas  remittit  etiam>  ipsa  peccata,  sicut  scri- 
ptum  est  de  muliere,  qu«  super  Dominum  fudit 
unguentum  :  «  Remissa  sunt  peccata  ejus  multa, 
quoniam  dilexit  multum  (Luc.  vii,  47).  » 


lis  sc  tencri,  quia  majora  deheret,  quoniam  plus 
ab  eo  exigitur,  cui  plus  commissum  est.  Possumus 
etiam  et  ita  accipere.  Quis  me  dijudicat,  cum 
omnes  sub  peccato  sint  ?  Denique  Dominus  de  illa 
adultera :  «  Qui  sine  peccato,  inquit,  est,  prior 
lapidet  698  eam  (Joan.  vii,  7).  »  El  nemo  eam 
lapidavit.  Hoc  igitur  ait  Propheta :  «  Tibi  soli 
poccavi,  »  qui  solus  sine  peccato  es.  Qui  autem 
peccato  ohnoxius  est,  quasi  peccatorem  non  potest 
judioare.  Inexcusabilis  est  enim  omnis  homo  qui 
in  alio  ea  quaj  agitipse,  condemnat  ;  in  quo  enim 
alium  judicat,  semetipsum  adjudicat.  «  TLbi,  in- 
quit,  peccavi,  et  malum  coram  te  feci ;  ut  justiQce- 
ris  in    sermonibus   tuis,   et   vincas  cuni  judicaris 


50.  Sunt  etiam  qui  accipiant   priorcm   versicu-  n  (fsal.  l,  6).  »  Tibi  peccavi,  qui  me  advirtutis  stu- 


lum  de  lavacro  esse,  secundum  dc  poinilcntia.  Qua 
etiam  gratia  Petrus  qui  ante  fuerat  baptizatus,  in- 
terrogatur,  postquam  visus  est  Domiuum  negasse  : 
«  Simon  Joannis,  diligis  me  ?  Di.xit  ei  :  Utique  tu 
scis,  Domine,  quia  diligo  te  {Joan.  xx,  l.j).  »  Et 
iterum  interrogatur  :  «  Simon  Joannis,  diligis  me? 
(Ibid.  16)  ?  »  Et  iterum  respondit :  «  Tu  scis  quia 
amo  te   {Ibid.).  »  Kt   tertio  intcrrogatur :  «  Simon 

(26)  Sic  edit.  omnes  ac  plcrique  mss.  At  Corb., 
Alb.,  Ebr.  et  Vinc.  habcnt :  nisi  ut  obno.vium  se 
conscienlix  fateatur.  Magna  supplicia  timebant, 
etc. 

(27)  Mss.  aliquot,  Peccati  vadix  iniquitas. 


dia  provocasti,  qui  me  erudisti  in  lege  tua.  «  Tibi 
solipeccavi,»  quera  solum  abscondita  cogitationum, 
et  mentis  occulta  non  fallunt. 

52.  «  Et  malum  coram  te  feci,  »  quem  solum 
sanctificalio  decet.  Hominis  testimonium  declina- 
mus,  et  in  conspectu  tuo  ea  quK  sunt  indigna  com- 
mittimus.  Injuria  est  homini  spectare  flagitia. 
Dcum  arbitium  omnium  esse  scimus.    et  eo  ipso 

(28)  Edit.  vet.,  bonis  factis  tanquam  mulis  :  Rom. 
edit.,  ct  bonis  operibus  tanquam  ulis,  non 
male.  Attamen  plerique  oranes  mss.  nobiscum  fa- 
ciunt. 


N3 


APOLOGIA  PROPHET.fi  DAVID. 


914 


teste,  peccamus  :  et  tamen  in  his  justilicatur  ma-  A  commemoralione  conventus,  cum  videret  inferio- 


gis  Dominus  Deus  noster ;  quia  injustitia  nostra 
Dei  justitiam  commendat,  et  mendacium  nostrum 
concelebrat  veritatem  Dei.  Sit  enim  Deus  verax, 
omnis  autem  homo  mendax. 

53.  II  Ut  justiliceris  in  sermonibus  tiiis.  »  Scr- 
mones  Dei  pleni  veritatis  sunt  atquc  justitiaj,  ideo- 
que  vera  sunt  qufecunque  locutus  est  Dominus  de 
fragilitale  humana,  quia  inclinatum  est  cor  eorum 
ad  nequitiam,  propendet  ad  fniudem  ;  et  quia  defi- 
niviteoquod  non  sit  homo  qui  non  pcccct :  «  Orn- 
nes  enim  declinaverunt,  et  inutiles  facti  sunt(/'6'«V. 
XIII,  3;.  »  Ideo  vincit  dum  judicatur,  quoniam  pro- 
lapsione  universorum  probavit  qu.-ecunque  de  no- 
slra  judicavit  fallacia.  Ergo  si  diserimus  quia  ini- 


rem  se  esse,  cum  judicaret,  ait :  «  Peccavi  Domi- 
no  (Ibid.,  13).  »  Ita  justificavit  Dominum,  qui  pec- 
catum  suum  negare  ausus  non  est. 

55.  Possumus  etita  accipere  :  justificat  Dominum 
qui  peccatum  suum  fatetur.  Dcnique  in  Evangelio 
(Liic.  VII,  29)  habes  quia  Publicani  justiflcave- 
runt  Deuin,  baptizati  baptismo  Joannis.  Baptista 
autem  Joannes  baptismum  fecit  poonitentise.  Qui 
autein  agit  poonitontiam  delicta  non  abnuit.  Ergo 
quiu  David  contra  se  habebat  semper  deliclum 
suum,  ulique  non  negabat  quod  ct  erubescebat,  non 
nfigabal  quod  et  agnoscebat.  Non  negando  autem, 
utique  commissi  poenitentiam  gerebat  erroris  ;  at- 
quo  ita  confitcndo  deiictum,  juslilicabat  Dominum, 


quitatem  lecimusJustificamusDeum  in  sermonibus  p  et  ipse  justificabatur  a  Domiuo.  Justificatur   enim 


suis ;  si  autem  dixerimus  quia  non  peccavimus 
mendacera  facimus  Deum :  sed  impossibile  est 
mentiri  eum  ;  nos  igitur  omnes  sub  peccato  esse 
manifestum  est. 

54.  Quantum  igitur  crimen,  ul  homo  peccatorem 
se  neget?  Quoniam  quantum  in  ipso  est  summi  Dei 
videtur  arguere  ac  refutare  mondacium  (29),  qui 
tam  moderatus  et  patiens  est,  ut  vincat  cum  judi- 
catur.  Venit  enim  ad  judicium  Deus  et  dicil :  «  Po- 
pule  meus,  quid  feci  tibi,  aut  quid  contristavi  le, 
aut  quid  molestus  fui  tibi  ?  Quia  eduxi  te  de  terra 
.'Egypti,  el  de  domo  servitulis  liberavi  te,  et  misi 
ante  faciem  tuam  Moysen,  .-\aron,  ct  Mariam, 
Plebs  mea,  in  menle  habeto  quid  cogitaverit  de  le 
Balach  (Mich.  vi,3-15).  »  Singula  in  conspectu  tuo 


Dominus,  diim  ejus  praedicatur  justitia,  et  ab  eo  ve- 
nia  [lostulatur.  Siinul  et  ipsejustificat  confitentem, 
et  justilicatur  in  sermonibus  suis,  sicut  scriptum 
est:  «  Dic  iniquitates  tuas,  ut  justiflceris  {Isa. 
XLiii,  20).  » 

CAPUT   XI. 
Proplidc  verlns  doceri,  qui  in  ini'iuilate  non  conci- 
piatur,  esse  neminem.  Utrum  parentum  an  prntis 
ea  dl  iniquitas,    a   qua  solii.^   Cltrislus    immunis 
fuisse  ostenditur. 

50.  Sequitur  :  «  Eccc  enim  in  iniquitatibus  con- 
ceptus  sum,  ct  in  delictis  popcrit  me  mater  mea 
(Psat.  L,  7).  »  Quis  tanto  aCfcctu  agit  pmnitcnliam  ? 
Hunii  slratus  jacuit  fus^us  in  lacrymas,  cibum  non 
gustavit,  lavacro  se  abdieavit.  Quid  jam  reliqua  di- 


locat  beneficia  sua,  ut  lanquam  de  his  judices  quae  C  cam,  quod  abstinuerit  ornatu  et  comptu  regio  (30) 


servare  debueras,  quo  magis  reus  fias,  qui  divinis 

non  polucris  stare   beneficiis.  ■■  Quid    feci,  inquit, 

libi?  1)  Tanquam  reum  sc  constituit,  ct  le  judicem. 

«  Aut  quid   contristavi    te  ?  »   OtTensi   vultus   non 

abnuit,  crimen,  si  tu  Deo  es  contristatus  auctore. 

«  Aut  quid  molestus  tibi  fui  ?  »  Interpellationis  in- 

juriam  eonfilctur,  si  molestior  ;nstimata  est :  addi- 

dit  benefieia  quorum  gralia  iion  crulniit,  qui  exsi- 

stebat  ingratus.    In    liac   quoque   causa    considera 

quomodo  Doiniuus  694  se  ipsi  David  judicandum 

praibuit,  ut  vinccret  ;  dicit  enim    Natban  :    «  Ha3c 

dicit  Doininus  Deus  Israel  :  Ego  unxi  le  in   legem 

auper  Israel,  el  ego  liberavi  te   dc   munu    Saul,  cl 

dedi  tibi  oninia  qus  erant  domini   tui,   et   uxores 


(Conf.  S.  -^ug.  lib.,  iv  Cont.  duas  epist.  Pelag.,  cap. 
11)?  .'\djunxit  confessionem  iiiiquitatis  su»,  et  in 
perpctua  sa'cula  toto  canendam  orbe  transmisit. 
«  Ecce,  inquit,  in  iniquitatibus  conccptus  sum,  et 
in  delictis  pcperit  me  mater  mea.  Averte  faciem 
tuam  a  peccalis  meis  :  et  omnes  iniquitates  meas 
dele  (31).  Ne  projicias  me  a  facie  tua,  et  Spiritum 
sanrlum  tuumneauferasame.  Libera  mede  sangui- 
nihus.Deu3,Dcus  salutis  mcai  (Ibid.  7,  11,  13,  10).  » 
Antequaui  nascainur,  maculamur  contagio  :  et  ante 
usuram  lucis,  originis  ipsius  excipimus  injuriam, 
in  iniquitate  concepimur;  non  expressit  utrum 
parentum,  an  nostra.  Et  in  deliclis  generat  unum- 
(|uemque  uiuter  sua  :  ncc  hic  declaravit  ulruin   in 


ius  in  sinum  tuum  dedi,  ct  dedi  tibi  domura  ip-  n  dcHctis  suis  maler  pariat ;  an  jam  sint   et   aliqua 

delicta  nascontis.  Sed  vide  ne  utrumquc  intclligen- 
dum  sil  (32).  Ncc  conceptus  iniquitalis  exsors  est, 
quoniaiu  ct  parenies  uon  carent  lapsu.  Et   si   nec 

non  carent  lapsu,  ncc  concoptus  iniquitatis  exsors 
cst.  Nam  si  ncc  unius  dici  infans  sine  peccato  cst, 
niulto  magis  nec  illi  matcrni  conceptus  dies  sine 
pcccato  sunt.  Bonum  quidem  conjugium,  sancta 
copula,  quia  honorabile  connubium,  etthorus  im- 
maculatus  ;  scd  tamen  qui  hal)ent  uxorop,  ita  sint 
ac  si  iion  halicntcs  ;  ct  nemo  alterum  fraudarc 
dibiit,  nisi  forto  ad  tempus,  ut  vaccnt  orationi,  ct 
ilorum  in  unuin  convenirc,  ne  tentet  Sutanas  pro- 
pler  incontinentiam.  Concipimur  crgo  in  poccalis 
parcnlum,  el  in  dclictis  eorum   nascimur.  Sed  ct 


sius  Israel ;  et  si  pauca  sunt,  adjiciam  tibi.  Et 
quare  pro  n''hilo  duxisti  Dominum,  ut  faccres  ne- 
quitcr  in  conspectu  ejus  (//  lieg.  xii,  7-9)?  »  Horum 

(2'J)  Rom.  cdit.,  summum  Deum  videmur  arguere 
mcmlacii. 

(30)  Omncs  edit.  ac  mss.  longo  plurimi,  quod 
abstinueril  ab  ornatu  et  comilatu  reyio;  omnium 
probatissimi.  ..  ct  comptu  reyio.  Utrumque  non 
malc. 

(31)  Tres  sequontos  l  psalmi  vcrsiculos  omise- 
rant  Rom.  editoros. 

(42)  In  totum  hunc  locum  mss.  ac  vcl.  edit. 
consentiunt ;  eum  vero  cdit.  Uom.  invcrlit  iu  hunc 
modum:  «  Intelligendum  sit,  quoniam  et  parcntcs 


913 


S.  AMBROSII 


916 


605  unius  dici  infans    siue    pcci  ato    cst,    multo  A  xxiv,  S).  Vulneratus  igilur    charilatis   vulnere,   et 


magis  nec  illi  materni  conceptus  dies  sine  peccato 
sunt.  Concijiimur  ergo  in  peccato  parenlum,  ct  in 
delictis  eorum  nasciinur.  Sed  et  ipse  partus  habel 
contagia  sua,  nec  unum  tanturamodo  habft  ipsa 
natura  contagium.  Bonurn  quidem  (Conf.  S.  Aug. 
lib.  n,  Contr.  Jul.  Pcl.  cap.  7),  conjugium,  sancta 
copula;  sed  tamen  qui  habent  uxorcs  ita  sint  ac 
si  non  habentes.  Ipse  thorus  incoinquinatus :  et 
nem.o  altcrum  fraudare  debet  co,  nisi  forte  ad  lem- 
pus,  ut  vacent  oralioni.  Tamen  secundum  Aposto- 
lum  non  vacat  orationi  quis  eo  tempore.quo  usum 
corporea!  illius  conventionis  exercet,  ct  mulieris 
menstruatc-B  coinquinatus  est  pannus,  nec  potest 
illis  diebus  purgationis  suae  olTerre  sacrificium.  Et 


indagandte  captus  veritatis  cupiditate,  in  superiora 
su.E  mi'ntis  extcndit  intuitum,  et  in  futura  prospi- 
ciens,  thesauros  sapienlia;  el  scienlis  vidit  in  Chri- 
sto,  pr.-evidit  baptismatis  sacramentum,  et  miratus 
gratiam  exclamavit  subito  dicens  :  «  Ecce  enim  ve- 
ritatem  dilexisti  :  incerta  et  occulta  696  sapien- 
tieB  tuoB  manifostasti  mihi  (Psal.  l,  8].  »  Non  in- 
certa  mysteria,  quia  certa  sunt ;  ncc  incerta  se- 
creta  et  arcana  sapientia;,  sed  non  manifesta.  Hoc 
enim  significat,  quia  nullis  adhuc  cssent  manifes- 
tata.  Quod  enim  oculus  non  vidit,  nec  auris  audi- 
vit,  nec  in  cor  hominis  ascendit,  hoc  prieparavit 
Deus  diligentibus  eum.  Videns  igitur  ea  dicit:  Ecce 
jam  non  in  umbra,  ncc  in  ligura,  nec  in  typo,  sed 


mulieris  quae   generavit    dies   partus    et   plerique  t)  in  veritate  lux  aperta  resplendel :  ecce  nunc   ver! 


alii  a  saerificio  feriati    sunt,   doncc   lcgitimo   ritu 
feta  mundetur. 

57.  Ideo  in  quo  voluitDoiniiius  nulla  hujusmodi 
originis  esse  contagia,  dicit  illi  Dominus  :  «  Prius- 
quam  te  formarem  in  utero  matris  tu.-e,  novi  tc  ; 
el  priusquam  exircs  dc  vulva,  sanctiflcavi  te,  et 
prophctam  in  gentibus  posui  te  {.lercm.  i,  5).  » 
Quis  tantus,  cui  tam  magna  delata  sunt?  Numquid 
Jeremias  ?  Sed  ille  non  utique  in  gentibus  propheta 
propositus,  sed  in  Juda:a  tunc  tcmporis,  nunc  au- 
tem  etiam  in  nationibus,  qu;c  in  Jesum  Christum 
Dorainum  crediderunt.  Vide  tamen  (33)  ne  illi  di- 
catur,  qui  antequara  nasccrctur  cx  Virgine,  jam- 
dudum  erat,  et  eratsemper,  et"operabatur  etiam  in 
ulero   Maria;   constitutus ;  ct  ita  sanctus  erat,   ut 


tatem  aspicio,  splcndorem  veritatis  agnosco ;  nunc 
te  majori,  Domine  Uous  noster,  veneror  alfectu. 
<(  Ecce  enim  veritatem  dilexisti,  »  non  per  specu- 
lum,  non  in  aenigmate,  sed  facie  ad  faciem  temihi, 
Christc,  demonstrasti  ;  in  tuis  te  invenio  sacra- 
mentis.  H.tc  sunt  tua;  vera  sacramenta  sapientis, 
quibus  menlis  occulta  mundantur. 

59.  Itaque  jam  laetus  atque  securus,  quod  vi- 
brasset(5i)  ci  sapientiffi  plenitudo,  dicit  ad  Domi- 
num:  «  Asperges  me  hyssopo,  et  mundabor;  la- 
vebis  me,  et  super  nivem  dealbabor  [Psal^  l,  9).  » 
Bene  et  Velcns  Testamenti  sucramenta  non  eva- 
cuat,  et  Evangelica  docet  mysteria  prsferenda ; 
hyssopo  mundari  secundum  legem  postulat  [E.tod. 
xii,  22]  ;  lavari  secundum  Evangelium  concupiscit. 


sanctificaret  prophetas  suos:  in  quo    solo   et  con-  C  ol  supra  nivem  se  exislimat,  si  lotus  fuerit,   deal- 

bandum.  Per  hyssopi  fasciculum  aspergebatur  agni 
sanguine  [Levit.  xiv,  9),  qui  mundari  volebat  ty- 
pico  baptismale.  Lavaturautem  qui  diluitur  a;terni 
fontis  irriguo;  et  supra  nivem  dealbatur,  eui  culpa 
dimittitur.  Denique  de  ipsa  anima  dicitur  :  i<  Quae 
cst  h.TC,  quoe  ascendit  dealbata  [Cmit.  vm- .5)  ?  » 
Antequam  baptizarclur,  ipsa  cst  quffi  dicebat : 
<(  Nigra  sum  et  decora,  flliaj  Jerusalem  [Cant.  i,  4).» 
Erat  enim  nigra,  tenebrosa,  peccatorum  horrore 
delbr-nis;  sod  postea  quam  abluta  pcr  baptismum 
remissinnem  meruit  delictorum,  dealtiata  ascendit 
ad  Christuin.  Inde  et  per  Isaiam  Dominus  loculus 
pst  diccns;  «  Si  fuerint  peccata  vestra  sicut  phoc- 
nicium,  ut  nivem  dealbabo  {Psal.  i,  18),    »    id  est, 


ccptus  virginalis  et  partus  sine  ullo  fuit  mortolis 
originis  inquinamento.  Dignum  etenim  fuit  (Conf. 
S.  Aug.  lib.  IV  6'o)i/)'.  ihias  rpist.  Pelnrj.  cap. -11), 
et  qui  non  erat  habiturus  corpore  peccatum  pro- 
lapsionis,  nullum  senliret  generationis  naturale 
contagium.  IMerilo  ergo  David  flcbiliter  in  se  de- 
ploravit  ipsa  inqiiinainenia  naturaj,  quod  prius 
incipcret  in  homine  macula  quam  vita. 

CAPUT  XII. 
Confilcnti   pcccalnm    ccelestia    sacrumenin     divinitiis 
palcfwi  i :  cmn  hifc  incerla  in  psalmo  dicuntur,  si- 
ynijicari  non   esse.   inanijcsln,    scd   pr;ccipuc    hoc 
loco  haptismalis  luvacrum  fira^liyurari. 

58.  Dum   haec    dicit,    et    peccatorum  specialium 


atquc  communium  chllnviem  conntetur,  siibito  ei  {)  si  cruenta,  si  lclra,  mundabo.  ll;uc  est  nix  intelli- 
splendor  veritatis,  et  candor  gralice  spirilalis  alTul-  gibilis,  de  qua  ait  quod  Domini  Jesu  in  Evange- 
sit.  Supergrcssus  cnim  unibram,  spiritu  prophe-  lio  [Malth.  xvii,  2)  refulserint  vettimenta  sicut 
tico  ipsa  vidit  myster  orum  sacramenta  coelestium,  nix  ;  eo  quod  peccatum  non  cognoverit.  Caro  enim 
quorum  typum  iMiiyses  pra'liguravit  iu  loge  [E.vod.       qua  sc  induit,  ab  omni  fuerat  munda  delicto   ^35). 


ipse  partus  habel  conLagia  sua,  neo  unuui  lantum- 
modo  liahet  ipsa  naturu  contagiuiu.  Unde  iu  lege 
dies  partus,  cl  plerique  alii  a  sacrilirio  fcriati  suiil: 
mulicr  cniin  qua;  generavit,  nun  potest  in  diebus 
purgationis  suu;  olTcrre  sacrilicium,  ncc  ingrodi 
sanctuarium,  doncc  legitimo  ritu  nuindofur  a 
fetu.  » 

(33)  Ita  inss.  ac  edit.  omues,  cxcepta   Rom.,  ubi 
legitur  :  u   Numquid  Jeremias  ?   Non    utique.  Ille 


cnim  non  in  gentibus  propheta  propositus,  scd  in 
Juda:a  tantum,  licct  nunc  etiam  in  nationibus... 
Vide  igitur.  etc.  » 

(34)  t'/7'r«.v.st/,  supple  radios,  id  est,  iiluxisset. 

(35)  Ila  edit.  Gill.  ac  Rorn,  cum  mss.  aliquot. 
Edit.  Am.  atque  Era.,  non  co(/noverit  caro  ejus; 
quando  .'<e  induit  cvenicns  in  hiinc  munduin,  ab  om- 
ni,  etc.  Quatuor  mss.,  non  cognovcrit  caro  eju-s, 
qiia  se  indnit...  ah  omni  fuerit,  etc.  Non  male  si  ad- 


i 


917 


APOLOGIA  PROPHEM  DAVID. 


gid 


Quid  miraris  si  vidit  baptismatis  sacramenta,  cum  A 
supra  dixcrit,  ubi  descripsit  passiiinem  Domitii  : 
«  Dominus  pascit  me,  et  nihil  mihi  decrit;  in  ioco 
viridi  (3G)  ibi  me  collocavit,  superaquamrefeclionis 
educavit  me  (Pia/.  XXII,  1,  2).  »  Et  alibi  :  "  Vox 
Domini  super  aquas,  Deus  majestatis  intonuit 
[Psal.  xxviii,  3'.  .)  Et  de  ipso  sscramento  (37)  plc- 
nius  dixit  :  «  Parasti  in  conspeclu  meo  mensam, 
impinguasti  in  oleo  caputmeum,  et  poculum  tuum 
inebrians,  quam  pra;clarum  est  {Psal.  xxii,  5)  ! 

697  CAPUT  XIII. 
David,  solo  fulurx  remissionis  audilu  rccreatus  /ore 
ut  ossa  kumiliala  e.xullent,  prn^dicit  ;  et  qux  siiit 
illa  ?  Tiogandum  Dcuin  «i  fuciem  arertat  a  pcccatis 
noslris,  illam  vero  ad  nos  convcrtut.  Itcin  sicut  pec- 
catuin,  ita  ct  iniiiuiiulem  qudp.  ejus  orif/o  cst,  tri- 
plici  ratione  tolli,  qux  aperilur.  y, 

00.  Merito  ergo  istic  quoque  exultans  ait  :  «  .-Vu- 
ditui  meo  dabis  gaudium  et  la;titiam  :  et  exsulta- 
bunt  ossa  humiliata  (Psal.  l,  10).  »  Probasti,  Do- 
mine  Jesu,  quia  nunquam  verba  tua  prKtereunt 
[Matlh.  x.\iv,  33).  Probasti  illud  evangelicum  quod 
dixisti  :  »  Multi  prophetae  et  justi  voluerunt  videre 
qna:  videtis,  et  audire  qua;auditis(.1l«<//(.xiii,  17).  » 
Ecue  David  solo  b-etatur  auditu,  quia  futura  essct 
peccatorum  rcmissio,  et  prophetat  quia  cxsulta- 
bunt  ossa  bumiliata.  Sicut  omnia  justi  ossa  di- 
cent  :  »  Domine,  quis  similis  fibi  {Psal.  lxxxviii, 
9),  »  sic  «  exsultabuut  ossa  humiliata,  »  humilian- 
tis  scilicet  animam  suam  justi.  Dicunturergo  ossa 
virtutes  ;  dicuntur  ossa  velut  quidam  animi  mo- 
tus  vcl  anim<E,  qui  motus  bumiliantur  peccatis,  el 
essultant  gratiae  (38j  cffilestis  munere  :  dicuntur  et  C 
ossa  populi  Ecclcsiarum  ;  unde  habes  dictum  et  in 
psalmo  :  «  Non  cst  absconditum  os  meum,  quod 
fecisti  in  abscondito  {Psal.  cxxxviii,  13).  »  Os  su- 
um  Ecclesiam  dixlt,  et  plebis  devotaa  conventus 
sacros,  quoniam  sumus  membra  eorporis  Christi 
de  carne  ipsius,  et  de  ossibus  ejus.  Hoc  igitur  di- 
cit,  quia  Ecclesia  Domini  omnia  opera  divina  co- 
gnoscct,  et  fidcm  resurroctionis  accipiel. 

61.  Scquitur  :  «  Avertc  faciem  tuam  a  peccatis 
meis,  et  omnesiniquitatosmeas  delc  {Psnl.  l,  11).  » 
Usitata  est  deprecatio,  ut  eos  quos  loesimus,  obli- 
visci  offeusionis  propriai  postulemus.  Moraliterer- 
goDeuin  rogat  Propheta  ut  avcrtat  faciem  suam  a 
peccatis  ejus,  et  tanquani  oblivia  pcccatorum  ejus 

datur  conjiinetio  el,    quam    habrl  Corb.'    sccunda  D 

manu.  Melius  lamen  Vinc quia  quando   .se    in- 

duit,  etc,  jucral  ninnda  dcliclo  :  a  quo  nou  nuillMMi 
ri'cedit  Alb.  alter  ludens  liis  vcrbis  :  cnm  jirofcclo 
qiiando  sc  induit...  jncrit  mundala  deliclo. 

31))  (linnes  edit.  et  quidani  iiiss.,  in  loco  pcKcux 
niss.  magno  numero,  in  loco  viridi. 

l'M]  Eucharistiam  signilical,  quam  etiam  <illi  Pa- 
li-um  siuipliciter  et  per  antnnomasi;ini  sucramcn- 
cnnsuerunt  n|ipcllarc.  Ncc  sohim  hoc  loco  itn  lo- 
qiiitur  Amlirosius,  sed  cuin  allbi  saepe,  tuni  in  lib. 
flc  Iniliavdis.  cap.  8  ct  0,  ubi  etiam  hunc  ipsum  lo- 
cum  prnfnrt  ad  eum  moduin  :  «  \'enlt  igitur  (sci- 
licet  plebs  baptizata)  et  videns  sacrosancliun  iil- 
tarc  conipositum,  exclamans  ait  :  »  Parasii  in- 
conspectu  meo  mensam,  «  Hanc   loquentera    inducit 


assumat.  Sed  quia  omnia  spectat  et  nihil  eura 
prajtcrit,  oblivisci  non  potest  sicut  nos,  quos  brevi 
intervallo  temporis  eorum  qua  cognoverimus  me- 
moria  subterfugit.  Ideo  bene  ait  ut  faciem  suam 
avertat,  non  ab  ipso,  ne  deficiat  destitutus  :  sed  a 
peccatis,  ut  vires  non  possint  habere  peccata  ip- 
sius.  Quos  enim  aspicit  Dominus,  illuminat,  ct  in 
vultu  Domini  pietas  atque  indulgenlia  est.  Ideo- 
que  hic  ipse  ait  :  «  De  vullu  tuo  judicium  meum 
prodeat  fPsal.  xvi,  2)  ;  »  de  vultu  enim  Domini  ve- 
nia,  non  poena  procedit.  Rogandus  est  ergo  ut  nos 
aspiciat,  avertat  autem  faciem  suam  a  peccatis 
nosti-is.ut  deleat  ea.  Quae  enim  non  aspicit,  delet, 
et  quaj  deleverit,  ea  memoriascpelientur,  sicut  ip- 
se  Dominus  ait  :  «  Ego  sum,  ego  sum  qui  deleo 
iniquitates  tuas,  et  memor  non  ero  :  tu  autem  me- 
mor  esto  et  judicemur  {ha.  xliii,  25,  26).  » 

62.  Peccatum  autem  aut  donatur  {De  pmnil. 
dist.  3,  cap.  Ille  rex,  §  Pcccatuin  aut  donatur), 
aut  deletur,  aut  tegitur  :  donatur  per  gratiam, 
deletur  per  sanguinem  crucis,  tegitur  per  charita- 
tem.  Pimiliter  et  iniquitas,  qu.-e  ffistimatur  habitu- 
do  mentis  injusta;.  Licet  Joannes  in  epistola  eum 
qui  fecerit  peccatum,  «98  et  iniquitatem  fecisse 
dixerit,  sicut  habemus  scriptum  :  <■  Omnis  qui  fa- 
oit  peccafum,  et  iniquitatem  facit  ll  Joan.  iii,  4),  » 
ppccatum,  est  iniquitas,  quia  in  peocato  ipso  ini- 
quitas  est  ;  tamen,  ut  nobis  videtur,  pencatum 
opus  est  iniquitatis,  iniquitas  autem  operatrix  cul- 
pa;  atque  delicti.  Plus  est  ergo  (39)  ut  ipsa  iniqui- 
tas  deleatur,  excidatur  radix  et  seminarium  pec- 
catorum  ;  mala  tollatur  radix,  ne  malos  fructus 
faciat  ;  aboleatur  erroris  omnis  affectus,  universa 
iniquitatum  genera  tollantur. 

(Jo.  Itaque  quemadmodum  intrans  in  animam 
sapientia;  disciplina  imprudentiam  toUit,  et  scien- 
tiaignorantiam  :  sic  perfecta  virtus  iniquitatem,  et 
remissio  peccatorum  delet  omne  peccatum.  Unde 
prKclarc  .\postulus  ait :  «  Quia  donavit  nobis  pec- 
cata  Dominus  Jesus,  delens  chirogrMphum  decreti, 
quod  erat  contrarium  nobis,  et  ipsum,  inquit,  de 
medio  tulit,  affigens  illud  cruci  {Coloss.  ii,  13,  1  i). 
Delevil  sanguine  suo  atraraentum  Ev<-c,  delevit  obli- 
gationem  ha;reditatis  obnoxias.  Fides  igitur  pecoa- 
tuni  minuit.  Et  ideo    Dominus   dimitlens   peccala 

David  dicens  :  »  Dominus  pascit  me...  Para.tli  in 
conspeclu  inco  mensam  adcersus  eos,  etc. 

,3S)  Edit.  Unm.  liunc  lociim  exhibet  in  hanc  for- 
mam  :  Humiliantcs  enim  animam  sunin  juyli  dicuii- 
tur  :  eryo  o^i.w  vrtules  dicuntur :  ipsa  cnim  velut 
quidain  aniini  motus  liuiniliuntur  peccalis,  et  c.vul- 
tiinl  gratix,  clc.  Ali.T3  vero  cum  inss.  summopcre 
cnnsentiunt,  piveterquam  quod  alibi  legas,  liumi- 
lianlcs...  os.m  virtulcs  ;  alibi  autcm,  humiliantis... 
ossa  viilulis.  .\equc  ludjis  visum  cst  ab  ipsis  recc- 
dendum,  ni.-si  in  punctuatione,  quam,  ut  sensus 
clarlor  (icrct,  nonnihil  immulavinuis. 

(3ii)  Omues  edit.  ct  mss.  aliqiiot,  omne  percatum 
cst  iniqiiilas  ;  alii  mss.  niajnri  iiumero  ct  antiqui- 
tatc,  pcccalum  upus  esl  iniquilatis...  Plus  est  vrgo, 
Gratiun.,  Prius  est  crgo,  ctc. 


II 


S.  AMBROSII 

fidera   tuam    (40 


919 

dicebat  :  «  Fiat  tibi    secundum 
{Matth.  VIII,  i:^).  .. 

CAPUT  XIV. 

Gor  muiiduw  solis  inesse  renovalis  ;  atque  inihi  qiuT- 
nam  sint  viscera,  guisve  spiritus,  qiiorum  hoc  loc.i 
sanctus  Prnpheta  mcminit.  Avo-sum  Domini  vul- 
tum,  gravis  supplicii  loco  esse  ;  et  quommodo  idem 
a  facie  sun  projicial.  Atrocissimx  huic  pimx  qiii- 
nam  ohno.rii.  Post  qus  nonnihil  pcrstringilur  dc 
libcrtate  ac  unilale  voluntutis  in  Trinilate. 

64.  Sequitur  :  «  Cor  mundum  crea  in  me,  Deus, 
et  spirituni  rectum  innova  in  visceribus  meis  [Psal 
L,  12).  Superius  mundari  ab  oocultis  se  petit  (P.ml, 
xviii,  13)  ;  hic  postulat  cor  mundum  creari  sibi, 
quod  ei  provcnit  qui  renovatur  spiritu  :    in    novo 


920 


A  divitum  amandare  consueverunt  mancipia  sua,  et 
ppr  ageilulos  relegaro  (53),  et  haBC  posna  gravior 
ajstimatur.  Denique  solent  magis  se  otferre  verbe. 
ribus.  Si  apud  hoinines  hoc  grave  ducitur,  quanto 
magis  apud  Dominum  Deum  nostrum.  Quasi  non 
hinc  dolor  parricidalis  (reprimendus  quidem,  si 
qua  eum  pietas  temperare  potuisset)  eruperit, 
quod  faciem  suam  Deus  a  Cain  muneribus  avertit; 
respaxit  autem  super  raunera  .\bel.  Itaquc  tacito 
vultii,  alterum  innocenlem  pronunliavit,  alterum 
peccatorem.  Ergo  quasi  ultimus  servus  humiliat 
se  ;  et  quasi  in  peccato  deprehensus,  et  offensaB 
rcus,  obsecrat  ut  flagelletur  potius,  quam  projicia- 
tur  a  facie  Domini. 
68.  Quomodo  projiciat  Deus  a   facie   sua,    audi 


enim  homine  cormundum  est,  in  quo  veterum  de-  g  dicentem  :  »  Tollite  eum  in    tenebras   exteriores. 


lictorum  fueril  deleta  colluvies,  nec  inscripta  re- 
.  manserit  aliqua  iniquitatis  effigies.  Grande  autem 
munus  est,  cordis  esse  mundi.  Unde  pulchre  Sa- 
lomon  :  ><  Quis  gloriabitur  castuin  se  habere  cor 
(Prov.  XX,  9)  ■?  Et  Dominus  in  Evangelio  :  "  Beati 
mundo  corde,  ipsi  enim  Deum  videbuut  (Mallh.  v, 
8).  »  Propheta  etiam  David  cor  munduin  habere 
cupiebat,  ne  a  facie  Domini  projiceretur. 

65.  In  quo  autem  cor  mundum  est,  innovalur  in 
ejus  interioribus  spiritus.  Viscera  euimvelut  inte- 
riora  sunt  corporis  :  ita  (41)  sunt  et  intelligibilia 
viscera  animas,  ut  sunt  viscera  miserieordiaj  (Co- 
loss.  III,  12),  ut  sunt  interiora  qus  benedicunt  Do- 
minum,  de  quibus  ait  :  n  Benedic,  animamea,  Do- 
minum,  et  omnia  interiora  mea  nomen  sanctum 
ejus  (Psal.  cn,  1).  «  Viscera  aulem  animcD  adin- 
ventiones  sensuum  sunt,  bonic  cogitationis  studia, 
virtutum  perseverantia,  postrcmo  iila;  quiB  Grfficc 
eCvoiiiai.  dicuntur. 

66.  Rectus  autem  spiritus  qui  bene  dirigit,  qui 
deducitin  viam  rectam,  hic  est  spiritus  verilatis  ; 
vel  ccrte  recta  hominis  conscientia  nullis  inflexa 
peccatis,  vel  spirilus  qui  in  homine  cst.  Non  pr;E- 
tcriiiisimus  quid  aliisentiant  ;  tamen  nobisvidetur 
6S9  quoniam  de  mysteriis  dicit  lectio,  et  futura; 
gratia  renovationis  (42)  exprimitur,  Spirilusquo 
sancti  infusio  postulatur. 

67.  Deinde  sequitur  :  ><  Ne  projicias  me  a  facic 
tua  ;  cl  Spiritum  sanotum  tuuni  ne  aufcras  a  rae 
(Psal.  L,  13).  »  Si  quis  nos  oflcndcrit  servulorum, 
avertere  ab  eo  vultum    solcmus.    Pierique   auteni  jj 

(■5Q)  Edit.  llom.,  Conftdc,  filii  remitluntur  tibi  pec- 
cata  tua. 

(41)  ila  vct.  cdit.  ct  antiquissimi  mss.,  Rora.  au- 
tem  edit.  cum  reccntioribus  mss.  habct  :  intcriora 
sunt  animx  ;  sicuL  enim  viscera  sunt  inlcriora  cor- 
poris,  ila,  etc.  Sed  cum  priorcs  legitimum  sensuni 
efliciant,  posteriorum  scriptoriJS  calaiuo  indulsis- 
se  credibile  est 

(42)  Mss.  aliquot,  julurx  gratix  rcnoratio.  Rur- 
sus  hoc  ipso  loco  edit.  Era.  cum  paucis  mss.,  Spi- 
tus  sinuii  injiLiio  poslulari.  Ubi  et  nnnnuli  repotunt 
verbum  videtur.  Edit.  vero  Am.,  Gill.,  Rom.  ac 
rnajor  mss.  numcrus  cum  nostra  lectione  faciunt. 
Notandum  porro  vocem  quoniam,  in   hac   oratione 


ibi  erit  fletus  et  stridor  dentium  {Matth.  xxii,  13).» 
Qui  non  emendatur,  a  facie  ejus  in  tenebris  cons- 
tituitur  (441.  Ideojustus  ne  tenebras  patiatur,  ait : 
i<  Vultum  tuum,  Domine,  requiram  »  [Psal.  xxvi, 
8).  Ubi  enim  Domini  vultus,  ibi  lumen  est,  sicut 
scriptum  est  :  »  Faciem  tuam  iilumina  super  ser- 
vum  tuum  (Psal.  cxviii,  135).  >>  Denique  ubi  pri- 
nium  intuitiis  Pctrum  vidit,  et  illuminavit. 

GO.  Grande  igitur  .suppliciura,  projici  a  facie 
Dei.  Projectus  est  Adam  cum  de  paradiso  exiret,  nec 
immerito  (i5)  ;  ipse  enim  ante  se  absconderat  a 
facie  Dci.  Exivit  et  Cain  a  facie  Dei,  non  solum 
post  parricidale  commissum,  sed  etiam  postquam 
Deum  putavit  essp  fallendura,  ut  criraen  negaret. 
p  Peccator  igitur  excludilur  a  facie  Dei  :  justus  au- 
tem  dicit  :  «  Ecce  ego  [Isa.  vi,  8)  »  Denique  ipse 
David  cum  videret  interire  populum,  semetipsum 
obtulit  dicens  :  «  Ego  sum,  ego  peccavi,  et  ego 
pastor  male  feci  (///  Reg.  xxiv,  17)  :  »  et  sic  ira 
Domini  mitigata  est,  et  venia  donata. 

70.  Simul  ostendit  quia  sancti  permanent,crimi- 
nosi  projiciuntur.  Ideoque  scrvanda  est  nobis  gra- 
tia  spiritalis,  ne  propter  peccata  nostra  auferatur  a 
nobis.  Non  enim  projicitur  in  quo  Spiritus  sanctus 
est :  sed  inofTcnso  muneris  sui  fructu  sludet  se 
Doniino  seraper  offerre,  sicut  ille  qui  dicenti  Do- 
raino,  «  Numquid  et  vos  vultis  discedere,  »  res- 
poiidit  :  «  Domine,  ad  quem  ibiraus  ?  A'erba  vit« 
icterntE  habes,  et  nos  credimus  {hmn.  vi,  69,  70).  « 

71.  Simul  illud  considerandum,  quia  non  aufer- 

ut  alibi  StTpe  apud  hunc  Patrem  sumi  pro  Graeco- 
rum'^-'-,  idemque  significare  ac  si  scriberetur  :  Vi- 
dctur  lcctio  de  mgstcriis  diccrc...  gratia  cxprimi... 
infusio  po^tulari. 

(13)  Mss.  aliquot,  emendare  coisuevernnt...  agel- 
los  rcligare. 

(44)  Mss.  quatuor  melioris  notae.  Quia  qui  proji- 
citur  a  fucie  cjus  in  lcnehris  constitmtur. 

( 15)  Cunctse  edit.  ac  mss.  non  pauci,  Adam  de 
pimidiso  ncc  immerilo.  Alii  octo  vetustissimi,  Adain 
cum  de  paradiso  e.riret,  nec  immerilo.  Commo- 
dus  sensus,  cum  t*  projecliis  est,  non  ad  vocem  a 
paradiso,  sed  ad  voces,  a  facie  Domini,  referri  opor- 
teat. 


921 


APOLOGIA  PROPHET.E  DAVID. 


922 


tur  Spirilus  nisi  Domini  volunlate  (36) ;  sicut  non  A  impii  ad  te  convertentur  (Psal.  l,  -15).  »  lUe  praeci- 


puus  est  gubernator,  qui  scopuloso  in  littore  navim 
gubernat :  ille  doctor  bonus,  qui  duriora  acuit  in- 
genia  ad  emclifionis  profertum  :  illc  bcUator  egre- 
gius,  dux  niirabilis,  qui  timidiorcs  accendit  in 
prKlium,  exploratisquc  locorum  ingeniis,  fulcit ; 
ut  infirma  virium  commodata  stationis  opportu- 
nilatc  compenset  :  ille  similiter  magnus  eliam 
fidei  zelator  (-58),  qui  iniquos  docet.  Unde  pulchre 
ait :  «  Docebo  iniquos.  »  Non  dixit  :  Pocebojuslos  ; 
noverunt  enim  justi  vias  Domini  :  s^d,  «  iniquos, 
inquit,  doccbo.  »  ?01  Denique  auclor  prudentiM 
et  magister  omnium  dicit :  c<  Non  veni  justos  vo- 
care,  sed  peccatores  (Matth.  ix,  13).  »  Et  mcdicus 
ille  ccelestis  :  «  Non  opus  est  sanis,  inquit,  medi- 


datur  nisi  Domini  voiuntate  :  qui  utique  cum  datur, 
non  quasi  coactus  operatur,  sed  pro  sua  voluntate 
dividitur,  sieut  scriptum  est,  dicente  Apostolo  : 
«  Hicc  autem  omnia  opcratur  unus  atque  idem 
Spiritus,  divideus  singulis  prout  vult  (/  Cor.  xii, 
11).  »  Cum  igitur  non  auferatur  nisi  Domini  volun- 
talc,  apparet  quia  una  Trinitatis  voluntas  est. 

5  0O  C.\PLTXV. 
Rationalem  natumm  hvlitm  salutari.';  solam  capiwem 

essc;  eamquc  principali  spiritu   confirmari ;  et  quis 

ille  spiritus. 

72.  "  Redde  mibi  latitiam  salutaris  tui  ;  et 
spiritu  principali  confirma  me  {Psal.  l,  H).  »  Cui 
debclur,  et  rodditur;  redditur  rationali  natura? 
Kxtitia  salutaris  (-17).  La?titia  autem  et  gaudium  „  cus,  sed  infirmis  [Ibid.  12) 
fructus  est  Spiritus.Firmamentum  quoquc  nostrum  ~'  "'  '  ■" 
spiritus  principalis  cst,  Denique  is  qui  principali 
coufirmatur  spiritu,  non  est  obnosius  servituti, 
nescit  servirfi  pecoato,  nescit  Huitare,  nescit  erraro 
ncc  studio  nutat  incertus  ;  sed  firmatus  in  petra, 
solido  stabilitur  vestigio. 

73.  Quem  putam.us  dici  spiritum  principalcm '? 
Plerique  spiritum  rectum  ad  Dominum  rcferunt 
Jesum,  quia  peccatum  mundi  abstulit,  et  omne 
hominuai  genus  sui  sanguinis  effusione  renovavit; 
et  ideo  dictum  est :  «  Spiritum  rectum  innova  in 
visceribus  meis  »  [Ibid.  12)  :  Spiritum  autcm  san- 
ctum,  de  quo  dicit  :  ■^  Spiritum  tuum  nc  auferas  a 
me  {Ibid.  19),  »  Spiritum  intelligunt  veritatis  : 
sanctum  Spiritum   vero  principalem,    Deum  Pa- 


0.  Sive  iglitur  ex  persona  illius  qui  gentes  voca- 
vit,  sive  ex  sua,  bene  posuit:  «  Docebo  iniquos 
vias  tuas,»  quia  commutare  vitiosos  affectus  potest, 
propositumque  convertere  doctrina  coelestis,  et 
operatio  divina  sacrilegis  pcctoribus  studia  pieta- 
tis  infundere  :  ut  hi  qui  sine  lege  vivebant,  conver- 
tantur  ad  tiominum  verum.qui  ante  avertcbantur: 
regalis  quoque  exemplo  pocnitenliae,  hi  qui  iniqui- 
tates  et  acerba  exercent  flagitia  corrigantur ;  et 
fide  atque  operc  conversi,  doctrina;  remcdium  sa- 
lutaris  accipiant,  ingrediantur  Domini  vias,  in  qui- 
bus  nullos  erroris  anfractus,  nulla  diverticula 
prsecipitis  prolapsionis  olfendant.  Sicut  enim  bonee 
vitaj  specimen,  et  virtutis  exemplar  in  iis  viris  est 
qui  inoffensa  vits  suaa  tempora  percurrerint :   ita 


trem  arbitrantur.  Quam  inoraliter  autein  ait :  «  Ne  C  qui,  anteactis  renuntiantes  flagitiis,  vel  increduli 

talis  erroribus,  emendaverint  sursum  posterioris 
a'tatis,  bis  ad  imitanduin  propositi  sunt,  qui  vel 
opere  vel  cogitatione  labuntur. 

77.  Sequitur  :  «  Libera  me  de  sanguinibus, 
Deus,  Deus  salutis  ma?  (/'ifi/.  i,  ll>).  »  Et  ad  Uriae 
mortem  potcst  referri,  quod  mandatae  necis  ejus 
conscius,  vcniam  tanti  poscat  admissi,  et  quamvis 
rex  legibus  absolutus,  sua;  tamcn  reus  sit  con- 
scientise  :  quibus  vinculis  se  enodari  desiderans, 
divinum  sibi  prccatur  auxilium,  ut  ab  omni  crimi- 
nis  pcrpetrali  labe  mundctur.  Et  revora  cum  mi- 
tis  ct  cordc  mansuetus  egregia  somper  dederit 
sanctus  Propbeta  suaj  mansuetudinis  cl  pielatis 
insignia,  ita  ut  adversariis  suis  fi(H|uentcr  ignovc- 


projicias  mc  a  facie  tua  ilbid.),  »  fideliter  timet 
auferri  sibi  quam  accepit  gratiam  ;  ideoquo  alibi 
ait :  «  Oculi  mei  semper  ad  Dominum  [Psal.  xxiv, 
15).  »  Et  in  posterioribus :  «  Ecce  sicut  oculi 
servorum  in  manibus  dominorum  suorum,  et  sicut 
oculi  ancilla;  in  manibus  dominae  sua; :  ita  oculi 
nostri  ad  Dominum  Deum  nostrum,  donec  misserea- 
tur  nobis  (P.ml.  cxxn,  2)  ».  Certc  hic  est  Spiritus 
doctor  et  princeps,  qui  regat  mentem,  eonfirmet 
afTcctum,  quo  velit  trahat,  ct  in  superiorem  vitam 
dirigat. 

7'i.  Sunt  cl  qui  acccperint  spirilum  hominis,  qui 
in  ipso  cst.  Idco  ait  Apostolus  :  «  Quis  enim  scil 
hiMuinura,  qua;  hominis  sunt,  nisi  spiritus  qui   in 


ipso  est  (i  Cor.  n,  11).  »   Qui  potest  sciro  oninia,  j)  ril,  atque  ab  eorum  necc  putatavoiit  abstinendum : 

non  cst  mirum  quod  tam  graviter  doleal  1'undcndi 
sanguinis  innoxii  sibi  obrepsisse  peccatum.  Ideo 
libcrari  se  a  .sanguiuibus,  hoc  cst  a  poccatis  mor- 
talibus,postulavit.Lau(iavit  Uominum  Dcumsuum, 
juslitiam  Domini  pra-dicavit  ;  idcoquc  addidil  : 
"  Kxsultabit  lingua  mea  justitiam  tiuim  (Ibid.).  » 

CAPUT  XVII. 
Damdem  verbis  suis  peccatum  sibi  dimissum  signili- 

rcddilur  ;  rcdditur  autcm   rationali  natunc.    I.irlitia 
vero,  etc. 
('i-')  Alii[uot  cx  antiquis  cod.,  fidci  pr;cdicator. 


(lueiu  hominis  oculla  non  fallunt,  potest  in  homi- 
nc  haberc  principatum. 

CAPUT  \VI. 
I'crili   docloris  esse   iniquos    vias    Domini   cdocerc. 
Quomodo    id   tum  Chrisli,  lum  Davidis  pcrsonai 
accmnmodctur ;  ijuidve  liberari  se  de  sanguinibus 
orcl  Proplicla. 

75.  Sequilur :    «   Doccbo  iniquos  vius   tuas,    et 

(16)  Dcsidcrabantur  in  cdit.,  sicut  non  datur  nisi 
Domini  vidunlalc  \miu^  vcrba  in  nostrum  uiss.Gorb. 
Uem.,  Tlieod.  ac  Dion.  uutorilatc  rostituiaiu». 
i7)  Hom.    cdit.,    Cui   dcbctur,    Inctitia   saluturis 


'^l 


923 


S.  AMBHOSII 


924 


carc,    cum 


Deus  peccatori    os    occludat.    Eadem  A  nius,  .•Eternitate  primus,  humilitate  ultimua :  per 


vcrhd  cliiim.  Cluislo  convcnire,  quippe  qui  verus  sit 
Diivid,  a  quo  fiilura  (jcntium  conqrciialio ,  ct  Ecrlc- 
siarum  fimiliilio  jir.rsiiinclur,  pvs/rcmo  nonnullis 
de  sacrificio  Ckrisii  utifuc  marlyrnm  proposilis  opiis 
claiiditur. 

78.  "  Domine,  laliia  mea  aperies,  et  os  meum 
annuntiabit  laudem  tuam  (Psal.L,  V).  »  Qui  lau- 
dat  Dominum,  ab  inimicis  suis  erit  salvus,  ut 
scriptum  cst  (Psal.  xvn,  'i)  Et  certe  supra  dixerat 
in  quadragesimo  nono  psalmo  :  «  Peccatori  au- 
tem  dixit  Deus  :  Quare  tu  ennarraa  justitias  meas 
(Psal.  xLix,  IG"?  i>  Cum  ergo  per  os  suum  dixerit 
qund  pcccatorem  prohibuerit  Deus  suas  enarrare 
justitias,  utiquo  ipse  enarrando  justitiam  Dei,  dc- 
claravit  commissum  hoc  nequaquam  sibi  impula- 
tum  essc  peccatum  (49). 

79.  El  addidit :  «  Labia  mea  aperies,et  os  meum 
annuntiabit  laudem  tuam.  «  Os  peccatoris  Deus 
claudit,  ne  loquatur  justitias  Dei  :  justi  aperit,  ut 
loquatur.  Cujus  ergo  labia  aperit,  hunc  peccati 
aljsolvit  reatu.  lilius  autem  aperit  labia  Dominus, 
302  qui  accipit  verbum  in  apertione  oris  sui. 
Unde  et  Apostolus  petit  se  adjuvari  orationibus 
plebis,  ut  aperiatur  sibi  ostium  vorbi  ad  loquen- 
dum  myslcriura  Christi  {Colcss.  iv,  3).  Linguam 
vcro  pro  sermonc  accipimus  ejus  qui  exsultat  in 
Dei  laudibus.  Unde  et  iilud  sic  sestimatiir:  i<  Lin- 
gua  mea  calamus  scriba;  velociter  scribentis  [Psal. 
XLiv,  2),  »  sermo  infusus  Propheta;. 

W.  Quod  si  cx  pcrsona  Christi  dictum  accipimus 
vide  ne  scriba  sit  velociter  scribens  Verbum  Dei, 
quod  animae  viscera  percurrat  et  penetret,  et  in-  " 
scribat  in  ea  vel  nalura;  dona,  vel  gratia; ;  lingua 
autem  sit  sanctum  illud  corpus  ortum  ex  Virgine, 
quo  vacuata  sunt  vcnena  srrpentis,  et  Evangelii 
opera  toto  orbe  celebranda  decursa  sunt.  Accedit 
ud  evacuandum  peccatum,quod  humilitatem  susce- 
pil ;  contrivit  cor  suum,  quod  magis  sacrificium 
Dominus  elegit,  quam  holocausta  pro  peccatis, 
qua3  sccundum  legem  otTerri  solebant.  Denique 
supra  ait :  i'  Holocausta  et  pro  peccato  non  postu- 
bsti  ;  tunc  dixi  :  Eoce  venio  (P.ml.  xxxix,  7, 
8,)  »id  est,  non  rapinam  arbitratus  esse  mc  ajqua- 
lem  Deo,  venio  formam  servi  accipiens  ;  venio  in 
specie  susceptionis  humana;,  in  veritatc  crucis, 
mortis  liurailitate  obedientiam  probaturus  :  ut  in 
obedientia  deleatur. 

81.  Merilo  ergo  et  hic  dicit  :  ..  Quoniam  si  vo- 
l'-iisses,  sacrinciura  dedissem  utiquc,  holocaustis 
non  delectaberis.  Sacrificium  Deo  spiritus  contri- 
bulatus  :  cor  contritum  et  humiliatum  Deus  non 
spernil  [Psal.  l,  18,  19).  »  Et  sicut  supra  dixi,  cer- 
tum  est  mysterio  convenire  quod  ipsc  Dominus 
Jesus  videtur  hic  quoque  ex  sua  pcrsona  loqui,  qui 
superius  illud  pcrson;c  sua  evidenti  testilicationc 
deprompsit.  Ipsc  enim  verus  David,  manus  fortis, 
verus  humilis,  utquc  mansuetus,primus  etnovissi- 


cujus  ubeJienliam  humani  generis  culpa  delela, 
refusa  justitia  est.  Ipse,  inquam,  Jesus  umbrae  li- 
niset  lcgis,  advenit  humilitatis  magister  docere 
superbos  sensu,  et  tumore  cordis  inflatos  ad  man- 
suetudinem  et  simplicitatem  esse  migrandum.Quo- 
modo  igitur  in  typo  ejus  mysterii  peccalum  impu" 
tari  potest,  cum  in  ipso  mysterio  sit  rcmissio  peo- 
catoruni?  Nisi  forte  ideo  David  iniquitatem  suam, 
peccatumque  confessus  cst  ejus  admissi;  ut  et  ipse 
ad  reraissionem  peccati,  et  gratiam  mysterii  perti- 
neret. 

83.  Nam  qiiid  sibi  vult  quod  virpeccatum  suum 
confitens,  dc  Sion  ct  Jerusalem  psallit  dicens  : 
II  Benelac,  Domine,  in  bona  voluntare  tua  Sion,ut 
T^  ffidificentur  muri  Jerusalem  {Ibid.  20) :  »  nisi  quia 
accelerari  ei  placet  Ecclesice  congregationem  per 
vocationem  geniium  :  qua;  non  ancilla;  filii,  sed 
liberm  Jerusalem,  illius  qua:  in  coclo  est,  fidei 
suie  prosapiam  toto  orbe  diffunderet  et  spiritalium 
septa  murorum  doctrin»  apostolica;  fundarct  asser- 
tione. 

m3.  Muri  itaque  Jerusalem  fidei  propugnacula, 
disputationum  munimenta,virtutum  culmina  sunt; 
muri  Jerusalem  Ecclesiarum  conventus  sunt  toto 
orbe  fundati,  Ecclesia  enim  dicit :  «  Ego  murus,  et 
ubera  mea  turris  (Canl.  vin,18).  »  Et  bene  muri  Je- 
rusalem  Ecclesiarum  conventicula  sunt :  quoniam 
quisquis  bona  lide  atque  opcre  ingreditur  Ecclesiam 
fit  supernaB  illius  civis  et  incola  civitatis  quae  de- 
scendit  de  ccelo.  Hos  muros  lapidum  ajdificat  stru- 
^  ctura  vivorum. 

303  8'i.  Videns  igitur  Jerusalem  veram  elSion, 
dixit :  Cum  benedixeris  in  bona  voluntate  tua  (50) 
Jcrusulem  et  Sion,  "  tunc  acceptabis  sacrificium 
justitia;  (Psal.  l,  21),  »  hoc  est  sacrificium  corporis 
Christi,qui  ait,cum  de  propna  passione  loqueretur; 
«  Aperite  mihi  portas  justitia;,  et  ingressus  in  eas 
confitebor  Domino  (Psal.  cxvii,  (9).  »  Et  in  Evan- 
gelio  ait  ad  Joannem  :  «  Sine  modo  ;  sic  enira 
oportet  nos  implere  omnem  justitiam  (Matlh.  iii, 
15).  »  Et  infra  :  «  Beati  qui  persecutionem  patiun- 
tur  propter  justitiam  {Matth.  v,  10).  >i  Justitia 
Christus  est.  Sacrificium  ergo  Christi  acceptabile 
futurum  Patri  asserit.  Hoc  est  ergo  de  quo  et  su- 
pra  ait :  "  Sacrificate  sacriticium  justitiae,  et  sperate 
D  in  Domino  (Psa/. IV, 6).  "Ha^c  estjustitiiT,el  spiritalis 
oblatio,  el  holocaustum  ferventis  devotionis,  et  in- 
fusionis  Spiritus  sancti,  quod  dicit,  futurum,  cuni 
ad  illud  spiritale  Domini  altare  coeperint  admoveri 
3  04  animae  credentium,  quas  renuntiantes  volu- 
ptatibus  atque  deliciis,  lanquam  aratrum  in  vi- 
sceribus  suis  ducant,  ut  fructus  pussint  ferre  piaj 
cultura'. 

85.  Vel  certe  ita :  Cum  benedixeris  Eeclesiam 
ex  gentibus  acquisitam,  et  spiritale  sacrificium 
.justitia;  coeperit  frequentari,  tunc  et  martyrcssan- 


(49)  Mss.  non  pauci,  ,■.-«0  imputatim  esse  peecato,  (50)  Aliquot  mss.,  cuni  dixeris  in  voluntatc  tua. 


925  APOLOGIA  DAVID  ALTERA.  *-  ADMONITIO.  926. 

cti  qui  suum  pro  Christo  corpus   obtulerint  exa-  j^  {Ajwc.  vi,  9),  ut  Christi  sibi  gratiam  meroarentur : 
randuin,  tanquain  vilulisacris  altaribus  ofTcrcntur  ;      i'ui  csL  Iionor  et  gloria.  laus,  pcrpetuitas  cum  Dco 
sicut  in  Apocalypsi  Joannis  scriptum  iuvenimus,      Patre  ot  Spirilu  sancto  a  sa?culis  et  nunc  et  sem- 
quia  sub  altari  crant  aniraae  eorum  qui  pro  Do-      pcr,  et  iii  omnia  sseculastBCuIorum.  Amen. 
mini  Jesu  nomlne  corporasua  obtulerunt  martyrio 


m  ALTERAM  DAVIDIS  APOLOGI\y  ADMO^^ITIO. 


Hujus  libri  idem  est  atque  superioris  argumentum.  In  eo  quippe  ostenditur,  quod  sacri  codices  Davi- 
dem  prodant  in  geminum  crimen  incidisse,  adulterii  scilicet  atquc  bomicidii,  non  esse  cur  quisquam 
iillendatur.  Vcrumtamen  sive  styli  elegantiam  spcctes,  sive  tractandi  ralionem  et  oeconomiam,  utriim- 
quc  opus  inter  se  haud  parum  dissidere  compcries.  Enimvero  studiose  accuratcquc  hoc  in  tros  partcs  ab 
auctore  suo  divisum  fuit.  In  prima  sic  disputatur  contra  gentiles  (cap.  5,  num.  31),  ut  Japsus  conditioni 
tribuatur,  cmendatio  virtuti:  in  secunda  adversus  Juda^os  dcmonstratur  ideo  lapsinn  esse  sanctum  David 
mamplius  JmUcorum  perfidia  claudicarct  [\\}\A.]  \  in  terlia  docentur  Christiani  hac  in  hisloria  inesse 
multa  mysteria  et  figuras,  qux  graliam  (juoque  promissam  jamdudum  eonciliant  [IhiA.].  In  prima  parle 
auctor  futilcm  cthnicorum  objcctionem  rcfcllit  {cap.  3,  num.  6  st  seq.)  qua  illi  deblalerabant  vit«  inno- 
ceutiam  nei]uidquam  jactari  a  Christianis,  quando  eorum  principes  adulleriis  atque  homicidiis  fcedati 
conta.ninatique  cjstitissent .  in  altera  Juda?is,  qui  Davidcm  aut  Salomonem  fuisse  verum  Mossiam  astrue- 
bant,  falsi  convictis  (cap,  -'i,  num.  21  cl  scq.)  validam  adjicit  confutationem  (cap.  4,  num.  26  et  seq.  ) 
haereticorum,  qui  divinitatem  Christi  inficiantes  ipsorummet  Judaeorum  sequabant  vel  superabant  perfi- 
diam:  in  postrema  dcnique,  ubi  quatuor  magna  mysteria  sub  hac  historia  Davidis  latonlia  aperuit  (cap. 
7,  num.  37  et  seq.),  prophet;eNathan  parabolam  cxplicat  {cap.  ll,num.55  et  seq).  quibusdemum  priorum 
psalmi  quinquagesimi  versuum  adjungit  expositionem  (c:ip.  12,  num,  61  etsoq,).  Quamvis  aiitom  signifi- 
cet  Davidcin  illic  pro  se  loqui  ac  se  ipsum  defondore,  ingenue  tamen  fatenduni  est  quidquid  ibi  dicitur 
extra  propositam  vagari  materiam,  ac  potissimum  in  roviacendis  Arianis  atque  Manicha;is  versari.  Ca;te- 
rum  non  licet  ccrto  pronuntiare  quid  causoe  sit,  cur  iulogram  psalmi  non  babeamus  cxplanationein  : 
utrum  scilicet  injuria  temporis,  an  scriptoris  negligentia,  an  denique  ipsemet  auctor  pervocis  dcbilila- 
tem  de  qua  in  hoc  oporc  conqucritur  (cap.  5,  num.    8),  sermoncs  continuare  fucrit  prohibiius. 

Etonim  extra  conlroversiam  est  lucubrationem  hanc  sermonibus  qui  ab  eo  non  semel  indicantur  (Ibid. 
et  cap.  11,  num.  53),3onstare.  Hos  ille  in  Ecclesia  diebus  {Ibid).  divcrsis  habuit  post  ^'eteris  Testameiiti 
atque  Evangelii  lcctioncs  (cap.  i,  num.  1,  et  cap.  7,  num.  38).  Quo  loci  non  abs  re  fore  pufavimus,  si 
lectoris  gratia  observaremus  auctorem  hunc  non  secus  ac  ipsum  .^mbrosium  in  certis  suis  operibus 
voces  lecluin  et  lcdionem  semper  usurpare,  non  vcro  voces  canlatum  aut  similes ;  unde  forsitan 
colligi  possit  lectiones  et  Evangelia  in  litiirgiis  eo  tempore  cantari  nequaquam  solita,  sed  recilari  ;  post- 
qiiani  recitationcm  populus  fidom  suam  animiquc  obscquium  quadam  quasi  acclamatione  tcstabatur 
quod  signant  illa  auctoris  nostri  verba,  (;ii(i»^  pio,  inquit,  prosecuti  estis  assensu  (cap.  7,  num.,381. 

Porro  simpliciter  auctorem  nostrum  dicinius  ;  est  enim  non  levis  controversia  possitne  hoc  opus  vere 
adjudicari  Ambrosio.  Krasmus,  a  quo  primo  illud  publici  .juris  factum  est,  uionuit  (Epist.  huic  opcri 
pracfixa)  etiain  si  huic  ipsi  Patri  ascriberctur  in  co  quem  detcxerat  manuscriplo,  minimc  tamcn  Ambro- 
fianum  vidcri  ;  scd  eidcm  auctori  tribuendum  rii.jus  sunt  libri  De  vocalionc  tjentium.  Cui  (]iiidcm  ccn- 
curoB  stabiliciidic  non  aliud  firmamentum  pra!struit,nisi  siyli  divorsitatem.Namqucauctorcin  Anibrnsian.T 
dictionis  asscrit  csse  ita  felicilcr  xmulum,  ut  dotihus  aliquo  prsncurrat.  Nam  et  cvplkal  dihicidius,  et 
minus  a  re  diyredilur,  elc.  Gillotius  e  contrario  antistiti  noslro  patrocinatur  (Admon.  in  hoc  opus),  mu- 
nitus  consensu  manuscriptorum,  quos  non  parvo  num.ero  conquisierat,  et  in  quibus  utraque  Davidis 
Apologia  Modiolanensis  .Vmbrosii  titulum  ex  ;cquo  prajferrens,  Theodosio  Augusto  uuncupabatur.  Quod 
vcro  cilociitionis  nppnnebatur  discrcpantia,  idem  rcponit  novum  non  esse  si  sanctus  doctor  pro  rc, 
loeo,  temporc,  personis  slyluni  mufavit.  Nihilominus  tamcn  plcrique  postcriorum  criticoruiii  pcdibus  in 
Erasmi  scntentiam  discessere,  singuli  interiin  novam  aliquam  rationem  adjicientcs.  Bcllarminus  autumat 
l)c  Srript.  Eccl.)  Ambrosium  do  seribenda  secunda  Apologia  oogitationem  neutiquam  fuisse  susocptu- 
rum  :  ad  ha;c  ab  Auciore  ejusdem  posterioris  Apologio?  ncijari  udulterium  Davidis  fui.fsc  vcrum  adulterium 
rt  allcjorire  inlcrprclandum  rcuseri,  curn  Ambrosius  in  prinre  Apologia  illud  poccatum  agnoscat  rc  ipsa 
fuisse  adniissum.  .Xpjirolat  omnia  Uollarniini  argumenfa  Posscvinus  {.Ippar.  sac.]  cuin  ca  lamcu  exccp- 
linnp,  ut  qni  ila  malucrit,  existiinot  sanctum  doctorem  ct  vario  stylo  uti,  ct  pliircs  Davidis  ,\pologias 
scribere  potuissc,  non  sccus  ac  eumdem  ipsum  plurcs  libros  de  Intcrfiellatione  David  scrlpsisse  comper- 
lum  est.  Nicolaus  Tabcr  (£/"«'•  "'"'"''i'"'-  ^'"'.1  praiter  supcrioros  ratioiies,  huno  librum  ait  non  Ain- 
brosii,  scd   Origcniani  cujusdam  osse,  qui  Scripluram  ad  allegorias  transferens  lavationcm  Ijelhsa- 


927  S.  AMBROSn  928 

befe  inficiehir  (cap.  8,  niim.  39).  Utriuaque  autenn  rationes  ciiluere  conatur  Theoph.  Raynaudus  tom.  XI, 
De  lihris  conjhjcndis,  part.  i.  erot.  10,  num.  185,  quem  consule.  Hermanus  in  suo  de  Ambro3ianis  ope- 
ribus  judicio,  non  paiica  qua;  in  priore  Apologia  dicta  fuerant,  in  hac  itidem  posteriori  lcgi  observat  : 
non  er.fo  credibile  videri  ea  repetitione  usum  fuisse  Ambrosium:  proetereasanctum  Augustinum  laudan- 
do  Apologiam  David  nunquam  cam  primam  appellare:  secundam  Si.Kto  Senensi  prorsus  incognitam  :  de- 
nique  ipsius  auctorem,  quantum  ex  hrerelicis  quorum  meminil  colligere  est,  haud  serius  quinto  saeculo 
scriptitasse  (In  fine  Yilx  Amhr.  Gall.  scriptae). 

In  hac  diversitate  opininnein  noslram  iugenuo  profereinus,  Jiberum  unicuique  relinquentes  ut  quam 
potiorem  esse  duxerit,  ampleetatur.  Id  in  gratiam  Gillotii  affinnemus  licet,  non  modo  in  iis  quibus  usus 
est  scriptis  codicibus,  verum  eliam  in  Italis  exquibus  Uillcloijuiiim  suum  Urbinas  corapilavit,  necnon 
in  illis  ad  quos  cumdem  castigavimus  tractatum,  Ambrosii  inscriplionem  reperiri.  Sed  et  Guillelmus  a 
SancLo  Theodorico  in  cxpositione  Cantici  canticorum  ab  se  cx  \mbrosianis  sententiis  coUecta,  quam 
suo  loco  editnri  sumus,  Ambrosii  seeundam  Apologiain  citat.  Vorum  cum  hic  auctor  non  sit  admodum 
antiqui  aevi,  ulpote  qui  vix  ante  annum  I.j45  diem  olMcrit,  fatcndum  cst  nos  in  nianuscriptos  eu  ajtate 
multo  vetustiores  non  incidisse. 

Addieliam  pro  Gillotiana  sententia  potest  auetorem  quo  de  agimus,  queri  quod  pcr  jray.litalem  voas 
ul  ipse  loquitur,  omnem  seriem  non  possmn  explere  tractulus  (cap.  5,  num.  28).  Quam  quidem  querimo- 
niam  in  libris  quoque  de  Sacramxntis  advertere  est  (lib.  i,  cap.  16).  Numquid  autem  ea  liceat  accom- 
modure  Ambrosio  nostro  ?  Certe  Augustinum  de  ipso  reperimus  locutum  in  ha;c  verba  :  Quanquam  et 
causa  scrvandx  vocis,  quie  illi  facile  ohtunilehatur,  elc,  {\Vo.  wi.Gonfess.  cap.  3,  num.  3).  Sed  in  promptu 
succurit  ea  responsio,  non  insolitum  csse  concionatoribus,  ut  vocis  sua3  accusent  fragilitatem.  Hino 
Basilius,  HomUui  in  psalmum  primum,  queritur  sibi  difficilem  esse  t->,v  Siaxov  av  toO  Wyou  6;i  tt.v  a-Jv- 
Tpotpov  d!(j6svEiav  Tf,;  suvf,;  T,[j.a;  ira>,Etitou(rn; . 

Quod  ad  Fabri  opinionem  attinet,  auctorem  e  secta  Origenislarum  fuisse,  cnm  Bethsabeam  ante  regis 
palatium  lavasse  negaverit ;  respondemus  id  sanein  Uria  objici.  Manifestum  quippeestipsum  locis  bene 
multis  (cap.  2,  num.  5.  cap.  3,  nam.  12,  et  alibi)  totam  historia::  seriem  pro  vera  admittere;  unde  si 
postmoduni  illam  non  litterali,  sed  allegorico  sensu  accipiendam  significet,  in  hoc  maxime  secutus  est 
beatum  Ambrosium,  qui  non  semel  in  cnucleando  sensum  mysticum  historia"  veritatem  penitus  videtur 
destruere.  Lege  notam  verbis  e  cap.  8,  num.  39,  in  edit.  Rom.  revulsis  suppositam. 

At  primam  tantum  Apologiam  ab  Augustino  cognitam  urget  eruditissimus  Theologus.  Esto  ;  quid 
enim  incommodisi  Ambrosiance  lucubrationes  in  manus  .Augustini  non  omnes  perveneriut?  Neque  vcro 
ex  silentio  Sixti  aliud  conficias,  nisi  aut  illi  cognitum  non  fuisse  hunc  librum,  aut  ipsum  de  eo  senten- 
tiam  ferre  noluisse.  Scd  nec  etiam  est  quod  miretur  aliquis  si  doctor  noster  geminam  David  defensio- 
nem  scripserit,  cum  ipse  teslatum  reliquerit  a  se  plures  libros  de  Eliae  geslis  (lib.  de  Elia  et  Jejun.  cap. 
3,  num.  5),  ac  Dc  historia  Josepli  (lib.  De  Josepli  Patriar.  cap.  6,  num.  30,  et  cap.  7,  num.  38) 
compositos  esse:  cumque  etiain  nunc  binos  ejus  in  Abrahamum  libros  habeamus,  ubi  eosdem  sacrarum 
paginarum  locos,  licet  nnn  eodem  sensu  explicat,  multis  tamen  sententiis  quas  jam  ante  calamo  exara- 
verat  iteratis. 

De  styli  vero  diversitate  quam  jam  initio  agnovimus  esse  manifestara,  ut  quod  sentiraus,  apertius 
explicatiusque  proferamus  hic  auctor  tametsi  Ambrosianas  locutiones  frequens  adhibet,  alias  ta- 
men  crebro  usurpat  quae  nihil  sapiant  Ambrosiani.  Hoc  autem  maxime  illic  observes,  ubi  audito- 
res  suos  blande  appellando  eorum  sibi  benevolentiam  conciliat.  Sed  nec  illud  diffiteri  licet  non  esse 
nioris  Ambrosio  tam  anxic  tantaque  cum  arte  suam  partiri  materiam,  ejusque  membra  subinde  au- 
ditorum  sive  lectorum  animis  ingerere.  Huc  etiam  addi  poterat  hoc  in  opere  nonnullos  Scriptur»  locos 
pauio  alitcr  citari,  quara  in  admissis  Ambrosii  operibus,  aucloremque  alicubi  (cap.  ult.,  num.  66  .  Vul- 
gata  versione  usum  videri. 

Qu»  quidem  r.itiones  si  habeantur  idoneas  ut  hoc  operis  Ambrosio  adjudicetur,  poterit  etiam  conjici 
ex  iis  quae  inibi  de  duabus  Christi  voluntatibus,  atque  operationibus  traduntur  ,cap.  7,  num.  38,  cap. 
12,  num.  62,  6-4,  ct  aliis),  anctorem  post  exortam  Monothelitarum  haeresim  in  vivis  egisse.  In  ea  autem 
sentenlia  clarum  est  ipsum,  quisquis  ille  sil,  Ambrosianam  Apologiam  sibi  proposuisse  imitandum,  et 
non  solum  ex  ea  in  opus  suum  pluriina  qua;  amplificata  stylo  suo  accommodavit  tcap.  3,  transtulisse  ; 
sed  otiam  cx  aliis  sancti  doctoris  commentationibus,  maxime  ex  eo  loco  Comment,  in  Evange- 
lium  Lucae,  ubi  cur  e  peccatoribus  originem  ducere  Christo  placuerit,  inquiritur.Et  hoc  argu- 
mentum  videretur  unum  sutficere  ad  vindicandam  Ambrosio  secundam  illam  Apologiam,  cum  non 
mullo  post  lectorcs  ad  scriptionem  quamdam  remillat,  quam  ipse  in  historiam  David  elucubraverit ;  sed 
ei  rationi  istuc  officit,  quod  qua;  proxime  ante  memoratam  citationem  leguntur,  in  prima  reperiuntur 
Apologia.  Uis  igitur  causis  adducli,  liberum  de  auctore  hujus  libelli  leclori  esse  voluimus  ;"  cumque 
saltcm  jus  sit  in  amlnguo,  possessionem  quae  huctenus  penes  Ambrosium  fuit,  eidera  non  pulavimus 
abrogandam. 


APOLOGIA  DAVID  ALTERA. 


930 


SANCTi  xVMimosir 

MEDIOLAXENSIS  EPISCOPI 

APOLOGiA  ALTE«A 

PROPHET/E  DAVID. 


705-7  CAPUT  PRIMUM. 

Quosdam  ojftndi  posse  tfuod  in  aduUcrium  incidcril 
David,  et  Chri.slu.s  ohlulnm  xilii  adulleram  ahsolvc- 
ril  :  maxime  vcro  (juod  ideni  proplicla  pcccatum 
evulr/averit  suum.  Scd,  ut  Dnvid  erravcril,  Chri- 
stum  errare  non  jwtuisse  oslcnditur  ;  proindequc 
explodeudos  eos,  qui  Dei  polentix  vel  providen- 
tiie  detrahunt. 

1.  Fortassc  plorosque  psaltni  tilulus  offenderit, 
quem  audistis  legi  :  quod  venerit  ad  David  Nathan 
propheta,  cum  intravit  ad  Bethsabee  :  siraulque 
etiam  non  mediocrem  scrupulum  moverc  potuil 
imperitis  Evangelii  lectio,  quae  decursa  est,  in  quo 
advertistis  adulteram  Christo  oblatam,  eamdemque 
sinedamnationedimissam  (yo«n.  viii.  II).  Nam  pro- 
lecto  si  quisea  auribus  accipiatotiosis,  incentivum 
errorisincurrit,  cum  leget  sancti  viri  adulterium,et 
adulteree  absolutionem  ;  humano  propemodum  divi- 
noque  lapsus  exemplo.quod  ct  homo  putavitadul- 
teriumessefaciendum,  et  Deus  censuerit  adulterium 
non  esse  damnandum.  Lubrica  igitur  ad  lapsum 
via  vel  veniaj  vel  concupiscentiic. 

2.  .\ccedit  illud,  quod  ipsasfaccs  juvenilis  lasci- 
viae  videtur  accendcre  ;  quia  adulteriuni  suum  non 
erubuerit,  non  celavpril  ;  sed  quadam  divini  car- 
minis  proedic.iliune  vulgarit.  Qiiid  ergo  tam  irapu- 
dens,  tam  improvidus  sanclus  David  fuit,  ut  ipsc 
suum  cantaret  oprobrium  :  inaxlme  cum  ipse  in 
alio  quoque,  qui  hodiedccursusest.psalmodixerit; 
"  Usquequo,  pcccatoros,  Doinine,  usquequo  pecca- 
tores  gioriabuntur  <l'.sal.  xciii,  3)  ?  »  Alios  dc  peccato 
gloriari  jtrohibet,  et  i|)se  etiam  sacrato  curminu 
gloriatur.  Quomodo  igitur  ista  distinguimus  ? 

3.  Esto  tamon,  David  peluiantcr  errraverit :  nura- 
quid  et  Christus  orravit,  ut  pulcinus  euin  non  re- 
ctum  liabuisrc  judiciuin  ?  Bene  ergo  (|uasi  ad  eus 
David  hodic  jjrophctavit  dicons  :  «  Intolligite,  insi- 
pientcs,  70S  ct  stulli  aliquando  sapite  (Ibid.  8).  n 
Quomodo  eniin  Christus  potuit  erraro?  Fas  non 
est  ut  hoc  veniat  in  sensus  nostros.  «  Quiplantavit 
aurem  non  audit,  aut  qui  finxit  oculum,  non  con- 
siderat?  Qui  corripit  gcntcs,  non  arguct;  qui    do- 

(Ij  Edit.  Giil.  iii  mnrginc,  ad  Iloni.  in  t(!xtu. 
pecr.aium  appareat :  solirium  lamen,  etc.  At  cdil. 
Era.  cl  eadcin  Gill.  in  corporc,  cum  mss.  omnibus, 
feccatum  appareal  subreptum  ;   tamen,  etc.    Quod 


A.  cet  hominem  scientiam  /6«/.  'J  10,  ?  «  Christusergo 
interrogare  culpam,  et  aciMisatinnora  justam  audire 
nescivit  ?  Christur  petiilauliam  putuit  approbare  ? 
Christus,  qui  corripit  g.:!ntes,  .irgiiendam  adulteram 
non  putavit?  Christus,  qui  novit  uniuscujusque 
cordis  interna,  et  scieutiain  dooet  legis,  aut  falli 
potuit  orrato,  aut  contra  logis  scriem  judicare  '' 
Et  quomodo  ips9.  dixit :  «  Non  veni  legem  solvero, 
sedadimplere(.VrtH/i.v,17)?»  Christus,quicondem- 
nat  occulta,  potuit  dissimulare  vulgata  ?  Christus, 
qui  fccit  tempora,potest  nescire  tempora?  Qui  no- 
vit  cogitationes  hominum  vanas,  non  novit  etiam 
criminosas? 

L  Et  ideo  satis  illis    rcsponsum    sit,    qui    cu;n 
Creatorem  negare  non  possint,  negant   tamen   po- 

„  tentiam  Creatoris  :  qui  cum  sapientiam  fateantur, 
insipientiam  asscrunt,  objiciendo  ei  imprudentiam 
futurorum.  De  quo  possemusIatiusdi''ere  :  sed  alius 
propositus  nobis  videtur  esse  tractalus.  Et  licet 
diversarum  series  decursa  sit  lectionum,  in  eam- 
dem  tamen  assertionera  proficiunt,  etmaximepsal- 
mi  titulus  et  Evangeiica  lectio.  Sed  quamvis  couve- 
niat  uno  assertio,  tamen  juxta  ordinom  lectionum 
sit  ordo  Iraclatus  :  et  ideo  dc  titulo  psalmi  prius 
tractandum  videtur. 

C.APUT  II. 
Proposilo  arfjumenlo  auctor  hic  non    facilc  judiran- 
dum  scribit.  lum  quo   ordinc,  et  apud  quos  Iwmi- 
ncs  David  erranlis    ruusam  sil    delensuriis,    cxpli- 
cat. 

r>.  Proposilaest  historia,  quai  adultorium  habeat 
C  et  homicidium.  Nam  ita  reperimus  in  libro  scri- 
ptum  esse  Rognorum  :  quia  David  rox  cum  deam- 
bularct  in  domo  sua,  lavantem  se  Uriic  vidit  uxo- 
rcm,  amavitque  illico,  ct  jussit  acccrsiri.  Deinde 
virum  ejus  innocentem,  ul  Scriptura  inducit,  bel- 
latoribus  objici  jussit  acerrimis,  ut  vi  709  oppri- 
meretur  hostili  (7/ Wt'3.  XI,  2-10).  Hajc  factn  suiit, 
nec  neganlur  :  quomodo  igitur  defendunlur?  Bene 
admonet  Evangelica  lectio  [Joan.  viii,  11),  etiam 
cum  pcccntum  npparent  subreptum  ;  tamcn  (1)  de- 

qiiidcin  iion  maluiii  scnsuni  erncielitalnterprotan- 
ti  :  cliaiii  cuin  apparoal  poccalum  ruipiiim  olire- 
psisse  :  non  tamcn  ost  cujuslibcl  sententiam  ferre, 
sed  judicis,  nimirum  Christi. 


31  S.  AMRROSIl  932 

1 

jjci-''' csse  judicis  judicium  :  ac   memorem   unum- A  diligut,  culpam  pradicet,    crimina   defcndat;   qu 

pulct  sibi  quod  non  dccet,  uun  liccrc  :  qui  se  le- 
gibus  obstringat  suis  ;  ct  quod  per  justiliam  non 
licet,  nco  per  potestatem  licere  agnoscat?  Non 
enim  solvit  potestas  justiliam,  sed  justitia  potc- 
stateni ;  nec  legibus  rex  solutus  cst,  sed  lcgcs  suo 
solvit  cxemplo.  An  ficri  potest  ut  qui  de  alils  ju- 
dieat,  suo  ipse  sit  liber  judicio,  et  in  se  suscipiat, 
in  quo  el  alios  aslringat? 

9.  Bonus  ergo  David,  et  rauUo  admirabilior  qui 
potestatem  vicit,  quam  qui  amoreni.  Castitas  enim 
corpori  nonnunquam  dcfertur,  frequenter  errori  ; 
potestas  Deo  subditur ;  et  facilius  qui  se  in  amoie 
cohibeat,  quam  in  iiolcptatc  moderetur.  Non  ergo 
ignoscis  quod  minus  osl,  in  quo    majora    miraris. 

n  Lubricaenini  iu  oinnibus  hominibus  et  prona  na- 
tura  pcccandi ;  lubrica  etiara  in  bonis  moribus 
licentia  potestatis,  et  oblatio  facullatis.  Non  enira 
distat  ira  regis  ab  ira  leonis  :  sed  qui  stimulat  il- 
lum  etadmiscetur,  peccatin  aniniam  suam.  Caveat 
ergo  ne  stimulet  aliquis  potestatem,  ne  cassibus 
anima  irretila  corporeis,vitio  se  non  possit  exut:re. 
Non  ergo  mirura  si  etiara  David  specie  lapsus  est 
potestatis  :  sed  multo  amplius  admirandum,  quod 
fidei  contemplatione  revocatur. 

10.  Vidctur  igitur  quod  potestas  haec  sBecularis 
frequenler  nihil  prosit,  et  plerumque  obsit :  scepe 
enim  culpDc  exitus  in  auctoritate  e>*t  potestatis. 
Noli  igitur,  quicunque  es  rex,  de  potentia  etfacul- 
tate  prffisumere  ;  cor  enim  regis  in  manu  Domini, 
Noli  tibi  dc  populorum  subjectione  blandiri  :  quia 
non  salvabitur  rex  per  multitudinera  virtutis  suae 
nec  gigas  salvjs  erit  in  mullitudine  virtutis  suoe. 
Non  enim  in  altis  tabernaculorum  fdstigiis,  pre- 
tiosoquc  tectorum  culminc,  scd  super  timentibus 
eimi  bene  placitum  est  Domino,  et  his  qui  sperant 
super  misericordia  ejus. 

11.  Lubricaui  igitur  videnius  ad  vitia  potestatcm, 
nec  taraen  semper  inflexam  dixerira  :  quoniam  re- 
gali  potestate  sublimem  et  David  legimus  cultus 
auxisse  divinos,  et  Salomonem  templum  Deo  conse- 
crasse. 

12.  Nu.nc  illud  quod  perstrinximus,  asseramus. 
facultatera  imperandi,  incentivum  esse  peccandi, 
et  secundum  historiffi  seriem  prosequamur.  Non 
adulterasset  David    alieni   jus   thori,    et   fcederati 


qucmquo  osse  oportere  suaj  conditionis  cl  mcrili. 
gKpe  enim  etiam  in  judicando  roajuspoceatum.  ju 
dicii  est,  quam  peccatum  ipsius  de  quo  fuerit.indi- 
catura.  Nam  si  priT.scriritura  est  a  qiiihusdam 
sapientibus  mundi  ('^j.ut  in  judicandocaveatur,  ne- 
majorpcena  quam  culpa  sit,  idque  servatur  :quan- 
lo  magis  id  servandum  videlur,  ut  unusquisque  de 
alio  judicaturus,  de  se  ipso  piius  judicet,  nec  mi- 
nora  in  alio  crrata  condemnet,  cum  ipse  graviora 
comraiserit  ?  Quis  es  igitur  tu,  qui  David  sanctum 
virum  judicas  ?  Gentili  dico,  Juda;o  dico,  Christiano 
dico  ;  et  ideo  triperLito  mihi  distinguendus  esse 
videlur  tractatus,  unus  adversus  genliles,  alius  ad- 
versus  Judoeos,  tcrtius  apud  Christinnos. 

CAPUT  ill. 

Gentites  monet  »c  lam   erranlcm.    (jiiam   pccnitentem 

David  rcsiiiciant,  qwM    sirut    illud    esl    Iiominihus 

commune,  ita  hoc  rarum  in    rei/ihus.    Tiim  quam 

proclice   sit   vinci    lihidinc,  dfclarut,    et   adductis 

sanctoruni  virorum  exemplis  confirmat. 

(i.  Primus  ergo    adversus  gentilcs  mihi    scrmo 

est,  qui  plerumque  ob.jcctare   cunsueverunt :  Ecce 

quoraodo  Christiani  innocentiam  sequuntur,  fidem 

pra;ferunt,  religionem  venerantur,  castitatem    do- 

cent,  quorum  principes  et  homieidia   et    adulteria 

fecisse  produntur?  Ipse  David  de  cujus  genere,  ut 

dicitis,   nasci   Christus  clogit,    horaicidia    sua    et 

adulteria  dccantavit.  Et  quales  possunt  esse   disci- 

puli,  quorum  tales  magistri  sunt  ? 

7.  Quid  igitur?  Negamus  factum.  an  repudiamus 
magistrum  ?  Nihil  horuui.  Sed  qui  specicm  objicit, 
communitatem  consideret.  Species  facli  cst,  com- 
nmnitas  natura;.  Nihil  ergo  mirum  si  intragcnera- 
lilatem  species  esl.  Agnosco  enim  hominem  fiiisse 
D;ivid,  et  nihil  mirum  :  agnoseo  commune,  ut  ho- 
mo  peccet.  Nec  enim  nova  infirmitas  conditionis 
humanffi,  magisque  mirum  videtur  si  homo  peccato 
cnreat,  quam  si  peccatum  aliquod  affectet.  Igitur 
peccavit  (3)  sanctus  David,  nullo  ambiguo  vos  te- 
nebo,  fecit  adulterium,  commcntus  est  homici- 
dium,  et  commentus  est  et  peregit.  Peccavit  quod 
solent  reges  ;  sed  poenitentiam  gessit  et  flevit,  quod 
non  sulent  rcgcs.  Rogavit  veniam,  non  arrogans 
potestatis,  sed  infirmitatis  sua:^  conscius;  prostra- 
lus  in  terram  cilicio  se  operuit,  oblilus  imperii 
et  memor  culpa;. 


8.  Qucra  mihi  hujusce  modi  rcperias  virum  7  10  D  pacta  conjugii,  nisi  nudam  ellavantem    mulierem 
quo  in  potestate  eonsiitutus  non  niagis  pcccatasua      de  domus  suae  interioribus  vidisset.  Et  ideo   bene 

judices  csse  debent :  in  gravioribus  pcenis  severi- 
tatem  lcgiim  cumaliquotemperamentobenignitatis 
subsequi.  »  Neque  his  absona  tradit  Horalius.  lib. 
I  Serm.  sat.  3,  ubi  sic  habet : 

...  Cur  uou 
Pnnderibus  irodulisque  suis  ratio  nlitiir:  ac  res 
L'l  qua^que  est,  ita  suppliciis  delicta  coercet? 

Et  infra: 

...Adsit 
Regula,  pecr.atis  quae  poenas  Irroget  sequas. 

(3)  Edit.  Era.,  9uam  si  peccutum  iniquitas  fecit. 
If/itur  peccat,  Rom.  ac  mss  duo,  qnam  si  in 
pcccalujn  incidat.  Fecil  iyiiur  peccatum  ,   etc,    Gill. 

ct  CKleri  mss.  ut  in  testu. 


(2)  QuanJo  quidem  jwna  est  noxx  vindictx,  lcg 
13  .  Dig.  tit.  de  verh.  sif/nif.  col.  1835,  rcct 
consequitur  inter  utrainque  _rem  inveuiri  debere 
proportionom.  Quaprop'er  conditores  lcgum,  varias 
poenas  variis  criminibus  assignamlo,  summopcrc 
ut  his  illa;  respondercnt,  prospexcrunt.  Sed  hac 
de  re  in  univcrsum  sapientissime  pravipitur,  tom. 
3  pand  fT.  lcg.  48.  tit.  de  pvnis,  col.  1556,  in 
hunc  mndum  :  «  Perspicicndum  est  judicanti,  ne 
quid  aut  durius,  aut  remissius  constituatur,  quam 
caaus  pnscit.  Ncc  enira  aut  severitalis  aut  cleraen- 
ti.T  gloria  afrectanda  est :  sed  perpcnso  .iudicio, 
prout  qu;cquo  res  expostulat,  statuenduni  est. 
rlane  in  levioribus  causis  proniores  ad    lenitatem 


m 


APOLOGIA  DAVID  ALTERA. 


934 


scriptum  esl  luXon  intendas  in  mulicris  sppciciii  ; 
et  non  concupiscas  mulierem  (Eccli.  xxv,  28).  »  Ait 
alibi  :  «  \h  omni  irreverenti  oculo  cave  [Eccli. 
XXVI,  li).  »  Nihil  de  continentiae  tua;  virlute  prae- 
sumas.  Etenim  "  fornicatio  mulieris  in  extollpntia 
oculorum,  et  in  palpebris  illius  agnoscetur  (Ibid. 
12);  et  ideo  causam  primo  peccati  fuge.  Nemo 
711  enim  diu  fortis  est.  Neque  fragili  tantum, 
sed  omni  homini  dicitur  :  <i  Non  te  vincat  coniu- 
piscenlia  formEB  i.Prov.  vi,  25)  :  »  si  non  vis  vinci, 
non  congrediare  peccalis,  ne  de  te  vitia  coronen- 
tur  :  I'  neque  capiaris  oculis,  neque  abripiaris  pal- 
pebris  [Ibid.].  »  Vilis  tibi  mulier  videtur  ad  pre- 
tium,  sed  fortis  ad  vitium  (4)  :  qnia  «  nuilierviro- 
rum  preliosas  animas  capit  {Ibid   SCii. 

13.  Difficile  est  ilaquc  ut  quisquani  libidinis  ir- 
retifus  illecebris,  immunis  evadat.  Nec  mea  tan- 
tum  hoc  sententia  difficiie  judicatur  :  sed  etiani 
sancti  Salomonis  Proverbiis  impossibile  .judica- 
tum  est,  qui  suo  ductus  exemplo  ait  :  «  Ligabit 
quis  ignem  in  sinu,  vestimenta  autem  non  combu- 
ret?  Vel  ambulabit  quis  super  carbones  igcis,  pe- 
des  autem  non  comburet  [Ibid.  27,  28)?  »  Cuve 
ergo  ct  tu  ne  intra  sinum  tus  mentis  ignem  libi- 
dinis  et  amorem  accenJas,  no  corporeum  vesli- 
mentura  illo  animi  consumatur  incendio,ac  perpe- 
tuitatem  resurrectionis  amittas  :  vel  certe  vesti- 
gium  tua;  mentis  uratur,  si  per  libidinum  faces  ti- 
bi  putavcris  esso  gradiendum.  Nam  qui  uritur 
corde,  comburitur  corpore. 

14.  Omnibus  igitur  modis  lascivae  mulieris  vi- 
tandus  occursus  est.  Et  ideo  «  prudcntiam  disci- 
pulam  acquire  til)i  (5).  inquit,  ut  te  custodiat  ab 
uxore  aliena  et  fornicaria  (Prov.  vii,  4,  5)  :  ■>  ne 
te  laqueis  labiorum  suorum  teneat  obligatum,  et 
criniculis  erroris  involvat.  Itaque  unde  debeas  ca- 
verc  merelricem  propheta  te  docuit,  ut  a  fenestra 
caveas  hujus  ingressus  [Ibid.  (5.)  A  fenestra  enim 
domus  suoc  intrat.  Fenestra  ejus  est  oculus  :  et 
ideo  ab  omni  irreverenli  oculo  cave,  ne  per  fone- 
Btram  introeat  amor,  libido  penetret.  Ktenim 
mulier  fornicaria  illicit  visu  amatorem  :  et  nisi  pe- 
tulantem  obtutum  mentis  animique  compescas, 
moi's  ingreditur  per  fcnestram.  Non  est  desidiosa 
petulantia  merotricis,  non  otiosa  lascivia,  qua; 
facit  juvenum  volare  corda  :  ut  prnpric  mcnlis 
ne^iueant  tenere  constantiam,  et  huc  atquc  illuc 
fervido  amore  rapiantur.  Cave  ergo  hujuscemodi 
mulierem,  qua'  pedibus  non  quiescit,  foris  errat, 
insidiutur  per  angulos,  oculis  ligat,  vcrbis  illicit, 
institis  lectum  intexit  suuni,  et  tapetis  ab  .Kgypto 
stratis  :  neque  enim  de  cogitationo  divina,  sed  dc 
saiculari  illecebra,  assumit  ornatum  :  quse  merito 
virum  suum  dicit  absentem,  quoniam   non   potest 

(4)  Mss.  plures,  scd  ad  vitinm  esl;  Kra.  et  Gill., 
xcd  ud  vitiiim  appetibtlis  rsl :  ('■ill.  in  mnrg. ac  lloin. 
edit.  in  corpore,  sicut  et  mss.  Thood.,  sed  fortis  ad 
vitium.  (Ju.-D  lectio  vidctur  nliis  pr.rfcrenda. 

(5)  Sic  oiiinos  mss.  atque  cdit.  Era.  el  Gill.; 
Rom,  vero,  iirudentium,  inquit,  acguire  tibi  amicam. 


\  adnllora  omnis  Cliristum  habere  pra-scntem  {lli'!. 
iO,  20). 

15.  Vides  igitur  quantis  rebus  etiam  sanctorum 
corda  capiantur,  et  ideo  nc  mireris,  si  etiain  sau- 
rtus  David  captus  est.  Vir  quidcm  magnus,  et  qui 
allophylum  immancm  corpore,  aimis  quoque  bel- 
licis  inhorrcntem  fide  vicerit,  sed  utinam  se  ipse 
vicisset,  utinam  sicut  illum  adversarium  stravit, 
sic  interiorem  adversarium  suum  sternere  ac  su- 
perarc  potuissct!  Gravior  esl  pugna  ejus  qui  intus 
quuTi  illius  qui  foris  dimicat. 

10.  Sed  quid  de  snlo  Davidloquor?  .^ccersaraus 
etiam  alios  ad  tractatum  hujusmodi,ne  imbccilli- 
tatem  David  magis,  unius  scilicet  hominis,  pule- 
mus  quam  cnrporeas  conditinnis  fuisse  infirmila- 
tem.  Samson  validus  et  foit's  leonem  sulTocavit, 
sed  amorcra  suum  sulTucare  non  potuit ;  vincula 
solvit  hostium,  sed  suarum  nnn  solvit  ncxus  7  l'i 
cupiditatum;  messes  incendit  alienas,  et  unius 
ipsc  mulieris  accensus  igniculo  messem  suae  vir- 
tutis  amisit.  Salomon  templum  Deo  condidit,  sed 
utinam  corporis  sui  templum  ijise  servasset!  Ve- 
rum  ad  ipsum  a  quo  discessit,  revcrtatur  oratio. 
Triumphavit  David  in  decem  millibus,  sed  erravil 
in  viginti  et  amplius  millibus,  et  quia  erravit, 
hominom  se  esse  cognovit,  confessus  Cit  culpam, 
veniam  deprecatus  est  dicens  ad  Dominum  :  ■<  Do- 
mino,  ne  in  ira  tua  arguas  mc,  neque  in  furore 
tun  curripias  me.  Miserere  mei,  Dominc,  quo- 
niam  inlirmus  sum  [Psal.  vi,  2,  3).  Si  David  infir- 
mus,  tu  fortis  es?  Si  Salomon  lapsns  est,  tu  im- 

C  mobilis?Si  Paulus  primus  peccatorum,  tu  potcs 
primus  esse  sanetorum  ?  Ergo  si  erraverunt  justi, 
erraverunt  tanquam  homines.sed  pcceatum  suiim 
lanquamjusti  agnoverunt.  Si  justi  p.fn;e  atrocio- 
ris  exceperunt  sententiam,  tu  quemadmndam  tibi 
spcm  impunitatis  proponis,  cun  Scriptura  dicat. 
"  Si  justus  vix  salvus  fit,  peccator  et  impius  ubi 
parebit  (7  /»(■//-. iv,  18)? 

17.  Advertilis  ergo.filii,  quam  pleiuiiiquo  etiam 
bonum  propositum  subruat  causa  mocchandi,  et 
ideo  causas  ipsas  primo  fugere  el  vitaro  debetis, 
Non  vis  amore  capi  ?  Noli  in  speciem  mulieris  inten- 
dere,  quia  oculi  tui  qui  cum  viderint  alicnam,  os 
tuum  Io(]uetur  perversa,et  jaccs  tanquam  iu  corde 
maris,  pt  sicut  gubprnator  in  magnn  turbine.  Ma- 

p,  gnam  enim  fociunl  tempestatem  multitudines  cupi- 
ditatum,  qua;  velut  quodam  in  freto  corporis  na- 
vigantem  hinc  atque  inde  perturbant,  ut  guberna- 
tor  sui  animus  csse  non  possit,  dicm  ac  nnctcm 
caligine  aiiioris  ignorans  (0). 

18.  Ociilis  igitur  pxcitatur  libido,  sed  ebrietalo 
siiccendilur.  Oranis  enim  obriosus  et  fornicator, 
pauper  liet.Nec  tibi  de  potentia  blandiaris  potandi. 

Ad  hanc  quidem  acredit  Vulp;.,  qu.ie  habel,/)n(.7  »?- 
tiiim  vocn  amirnm  lunm,  ubi  LXX  scribunt,  t>,v  2J 
«p(>vT,7..v  yviopttJ.ov  ■r:Ep..ro..r,rjai  a£a'jT(o. 

(0)  Eilit.  ac  inss.  aliiiuol,  dic  ac  iwclc  culiiiiiicni 
(iinoris  iijiioruiis.  Melius  inss.  Theod.,  Dion.,Colb. 
et  Maz.,  noctcm  ad  diem  culiyiiic,  etc. 


933 


S.  AMBROSIl 


930 


Noe  cl.i-iatus  est,  et  qui  non  inebriatus  est  diluvio, 
inRbi-iutus  est  vino.  Sed  ille  naturam  vini  ignora- 
bat,  non  eniin  ante  potavcrat  :  tu  in  illo  dedicisti 
cavere  quid  debeas;  Lot  per  somnum  deccptus  est, 
et  tu  si  iion  vis  decipi,somnum  mentis  tu«  discute, 
ne  ebrio  illudat  niius  aut  fdia  dormienti.Non  pie- 
tas  illic,  sed  ebrietas  rcddltur  :  nec  pater  illic,  sed 
dormiens  ciroumscribitur.  Vis  non  aduri?  Noli  ad 
ignem  accedere.  Vis  non  pra?cipitari?  Nutantia  fu- 
ge,  prffirupta  cave,  caduca  declina  et  labanlia. 

19.Videsigiturin  illius  qui  justi  esse  meruerunt, 
non  alteram  fuisse  naturam,  sed  alteram  discipli- 
nam.  Post  primi  hominis  lapsum,  justamquo  sen- 
tentiam,  cur  in  uno  carnis  damnatus  sit  appelitus, 
vitium  traxit  conditio,  infecil  culpa  naturam  ;  sed 
naturae  ipsius  vitium  fides  temperavit,  et  devotio- 
nis  intentio  mitigavit  olTeusam. 

20.  Convertimini  igitur  ad  Dorainum,  genles  ; 
scitote  quoniam  Dominus  Deusest:  ipsc  fecil  nos, 
et  non  ipsi  nos.  Scitotc  quoniam  earo  sumus  et 
pulvis.  Relinquamus  ergo  qua?  facimus,  ct  ipsum 
nostri  veneremur  auolorem,  qui  vitam  dedit,  pec- 
cata  donavit,  qui  solus  potcst  dicere  :  «  Ego  snm, 
ego  sum,  qui  debeo  jniquitates  vestras,  et  memor 
non  ero  {ha.  xuii,  25).  »  Magnus  planc  et  raiseri- 
cors  Deus,  qui  benoficium  confert,  ncc  beneficii 
munus  exprobrat.  J13  Miramini  quod  David  re- 
gem  fecerit,  victoremque  multarum  gcntium?  Sic 
servulos  suos  consuevit  evehere.  Non  avarus  mu- 
nerura,  nec  beneficii  parcus,  nec  gratife  angustus 
et  frugi :  sod  opulens  largitatis,  quos  redemit  a 
peccato,  auget  et  praemio.Hiec   adversum   gentiles. 

CAPUT  IV. 
Jvdxos  perpemm  credentes  David,  qiii  oiiio.vins  fiiil 
pcccalo,  vel  Salomoiiem,  cin  dicta  de  Chrislo  non 
conveniunl ,  esse  Filium  Dei,  redarguit ;  et  pravam 
quoruiivlam  lixrelicorum  da  Fitio  Dei  inlerpreta- 
tioncm  confutat. 

21.  Sed  quoniain  triparlilam  divisionem  tracta- 
tus  hujus  polliciti  sumus,  unam  adversus  gentiles, 
aliam  adversus  Judajos,  tertiam  apud  Ecclesiaon  ; 
nunc  contra  Judceos  videtur  esse  tractandum.Quid 
igitur  nobis  propositum  sit  recenseamus.icTituIus, 
inquit,  psalrni  David  intelleclus  (7),  cum  venit  ad 
eum  Nathan  propheta  :  cum  intravit  ad  Bethsabee 
[Psal.  L,  1,2).  Nempo  historia  haso  ct  adulterum 
David  inducit  et  homicidam,  et  liunc  vos,  Judaei, 
dicitis  esse  Dei  filium?  Sed  Deusvirtutum  est,non 
criminum.  Et  de  hoc  dicit  Deus  Pater  :  «  Thronus 
cjus  sicut  dies  coeli  iPsal .  lxxxviii,  30);  »  qui 
dolum  feccrit,  peccata  non  vieerit?  Et  quomodo 
scriptum  est  (8)  :  Nemo  sinc  pcccato,  nisi  unus 
Deus  [Luc.  XVIII,  19)?  Si  igilur  non  polest  non 
esse  Deus,  qui  Dei  Filius  est,  utique  Dei  Filius  ar- 
biter  justitia;  est,  non  obnosius  cuIpM. 

(7)  Ita  mss.  omnes  ac  edit.  Era.  atqueGill., 
Roin.  autem,  Tilulus  :  in  finem^psalmus  David  cuin 
iiigrederetur,  etc  Falendum  quidem  hunc  litulum 
ita  legi  in  Psalterii  pxeraplaribus  C[U!e  nunc  ex- 
stant ;  sed  cum  olim  magna  fuerit  in  titulis  psal- 
morum  diversitas,  a  mss.  et  priscis  edit,  non  dis- 


A  i!2.  Oua  autcm  opinione  vel  David  Dei  Filiura 
judica;is,  vcl  Salomonem  putatis?An  quia  scri- 
ptum  est  :"Dcus,  judicium  tuum  regi  da,  etjusli- 
tiam  tuam  fllio  regis  {Psal.  lxxi,  2);  et  quia  titu- 
lus  psalmi  in  Salomonem  psalmum  lxxi  dicit  esse 
compositum  (9)?  Sed  quem  Salomonera  dicat,  ad- 
vertite.  Salomon  enim  pacillcus  est,  hoc  habet  in- 
terpretatio.  Psalmus  in  eum  dicitur,  quem  vere 
scimus  esse  pacis  auctorem.  Quomodo  autem  Sa- 
lomon  pacificus?  Non  hoc  Joab  sanguis  ostendit, 
quem  inter  altaria  templi  jussit  occidi ;  non  Ado- 
niae  poena,  quem  affinitatis  regiaj  rcum  perculit, 
nec  matris  obsecratione  ab  indignatione  revocatus. 
Quomodo  autem  in  Solomonem  David  filium  exi- 
stimas  convenire   quod   scriptum  est,  quia  «  per- 

n  manebit  cum  sole  et  ante  lunam,  in  s.-ecula  saecu- 
loruin  (/iz'(J.) ;  cum  ille  brevis  vilae  adeplus  usu- 
ram,anguslis  terminis  vivendi  spatiumtransegerit? 
Quomodo  aulem  de  eo  dicitur  :  <<  Domiuabilur  a 
mari  usqiie  ad  mare  {lljid.  8)  ;  cum  ille  inter  Sy- 
riam  constitutus,  hoc  est  intra  unius  regionis 
provinciam,  circumscriptos  flnes  habuerit  iraperii. 
Solus  ai^em  Christus  usque  in  orbis  totius  termi- 
nos  suum  propagavit  imperium.  Solus  enim  iste 
cst,  de  quo  bene  psalmi  series  prophetavit,  quia 
«  reges  Arabum  et  Saba  dona  addueent,  et  ado- 
rabunt  eum  oranes  reges  terrce  :  omnes  gentes  ser- 
vicnt  ei  {Ibid.  10,  ll).  «  Ilunc  enim  novimus  gen- 
tibus  universis  et  nationibus  imperantem,  incir- 
cumscripto  iraperio,  interminata  potestate.  Non 
ergo  Salomon  Dei  filius. 

^'  23.  Sed  qua  ratione  eum  Dei  filium  putavistis? 
An  quia  sapiens  fuit .'  Sed  hic  sapientiam  postula- 
vit,  71-4  ut,  quam  non  habebat,  aceiperet  :  Chris- 
tus  ipse  sapientia  est,  naturaliler  in  universum 
habens,  quod  in  rebus  humanis  Salomon  accepit 
per  gratiam.Denique  quod  accipitur  ex  tempore,  in 
tempore  possidelur.  Saloraon  enim  sapientiam  nec 
in  principio  sui  habuit,  nec  in  fine  possedit.Neque 
enim  habere  se  credidit  quod  poposcit,  et  postea 
aversus  a  Dei  cultu,  non  quasi  sapiens,  sed  quasi 
insipiens  lapsus  est,  ut  offenderet.  Oilcndit  in  tan- 
tum,  ut  etiam  quod  meruerat,  amitteret.  Cur 
igitur  hunc  Dei  filium  credidistis?  .■Vn  quia  tem- 
plum  Deo  condidit?  Sed  hinc  Dominum  et  Deum 
non  csse  credcre  debuistis,   quia  scriptum  est  : 

n  «  Nisi  Dominus  sdiflcaverit  sibi  domum  in  vanum 
laboraverunt  qui  sdificant  eam  {Psat.  cxxvi,  1).  » 
In  vanum  laboravit  qui  aidiflcavit  id  templum, 
quod  subjectus  ignis  exussit.An  quia  Df>vid  patri 
ipsiusdictum  est  :Non  tusediflcabis  mihidomum... 
sed  cum  tu  dormieris,  excitabo  semcn  tuum  post 
te,  et  ipse  ajdiflcabit  domum  nomini  meo  II  Rcg. 
VI,   12,   13).    »  Verum  ibi   quoque   templum   non 

cedendum. 

(8)  Rom.  edit.  sola,  peccala  non  vicerit,  qtwmodo 
dicitur  Filius  Dei,  quia  scripluin  cst. 

(9)  Eadcm  Hom.  edit.,  et  qitia  lilulus  psalmi  sep- 
tuagesimi  priini  in  Sulomonem  dicitur  esse  eomposi- 
tus.  Aliae,  ac  mss.  omnes,  utin  testu. 


n: 


'997 


AfOLOGIA  UAYID  ALTERA. 


93it 


.  non  corporale,  non    materiale   promiltitur,  neqiie  \ 
-«nim  Deus  in  manufactis  habitat,  scd  tcmplum  est 
sancta  Ecclesia,  quce  utique  non  liumana,  sed  coc- 
lestis  virlute  fundalur. 

■il.  Nam  si  pr;estantioris  licet,  sed  liumana;  ta- 
■men  virtutis  opera  rairemur,  mulloa  hujuscemodi 
■peperimus,  quos  cum  David  et  Salomone  compa- 
rare  possumus.  Elt  ideo  ubi  operis  aquaiitas  est, 
non  est  excellentia  potestatis.Xec  plures  possumua 
dicere  Dei  fllios,  cum  unum  Dei  filium  legerimus; 
sed  non  ex  beneliciis  suis  qu;c  in  parentcs  noslros 
contulit,  facienda  est  injuria  Dei  Filio.  Multi  enini 
prseciari  viri  :  sed  per  unum  Jesum  Nave  stetit, 
inquit  {Joan.  x,  13),  sol  contra  Gabaon.  Videtis 
eum  ullra  David  regis  processisse  virtutem  ;  ter- 
reiiis  enim  David,  non  sideribus  imperavit.  Videtis  n 
etiam  solcm  ministrum  esse,  non  dominum,  qni 
etiam  voci  servicrit  humanae.  Stelit  tamen,  quia 
in  Jesu  et  typum  futuri  agnoscebat,  et  nomen. 
Neque  enim  in  sua  virtute  Jesu  Nave,  sed  Christi 
mysterio  cadestibus  luminibus  imperabat;  desi- 
gnabatur  enim  Dei  Kilium  in  hoc  Sfficulum  esse 
venturum,  qui  mundani  luminis  occidentis  et  jam 
vergentis  in  tenebras,  virtute  divina  differret  oc- 
casum.lucem  redderet,inveheret  claritatcm.  Enoch 
quoque  raptus  est  ad  ccelum  :  sed  tamen  ille  rap- 
tus  est,  hic  regressus.  Raptus  est  ille,  nc  malitia 
mutaret  cor  ejus;  hic  ipsam  maliliam  sa^culi  hujus 
abolevit.  Elias  curru  atque  equis  ascendit  ad  co;- 
lum  ;  Christus  autem  descendit  c  ccelo,  nec  curru 
et  equis,  ut  ille  conscendit,  quia  ille  aliter  nequi- 
vissel ;  hic  autem  propria  viitute  remeavit.  Eli- '-' 
ssue  in  Jordane  leprosum  lavare  pra^cepit,  ut  ab 
1  omni  conlagione  mundaretur;  bic  in  Jordane  to- 
tum  diluit  mundum.  Moyses  ipse  cui  crediti  sunt 
populi  JudsBorum,  aquam  divisit;  et  ille  quidem 
divlsit  elementa,  quia  non  divisit  polentiam  Tri- 
nitatis.separavit  moles  aquarum,quia  Patrem  non 
separavit  a  Filio. 

25.  Vidctis  quanti  viri,  et  qualium  documenta, 
operum  dereiiquerunt.  Quemadmodumigitur  715 
{juos  pares  David  regi  vel  Salomoni  virtute  cogno- 
BCilis,  conditione  imftires  judicatis,  ut  Salomoncm 
David  liliurn  putetis  ad  Dei  scdere  dexteram  ?  Praa- 
serlim  cum  ipsc  David  evidenter  de  quo  diclum 
esset,  exprcsserit  :  nequo  enim  de  filio  suo  dice- 
rct  :  «  Dixil  Dominus  Domino  meo  :  Sede  ad  dex-  D 
teram  meam  {Psal.  cix,  1.)»  Quoraodo  enim  (ilium 
suumDominum  norninaret?  Lcx  prohibet,repugnat 
religio,  abhorret  tides,  ut  ad  doxteram  Dei  omni- 
potentis  mortalem  hominem  loces.  Alius  csl  ille 
qui  sedel  ad  dextcram,  qui  corpus  suscepit,  non 
qui  cocpit  a  corpore;  qui  ante  luciferum  gcnitus 
e&t,  id  est,  ante  omnium  luniinum  claritatom, 
quoniam  ipse  creavit  variorum  luminum  dignita- 
les,  nam  Salomon  utiqtio  post  luciferum  cst.  Sa- 
lomon  sacerdos  non  fuit ;  et  idco  dici  ci  a  Do- 
mino  oranipotenle  non  potuil  :  "  Ex  utero  ante 
lucifcrum  genui  to  [Ibid.  3) ;  n  dici  ei   nun  potuit; 

Patroi,  XIV. 


.  Tu  es  saccrdos  in  feternum  secundum  ordinem 
Melchisedcch  {Ihid.  i)  :  ■>  maximc  cum  illo  tempo- 
re  quo  Salomon  fuit,  secundum  ordinem  Aaron, 
non  secundum  ordinem  Melchisedcch,  fuerint  sa- 
cerdofc^.  Adhuc  enim  sacerdotcs  sanguinem  hir- 
corum  atquc  taurorum  pro  peccatis  plebis  et  erro- 
ribus  offercbant  :  postea  vero  qunm  Christus  ad- 
venit,  qui  semetipsum  pro  salute  obtulit  mundi 
(ut  quos  taurorum  sanguis  lavare  non  poterat, 
Christi  sanguis  ablueret),  scmctipsos  Ci.'cperunt  of- 
ferro  pro  hostiis  sacordofes. 

2i).  Ilaque  una  qua;stione  Dominus  nostcF  Jesus 
Christus  omnium  hi-ereticorum  ora  sepsif,  sacrile- 
gia  conclusit.  Non  solum  enim  Jud;eos,  sed  ctiam 
Pholinianos,et  .\rianos,  et  Sebellianos  hac  redar- 
guif  qu;i'stione  :  ct  ideo  nobis  (quoniam  Jud;Eos 
dofocisse  jam  cernimus,et  illam  exsecrabilem  per- 
lldiam  imminutara)  jam  do  .\riani3,  qui  non  mul- 
tum  a  Judaeis  differunt,  Photinianisque  et  Sabel- 
lianis  aliqua  in  istius  quKstionis  tractatu  perstrin- 
gcnda  sunf.  Taceat  crgo  Phofinus,  qui  Christum 
David  (ilium,  non  Dei  dicit  :  et  taccat,  damnatus 
vocG  ciolesli.  Quomodo  enim  dicit  Christum  filium 
David  csse,  cum  ipse  David  dixerit  in  libro  Psal- 
morum  :  «  Dixil  Dominus  Domino  meo  :  Sede  a 
dextris  raeis  :  donec  ponam  inimicos  tuos  scabel- 
lum  pedum tuorumiPwi/.  cix,  1).'  >'Si  David,inquit, 
Uominum  illum  vocat.quomodo  ejus  filius  est  ^/.i.c. 
XX,  42,  4'i)?  ))  Non  ergo  David  filius,  sed  Dei  fi- 
lius  Christus.  Taceat  ptiam  Sabellianus  :  et  cum 
legit  Dominum  Domino  di.xisse,intelligat  non  eum- 
dem  et  ipsum  essc,  qui  dicit,  et  cui  dicitur  :  ncc 
enim  sibi  Pater  :  «  Sede  a  dextris  meis  :  ))  nec 
sibi  dixit  :  o  Ponam  inimicos  tuos.  »  Et  aliquando 
intclligant  omnes  eum  Filiura  esse,  qul  a  dexfris 
scdet.  Et  hanc  distinctionem  inter  Palrem  Filium- 
quc  cusfodiant,  ut  sit  distinctio  Patris  el  Filii, 
quod  alius  Pater,  alius  Filius,  quia  una  in  sede, 
una  majestate  potiuntur,ct  sedent,  non  pro  discer- 
niculo  dignitatis,  nec  pro  ordino  potestatis,  sed 
pro  copula  charitatis  :  unam  Patris  et  Fllii  inlel- 
ligant  potestatein,  in  ([uo  ct  .\rius  conticeseat, 
qui  contraria  Sabellio  crroris  urgct  vestigia.  Au- 
diat  Dominum  Domino  dicere,  audiat  ad  dexteram 
Patris  Filium  sedcre  :  et  dosinaf  ?  BO  dc  scrmone 
atque  ordine  hominumdivinifati  facerequKstioncni. 
Nec  argumcnfetur  hic,  quia  Pator  dieit,  scde;  le- 
gimus  enim  et  alibl,etiam  sine  Palris  dicto  sedcre 
Filium,  sicut  scripfum  est  :  »  Et  scdet  ad  dexfe- 
ram  Dei  {iturc.  xvi,  19).  Et  allbi  :  «  .\modo  vi- 
debitis  Filium  hominis  sodentem  ad  dexteram  Del 
{Matlh.  XXVI,  (J4l.  «  Ipse  csl  cnim  oui  dlcitur,  .•cfi/e, 
qui  Filius  hominis  nominalur  :  audit  quasi  hoiuo, 
sedel  quasi  Doi  Filius.  Quid  hac  pofost  dlcl  pra;- 
cellentius  poteslatc,  quse  etiam  carncm  horainis 
ad  dcxferam  Dei  collocavit  :  et  inlirmum  illud 
conditionis  humana-,  poslquam  taiucn  Verbum 
caro  factum  est,  divlnitati  copulavil  ;ctern;e? 

27.  Sod    quid  hoc  cst?   Postcaquam    Photinus 

.0 


939 


S.  AMBKOSIl 


940 


obmutuit,  Arius  conticuit,  Sabellius  vocem  ponii-  \  dom  aliquam  regalem   hoc  habuit  in   skcuIo,  ut 


dit;  adhuc  tamen  hrjresim  diversa  contra  Eccle  • 
siam  excitantcm  ora  conspicio.  Nam  ecce  Mani- 
chffius  et  Valentinianus,  et  omnis  derivatio  Mani- 
cha;orum  in  eo  telo  nititur  (10),  quo  alii  sunt 
perempti ;  et  fidei  pr»judicium,  tidei  testilicatione 
molitur.  Ait  enim  detestanda  haeresis  :  Ecce  nega- 
vit  Christus  lilium  se  esse  Oavid  (Luc.  xx,  -41,  i^)  ; 
et  ideo,  inquit,  credendum  est  quod  non  susce- 
perit  carnem.Quibus  apertissime  in  ipso  principio 
Evangelli  Scriptura  respondet,  cum  dicit  :  "  Liber 
generationis  Jesu  Christi  fllii  David  {Mnflli.  i,  l'.  » 
Cur  igitur  aut  alibi  David  fllius  dicitur,  aut  alibi 
David  lilius  denegatur  ;  nisi  ut  inlelligas  aliudesse 
secundum  substantiam  divinam  esse  tilium,  aliud 
secundum  carnis  susceptionem?  Nam  secundum 
substantiam  divinam,  Dei  Filius  est ;  secundum 
carnem  filius  David.  Ilaque  ubi  generatio  secun- 
dum  carnem  describitur  Salvatoris,  David  lilius 
nominatur;  ubi  vero  plenitudo  coutcssionis  cxigi- 
tur,  cum  designatur  generatio  Salvatoris,  non  vult 
se  David  filium,sed  Dei  nominari ;  designatio  enim 
majestatis  ejus  naturam  interpretalur  (11).  Sed 
jam  redargutis  sa;vorum  interpretationibus,  ad  Ec- 
clesiam  sermo  vcrlendus  est. 

CAPUT  V. 

Confinnal  raliones  adversus  Judwos  alque  yeniilcs 
adductas,  el  sermonem  ad  Ecele.^iam  converlil. 

28.  Verum    quod   Siepe   titulum   quinquagesimi 
psalmi  repetimus,  non  prajsumptiouis,  sed  inlirmi' 


putcs  aliam  sedcm  David  similem  esse  promis- 
sam  (12);  muxime  cum  ipse  dixerit  Dominus  : 
«  Rcgnum  rneum  non  est  de  hoc  mundo  {Joan. 
xviii,  3G).  » 

29.  Conclusi  itaque  undique,  es  perfldia;  suae 
tentamenta  derivant,  ut  incredibile  esse  asserant, 
quod  Dcus  susceperit  carnem;  qua  ratione  autem 
nun  poLuerit  suscipere,  explicare  non  possunt. 
QuKro  enim  ulruni  impossibilitatis,  an  injuricE 
causa  existiment  carnem  a  Deo  suscipi  nequiviase? 
Si  impossiliilitatis,  aliquid  ergo  impossibile  Deo  : 
niliil  enim  cst  quod  facere  voluerit,  et  facere 
nequivcril.  Superest  ergo  ut  aut  voluisse,  aut  no- 
luisse  doceatur.  Quod  autem  majus  indicium  vo- 
luntatis,  quam  quod  ipse  dixit  :  i.  Palam  apparui 
'  no[i  quajrentibus  me.. .  Expandi  manus  meas  ad 
populum  non  credenlem,  et  conlradicentem  (Isa. 
Lxv,  I,  2)?  "  Si  crgo  voluit  et  potuit,  an  putamus 
euiu  causa  injuriai  nolaisse  .'  Et  quam  divinitas 
sui  scntit  injuriain?  Expers  enim  cst  contumeliaB, 
neque  subjecta  nostris  est  passionibus ;  neque 
enim  caro  vel  dolrimentum  divinitati  alferre  po- 
tuit,  vcl  augmentum. 

30.  Qui  tamen  hoc  objiciunt,  quod  Dei  Filius 
carnem  suscipere  non  poluerit?  Si  gentiles,  qui 
deos  suos  (quoniain  homines  fuisse  negare  non 
possunl)  humana  specie  (13)  visos  esse  testantur? 
An  rex  eorum,  quem  ill'  suis  diis  omnibus  ante- 
ponunt,  prodigiales  formas  potuit  pro  amore  su- 
scipcre  :  Christus  carnem  honiinis  quem  ad  ima- 
tatis  est  e.xemplum,  Uno   enim    die  vel    angustias  C  ginem  sui  fecil,  atque  illud  pra^stantissimum  opus 


ingenii,  vel  per  fragilitatem  vocis  omnem  seriem 
non  possum  explerc  tractatus.  Et  ideo  quoniam 
superioridie  adversus  Judieos  noster  sermo  direc- 
tus  est,quos  quidemeo  usque  documenta  fidei  sub- 
egerunt,  ut  Christus  in  ca;lesli  solio  collocaretur  : 
quod  ulique  in  hominem  non  polest  couvenire. 
Neque  enim  alium  nisi  Dei  Filium  ad  dexteram 
Dei  sedere  credibile  est.  Non  alius  utique  nobis 
sedere  ad  dexteram  Patris  nisi  Dei  Filius,  remotis 
omnibus  ambiguis,  ffistiinandus  est,  Rursus  quo- 
niam  Scriptura  habet  :  »  Ex  fructu  ventris  tui  po- 
nam  super  sedem  tuam  {Psal.  cxxxi,  11);  »  idem 
utique  Dei  Filius  carnem  ex  Maria  suscepisse  cre- 
dendus  est,  in  qua  prophelici  fructus  esl  ventris  : 


suum  suscipere  pro  mundi  salute  non  potuit ;  et 
pulchrius  illis  videtur  propter  adulterium  alicni 
thori,  quam  propter  redemplionem  omnium  ho- 
minuin  speciemcarnisassumptam?Quod  si  Judaeus 
hoG  objicit,quomodo  legit  :  «  Ecce  virgo  accipielin 
utero,  et  pariet  filium  ;  et  vocabitur  nomen  ejus 
Einnianuel  {Isa.  vii,  14),  »  quod  est  interpreta- 
tum,  nobiscum  Deus  ?  Quomodo  legit  :  «  Ecce  qui 
loquebar  adsum  (/ia.  Liu,  6)?  »  Quomodo  autem 
lcctum  asserit  :  «  Ecce  sicut  panthera...  et  sicut 
ursus  aporiatus  occurram  eis  [Ose.  xiii,  7,  8)  ?  • 
Dei  ergo  Filius  carnem  suscipere  non  potuit  pro 
redcmpliono  omnium,  cum  ipsi  negare  non  pos- 
sint    quod  pro   nostrorum  supplicio  peccatorum, 


ut  vere  suceessiunera  originis   recognosoas,  illuin-  q  affectum  quemdam  Deus  ferins  crudelitatis  indue- 
que '21'J  Dei  Filiuni,  faclum  postea  filium  horai-         "  '    ^^    "' '  "' 


nis  per  susceptionem  carnis,  in  Patris  throrao  coi- 
lesti  scdere  non  dubites.  Neque   enim  Christus  se- 

''  (10)  Edit.  Era.  et  Gill.  cum  mss.  Torn.  Colb.  ac 
Maz.,  meo  lelo  ohiiititur;  i-d  potiorem  exislmiamus 
edit.  Rom.  et  Gill.  ad  inarg.  aliorumquc  m?s.  iec- 
tionem. 

(11)  Era.  Edit.,  desiijnutmi  cinm...  tnterpretatur 
tractatus  a\>ud  ClirisHunos.  Uill.  iuni  inss.  quinque 
Erasmo  concinit,  nisi  quod  in  his  legilur,  Dr^i- 
ijnatio  enim,  etc.  Sed  editores  Rom.  bene  advcrtcre 
voi^eri,  Tniclalus  «//»-(  Cliri'l,nnos,  alicunde  in  lex- 
tuui  iixepsisse.Cerle  quidem  in  mss.  Dion.el  Laud., 
Xorn.  et  Theod.  non  inveniuntur. 


rit;  ut  qui  natura  plus  est  et  misericors,  noslro- 
rum  taincn  scelerum  atrocitate  commolus,  assu- 
mat  in  nos  quaindain  sajvitiam  bestiarum? 

(12)  Ita  edit.  Era.  et  Gill.  cum  mss.  Edit.  autem 
Rom.,  David  semini  esse  promissam.  Sed  non  videre 
qui  repusuere  semiiii,  subaudiendam  esse  vocem 
sedi  hoc  medo  :  Davidis  scdi  simtlem,  etc. 

(13;  Edit.  Rom.,  Si  gentiles,  cur  Deos  suos  hu- 
mana  sperie,  etc.  Aliae  edit.  cum  mss.  in  nostram 
lertioneni  consentiunt,  nisi  quod  ill«  habent,  cur 
dcos  sufls;  sed  quia  hoc  sensum  non  satis,  commo- 
dum  etViciebat,  Rom.  edit.  phrasim  decurianti  lo- 
cum  dedit. 


941 


APOLOGIA  DAVID  ALTEUA. 


94i2 


31.  Sod  jam  quia  ct  superiore  die  et   hodic  Ju-  A  fecit,  allera  commisit  Incestum.  Ea  dispositione  et 


dseis  satis  responsum  arbitror,  apud  vos  mihi. 
fratres  dilcctissimi,  prophetici  facli  ratid  proe- 
standa  est.  Etenim  cum  primum  legeretur  hic 
Psalnii  titulup,  quod  venerit  Nathiin  ad  David, 
cum  intravit  ad  Hethsabee.  diximus  plurimos  se- 
rie  historicC  hujus  conlundi:  et  ideo  tractatum 
ejus  assumpsimus  fripertitum;  divisionemque 
tractatus  71 S  ita  putavinius  esso  laciendam,  ut 
apud  sp.ntilcs  lapsus  condiuonis  non  nepari^tur, 
corrpctio  crroris  astrueretur:  apiid  Judaeos  autem 
ideo  lapsum  csse  sanetuni  David  docerenuis,  ne 
amplius  JudfEorum  perlidia  claudicaret,  eunique 
vel  Dei  Filium  desinerent  credere,  quem  viderent 
communi   conditione    obnoxium    fuisse     poccalo. 


Achnb  et  Jechonias.  sicut  Mattha^^us  cvangelista 
descripsit  IMaftlt.  I,  0,  Ifi,  adnumcrantur  ma.jo- 
ribus  Christi,  aut  omnes  homines  redempturus, 
bcnelicium  a  suis  majoribus  inchoaret  ;  simul  ne 
qui  se  subjccit  usque  ad  corpnris  passionem  (17), 
nobilitatem  captasscimmaculatfforiginisvideretur, 
Hominum  enim  ista  jactantia  cst,  alienam  gloriam, 
non  suam  qusprere  :  ct  tamen  inter  ipsns  hnmines 
major  virtutis,  quam  nohilitatis  cst  gratia.  Simul 
cdendum  excmplum  fuit  ut  inlclligercnt  omnes 
majorum  probra  non  posse  posteris  esse  dedccori ; 
qi  od  unusquique  successionis  maculam  propri.r 
merito  possit  abolere  virtutis.  Vides  quaritos  719 
etquiim  graviter  crirainosos  Dominica;  generationis 


Christiani  vero  surgentis   Ecclesia'    mysleria    pos-  „  series  romprehendat.  de  qunrum    origine   propter 


sint  advertere  (I  il.  Tripertita  ergo  divisio  facta 
est.  una  secunduni  naturam,  alia  secundum  lidem 
tertia  secundum  gratiam  ;  nec  intirmitas  excludit 
a  venia,  et  fides  excusat  a  culpa,  gratiam  quoque 
promissam  jam  dudum  sacramenta  conciliant. 

CAPLT  VI. 
Eccie:>i(iin  docd,  cur  David   ac  plcriiiue  alii    Dotni- 
vici  (jcnerix  aurtorc.i  in  errorcin  liihi  iicrmissi  sinl : 
et  tit  inde  fiicilim  mtjnleria  erual,   liistoriatn  homi- 
cidii  ct  adullerii  ipsius  David  recenscl. 

32.  Peccaverit  David  ne  totus  inundns  erraret; 
peccaverit  sibi,  ut  nobis  omnibus  emendaret;  po- 
stremo  peccaverit  in  corpus  suum  (qui  enim  for- 
nicatur,  in  corpus  suum  peccat)  peccaverit  in  cor- 
pus  suum,  ut  in  Christi  corpore  redimsretur :  ecce 


te  nasci  Christus  non  erubuit?  Et  hsc  si  credas, 
diviuff"  miserationis  iii  te  munera  sunt,  et  hoc 
ccclestis  insigne  est  potestatis.  Superabundavit 
enim  pecratum,  ut  superabundaret  gratia.  Non 
luerit  igitur  David  exccptus  a  culpa,  ut  esset  ele- 
ctus  ad  gratiam. 

3'i.  Sed  jam  mysteria  ipsius  recenseamus  histo- 
ri.e,  et  ex  ipsis  Scriplurarum  fontibus  hauriamus, 
atque  ut  omnem  seriem  mysteriorum  introspiscere 
po^simus,  textnm  ipsius  repetamus  histori.e.  Sic 
onim  in  libro  Regnorum  meminiraus  expressum, 
eo  qiiod  David  cum  lavantem  vidisset  liethsabeo 
lIri;H  uxorem,  adamaverit;  deinde  domum  venire 
pr.-eceperit,  cura  absens  esset  vir  mulieris  ;  non 
multo  post  maritum  ejus  reversum  esse,  nuntium 


quem  vix  dcfendendum  putabaraus,  jam  cernimus  C  belli,  religiosura  sane  et  devotum  virum,  qui  belli 


pra;dicandum.  Quis  enim  est  qui  nolit  divinamagis 
in  se  inunera,  ([uam  humana  opera  pr.cdicari  ? 
Arbitramur  enim  secundum  apostolum  [Rom.  iii, 
28)  justilicari  hominem  per  fidem,  sine  operibus 
legis:  justificetur  ergo  ex  fide  Uavid,  qiii  per 
legem  percatum  agnovit,  sed  peccati  veniain  per 
fidem  crcdidit:  justificetur  David,  quia  in  peccato 
ejus  subrepto  Ecdesia-  mysteria  ,  l.5i  refulserunt. 

33.  Dicit  aliquis,  qua  ratione  et  adulterium  ot 
homicidium  commiserit  Oominici  gcneris  auctor 
electus  a  Dco?  Aliud  dico  :  Talis  auctor  Dominici 
fuit  corporis  eligcudus.  (Juid  est  enim  corporalio, 
nisi  remissio  peccaloriim?  Et  ideo  exsors  pcccuti 
esse  non    poluit,  ut  divinam  gratiain   et  cxcmplo 


teniporo  non  putaverit  sibi  ingrediendam  domum, 
cum  socios  bollo  videret  iutentos,  nec  domesticis 
in  tabernaculis,  sed  in  pr.-eliaribus  tentoriis  excu- 
bantes;  postea  jussu  David  in  bella  revocatura,  sub 
ea  pra!ceptione,  ut  objiceretur  adversariis  bellato- 
ribus,  quo  morte  viri  liberam  copiam  potienda; 
mulieris  rcx  babe.-eti//  Hcg.  xi,  2-21  i.  Et  hic  non- 
nulla  est  pcccali  vcrecuiidia,  etpudor  culp;e,  quod 
latebram  qua>sivit  erroris;  ct  injust.i?  necis  non 
auctoritatem  sibi  jurc  regiae  potestatis  assurapsit, 
sed  invidiam  declinavit.  Culpara  fatetur,  sed  tole- 
rabilior  est  (\nx.  prcmitur  vcrccundia,  quam  qua; 
insoloutia  pr.Tdicatiir.  Mortuus  est  igitur  Urias, 
bollatoiibus  objeclus,  sod  poslea    iideui    qui    cuni 


prieferret  et  nuntio.  Denique  ca  dispositione  rv  pereraerunt,  jussu  David,  expugnata  urbe,sunt  pe- 
Bethsabce  et  Thamar  inter  auctores  Dominici  (16)  rempti.  ll;oc  est  historife  scries,  in  qua  profunda 
generis  computantur  ,    quarum  altera   adulterium      licet  spectare  mysteria. 


(14)  Ita  cdit.  omnes  cum  tribus  mss.  Alii  autem 
lepunl:  C/i)  (4/(iHi.s  vcrn  sugiicrenles  Kccle$i;n  mtj- 
sleria  possiinus  advcrlcre. 

il.T)  Hom.  edit.  (-0111  Vat.  uno,  ct  Thood.  mss. 
iiuia  in  pcicato  ejus  sunxctura  licclcsi;c  mtjsteria. 
AVix  edit.  ac  mss.  ut  in  tcxtu. 

■K);  Edit.  Era.  atqiie  Gill.  ct  mss.  aliquot, 
matres  auclorcs  Doininici,  clo.  (Jiiidani  alii  niss., 
niatrcs  inirlons.  ctc.  tiill.  vcio  iii  iiiargiuo,  uc  mss. 
noiiiiuUi  cum  edit.  Hom.  nobiscuia  faciunt. 

■|7~  Sic  Hom.  odit.  et  mss,    aliqnot.   Ali.Tj   vcro 


oaV\L  sitiiul  ne  (itiis  suhjcctus  corporis  pa.^sioni,  etc. 
a  i|uiluis  niss.  plprii|ue  non  procul  abount.  At  nuod 
odit.  Rom.  paucis  inlerjoctis,  cuntra  vetcres  alias, 
et  niss.  pr;i'fort:  llotninutn  cnim  isla  juclanlia  est, 
et  non  alicnam  iilnriam,  scd  suaiit  iiu;rrerc ;  nou 
sanc  vidcrunt  editorcs  hanc  sentenliam  pcr  se 
verissimam,  hoc  loco  absurdaiii  esse:  cum  agatur 
dc  glori;i  iu  noLpilitatc  m.ijnruni  positii,  quam  iiiulti 
quiorunt  avidissiiiie,  dc  propria  sibi  recte  faclis 
acquircndu  iiiliil  solliciti. 


943 


S.  AMBROSII 


944 


CAPUT  VII. 


Divhio  inrocato  Spinlu,  incipil  dctCQerc  mijilcriu 
iiusc  sub  David  ac  Bclhsabcc  adulterio,  ncc  non 
sub  ipsius  partu  velabanlur. 


35.  Et  quoniam  David  non  defendendum  ncque 
enim  meo  eget  auxilio,  sed  escusandum  recipi- 
mus,  vel  potius  prredicandum;  ne  in  tanto  myste- 
rioruni  profundo  vacillem,  justum  est  ut  ejus  ore 
utar,  cujus  utor  historia.  Utar  igitur  responsorio 
prophetico  dicens:  «  Cor  mundum  crea  in  me, 
Deus,  et  spiritum  rectum  innova  in  visceribus  meis 
(Psal.  L,  12).  "  Nemo  enim  sine  Spiritus  sancti 
infusione,  tanta  divini  recessus  polest  spectare 
mysieria.  Etenim  si  ille  lantus  propheta,  Spiritus 
eancti  pelilsibimunusinfundi,quidla.cere  infirmus 
debeat:  cum  preesertim  etiam  Apostolus  sanctus  B 
populi  quoque  se  putet  prccibus  arljuvari,  ut  ape- 
riatur  ei  ostium  ad  loquendum  mysterium  verbi. 
0  Si  mihi  ostium  illud  Christus  dignetur  aperire  ! 
Pulsemus  tamen;  solet  enim  exaudire  pulsantes, 
quia  ipsedixit:  «  Pulsate,  et  aperietur  vobis  (Luc. 
XI,  8).  »  0  si  mihi  se  ipse  reseraret,  quia  Cliristus 
est  janua:  ipse  intus,  ipse  extra,  ipsc  via  quis  du- 
cil,  ipse  vita  ad  quam  contendimus  pcrveniro. 

36.  Veni  ergo,  Doniine  Jcsu,  et  aperi  nobis  fon- 
tes  tuos,  ut  bibamus  de  aqua,  quam  quibibit,  non 
520  sitiet  in  ceternum  Uoan.  iv,  13).  Vel  si  de 
fonte  adhuc  tuo  haurire  non  possumus,  dignaro 
concedere  ut  de  puteo  saltem  haurire  possiinus, 
unde  potum  Samarilanffiillidubitantiadhucmulieri 


A  conceptione  furtiva;  istum  vero  Salomonem  jain 
ox  professione  conjugii.  Liquet  igitur  per  David 
intelligi  prophetam,  per  prophetam  populum  pro- 
pheticum,  ex  quo  et  ex  Synagoga  primus  ille  qui 
nalus  est  (quoniam  degeneraverat  a  majoribus  suis 
per  flagitia  formatus,  et  per  vitia  concretuspopulus 
Judrcorum)  ad  resurrectionis  ceternitatem  pervenire 
non  potuit,  nec  in  virum  perfectum  excrescere ; 
scd  in  cxigua  sensuum  parvitate,  et  quadam  vir- 
tutis  defecit  infantia.  At  vero  ille  qui  postea  ex 
legilinia  conceptus  estcopula,  populus  Christianus, 
ille  sapiens  alque  pacificuB,  hnc  eniin  Salomonis 
interpretatione  reseratur,  ad  incanam  longoevae 
resurreciionis  (statem,  alque  ad  regnum  illud  coe- 
lesto  pervenit.  Per  illum  autem  populum  lex  so- 
ula,  por  istum  gratia  reformata  est. 


39.  Accipite  etiam  terlium  mysterium.  Quod  Da- 
vid  Hebraei  excelsum  dicunt  (<8).  Latini  humilia- 
tuoi  iiiterpTetantur.  Quis  est  autem  vere  humilia- 
tus,  nisi  ille  «  qui  non  rapinam  arbilratusest  esse 
se  .Tqualem  Deo :  sed  formam  servi  accipiens  hu- 
miliavit  semetipsum,  factus  obediens  usque  ad 
niortem  (1'kilipp.  ii,  6-8)?  »  Hic  igitur  est  qui  si- 
gnifieatur  David,  excelsus  per  naturam,  sed  humi- 
liatus  per  misericordiam :  sublimis  in  divinitate, 
sed  mitis  in  corpore.  Itaque  ubi  humiliatus,  ibi 
obediens.  Ex  eo  enim  nascitur  obedientia,  ex  quo 
humililas,  et  in  eo  desinit.  Cum  enim  obediens 
dicilur  factus  usque  ad  mortem  fmors  autem  non 
divinitalis,  sed  corporis  fuit)  nonutique  obedientia 
polliceris.  Et  tu  quidem  de  fonte  omnibus  pollice-  C  divinitatis  fuit  illa,   sed   corporis ;    nec   humiiitas 


ris,  sed  dubilantibus,  ut  illi  Samaritanae,  fons  luus 
adhuc  altus  est  puteus.  Bihamus  ct  nos  aquam 
cffilestium  secretorum.  Et  qnoniara  ad  fontemtuum 
meruimus  pcrvenire,  liceat  nobis,  imaginem  sal- 
tem  mysteriorum  videre  coelestium. 

37.  Itaque  nisi  fallor,  per  Prophetam  Spiritum 
sanctum  intelligimus,  per  ailulteram  autem  licet 
Synagogae  foi-nicatiunes  varias  a^stimare.  Et  ideo 
multo  ante  cernimus  (Gcn.  xlix,  10)  revelatum  ex 
Spiritu  sancto,  et  ex  familia  Judffiorum  [quoruni 
palres  et  e.v  quilms  ChrisLns  secundum  camcm) 
(Rom.  IX,  5)  Dominum  Jesum  esse  generandum, 
qui  quidem  quasi  Judanis  ex  adultera  familia  natus 
est,  sed  quasi  iminaculatus  ox  Virgino.  Erat  sub 
lege,  erat  quasi  sub  viro  familia  JuddBorum;  abo- 
lenda  fuit  legis  obscrvantia,  ut  veritas  substitue- 
retur  et  gratia. 

38,  Habcmusunum  mysterium  :  accipite  et  aliud  ; 
ita  tamen  ut  memincritis  ex  priina  conceptione 
Bethsabee  natum  esse  parvuhim  qui  mortuus  est, 
postea  natum  osseSalnmonem :  illum  parvulum  ex 


majestalis  illa,  sed  carnis.  Itaquc  quantum  ad 
susceptionem  corporis  spectat,  apostolica  lectio  in 
quo  Christi  fuerit  humilitas,  declaravit:  quod  vero 
ad  naturam  spectat  divinitatis,  Evangeliea  lectione 
reseratum  est:  quam  pio  prosecuti  estis  assensu, 
cum  audiretis  legi,  dicente  Dei  Filio  :  «  Ego  et  Pa- 
ter  unum  sumus  (Joan.  \,  30).  ><  328  Unum 
enim  divinitate  sunt  Pater  et  Filius  :  sed  non  unum 
suiit  corporis  sacramentum,  et  divinitatis  a-terni- 
tas.  Nec  solus  tamen  Apostolus  humiliatum  dixit 
csse  Dorainum,  sed  ipse  quoque  se  humilem  esse 
memoravit  dicens:  «  Tollite  jugum  meum,  quia 
levecit;  quoniam  mitis  sum  et  humilis  corde 
iMallh.  XI,  29).  »  Et  tamen  non  sola  interpreta- 
T»  tione,  sed  etiam  appellatione  signatum  est  quia 
scriptum  est:  «  Inveni  David  servum  meum,  oleo 
sancto  meo  unxi  eum  (Psal.  lxxxviii,  21).  »  Et 
infradicit:  «  Pater  meus  es  tu  (Ibid.  27) ;  »  et 
«  Ego  dicam  illi :  Filius  meus  es  tu  (19;  IOid.28}.  » 
Ergo  David  quem  quoerebamus,invenimus;  servum 
quidem  specie,  seddominum  veritate. 


[18;  Mss.  pleriquc  cum  edit.  omnibus,  llxbrxi 
dicunt.  Laud.,  Torn.  et  alii  nonnulli  restitunt  vo- 
cem,  e.rcclsuni:  ad  quam  videntur  respicere  qua; 
infra  sequuntur,  David  excclsns  per  naturam  scd 
hunvliains  per  miscricordiam.  Neutram  tamen  in- 
terprctatioaciu    uspiam   reperimus,    sed    tuulum 


Davidem  HebraBa  signiflcatione   idem    esse  ac  di- 
lectuin. 

(191  Rom.  edit.  sola,  et:  Ego  pri)7iogenitum  po- 
num  illum,  excelstim  pree  rectibus  ierrx.  Forte  vo- 
lucrit  auctor  ad  eum  versum  alludere;  sed  Era, 
Uill.  ao  iiibs.  omnes  nobiscum  fuciunt. 


043 


CAPUT    VIII. 


aPOLOGIA  DAVID  ALTEHA.  946 

A  Denique  amabat  Jesu3  Lazarum  et  Mariam  :  ama- 


B 


QiM  doyntis  regia,  in  qua  deambulat  David  :  quid 
nudalio  et  lavatio  Bethsahee  ;  quidve  quod  statim 
nuda  visa  amata  sil,  siyiiiftcet  '! 

40.  Hic  ergo  David  intra  domum  deambulavit 
suam.  Qua  utique  domus  est  Christi,  nisi  illa  do 
qua  dicit :  Quia  «  apud  Palrem  meum  multa-  man- 
siones  sunt  [ioan.  xiv,  2)  ?  »  In  illa  ergo  regia  si- 
tus  humanam  conditionem  nudara  vidit,  et  mise- 
ratus  adamavit.  Erat  enim  adhuc  nuda  virtutum, 
quia  per  insidias  serpentis  genitalibus  erat  natur;e 
suae  exuviis  (20)  destituta.  Xeque  enim  verisimile 
vidctur.  ut  ante  domum  rcgis  mulier  nudaretur. 
ante  domum  regis  femina  se  lavaret  \ll  Bcg.  xi, 
2)  :  quasi  locus  lavacro  opportuno  alius  esse  non 
posset.  Non  quadrat,  non  congruit,  non  cum  fide 
convenit  ;  distat  a  vero,  abborret  a  sensu.  Talcm 
rex,  tam  pctulantem,  tam  procacom  horrere  potuit, 
non  amare,  .\n  illa,  si  non  viro  verecundari,  nec 
regios  saltem  vereri  potuisset  aspectus  ?  An  illam, 
priusquam  rex  videret,  nec  ministri  ejus  arccre 
potuerunl  ? 

41.  Ergo  si  hoc  cum  fidc  non  potcst  convenire  : 
qua;ramus  quae  ista  sit  nuda,  videlicet  humana 
condltio,  omnibus  vestimentis  exuta  naturK,  ca- 
rens  amictuimmortalitatis,  etinnoccntia;  spolita  ve- 
lamine.  Nudus  est  enim  qiii  peccato  nudaturct  cul- 
pa.  Denique  illeprimus  nostri  generis  peccator,  at- 
queutinamsolus,antequampeccaret,nudum  se  esse 
non  sensit ;  poateaquam  peccavit,  nudum    se  essc 

vidit  ;  et  ideo  tegendum  folis  putavit,  quia  nudum  C  scrutator  est  cordis  et  renum  :  nihil  huic  tectum, 
se  esse  cognovit.  Faclus  est  igitur  ille  sibi  nudus, 
postcaquam  factus  est  reus  culpa;.  In  illo  nudata 
est  onmis  humana  conditio,  per  successionem  na- 
turae  ;  non  solum  culpae,  sed  etiam  ffirumna;  obno- 
xia.  Ergo  illc  sc  nudum  sensit  et  vidit  :  unde  ita 
est  omnis  nostra  conditio,  ut  qui  se  nudum  pu- 
taverit,  nudum  et  videat  et  sentiat.  Deni(|ue  qui 
divitias  concupiscit,  nudus  est  :  qui  contemnit, 
opulenlus  est.  Adco  suus  cuiquo  scnsus  ;crumna 
est,  ct  sua  cuique  virtus  cxpers  injuria;  est.  Ergo 
humanam  couditionem  primo  per  legem  sibi  Chri- 
stus  in  32?  conjugium  vindicavit,  quam  repudiii- 
vit  postea.  Undc  et  ait  :  "  Quis  libcr  repudii  matris 
vestra;,  quo  din)isi  eam  (/«t.  l,  1     '!  >'    Hoc    igitur 


bat  Christus   Ecclesiam    suam,    quamvis   nudam, 
quamvis  nullo  adhuc  virlutura  dccore  vestitam. 

42.  Denique  ut  sciamus  propositae  disputationi 
Seripturam  seriem  convenire,  discamus  Ecclesiam 
mundam,  discamus  qu,.crentem,  festinantem  et  la- 
vantem  se  antc  domum  Christi,  quando  baptiza- 
bat  Joannes  in  Jordane  dicens  :  «  Ego  quidem 
baptizo  vos  in  aqua  in  poenitentiam  :  qui  autem 
venit  post  me,  fortior  mc  est,  cujus  non  sum  di- 
gnus  calceamenta  portare  :  ipse  vos  baptizabit  in 
Spiritu  sancto  [Matth.  iir,  lil.  s  Ergo  quando  bap- 
tizabalur  plebs  in  pccnitentiam,  Christum  utique 
domui  ejus  jam  vicijia  qua;rebat,  ut  perveniret  ad 
gratiam.  Quaerebat  ergo  a  Joanne  Christum  Eccle- 
siadicens:  «  Annuntianiibi  quem.  dilexitanima  mea 
{Cant.  1,  0)  ;  »  ipsum  causam  desiderii,  ipsum  cau- 
sam  lavacri  sibi  csse  commemorans,  sicut  habes  : 
Fusca  sum  et  decora,  filia  Jerusalem,  ut  taberna- 
cula  Cedar,  ut  pelles  Solomonis  [Ibid.,  4).  »  Habes 
causam  qua  ratione  se  lavare  gestiat,  quia  fus- 
cam  se  esse  commemorat.  Nam  quasi  interroganti 
Joanni,  qua  rationeplebs  multa  concurrens  gesti- 
ret  lavari,  respondit  :  Fusca  sum  et  decora,  filia 
Jerusalem.  )i  Quia  esl,  lavari  desiderat  ;  quia  de- 
cora  est,  videri  nuda  non  metuit.  «  Nolite,  inquit, 
aspicere  me,  quia  offuscata  sum,  quia  non  est  in- 
tuitus  mo  sol  {Ibid.  5).  »  Ergo  fuscaraur,  quando 
uon  videmur  a  Christo  ;  sed  quando  videmur,  al- 
bescimus.  Vidit  eigo  eam  ille  cui  nuda  sunt  om- 
nia,  et  interna  pectoris  occulta  esse  non  possunt 


nihil  est  involutum.  Vidit  Ecclesiam  suam  nudam, 
et  vidit,  et  amavit.  Vidit  nudam  dilectam,  et  qua- 
si  filius  charitatis  adamavit. 

43.  Videte  qucmadmoduin  vidcat,  videte  quo- 
madraodum  vocet.  Non  hic  adulterii  opprobria,  sed 
mysteria  castitatis  sunt.  «  Tota  ss,  inquit,  formosa 
amica  mea,  proxiraa  raea,  et  rcprchensio  non  est 
in  te.  Ades  huc  a  Libano,  sponsa,  ades  huc  a  Li- 
bano,  transibis  et  pertransibis  a  principio  fidei 
{Cant.  iv.  7  8).  »  Et  bcne  a  principio  fidei.  Ergo 
ubi  fidem  habes,  adultcrium  timere  non  debes  ; 
fides  enim  conjugii  cst,  fraus  adultcrii.  Sed  ut 
adesse  possit  d  Libano,  anle  prsomisit  dicens  :  «  Ex- 
surgc,  veni,  proxima  mca,  formosa  mea,  columba 
generc  Chrisliis  familiam  suam  nudam  vidit,  et  t\  mea,  perfecta  mea  (tVin/.  ii,  10;.»  1'roxima,  utiquH 
amavit  :   amat  cnim    sanctam   Christus    animam.       fidei  desiderio  ;  foimosa,  decore  virtutis  ;  columba, 


i20i  Quidquid  inter  voces,  e.vuviis  dcstitida,  et 
illas,  Quanrmus  qiix  isla  sit,  concluditur,  iii  cdit. 
Uum.  pra^tcrmissum  fucrat,  rum  in  aliis  oiiinibus 
edit.  el  mss.  habeatur.  Illoruni  autein  verljorum 
loco  tantumiiioilo  rcposita  fueiant  ista  :  Vidil  erno 
Ihiviil  iiiulicirm  iiiidiim  litvuiilcm  sc.  Manilcstuiu 
vcro  est  iiicmuralas  lineas  idcirco  fuissc  ab  edilo- 
ribus  Uomanis  resecatas,  ne  vcrilas  hislori.c  dc- 
stnieretur.  Vcriirn  cum  hic  auctor  supru  c.  2,n,i); 
c.  '.i,  n.  7,  1.5  et  10,  c.  i  n.  21,  et  c.  .5.  n.  31,  lucti 
veriiatem  expressissiinis  vcrbis  aslruxcrit,  qiiis 
putcl  eum  in  lain  paucis  pagellis  sibi  adco  turpitcr 
contradiccre  ?  Itu  igitur  hunc  locuiii  interpretaraur. 


ul  histuriam  quidem  nequaquam  ncget.  sed  raulto 
magis  attendcndum  docoat  ad  histori;c  animam,  ut 
sic  loquamur,  id  est,  ad  nijsticam  intelligentiam, 
quam  ad  ejus  corpus,  hoc  est,  litteralem  narratio- 
neni.  Qua  etiam  ralione  loci  coiiiplurcs  ipsiusmet 
Ambrusii  conciliandi  sunt,  ut  puta  lib.  l  de  Abra- 
ham  cap.  ejusdom  numero  87,  ct  lib.  ile  Josepk 
1'alr.  c.  1,'numerus  4  ciiin  libri  ejusdem  cap.  30, 
niim.  1^!.  Item  lib.  de  Tohia  c.  3,  n.  .57  et  58,  cum 
cjusdciii  libri  cap.  2,  nuni.  70  el  scqucntihus.  Vi- 
(iesis  etiam  pra;iiiissam  a  nobis  huic  tractatui  Ad- 
monilionem. 


947 


S.  AMBROSII 


948 


2;rutia  spiritali.  Peuns  enim  coluuiliv  deargcntatse  A.  metuenda  sunt,  sed  oplanda  ;  quia  vulncra  chaii- 


aeternam  illam  signilicant  potestate.ni  ;  et  columbae 
volatus  sancti  Spiritus  praesentiam  dcclaravit.  Vo- 
cat  igitur  ad  se  eani  Christus,  ut  veniat  ;  quoniam 
spiritalibus  jaui  pretiis  dotata  veniebat  :  ■<  Quia 
ecce,  inquit,  hiems  prfeteriit,  imber  abiit,  disces- 
sit  sibi,  flores  visi  sunt  in  terra  (Ilijd.  11,  12)  » 
Videte  S23  quemadmodura  sancta  invitetur  Eccle- 
sia.  ('  Hiems,  inquit,  disccssit  sibi.  ■>  ne  hiemem 
nuda  formidet,hiemem  non  temporis,  sed  infirmita- 
tis,  quffi  agrum  animae  fecundum  omni  flore  des- 
poliat.  Estenirn  hiems  non  terreni  solis,  est  hiems 
mentis,quando  animofrigus  illabitur,  quando  va- 
por  animi  evanescit,  quando  solvitur  vigor  sensus, 
quando  nimius  humor  exundat  et  mentem  gravat. 


tatis  sunt  ;  sicut  ipsa  dicit  (25)  :  «  Vulnerata  cha- 

ritate  cgo  sum  (Ibid.  8).  »  Bona  charitatis  vulnera. 

Denique  utiliora  vulnera  amici,    quam   voluntaria 

oscula  inimici. 

CAPLT  IX. 

Eamdcm  mntenam  p-osequilur ,  oxtenditque  Eccle- 
.':inm  Chrislo,  qui  vclatam  Sijnagodam  despexe- 
>-il?  r,ulam  plaruive,  turn  ejusdem  lul  illurn  in- 
quireniluin  ardorem  de^crihit  :  ac  demum  lcgis 
solulionem  in  ilria;  nece  adumhratum  expli- 
cat. 

■io.  Merito  ergo  nuda,  quia  pallium  perdidit  : 
autfortassis  ideo  nuda,  quia  nonnumquam  vir- 
tutis  est  opertum  non  habere  pcctus,  cor  non  ha- 
bere  velatum.  Denique  velatam  Hlain,  hoc  est,  Sy- 


quando  interior  caligina   aspectus.  Et  ideo  aitDo-  n  nagogam,  quae  habebat  velamen  in  lectione   Vcte- 


minus  :  «  Videte  ne  fiat  fuga  vestra  hieme  vel 
Sabbato  (Malth.  xxiv,  20).  ■>  Bonum  enim  ut  tunc 
dies  judicii  vel  mortis  adveniat,  cum  viget  animi 
blanda  teaiperies,  cum  cceleste  mysterium  serena 
luce  resplendet,  cum  cor  nostrura  ardet  in  nobis. 
Tunc  enim  Christus  est  pra?sens,  sicut  testantur 
in  Evangelio  .Ammaon  121 1  et  Cleophas  dicentes  : 
"  Nonne  cor  nostrum  ardens  erat  in  nobis  in  via, 
cum  aperiret  nobis  Scripturas  {Luc.  xxiv,  321  ?  » 
Viget  autem  animus  quando  otiam  flos  videtur  in 
terris.  Ouis  est  iste  flos  boni  odoris,  nisi  ille  qui 
dixit  :  «  Ego  flos  campi,et  lilium  convallium  (Cant 
Ti,  -1)  ?  1)  De  quo  et  in  Isaia  scriptum  est  :  c<  Et  exi- 
et  virga  de  radice  Jes.se,  et  virga  ex  radice  ascen- 
det  (22)  et  flos  ex  virga  exiet  [Isa.  xi.  1).  »  Radix 
utique  familia  Jud»orum  est,  virga  Maria,  flos  C 
Maris  Christus,  qui  quando  nostra  resplendet  in 
terra,  et  in  agro  anims  redolet,  vel  in  Ecclesia 
sua  vernat,  nec  frigus  possumus  timere,  ncc  plu- 
viam  vereri,  sed  exspectare  judicii  diem. 

•44.  Et  ideo  Ecclesia  ut  hunc  florem  videret,  om- 
ni  studio  festinabat,  sicut  ipsa  testatur  dicens  : 
«  In  cubili,  in  noctibus  qua^sivi  quem  dilexit 
anima  mea  :  qussivi  eum,  et  non  inveni  :  vocavi 
eum,  et  non  exaudivit  me.  Exsurgam  Itaquc,  et 
introibo  in  domum,  in  forum,  et  plateas,  et  quae- 
ram  quem  dilexit  anima  mea.  Quaesivi,  et  non  in- 
veni  eum  {Cant.  iii,  1)...  Invenerunt  me  custodes 
qui  circumeunt  oivitatem  (2.3),  me  percusserunt, 
et  tulerunt  pallium  a  rae  [Cant.  v.  7).  »  Videtis 
quemadmodum  qucerat  quem  desiderat  invenire,  [) 
ut  non  timeat    vulnrrari.    Sed    h.-pc    vulnera    non 

{-!)  CodoxTorn.,  duo  dissipuli,  alii  ac  edit.  om- 
nes,  Ammaon  cl  Clcoplias.  Sic  eliam  nuncupantur 
ah  Ambrosio  tum  nlilii,  tuni  maxime  in  Comment, 
in  Evang.  Luc.T,  cap.  xxiv.  quia  de  re  plenius  ibi- 
dem  disseremus. 

(22)  Rom.  edit.  cum  inss.  ali()uot,  dc  radice  Jcs- 
se,  et  flos  de  radice  ejus  asccndci,  i|ua;  loctio  etiam 
LXX  pt  Vulg.  auctoritate  conlirmatur.  Era. 
tamen,  Gill.  et  plurr-s  mss.  habent  nt  in  tex- 
tu. 

(23)  Ita  mss.  omnes,  atque   edit.    Era,    ct 
rom.  vero,  ef  circuibo  civHatem .    Certe    hanc 


Gill. 
ejus 


leclionem  LX.\  alque  Vulg.   stabiliunl^  a  qua   nec 


ris  Testainonti,  quod  modo  revelatur,  quoniam  in 
Christo  evacuatur  (//  Cor.  iii,  13,  14)  ;  velatant, 
inquam,  Synagogam  Christus  despexit  et  7  24 
sprevit  :  unde  hodieque  velamen  super  cor  Juda;o- 
rum  est  positum.  At  vero  ea  quae  tota  ad  Domi- 
num  mente  convertitur  (25),  nuda  est  atque  pcrs- 
picua.  Cum  enim  ([uis  conversus  fucrit  ad  Domi- 
num,  velamen  auferetur  ;  ut  gloriara  Dei  specu- 
lantes  videro  poasimus.  Denique  etiam  alibi  nu- 
dam  esse  virtutis  indicium  est,  quia  scriptum  cst: 
«  Exui  tunicara  meam,  quomodo  induam  eam  ? 
Lavi  pedes  moos,  quomodo  inquinabo  illos  (Cant. 
v,  3)  ?  . 

46.  Quam  igilur  tunicam  exuerit,  ct  non  inve- 
nerit  quemadmodum  iuduat  eam,  dc  fecripturis, 
si  possumus,  revelemus.  Est  enim  quffiJam  tunica 
corporalis  :  sunt  cupiditatum  quoedam  intcxta  ve- 
lamina  ;  et  ideo  inlerdum  raelius  est  nudum  esse 
corpore,  quarn  corde  velaluiu.  Lnde  etiani  Paulus 
nos  adinonet  exspoliari  multo  esse  mclius  quam 
supervestiri,  dicens  etiam  alibi  :  "  Exspoliantes 
vos  veterem  hoininem  cum  actibus  suis,  Induite 
novura  qui  renovatur  in  agnitione,  secundum  ima- 
ginem.ejus  qui  crea\it  eum  {Coloss.  \\\,  0,  101.  » 
Ergo  quap  exspoliata  est,  et  pedes  lotos  habet  ;  et 
ideo  qu«  lavit,  nescit  quemadniudum  inquinari 
possinl.  Obliviscitur  enim  per  gratiam,  quod  hau- 
serat  per  naturanl.  Magnus  igitur  hic  est  justus 
amor  mulicris  ante  David  regiam  se  lavan- 
tis. 

47.  Veruin  uou  solum  lavit,  sed  etiam  vocavit  : 
ut  in  eodeu)  accepimus  libro,   dicente    sancta   Ec- 

multum  recodit  Ambrosius  lib.  dc  Iniac  et  .Anima 
c;ip.  ."i,  num.  3«^  ubi  habet,  ct  quTram  in  civita- 
te. 

(24)  Sic  Rora.  edit.  et  mss.  aliquot  ;  Era,  vero  et 
GiU.  cuiii  aliis  cod.  nianu  oxaratis,  sicut  ipsc  dicit: 
Vnlucratii  cliarilatis  cyo  sum.  Minus  bone,  cum  hcc 
Ecclfsi.i'  Iribiii  manifestum  sit. 

i2.51  Edit.  Era.  alque  Gill.,  .it  vero  eam  qux  tota 
ad  nominnm  menle  convertitur,  ut  (jloriam  Dei  spccu- 
lantes  vidcrc  possimus,  Chnstus  suM^pil  atijueaniple- 
ctilur.  .\t  Rom.  cdit.  et  mss.  cod.  habent  ut  nos 
supra. 


949 


APOLOGIA  DAVID  ALTERA. 


980 


clesia  :  «  Veni,  frater  meus,  excaminus  la  agruin,  A 
requiescamus  in  castellis,  diluculo  surgamus  iu 
vineas,  videamus  si  floruit  vitis  (Cnwf.  vii,  fl,  12).  » 
Non  solum  ifiitur  lavat,  sed  etiam  Christum  ad  se 
venire  provocat  ct  invitat  dicens  :  «  Tibi.  dal)o 
ubera  mea  {Ibid.  ).  »  Nec  sua  tantum,  sed  etiam 
nova  ac  vetera,  pollicetur,  sicut  habes  :  «  Nova  e^ 
velera,  frater  meus,  servavi  tibi  (Ilnd.  13).  »  Et 
quas)  amoris  impatiens  qua^rit  adminiculum  ali- 
CUJU3,  a  quo  Christus  rogetur  ut  veniat.  Videte 
aestuantem,  videte  desidcrantcm  :  «  Quis  duhit^ 
inquit,  te,  frater  roeus,  lactantem  ubcra  matris 
meffi  (Caiit.  viii,  I)?»  Et  qua  ralionequjerat,  ct  qua 
gralia  invitct,  ct  quemadmodum  possit  tenere^ 
demonstrat :  qucmadmodum  foris  morantcm  ex- 
spectct,  ostendit  :  et  ut  domum  suam  ingrodiatur  t» 
implorat  dicens :  ■■  Invcniens  te  furis  osculabor 
te,  assumam  te,  et  adducam  le  in  domum  matris 
meae,  et  in  secretum  ejus  quae  concepit  me  (Ibid. 
2).  Vides  qucraadmodum  nuda  sit,  qu;e  non  potest 
tectum  habere  secreturn  intemcrata;  utiquenatur.-e, 
secretum  intimae  conscientice,  non  dcsignatum 
aliqua  temeritate  vitiorum.  Horlus  enim  clausus 
esl  Ecclcsia  sancta,  et  immaculata  virginilas,  quce 
ideo  hanc  gratiam  meretur  aChristo,  quiavcrbum 
Dei  qumsivit,  desideravit,  invenit,  advigilans  ante 
ostia  sapientia;,  sicut  ipsa  dicil:  «  Beatus  vir  qui 
audierit  me,  et  homo  qui  vias  meas  custodierit, 
advigilans  meis  ostiis  quotidie,  custodiens  postes 
mei  introitus.  Exitus  mei,  exitu?,  sunt  vitaj 
{Prov.  VIII,  34,  35).  .. 

48.  Sic  Ecclesia3  sus  Christus  spcciem  concu-  C 
pivit  et  paravit  sibi  eam  uxorem  adscisccre.  Scd 
quia  orat  sub  lege  (sub  lege  enim  Petrus,  Jounnes. 
725  c;Eterique  apostolici  viri),  prius  nos  obssr- 
vanliaj  corporalis  vincuhs  relaxandos  pulavit. 
Quaravis  enim  lex  rcligiosa,  lex  jusla,  sicut  Uriae 
persona  iuducitur,  qui  tam  religiosus  et  castus 
fuit,  ut  regressus  e  bello  uxorcm  non  recognosce- 
ret,  nec  intraret  ad  eam  ;  tamen  quia  Urias  in 
David,  hoc  est,  viro  humili,  copulam  cognovit  Ec- 
clesia:  (20),  a  Synagoga;  conjunctione  discedcns, 
locum  futuris  nuptiis  pru;paravit.  Unde  ct  Joannes 
tjpum  acccpit  lcgis,  qui  qiiamvis  esset  ex  Patii- 
bus,  parari  vias  Domini  mintiavit  ot  Ecclesi;e  co- 
putara  prophctcliat :  et  idco  occisu.s  inducilur, 
ut  defeclum  logitim.B  ubservationis  ostendcrct.  rv 
Lexcnim  ct  prophcta;  usque  ad  Joannem.  Ergo 
jam  Urias  occisus  est  in  typo  legis,  ut  Synagoga 
legis  laqueis  solvcrctur,  quoniam  quK  sub  viro 
esl  mulier,  vivcuti  viio,  ligata  esl  legi ;  si   aulem 

'20)  Ita  rdit.  nmncF,  ac  pauri  ir  ss.  Codcx  Torn., 
(iimcn  nhi  frui  inlcrfrrlo,  Darid,  Itor  csl,  vir  liu- 
niilin  rnpulinn  roijnorit  Ecrlcaiii'.  Theud.  iamcn 
nhi  rcri  Darid,  hoc  cst,  riri  liiimilis  roiniliim  co- 
guorit  Ecclcsia.  Alii  qualuor,  tnmcn  uhi  Vrias 
David ,  hoc  est ,  viri  humilis  cni>iiliun  cognovil,  Ecclc- 
si,T,  c.lr. 

i27)  Rom.  Edit.,  adultcm  humiina  condiliu ; 
alisB  duae  ac  mss.  omncs,  kumuna;  conditioni ;  nec 
male,  si  vocem  adultera,  de  Ecclesia  diclam'  intel- 


mortuus  fuerit  vir,  soluta  est  a  legB  viric.  Igitur 
vivcute  viro,  vocabitur  adultera,  si  juncta  fuerit 
alteri  viro  :  si  autein  mortuus  fuerit  vir  cjus,  li- 
berata  est  a  lege  viri  :  ita  ut  non  sit  adultera  si 
fuerit  cum  alio  viro.  Ergo  non  adultora  humanae 
conditioni  (27),  quas  licet  sub  lege  iuerit,  tamen 
abolita  quodammodo  observantia  legis,  in  gratiam 
vindicata  est. 

i!l.  Legis  autem  observantiam  non  Christus 
abolevit.  Unde  ct  Uriam  non  David  occidit,  sed 
occidi  a  bellatoribus  passus  est ;  hoc  est,  profa- 
nari  ritum  observantias  cx  lege  venicntis,  per  in- 
cursionem  Barbarorum  et  captivitatem  Judajorum 
passus  est  Christus.  Denique  Urias,  lux  mea  dici- 
tur,  qua;  autem  Christi  lux,  nisi  lex  et  ICvange- 
lium?"  Si  enim  crederetis  Moysi,  crederetis  et 
mihi  :  de  me  enim  ille  scripsil  ^Joan.  v,  46).  ).  Quia 
lux  Christi  in  lege  praecessit,  cujus  poslea  in 
Evangelii  gratia  quasi  in  heptamyxo  spiritu  uni- 
versa  (28)  mundi  hujus  implevit.  Iline  ergo  legi 
carnem  sustulil  vcl  Ecclesiam  et  sibi  junxit  : 
cujus  Icgis  lumcn  populus  hostilis  imminuit, 
quando  legis  sancta  violavit.  Imminuta  ergo  lux 
Dei  est  in  populo  Juda;orum,  quia  cacitas  ex  parte 
in  Israel  contigit,  donec  plenitudo  gcntium  intra- 
ret,  el  sic  omnis  Israel  salvus  fieret. 

C.\PUT  X. 
licnorala  altcnlioiic,  altius   miislerium    in    udulicrio 

Davidico latcns,nimirum  Vcrbum  divini  cum linmana 

natura  conjunclronem  scrnlatur. 

50.  Superest  adhuc  et  quartum  mybterium, 
quud,  qua;so,  placidisaccipiatis  auribus,  etmcntem 
nostram,  non  verba  pondatis  ;  non  enim  in  verbo 
est  regnum  IJoi,  sed  iu  virtute.  Adulterium  factum 
est,  et  homicidium  factum.  Hoc  est  quod  dictum 
est  ad  prophctam  :  c  Sumc  tibi  baculum  nucinum 
{Jerem.  i,  ll}.  »  Et  alibi  virgam  nuciuam  legimus, 
per  quam  intelligimus  jus  quoddam  et  summam 
prophctiae,  qua.  more  nutis  foris  amara  in  cortice 
dura  in  mcdio  testa,  tencra  intns  est  et  fructuosa. 
Etsi  igilur  in  historia  amariora  auditio,  in  typo 
dura  cognoscitis  ;  sperate  tameu  in  mysterio  fru- 
ctuosa.  Adulterium,  iuquani,  in  typo  S26  salutis 
cst  IVuetum  :  nou  cnim  adullcriumomne  damnan- 
dum  est.  Dcnique  ad  Prophetam  dictum  est: 
(I  Vade,  aecipe  tibi  uxorem  fornicariam  {Osce  i, 
2).  »  Dominus  hoc  jubet  cum  ea  qua;  fornicala  fue- 
rit,  essc  coujugium  :  cujus  conjugii,  ut  supra 
diximus  iSuiira  cap.  9,  hiijus  lilri)  ,  partus  cst 
Chiistus.  Namque  filio  qui  ex  fornicatione  es, 
natus,  a  Domino  nouien    impositum   est    Jezrahelt 

ligas.  Uuisusibidcm  edit.  Era.  et  mss.  duo,  tamen 
obiila  est  lcgis  iiuoilammodo  (mss.,  qucmadmodum) 
oliserranlia  lcgis  in  ijratiam,  clc. 

(28)Mss.  aliquot,  edit.  Eia.  ac  Gill.  in  margine, 
III  hcptaniii.ro  scptijormi  spiritu.  \l  giosscma  est, 
Non  dubiimi  autem  quin  alludatur  ad  candcla- 
liruiu  veleris  legis,  iii  (luo  crant  Iucern;e  scptcin, 
([uiliu.s  sciitifurinis  gratia  sancli  Spirilus  desij^na- 
batur. 


931 


S.  AMBROSIl 


95^" 


quod  divina  est  gcneratin.  Si  ergo  pia  illi    rnpnla  A  Jesiis,  siruf  Judaeos,  perisse  parvulos  et   informes, 

Ros  vero  quos  post  mortem  ascivit  in  numerum 
iiliorum,  rpgno  esse  scrvalos.  Undc  ,ju.\t.i  hoc  my- 
sterium  convenitquod  primus  in  JudKisfueritpar- 
tu3  infirmus  ;  ut  postea  inChristianis  fieret  fructus 
ffitcrnus. 

GAPUT  XI. 
Parahnln  yalhan  proporitur,  ntquc   ad  sensum    mo- 
ralem,  moxjue ad  allegoricum  Iraducitur. 

55.  Sed  jam  ad  nuntium  transeamus.  Nam  bu- 
periorilnis  dicbus  Iractatus  nobis  de  illo  invidioso 
adullerio  et  homicidio  David  prophetai  fuit,  decur- 
sisque  mysleriis  non  solum  nihil  quod  condemna- 
retur,  scd  etiam  quod  laudaratur,  invenimus.  Nunc 
tractatus  incipit  esse  de  nuntio  quera  decursi 
T)  psalmi  titulus  jam  saepe  repetitus  ostendit.  Sic 
cnim  est :  •<  Psalmus  David  (29)  intellectus,  cum 
venisset  ad  cum  Xathan  prophela,  cum  intrasset 
ad  Bethsabee  [Psal.  l,  1,  2). 

.55.  Itaque  et  haec  pars  historiae  retexenda  est, 
quffi  hujusmodi  cst.  Dives,  inquit  (// ftej.  xii,  \, 
2,  et  pauper  intra  unam  crant  civilatem.  Divili 
multa  armenta,  multaeovcs;  pauperi  una  ovis  quae 
de  paiie  et  vino  pauperis  alebatur,  et  in  sinu  ejus 
rcquiesccbat.  Venit  hospes  addivilem;  dives  neque 
de  armento  suo,  neque  de  gregibus  suis  aliquid 
abstulit,  sed  unam  ovem  pauperis  occidit.  Hoc  ubi 
cognovit  David :  Morietur,  inquit,  vir  ille,  et  re- 
stituet  quadruplum.  Respondit  illi  Nathan  :  Tu  es. 
Deinde  aperuit  ei  coeleste  mandatum,  dieens  man- 
dasse  Dominum  quod  multailli  bona,  id   esl,  opes 


fornicaria',  clinm  ista  ulique  pia  sorictatis  adul- 
tera?  copula  est.  Scd  illa  do  Jurlccip.  De  divinis 
autem  non  audeo,  licet  pium,  adullerium  nomi- 
nare,  ne  quem  vel  sonus  sermonis  offendat,  licet 
sensus  vencrationis  in  promptu  fit :  qnod  potest 
tamen  cautius  dici,  etsi  non  expressius,  ex  dispa- 
ribus  copulis  conlubernium  pium  faclum  cst,  cum 
Verbum  caro  factum  cst.  Non  sunt  enim  legitima 
consortia  divinitalis  ct  carnis :  ncc  ut  quodam 
fcederc  conveniunt  naturac,  caro  animae  et  anima 
carni,  ita  ctiam  divinitas  et  caro  justi  scrvant 
quodammodo  thori  legem.  Suscepit  carnem  Deus, 
assumpsit  animam,  per  inusitalam  nec  legitimam 
incarnationem  consortium  fecit  esse  legitimum,ut 
sit  Pcus  omnia  in  omnibus. 

51.  Denique  ut  scias  esse  mysterium,  interpretare 
vocabula.  David  cnim  accipis  in  typo  Christi, 
Bethsabec  filia  Pabbati,  ul  filia  plena,  vel  puteus 
dicitur  Juramcnti.  Quid  igitur  cxpressius,  quam 
quod  filia  Sabbati  caro  Christi  est  :  quia  misit 
DeusFilium  suum  factum  ex  muliere,  Jactum  sub 
lege  ?  Eadem  plena,  quia  in  passione  ejus  legis  cst 
plenitudo,  vel  quia  plena  gratia  Spiritus  sancli. 
Jesus  enim  plenus  Spirilu  sancto  regressus  est  a 
Jordane.  Eadem  ctiam  puteus  Juramcnti,  hoc  cst, 
religionis  ot  fidci.  Et  bene  puteus,  quia  fiumina  de 
ventrc  ejus  fluent  aqua;  viva?.  Ilancergo  assumens 
sibi  Deus  Verbum,  copulara  fecit  esse  legitimam  : 
quod  mysterium  illa;  nuptiffl  dcsignarunt,  qu.-e 
sunt  in  Cantiois  canticorum,  quibus  Christo  Ecoli 


sia,  et  spiritui  caro  nubit.  Et  ideo  circumcursabat  C  regias,  sublato  de  pastorum    numero,   contulisset. 


ct  qua;rebat  ubique  Dei  Verbum,  quia  vulnerata, 
quia  nuda,  quia  adultera  in  omnibus,  etsi  im- 
maculata  in  Christo,  quaerebat  caro  misera  redem- 
ptorem. 

52.  Ilanc  sibi  Christus  junxit,  ut  immaculatam 
redderct  :  hanc  sociavit,  ul  auferret  adulterium. 
Et  quia  sub  lcge  crat.  moriendum  fuil,  ul  libera- 
retur  a  lcge,  ut  pcr  illam  mortem  velul  quoddam 
legis  ct  carnis  matrimonium  solveretur.  Mortua 
cst  igitur  in  Cbristo  caro,  ul  nos  mortificati  legi 
per  corpus  Christi,  sicut  Apostolus  dixit  {Rom. 
VII,  4),  essemus  alterius  qui  ex  mortuis  rcsurrexit, 
et  passioncs  cupiditatesque  carnis,  et  cogitationes 
peccatorum    quae    per  lcgem    crant     in     mcmbris 


quodque  in  eum  suam  misericordiam  profudisset  ; 
ct  ideo  quoniam  peccato  cxasperasset  Dominum, 
abducenda  e.jus  omnia,  rapienda  ab  hostibus,  de 
populandam  domum.  Tuncait  ille  :  "  Peccavi  Ibid. 
13).  "  Et  respondit  Nathan  :  Quoniam  peccasse  te 
confiteris,  remittet  tibi  Dominus  peccatum  ;  sed 
filius  tuus  qui  natus  est  ex  Bethsabee,  morietur. 
Hoc  filio  ffigrotante,  David  flevit,  humi  jacuit,  ci- 
licio  se  opcruit,  jejunavit :  ubi  mortuum  cognovit, 
surrcxit,  lavit,  cccnavit,  alios  consolatus  est  (76/<f. 
13,24). 

56.  Vide  quam  multa.  Primo  omnium,  quod 
Deus  pius  et  misericors  est,  et  quae  nobis  adversa 
conlingunt,  pro  pretio    nostri    erroris   excipimus. 


nostris,  in  illa  inorle   morercnlur;  nos    autem  so-  n  Dldicimus  igilur  capiivitatem  pretium  cssepeccali; 

h.Tc  enim  decernilur  pocua  pro  crimine.  Deinde 
illud  advcrtimus  quod  regnum  lapsus,  poBnapopu- 
lorum  sit.  Sicut  enim  corum  virtute  servamur,  ila 
etiam  errore  periclitamur.  Unde  optandum  est 
noliis,  ut  rcgem  gloriosum  atque  perfectum  ha- 
bcre  possimu?.  Nos  ergo  qui  regem  volumus  ba- 
bcrc  pcrfectum,  Ddminum  nolumus  habcre  perfe- 
ctum  ?  An  vero  illi  possunt  vdle  homincm  csse 
pcrfcctuin,  qui  Deum  nolunl  esse    perfectum  ?   II- 


luti  a  lcge  morlis,  quasi  nova    Christi    copula,    in 
novilatc  spiritus  rcsurgercinus. 

53.  Et  tamcn  qui  legcm  in  Cbristi  carne  solve- 
runt,  ciimque  putaverunt  esse  violandam,  omnes 
jussu  David  a  Ijcllatoribus  interempti  sunt.  Quo 
indicio  ostcnditjr  id,  quod  postcriora  docuc:'unt 
esse  signatum,  quod  corum  qui  CluisUim  intcrfc- 
cerunt,  1^7  luillus  evascrit :  idque  evidcuLissimc 
rcvclalur,   cos   quos   aiite    mortcin     assumpscrat 


(29)  llom.  cdit.  sola,    Psnhnus   Darid    in    fincm. 
Sed  iiiuguam   fuisse  olim    in  Psaltcriis  tilulorum 


diversilatcm  jara    supra  observatura.    ad   calceiu 
pag.  711. 


m 


APOLOGIA  DAVID  ANTRflA. 


954 


lud  etiam  breviter  textus  operatur  historifE,  ut  ad-  A  dormiebat.  Nostris   enim   utebatur  alimentis,   in 


vertamus  quam  cito  venia;  spes  secuta  sit.  Non 
mediorre  autcm,  quod  Nallian  denunliavit  ci,  hoc 
est,  infcrior  propheta.  Gravis  7?8  cnim  verecun- 
dia  pudorquc  dclicti,  ab  inferiore  reprehendi.  Vi- 
detis  quod  culpa  gratiam  minuat.  Sciebat  Nathan, 
quod  David  nesciebat  :  adeo  caligabat  animus 
obumbratus  quadam  nube  vitiorum.  Deindo  hic 
est  Nathan,  qui  in  superiorihus  David  acceptum 
Domino  prophetavit  :  ut  doleret  eodem  redarguon- 
te  peccatum,  quo  prophetante,  moritum  fuerat 
praedicatum. 

57.  Sed  jam  mysterium  requiramus,  «  Duo,  in- 
quit,  viri  erant  in  una  civitate,  unus  dives,  et  al- 
ter  pauper  (//  Rpg.  xii.  i).  Quid  est,  hic  dives,  aut 
pauper,  nisi  forte  unus  populus  Juda;orum,  et  al- 
tcr  populus  Christianus  ?  Ille  dives  in  lege,  dives 
eloqiis  Dei  sibi  credilis,  dives  prophetiis,  divcs 
oraculis  :  hic  vero  pauper.  Sed  nolite  hanc  refu- 
gere  paupertatem,  quam  sequitur  regnum  coelo- 
rum,  Scriptum  est  enim  :  <•  Bcati  pauperes  spiritu, 
quoniam  ipsorum  est  regnum  ccelorum  Ofallh.  v, 
3).  »  Bona  paupertas,  qus  quod  habuerit,  non 
amHtit.  Bona  paupertas,  quas  si  thesauros  non  ha- 
bet  pecuni,TB,habct  tamen  thesauros  scienti»  atque 
sapientiffi.  Nnlitc,  iilii,  quasi  vilem  despicere  pau- 
pertatem.  c  Istc  pauper  clamavit,  ct  Dominus 
exaudivit  eum  (P.uil.  xxxiii,  7).  »  Nolite  quasi  ma- 
gnis  invidere  divitiis  :  "  Divites  eguerunt  et  esu- 
rierunl  {IbitL  11).  i  Sed  si  vultis  habere  bona,  Do- 
minum  qumrite  :  "    Inquirentes    enim  Dominum 


nostri  pectoris  gremio  quiescebat.  Nam  in  Judeeo- 
rum  sinu  quiescere  se  non  posse  memoravit  di- 
cens  :  «  Filius  hominis  non  habot  ubi  caput  suum 
rcclinct  ILur.  ix,  58).  » 

.5'.),  Et  venit  hospes,  inquit,  ad  virum  illum  di- 
vitem.  Ouis  cst  iste  hospes,  nisi  miserabile  pecca- 
tum  ?  Etenim  culpa  in  hunc  munduin  tanquam 
hospes  intravit,  aliena  nostrae  et  perogrina  natu- 
rae.  Itaque  non  de  suis  grogibus  hostiam  obtulit  ; 
sed  acccpit  oviculam  pauperis,  ct  nooiilit  illam. 
Cujus  quidem  passio  licet  quibusdani  ad  saorifi- 
cium  salutare  (30)  profecerit  ;  tamen  videtur  illis 
sui  fuisse  furoris  alimentum,  et  cibus  cuIptT,  in- 
ccntivumque  peccali.  Denique  Judas  panem  acce- 
P  pit  a  Christo,  et  tunc  magis  repletus  est  diabolo  ; 
quia  non  acccpit  ox  fide,  qui  tam  hospitali  Domi- 
no  5  29  proditionem  parabat. 

60.  Et  iratus  est  David  ad  illum  virum.  Diximus 
quod  per  Prophetam  Judaeorum  populus  declara- 
tnr,  et  ideo  sub  hac  figura  se  ipse  condemnat.  Di- 
gnus  est  morte  vir  ille  qui  fecit  hoo,  et  oviculam 
restituet  in  quadruplum,  hoc  est,  periturum  popu- 
lum  Judaeorum,  sed  cumulatioribus  bonis  frui- 
turum  populum  Christianum  ;  quia  pra?stabilior 
cst  pra'sentibus  status  qui  ex  resurreclione  debe- 
tiir. 

01.  Propositum  mihi  fuit,  ut  meminisse  digna- 
mini,  adversus  eos  qui  homioidium  adultcriumquc 
sancti  David  arguendum  putant,  qualicunque  mco 
respondere  sermone  :  etita  favore   vestrae   unani- 


non  deficient  omni  bono  (Ibid.).  »  Ergo  nolite  recu-  C  mitatis  tractatus  nostri  cursus  evasit  :    ut  pra!di- 

sare  omnem   paupcrem.    Pauper   erat    Petrus,    ct 

quem  donaret,  nummulum  non  habebat  :  sed  pre- 

tiosiorem  omni  pecunia  donabat  salutem.    Pauper 

ille  erat  Lazarus  in  Evangelio  {Luc.   xvi,  20),    eed 

ille  qui  ante  in  ostro  dives  jacebat  et  purpura,  op- 

tabat  post  cxitum  vitaj,    stillante   digito   pauperis 

refrigerari  {Ibid.  10,  2V.  Quamvis  ille  ostro  super- 

bus  regio  et  purpuratis  Vostibus  vulnera    pauperis 

dives  fastidiosus  horruerit,  tamen  in  infernis  locn- 

tus  optabat  eo  loci  fuisse  quo  Lazarus.    Quo   loco 

lectio  non  videtur  pccuniarum  divitcm   pauperem- 

que  describerc  ;  scd  eum  pauperem  qui  pro  fideet 

devotione  vulnera  corporis  non    horruerit,  famom 

jejuniumquc  lolcravit. 


candus  ore  omnium  videretur,    quem    putabamus 
non  posse  defendi.  Sed  quoniam    nostro   vir   san- 
ctus  auxilio  non  indiget,  jara    ipse   vobis   pro    se' 
loquatur,    et    factum    suum    ipsius   dicta  defen- 
dant. 

CAPUT  XII. 
David  peccalum  uium  Dco  confxlelur,  compG.%ilo  jt-^al- 
mo  L,  ou/i(.s  hic  vcrsu.^  aliquot  e.rplicttnlur,  impri- 
mi-i  (jusr  sil  magna  yni.<:cricordia.  iju.vrc  multiludo 
mi.walionum,  inquiritur  :  lum  docclur,  .<:olum 
Deum  inifjuilalcs  nostras  delcre.  qua'  cum  lalere 
non  possinl,  e.rcmplo  Darid  sunl  conptenda'.  De- 
mum  .-frianos  in  Manich3Soruin  impielalem  rcccde- 
rc  phinum  fil. 

02.  «  Miscrere,  inquit,  mei,    Domine,  secunduni 


Ty^.  Cuin  igitur  habcrct   populus   Jud.Torum    in  rj  magnam  misericordiam  tuam  {Psal.  l,  3).  »  Nova, 


suia  grcgibus  plurimas  copias  hostiarum  :  tamem 
unam  oviculam  quam  populus  ille  pauper  habc- 
bnt,  cripuit,  glorios.-o  illam  subjiciens  passioni 
Via  soirc  quam  ovcm  ?  •<  Sicut  ovis  ad  victimain 
ductus  cst  [ha.  i.iii,  7),  »  qui  pane  pauperis  aleba- 
tur,  et  potu  pauperis  utcbatur,  ct  in  sinu  pauperis 

i30;  Codex  Tbend.  pro  Uil  .wcrificium,  solus  lo 
Kit  ad  ■••ncrarium.  Kt  c|uatunr  vocibus  intcrjcctis. 
r.ra.  no  (jill,,  illi^  fuis.^c  funilum  alimcnlum.  Cod. 
Torn.,  i7/;,'i  sui  furli  alimcnlum .  Roin.  cdit.  ct  nis. 
'V\\coi\.,  illc  sui  fmsse  furoris  Hugmcnlum.  Melius 
Sbx  (ialliouni  cnil.  ijuns  seoiiti  sumus. 

(31)  Sic  edit.  Kia.  ot  (iill.  ciiui  mss.  fcre    omni- 


nisi  fallor,  fratres  charissimi,  conjiinctio  isla  ser- 
monis,  iit  magna  misericordia  diccretur.  Non  fa- 
cilc  alibi  lcctuni  mcniini  :  ot  idcn  qua'  sit  niagna 
inisorioordia,  nnn  facilc  dixcrimus  (31'.  Loginuis 
tamcn  magnam  Dci  virtutcm.  Et  iden  oonsidcran- 
tes  qua;  magna    sit    virlus,  conjioerc   potcrimus, 

bus.  Ilnm.  vcro,  et  nis.  Tlicod.,  Qu;r.  sit  magna 
miscricordia  debcmus  ndvcrtere.  yam  cfc>i  magnam 
misericordiam  non  furile  legcrenius,  etc.  At  qu;e  hic 
addila  sunl,  noliis  potiu^  vidontur  conjcctoris  rii- 
jusdaui  poriphrasis,  iiunm  auctoris  ipsius  vera  lo- 
CUtin. 


9S9 


S.  AMBROSll 


960 


dicta  deguoLo.  Hinodebeocdmmissassortis  usuram,  jV '•*-•   luajestalis    atque   virtutis    Trinitalem    esse 


quia  creditum  mandatorum  coi^lestium    focnus    in- 
temerata  fidcs  servaro  non   potuit. 

72.  Agnovimus  crerlitum,  agnoscamus  ctiam 
creditorem.  Creditoris  nompe  jus  est  ut  cxigat  ct 
relaxet;  et  ideo  idem  rclasat,  qui  jus  habet  exi- 
gendi.  Cum  igitur  in  Evangclio  Christus  dixerit 
mihi :  «  Remissa  sunt  tibi  peccata  tua  {Luc.  v,  20);» 
nonne  cumdem  intelligo  dominum  sortis,  quem, 
arbitrum  venirc  recognosco  ?  Aut  si  Patcr  credidit 
et  Filius  relaxavit,  non  pcr  unitatcm,  ut  nos  dici- 
mus  ;  sed  ut  Ariani  asserunt,  pcr  distantiam  potc- 
statis:  alius  ergo  Deus  credidit,  alius  relaxavit? 
linde  incurrunt,  ut  Manicbicorum  perfidiam  non 
cvadant.  Dcinde  unum  dicendo  bonum  Doum,  ad- 
vertant  quos  laqueos  dementia;  su<b  incidant.  Si 
bonus  est,  qui  credidit,  quomodo  non    est   bonus 

,  qui  relaxavit?  Ergo  cum  illis  partem  habcant 
Ariani,  in  quorum  assertionem  perveniunt  (3(1). 
Nec  mirum  si  is  qui  semel  deviarc  cocpit  a  vero, 
ncxibus  se  alicni  erroris  involvat. 

73.  Et  ideo  una  esl  sentcntia,  qua?  hrereticorum 
omnium  machinas  dcstruat,  ut    unius    potestatis, 

(35)  Era,  et  Gill.  cum  parte  mss.  comideremua 
ulnimque  cum  idem  Deus.  Edit.  Rom.  cum  alia 
parte  ut  textu. 

(37)  Ita  edit.  Era.  ac  Gill.  quil)uscum  laciunt 
mss.,  excepto  quod  nonnulli  babent,  cwn  quorum 
asserlinne  perveniiml.  Undo  forte  Rom.  edil.  et 
mss.  Theod.,  cum.   quorum    asserliouc    conveuiuut. 


credamus  ;  et  ideo  ab  eo  quod  Filius  fecit,  non 
soparemus  Patrem  (37)  ;  nec  ab  eo  quod  Pater 
mandavit,  Filium  scgregemus.  Ila  cnim  fiot,utnon 
alterum  Deum  veteris,  alternum  novi  Testamcnti 
inducamus  ;  sed  per  unitatem  potestatis  et  Filius 
in  Patre,  et  Pater  intelligatur  in  Filio,  et  Filius  foc- 
neretur  in  Patre,  et  Paler  relaxet  in  Filio.  Nam 
et  Pater  dimittit  peccatum  :  Filiuin  dimisisse  jam 
diximus. 

7i.  Accipct  quia  dimittit  et  Patcr.  '■  Dimille, 
inquit,  iiobis  debita  nostra,  sicut  et  nos  dimitti- 
mus  debitoribus  nostris  (MaUh.  vi,  12).  »  Utique 
cx  persona  nostra  hoc  Filius  Patri  dicii.  Nec  ideo 
dicil,  quasi  dimittere  ipse  non  possit  :  sed  ideo 
.,  dicit,  ut  tu  unitatem  potestatis  intelligas. 

75.  Denique  si  auctoritatem  qua>ris  in  Fiiio : 
«  Jam  vos,  inquit,  mundi  estis  propter  sermonem 
quem  locutus  sum  vobis  (/onn.  xv,  12).  »  Dimittit 
sermone,  dimittit  imperio  :  sed  cum  ratione  di- 
mitlit  dicens  :  «  Vade,  et  posthac  vide  ne  pecces 
{.loan.  V,  14).  »  Habes  auctoritatem,  quia  vetera 
donavit  :  habes  judicium,  quia  futura  praescripsit, 

Sed  potior  videtur  nostra  lectio,  eum  haud  dubie 
auctor  ad  id  respiciat,  quod  supra  dixerat,  omnes 
h;ereses  in  se  invicem  recurrere. 

(37)  Edit.  Era.  ac  Rom.,  el  idco  (juod  Filius 
fecil,  non  separemus  a  Palre,  clc.  Gill.  et  mss. 
Theod,..  non  separem.us  Palrem.  At  veram  istius 
Joci  lectionem  inss.  aliorum  consensui  debemus. 


IN  XII  PSALMORUM  ENARRATIONES  ADMONITIO. 


Divum  Ambrosium  superioribus  libris  expositiones  Psalmorum  aliquot  inseruisse  jam  ante  non  semel 
indioavimus  (Admonit.  in  lib.  de  Tohia,  lib.  de  Interpcll.  el  Apolog.  David),  ac  praeterea  etiam  in  sub- 
sequcnti  volumine  animadvertemus  (Orat.  de  Obit.  Theodos.).  Tantfe  scilicet  utilitatis,  imo  vero  ct 
ncccssilatis  csse  duocbat  bujusmodi  onarrationibus  jjopulum  suum  instituere  I  non  aliaquoque  haud  du- 
bie  causa  inductus  ad  hosce  xii  Psalmos  edisserendos  appulit  mentem.  Illos  temporibus  occasionibusque 
diversis  partim  concionando,  partim  dictando,  cum  nimirum  jam  publice  verba  facerc  sibi  per  valetudi- 
nem.  non  liceret,  explanavit.  Islhic  autem  Psalterii  seriem  secutus  non  est,  quandoquidem  ultimo  loco 
elucubravit  Psalmi  xuu  commentationem.  lindc  intelligas  hanc  xiiPsalmorum  collectionem  quamsecun- 
dum  ordinom  mt--s.  nostrorum  exhibemus,  Ainbrosii  csse  non  posse.  Fortassis  illam  concinnavcrit  quis- 
piam  e  discipulis  ejus,  alque  adeo  Paulinus  ipse,  quippequi  ultimum  ejusdem  enarrationem  illo  dictante 
exccperit.  Utrum  vero  quidquid  S.  prscsul  in  idem  argumentum  unquam  edidit,  ea  collectione  continea- 
tur,  incertum  est.  Siquidem  apud  antiquissimos  auctores  (Hieron.  epist.  89,  in  edit.  nova  August.  75  : 
Gassiod.  lib.  dc  Div.  lit.  cap.  i)  qui  de  hoc  aliquid  scripscre,  quod  Psalmos  ille  exposuerit,  nusquam 
reperimus. 

Arbitrati  sunt  nonnulli  ex  ea  Prefationo  qu»  primo  Psalmo  pr;emittitur,  recte  colligi  Doctoremnostrum 
de  illustrando  comraentationibus  omni  Psalterio  suscepisse  eonsilium.  Verum  cum  illa  Pra'fatio  tantura- 
modo  Basilii,  de  quo  nihil  tale  memoratiir,  imitationem  contineat,  ac  sermone  uno  ad  populum  habito 
conslct ;  quo  quidem  ille  Psalmorum  in  generc  laudesamplificat,  sed  praiterea  nihil  recipit  se  prajstitu- 
rum  :  non  multum  urgcre  nobis  videLur  ea  ratio.  Ilinc  paulo  validiorem  duci  posse  existimamus  lum 
quod  Ps;ilmum  xxxvi  enuclcans  cnarrationem  lvii  polliccatur  (num.  32\  quam  non  reliquit :  tum  quod 
XI.III  iulegrum  e.\plan;u-e  non  valueril,  ultimi  sui  morbi  eonfiictatione  praipeditus.  Pulchcrrima:  autem 
illi  Preefatioui  Vir  sanctus  primi  Pc^almi  oxpositionem  continua  serie  conjunxit :  ut  ex  transitione  qua 
inter  se  illco  copulantur,intelligimus.  Sed  illud  quoqueistic  animadvertisius  ipsum  in  Eeclesiasua  et  posl 


961  ENARRATIONES  IN  PSALMOS  XII.  —  ADMONITH).  962 

consuetos  Paalmorum  cantus  sermonem  habuisse ;  nec  non  iina  eum  aliis  auditoiibus  interfuisae  cate- 
chumenos.  Quod  forte  non  male  arguit  eumdem  pei'  QuaHragesimani  esse  pronunliatum.  Cujus  annum 
etsi  ccrto  non  deprehendamus,  tamen  ad  illius  cognitirnicni  accedere  utcuraque  possumus.  Etenim  eam 
concionem  non  tantum  libris  De  ohilu  fralris  Satyri  ac  De  fidc  resurreclionis  qui  in  eadem  citantur,  con- 
slat  posteriorem  esse  ;  verumetiampostpopularem  cantum  in  Ecclesia  Mediolanensi  instilutum  habilam. 
Cocpisse  enim  populi  cantum  priusquam  hio  Psalmus  ab  Ambrosio  explicaretur,  ipsesatis  declarat ;  cum 
post  memoratam  mulierum,  virginum,  senum,  infantium,rcgum,  milctum  psalmodiam  ita  subjungit  : 
Cum  Psalmus  lcyitur,  ipse  sihi  effector  cst  silcntii.Oinncs  loiiuunlur,  etnetno  obslrcpil  Pr.efat.  num.  9  .  Quae 
sane  haud  obscure  designant  studia  recentis  instituti  adhuc  fervenlia  ;  unde  lit  ut  eamdem  opellam  ultra 
annum  cccxc  rojiciendam  non  putemus. 

Psalmi  XX.XV  et  aliorumquinque  sequentium  enarrationeseumdem  orationischaracterem  pra;  se  ferunt. 
Extra  controversiam  est  eas  omnes  ad  populum  fuisse  pronuntiatas ;  hoc  enim  bcriptur.n  quae  in  Eccle- 
sia  eodem  die  lecla  fuerat  priusquam  diceret  .Vmbrosius,  frequens  mentio  salis  ostendit  inPsal.  \xxv, 
n.  20;  in  Psal.  x.xxvi,  u.  2  et  alibi).  Cum  autem  pius  pastor  unice  gregis  sui  profcctum  in  concionibus 
spectaret  suis ;  idcirco  in  his  pr;ecipua  quadam  cura  morab;m  sensum  vestigal  et  prosequitur.  Sicubi 
tamen  mystici  evolvendi  occurrat  locu3,eum  sibi  minime  omitlendum  putat.  Verumtamem  quse  sua  mo- 
destia  est,  dum  in  utroque  sensu  aliorum  placitis  suLiui  quoque  adjicit  sentLtiliain,  auditorum  judicio 
quidnam  praestare  videatur,  nunciuam  non  permittit.  Ilinc  prsclara  illa  :  .\ostniin  est  enim  quxrere 
veritatem,  tuum  est  cliijcre  quid  sequaris  [in  Psal.  xxxvui,  n.  22  .  .\t  vero  illic  non  solum  mores  ad  virtu- 
tem  informandi  studiuni  elucet ;  summa  insuper  adhibetur  diligentia,  ut  inentes  orthodosie  fldei  dog- 
matis  imbuantur.  Ea  de  causa  varios  hajreticos,  ut  pula  Novati,  Appollinaris,  ac  potissimum  Arii  secta- 
tores  impugnat.  Ibidem  etiam  non  modo  Trinitatis  atque  Incarnationis  mysteria  enodat  et  confirmat 
aingulari  perspicuitate  :  sedetgeminamChristi  voluntatem  atque  operationem  ita  explicat  (z«  Pm/.  x.xxix 
n.  16et  alibi),  ut  vix  prffistantius  quidquam  post  exortos  Monothelitas  exspectarcs.  Facit  autem  hsc 
mysterium  tam  sublimium  expositio,  ut  ei  solos  interfuisse  baptizatos  exislimenus  ;  Maxime  cum  istic 
nihil  observetur,  quod  apte  ad  catechumenos  queat  refcrri.  Cieterum  nec  ibi  pro  occasione  prffitermittit 
tritas  quasdam  retundere  idololatrarum  criminationes. 

Quisquiseasdem  commentationes,  imprimis  auteni  ipsarumexordiainter  se  non  perfunctorie  compara- 
verit,  tantum  in  eis  cohcerentiam  cognationemque  deprehendet,  ut  detecto  quotus  annus  uni  cuipiam 
inscribi  debeat,  crediturus  sit  ffitatem  omnium  sibi  esso  e.-cploratissiinam.  Itaque  illas  non  nisi  post  viu 
[dus  Sept.  anni  3'J3  lucubratas  aut  peroratas  fuisse  haud  niagno  negoiio  cognoscemus  ;  cum  evidentis- 
simum  sit  mentionem  in  Psalmo  XXXVI  Ueri  victoriaj  i£;i((/v.  in  Psal,  xxxvi,  num.  19;  quam  eo  die  ope 
divina  de  Eugenio  tyranno  reportavit  Theodosius.  Et  hanc  temporis  deflnitionem  confirmanttene  mulfa. 
Primum  enim  Sanctus  hic  noster  dc  Sarmationis  ac  Barbaliani  defectione  a  monastico  instituo  quasi 
do  re  minime  recenti  loquilyr :  Dudum,  inquit  {Enur.  in  Psal.  x.xxvi,  num.  49',  de  monasteriis  e.vicrunt. 
Horum  autein  apostatarum  fugaiii  ad  anuuin  389  rcfert  accuratior  supputatio.  Deimlo  ubi  dicit :  E.i'- 
stilcrunt  .\riani  reijali  subnij:i  potentia,  qui  templum  Domini  putarcnl  sibi  esse  Iradendum,  pcrsecutioncm 
acerba  minilantes  [Enarr.  in  Psat.  xxxvii,  num.  19  ei  num.  43) ;  ntquaquam  obscurum  est  perseculionem 
Justinai  designari.  Ttrtio,  nonne  Theodosiuia  ab  Thessalonicensium  ca;dem  admonero  vidctur  illis  ver- 
bis :  Imitamini,  imperatorcs,  exemplum  divinum,  elc.  {/«  Psal.  xl,  num.  38)  ?  Sed  neque  nobis  absurdi 
notam  inerito  (juisiiuani  inusserit,  si  dixerimus  ibidem  esse  nonnulla,  qu;e  scite  in  ejusdeni  principis 
nunquam  satis  laudatam  pamitentiam  cadaut.  Ilaic  autcm  omnia  ante  annum  389  evenisse  i:i  confcsso 
est.  Postreino  commentaria  suain  Lucam  citat  quasi  non  ita  pridem  coiiiposita  i^in  Psal.  xxxviii,  num. 
1)  ;  quandoquidem  memorali  loci  exposilioncm  repelit,  ul  (juam  auditorum  animis  desperet  adhuc  esse 
pra;sentem. 

Qua;  cum  sic  haboant,  existimamus  fore  neminem  qui  easdem  enarrationcs  ad  Justina3  perseculionem 
obstinatius  rcferendas  esse  contendat.  Non  ignoramus  tainen  Uipamontiuni,  llistor.  Mediol.  a  se  beati 
Caroli  jussu  editarum  decade  i,  aflirmarc  sub  idem  tcmpus  pr;elia  (iu;edum  inter  orthodoxos  et  .\riano3 
esse  conimissa,  in  ((uibus  multa  iii  priorurn  gratiam  miracula  his  qu;c  in  Psalmo  xx  xvi  describunlur, 
plane  similia  conligerint.  Verum  hujus  auctoris  cum  non  nisi  vetcribus  quibu^dam  iconibus,  inscriptio- 
nibus,  aut  denic(uc  certorum  locorum  appellationibus  nitatur,  auctoritas  non  est  tanti,  ut  scriptorum 
omnium  soli  bello  in  Eugenium  tyrannum  gcsto  cadeui  prodigia  tribuenlium  consensui  anteponantur 
Nam  (juod  sanctus  Vir  pctitioiiem  Aiianoruiu  (iiio;  aliquot  ante  annos  lacla  fuerat,  commemorct,  id  cerle 
non  magis  mirum  videri  debct,  (luaiii  (juod  libroruuKd'  Panitcnlia  multo  antiquiorum  [in  Psal.  xi.,  n. 
2i),  imo  et  eventus  cujusdam  quem  puer  adhuc  ipsc  coiispeserat,  mentionem  neutiquam  praeler- 
miserit. 

Nunc  veniarhus  ad  explicationem  Psalnii  xMii,  quod  ex  operibus  Docloris  nostri  ultimuiii  esl.  Eam 
ille  Paulino  diacorio  suo  alque  amanucnsi  paucis  antcquam  futo  fungeretur,  diebus  dictavit,  jaiii  Deo 
quo  propc  dicm  potiturus  erat,  plonus  ;  ut  clypeoignco,  i|ueiii  capiti  ejus  idein  Paulinus  inipcndeiit('m 
vidit,  portendebatur.  In  hac  profecto  lucubratione  singuluriu  (|ua:dam  virtulum  spccimina  consignavit 
(P«H/j>i.  in  yiUi  Ambrosii  );  nsc  onim  tantum  raodestium  muximam  prodit  cuiu  in  explicundis  Scripluri» 


{m  ^-  AMBROSIl  964 

ingcnio  siio  se  dilTidere  profitetiir:  veriim  ctiam  snmrnuiii  studiumcrga  fidcm  catholicam  cujns  gratia 
adversus  li;prelicos,  maxime  autem  Arianos  ad  extrcmum  usqun  spiritum  decertavit ;  prajterea  vcro 
exiniiara  charitatemin  gregem  suum,cujus  demuminstituendi  laboribusimmortuus  est.CoUigimus  etiam 
ex  eodem  Paulino  [Ibid.)  postremam  hanc  scriptionem  Ambrosii  fcstis  Paschalibus  anni  397  ascriben- 
dam  esse,  quandoquidem  eo  tempore,  ut  fert  probabilior  opinio,  in  vivis  agitare  desiit.  Qua  de  re  alibi 
dicetur  uberius. 

UltiraaB  quatuor  Enarrationcs  quarum  una  citatur  ab  Augustino,  perinde  ac  alieo  sermonibus  constanl; 
quod  et  styli  ratio,  et  citati  Soriptur.ne  pcr  eosdeni  (lics  iii  Ecclesia  recitatic  loci  satis  indicant  [iii  Psai. 
XLv,  num.  1.5  et  alibi^  Set  valde  quoquc  crodibile  est  earura  singulis  singulos  ser.mones  continen,  cum 
Psalmorum  vcrsiculi  raptim  perciirrantur,  et  ultimorum  expositio  quam  priorum  multo  sit  brevior;  ne 
scilicet  ob  moram  longiusodilam  taedio  afficerentur  auditores.  Harum  porro  charactcr  minirae  diversus 
esl :  nec  jam  in  ipsis  sicut  in  superioribus  versiones  ."Vquikc,  Thpodotioiiis,  aut  Symmachi  referuntur, 
excepta  ultimacujus  aemel  tantum  el  quasi  obiter  fit  mentio.  Et  hincforte  non  absurdc  colligas  eamdem 
qua'  uniiis,  etiam  aliarum  Etatem  esse.  Quaproptcr  cum  Psalmi  i.xi  explanationem  manifestum  sithabi- 
tam  fuisse  proxime  post  tlratiani  ca;dem,  alterara  >mbrosii  lcgationem  ad  Maximum,  et  Tbeodosii  de 
hoc  tyranno  victoriam,  seq-uitur  eas  omnes  anno  390,  cui  plures  hiijiismodi  Ambrosianas  lucubrationes 
tribuunt  l-,istorici,  vix  posse  dici  posteriores. 

.\mbrosius  iu  Priefatione  atque  enarratione  in  Psalmum  pi-imum  ex  Basilio  multa  quoruin  nonnulla 
suis  locis  indicavimus,  suo  more  siirapsit;  Origenem  quoque,  ut  observavit  S.IIicroiiymus  ^loco  sup.  cita- 
to),  iinjuibii^idam  secutu.i  est.  Certc  quidem  qui  utriusque  commentationcs  in  psalmos  xxxvi,  xxxvii  et 
xxvviii  inter  se  contulerit,  liaud  pauca  ex  Origenianisin  Ambrosianas  comperiet  esse  translata.  Sed  hic 
insuper  dogmata  qua;dam  cum  Origenis  erraribus  de  judicio,  resurrectione  [in  Psal.  i,  num.  55,  et  m 
Psal.  XXXVI,  num.  5'i),  necnon  omnium  etiam  electorum  per  ignem  purgatione  admodum  afQnia  depre- 
hendimus.  Verum  insignium  virorum  honori  hoc,  uti  nos  alibi  adnotavimus  (Admonit.  in  lib.  el  alibi) 
dabat ;  ul  eorum  opiniones  nondum  iiquido  proscriptas  ab  Ecclesia  proponere  non  gravaretur,  licet 
oppositam  sententiam  data  occasione  doceat  atque  approbet.  Id  autem  cum  in  hoc  ipso  argumento  fa- 
ctum  ab  eocognoscamus,  maxime  cx  his  quie  in  expositione  Psalmi  cwiii,  serm.  20,  vers.  2  et  8, 
tradit,  admodum  simile  veri  est  circa  haec  duo  capita  ipsum  non  alia  sensisse,  quam  qua;  postea  clarius 
ab  Augustino  (  lib  xx  De  civit.,  cap.  8  ;  lib.  xxi,  cap.  26)  ejus  discipulo  explanata  postmodum  communi 
consensu  amplexi  sunt  omnes  theologi 


SANCri    AMBROSIl 

MtlDlOLANENSIS  EPISCOPI 

EINAURATIONES 

IN  XII  PSALlVIOS  DAVIDICOS 


IN  PSALMUM  PRIMUM  ENARRATIO  ^' 


<34-2  Pll.EFATIO.  ^  locum  eum  errori  daturum,  et  ceeteris  propositam 

•I.  Quoniam  sumnium  virtuti  incentivum  propo-  spem  salutis  esse  debere,  qua   in  prKraptam    hu- 

suit  Deus  futurce  bcatitudinis  deleclutioncm  :  vehc-  mano  sedem  generi    contenderent  reformari.   Et 

mens    quoque   calcar   erroris   delectalioncm   esse  idem  per  speciem  serpentis  qus  prsfiguravit  dele- 

diabolus  excogitavit.    Utriusque   sententi*  pra^stat  ctalionis  illecebrain,  uxoria  persuasione   deceptus. 

indicium  priraushumani  generis  Adam,  a  Domino  Occasione  igitur  accepta,  adversarius  per  delecla- 

Deo  in  parudiso  voluptatis  positus  ;  ut  sterna   de-  tionem  mihi  operatus  est  mortem.  Itaque  quod  di- 

leotatione  Irueretur,    ad  virtutem    fuluioB   sobolis  vina  gratia  tributum   erat  ad  vitam,    faclum   est 

provocandam.  Nnque   enim  crat  incognitum    Deo  mihi  in  mortem,  eoque  faciliorem  inimiius  assen- 

(1)  Script.  fort.  circ.  an.  381,  non   ultra  an.  390. 


963 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  I. 


966 


suin  hoininis  habuit  ;  ad    lapsurn    enirn    speciem  \  cum 
pratendit  naturae.  Delectarunt  enim  opera  sua  Do- 
minum  :  delectarunt  prima  natur»   exordia,    quae 
videns  Doiuinus  ait  :  "  Bona  valde  {Gcn.,  i,  311.  » 

2.  Laudant  atigeli  Dominum,  psallunt  ei  pote- 
stales  coelorum,  et  ante  ipsum  initium  mundi 
Cherubim  et  Seraphim  (2),cum  suavitate  canorae  vo- 
cis  suae  dicunt :  "  Sanctus,  sanctus,  sanctus  [Isa.  vi, 
3;.  »  Innumera  «38  angelorum  milliaassistunt.et 
seniores  et  lurba  magna  sicut  voces  aquarum  mul- 
taruni  concinunt  .Mleluia  {.ipor.,  xix,  1,  i,  6).  Ipsum 
axein  coeli  fert  expressior  sermo  (3)  cum  quadam 
peipetui  concentus  suavitate  veisari,  ut  sonus 
ejus  exlremis  lerraruiu  partibus  audiretur  (■'»),  ubi 
suut  qu.'t"dLim  secreta  naturK.  .\ec  id  ab  usu  natu- 
rK  alienum  videtur  ;  quandoquidem  vox  missa 
gratiore  plausu  e  nemoribus  resultet,  aut  monti- 
bus,  et  suaviore  sono  reddant  quod  acceperint.  In 
scopulis  quoque  ipsis  et  lapidibus  reperit  natura 
quod  delectaret.  Alioruin  specula,  alioruni  usus 
delectat  aut  gratia.  Ferse  ipsae,  atque  aves  loci 
ainoenioris  aut  modulatioris  vocis  delectatione 
mulcentur.  Lactenlibus  quoque  parvulis  aut  seve- 
ritas  terrori  est,  aut  blanditiae  voluptati.  Naturalis 
igitur  delectatio  est. 

3.  Unde  et  David  sanctus,  qui  adverteret  unde 
homo,  et  qua  esset  fraude  dejectus  {nam  si  tenuis- 
set  infusam  sibi  a  Domino  aeternae  illius  coelestis- 
que  delectationis  gratiam,  nec  saecularibus  captus 
amisisset  illecebris,  nunquam  tam  miserabilis, 
aerumnae  subiisset  injurias),  itaque  reparare    eam 


B 


suis  cupiis,in  majora  ingenium  attollens  su- 
uin  '(|uia  majora  viribus  s^uis  fuerat  assecutus), 
canticura  Domino  cerinit  triumphale.  Maria  quo- 
que  tympanum  sumens  [E.rod.  xv,  20  ,  caeteras 
hortabatur  dicens  :  «  Cantemus  Domino  :  gloriose 
enim  honorificatus  est,  nquum  et  ascensorem  pro- 
jecitin  mare  [Ihid.,  1'.  »  Ipse  etiam  Moyses  cum 
legem  Domini  legisset,  quo  ejus  memoriam  pecto- 
ribus  affligeret  audientiuni,  per  canticum  locutus 
est  dicens  :  «  Audi,  ctelum.et  loquar;  exspectetur 
sieut  pluvia  eloquium  meum,  el  descendant  sicut 
ros  verba  mea,  sicut  iinber  super  gramen,  sicut 
nix  super  fcenum  (Deut.  xxxii.  1-2).  » 

5.  Delectutur  igitur  ciuilico  Deus  non  solum 
kudari,  sed  etiam  reconciliari.  Inde  et  Moyses 
tunc  maxime  cantico  usus  esl,  quando  ca:;luin  te- 
stiticabalur  et  terram  ;  ut  salutem  suam  cojleslis 
sono  gratia?  concinenteui  avidius  mundus  audiret, 
ct  sacrae  suavitale  dulcediiiis  in  aeternum  legis  ob- 
servanlia  mentibus  inolcrel  huinanis.  Denique  le- 
gis  tabula3  priusquam  cautico  lirmarentur,  per  in- 
dignationem  Moysis  fractae  et  comminutae  sunt. 
Ubi  vero  tali  signaculo  consecrafs  sunt,  humana 
locum  ira  non  habuit,  quia  sanctilicatio  eam  sacrs 
siiavitatis  exclusit.  Canticum  itaque  Domini    sicut 

ros  mullior  descendit  e  ca;lo,et  (Idem  hominum  si- 
cut  gramen  imbre  quodam  grali.e  spiritalis  infu- 
dit.  Duo  igitur  ha;c  cantica  in  libris  Moysis  tan- 
quam  duo  mundi  oculi,  ctelique  lumina,  totum 
corpus  operis  ejus  illustrant. 

6.  At  vero  David  principaliter  a  Doinino  ad    hnc 


studens  ac  reformarc   psallendi  munerc,    coelestis  C  munus  electus  est  ;  ut  quod  in  aliis  rarum    praee- 

minere  reliquo  opere  videtur,  in  hoc  juge  et  conti- 
nuum  refulgeret.  Unum  canticum  legimus  in  libro 
Judicum  [Judic,  v,  2),  reliqua,  historiae  more,  de- 
cursa,  qiiibus  expressa  sunt  gesta  majorum.Unum 
Isaias  canticum  scripsit  ilsa.  xii,  1},  quo  legen- 
tium  corda  mulceret  ;  in  roliquis  terribili  tuba 
correptionis  infremuit.  Canticura  ei  neipsiquidem 

Qua  autem  ratione  conciletiir  hic  locus  cum  aliis 
auctoris  nostri,  docuinius  lib.  di'  Isaai'  cl  Uiiuia, 
cap.  7,nota  ad  pag.  ;>77  adjuncta. 

(i;  Ruiu.   edil.,  ul   si   assucludo   pennitleret.   so- 

nus....  audiretur.  Vet,  et  cod,    mss.,    vl   sonus 

auilirrtur  ;  vat.  vern,  et  sonum audiri. 

(5  1'lano....  sermone,  ^s^oi  Vjvu,  i,i  pst,  pedestri 
9CU  prosa  oratione  ;  ut  opponatur  poctir;e  seu  nu- 
meris  astricta;,  qu»  e-o/o;  ).6vo;  dicebutur,  Kuit  si- 
quideui  communis  antiqiioruin  opiiiio  pluros  Scri- 
pfiirae  paites  maximeque  )isallertum,  et  omnia  fer- 
iiie  Caritii'a  vcn^ibus  constare,  ut  docet  sanctus 
llieronymus  Pnvfatione  in  lihrum  Job  ;  nec  non 
Auctor  jiiisterioris  Apolo(ii:u  Diwid  videtur  innuere 
cap.  I,  num.  2.  ubi  fsuhnunt  l  divinuiii  uc  aacrum 
rurmoii  vucilal.  Yeriim  ciim  hiiic  opinioni  refra- 
gentur  nnnnulli  recentiorps.  planus  sernto,  sive  pe- 
destris  siiini  etiam  potest  pro  huiiiili  uc  deniisso, 
ut  nobili  ac  magnifico  opponutur,  qui  solutus  li- 
col,  poelicus  tuincn  a  pruliis  nomiiiatnr  auctori- 
bus.  Uiide  1'abius  lib.  x,  cup.  i,  IMulnijjs  iiet;ut  pe- 
dcstrem  esse  oralionem  ;  et  qiii  Psulmus  Davidi- 
cos  carmiiiis  vocubulo  inslgniuiit,  itaexplicarrpjs- 
suiit,  ut  eurum  diclioiiein  non  taia  viuctuui  pedi- 
bus,  qiiuiii  grnndem,  pathelicain,  atquc  ad  caU' 
tum  accommodau  esao  signillcent, 


nobis  instar  conversationis  instituit. 

4.  Etenim  licet  omnis  Scriptura  divina  Dei  gra- 
tiam  spiret,prKcipue  tamen  dulcis  Psalmornm  1 39 
liber  ;  quandoquidem  ipse  Moyses  qui  plano  gesta 
majorum  sermone  descripsit,  ubi  tarnen  per  inare 
Rubrum  populum  patrum  memorabili  admiratione 
transduxil,  demersum  aspiciens  regem  Pharaonem 

(2)  Angelos  ante  ipsum  mundi  initium  creatos 
idein  Ambrosius  lib.  i  Hcxatm.  cap.  5,  num.  19, 
iam  docuerat.  Et  ccrte  haec  etiam  fait  multorum 
Patrum  cum  Graccorum,  tum  Latinorum  seutentia. 
Unde  cum  videatur  contrarium  capili  primo  Conc. 
Lat.  sub  Innoc.  III  celebrati  definitum,  hanc  syno- 
di  montem  fuisse  credenduni  est,  ut  eos  tantum- 
modo  censura  configeret,  vel  qui  spirilales  sub- 
stantias  omnino  creatas  inficiarentur,  vcl  qui  ita 
creatas  admitterent,  ul  in  pcenam  peccali  ab  eis- 
dem  patrati  affirmarent  condita  poatmoduin  cor- 
pora,  in  quae  tanquam  in  carceres  detruderentur. 
Hinc  S.  Thomas  purt.  i,  qua;9l.  Ci,  art.  3,  senten- 
tiam  eorum  qui  angelos  cum  caiteris  uuiver.';!  na- 
turis  ereatos  dcfcnderent,  non  certum  scd  taiituin- 
modo  protialiiliorem  voeat.  Iliinc  etiam  licebitcon- 
sulas  opusc.  23,  non  secus  ac  Sixt.  Senensein,  lib. 
V  liibliolli.  .snnetiv.  adnut.  5. 

(.3)  Ita  edit.  vet,  cum  mss.  Remig.,  Long.,  Valc, 
Thiian.  el  Reg.  ;  Vat.  autem  ....  fcrt  e.rplosior  .ser- 
mo  ;  Colb.  vero  et  Vict.  ;  Ipsum  ma.rinie  cadunt  lerl 
sermo  foris  Sed  quid  aibi  vellet  illud,  .^ernto  joris, 
nlsi  forto  hic  idem  sit,  ac  sermo  exterorum,  si- 
vp  a  lidc  alienorum,  pulii  Platonis  ejusquescctato- 
ruin,  de  qiiilnm  in  lib.  dc  .ibraliam,  cnu.  S,  num. 
64,  Denique  edit.   Rom.,   fert  quorumaam  sermo, 


AMBHOSll  968 

In 

Psalniis  itaque  nobis  non  solum  nascilui'  Jesua  ; 
sed  etiam  salutarem  illam  suscipil  corporis  pas- 
sionem,  quiescit,  resurgit,  ascendit  ad  c«lum,  se- 
det  ad  dexteram  Pairis.  Id  quod  nemo  praesump- 
serat  hominum  dicere,  hoc  solus  hic  Propheta  an- 
nuntiavit,  postea  ipse  Dominus  in  Evangelio  prae- 
dicavit  [Luc.  xxiv,  44;. 

'.).  Omnes  prccterea  scriptores  Psalmorum  in  suis 
scriptis  exempla  posuerunt,  aut  aliqua  dicla  supe- 
riorum  :  Psalmi  iiihil  prctter  quod  suurn  est,  ha- 
bent.  Quid  igitur  Psalmo  grutius  '?  Unde  pulchre 
ipse  David  :  u  Laudate,  inquit,  quoniam  bonus  est 
Psalmus  :  Dco  nostro  ait  jucunda,  decoraque  lau- 
datio  {Psal.  cxlvi,  1).  »  Et  vere,  Psalmus  enim  be- 


967 

mimici  objicere  potueruut,  qui  cum    propter    alia  A.  p'inam  super  sedern  tuam    Psul.  cxxx',    11  , 

dicta  usque  ad  necem    suut  persecuti.    Unum  Da- 

niel  [Dan.  in,  52),  unum  Habacuc    [llabac.    iii,  2). 

Salomon  ipse  David  fllius,   licet   inumera   cantica 

cecinisse  dicatur,  unum  tamen    quod   Ecclesia  re- 

ceperit,  canticoruin  Canticum  dereliquit.    In    aliis 

igitur  singula  advertere  licet. 
7.  Historia  inst.-uit,  lex  docet,  prophetia  annun- 

tiat,  correptio  castigat,  raoralitas  suadet  :  in  libro 

Psalmorum    profectus   est    omnium,  et  medicina 

quaedam  salutis  huinana;.  Quicunque    legerit,    ha- 

bet  quo  propri;e  vulnera  passionis   speciali    possit 

curare  remedio.  Quicunque  cernere   voluerit,    tan- 

quam  in  communi  animarum   gymnasio,  et    quo- 

dam  stadio  virtutum  diversa  genera  certaminum  re- 

periens  pr;uparata,  id  sibi  eligat,  cui  se  intelligitap-  „  nedictio  populi  est,  Dei  laus,  plebis  laudatio,  plau- 

__  .■   .!i:...  _:.,.  ...j    „     -,  an      gus  oinniniii,  sermo    universorum,    vox    Ecciesia;, 

lidei  canora  contessio,  auctoritatis  plena  devotio, 
libertatis  Istitia,  clamor  jucunditatis,  laetitiae  re- 
sultatio.  Ab  iracundia  mitigat,  a  sollicitudine  ab- 
dicat,  a  mcDrore  allevat.  Nocturna  arma,  diurna 
magisteria  ;  scutum  in  timore,  feslum  in  sancti- 
tate,  imago  tranquillitatis,  pignus  pacis  atquecon- 
cordia;  ,cilhara;  modo  ex  diversis  etdisparibus  vo- 
cibus  unam  exprimens  cantilenam.  Diei  orlus 
Psalmum  resultat,  Psalmum  resonat  occasus. 

741  Mulieres  Apostolus  in  Ecclesia  tacere  ju- 
bet  (G).  Psalmum  etiam  bene  clamant  :  hic  omni 
dulcis  a3tati,  hic  utrique  aptus  est  sexui.  Hunc  se- 
nes  rigore  senectutis  deposilo  canunt,  hunc  vete- 
rani  tristes  iu  cordis  sui  jucunditate    respondeat, 


tiorein,  quo  facilius  perveniat  ad  coronain.  7  40 
Si  quis  gesta  rescensere  majorum  studeat,  utque 
imitari  velit,  intra  unurn  Psalmum  [Psal.  i.xxvii,  8 
etseq.)  totam  paternae  historiae  seriem  accipitcom- 
prehensam  ;  ut  thesaurum  memoriae  compendio 
lectionis  acquirat.  Faciliora  quoque  videntur,  qua; 
brevius  explicantur.  Illuil  ctiam  quantie  altitudinis. 
quod  brevi  iulorvallo  ;  offensionum  adversa  distin- 
xit,  et  reconciliationis  secunda  substexuit ;  ut  si- 
mul  cognoscere  quid  incredulitatis  obesset  offen- 
sa,  quid  lides  prompta  conferret  ?  Si  quis  vim  le- 
gis  explorat,  qu,e  tota  in  vinculo  charitatis  est  (qui 
enim  diligit  proximum,  legem  implevit),  in  Psal- 
mis  legat  quanto  dilectionis  alTeclu  pro  totius  ple- 
bis  oppobrio  repellendo,  periculis  se  gravibus  so- 
lus  objecerit  ;  in  quo  non  imparem  charitatis  glo-  C  huncjuvenes  sineinvidiacantantlasciviae,huncado- 


riam  triumpho  virtutis  agnoscet.  Si  quis  corre- 
ptionum  siswa.  formidat,  audiet  dicentem  :  «  Domi- 
ne,  nc  in  ira  tua  arguas  me,  neque  in  furore  tuo 
corripias  me  Psal.  vi,  2)  ;  »  et  discat  quemadino- 
dum  debeat  irati  judicis  temperare  censuram.  Si 
quis  patienti;e  cognoscere  gestit  exemplum  legat 
in  Psalmis  :  <'  Si  reddidi  retribuentibus  mihi  ma- 
la  {Psal.  VII,  5)  ;  »  et  adverlat  quia  praeceptum 
Evangelicum  spiritu  prsvidit,  virtute  pr;ovenit.Ha- 
bes  itaque  illud  proverbiale  :  "  Quia  mansuetus 
homo,  cordis  esl  medicus  {Prov.  xiv,  30).  »  Si  quis 
praeterea  adversus  nequitiae  spiritalis  incursus  vult 
esse  munitus,  quid  magis  quod  psallendum  sibi 
esso  uoverit  V    Psallebat    David   adolescentior,   et 


lescentessinelubricae  aetatis  periculo  et  tentamento 
concinunt  voluptatis,  juvencul»  ipsae  sine  dispen- 
dio  matronalis  psalluntpudoris,  puellulaB  sine  pro- 
lapsione  verecundice  cum  sobrietate  gravitatiis  hym- 
num  Deo,inQexas  vocis  suavilate  modulantur.  Hunc 
tenere  gestit  pueritia  (7),  hunc  meditari  gaudet  in- 
fantia,  quK  declinat  ediscere.  Ludus  quidam  est 
iste  doctrinffi  majoris  profectus,  quam  cum  seria 
traditur  disciplina.  Quantum  laboratnr  in  ecclesia 
ut  liat  silentium,  cum  lectiones  leguntur  .'  Si  unus 
loquatur,  obstrepunt  universi  (H)  ;  cum  Psalmus 
legitur,  ipse  sibi  est  effector  silentii.  Omnea 
loquuntur,  et  nullus  obstrepit.  Psalmum  reges  si- 
ne  potestalis  supercilio  resultant.  In  hoc  se  minis- 


Saulis  nequam  spiritum  fugabat,  qui   eum   antea  n  terio  David  gaudebat  videri.  Psalmus   cantatup  ab 


gtringebat. 

8.  De  virtute  autem  prophetite  quid  loquar  ? 
Quod  alii  annunliaverunt  per  aenigmata,  huic  soii 
palam  atque  aperte  videtur  esse  promissum,  ut 
Dominus  Jesus  ex  ejus  scmine  nasceretur.  sicut 
dixit  ad  eum  Dominua  :    »  De    fiuctu   ventris    tui 

(6)  Hic  tradit  .Unbrosius  .\postolum  prohibuisse 
quidem  ne  in  ecclesia  docerent  mulieres,  non  au- 
tem  no  psallerent.  Et  revera  ipsas  sancti  Pra;su- 
lis  aetate  psalmos  cantare  in  sacris  conventibus  so- 
litas  exira  dubium  est ;  et  nos  suo  loco  demon- 
stranimus. 

;7)  Edil.  el  duo  inss.,  lluiic  tcnera   tjestit  pueri- 


imperatoribus,  jubilatur  a  populis.  Certant  clama- 
re  singuli  quod  omnibus  proficit.  Domi  Psalmus 
canilur,  foris  recensetur.  Sine  labore  percipitur, 
cum  voluptate  servatur  ;  Psalmusdissidentes  copu- 
lat,  diseordes  sociat,  offensos  reconciliat.  Quis 
enim  non  remittat  ei,  cuin  quo    unam    ad    Dcum 

tia.  Melius  alii,  tencre  :  ibi  enim  subaudiendum 
menwriter ,id  est,  scirc  ni  opponalur  sequenti  mem- 
bro,  kunc  medilari  (hoc  est,  discere)  gmdet  infan- 
tia. 

(8)  Vet.  edit.  cum  mss.  Reg.,  Colb,  el  Vict.,  Ob- 
strepit  universis  ;  melius  Rsm.  cum  aliis,  Obstrpunl 
universi. 


m 


ENARRATIO  IN  PSALMDM  I. 


m 


vocem  cmiserit?  Magnum  plane  unitatis  vinculum,  A  rito  igilur  tanti  ministrum  muneris  Dominus  lau- 


ia'  ununi  chorum  totius  numerum  plebis  coire !  Dis- 
pares  citharee  nervi  sunt,  sed  una  symphonia.  In 
paucissimis  chordis  s;epe  errant  digiti  artilicis, 
sed  in  popuio  spiritus  artifex  nescit  errare.  Psnl- 
fnus  nocturni  operis  commercium,  dinrna!  requiei 
(9)stipendium,  institutio  incipientium,perfectorum 
confirmatio.  Angelorum  minislerium,  mililia  crc- 
lestis,  hostia  spiritalis.  Psalmum  et  sa.\a  respon- 
dent  :  psalmus  canitur,  et  ipsa  etiam  saxosa  pec- 
tora  molliuntur.  Videmus  flere  prteduros,  flecti 
iuimisericordes. 

10.  Gertat  in  psalmo  doctrina  cum  gratia  simul. 
Cantatur  ad  delectationem,  discitur  ad  erudilio- 
nem.  Nam  violentiora  prscepta  non  pcrmanenl  : 
quod  autem  cum  suavitate  perceperi3,id  inlusum 
semel  praecordiis  non  consuevit  elabi.  Quid  est 
quod  non  tibi  occurrat  psalmos  legenti?  In  his  lego 
Canticum  pro  dilecto  [Psal.  xliv,  J),  et  sacroe  desi- 
derio  charitatis  inflammor,  iu  his  torcularia  divini 
mysterii  recognosco  {fscil.  viii,  1  et  alibi);  in  his 
revelationum  gratiam,  resurrectionis  recenseo  te- 
stimonia,  repromissionis  munera  [Psal.  l,  3  et 
seq.):  in  his  disco  vitare  peccatum,  dedisco  "i  41 
erubescere  pcenitentiam  delictorum.  Tantus  rex, 
tantus  propheta  suo  me  provocavit  exemplo,  ut  aut 
commissum  studeam  extenuare  peccatum,aut  non 
cominissum  cavcre. 

ll.Quid  igitur  psalmus,  nisi  virtutum  est  orga- 
num,quod  sancti  Spiritus  plectro  pangens  Prophela 
venerabilis,  ccelestis  sonitus  fecit  in  terris  dulcedi- 


dans  ait  :  Inveni  David  secundum  cor  meura. 

12..\iunt  etiam,eorum  qui  cithara  canunt  peri- 
tiures  intus  canere(ll),  ut  ferunt  fabulae  de  As- 
pendio  citharista;  causas  quoque  modulaminum, 
et  qufedam  claustra  rhythmorum  insuperioreparte 
csse  psalterii.  Docuit  ergo  David  intus  nos  canere 
oportere,  intus  psallere,  quemadmodum  canebat  et 
Paulus,  dicens  :  «  Orabo  spiritu,  orabo  ct  mente  ; 
psallam  spiritu,  psallam  et  mente  (/  Cor.  xiv,  15).» 
et  ad  superiorum  intuitum  vitam  nostram  actusque 
formare,  ne  delectatio  dulcedinis  excitet  corporis 
passiones,  quibus  non  redimitur  nostra  anima,sed 
gravatur ;  cum  ad  redemptione  anims  suaj  psal- 
lere  se  sanctus  Propheta  memoraverit  dicens  : 
"  Psallam  tibi  in  cythara,  Sanctus  Israel  :  gaude- 
'  bant  labia  mea  cum  cantavero  tibi ;  et  anima  mea, 
quam  redemisti  [Psal.  lxx,  'li,  23).  »  Sed  jam 
psalmi  istius  qui  proposatus  est  nobis,  ingredia- 
mur  e.xordia. 

13.  [Vers.  i.)  «  Beatus,  inquit,  vir  qui  non  abiit 
in  consilio  impiorum.  »  Quam  aptum,quam  oppor- 
tuiium  piincipiuml  Namque  ut  ii  (lui  agonis  ali- 
quam  solemnitatem  receperint  exhibendam.propo- 
nere  prajmium  solent,  jactare  corona;  nobilitatem, 
quo  ccrtaturi  studio  majore  conveniant,  nisu  quo- 
quo  propensiore  decertent  :  ita  Dominus  noster 
Jesus  regni  co^lestis  gloriam,  perpetua5  quietis 
gratiam,  vila;  ffiternai  beatitudinem  ad  virtutis  hu- 
mana;  incentiva  proposuit.  Imperator  quoque  cum 
progreditur    ad  bellum,  donativum    militi  (12),  et 


nem  resultare?  Simul  cum  ille  in  fidibus  et  chor-  C  promotiones  digniiatum  in  numeris  34S  militari- 


dis,  hoc  est  in  reliquiis  mortuis  diversarum  vo- 
cum  modulatus  discrimina,  divina;  laudationis  ad 
coelestia  dirigeret  cantilenam  ;  docuit  ulique  prius 
nobis  peccato  esse  moriendum,  et  tunc  demum  in 
hoc  corporc  diversa  opera  discriminanda  virtutum, 
quibus  ad  Dominum  dcvotionis  nostrai  gratia  pcr- 
veniret  (10),  ut  occupatis  intentione  calestium 
nulla  irreperet  lerrenorum  libido  vitiorum,  simul 
animus  cuclestis  gratiee   suavitate   nitesceret.  Me- 


bus  pollicftur,  ut  spcs  commodi  furetur  labores, 
et  metum  abscondat  periculi.  Velut  pra;co  igitur 
magni  imperatoris  sanctus  David  hortatur  miiites, 
athletas  vocat,  pra;mium  esprimit  dicens  :  «  Bea- 
tus  vir  qui  non  abiit  in  conciiio  impiorun;.»A  prae- 
mio  cocpit,  ut  pondus  fuluri  ccrtaminis  elevaret ; 
mercedem  pricniisit,  ut  unusquisquc,  pra;scntium 
rerum  sollicitudines  ac  laborcs  corde  transiliens, 
ad  emerendambeatitudinem  futurorum  avida  festi- 


(9)  Ita  edit.  vet.  ac  mss.  omnes.  Rom.  autcm 
ediit.,  puvoris  sotalium,  diunii  luboris  reijuies.  Et 
sane  Basilius,qucm  sanctus  hic  nosler  videtur  imi- 
tatus,  hom.  in  Psal.  i  ha!C  habet  :  •^a),;j.6;  orT.ov  h 
(f^Go!?  vu-ATep'.voT;,  ivirauji;  v.rl-wv  T,u.£p'.v(uv.  Scd 
nihil  velat  Ambrosium  Basilii  voces  ac  senten 
tias    non    serviliter,    sed 

iiiemoria  reddidisse.  Nequc  ctiam  aliter  idem 
imitatus  cst  illud  Basilii,  lyiAiiAj  Ti  ^Civ  iyyiXu'/ 
fpyov,  tA  oipiviov  '7ro^(Tiu|j.a,  t4  rvEoiJ.aTixAv  Ou|j.(a;ja, 
etc. 

(10)  Mss.  duo,  devotio  noslrie  (jratix  perveniret. 
(H)  Asconius  Priedian,  in  Act.  3  Oic.  in  \'errem 

quid  sit  iiilus  runere,  exponit,  dorctqiic  idcm  esse 
ac  sola  sinislra  lides  carpere,  ita  ut  sonus  tantum 
ad  proiimos  pervcniat  :  cum  citharccdorum  vulgus 
(lexleram  ad  casdem  lides  plcctro  percutiendas  a(Ihi- 
boat.  .•\spendiuin  autem  cithiirislnm  hac  iii  arte 
pxcelluissc.  Porro  Aspcndius  Slcphano  civitns  est 
in  Paymphvlia.  ^idesis  Era.  in  i'rov.  Aspeiidius 
cilharistu.  ijuod  autem  ait  :  eausas  ijuoiiue  nio- 
dulumiiium,  ctc.  id  manifcsto  sumptum  videtur  e 
Basiiianis  illis  :  T6  '\ixM,fm  ot  tou^cs  tuv  ip|xov;xuv 

Patrol.  XIV 


P'jO;ju)V  av(j)06v  f^sc  Ti^  dtjpopfji;,  Vva  xal  •^.IJ-ct;  tA  ivu 
Vf-tTv  [j.£),;tm|j.sv,  xa'.  \r>^  Tr,  •f|5ovri  to'j  [leioiij  ir.l  ti  Tf,; 
<jip-*4;  r.illr,  ■<aT»^fip(i|j£Oa. 

(12)  Obscrvat  J.  Lipsius  lib.  v  De  militia  hom., 
dial.  16,  amplius  ccc  unnis  in  Rep.  Rom.  milites 
suis  sumpliinis  sine  publico  slipcndio  militasse. 
ibcrius,  et  forle  ex  n  ^erum  poslcu  non  stipcndia  solum,  sed  el  varia 
"'■'—  '-•—  pricmioium  ger.era  corum  acuenda;  virluli  propo- 
sita  siiiit.  In  his  fuit  Donativum,  id  est,  impcrato- 
ris  munus  quod  mililibus  viritim,  sicut  et  civibus 
congiarium  dividcbalur.  Fucrunt  clinm  promolio- 
nes,  cum  qui»  virlutis  causa  ad  majorem  gradum 
assumebatur.  Ilinc  Lucanus  de  Sca;va  Ca^saris  mi- 
lito  : 


Ibi  saDguiae  nuilto 
Promolus  liilinm  longo  gerit  ordiue  viteni. 

Apud  Gra'cos  quoquc  rpojxiTo;  dicebatur,  (|ui  ea 
rntionc  ad  militarciii  dignitatem  (uissct  rooptatiis, 
ut  idcm  Lipsius  tradit  lib.  ii.  dial.  8.  Scd  ct  hoc 
ipso  lib.,  dial.  'i,  jam  docucrat  numnos  infcriori 
.rvo  tiim  de  cohortibus,  tum  dc  lcgionibus  fro- 
quenler  legi, 

31 


971 


S.  AMBROSIl 


972 


natione  contenderct.«Beatus,inquit,  vir.»  Quid  plus  A.  r'»  salubritate,  tk  quibus  nihil  naturae  est  bonum; 


potuit  homini  dari,quam  quo  nitiil  amplius  potuit 
Deo  Apostolica  auctoritate  defcrri.  Beatus  enim, 
et  solus  potens,et  rcx  regnum,el  Dominusdominan- 
tium  Deus  dictus  est  (/  Tim.  vi,  15).  IUe  solus  po- 
tens,  ille  Rex  regum,  ille  Dominus  domiuantium, 
beatitudinis  tamen  non  supergredilur  potestatem. 
Donavit  nobis  appellationis  ejus  commune  consor- 
tium,  quae  digna  EBSlimata  est  honore  divino. 

14.  Consideremus  nunc  qua  ratione,  «  Beatus 
vir,  »  diserit  :  et  non  magis,  beati  homines,  cum 
uterque  sexus  vocctur  ad  gratiam.Xumquid  a  con- 
sortio  bealitudinis  exclusit  mulieres,  quia  virum 
solum  beatum  nuncupavit?  Absit;  quia  nec  a  con- 
sortio  creaturie  exclusit  Deus  feminas,  quia  prius 


donique  non  solum  facilem  commutationem  ha- 
bent  in  contraria,  verum  etiam  ministerium  ad 
culpam  exhibent  ei  qui  uti  his  nesciat.  Quis  enira 
justus  propter  pecuniam?  Quis  humilis  in  potesta- 
tibus  ?  Quis  misericors  propter  nobilitatem  ?  Quis 
castus  propter  decorem?  Illecebrosa  hsc  magis 
sunt  ad  peccatum,  quam  fructuosa  ad  virtutis  pro- 
fectum. 

16.  Quid  sibi  doinde  vult  quod  maluit  dicere  : 
c<  Non  abiit,  et  non  stetit  {Psal.  i,  1),  >•  quasi  de 
praiterito ;  cum  potuerit  dicere  :  Beatus  vir  qui 
non  abit  in  consilio  impiorum,  et  in  via  peccato- 
rum  non  stat,  et  in  cathedra  pestilentiK  non 
sedct?  Vide  dogma  ;  non  enim  stalim  beatus  qui 


virum  condidit.Dixit  enim   Deus  :  «  Faciamus  ho-  g  non  est  impius  aut  peccator,  propter  incerta  exi 


minem  secundum  imaginem  nostram,et  secundum 
similitudinem  nostram...  Et  lecit,  inquit,  Deus  ho- 
minem,  ad  imaginem  Dci  fecit  illum,  masculum 
et  feminam  fecit  eos  (Geii.  i,  26,  27).  »  In  homine 
uterque  signatur  :  in  viro  sexus  exprimitur.  Sed 
quemadmodum  cum  homo  dicitur,  utorque  com- 
prehenditur  :  ita  cum  vir  nominatur,  et  mulier 
cujus  vir  illo  sit,  intelligitur.  Uenique,  «  Hsec  vo- 
cabitur,  inquit,  mulier,  quoniam  de  viro  suo 
sumpta  cst  {Gen.  ii.  23).  »  Accedit  illud,  quoniam 
quorum  natura  eadem,  eorum  operationes  utique 
non  possunt  esse  discretie ;  et  quorum  opus  jcquale, 
eorum  utique  ajqualis  et  mcrces.  Virum  igi- 
tur  Scriptura  dicendo,  consortem  copulas  non 
prjetermisit ;   quia  et  hominem  dicendo,  consor- 


tus.  Non  enim  otiose  scriptum  est :  «  Ante  mortem 
nc  laudaveris  aliquem  (Eccli.  xi,  30).  "  Ergo  dum 
iii  hac  vita  quisquam  est,  non  potest  defiaita  prse- 
dicatione  laudari,  cum  patere  adhuc  possit  errori 
(li) ;  ille  autem  qui  vitam  sine  offensione  conclu- 
serit,  jure  beati  appellatione  censetur,  qui  utitur 
consortio  beatorum. 

17.  Sed  forte  dicas  :  Qua  ratione  ergo  alibi  dixit: 
«  Beatus  qui  intelligit  super  egenum  et  pauperem 
(Psa/.  XL,  2)?  »  Non  enim  dixit  beatam  qui  intel- 
lexerit,sed  euni  qui  intelligit;  quoniam  quibonum 
operanlur,  in  ipso  opere  et  quo  probentur,  inve- 
niurit,  remunerationem  sui  in  ipso  bpere  conse- 
quentes.  Siquidem  beatae  fructus  est  conscientiae 
bonum  faclum.  Qui  autem  a  malo  temperant,  non 


tem  non  tacuit  naturs  (13).  Itaque  quemadmodum  ^  si  semel  aut  bis  declinaverint  culpam.statim  beati; 


illic  hominem  lactum  legimus,  et  cum  sit  uaa  na- 
tura,  tamen  principalem  sexum  prius  creatum 
negare  non  possumus  :  ita  et  hic  cum  leginms 
virum,de  principali  portione  sexura  quoque  sup- 
parem  recognosciraus.  Paria  igitur  studia  virtutis, 
quia  par  pra;rogativa  est  creatura;.  Quid  autem 
sexum  discutias,  ubi  nou  corporis  a  te,  sed  anim» 
certamina  postuIantur,qu5e  sexum  non  habct?Nuu 
ergo  illic  discernas  honorem,  mercedem  dividas, 
ubi  non  discernitur  sexus.  Non  incaute  tamen,  si 
prior  vocetur  ad  exercitium,  qui  fuit  posterior  ad 
lapsum.  Qu;c  male  ccopit,  sequi  debet,  non  praece- 
dere;  ut  vel  post  experimenlum  sit  verccuudior. 
Male  Eva  naturaj  ordinem  praitermisit,  esspectare 


scd  si  potuerint  culpae  contagium  pcr  omne  vitse 
sucB  tempus  evadere. 

18.  Nunc  illud  occurrit,  cur  beatum  dicere  ma- 
luerit,  non  eum  qui  pietatis  aliquo  sit  functus  offi- 
cio,  sed  eum  qui  ab  impiorum  consilio  temperave- 
rit.  Videtur  enim  magis  laudandus  qui  virtutis 
inunus  impleverit,  quam  qui  peccatum  evaserit. 
Siquidem  nec  bos,  nec  equus,  nec  lapis  in  peccato 
esse  consueverunt,  aut  sedere  in  cathedra  pestilen- 
tiae.  Sed  illa  beatitudinis  non  habent  fructum,  qusE 
virtutis  non  habont  sensum.  Nam  quomodo  perve- 
niunt  ad  legis  prajmium,  quae  non  habent  sequen- 
da3  legis  aCfectum?Derationalibus  ergo  propositam 
senteutiam  video,  hoc  est,  de  nobis.   Nobis  autem 


debuit  pra;cedenlem.  Astute  serpens   a  posteriore  D  initium  bonorum,    abstinentia   peccatorum    est 


coepit;ideo  propheta  ad  superiorem  revertitur, 
cum  utique  qui  lapsus  non  esset,  nisi  esset  posle- 
riorem  secutus. 

15.  Deniquo  prius  nos  revocavit  a  lapsu,  quam 
ad  palmam  victoriae  provocavit.  «  Bealus,  inquit, 
vir  qui  non  abiit  in  consilio  impiorum.  «  Vide  ubi 
beatus  appelleris,  o  homo  :  non  in  divitiis,  non  in 
744  potestatibus  ct  honoribus,  non  in  nobilitate 
generis,  aut  decore  et  puIchri'.Uuine,non  in  corpo- 


quoniam  legimus  :  «  Declina  a  malo,  et  fac  bo- 
num  (Psal.  .x.xxvi,  27).»  Hic  enim  ordo  est  discipli- 
n;e,  ut  ab  inforioribus  ad  perfectiora  contendas  ; 
ne  terrearis  mole  majorum,  qui  leviorum  exordio 
debeas  provocari.  Scalarum  enim  similem  esse  Scri- 
ptura  nos  docet  pietatis  ascensum,  per  quas  vidit 
angelos  Domini  ascendentes  et  descendentes  san- 
clus  Jacob,  vir  exercitationis  (15)  (Gen.  xxviii,  12), 
qui  nobis  propositus  est,  ut  per  illum  cognoscere- 


(13)  Mss.  aliquot  ac  vet.  edit.  in  mo.rg..consortcm 
pon  tacuit  crealurse. 


(14)  Mss.  duo,  quem  petere  adhitc  possit  crror. 

(15)  Vir  e^ercitationis,  id  est,  laboribus  eserci» 


973 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  I. 


974 


mu3  gradum  virtulis  paulaliin  nos  prolerre  dobere, 
et  ita  posse  ab  imis  ab  summa  coiiteudere,  si  pcr 
processus  gradiamur  exiguos  ad  ea  quae  videntur 
liumante  altiora  naturae.  Has  tibi  scalas  semper 
habeto  propositas.  Ne  timeas,  o  homo,  gradus  hos 
ascendere  745  disciplina;.  Primus  gradus  vicinus 
est  terra.',  sequens  similis  est  prioris.  Sic  pora;qua- 
les  gradus  ad  summa  conscendilur.  Ne  fastidias,  o 
homo,  primuni  illum  velut  vilissimum  gradum. 
Ille  primus  ascensus  te  a  terris  separat;  aerem  cal" 
cas,  ubi  ab  humo  elevaveris  vestigium.  In  virtute 
positus  surgendo  liquisti  lerram  ;  terram  relinquis, 
si  culpain  declinas.  Exordium  ergo  processionis  ad 
virtutem  est  abstinere  a  peccato. 

19.  Ut  sciamus  autem  hanc  disciplinam  esse  do- 
ctrin«,  audi  legem  dicentem  :  ><  Non  adulterabis, 
non  homicidium  facies  {Exod.  xx,  i4,  15);  imper- 
fectis  enim  ista  praicepta  convenientia  videbantur. 
Denique  ipse  Dominus  Jesus  scieus  imperfectum,  a 
quo  interrogabatur  qiiibus  ad  vitam  ictornam  ope- 
ribus  perveniret,  respondit  ei  :  ><  Non  adulterabis, 
non  homieidium  1'acies,  non  furtum  facies,  etc. 
(Matlh.  XIX,  18).  »  Deinde  dicenti  quod  fecisset  illa 
omnia,  adjecit  perfectior.i  dicens  :  «  Vende  omnia 
qua>  habcs,  et  dapauperibus,etbabel)is  thesauruin 
in  cceIo  [Ihid.  21).  »  Tantumque  abesse  docuit  inter 
malorum  declinationera,  et  imitationem  bonorum 
ut  hasc  abnucret,  quiaillasibi  faciliajudicabat  (16). 
Sed  quia  nec  illa  ascendcrat,  ideo  ad  ha!c  se  aptare 
non  potuit.  Nain  si  dilcxisset  proximiim,  potuisset 
pauperibus  subsidia  sui  putrimonii  non  negare. 
Ideoque  gradum  primum  legis  ascendc,  ut  possis 
ud  Evangelii  coeleste  fastigium  pervenire.  Unde  ar- 
bitror  quod  quasi  sub  lege  positus,  morem  legis  in 
priino  psalmo  seculus,  ex  sua  persona  sanctus 
l'niplieta  magis  cavenda  denuntict.quumsequenda 
pioponat.  In  quadragesimo  autora  1'saliiio,  qui  ex 
(icrsona  inscribitur  Salvutoris  [PsaL  xl,  I),  ad- 
liiirtatio  magis  virtutis  liat,  quam  erroris  depres- 
Mo  ;  de  passione  enim  Salvatoris  loquitur  [Ibid. 
6  13).  Kt  idoo  Evangelii  disponsator  eliam,  sicut 
possunms  a;stimare,  cum  audivimus  dicontem  : 
«  Beati  misoricordi^s  [Mntlh.  v,  7) ;  »  et  in  psalmo 
proprioD  [lassionis,  et  iii  Kvangi^lio  misericordiam 
iiironavit.  Sed  adoriamur  jam  psalmi  explanatio- 
uom,  etvirtutom  inspiciamus  propheticam. 

20.  «  Beatus,  innuit,  vir  qui  non  abiit  in  con- 
silio  iinpiiirum,  et  iu  via  peccatorum  non  stetit,  et 
in  cathebra  pestilentiai  noii  scdit  [Psul.  i,  1).  » 
Possumus  dicere    tres   csse    spccies    peccatorum, 

tatus,  iit  putn,  pxsilio,  ciim  nb  metum  fralriso  pa- 
lerna  doino  fugcrc  coaotus  est :  vita  durissime 
apud  Labanum  [ler  xx  annos  exacta,  de  qua  ipse 
Gen.  XXXI :  l>ic  nnrUuiuc  ,'rsfu  uirhur  ct  f/clu,  ju- 
gichuliiuc  .scnnuux  nh  oculis  inci^.  .Xdde  mentis  a-gri- 
tiidinctn  ob  vinlatam  Dinam,  umissuiii  Josoph,  ctc. 
{Hii  LMtimn- odit.  Paris.,  ul  iiec  ahnucicl,  (/nm 
illa  sihi  faciUa  judicahnl.  Alia'  cum  mss.  ut  h:cc 
abiiucrct,  ipii  illu,  etc.  (lommnilc.  Namqiic  hanc 
lectionom  scnsiis  postiilat,  qui  talis  cst,  tiuitum 
distat  inter  luala  devitare,   ot   bona   prosequi,    ut 


A  quas  hic  putamus  expressas,  cogitationis,  opera- 
tionis,  pcrmunsionis  ;  beatumquo  cum  signiliijari, 
qui  et  non  cogitaverit  quod  malum  tst.  Nam  quo- 
modo  potest  beatus  esse,  qui  suis  cogitationibus 
accusantibus  in  dic  judicii  rovincendus  esl?  etiam- 
si  hominem  felbllit,  testem  refugit,  accusatorem 
evasit ;  se  tanien  sui  accusalorem  vitare  non  pote- 
lit,  quem  maxiine  debct  timere  ;  quia  et  accusato- 
rem  hahebit,  et  conlitentem  reum.  Beatus  ergo  est 
qui  et  non  cogilaverit  quod  malum  est,  et  non 
operatus  fuerit  peccatum  (quia  interdum  et  sine 
cogitatione  delinquimus ;  ex  multiloquio  enim  non 
effugimus  peccatum,!,  et  non  perseveraverit  in  pec- 
cato.  Vel  sic  :  qui  et  non  cogilaverit  quod  esset 
erroris,  vel  in  ea  oogitatione  non  steterit,  vel  certe 

p  non  perseveraverit  in  iis  cogilationibus,  746qua3 
plenas  erroris  adverteril.  Sed  ha;c  utrum  recte 
conveiiiant,  qui  legerit,  ajstimabit.  Nam  qui  semel 
male  cogitavit,  nec  stare  in  eo  debuit,  nec  perse- 
verare.  Sed  elsi  non  perseveraverit  (17),  beatus 
esse  non  potuit,  quia  stetit  in  eo  quod  improbeco- 
gitavit.  Etsi  uou  sletit,  tamen  eo  ipso  quod  co- 
gitavit  male,  utrum  habeat  bealitudinis  fructum, 
clcinentem  aliqiicm  qua;rero  debet  interpretem. 
Postremo  quia  nerao  potest  dicero  mundum 
se  habere  cor,  esto  ut  veniabilis  cogitatio  sit, 
numquid  veniahilis  operatio  peccatorum?  Post- 
ronio  si  vcniabilis  statio,  numquid  etiam  ple- 
na  beatitudinis,  eo  quod  non  perseveraverit 
ii!  crimine  ?  Deinde  qui  non  cogitavit  qu;e  im- 
proba   sunt,    quomodo    in    peocato    slare   potuit, 

C  aut  persevcruro  ?  Ut  beatus  sit,  qui  tria  h«c  jure 
servaverit,  certe  ordo  diversus  est  (18).  Primum 
est  enim,  ut  non  pcrseveraverit  in  peccato;  secun- 
dum,  utnon  stoterit  in  eo  ;  tertium,  ut  non  cogi- 
taverit  qnod  essct  erroris,  qui  enim  nou  perse- 
vcravcrit,  potiiit  tamcn  slarc  :  qui  non  stetit,  potuit 
cogilare,  qui  aulem  nec  cogitavit,  vero  beatus  est. 
21.  Unde  alteram  quoque  traditionem  non  prae- 
termittendam  putavi,  quo  tres  gradus  recto  ordine 
factos  asseramus ;  ut  qni  beatus  vult  esse,  non 
aboat  in  consilio  impiorum,  hoc  est,  in  eorum  co- 
gitationibus  non  ambulet ;  deinde  non  stct  in  via 
poocutorum  :  tcrtio  non  sedoat  in  cathedra  pestilen- 
li;c.  Tu  igitur  qui  in  Ecclesia  .•'actus  es  ChristianuSj 
vol  qui  (19)  ad  gratiam  tondis,  abstine  ab  impioruin 

r\  ciinsiliis,  iit  possis  dicere :  «  Nc  pcrdas  cum 
irapiis,  Deus,  animam  meain,  et  cum  viris  sangui- 
nuin  vilam  moam  [Psal.  xxv,  9).  »  Noc  cogites  quae 
sunt  inipia.  Qu;e  sunt  illa,  nisi  quoe  in   Dei  excogi- 

bona  prosc(|ui  rcmsaret,  qui  mala  devitare  nullius 
ossc  didicultalis  judicabal. 

(17)  Heg.  cod.,  Sed  elsi  iierscvcr.-.vcrit. 

(IS)  Mss.  iiiiatuor,  aut  perseverare,  ul  lieatus 
.vl?  Qui  trin  /i,vc  jure  ."iervnvcril,  liic  profecto  healus 
eril.  i:i  ccrlc  oidndivisus  cst. 

^19i  Kdil.vct.  ot  (|ua:dain  Paris.  cum  mss.  fero 
omnibiis  :  .iil  Ecclc.^iuin  fnclus  cs  Chriislinnus,  vel 
lu  qui,  otc.  Hnni.  ot  plures  Paris.,  Fnclus  erijo 
Chrisliauiis,  ccl  ud  ijrutiam  tcndis.  Muiius  Thuan, 
cod.  ut  nos  in  toxtu. 


976 


S.  AMBROSIl 


976 


tantur  injuriam?  Pietas  enim  prima  in  Dcum,  se-  A.  proliiljet  Scripturanos  cerviceminflectere,  viresque 


cunda  in  parentes.  Et  quidem  inimicus  inserit 
frequenter  diversa  ir.entibus  nostris  :  et  ideo  caute 
Propheta  cogitationes  magis,  quam  infusiones  im- 
provisaa  putavit  ad  crimen  tenendas.  Abstinuisti 
ergoab  impiorum  consiliis?  Recte  ;  nontamen  sta- 
tim  bealus.  Cave  etiamneinviapeccatorum  steteris. 
22;  Quanto  examine  ScripturEc  divina?  verba  po- 
nuntur!  Etenim  quia  omnes  sub  peccato  sumus, 
non  a  te  exigit  quod  ultra  naturam  est,  ut  pecca- 
tum  non  facias,  quia  nec  unius  diei  infans  sine 
peccatOj  sed  ut  non  maneas  in  peccalo  quadam 
statione  diuturna.  Non  omnes  impii  sunt;  ideo  re- 
vocaris  ab  omnibus  cogitationibus  ct  conjuratio- 
nibus  impiorum  ;  sed  omnes  peccatores  :  idoo   ad- 


lotius  corporis  reclinare.  Adverteigiturproprietates. 
2'i.  «  Et  in  via  peccatorum  non  stetit,  et  in  ca- 
thedra  pestilentiaj  non  sedit.  «  Viam  dici  vitae  hujus 
cursum  ,  in  dubium  non  venit ;  cum  ipsaScriptura 
dicat:  «  In  via  hac  qua  ambulabam,  absconderunt 
laqueum  mihi  {Psal.  cxu,  A).  »  Et :  «  Esto  con- 
sentiens  adversario  tuo  cito,  dum  es  cum  illo  in 
\i3.  (Malth.  v,  25).  >.  Btenim  quoniam  cursum  vit.-c 
hujus  currimus,  habemus  semitam  per  quam  am- 
bulamns  quotidie,  donee  perveniamus  ad  finem. 
Etsi  non  videmur  corporaliter  ire,  progrcdimur. 
Num  sicut  in  navibus  dormientes  ventis  aguntur 
in  portus,  etsi  nullus  quiescentibus  sensus  est  na- 
vigandi,  tamcn  cursuseos  urget  ad    finem   et  im- 


moneris  ut  desinas  peccare.  Fuerit  adolescentioris  t»  pellit  ignarns  :  sic   vita;    nostrae  spatio  defluente 


lapsus  .Ttatis,  debet  eum  (201  maturitatis  cmendare 
processus.  Ergo  in  graviora  non  abeas,  in  lcvio- 
ribus  non  stes.  Habes  hoc  et  in  Isaia  dictum  a 
Domino  :  «  E.xi  a  Babylone,  fugiens  a  Chaldffiis 
{Isa.  XLvm,  20) :  »  hoc  est :  Et  si  intrasti  in  coniu- 
sionem  vitiorum,  exi.  Non  oportuit  intrare,  scd 
ingressuses,  carnis  lege  cogente,  et  captivante 
te  in  lege  peccati;  exi,  egredere  vel  serius,  exue  te 
servitio  gravi.  Non  potuisti  non  introire  in  pecca- 
tum  747  per  fragilitatem  :  datur  tibi  exire  pec- 
cato  per  sobrietatcm.  «  Exi  ergo  aBabylone,fugicns 
a  Chaldajis.  »  Babylon  confusio  est,  qnsa  virtu- 
tum  ordinem  non  tenet,  confusa  enim  illecebris 
monte,  delinquimus.  Chaldffii  sunt  qui  sidcrum 
cursus  vanse    studio    superstitionis   explorant,    ot 


ad  proprium  unusquisque  finem,  cursu  latenle,de- 
ducitur.  [Inde  dicitur  :  «  Surge  qui  dormis  [Ephes. 
V.  l'i) ;  >'  lu  onim  dormis,  ettempus  tuum  ambulat: 
et  vide  ne  dum  diu  dormis,  praetereat  tempus.ldeo 
etsi  dormis,  cor  tuum  vigilet,  cor  tuum  non  ferie- 
tur ;  &i  cor  otiosum  non  sit,  non  sunt  otiosa 
tempora  tua.  In  via  es,  o  homo,  ambula  ut  perv-e- 
nias  ;  ne  te  nox  in  via  occupet,  ne  consumatur  dies 
vitaj,  antequam  progressum  virtutis  acceleres.  Via- 
tor  es  vita3  hujus:  omnia  transeunt,  omnia  post  te 
fiunt.  Omnia  in  hao  via  cernis,  et  transis.  Vidisti 
amoenitatem  arborum,  herbarumvireditatem,  puri- 
tateinfontium,etquodcunquehujusmodi  quo  delec. 
tanturoculi,  juvit  spcctare  ;  delectavitparumperat- 
tendere;dumattendis,7-S8  pcrtransisti.Iterumdum 


impise  serunt  gentilatis  errores.  Ab   his  fuge,  ne  C  ambulas,  incidisti  scopulosum  etconfragosum  iter. 


te  capiant,  ne  te  gravilaqueo  captivitatisinnectant. 
Abraham  Chaldaeus  fuit,  sed  fugit  a  Chaldasis,  et 
ante  legem  ;  lu  sub  lege  natus  es  (21),  fuge  ab 
impiis.  Illc  hrereditatcm  patrum  rcspuit,  ut  fidei 
possidcret :  tu  successionem  corporis  derelinque, 
haereditatem  devotionis  acquire. 

23.  Si  autem  in  peccato  non  steteris,  ncc  sic 
beatus  ;  adhuc  habcs  quo  cireredebcas.MuItce  sunt 
illecebr»,  multi  a  virtute  deflexus  :  gravia  irrita- 
menta  sunt  voluptatum,  gravis  fomes  avaritice,  cu- 
piditas  potestatum,  honoris  ambilio,  quajvelut  ve- 
neno  quodam  mcntes  hominum,  ct  quadam  ani- 
mas  pestilenti  vitiorum  tabe  contaminant.  Ha;c  esl 
cathedra  pestilentiw  siipor  quam  sodorunt  Scriba» 
et  Pharisaei.  qui  imponunt  bominibus  onera  gra- 
via,  ipsi  autem  digito  nolunt  ca  movere.  Has  ca- 
thedras  de  tcraplo  Salvator  ejecit  eorum  qui  se  de 
honore  jactarent,  primatus  quaercrent  dignitatum 
oorum  qui  sacerdotio  vel  primatu  honoris  utercn- 
tur  ad  quaestum,  eorum  qui  indulgenles  gulie,  ne- 
quaquam  debitam  continontice  pr«starcnt  custo- 
diam.  Hsc  vera  est  pestilentia.  Dcniquo  Hcli  filii 
erant  filii  pestilentiiB.  In  bac  quadamsede  vitiorum 

(20)  Sic  edit.  Era.,  Gil.  et  Ilom.  cura  cod.  Vat., 
Colb.,  et  Vict.  ;  Paris.  vero  edit.,  cum  aliis  cod., 
S;  fwris  adolescentioris  lapsus  ,T;tatis,  debet  te,  elc. 
jS'on  male.  Tamcn  elegantius   vidctur,   ut  dicatur 


concava  rupium,  pra;rupta  montium,  densa  silva- 
rum.  Txdiasti  parum,  iterura  transisti.  Talis  haec 
vita  cst,  cujus  nec  prospera  permanent,  nec  adversa 
diuturna  sunt.  Ergo  quasi  in  via  looatura  neque 
secunda  extollanl,  neque  adversa  te  frangant,  nec 
plausibilia  remorentur,  nec  mcesta  detineant.  Fe- 
stina  semper  ad  finem,  festina  ut  pervenias.  Elige 
lamen  viam  antequam  curras 

25.  Duffi  via3  sunt :  una  justorum,  altera  pecca- 
torum  :  una  a?quitatis,  altera  iniquitatis,  de  qua 
dixit  Propheta  :  «  Et  vide  si  via  iniquitatis  in  me 
est  [Psal.  cxxxviii,  24).  »  Non  solum  ergo  vita  no- 
stra  via  est,  sed  etiam  in  ipsa  vita  nostra  aut» 
virtutis  via  est,  aut  iniquitatis.  Cave  igitur  ne  in 
n  te  gressus  suos  collocet  avaritia,  el  sis  via  crimi- 
nis  ;  nc  improbitas,  ne  libido,  et  sis  via  iniquitatis 
itinerantibus  detrita  flagitiis.  Licet  tibi  eligere 
quos  sequaris,  aut  justos,  aut  injustos.  Justorum 
via  anguslior  est,  injustorum  latior  :  Illa  sobrieta- 
lis  angustior,  hasc  ebrictatis  latior,  ut  possit  ca- 
perc  fluctuantos  h.-ec  habetsxculi  hujus  illeccbras, 
ille  habet  futurorum  prainia.  In  istis  fructus  prae- 
senlior,  in  illis    spes   tardior;   quae  enim   suavia 

per  concessionem  hoc  sensu  -.Esto,  fuerit,  etc. 

(21)  Ultima:  edit.  Paris.  et  mss.  quatuor,  itt  sub 
lcije  jam  damnutus  es.  Alis:  cdit.  ac  mss.,  tu  stib 
lege  dnmnatus  es. 


1 


977 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  I. 


97S 


Bunt,  non  difTerunt  diuturnam  exspectationem,  A 
sed  habent  praesentem  (22)  perfunctionem  ;  quod 
autem  serium  est,  labore  quacritur,  eo  quod  a 
beata  cogitatione  vix  capitur :  quia  oculus  non 
videt,  nec  auris  audivit,  qua2  prcparavit  Deiis 
diligentibus  se.  Difflcile  solemus  credcre  qua;  non 
videmus  :  et  ideo  anima  asstuat,  et  huc  atque  illuc 
velut  oculos  quosdam  circumfert  cogitationes  suas. 
Tunc  illi  occurrent  divorss  rerum  species,  seque 
offundimt.  Si  ad  sempiterna  intcndat,  virtutem 
eligit :  si  ad  presentia  voluptatem  prfeponit.  Grave 
et  iniquum  certamen  adversus  delectationes  praj- 
sentium.  Hic  libertas  est  cupiditatum,  illic,  servitus 
injuriarum  (23),  facere  quas  non  vis  et  ab  iis  quae 
desideraveris,  abstinere;  hic  convivium,  illic  je- 
junium  ;  hic  intemperantia  gaudiorum,  illic  per-  „ 
severantia  lacrj'marum  :  hie  saltalio,  illic  oratio  ; 
hic  cantus  dulces,  illic  gemitus  graves.  Scriptum 
est  quidem  :  «  Cor  sapientium  in  domo  hictus,  et 
cor  stultorum  in  domo  epularum.Melius  est  audire 
increpationem  sapientis,  magis  quam  virum  au- 
dientem  canticum  stultorum  {Eccle.  vii,  5,  G).  » 
Sed  pauci  hffic  audiunt,  pauciores  sequuntur.  Alli- 
cit  homines  magis  dulce  pcccali,  quod  ad  praisens 
influit  et  impinguat  audientis  affectum,  quam 
trisle  virtutis,  quse  fideispem  velut  quodamcortice 
amari  laboris  involvit.  Beatus  ergo  atque  mirabi- 
iis,  qui  talium  viarum  positus  in  cleclione,  non 
luerit  illecebris  voluptatis  inflexus;  ut  gradum 
suum  super  vadosa  et  prava  constituat.  Non  dicitur 
ei :  «  Vai  qui  dereliquisti  semitasdirectas,  abeundo 
in  vias  tenebrarum  (Ercle.  xli,  liu  »  C 

26.  Cognovimus  igilur  quaj  sit  via  peccatorum, 
in  ([ua  standum  non  esse  Prophel^  nos  admonet ; 
sed  etiam  Ecclesiastes  docet,  qui  ait :  «  Noli  stare 
in  scrmone  malo  [EccH.  v,  2),  »  hoc  est,  non  per. 
sislere  (24)  in  sermonibus  749  malis,  similiter 
et  operibus  improbandis.  Quomodo  in  bonis  sit 
standum,  sanctus  idem  Propheta  praecipit  diccns  : 
«  Stantes  erant  pedes  nostri  in  atriis  tuis,  Jcrusa. 
lem  {Psal.  cxxi  2).  »  In  Jerusalom  standum  ost, 
de  Babylone  fugiendum.  Et  Moysi  dicitur  :  «  Tu 
autom  sta  mecum'  [Deul.  \,  31),  »  qui  de  -Egypto 
fugit,  et  cum  Domino  stans  pcrseverabat.  Et  in 
Evangelio,  qui  stcterunt  usquo  ad  horam  undeci- 
mam,  iqnalem  raercedcm  opcrantibus  acceperunt 
(ilfa/rt.xx,9, 10). Et  qua:  steterunt  virgines  usque  ad  j) 
adventum  sponsi,  ad  nuptia  simul  introire  mcrue- 

(22)  Rom.  edit.  sola,  iliutunia  e.r$peclaliotie  per- 
funclionem,  sed  hubenl  prxscntem.  Et  conlinuo  post, 
ubi  omncs  cdit.  ac  plurcsmss.,  quod  aulcm  .terum 
e^l  \  ibi  cod.  Vict.  et  Colb.,  quod  aulcm  scrium  esl. 
Opliino  ;  scrium  enim  hic  opponilur  suavibus,  qua; 
lcvipula  rssn  consuevcrunt. 

(23)  Edit.  omnos  et  mss.  aliquol,  scrvilutis  in- 
juria;  qiiatuor,  scrvitus  injuriam.  Itur.sus  post 
pauca,ul)i  cuncla;cdit.cum  tribus  mas.Jlic  .uillatio, 
illic  oratio ;  mss.  alii,...  illic  ploratio.  Qiia;  quidcm 
leclio,  etsi  minimc  vidcatur  contemiienda,  lamen 
priori  Basilius,  ex  quo  petita  cst,  favel  his  verbis  : 


runt;  quae  autem  discerunt,  et  postea  reverterunt, 
Dominicae  excludunturauctoritate  sententias  {Matth. 
XXV,  12).  Didicimus  ergo  non  stare  in  via  peccato- 
rum,  stare  autem  in  virtutis  ofllcio  ;  quia  scriptum 
est  :  (I  Tu  autem  fide  stas  (25)  {Hom.  xi,  20).  » 

27.  Nunc  consideremus  quid  sit:  «  Et  in  cathe- 
dra  pcstilentia;  non  sedit.  »  Et  quidem  praemisimus, 
quod  non  simplex  concessus  in  hujusmodi  quod 
in  usu  est  solio,  reprehendatur.  Quid  enim  invidiae 
haberet  ad  culpam  ?  Sed  cum  oculi  Domini  semper 
super  fideles  terras  sint ;  tanquam  sub  consectu 
imperatoris  locati,  ct  veluti  in  ministerio  quodam 
positi,  stare  debemus.  Miles  in  procinctu  slat,  non 
sedet  ;  miles  in  armis  non  se  reflectit,  sed  excitat 
atque  crigit.  Ideoque  militibus  Christi  dicitur : 
«  Ecce  nunc  benedicite  Dominum,  omnes  servi 
Domini,  qui  statis  in  domo  Domini  (Psa/.  cx.x.xiii, 
I;.  »  At  contra  iniquitas  in  talento  plumbeo  sedet, 
eo  quod  fi\a  in  peccato,  se  ab  eo  separare  non 
possit.  Etenim  invoterati  in  errore,  et  studiose 
(lagitiis  inhajrentes,  sedere  dicuntur,  qui  nolunt 
assurgere,  neo  audire  dicentem  ;  «  Surgite  post- 
quam  scderitis  (Psal.  cxxr\',  2).  »  Denique  hic  ipse 
Prophcta  alibi  ait :  «  Sederunt  principes,  et  adver- 
sum  me  detrahehant  (26)  {Psal.  cxviii,  23).  »  An 
ignoramus  qnod  tanlam  vim  habeat  inveteratacon- 
suetudo  pcccandi,  ut  cxcludat  naturam,  quae  cum 
sit  medicabilis  ad  salutem,  tamen  corroboratis 
tempore  passionibus  immedicabilis  (27)  invenitur? 
Non  ergo  permaneamus  in  vitiis  ;  sedunusquisque 
etiamsi  fuit,  exsiliat  a  culpa,  sicut  scriptum  est 
(Prov.  V,  3)  de  muliere  meretrice.  Ne  intcndas 
in  eam  oculum  tuum,  sed  cxsili,  ne  moreris  ;  ex- 
sili  antequam  tc  anni  juventutis  inveniant.  Sed, 
quod  gravius  est,  plerique  luxuriam  corporis  nec 
albenti  erubuere  canitic,  et  usque  ad  senectutis 
a;tatem  vitam  produxere  maculosam.  Intimis  enim 
concepta  visccribus  lucs  culpre,  processu  temporis 
coacervatur.  Cave  igitur  ab  impiorum  consiliis, 
non  penelrent  hujusmodi  consilia  mentem  tuam  -, 
nc  dicatur  de  te  :  «  Alligavit  quis  ignem  in  sinu, 
vestimcnta  autem  non  comburet  {Prov.  vi,  27)?» 
Etenim  qui  semel  in  sinu  mentis  flagitii  flammam 
fcrventis  adoleverit,  cito  corporis  su;  vestimenta 
comburet.  Et  ut  in  stipulam  ignis  exsilicns,  inhm- 
ret  ac  permanet,  donec  omnc  quod  corripuit,  ab- 
sumat :  ita  vel  exigua  (28)  scintilla  peccati,  si  quo 
vitiorum  fomitc  fuerit  excitala,  inccndium  grandc 

(2'i)  QuaBdam  edit.  Paris,  hoe  est,  noli per.^istere. 

(25)  Edit.  cum  tribus  mss.  Tu  autem  vidc,  vcl  in 
fide  sta,  quin(|uc  mss.  cum  ouinibus  Apostoli 
exemplaribus,...  fulc  stas. 

(26i  Mss.  nonnulli,  adversum  mc  tractabant. 

(27)  Ila  cod.  Vat.  uniis  ct  quinquo  Gallirani.  Vict. 
autem,  Colb.  ac  vet.  cdit..  tamcn  corroliorala  tem- 
porc  pussionibus  immcdicabilis.  Rom.  sola,  diuturno 
t(tmcn  tempore  pa.<i.sionibus  dcpravata,  immcdicabilis, 
etc. 

(28)  Mss.  quinque,  El  tu  stipulam  ignis  absumit, 
ita  vel  exigua,  elc.  Reliqui  ac  omncs  edit.  ul  nos 
supra. 


979 


S.  AMBROSII 


980 


excitat.  Noli  ergo  stare  in  peccato.  Postremo    po-  A  enim  sapientia  in  capite  ejus.  Quod    referri   pote.st 


suisti  vestigium  supra  voraginem  culpffi.eito  aufer  pe- 
dem  ;  ne  supra  plantam  tibiascendatpollutio,750 
et  lapsu  faciliore  decoptus,  supra  lutum  resideas. 

28.  Cavenda  ergo  prima  sunt  vitia,  ne  in  plura 
deinde  graviora  proserpant.  Etenim  sicut  ii  qui  se 
in  luto  versant,  quo  magis  volutantur,  ooamplius 
inquinantur :  ita  qui  semel  se  luto  improbitatis 
asperserit,  nisi  ab  eo  velociter  exsiliat,  gravius 
sibi  dedecoris  sui  coenum  per  singulos  dies  lutu- 
lentw  conversionis  obducit.  Itaquo  gravi  odore 
terrae  illius  ac  flagitiosse  voraginis  contrahitur 
quaedam  animarum  pestilentia,  corruptoi]uo  salu- 
brium  cogitationum  spiramine,  lues  Estuantium 
passionum  miseranda  grassatur.   Hinc   lethale   se 


eliam  ad  Ecclesiai  prtceminentes  :  «  Omne  cor  m 
moestitia,  »  quando  sapimus  quae  sunt  carnalia,  et 
corporeis  voluptatibus  aciem  nostri  cordis  infodi- 
mus.  Unde  ait  Dominus  (Eicch.  xi,  VJ)  ad  hujus- 
modi,  quod  dederit  illis  cor  carneum. 

29.  A  pedibus  usque  ad  caput  serpit  lues  dira 
morborum,  quando  laborant  contagio,  quando 
compatiuntur  aliis,  si  quis  effectu  libidinis  (30) 
defraudetur,  vidus  pudorem  expugnare  non  po- 
tuit,  7  51  agrum  invadere ;  et  aegre  cuncti  invi- 
cem  languores  translerunt.  Quoties  ingemiscunt 
seniores  quod  diu  polaro  non  possint?  Quoties 
dolent  quod  scortari  desierint,  cum  scortandi  ha- 
beant  voUmtatem?  Quoties  inter  fabulas  ebriorum 


mentibus  virus  infundit,    hinc    subrepit  aegritudo  „  virtutes  probro  sunt,  peccata  laudi,  honestas  ludi- 


corporibus,  languores  animis.  Est  enim  malus 
languor,  erroris  languor,  avaritice  languor,  inex- 
plebilis  cupiditatis  languor.  Istee  divitia;  sunt,  ut 
ait  Ecclesiastes  :  n  Est  languor  malus  quem  vidi 
sub  sole,  divitias  custodiri  in  malum  possidentis 
eas  [Eccle.  v,  12).  »  Dic  mihi,  o  Ecclesiastes,  qua 
causa  malus  hic  languorsit?  Respondebit,  quia 
multos  avara  spes  devorat.  Insatiabilis  edacitas 
cupiditatis  est.  '<  Nescit  satiari  argento,  qui  con- 
cupiscit  argentum  (Ihid.  9).  »  Distendunt  divitiae, 
non  explent  :  «  Et  si  quis  satiatus  fuerit  divitiis, 
non  est,  inquit,  qui  sinat  eum  dormire.  Et 
quidem  omnes  dics  ejus  in  tenebris,  et  luctu,  ct 
iracundia  multa,  et  languore,  et  ira(//)(>L  11,10).» 
Quomodo  enim  potest  dormire,  qui  soUicitam  auri 


brio,  continentia  risui,  misericordia  vanitati !  Isti 
sunt  morbi  qui  mala  sua  in  multos  transferunt.  A 
paueis  corruptela  ad  omnes  pervenit.  Sedent  in 
consiliis  derogantes  sobriis,  ruclantes  crapulam  ; 
sedent  in  tabernis  de  ebrietate  certantes.  Inter  hos 
meretrix  plena  vino,  huic  arridens,  illum  adurens, 
et  omnes  ardore  inflammans  libidinis.  Verecundus 
si  transeat,  erubescit,  a  singulis  earpitur;  si  fla- 
gitiosus,  omnium  ore  laudatnr,  et  tanquam  mor- 
bus  transit  in  animas  singulorum  ;  qui  enim  in 
fiagitiis  celebris,  plurimos  ad  imitationem  adducit 
erroris.  Itaque  dum  peccatum  imitantur  alienum, 
suum  faciunt  malum.  Non  sedeas  inter  eos,  quos 
sanctus  Propheta  fugiebat.  IUum  imitare,  fugien- 
tem  utique,  non  sedentem,  qui  ait:  «  Non  sedi    in 


exercet  custodiam,  qui  damna  formidat,  qui  lucra  G  consilio  malignantium,  et  cum    iniqua  gerentibus 


cogitat,  qui  usuras  computat,  qui  apothecas  nu- 
merat  (29)  ?  Malus  ergo  languor  qui  bonam  aufert 
mentis  quietem.  Est  languor  malus  luxuria,  libido, 
concupiscentia,  delectatio,sa!Cularis  ambitio,  qua; 
cito  corrumpit  salutem  sobrietatis.Omnispostremo 
mundi  hujus  corruptela  pestilentia  est.  Ne  ergo 
tetigeritis,  ne  attaminaveritis  eam.  Lues  est,  con- 
taminat;  morbus  est,  polluit.  «  Ne  gustaveritis 
quK  sunt  omnia  ad  corruptelam  ipso  usu,  <•  ut 
Apostolus  dixit  (Cnloss.  ii,  21,  22',  qui  et  alibi 
clamat :  «  Radix  omnium  malorum  est  avaritia 
(/  Tiiii.  VI,  10):  )'  morbos  excitat,  dolores  inserit. 
Denique  qui  eam  appetierunt,  «  inserucrunt  se 
multis  doloribus  (Ihid.'}.  Ista    est  pestilentia,    quae 


non  introibo  (Psal.  xxv,  4).  Qna  ratione  eos  fugie- 
bas,  David,  explica  nobis.  Demonstra  has  partes, 
ut  ct  nos  easfugerepossimus,  nc  inficiamur  earum 
contagio  :  <■  Corrupti  sunt,  inquit,  et  abominabi- 
les  facti  sunt:  non  est  qui  faciat  bonitatem,  non 
est  usque  ad  unum  (Psal.  xiii,  i).  Generaliter  ergu 
ad  omnes  flagitiosos  potest  referri :  demum  spe- 
cialiterad  irrisores  bonorum  quos  .\quila  /AEj»rri; 
dicit,  quod  isti  vere  morbi  sunt,  qui  irridendo 
bonos,  plurimum  animis  operantur  errorem,  men- 
tesque  corrumpunt.  Quanta  dixit  a  quibus  beatus 
vir  deboat  abstinere  I  Et  adhuc  adjicit  alia. 

30.  (Vers.  2.)  »  Sed  in  lege  Domini  fuit  voluntas 
ejus,  et  in  legc  ejus    meditabitur  die  ac  nocte  ;    >, 


plerumque    neque    calidos,   neque   frigidos,     sed,  jj  hoc  est,  beatus  ille  qui  hffic  faciat  consilio,ratione, 


quod  et  calidis  est  deterius  et  frigidis,  tepidos  fa- 
eit,  ut  evomantur  ex  ore  Domini  Jesu,  quos 
proptcr  gravia  peccata  rejecerit.  Ista  est  quae  non 
paucorum,  sed  omnium  cxcitat  mgritudines."  Omne 
caput  in  dolore,  omne  cor  in  mccstitia  (  Isa.  i,  5, 
6).  A  pedibus  usque  ad  caput  peccatoruin  ulcera. 
n  Omne  capul  in  dolore,  >■  quando  qui  sapicnlcs 
aestimantur,    dolorc    cruciantur,    avarilo;  :   sensus 


prudentia  ;  potest  enim  et  parvulus  non  per  virtu- 
tem,  scd  per  impossibilitatem  et  inscientiam  delin- 
quendi  ab  iis  quae  dicta  sunt,  abstinere.  Potest  et 
irrationabili  pecudi  convenire,  cui  nulla  vis  con- 
silii,  nullus  scnsus  erroris  est.  Hoc  est  ergo  quar- 
tum  quod  setiuitur,  in  quo  definitio  beati  viri  a 
pocude  discernilur  ;  quia  vir  sapiens  subditus  legi 
est    volunlate,   non    necessitate.   Plurimum   enira 


(29)  Rom.  edit.  sola,  qiii  hijpolhecas  numerat.  Et 
videtur  favere,  quod  priccedit,  qui  usuras  computat. 
Verum  alia;  edit.  atque  omnes  mss.  rcclamant ; 
nec   malus  sensus  est,   si  apothecas,  id  est   arcas, 


loculos,  cellas  quibus  divitia;  reconduntur,  dicatur 
avarus  numerare. 
(30)  Reg.  cod.,  si  quis  affectu  libidinis. 


9^1 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  I. 


98S 


refert  ;  quia  in  voluntate  liiercedis  est  fiuctns  : 
in  neeessitate,  dispensationis  obscquium.  lla  eniiu 
docuit  nos  Apostolus  dicens  :  «  Si  volcns  hoc  ago, 
mercedem  habeo  :  si  invitus,  dispensatio  mihi  cre- 
dita  est  (/  Cor.  ix.  17).  «  Ordo  autem  conveniens. 
ut  primo  diligas  legem,  secundo  ut  mediteris.  Qui 
diligit,  ex  voluntate  facit  mandata  legis  ;  qui  ti- 
met,  invitus  observat.  Hanc  disciplinam  docendi 
etiam  Dci  justiliam  inlege  accepimus.Siceniinscri- 
ptumcst:  i<  Andi,Israel:Dominus  Deus  tuus,  Deus 
unus  cs\.{Deut.\\,k).  »Et :«  Diliges  Dominum  Deum 
tuum  ex  toto  corde  tuo,  et  ex  tota  anima  tua,  et 
ex  tota  virtute  tua.  Et  erunt  verba  hrec  qua;  ego 
prfficipio  tibi  hodie,  in  corde  tuo,  et  in  animatua: 
et  demonstrabis  ea  (lliis  tuis,  et   loqueris   eis    se- 


A  stilia  ejiis  sicut  liimen  effulget.  Meditetur  ergo  le- 
gcin  vita  nostra,  meditetur  conversalio,  meditetur 
actus,  meditcturinlellectusmyslcriorum  ccelestiiim 
Lex  enim  exemplar  cst  et  umbra  coclestium,  umbra 
futurorum  bonorum,  quK  is  qui  credit  in  lege,  in 
Evangelio  recognoscit.  Meditctur  in  tenebris  et.die, 
id  esl,  et  in  adversis  positus,  etprosperis.  Lexenim 
pr.Tcepit  ut  diiigas  Dominum  Dcum  tuum.  Qui  di- 
ligit,  in  omni  stalu  suo  debet  servare  diuturn.T 
charilatis  affectum.Pater-^liligit  filium,diligiteliam 
cum  arguit,diligit  etiam  cum  verberat  baculo  ;  qui 
enim  parcit  baculo  suo,  odit  filium,  suum.  Nos 
quoque  Dominus  castigal,  et  diligit.  Itaque  etiam 
cum  digna  coercitione  committimus,  ille  tamen  di- 
ligit,  qui  etiam   recipit    offensum.    Castigat    enim 


dens  in  domo,  et  ambulans  in   itinere,  et  7  52  in  •n  Dominus  omnem  filium  quem  recipit.  Et  tu   cum 


quiete,  et  invigilia.Etalligabiscainsignum  in  ma^ 
nu  tua  (31),  et  erunt  monilia  ante  oeulos  tuos  :  et 
scribes  ea  super  limina  in  domiciliis  tuis  et  in  ja- 
nuis  tuis  (/W(7.5-9).  »  Et  infra  :  «  Et  nunc,  Israel, 
quid  abs  te  postulat  Dominus  Deus  tuus,  nisi  ut 
diligas  Dominum  Deum  tuum,  et  ambules  in  om- 
nibus  viis  ejus  [Deul.  x,  12)  "  ?  Sapientia  quoque 
dicit  :  «  Concupiscite  ergo  sermones  meos,  diligi- 
te  illos, habobitis  disciplinam  [Sap.  vi,  12;.  »  Clara 
est,  et  quas  nunquam  marcescat  sapientia,et  facile 
videtur  ab  iis  qui  diligunt  illam^  et  invenitur  ab 
iis  qui  quserunt  illam.  Legitime  ergo  docemur  a 
sancto  Propheta  voluntatem  in  lege  habere,  medi- 
tationem  secundum  lcgem.  Voluntas  in  legc  non 
solum  in  studio,  sed  etiam  in  facto  est.  Prior  vo- 
luntas,  secunda  operatio.  Denique  et  Dominus  di- 
centi  sibi  :  «  Si  vis,  potes  me  mundare  {Matlh.  viii, 
2),  0  respondit :  «  Volo,  mundare  [Ibid.  3) ;  »quo  os- 
tenderet  operationibus  nostris  (32)  voluntatem  pra;- 
viam  esse  debcre.  Denique  lex  voluntarios  qusrit; 
quia  lex  Domini  irreprehensibilis  est,  convertcns 
animam  :  nemo  autem  convertitur,  nisi  qui  ijolun- 
tate  convertitur.  Voluntarius  autem  abscondit  et 
sensum  furatur  laboris. 

31.  Ideoque  die  et  nocte  in  lege  meditatur  ;  in 
quo  non  lam  continua  legendi  postulatur  inlcutio, 
quam  servand;e  legis  affectus.  llle  oniiii  plcne  me- 
ditatur,  qui  sibi  ipse  lex  est,  scriplum  in  corde 
suo  lcgis  intendens,  .Aquila  tamen  diem  tantum- 
modo  posuit,  non  etiam  noctem.  Quod  non    fam  a 


castigaris  dilige  :  quia  ideo  castigaris,  ut  recipiaris. 
Nam  quid  grande  est,  si  tunc  diligas  Dominum 
Deum  tuum,  cum  tibi  abundat  omnia,  cum  frue- 
ris  optatis,  cum  honoribus,  facultatibus,  liheris 
gaudcs  ?  Et  homini,  a  quo  acceperimus  benefi- 
cium,gratiamreferreconsuevimus.Deniquecumlau- 
daretur  Job  judicio  ccelesti,hoc  retulitdiabolus  :  Mi- 
niine  mirum  si  gralus  esset  Deo,  cui  lanta  suppetc- 
ret  alfluenlia  prospcrorum  ;  sed  tunc  probandum, 
si  illa  amiltat  universa,  et  pii  cultoris  prsestet  offi- 
cium  [Job.  I,  9-1 1).  Hmc  753  igitur  prima  virtus, 
ut  non  frangaris  adversis,  non  extollaris  secundis. 
Id  te  lex  docef,  ut  in  afflictiono  non  relaxes  (33) 
intenlionem,  ncc  desperationem  induas  ;  victor 
non  dicas  :  «  Virlus  mea  et  fortitudo  mea  hffictri- 
buit  mihi  [neut.  viii,  17)  ;  »  sed  omnia  noveris  di- 
vinae  misericordice  deputanda. 

32.  Clamat  Isaias  :  «  Non  confundetur  qui  in 
angustia  est  usque  in  tempus  (/.««.  v,  22).  » — «Hoc 
primum  bibe  {Isa.  xxvi,  2f).  »  Quid  est,  «  hoc 
primum  l)ibe  ?  »  Sequestremus  mystica,  persequa- 
mur  moralia,  qu;o  docet  littera.  Propter  errorum 
gravia  graves  contritiones  et  vcxationcs  populi  di- 
citfuturas  ;  et  oportuit  eas  praecedere,  ut  sequerc- 
tur  misericordia.  Bibeergoprimuiii tribulationem  ; 
permultas  cniin  tribulationes  oportet  nos  introi- 
re  in  regnum  Dci  ;  bihe,  ut  scnsus  Iribulationispec- 
toris  tui  infundatur  internis  :  bibocum  paticntis 
affectu  mccrentis  dolorem  (34).  Dum  enim  conver- 
sus  ingeraueris,  tunc   Dcminum  tibi    reconciliabis 


cseteris  discrepans,    quam    alio    referens    posuit  ;  n  offensum.  «  Hoc  ergo  primum  bibe  ;    »  ut   sis   in 

dolore  et  angustiis.  Cito  l;ctilia  infundit  crrorcm, 
Pinguis  faclus  etincrassatus  populus  surexit  lude- 
rc,  et  recessit  a  Domino.  Prodest  tibi    cor  habere 

Hajbr.TO-Samar,  ab  Interprele  Lal.  reddalur,  enint 
iiuoijue  JH  fronlidia,  vcl,  ut  lirolio  placct,  truntijuo- 
i/uc  pro  conspicillis.  ctu.  ;  cx  paniphr.  Chald.,  et 
erunl  qunsi  aiijjeiKh.r  iimvitam,  ctc.  <iiiidni  etiam  ab 
aliquo  vorli  puluerit,  ut  in  nostro  coiiIpxIu  ? 

(32)  Ms».  uli(|uol.  iiuoostendereteoijitaiililius  no.^itris, 

(33)  Mss.  quatuor  c  Gullic,  ul  ufliclioncmnonrc- 
la.res  in  rieloria,  ncc  dcspcrationem  induas  in  lenta- 
tione  ;  non  dieas,  (;tc. 

yW'  Quinqiie  m?s.,  iieelori tuoinfundatur inleriu.'!, 
liihe  eom}mlicnlis  aljcctum,  mivrcntis  dolorem. 


quoniam  qui  lcgem  modilalur,  scmper  in  luccesl, 
noctem  non  hahet.  Etenim  cujns  lucent  opcra, 
non  potest  utique  in  tenebris  ambulare  ;  quia  jii- 

(31)  Edit.    vct.  et    plures    mss.,  Et   ulliyabis   ca 
in  sinu  tuo.  Rom.  ct  mss.  aliquol.    Et  alligahis  ca 

in  signwn.  L.XX,  Kai  at-fi4.ei;  aiT»  e:;  a-f,;j.£r(/v 
ei:i  T-f,;  /£■■?''';  sou  ;  in  quo  omnes  Scriplur.i! 
versionos  consenliunt.  Ubi  vero  lloiii.  edit.,  el 
erunt  immohilia  anle  oeulos  luos  (cx  L.X.X  scilicct, 
apud  quos  legus,  x^l  f"»'  iaa),ejTov  [qui- 
dain.  cod  .  asi/.EjTa]  "pi  dfOotXiJiuv  oou  )  ,  ibi 
vet.  edit.  au  onines  omnino  mss.,  ct  crunt  moni- 
lia,  etc.  Porro  cum  ea  pars  versiculi  ejusce  alibi 
aliter  conversa  sit  ;  ut  puta  ex   te.xtu   Ilcbrfeo,    ot 


983 


S.  AMBROSII 


984 


contritum.  «  Hoc  primum  bibe,  »  ut  sacrificium 
tuum  accipiatur  a  Domino.  Doceat  te  Apostolus 
quid  sit  :  «  Iloc  primum  bibe,  »  hoc  est,  tribula- 
tionis  pooulum.  «  Tribulatio  enim  patientiam  ope- 
ratur  (liorn.  v,  3,)  »  Non  potest  esso  patientia,  nisi 
ante  fuerit  tribulatio.  ^.  Tribulatio,  inquit  patien- 
tiam  operatur,  patientia  autem  probationem,  pro- 
batio  vero  spem  ;  spes  autem  non  confundit  {Ibid. 
3-5).  »  Bibe  primum  tribulationem,  ut  postea  tibi 
tot  virtutum  pocula  ministrentur.  Et  ut  scias  quia 
bibitur  tribulatio,  audisti  dicentem  hodie  Prophe- 
tam  :  i<  Potasti  nos  vino  compunctionis  {Psal.hix, 
5).  >i  Et  in  posterioribus,  ait  :  «  Et  potum  dabis 
nobis  in  lacrymis,  in  mensura  (Psal.  lxxix,  iV).  » 
In  mensura  pctit  potura,  non  supra  mensuram  ; 
ne  ferre  non  possit.  Denique  quam  bono  hoc  pre- 
caretur  atfectu,  suo  probabat  excmplo,  qui  potum 
suum  cum  tletu  miscebat  {Psal.  ci,  10),  ut  Domini 
in  se  inclinaret  misericordiam. 

33.  Bibe  ergo  primum,  ut  bibas  et  socundum 
(35)  (hoc  enim  tempus  est  ut  inseramus  mystico)  ; 
bibe  primum  Vetus  Testamentum,  ut  bibas  No- 
Yum  Teslamentum.  Nisi  primum  biberis,  secun- 
dum  bibere  non  poteris.  Bibe  primum,  ut  sitim 
mitiges  ;  bibe  secundum,  ut  bibendi  satietatem 
haurias.  In  Veteri  Testamento  compunotio,  in  No- 
vo  IsDtitiacst.  Vide  quemadmodum  Dominus  arti- 
bus  diaboli  pro  suis  servulis  obviavcrit,  Ille  cil)0 
fraudisdecepitunum,ut  inuno  omnes  circumven- 
iret;  Jesusautem  cibosalutis  omnes  redemit,utin 
omnibus  et  illum  qui  deceptus  fuerat,  reformaret. 
lUc  calicem  aureum  Babylonis  excogitavit,  ut  qui- 
cunque  plus  bibcrent,  plus  sitirent  ;  et  quia  potus 
placere  non  poterat,  auri  pretio  illiceret  ad  biben- 
dum.  Propinavit  de  vino  suo,  cui  etiam  metalli 
suffragia  requisivit.  At  vero  DominusJesus  aquam 
de  petra  effudit,  et  omnes  biberunt.  Qui  biberunt 
in  typo,  satiati  754  sunt  ;  qui  biberunt  in  verita- 
te,  inebriati  sunt.  Bona  ebrielas, quo3  infundcret l.Tli- 
tiam,  nonafferretconfusionem  ;  bonaebrietas,  quae 
sobriae  stabiiiret  mentis  incessum  ;  bona  ebrietas, 
quae  vitaj  munus  rigaret  ajternae.  Hoc  ergo  poculum 
bibe,  de  quo  dixit  Propheta  :  «  Et  poculum  tuum 
inebrians,  quam  prfeclarum  est  {Psal.  \\u,  5)  !  » 
Nec  te  moveat  quod  Babylonis  aureum  poculum 
est  ;  quia  et  tu  bibis  poculum  sapientiae,  qu®  sit 
auro  argentoquc  pretiosior.  Utrumque  ergo  pocu- 
lum  bibe,  Vcteris  et  NoviTestamenti;  quia  in  utro- 
que  Christum  bibis.  Bibe  Christum,  quia  vitis  est, 
bibe  Christum,  quia  petra  est  qus  vomuitaquain  ; 

(35)  Era.  et  Gill.,  ut  bihas  et  sccundum.  Uic  enim 
tempus  est  ut  mseramus imjslica.  Rom.  edit....  Nunc 
jam  leinpus  cst,  etc.  Mss.  nobis  consentiunt,  nisi 
quod  nonnulli,  pro  miislico  bihc,  lot;unt  nnislicajii- 
his.  Ut  autem  lectionis  nostr;o  scnsum  facilius  ca- 
pias,  adverte  pronomen  hoc  referendum  ad  id  quod 
i;j.e3to?  anlepowUir  :  liibe  crno  primui»,  e.lc,  tuin 
post  vocem  inijslico,  subintellige  inlcllcctui,  tracta- 
tui.  vel  quid  simile. 

(36)  Uom.  cdit.  sola,  indc  fuc  cilo  ut  hibas  el  in 
Novo  Teslamcnto.   Undc  et  tanquam   festinel,    dicit  : 


A.  bibe  Christum,  quia  fons  vitae  est ;  bibe  Christum, 
quia  flumen  est,  cujus  impetus  leetificat  civitatem 
Doi  ;  bibe  Ghristum,  quia  pax  est:  bibe  Christum, 
quia  flumina  de  ventre  ejus  fiuent  aqua;  vivae  ;  bi- 
be  Ghristum,  ut  bibas  sanguinem  quo  redemptus 
est  ;  bibe  Ghristum,  ut  bibas  sermones  ejus  ;  ser- 
mo  ejus  Testamentum  est  Vetus,  sermo  ejus  Tes- 
tamentum  est  Novum.  Bilntur  Scriptura  divina,  et 
devoratur  Scriptura  divina  cum  in  venas  mentis 
ac  vires  animae  succus  verbi  desoendit  aeterni.  De- 
nique  non  in  solo  pane  vivit  homo,  sed  in  omni 
verbo  Dei.  Hoc  verbum  bibe,  sed  ordine  suo  bibe. 
Primum  bibe  in  Veteri  Teslamento  :  cito  fac  ut  bi- 
bas  et  in  Novo  Testamento  (36).  Et  taaquam  ipse 
festinet,  dicit  :  «  Galila;a  gentium  et  partes  Judaeae, 

n  populus  qui  ambulatis  in  tenebris,  videte  lucem 
magnam  ;  qui  habitatis  inregione  mortis,  lux  ful- 
gebitsuper  vos  {Isa.  ix,  1,  2).  »  Bibe  ergo  cito,  ut 
lux  tibi  effulgeat  magna  ;  lux  non  quotidiana,  non 
diei  ;  non  solis,  non  luna;,  sed  lux  illa  qu»  um- 
bram  mortis  excludat.  Nam  qui  in  umbra  mortis 
sunt  (37),  lucem  utique  solis  ac  diei  videre  non 
possunt.Et  quasi  requirentitibi  unde  tantus  splen- 
dor,  tanta  gratia  sit,  respondet  :  «  Quoniam  puer 
natus  est  nobis,  filius  datus  est  nobis  {Ihid.  6).  » 
"  Puer,  11  Quia  ortus  ex  Virgine  est ;  «Filius,»  quia 
ex  Deo  natus  tant»  auctor  est  lucis.  «  Puer  nobis  na- 
tus  est,  »  Nobis,  qui  crediraus  ;  non  Juda?is,  qui 
crediderunt ;  nobis,  non  haereticis  ;  nohis,  non  Ma- 
nicha^is  ;  «  nobis  natus  est, »  quia  Verbum  caro 
factum  est,  et  habitavit  in  nobis  ;    «  nobis   natus 

^  est,  »  qui  carnom  suscepit  ex  Virginc,  quia  bomo 
natus  cst  ex  Maria.  Garo  nascitur  nobis,  Verbum 
datur.  Quod  nostrum  est,  inter  nos  natum  est  : 
quod  supra  nos  est,  nobis  donatum  est. 

34.  Satis  excurrimus,  utputamus,  sed  non  olio- 
se  ;  ut  doceremus  quia  et  in  tribulationibus  dili- 
gore  Djjrainum  debemus,  nec  recedere  ab  eo,  quo- 
niam  et  iKtitiae  tribulatio  sspe  succedit,  et  l^etitia 
tribulationi.  Denique  qui  tribulatione  non  frangi- 
tur,  et  legem  sequitur,  beatus  est. 

35.  (Vers.  3.)  «  Et  erit  tanquam  lignum  quod 
plantatum  est  secus  decursus  aquarum,  quod  fru- 
ctum  suum  dabit  in  tempore  suo.  Et  folium  ejus 
non  defiuet,  et  oinnia  quiecunque  faciet,  prospera- 
buntur.  »  Quce  ista  beatitudo  est,  quse  ligiio  arbo- 

J3  riseomparatur,  nisi  intelligamus  755  in  paradiso, 
illo  beatorum  loco,  lignum  vit»  in  medio  lignorum 
aliorum  de  terra  productum  ^38)  ?  Inter  multa 
enim  ligna  qu;e    erant   speciosa    ad    aspectum,  et 

Reijio  Zahnlon,  et  tcrra  NeplUlialim,  et  cateri  Para- 
liam  inhabifantes,  ct  trans  Jordanem  Galilxx  gen- 
timn  ;  pnimlus  riui  ambulahat.  etc. 

,37  Sic  edit.  et  Vat.  cod.,  cui  accedunl  quinque 
Gall.  in  quibus  tamen  legas,  Nam  si  in  umtira,elc. 
In  Vict.  autem  ct  Golb.,  .\um  si  umhrie  mortis 
sunt. 

(38)  Codices  Vat.  et  quinque  Gallic,  legi.sse  nos 
in  medio  de  terra  csse  productum  ;  alii  vero  ac  edit. 
conscntiunt,  e.xcepta  Rom.,  qua,  pro  voce  produc- 
tnm,  habet  produclorum . 


985 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  I. 


986 


bona  ad  escam,  etiam  hoc  L'gnum   terra  produxit,  A  ierunt.    Atrocius    enim    sacerdotis   fUia  adultera 


et  in  medio  paradisi  erat;  ut  Cceteraligna  ejus  viri- 
ditate  florerent.  Quod  esse  hoc  lignum  dicimusi 
nisi  per  quod  nobis  salus  venit  ?Et  recte  hoc  terra 
produxit,  quia  eum  Virgo  generavit,  quja  orat  terra 
secundum  auctoris  sententiam,  qu;e  in  eum  di- 
cta  est ;  «  Terra  es,  et  io  terram  il)is  (Gen.  iii, 
•J9).  »  Pulchre  quoquc  in  medio  legitur  lignorum 
aliorum  ;  qui  erat  in  medioapostolorumdiscentium 
39),  vel  quia  in  medio  erat  mentis  et  cordis, 
sicut  ipse  ait :  «  Medius  vestrum  stat,  quem  vos 
nescitis  (7o(i7j.  i,  26.  »  Et  alibi  ait:  «  Ego  au- 
tem  in  medio  vestrum  sum  (Lnc.  xxii,  27.  »  De- 
niquc  et  de  ipso  Sa)oraon  dixit :  «  Lignum  vitee  est 
omnibus  percipientibus  eam  (40)  [Prov.  iii,  18).  » 


quam  cseter.-c  puniuntur  ;  quia  sacerdotalis  generis 
gratiam  turpi  opprobrio  decoloravit. 

37.  Sicut  illi  ergo  in  tentationibus  gravissimis 
fucrunt :  ila  multis  tentationibus  se  Salvator  no- 
ster  objccit;  ut  nulla  tentationis  nostra;  certa 
mina  prtTteriret.  Plantatus  ergo  recte  dicitur  secus 
dccursus  horum  fluminum,  non  in  ipsis  decursi- 
bus  ;  7  56ut  finitimum,  nondemersum,  intelligas. 
Fuit  illi  congressio  prima  carnis  ct  sanguinis, 
Denique  ait :  «  Pater,  transfer  a  mc  culicpm  istum  : 
sed  non  quod  ego  volo,  sed  quod  tu  vis  [Matlh. 
X.XV1,  39).  »  Fuit  divitiarum  ob.jecta  tentatio,  cum 
omnia  regna  terrae  ei  inimicus  offerret,  si  proci- 
dens    Dominus    adoraret    eum.    Habes    duorum 


Qui  ergo  beatus  est,  imitator  erit  Domini  Jesu,  qui  g  fluminum  decursus  Geon  et  Phison.   Fuil  illi  coi- 


est  h'gnum  vitce,  lignum  sapientiae,  plantatum  in 
utero  Virginis,  voluntate  Palris  :  a  quo  in  perpe- 
tuum  maiisurum  plantatur,  ut  fructum  daret  in 
tempore  suo.  Non  enim  potuit  arescerc  ista  plan- 
tatio,  qu?B  habebat  ubertatem  in  se  manentem 
gratis!  spiritalis.  Denique  plenus  Spiritu  sancto 
Jesus  regressus  est  ab  Jordane.  Hi  sunt  decursus 
aquarum  de  quibus  dicitur  in  Evangciio :  "  Flu- 
mina  de  ventre  ejus  fluent  aqufc  vivae.  Hoc  autem 
dicebat  de  spiritu  quem  incipiebant  accipere  qui 
credituri  erant  in  eum  [Joan.  vii,  38).  » 

36.  Est  et  alia  traditio,  quia  sunt  aqua;  de  qui- 
bus  prohibet  nos  bibere  Jeremias  dicens  :  «  Quid 
tibi  el  vijc  .Egypti,  ut  bibas  aquarr  Geon  [Jcrem, 
n,  18)?»  Bst  et  Tigris  fluvius  Assyrios  prceter- 
fluens.  Est  et  Euphrates  in  Bubyloniam  tendens,  G 
Est  et  Phison,  qui  Latina  interpretatione  oris  di- 
citur  commutatio,  circumiens  terrara  Eyilath, 
ubi  est  aurum,  et  aurum  terra  illius  bonum  ;  et 
lapis  carbunculus,  et  lapis  prasinus.  Merito  os 
illic  commutatur  (41),  ut  non  teneatur  promis- 
sorum  lides  :  sed  sit  in  ore  dolus,  ubi  est  aurum 
bonum ;  avaritia  enim  fidem  frangit,  nec  tcnet 
verborum  simplicitatem.  Ornamenta  quoque  pre- 
tiosa  mentem  animumquc  comniutant;  utaliud  in 
pectore,  aliud  in  serraone  sit.  In  illis  ergo  regioni- 
busfluminum  fuerunt  Jud.-oi  caplivi,adducti  in  .'Eg}'- 
ptum,ct  ad  Assyrios,  etad  Babylonios,  ubisuperflu- 
mina  Babylonis  sedebant,  et  Qcbant  sua3  calamitatis 
aerumnara  :  el  ut  hic  ipse  Propheta  testatur  {Psal. 
cxxxvi,  1,  2)  ;  illic  suspenderunt  organa  sun,  ct  n 
omnem  deposuere  laetitiam,  ubi  graviora  tolera- 
runt.  Uenique  reliqute  decem  tribus  ad  Assyrios 
duct.T  sunt :  duaj  autem  Juda  et  Benjamin,  tan- 
quam  gravioris  rea;  flagitii,  in  Babyloniam  trans- 

(39)  Vox  apostolorum  expuncta  fuerul  in  cdit. 
Rom.,  fortc  quod  credidcrint  Ambrosium  locu- 
tum  more  Tcrluliiani,  a  qun  iiassim  apostoli  siin- 
phciter,  ac  sine  addilo  discoilcs,  nominanlur. 

(■ly)  Cod.  duu,  Liijtium  vilx  in  manilms  pcrci- 
pientiljus  eum. 

(il)  Idem  cod.,  Mcrilo  omiies  iltic  commulan- 
lur. 

(42)  Vocem  hanc  eodem  scnsu  interpretalur 
Hieron.  in  Ezech.   xxvii,  {0,   et    Isa.   xxi,  2.   Per- 


luctalio  adversus  principes  mundi  :  fuit  in  ipsa 
passionc  certamen  adversus  tentatoros.quos  Persas 
Hebraa  appellat  interpretatio  (42),  qui  falsa  tcsti- 
monia  deferebant.  Adversus  eos  qui  dicebant : 
«  Desccndat  nunc  de  cruce,  et  credimus  ei  {Marc. 
XV,  32  ;  »  quae  diabolus  suggerebat.  Hahes  Tigrim 
et  Euphratcm  flumina. 

38.  Quadripartitum  aulem  nobis  certamen  esse 
etiam  Aposlolus  comprehendit  diccns.-«  Quia 
non  esl  nobis  luctatio  adversus  carnem  et  sangui-_ 
uem,  scd  adversus  principatus  ct  potestales ; 
adversus  mundi  hujus  rectores  tenebrarum ; 
adversus  spiritualia  nequitias,  quae  sunt  in  coelesti- 
bus  {Ephcs.  VI,  12).  »  Hi  sunt  fluvii  qui  de  para- 
radiso  excunt.  Unde  puto  quod  is  qui  in  paradi- 
sum  gostit  redire,  hos  debeat  transire  deeursus 
aquarum.  Quod  non  otiose  expressit  idem  ipse 
sanctus  Propheta,  demonstrans  his  qui  tentatio- 
nes  omnes  subirent  (42),  deberi  sibi  jam  paradisi 
requiem.  Itaque  sic  ait:  «  Decursus  aquarum 
descendcrunt  oculi  mei  'Psal.  cxviii,  1.36).  »  Sicut 
enim  rompha;a  est  in  ingressu  paradisi  ignea  ;  ut 
<|ui  redit,  per  ignem  revertatur,  urat  peccata  sua, 
ptobet  aurum  suum  :  ita  qui  redit,  per  hos  decur- 
sus  redit.  Meritoque  dicunt  sancti  :  «  Transivimus 
pcr  ignem  et  aquam  {Psal.  lxv,  12).  Do  istis  de- 
cursibus  et  Isaias  dioit :  «  Si  transeas  per  aquam, 
flumina  non  te  concludcnt  (Isa.  xi.iii,  2  .  •■  Quae 
flumina '?  .Vudi  dicentcm  David  de  iis  qui  fi^slinabant 
ad  paradisum  (44) :  «  Forsitan  pertransisset  anima 
noslra  aquam  intolcrabilem  (Psal.  c\xiii,  5).  » 

39.  Quamvis  nonnulli  de  istis  quatuor  tentalio- 
nibus  etiam  illud  accipiunt :  «  Super  aspidem  el 
basiliscum  ambulabis,    et  conculcabis   leonem  et 

sarum  autcm  idcirco  hic  meminit  Ambrosius,  ut 
pcr  Tigrim  qui  eorum  fines  alluit,  tcntatores  signi- 
licari  lioceat. 

(43)  Omnes  cdit.,  Dcinonslrans  quod  qui  tenla- 
lione.^  omncs  sulicgeril,  dctieri  silii  iani  paradisi 
requiein  speret,  His  acceduiit  pauci  niss.,  in  quibus 
tamen  verbiini  .':perel  dcsidcratur;  alii  niajori  iiu- 
mero  ul  in  tcxtu. 

"i4  lla  cdit.  cum  tribus  mss.  Alii  vero  quinqiio 
pnrdeiont,  David  iiui  festinubant  ad  paradisum. 


987 


S.  AMBROSII 


draconem   {Psal.   xo,   13).   «    Ut  ambulaverit   in  A  misericordiam,  habent  sobrietatem 


m 

sed  fructum 


incarnatione,  conculcaverit  in  passiono,  vel  in 
traditione  regni  conculcet,  quod  Patri  tradet, 
cum  omnem  evacuaverit  principatum.  Pulchre 
autcm  Aquila  t6  [i£Tara'fuTEU|X£vov  dixit,  hoc  est, 
transplantatum,  eo  quod  primo  sit  plantatum  in 
Virgine,  postea  transplantatum  in  paradisum  : 
sicut  dixit  ad  latronem  :  «  Amen,  amen  dico  tibi : 
hodie  mecum  eris   in    paradiso    {Luc.  xxni,  43).  >. 

40.  Hoc  lignum  igitur  fructum  dabit  in  tempore 
suo.  Ligna  terrena  fructum  non  dare,  sed  fcrre  di- 
cuntur  :  sed  lignum  vitae  ac  sapieuti;e  dat  fructum, 
hoc  est,  largitur  rt  donat.  Rursus  illud  occurrit : 
Si  lignum  est  sapientii-e,  cur  in  tempore  dabil,  ct 
non  semper?  Ne  forte  grave  sit  nobis  hoc  sen- 
tire  de  Christo  ;  sed  tu  qui  legisti  quia  dispensato- 
rem  fidelem  et  prudentem  constituet  Dominus  su- 
pra  familiam  suam,  ut  det  illis  in  tempore  tritici 
mensuram  {Lnc.  xii,  42),  in  tempore  utique,  uon 
semper,  turbari  utique  non  debes.  Polest  sapienlia 
semper  fructum  dare ;  sed  quia  sapientiaJS? 
est,  debet  sapienter  dare,  dispensare  prudenter, 
si  quando  nos  plenam  mensuram  aut  possimus 
accipere.  Sicut  hic  extremum  tempus  fructum,  ita 
et  illic  dabit  fructum  bonum  in  gentibus  (45)  ;  ut 
possimus.  Nunc  non  possimus,  odioso  sjeculo  non 
resurrectionis  ejus  consortium  capere  ac  servare 
sustinemus.  IIiceniracorruptelaest(46),etcavendum 
fuitnecorrumperemusbonosfruotu3,quoslignumvi- 
tae  daret ;  quia  nunc  corrupti,  illic  autem  incorrupti  : 

quando  et  rnortui,  inquit,   resurgent   incorrupti. 


non  habent,  quia  finem  non  habent  I  Labuntur 
cito  folia,  ubi  ventus  flaverit.  Et  aliqui  Judaei 
habent  castimoniam,  sedulitatem  in  lectione  mul- 
tam,  et  diligentiam  ;  sed  sine  fructu  sunt,  et  ver- 
santur  ut  folia.  Ilaec  forte  sunt  folia  quas  Salvator 
in  illa  fiou  reperit,  sed  fructura  non  invenit  {Maltlu 
XXI,  19). 

42.  Mystica  salvant,  et  a  morte  liberant :  mo- 
ralia  autera  ornamenta  decoris  sunt,  non  subsidia 
redemplionis.  Prrestare  aulem  mystica  moralibus 
etiam  ipse  Dominus  docet  in  Evangelio  suo  dicens 
de  Maria,  qua;  sedens  secus  pedes  Domini  audie- 
bat  verbum  illius,  cum  Martha  circa  ministerium 
festinaret,  et  quereretur  quod  soror  eam  propria 

P  circa  mensffi  rainisterium  non  juvaret  :  «  Martha, 
Martha,  Maria  optimara  partem  sibi  elegit,  quee 
non  auferetur  illi  {Luc.  x,  41,  42).  »  Si  illa  quae 
Christo  rainistrabat  ad  raensara,  non  conferebatur 
ei  quae  verbura  cupiebat  audire  ;  quem  operantem 
studioso  cognitionis  aeternae  conferre  poterimus  ? 
Itatamen,  ut  nec  illius  operationi  fides,  nec  hujus 
cognitioni,  sicut  Mariae,  desit  operatio  :  ne  vel  iolia 
sine  fructu  sint,  vel  fructus  sine  munimentis  natu- 
ralibus  sit  intectus,  et  pateat  injuriae. 

43.  Possumus  etiara  illud  intelligere,  quia  foliis 
se  texerunt  Adara  atque  Eva,  corporea  vestimenta 
quffirentes,  eo  quod  resurrectio  Dominici  corporis 
prophetaretur ;  quia  nec  caro,  quae  antea  vice 
foliorum  interire  consueverat,  peritura  758  esset 
in  Christo  ;  justorumque  omnium,  qui   secundum 


et  nos  commutabimur.  Oportet  enim  corruptibile  C  Evangelium  et  imitationem  ligni  sapientiae  nati  ex 


hoc  induere  incorruplelam,  et  mortale  hoc  induere 
immortalitem  (/  Cor.  xv,  52,  53).  Quid  ergo  pro- 
derat  morituro  accipere,  quod  ei  mors  habebat 
auferre  ?  Novit  ergo  sapientia  quibus  quando  dare 
debeat,  qu»  nec  folium  amittit  ligni  sui.  Et  ideo 
qui  fructus  sit  sapientian,  quod  folium  considere- 
mus. 

41.  Fructus  interior  est ;  folium  quo  fructuF. 
vel  a  sole  torrenti,  vel  a  frigore  defenditur.  Fru- 
ctus  videtur  esse  Cdes,  pax,  doctrina,  excellentia 
vercB  cognitionis,  intentio  bona,  mystcriorum 
ratio.  Hos  fructus  boua  vita  custodit :  mala  etiam 
si  perceperit,  amittit :  <<  Peccalori  autem  dixit 
Deus  .  Quaro  tu  enarras  justitias  meas  {Psal.  xi.ix. 


Virgine  vitam  suam  aotusque  formarent.  Nam 
Graecus  ita  dixit  :  8  t6v  «pziv  auToiJ  Sojei  :  quod 
potest  ad  beatum  referri,  \hXY.ip:o-  Y.xp~b'/  56«'., 
Grasce  ;  Latine  autem  sic  dioitur,  ut  sit :  «  quia 
beatus  dabit  fructum,  »  in  resurrectione  scilicet 
sua,  quando  potest  perpetuum  dare.  Potest  et  sic, 
8  t6v  xapn6v  auTou  ur.ip  $u).ov,  ut  referatur  ad 
ignum,  cujus  facta  omnia  prosperabuntur.  In  quo 
evidens  testificatio,  quia  de  Salvatore  dictum  est. 
Cujus  enira  nisi  ipsius  facta  possunt  universa  lau- 
dari,  et  prosperos  habere  exitus  ?  Aquila  autem, 
«  dirigentur,  »  ait  :  quod  et  ad  quemcunque 
hominem  referendum  videtur,  quem  dirigit  Domi- 
nus  favore    caelesti.    A   Domino    enim   diriguntur 


16)?  In  mysticis  fructus  est,  in  moralibus  folium,  jj  gressus  viri,  et  orationem  suam  in  conspectu  Dei 
contemplatione  mysteriorura  occlestiura  (47).  Nam      David  propheta  dirigi  postulavit  {Psal.  cxl,  2).  Sed 
virtutes  sine  fide,  Iblia  sunt :  videntur  virere,  sed      et  ipse  Dominus  direxit  opera  sua,  ut  nullo  erroris 
prodesse  non  possunt.  Agitantur  vento,  quia  non      curvarentur  anfractu. 
habent   fundamentum.     Quanti    gentiles    habent  44.  (Vers.    Zi.)   Sequitur:  «  Non    sic    impii,  non 


(45)  Vct.  edit.  ac  Rom.  oum  mss.  Vict.  et  Colb. , 
prudenter.  Tunc  dehct  dare  scmpcr,  quando  nos 
plenam  mcnsurnm  possumus  (Rom,  edit.,  mercmur  \ 
niss. ,  possimus)  accipcrc.  Sicnt  Itic.  .  .  .  dabit 
fruclum  honis  indcsincnlihus.  Nobiscum  vero  fa- 
ciunt  Paris.  edit.  atque  alii  sex  mss. 

(4r>)  Ita  Uom.  edit.  ac  mss.  Vat.  cum  quinque 
GalUc.  At  odit.  vet.  cum  aliis,  Hic  enim  corrupti- 
biles  sumus 


(47)  Contemplatione  mysteriorum  cwleslium  : 
deerant  hsc  in  edit.  vet.  ac  rass.  Vict.  et  Colb. ; 
sed  in  Rom.  aliisque  codicibus  inveniuntur.  Id 
autem  illis  vocibus  significatur,  virtutes  morales 
seu  activ.-e  vitM,  si  cum  mysteriis  coelestibus, 
eorumque  fide  atque  contemplatione,  conferantur, 
esse  tanquam  foliura  cum  fructu  comparatum,  ut, 
in  sequentibus  exponit  sanctus  dootor. 


989 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  I. 


990 


sic  ;  sed  tanquam  pulvis  quem  projicit  ventus  a  A 
facie  terrE  ;  «  hoc  est,  non  sic  ut  beatus  vir,  qui 
ideo  beatus,  quia  non  abiit  in  consilio  impiorum, 
quia  in  peccato  nonstelit,  in  consilio  pestilentiuin 
non  sedit,  volentium  vel  credentes  pie,  vel  viven- 
tes  pervertere  ;  qui  voluntatem  habuit  iulegejCt  me- 
ditabitur  in  ea  ;  aut,  sicut  Aquila  posuit,  "  resonabit 
in  legc  :  »  ut  pra^ccpta  legis  resonet  vitaejus,  mo- 
res  resultent  sicut  illorum,  quorum  in  omncm  ter- 
ram  exivit  sonus.  Forte  hic  sonus  doctrinae  homi- 
num  exeat ;  illic  autem  ubi  facie  ad  faciem  dabitur 
viderc,pleniorqua;damverbifierivideaturexpressio. 
Non  ergo  sicut  beatus  iste  qui  ha;c  fecerit.qui  crit 
tanquam  lignum  plantatum,  cujus  gesta  omnia 
posperabuntur,  ita  erit  et  impius.  Ideo  repetivit 


vel  qui  scripsit,  vel  qui  postea  addidit  (ut  quidam 


putant)  quo  confirmatior  fieret  repetita  sententia 
dicendo  (48)  :  «  Noa  sic  impii,  non  sic,  »  qui 
erunt  tanquam  pulvis  ;  sunt  enim  terreni,  et  sicut 
pulvis  projicitur  a  facie  venti,  ita  et  isti  projicien- 
tur  et  dissipabuntur  a  Spiritu  sancto,  qui  terra; 
fertili  atquc  fecundaR  animae  salutaris  sicut  ventus 
auster  aspirare  consuevit. 

55.  Huic  vento  diciturin  Canticis  :  «  \'cni,  Au- 
ster(t'a))<.  iv,  ^6),»  ut  clementia  aeris  mollioria  cor- 
dis  nostri  arva  laxentur,  quae  brumali  gelu  stricta 
recipiendisgrcmium  seminibusdenegabant.  Bonuni 
est  nobis  ut  hic  ventis  aspiret,  qui  naves  Tharsis 
ferentes  vero  Salomoni  quaj  ad  templum  ejus  nc- 
cessaria  videntur,  tutos  deducat  in  portus.  Sed 
tunc  iste  ventus  aspirat,  si  boreas  ille  gravis  ven- 
lus  flare  desierit.  Ideo  vel  Ecclesia,  vel  anima  pia  C 
dicit :  «  Exsurge,  Borea.et  veni,  Auster  [Ibid.) ;  »  hoc 
est :  Tu  Borea,  recede,  et  veni,  Auster:  aspira  hor- 
tum  meum,  ut  flores  non  discutias,  sed  reservcs. 
Anima  igitur  plena  floribus  pietatis  hortum  habet, 
vel  ipsa  hortus  est,  qui  fructus  ferat :  anima  qua; 
impietati  patet,  pulvcrem  habet,  qui  est  infecundus 
ad  fructum.  Fructiferam  quidem  illam  759  fecit 
Dominus  ;  sed  ipsa  sibi  collegit  impietatis  pulve- 
rem. 

46.  Quid  te  jactas,  o  plene  impietatis?  An  quia 
honoribus  es  potens,  et  abundas  divitiis  ?  Non  ad- 
verlis  quia  pulvis  cs,  et  tu  dispergeris  et  dissipabe- 
ris.  «  Vidi,  inquit,  impium  superexaltatum  et  eleva- 
lum  sicut  cedros  Libani  ;  et  transivi,  et  ecce  non 
crat  {Psal.  xxxvi,  35,  36).  .>  Quid  gloriaris,  quia  q 
multa  tc  servitia  ambiunt,  multi  amici  tcgiint  la- 
teratua,  plurimi  to  cqui  scqiiuntur,  quoriim  nobis 

(•'18)  Negat  revera  scholiastes  repetitionem  hanc 
reperiri  in  Hcxaplo,  ut  videre  est  apud  Nobilium 
supor  hoc  Inro. 

(■iO)  Mss.  nonnulli,  et  quaedam  edit.  Paris.,  aut 
nitentes  auro  triumphales  palm.v.  Alii  mss.  alquc 
edil.,  palmatx.  Melius  ;  nec  enirn  tcmere  invcnia- 
lur  ab  imperatoribus  in  triumphis  palmas,  rmie 
eorum  tantum  qui  vel  in  olympiacis,  vel  ingladia- 
toriis  ludis  vicerant,  pracmia  erant,  manu  geslari 
Bolilas  ;  at  vero  iialinal.T,  id  est,  toga;  palmis  neu 
pictis,  sive,  ut  aliqui  volunt,  latis  clavis  distincta?, 
triumphantium  ornumenta  erant ;  quemadmodum 
prxtexlas,    qua;    hoc    ipso    nominantur,    hoc   est, 


enarras  prosapiam,  et  tanquam  majorum  tuorum 
genus.  Pr^fers  divitias,  quia  conviviis  pascis  so- 
dales.  Utinam  egenos  pasceres  !  utinam  non  joco- 
rum  miinstros,sed  votorum  adjutores  !  Jactas  quia 
prodeunti  illico  ceditur,  et  homines  te  tanquam 
feram  declinant  aut  besliara.  Num  hKc  esse  aliquid 
putas?  Non  audis  quia  ea  omnia  tanquam  umbra 
prffitercant?  Quidjuvant  consularcs  praitexta!,  aut 
nitentcs  auro  triumphalcs  palmata;  (49)  ?  Nudus 
exibis  :  nemo  illic  consulem  recognoscet.  Quid 
prosunt  innumerae  possessioncs  ?  Publica;  sunt,  non 
tuao.  Ilodie  tu  tenes,  cras  alius.  Cum  tu  rxieris, 
alius  intrat.  Vix  movisti  pedem,  alius  gressum  in- 
tulit.Quanti  anle  te  illic  fuerunt,  quanti  post  te  do- 
minabuntur,  et  hoc  putas  esse  privatum  ?  Quem 
iinquam  a  morte  divitia;  rcdcmerunt  ?  Imo  quem 
non  ad  mortem  divitia;  coegerunt.'  Quem  ab  infe- 
ris  suae  revocarunt  opes?  Quem  potentia  excusavit 
a  pccna  ?  Pulvis  est  impietas,  sicut  pulvis  est  im- 
piorum  potentia  :  caliginem  infert,  dare  sahitem 
non  potest.  Simul  ut  vehemens  flareca-pit  spiri- 
tus,  spargit  eam  atquedissolvit :  aerem  turbat,  so- 
lum  nudat ;  ut  pulvis  projicitur,  deficit  ut  fumus, 
liquescit  ut  cera. 

i7.  Hinc  plerique  non  medioerem  moverunt  quap- 
stionem,utrum  perituram  naturam  videatur  assere- 
re  Scriptu'-a  divina  :  maxime  quia  alibi  dicit  :  Com- 
minuam  eos  ut  pulverem  ante  faciem  venli,  et  ut 
lutum  platearum  delebo  eos  (Psal.  xvii,  43);  »  et 
alibi  :  «  Ecce  confundcntur  et  reverebuntur  omnes 
adversarii  ;  erunt  enim  tanquam  non  sint  (/.?«.  xli, 
11).  )i  Primum  ergo  interrogo,  utrum  impietatera 
secundum  naturam  putent  esse,an  pra;ternaturam  ? 
Si  secundum  naturam  asserant  (50),  errare  eorum 
opinionem  certum  est.  Denique  dicant,  utrum  na- 
lurae  peccatum  conveniat,  an  non  ?  Sed  certum 
est  peccare,  deviare  esse  ab  eo  quod  est  secundum 
naturam.  Quid  igiturtam  ineptum,  quam  ut  dicant 
minus  videri  impium  esse  quam  peccatorem,  cum 
omnium  acerbissimum  sit.quidquid  in  Dei  fieri  vide- 
turinjuriam?  Quod  si  impie  agere,  non  est  prailer 
naturam  ;  vivere  ergo  impie  secundum  naturam 
est,  nec  (51)  peccati  loco  habendum,  ncc  dignum 
rcprehcnsioneexsitimandum  ;  ncmoenimreprehen- 
ditur,  qui  operatur  secundum  naturam.  1'  ilc  con- 
cluditur,  quia  impietas  praitcr  naturam  7  60  est. 
Quomodo  igitur  cum  perditione  coiiauetudinis, 
a-oA),T,7oaiva;  •fo.js;;,  hoc  cst  pcrituras  naturas, 
inducit  Scriptura,  cum  impictas   nun  utique  natu- 

tunicas  limbis  purpureis  decoratas,  magistratuum 
ac  nobilium  pucrorum  vestes  fuisse  compiTtum  cst. 
Quod  autcm  pro  aut  mlcntes  auro,  pliircs  mss.  ha- 
bent,  annilentes  auro,  hoc  ita  potest  explicari,  ac  si 
legeretur,  auro  suljullx  ae  rigfntcs. 

(.50;i  Cod.  Vicl.  et  Colb.,  As.^erunl  quoi  ca  qux 
naluialilcr  ■■iubsisluut,  inlcrirc  fnnililus  nciiucant  er- 
rarc,  quorum,  etc.  Verum  ha-c  verba  potius  oliosi 
cujuspiam  glossa  videntur,  quiim   auctoris  lcxlus. 

(51)  Mss.  aliqunt,  IJuod  si  inipii  (ii/cri:  est  prxter 
niiluram  ;  virere  erijo  secunilum  naturam  nccpeccati 
loco  liabcndum  est,  ncc,  ctc. 


m 


s.  AMBnosii 


992 


ralis  sit,  sed  praeter  naturam?  Quod  enim  non  ha-  A  sine  voluntale  nec  passer  vilissimus  cadit,  et  apud 

bet,  non  amittit :  nec  potest  ea  substantia  perire, 

quse  non  fuit.  Is'am  et  pulvis  commotus,  aut  in  aquae 

substantiamtransfertur.aut  in  aerem,  aut  in  ignem, 

hoc  est,  in  aliam  videtur  saepe  transire  naturam. 

Non  ergo  in  niliilum  deficit,  scd  in  aliud  transit. 

48.  Quid  obstat  igitur  quin  et  ille  qui  verbi  vir- 
tute  et  ratione  comminuitur  ut  pulvis,  non  in  ni- 
hilum  dissipetur,  sed  commuteturin  melius  ;  ut  ex 
terreno  fiat  spiritalis  homo,  et  ut  lutum  platcarum 
sic  deleatur,  ut  tollatur  quidquid  asperum  ac  sor- 
didum  videtur,  remanoatquidquid  planumac  mun- 
dum  est "?  Et  quod  ait  de  adversariis  Jerusalem  : 
i(  Sunt  sicut  qui  non  sunt ;  »  utique  potuit  dicere  : 
Non  erunt.  Sed  cum  dixerit :  «  Confundentur  et  re- 
verebuntur,  »  utique  intelligis  quia  crunt  per  sub- 
stantiam,  et  profectum  conversionis,  sed  non  erunt 
quasi  adversarii,  quod  fuerunt.  Itaque  per  impro- 
bitatis  defectum  nonerunt,  erunt  fide  ac  devotione 
mutati,id  deniqueet  aiibi  ex  peccatoris  persona  di- 
citur  :  «  Et  iram  Dei  sustinebo,  quia  peccavi,  donec 
justificet  judicium  meum  {Mich.  vii,  9). »  Convertere 
enim  Deus  cupiens  peccatorem,  punit  eum  et  urit, 
ut  purget.Unde  ait :  «  Eteducet  me  in  lucem  {Ibid.}. 
Nam  et  ceram  urit  ignis,  et  liquescit,  ut  purgetur  : 
et  nos  per  ignem  probamur:  et  fumus  consumpto 
omni  materiali  expurgatur,  et  neque  natura  transit 
(52).  Itaque  et  anima  purgata  ab  omni  labe,  in  id 
quod  est  deficit,  non  in  id  quod  non  est ;  unde  ait 
Balaam  :  «  Moriatur  anima  mea  ut  anima  justo- 
rum  (53)  {Xum.  xxiii,  10)  ;  »  ut  moreretur  lapsus 


quem  capilli  capitis  numerati  sunt,  diserit  per 
Isaiam  :  «  Sio  omnes  gentes  ut  stillicidium  de 
761  urceo,  et  sicut  momentum  staterffi  aestimatae 
sunt,  et  ut  sputum  astimabuntur  {ha.  xl,  ^5).  » 
Ita  ergo  peribunt  omnes  gentes  sicut  stillicidium 
de  urceo,  et  ut  sputum  perit,  et  ad  nullos  usus 
proficit.  Scd  tu  qui  nosti  quia  gentes  non  eo  us- 
que  pro  nihilo  habuit  Deus  nosler,  ut  et  Abrahae 
dixerit :  «  Benedicentur  in  te  omnes  gentes  {Gen. 
XII,  .3) :  »  et  per  David  locutus  sit  ad  Filium  di- 
cens  :  «  Dabo  tibi  gentes  hsereditatem  tuam  {Psal. 
II,  8).  »  et  infra  :  »  Omnes  gentes  servient  ei  {Psal. 
Lxxi,  H) ;  quia  obtulit  Deus  Filium  suum  proomni 
gente,ut  salvos  faceret  peccatores  {Piom.  viii,  32) ;  » 
debes  hoc  loco  vim  divinae  sententife  considerare. 
Contemplatione  etenim  creaturarum  coeIestium,qus 
multffi  sunt  (sicut  ccelum  quod  multipliciter  majus 
quam  terra  est,  ut  a  plerisque  punctum  compara- 
tione  cojli  terra  sit  aestimata),  Angelorum,  Archan- 
gelorum,  Principatum,  Potestatum,  Thronorum, 
Dominationum,  millium,  et  decem  millium,  etinnu- 
merabilium  millium  ;  contemplatione  ergo  horum 
gentes  ut  stillicidium  deurceo  «stimatae  sunt,  cu- 
jus  est  omnis  plenitudo.  Ex  illa  igitur(54)  plenitu- 
dine  ccelesti  tanquam  gutta  cadens  a;stimatae  sunt 
gentes.  Quomodo  enim  poterant  maxims  videri, 
cum  ipsa  terra  in  quasunt  gentes,  minima  mundi 
portio  sit,  et  omnium  quae  operatus  est  Deus, 
tanquam  stater»  exigua  inclinatio  gentes  sint? 
Simul  cognosce  per  hanc  stateramomniaDeumcum 


ejus,  et  quidam  improbitatis  usus  :  transiret  autem  C  justitia  condidisse,  et  in  ipsis  gentibus  inesse  quid- 


in  consuetudinem,vitamquejustorum  ;omniaenim 
Deus  salva  vult  esse.  Unde  et  Salomon  ait:  «  Deus 
mortem  non  fecit,  nec  Iffitatur  in  perditione  vivo- 
rum  [Sap.  i,  13).  »  Fecitaniniam  ut  sit :  creavit  ho- 
minem  in  incorruptionem,  quem  ad  imaginemsui 
fecit :  sed  homines  a  natura;  muneredeviantes,  ob- 
noxios  fecere  se  mortui,  ut  quasi  terreni  corrum- 
pantur.  Sed  Deus  per  tribulationes  ad  poenitentiam 
cogit,  ut  pcr  pcenitentiam  uratur  et  consumatur 
illud  accidens  malum  improbitatis,  et  pcreat ;  et 
locus  ille  anima3,  qui  erat  accidentis  impietatis 
possessio,  pateat  ad  receptionem  virtutis  et  gratia;. 
Certum  est  autem  animae  naturam  essepreliosam, 
qu£B  ad  similitudinem  Dei  facta  receplionem  omnis 


dam  naturaliter,  in  quo  justitia;  videretur  vel  exi- 
guum  esse  momentum,  etsputum  ipsum  tanquam 
ex  universitate  totius  corporis  interiorem  exsistere 
portionem. 

50.  Magis  ergo  hic  misericordia  praedicatur  : 
quoniam  qui  venit  quserere  quod  perierat,  nec  stil- 
licidium  illud  quasi  vile  contempsit,  et  allevavit 
niomentum  stateraa :  et  sputo  illi  substantiam  boni 
corporisdonans,  dignatusestomnesgentes  in  unum 
corpus  Ecclesis  congregari  (55).  Inter  gentes  au- 
tem  et  Israel  annumerari  potest  uequaquam  expers 
divlnae  ejus  justitiae  ;  quiaipse  Moyses  dixit  de  Is- 
rael :  «  Ecce  populus  sapiens,  et  disciplincB  tenax, 
gens  magna  {Dcul.  iv,  6).  »  Et  ut  scias  quia  supra 


Tirtutis  admitlit ;  utpote  qu;c  cognitionis  supernae  ])  meritum  nostrum  Deibonitasredundavit,  Apostolus 

non  sit  fraudata  consortio.  hunc  propheticum  locum  interpretatus  ait :  «  Con- 

49.  Nunc   illud   superesse   arbilramur,  quod  in      clusit  Deus  omnia  in  incredulitate,  ut  omnium  mi- 

multorum  ore   versatur,  qua  ratione    Deus,  cujus      sereatur  {Rom.  xi,  32  et  seq.)  ;  •  et   subjunsit:  «  0 


,52)  Edit.  ant.,  nequc  naluram  Iransit ;  Rom.  et 
pauci  mss.  ci  ncque  in  naturam  transit.  Alii  quin- 
que,  et  nequc  nalura  transit.  Gommode,  hic  enim 
Iransil  idem  est  atquo  in  nihilum  rcdigitur. 

(53;  Ita  quinquc  mss. ;  alii  autcm  tres  cum  vet. 
edit.,  Moriatur  anima  mea  in  atuma  juslorum.  Rom. 
sola,...  in  animisjustoruyn.  SulTr<iga.nlnT  tamen  LXX 
interp.,  a|)ud  quos.  'A-oOivoi  •?,  i^u/^  ]j.o-j  iv  '^•j/^i; 
iiv.ilwj...  inler  animas  jiistorum. 

(54)  Hom.  edit.  sola,  qiia:- mult.T  sunt  nempe,  .in- 
gelorum,  Archangclorum,  Princiyatuum,  Potestatum, 


Thronorum,  Dominationum,  millium,  et  decem  mil- 
lium  :  el  innumcrahilium  millium,  gentes  ut  stillici- 
ilium  de  urceo  «'stimatcV  sunt.  A'»m  sicut  caclum  adco 
majus  cst  quam  tcrra,  ut  a  picrisque  comparatione 
cali  terra  iil  punclum  sit  xstimata  ;  ita  et  ejus  pleni- 
tudo.  E.r  illa  igitur,  etc. 

(55)  Mss.  aliquot,  et  spuit  cum  illi  substantiam 
boni  corporis  donare  dignatus  est,  id  est,  omnes  gen- 
tcs  in  unum  corptts  Eccleiix  congregari  ;  unus, 
congregavit. 


m 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  I. 


994 


altitudo  divitiarum  sapientise  et  scienti»  Dei!  quam  A      52-  Quod  istud  est  judicium  sedentium  judicum, 


inscrutabilia  sunt  judicia  ejus,  et  investigabiles 
vi£e  ejus  !  Qiiisenim  cognovit  sensum  Domini,  aut 
quis  consiliarius  ejus  fuit :  aut  quis  prior  dedit  illi, 
et  retribuetur  ei  {Ilnd  33)  ?  »  Hunc  autem  locum 
praemittcns  Propheta  ait :  «  Sic  omnes  gentes  ut 
stillicidium  de  urceo  a;stimat(E  sunt  i7sa  xL,15),«et 
reliqua,  ut  cognoscas  intellectum  istum  cum  inter- 
pretatione  Apostolica  convenire. 

51.  (Vera.5.)  Sed  quid  evidentius  eo  quod  peritu- 
ras  naturas  non  videat  inducere,  cum  ipse  subjece- 
rit  sanctus  Propheta  :  "  Quoniam  non  resurgent  im- 
pii  in  Judicio.  »  Non  enim  di.^it :  Non  resurgunt  :  •■ 
sed  ait :  Resurgent  quidem,  sed  non  in  judicio. 
Qui  autem  resurgit,  est  utique,  et  manet ;  sed  quia 


et  qui  libri  aperti,  nisi  conscienliae  nostr»,  velu^ 
libri  peccatorum  nostrorum  seriem  continentes? 
Quanquam  hoc  ipsum  vile  sit  aistimare  quasi  hu- 
mani  simile  judicii.  Aliud  est  Christi  judicium^ 
ubi  conscienlia  ipsa  se  prodit,qu5e  latere  non  potest 
occultorum  arbitrum  :  ubi  cogitatioiies  lucenti  apud 
eum,  qui  adhuc  cogitantibus  dicebat;  «  Quid  cogi- 
tatis  mala  in  cordibus  vestris  {Mattli.  m,  4)  ?  Cum 
Juda;is  diceret,  dicebat  omnibus  ;  ne  quis  putaret 
quod  occulta  possp.nt  esse  quiB  eum  fallerent,  ne 
quis  putaret  quod  parietibus  rlausis  testein  occulti 
erroris  etfugeret.  Ideoque  et  Evangelista  testatur 
diccns  :  «  Jesus  autem  sciebat  cogitationes  eorum 
{Luc.\\,H).«   Quomodo   ergoait:u    Libri   aperti 


non  credidit  in  Christum,  jam  judicatusest:  etideo  „  sunt  ?  non  utique  atramento  scripti,  sed   vestigi 


non  venit  in  judicium,quem  peracti  jam  36?  manet 
pocna  judicii.  Et  de  resurrectione  quidem  plurima 
divinarum  Scripturarum  sunt  testimonia,  quce  non 
prastermisimus  in  libris  Consolationis  et  Resurre- 
ctionis(56).  De  eo  autem  quod  ait :  «  Non  resurgunt 
impii  in  judicio  ;  »  secundum  Evangelium  absoluta 
sententia  est,  quia  non  omnes  judicabuntur.  .\po- 
stolus  autem  ait :  «  Omnes  enim  oportet  nos  stare 
ante  tribunal  Christi,  ut  recipiat  unusquisque  pro- 
pria  corporis,prout  gessit,  sive  bonum,  sive  malum 
{11  Cor.  v,  10).  )>  Haec  putant  plerique  esse  contra- 
ria ;  nec  advertunt  quia  Salvator  de  perfidis  dixit 
atque  impiis,  qui  non  crediderunt  inDominum  Je- 
sum.  Sic  enim  ait :  «  Qui  credit  in  me,  non  judi- 
cabitur  ;  qui  autem  non  credit,  jam  judicatus    est. 


delictorum,  et  flagitiorum  iiiquiiiamento.Aperielur 
liber  conscientioe  tua>,  aperietur  liber  cordis  tui 
culpa  nostra  recitabitur.  Est  ibi  liber,  ubi  est 
tabula  ;  imo  sunt  libri  inscripti,  ubi  sunt  inscrip- 
tiE  tabulae,  quas  inscribit  Spiritu  sancto  aposto- 
lica  doctrina,  sicut  legimus,  dicente  Paulo  :  »  Epi- 
stola  nostra  vos  estis...  inscripta  non  atramento, 
sed  Spiritu  Dei  vivi :  non  in  tabulis  lapideis,  scd 
in  tabulis  cordis  carnalibus  (//  Cor.  iii,  2,  3). 
Sunt  ergo  tabula;  cordis  inscripta;  363  Spiritu 
sancto,  ists  recitabantur.  Si  bene  egeris,  manebit 
Scriptura.  Vide  ne  tollas  Spiritus  sancti  gratiam  ; 
vide  ne  deleas,  et  scribas  atramento  flagitia  tua, 
ne  veniat  dies  judicii,  et  dicat  Judex  :  »  Recitentur 
libri,  recitentur  tabula?  gestorum  ejus  ;  et  dicat  ti- 


quia  non  credit  in  nomine  unigeniti  Filii  Dei.   Hoc  o  bi :  Ego  scripsi  tabulastuas,curdelesti  apices  meos  ? 


autem  et  judicium,  quia  venit  lux  in  hunc  mun- 
dum,  et  dilexerunt  magis  homines  tenebras  quam 
lucem  ;  erantenim  mala  ipsorum  opora  (JonH.  iii,  |S, 
l'.i)."  Liqnet  igitiir  de  quibus  dictum  sit,hoc  est,  de 
iis  qui  non  crcdiderunt  in  Dominum  Jesum.  Apos- 
tolus  quoque,  etsi  dixit  oranes,  de  iis  utiquc  dixit 
qui  crediderunt,  sed  actuum  suorum  rationem  in 
dic  judicii  reddituri  sunt  (Uom.  xiv,  12\  Denique 
ipse  alibi  ait  {Hom.  ii,  15),  quia  testimonium  con- 
scientia;  noslrac  in  die  judicii  revelabitur,  cum  in- 
vicem  cogitationcs  nustraj  aut  accusabunt  se,  ut 
seriptum  est,  aut  defendent,  et  patebunt  cordis 
occulta.  Quid  autem  hoc  evidentius  quod  aitalibi : 
.'  Omnes  quidem  resurgemus,  sed  non  oiiines  im- 


Ego  scripsi  dona  mea,  quomodo  delesti  mune- 
ra  mea,  et  scripsisti  opprobria  tua!  Non  legisti 
quia  scribo?  Non  tibi  dixi  per  os  Prophetae  mei : 
«  Lingua  mca  ealamus  scriba;  velociter  scribentis 
[Psal.  xLiv,  2)?judicium  autem  Verbi  est. 

53.  «  Multi  ergo  dormientium  in  tumulo  tcrr<B 
surgent,  qui  bene  egerunt,  in  resurrectionem  vitoe: 
qui  male  cgerunt,  in  resurrectionem  judicii  (Joan. 
V,  28,  29).  Quod  Daniel  ait,  «  in  vitam  a-lernam  ;  » 
hoc  Salvator :  «  in  resurroctioneni  vit»,  »  dixit. 
Item  quod  ait  Daniel  :  in  opprobrium  et  confusio- 
nein  ;  »  Sahator  dixit,«  in  resurrectionem  judicii.  >< 
Unde  non  expedit  nnbis  ad  judicium  venire  ;  etnon 
expedit  nonvcnire;  neaut  pra-damnativideamur,aut 


lutabimur  (/  Cor.  xv,  51)  ?  »  Immulabuiitur  enim  n  in  hac  labe  vitioruiu  subeamus  tanti  pondusjudicii. 


justi  lu  coiTuptjoncm,  manenlc  corporis  verilatc. 
Daniel  quoque  dicit :  «  Judicium  sedit,  et  libri 
aperti  sunt  [Dan.  vii,  10).  »  Ostendit  ergo  judicium 
futurum,  maxime  cum  alibi  idein  dicat:«  Multi 
qui  sedent  in  tumulo  terra;,  exsurgent,  isti  in  vi- 
taiii  a;ternam,  et  isti  in  opprobrium  et  confusio- 
npm  {cternain  ;  ct  intclligcntes  splendebunt  sicut 
splendor  coeli,  et  de  justis  inulti  sicut  stcllaj  lucc- 
bunt  [Dan.  xii,  2,  3i.  » 


1'ropheta  rogat  nc  inlret  Dominus  iii  Judicium  cum 
servo  suo  [Psal.  cxxii,  2)  ;  quaiito  magis  non  judi- 
cium  Domini  tiraere  debcmus?  Pone  quia  miseri- 
cors  Dominus  ignoscet  quanta  prodentur  qua;  late- 
re  credebam  ?  Qui  pudor,  qu;c  confusio  crit  mihi, 
cum  his  qui  alios  prolitcbar  (lccerc,  ipse  iii  eo  de- 
prchendar,  iii  quo  alios  argucbam  ? 

.54.  Et  ideo  quoniam  et  Salvatorduo   genera  re- 
surrectionis  posuit  (57),  et  Joannes  in   Apocalypsi 


(.50)  Intelligc   libros  De  fralris   obitu,  et  De  jide 
liesurrectionis. 


(57)  Videtur  hic  non    multum   rccedere  sanetug 
AmbrosiuB  ad  opiniono  Chiliaslaruui.Nolim  aulem 


99S 


S.  AMbROSIl 


996 


dixit:  (i  Beatus  qui  habet  partem  in  priina    resur- A  derunt,  et   fidem  suam   etiam    operibus   exsecuti 


reotione  {Apoc.  xx,  G),  isti  enim  sine  judicio  ve- 
niunt  ad  gratiam  :  qui  aulem  non  veniunt  ad  pri- 
mam  resurrcctionem,  sed  ad  secundam  rescrvan- 
tur,  isti  urentur,  donec  irapleant  tempora  inter 
primam  et  secundam  resurrectionem  :  aut  si  non 
impleverint,  diutius  in  supplicio  permanebunt. 
Ideo  ergo  rogcmus  ut  in  prima  resurrectione 
partem  habere  mereamur.  Suntqui  resurrexerun'' 
in  passione  Christi ;  et  isti  plane  beati,  qui  acce- 
perunt  Christi  gratiam,  et  audierunt  vocem  ejus 
de  qua  scriplum  est :  c<  Venit  hora  quando  audient 
mortui  voccm  Filii  Doi,  et  qui  audierint,  vivent 
{Joan.  v,  25).  »  Et :  «  Ingressi  sunt  in  sanctam 
civitatem  [Matih.    xxvii,    .53.  >>    Puto    quod    magis 


sunt,  ipsi  non  judicari,  sed  surgore  in  concilio 
justorum  peccatores  autem  qui  non  possunt  in- 
tcrjustos  surgore,  surgent  in  judicio.  Habes  duos 
ordines.  Tertius  superest  impiorum,  qui  quo- 
niam  non  crediderunt,  jam  judicati  sunt;  et  ideo 
non  surgunl  in  judicio,  sed  ad  pocnam  :  <<  dilexe- 
runt  enim  magis  tenebras  quam  lucem  {Joan.  iii, 
19) ;  »  et  ideo  judicium  eorum  pcena  est,  et  forte 
poena  tenebrarum.  Et  poterat  quidem  intelligi 
quod  ii  qui  mala  opera  habent,  credentes  tamen 
in  Christum,  volentes  quidem  recte  vivere ;  sed 
victi  illecebris  peccatorum,  dilexerunt  plus  tene- 
bras  quam  luccm  :  id  est,  utrumque  dilexerunt,sed 
magis  tenebras.  Sed  quia  de  illis  pramisit  qui  non 


illam  signilicet  supernam,  quam  istam  Jerusalem,  „  crediderunt,  sic    accipiendum    puto    quod   dilexe 

_.-i;_.  ■*      : :* ]   :_  :^t .,,.j;     t*    *  t T ..i 1.,^«™  .      1 .  ,.     ..„; —     nu-.:~i... 


quam  reliquit,  quam  incusavit  quod  in  istam  pedi 
bus,  in  illam  autem  supernam  meritis  intraverint. 
55.  Sed  illud  caveamus,  ut  hic  positi  surga- 
rnus  de  tumulo  terr;e.  Sunt  qui  viventes  sopulcro 
sunt  circumdati  et  repleti  mortuis,  quoruin  gultur 
sepulcrum  est,  non  loquentium  vorba  vitM,  sed 
m^ortis.  Si  hic  resurrexerimus  a  mortuis,  et  illic 
resurgemus :  si  hic  non  fuerimus  ossa  arida ; 
364  sed  acoeperimus  rorem  Verbi,  humorem 
Spirilus  sancli,  et  illuc  viviraus  ;  sic  hic  nos  exci- 
taverit  Jesus  voce  sua  magna,  ut  excitavit  Laza- 
rum,  el  per  discipulos  suos  solverit  a  vinculis 
mortis,  et  induxerit  in  Bethaniam,  ubi  erat  Laza- 
rus,  hoc  est,  in  domum  obeditionis,  et  adhibuerit 
hic  convivio  suo  ;   ot  illic   cum    eodera    rccumbe 


runt  tenebras,  et  non  lucem  ;  lux  enim  Christus 
est.  Qui  ergo  non  crediderunt  luci,  absurdum  est 
ut  lucem  vel  dilexisse  credantur,  quam  nescie- 
runt.  «  Nescierunt  enim,  neque  intellexerunt,  in 
tenebris  ambulant,    ■>    sicut    soriptum   est    [Psal. 

LXXXI,  5). 

57  (Vers.  6.)  Sequitur  :  «  Quoniam  novit  Domi- 
nus  viam  justorum,  et  iter  impiorum  peribit.  »  Ad- 
verte  sensum  :  »  Non  resurgnnt  impii  in  judicio  : 
quoniam  novit  Dorainus  viam  justorum.«  Vias  eorum 
utique  novil,  quoruin  dirigit  gressus  ;  sunt  enim 
gressus  hominura,  qui  a  Domino  diriguntur.  Diri- 
guntur  aOomino  el  viffl  viri.Has  novit  Dominus  vias, 
qu;E  sunt  rectae,  quae  ad  illam  vitam  tendunt  dicen- 
tis  :  «  Ego  sum  via,  veritas,  et  vita  {Joan  xiv,  6).  » 


mus,    et    cum    eo    seinper    epulabiinur,    et    ille  C  Hiec  bona  est  via  :  tortuosa  autom    est  via   saeculi. 

Non  dignatur  illam  viam  nosse.lllos  enim  agnoscit 
qui  sunt  ipsius,  qui  operantur  opcra  ejus  :  qui 
autera  operantur  iniquitatem,  his  dicit  Dominus  : 
«  Di=cedite  a  me,  omnes  operarii  iniquitatis' 
nou  novi  vos  {Luc.  xiii,  27).  »  Non  per  ignoran- 
Uiiin,  sed  por  id  quod  indigni  sint  scientia  Dei, 
nesciuntur. 

165  58.  Pulchre  autem  ait :  «  Et  itcr  impiorum 
peribit.  'i  Speravit  Latinus,  ut  iter  diceret,  et  tau- 

ipse  Auguslinus  ibidom  fatetur  se  illas  dum 
prius  cura  millenariis  sentiret,  admisisse.  Quod 
vero  non  obscure  videtur  hic  et  infra  num.  56 
atque  alibi  doceri  onines  peccatores  qui  in  Chris- 
tum  crediderint,  post  cxpurgata  per  ignem  cri- 
mina  salvandos  essc,  non  modo  Origenis  aliorum- 
que  multorura  ejusdem  Ktatis  Patrum  ea  sententia 
fuit,  verum  et  ipsiusmol  Hieronymi  lib.  i  .idversus 
Pelag.  cap.  9,  et  alibi  pluribus  locis.  Unde  colligas 
errorem  hunc  illis  teraporibus  necdum  ab  Eccle- 
sia  liquido  fuissc  reprobatum.  Sed  cum  Ambrosius 
praifal.  in  psal.  xxxvii,  num.  2  absolute  dicat : 
Nam  si  hunc  peccata  gravia  portaveris,  illic, 
nempe  in  futiira  vita,  requiem  non  halietns ;  et 
alibi  nnn  dissiinilia  Iradat :  eum  hoc  loci  non  tam 
cx  propria,  quam  ex  raemoralorum  Patrum  inente 
locutum  possumus  judicare.  Porro  de  hac  omni 
Chiliastarura  dactrina  qui  plonius  aliquid  desidera- 
bii,  adeat  Sixtura  Senensera  Bibliolhecx  sanctx 
lib.  v,  adnot.  233,  et  lib.  vi,  adnot.  347,  nec  non 
P.  D.  Huctium  Origen.  lib.  ii,  quajst,  9. 


nobis  redolebit  unguentura,    quod  solus   proditor 
dolebat  effusum. 

56.  (Vers.  5.)  Ergo  «  impii  non  rcsurgunt  in 
judicio,"  hoc  est,in  porlioncm  eorura  qui  .judiciimi 
subituri  sunl  :  «  noc  peccalores  resurgunt  iu  cuii- 
cilio  justorum.  »  Vidos  quia  surgunt  iinpii,  et  non 
surgunt  in  judicio  justorum,  quia  pecculores  etsi 
non  resurgunt  in  concilio  justorum,  resurgunt 
tamen  in  judicio.  Unde  videntur  qui   bcne   crodi- 

eam  intelligas,  qua  Damascenus  li!i.  Dc  hxrcsibus 
tradit.  Origenistas  docuisse,  Clirisli  rciinum  liuilem 
aliquando  desilurum,  el  simul  ungelos  Jcsiluros, 
nequc  etiam  Cnbari  trilheista;  l>i:is])hoini;ini  qua  as- 
seruit  cum  jnslis  rc.^iurrcclura  quoiiuc  oiiinia  anima- 
lia,  eto.  Sed  eam  qua  dicpbantur  ;((.s.'/  primum  om- 
nium  rcvicturi,  cl  cum  Chrislo  in  su>nma  pnce  ac  ' 
voluptate  rerjnaturi  pcr  mille  annos  ;  po.^it  quod  spa- 
tium  jieret  resurrcclio  yonerahs  ulque  universale 
judicium.  Quod  quidem  et.si  Ambrosio  tribuore- 
mus  non  essot  cur  mirari  quisquam  doberet. 
Gertum  enim  est  in  ea  opiniono  non  lantiim  Ori- 
genora  cujus  sententia  subinde  in  scripta  sua  trans- 
tulit  sanctus  noster ;  sed  etiam  complures  alios 
fuisse  raagni  nominis  Patres  tura  Givtcos  tum  Lati- 
nos.  Horum  reverentia  earadem  sententiam  dam- 
nare  non  ausi  sunt  Hieron.  in  Jercmi;c  xix,  11,  et 
August.  lib.  XX,  cap.  7,  qui  hoo  ipso  loco  satis 
deciarat  nihil  iu  hoc  dogmate  sibi  raagis  displi- 
cere,  quam  quod  islic  spiritales  voluptates  non  ad- 
mitterentur  ;  sedab  Ambrosio  atquealiisquibusdam 
ipsas  admitti  potuisse  hinc  intelligi  datur,  quod 


»97 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  XXXV. 


998 


quam  discrevit  iter  a  via  ;  Grscus  autem  in    utro-  A  <\^oi\  ncc  ab  initio  fuit,  nec    erit.    Quod   accidens 


que  viam  dixit.  Non  otiose  tamen  Latinus,  quia  et 
Dominus  :  <<  Ego  sum  via,  •  dixit ;  non  dixit :  Ego 
sum  iter.  Perire  autem  iter  impiorum  dixit, 
non  impios.  Servat  eorum  substantiam,  qui  si 
convcrtantur,  766  solum  iter  impietatis  amittent, 

(58)  Mss.  nonnulli,  utpeccati  vinculo. 


igitur  est  perit :  quod  substantivum,  manet. 
Pereunt  autem  impii,  quomodo  dicitur.«  Anima 
quaa  peccat,  ipsa  morietur  ^Eiech.  xvin,  4h  »  ut 
peccati  aculeo  ;58i,  non  onini  substantiae  suae  dis- 
solutione  moriantur. 


IN  rSALMUM  XXXV  ENARR.\TIO  (°^). 


PR.BFATIO. 
I.  Dicturus  Propheta  in  psalmo  sequenti  (60) 
quoe  esset  forma  justi,  ante  formam  expressit  inju- 
sti.  Neque  enim  possumus  cognoscere  quje  sit 
forma  justitise,  nisi  cognoscamus  quse  sit  iniquita- 
tis  efligies  ;  sunt  enim  sibi  adverste  atque  contra- 
riffi.  Namque  in  altera  simplexhabitudo  naturae,  in 
altera  fallax  versutia  nequitiae :  alia  virtutum 
imagines  praifert,  alia  vitiorum  commercia  prae- 
tendit  (61).  Convenire  autemhunc  ordinem  et  ipsa 
ratio  docet :  et  si  de  contrariis  sumenda  sunt 
testimonia,  ipsi  doctores  philosophia;  confessi 
sunt,  dum  sequuntur.  Quis  autem  dubitet  longe 
anteriorem  Davidem  Platonis  fuisse  temporibus, 
quem  non  solum  magister  ejus  (62),  sed  nec  avi 
quidem  avorum  ejus  videre  potuerunt :  cum  ilie  in 
principioregni  fuerit  Judaeorum  (quod  per  innumcra 
annorum  curricula  propagatum  est),.iste  post  tem- 
pora  captivitatis,  quibus  regnum  gentis  ejus  jam 
fucrat  dissolutum  .  Ergo  ipse  qui  tenet  in  omnes 
saocularis  sapientise  principatum,  cum  diceret  non 
posse  formam  justili.e  comprehendi,  nisi  ante 
discutiendam  injustitiac  sericm  putavissent,  exem- 
plum  attulit  quod  ii  qui  velint  aurum  qu;orere, 
prius  se  luto  obliniant.  Aurum  itaqne  justitia, 
iniquitas  lutum  est.  Quod  a  nostris  quoque  prius 
dictum  esse  non  dubium  est,  cum  scriptum  sit: 
«  L't  lutum  platearum  delebo  eos  (Psat.  xvu,  43).  » 
Et  vere  lutum  ;  quia  eos  inquinat  qui  sibi  appro- 
pinquaverint.  Fugiamus  ergo  injustitiam,  ne  luteia 
sordibus  inquincmur,  atque  in  ejus  voraginem 
non  pes  noster  extcrior,  sed,  quod  cst  gravius, 
niens  nostra  rnergatur.  Et  philosophia  quidein 
uurum  se  quaerere  dicit ;  sed  luttum  versat,  qua; 
divinitatem  quaerit  in  statuis;  scd  vasa  (iguli  virga 
eonfringet.  Nos  aurum  qusrimus,  quo  corpora 
nostra  mundemus,  mortificationem  Jesu  Christi  in 
corporo  nostro  circumferentes  ;  ut  et  vita  Jcsu  Chri- 
sli  in  corpore  nostro  manifestetur.  Bonum  aurum, 
sanguis  est  Christi,  dives  ad  pretium,  protluus   ad 

(50)  Scrip.  post  an.393. 

(6Ui  Rom.  edit.  sola,  in  jixnlmo  tricesaimo  qidnto. 
Minus  beno  ;  quandoquidem  nun  hunc,  sed  triccsi- 
mum  sextum  Ambrosius  indicatum  voluit :  quod 
utriusque  psalmi  argunipntnm  consideranti  pla- 
num  erit. 


B  lavandum  omnc  peccatum.  Ordinem  diximus,  titu- 
lum  consideremus. 

2.  (Vers.  1.)  «  In  fiiieni,  inquit,  scrvo  Domini 
psalmus  (63)  David.  »  In  toto  psalteriicorpore  solus 
hic  titulus  est,  quod  psalmum  servo  Domini  se  icri- 
psisse  testetur.  Quis  isle  est  servus  Domini  videa- 
mus  :  quid  psahni  series  signilicet:  cui  dictus  hic 
psalmus  sit?  Audiamus  ad  quom  loquatur  :  «  Do- 
mine,  inquit,  in  ccelo  misericordia  tua,  et  veritas 
tua  usque  ad  nubcs.  Justitia  tua  sicut  montcs  Dei, 
jiidicia  tua  abyssus  multa.  [Psal.  xxxv,  6,  7).  « 
Cui  hoc,  nisi  Filio  Dei  dicitur  ?  Haec  enim  non  hu- 
mana;,  sed  divins  sunt  potestatis.  Sed  quid  sibi  vult 
quod  servo  Domini  dici  psalmum  hunc  766  titu- 
lus  declaravit  [Psal.   lxxxix,    II,   cum    orationem 

„  Moysi  hominis  Dei  maluerit,  quam  servi  Domini  in 
posteriore  titulo  nuncupare  ?  quod  ergo  consiiium 
Prophetae  fuerit  non  intclligo,  vel  potius  ipsius  Do- 
mini  Salvatoris,  qui  locutus  est  in  Propheta,  Vere 
judiciaejussicut  abyssus  multa,  ut  servo  honorifi- 
ccntiam  rcservaret,  sibi  conditionem  servitutis 
ascribcret.  Videor  mihi  intelligere,  videor  hausisse 
aliquid  de  gralia  spiritali.  Adversus  injustiam,  ut 
diximus,  psalmus  hic  scriptusest:  et  ideo  plus 
gravatur  injustia  perfidorum,  qui  Christum  Jesum 
Dominum  recipere  noluerunt.cum  ille  propter  ipsos 
susceperit  servitutem.  Quid  enim  tam  iniquuin, 
quam  ingratos  fuisse  tantis  beneliciis  ;  ut  quibus 
ille  salutem  daret,  hi  sanguinera  ejus  etfunderent? 
Dcnique  alibi  cum  de  sua  passione  loqueretur,  ad 
acervandam  Judaieac  impietatis  invidium    sic  ait  : 

D  «  Ne  averlas  faciem  tuam  a  puero  tuo  :  quoniam 
tribulor,  vclociter  exaudi  ma...  (Psal.  lxviii,  IS). 
Pauper  et  dulens  ego  sum    Ibid.  30). 

3.  Veni,  Paulo,  interpretare  nobis,  qua  ratione 
Dominus  coeli  atque  terrarum  se  pauperem  dixe- 
rit,  et  qua;  sit  ista  paupertas.  Tu  certe  illum  divi- 
tom  dixisti :  quomodo  idem  dives  et  paiiper  est  ? 
Audianius  testimonium  Paiili.  «  Scitis,  inqiiit, 
gratiam  Domini  noslri  Jesu  Christi  ;  quia   proptcr 

(61)  Mss.  aliquot,  vitiorumcovimeiila  iir.Tteiidit. 

(62)  Marjisler  ejus  id  cst.  Socralcs.ad  i|ucin  a 
regno  David  eltluxcre,  rx  qunrumdani  chroiiologia, 
onini  633.  Quod  vcro  ad  rcpni  JiKhcoruni  duriitio- 
nem,  oain  fuis.sc  annorum  'iMi  iidem  trudunt. 

(63)  Rom.  odit.  proctermiserut   vocera  Psalmus, 


999 


S.  AMBROSIl 


1000 


vos  paupf.r  factus  est,  cuni  dives  esaet ;  ut  vos  ejus  A  utero  aceipiet,  et  pariel  filium,  et  vooabitur  nornen 

inopia  ditaremini    (//    Co)',viii,    9).    »  Veni   et    tu, 

Isaia,  interpretare  nobis  quomodo  se  dolentem  di- 

xerit  Christus,  qui  dolores  vulnerum   sanare  con- 

suevit.  Medicus  venit,  ut  curaret  icgros  :  quid  ipse 

habuil  quod  doleret  '?  Audiamus  etiani  Isai;c  iesti- 

monium.  «  Pro  nobis,    inquit,  dolet :  et   nos  »sti- 

mavimus  eum  essein  doloribus  {Isa.  liii,  4).  »  Es- 

pressit  medici  afTectum  ,  qui,  etiamsi  ipse  nullum 

vulnus  habuit  quid  doleret,  tamen    compassus  est 

vulneratis.  IIoc  igitur  in  psalmoDominus  exprobat 

Judaeis  :  Ego  propter  vos  pauper,  ego  pro  vobis  do- 

lens,  et  vos  mihi  manus  impias  intulistis  dicentes: 

«  Tollamus  justum,  quia  inutilis  est  nobis  (6'ap.  ii, 

12).  Injiciamus  lignum    in  panem  ejus  {Jerem.  xi. 


ejus  Emmanucl ;  quod  interpretatur,  Nobiscuni 
Deus  {Isa.  VII,  14  ;  MaUh.  i,  23).  Quod  enim  aliud 
nisi  Filius  Dei  (65)  nomenest  Christi?  Accipealiud. 
Dixerat  quidem  et  Gabricl  ad  Joseph  de  Maria. 
(I  Pariet  filium,  et  vocabit  nomen  ejus  Jesum 
[}IaUh.  1,  21).  >)  Accipe  Dei  vocem  :  «  Et  tu,  Beth- 
leem  Judaeae,  non  es  minima  inter  principes  Juda, 
ex  te  enim  exiet  Princeps  qui  regat  populum 
raeum  {Mich.  v,  2).  »  Adverte  mysterium  :  ex 
utero  Yirginis  idem  et  servus  exivit  et  dominus  ; 
servus  ad  operandum,  dorninus  ad  imperandum  ; 
ut  regnum  Deo  in  hominum  mentibus  radicaret. 
LUrinque  unus,  non  alter  ex  Patre,  et  alter  ex 
Virgine  ;  sed  idem  qui  ante  saecula  ex  Patre,    ipse 


19).»Bene  panem  dixit  pro  carne  ejus.  Ille  alimen.  „  postea  carnem  suscepit  ex  Virgine.   Ideo   ergo   et 


tum  detulit,  isti  pro  benelieio  retulere  suppiiciuro 
Non  mirum  ergo  si  esuriunt,  qui  sibi  vitaj  aeternfe 
alimoniam  denegarunt.  Pulchre  etiain  duo  ista  jun- 
xerunt :  «  Injiciamus  lignum  in  panem  ejus.  »  Ne- 
sciebant  quid  loquerentur  Judtei,  et  mysterium  lo- 
quebantur.  Paradisum  nobis  crux  reddidit  Christi. 
Iloc  est  lignum  quod  Adas  Dominus  demonstravit, 
dicens  de  ligno  vitie,  quod  esset  in  medio  paradisi, 
edendum:de  ligno  autem  scientia;  boni  et  maIi,non 
edendum.  Erravit  Adara,  mandata  non  tenuit,  in- 
terdictum  gustavit.  'J6T  Per  lignum  ccepimiis 
esurire  ;  quia  suum  caro  accepit  alimentum.  Ideo 
Dominus  in  Christo  carnem  junxit  et  lignum,  ut 
fames  anliqua  cessaret,  vita;  gratia  roddcretur. 
Beatum  lignuni  Domini,  quod  omnium  peccatacru- 
cifixit :  beata  caro  Doinini,  quo3  victum  omnibus 
ministravit ! 

4.  De  paupertate  igitur  et  dolore  Domini  idonea, 
ut  arbitror,  sanclorum  protulimustestimoniii,  quo- 
rum  alter  vidit  et  dixit,  alter  est  electus  utdiccrot^ 
Ipsdrum  igitur  qui  probati  sunt,  de  servituteDomi- 
ni  tcsHmonia  iterum  proferemus  imo  sua  qu.-e 
de  se  ipse  locutus  in  utroque  est.  Audiamus  ergo 
quid  dicat:«Sio  dicit  Dominus.qui  finxit  uie  ex  ule- 
ro  servum  sibi  ad  congregandum  Jacob  ct  Israel  ad 
eum  {Isa,  xlix,  .5).  Advertimus  ergo  quod  proptur 
coQgregationem  populi,  formam  susceperit  servitu- 
tis.  Audis,  Judo3e,  et  de  gratia  contumeliam  r&fers 
(64)  ;  et  hoc  ad  perfidiam  derivas,  projjler  quod 
magis  credere  debuisli.  Ad  te  vooandum    venit,  et 


servus  vocatur,  et  Dominus  ;  propter  nos  servus  : 
sed  unitate  divins  substantiae  Deus  ex  Deo,  Prin- 
oeps  ex  Principe,  ffiqualis  ex  aequali  ;  neque  enim 
degenerem  genuit  in  quo  se  ipse  complacere  me- 
moravit  (Matth.  iii,  17). 

5.  Magnum,  inquit,  tibi  est  vocari  puerum  meum, 
ut  slatuas  tribus  Jacob.  Scrvat  ubique  suae  voca- 
bula  dignitatis.  MagnusDeus,  et  magnus  puer:  nec 
incarnemagnitudinissua;  nomenamittit,  cujus  ma- 
gnitudinis  nullus  est  iinis.  Meritoque  securus, 
c<  cum  in  forma  Dei  esset,  ut  Apostolus  dicit, 
non  rapinam  arbitratus  est  esse  se  aequalem  Deo  : 
sed  semetispsum  exinavit,  formam  servi  accipiens, 
in  similitudinem  hominiim  factus,  etspecie  inven- 
lus  ut  homo  ;  humiliavit  semetipsum,  factus  obe- 
diens  usque  ad  mortem,  mortem  autem  crucis 
(Philipp.  II,  6-8).  Hic  est  ergo  aequalis  quasi  Dei 
Filius,  hio  servi  formam  in  carne  suscepit,  hic 
mortem  gustavit,  cujus  magnitudo  non  habet  fi- 
ncm  ;  quia  finis  legisest  Ghristusadjustitiamomni 
credcnti:  ut  in  ipsum  omnes  Aedamus,  hnnc  in- 
timo  adoremus  affectu.  Bona  servitus,  quje  omnes 
liberos  fecit :  7  68  bona  servitus,  quae  nomen  su- 
per  omne  nomen  acquisivit ;  bona  humilitas,  quae 
fecit  ut  in  nomine  ejus  omnes  genu  ligant,  cceles- 
tium,  terrestrium,  et  infernorum  ;  et  omnis  lingua 
confiteatur  quoniam  Dominus  Jesus  in  gloria  est 
Dei  Patris.  In  hunc  ergo  finem  dirigitur  hic  psal- 
mus,  ut  et  nos  servi  simus  ad  justitiam,  non  su- 
perbi  ad  arrogantiam.  Servitus    enim    stipendium 


conviciaris.  Ex  utcro  servum   sc  dixil.  Audi,   Aria-  n  libertatis  est  (66)  ;   stipendium  autem   mortis    ar- 

ne,  ex  quo  uteru  ;  paululum   supra   recurre:  «  Ex      rogantia  est.  Scd  jam   ipsam  psalmi  seriem   ado- 

utero,  inquit,  matris  meaa,  vocavit  Dominus  nomen      riamur. 

"meum  {Isa.  xlix,  1).  »  Quod  nomen    ejus   sit,    au-  ENARRATIO. 

diamus,  quo  eum  Pater  vocavit.  «   Ecce  virgo   in  6.  (Ver9_.  2.)  «  Dixit  injustus,  ut  delinquat  sibi.  » 


(64)  Cod.  duo,  coniumeliam  scvis. 

(65)  Rom.  edit.  sic  verba  illa  contraxerat,  Quod 
nomen  quid  ahiid  est  ni.>i  Filius  Dci'i 

(66)  Omnes  edit.,  Servilutis  cnim  stipcndium  li- 
fccr/as  es; ,- omnes  mss..  Scrvitus  cnim  stipcndiiim 
libeV.atis  est.  Iferum  edit.  Rom.  sola,  stipcndiiim 
autem  arrogantix  mors  est ;  aliae  ac  mss.  ut  in  textu. 
Sed  ut  locus  hio  alioquin  obscurus  intelligatur, 
advertendum  allusionem  fieri  ad  militiam,  in    qua 


post  cerlum  stipendiorum,  id  est  annorum,  nume- 
rum  missio  dabatur  militibus.  Sic  ergo  interpreta- 
mur:  Servitutem  sequitur  libertas,  et  mors  arro- 
gantiam  ;  quemadmodum  post  emerita  stipendia 
missio  conceditur:  vel  brevius,  servitus  liber- 
tati  militat,  morti  arrogantia,  Et  hunc  sensum 
satis  indicant  antecedentia  illa:  Bona  servitui, 
etc. 


1001 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  XXXV. 


1002 


Quiddixerit,  nonespr«s«it,9tideosic  intelligendiim  A  tuf ;  i^'^  sineulla  intermissione  ipse  sibi  suiis  car- 
arbitror,  quia  quidquid  dicit  injustus,  ppceatum      nifes  erat,  ipse  percussor. 


est.  Omnis  enim  injustilia,  pcccatum  ;  quoniani  ubi 
organum  vitiosum,  quomodo  potest  canlus  non 
efsc  vitiosus?  Degeneris  matericc  decolor  partus 
est.  Quidquid  ergo  loquitur  injustus,  iniquitas  est, 
quae  in  suum  refertur  auctorem,  siout  viperae  par- 
tus,  qui  primo  suam  scindit  parentem,  ut  frequens 
sermo  est  {De  Tobia,  cap,  12,  num.  41.  etinf.  Psa/. 
xxxvn,  num.  8\  Sibi  ergo  delinquit.  Nihil  hac  sen- 
tentia  sublimius  dictum  arbitror.  In  illis  qui  sibi 
japientiam  ssculi  vindicarunt,  nihil  tale  legi ;  nihil 
lale  cognovi.  Nec  mirum,  ([uandoquidem  ilH  huma- 
no  ingenio  locuti  sunt,  hoc  infudit  Spiritus  Dei, 
S[iiritu9  veritatis  :  quia  injustus  sibi  delinquat. 
sihi  generet  vulnera,  se  ipse  confodiat.  .Nam  sicut 
spina:  nascuntur  in  manu  ebriosi,  ut  Scriptura  as- 
lerit  {Proi<.  xxvi,  9),  ita  et  injusti  sormone  nascun- 
tur,  quajcompungant  loquentem.  Loquiturinjustus, 
ct  interior  ejus  conscientia  vulneratur  ;  quia  in 
omni  eermone  qu^jm  loquitur,  nou  est  fraudis  im- 
munis.  Cujus  enim  gravior  est  poena,  quam  propria, 
eum  pro  omni  sermone  det  pocnas?  Serpens  aliis 
infundit  venenum,  injustus  sibi  :  in  eum  enim  re- 
funditur  quidquid  effuderit.  Injustus  igitur  et  aliis 
iniitilis,  et  sibi  noxius  :  justi  autem  vita  fructuosa 
aliis,  et  sibi  dulcis.  Dicit  enim  Salomon  :  «  Fili, 
si  sapiens  eris,  tibi  sapiens  eris,  et  proximis  ;  Bi 
autem  malus  evaseris,  solug  haurie»  mala  {Prov. 
ix,  12).  » 

7.  Advertimus  ergo  quiajustitia  aliis  est  potius 
nata,  quam  sibi  :  commune  commodum,non  suum  ' 
exspeetat  ;  et  alienum  bonum  pro  suo  ducitemolu- 
mento.  Beata  et  praeclara  justitia,  ejus  bonum 
oranibus  proficit :  ex  uno  plerumque  ad  plures 
proficiscitur.atque  ad  omnes  pervenit.  Justus  Da- 
vid,  qui  parcobat  inimico,  et  malebat  innoccntiam 
suam,  quam  vitam  tueri ;  ne  malo  publico  vindi- 
caretur,  atque  appetendi  principis  in  malis  quoque 
causi»  aliis  cxemplum  ederct,  cum  ipse  vindictam 
de  insidiatoro  sumpsisset.  Justus  Abel,  qui  de  ovi- 
bus  suis  quas  ei  Dominus  dederat,  primitias,  Domi- 
no  putaverit  offerendas  ;  et  ideo  plus  placult  Deo, 
quia  moram  non  fecit,  devotionem  probavit.  Sed 
hoc  impius  ferre  non  potuit,  justiti^  prievaricator, 
radix  iniquitatis;  ot  ideo  fratrcm  occidit,  quia  ho- 


S.  Qu.Tj  pcEna  major  quam  timcre  quod  vitare 
non  possis,  nec  quod  timueris,  evadere  ?  Unde 
praeclaro  David  exprimens  conventionem  gravissi- 
mam  conscientis  peccatricis  ait  :  «  Quoniam  ini- 
quitatera  raeara  ego  cognosco,  et  delictum  meum 
contra  me  est  semper  [Psal.  l,  4).  »  Offunditur 
onim  nobis  ultrix  nostri  iraago  peccati ;  necquie- 
tum  reum  suum  esse  permittit,  inferens  miseram 
servitutem:  atque  in  sua  vincula  trahit,  utenodare 
se  nnn  qucat ;  qnoniam  volens  ipse  se  vendidit, 
cui  liberum  erat  delictorum  eera  non;  capere,  et 
libertatem  innQcentia»  reservare.  Itaquc  dum  ora- 
mus,  peccatum  offunditur  :   ubi   somno  sensus  se 

T>  corporis  relaxaverit,  peccatum  recurrit.  Semper 
nobis  error  noster  tanquam  raalus  exactor  occur- 
rit,  vel  tanquam  improbus  fenerator  conveniens 
debitorem.  Unde  Dominus  ait :  «  Qui  facit  peccatum 
sorvus  est  peccati  {Joan.  viii,34j.  »  sed  justus  novit 
quemadmodum  peccatorum  suorum  vinculadissol- 
vat,  necexspectat  accusatorem.sedprsovenitutconfi- 
tcndo  sutim  allevet  omne  delictum  ;  nc  habeat  quod 
adversariuscriminetur.  IdeoqueScripturatibidicit; 
"  Justusinprincipiosermonisaccusatorestsui^Proi;. 
xviii,  17'.  "  Vocem  enim  eripit  adversario,  et  qua»i 
dentes  quosdam  paratos  ad  prjedam  criminationi» 
infestaj,  peccatorum  suorum  confessione  constrin- 
git  (67).  Dixit  Judas  Iscariotes  ut  delinqueret  sibi. 
Quid  dixit :  «  Quem  osculatus  fuero,  ipse  est :  te- 
nete  eum  {}Iatth,  xxvi,  48).  »  IIoc  dixit,   et  se  ipse 

C  proprio  oreegitin  mortem.  Quantos  putamusinipso 
fuisse  tortores,nt  sibi  ipse  tam  gravis  poenae  exactor 
incumberet,  et  semetipse  laqueo  strangularet? 

9.  i<  Dixit  injustus  ut  delinquat  sibi.  >i  Locutus  est 
justus  :"  Eccc  cgo  peccator  male  feci  (08 i.et  grex  iste 
quid  fecit  JI  Reg.  xxiv,  )7lj?  Et  rcmissum  est  omne 
peccatum.  Dixit  crgo  justus,  et  sibi  profuit.  Dixit 
Cain  :  Numquid  ergo  custossumfratri»  mei(G«;i.  iv, 
9)?  )>  Etsibi  ipse  mentitus  est.  Dixit  Ananiasomnesa 
venditi  sui  riiris  pretium  protulissc,  et  mentitus  est 
»ibi,  qui  potuit  minus  offerre  sinc  fraudc.  Ideoque 
pra:clare  ait:  «  Et  mentita  est  iniquitas  sibi  {Psal. 
XXVI,  12).  a  Sibi  enim  ante  mentitur,  cum  in  suum 
montitur  exitium  ;  sibi  delinquit,  qui  sibi  innocentias 
eripit  suavitatem.  Qui  enim  puritate  etsimplicitale 


tlia  ejus  Deo  magis  quam  oblatio  sua  fuerat  com-  J)  corporisdulcior  fructus?Quiscibussuavior,quami» 


probata.  Sed  760  illo  occisus  Pcn  loquebatur  in 
voce  sanguinis  sui,  hic  vivus  a  facie  Doinini  repel- 
iebatur  ;  et  cum  adhuc  a  Domino  pcenie  ccssarcnt, 
torquebat  eum  suorum  conscientia  peccatorum. 
Latebat  miscr  tremons  ;  ct  timens  ;  et  cum  ndhuc 
pftrcussor  dccsset,  ipsa  sese  injusti  vilu  cruciabat. 
Accepcrat  signum,  ne  eum  aliquis  occideret :  non 
ul  vita;  suavitate  frucretur,  sod  no  mors  auferret 
erumnam  :  ut  percussorem  suum  qnotidie  timendo 
pater«tur.  Mcruarat  quidem  ut  percussor  inhibsrs- 


qucm  animus  bene  sibi  conscii,  ct  mens  innoccnti» 
epulatiir?.\lvcro  iniquitasvelutquudampluinbeota- 
lcnlo,ut  Scripturatestificatur  (  '/.ach.  v,G),  conscien- 
tiamgravat.  MeritoqueDavidail:  «  Sicutonus  grave 
gravuta?  sunt  supcr  me  {Psal.  xxxvii,  5).  »  Et  Salo- 
mon  :  «  Sicut  uva  acciba  dentibus,  7  70  et  fumu» 
oculis,  ita  iniquitas  omnibu»  ulontibus  oa  {Prov. 
x.  20.  >i  Gruvis  pccna  qua;  cibum  impcdil,  aspe- 
clum  obducit ;  et,  quod  est  amplius,  oculi»  mentis 
interna  toncbrosam  offundit  caligincm,  ut  qucd 


(67)  Nonnulli  m9s.,conl'essioneconlrmgit, 
Patroi.  XIV. 


(08)  Rom.  odit.,  Ecce  egopastor  male  /ivi. 

33 


1003 


S.  AMBROSll 


1004 


verum  est,  videre  non  possit  iujustus,  Ideoque  do-  A  dabilis  est  illo,  qui  Ijonum  quod  qutesivit,  invenit, 


linquit  sil-ii,  qui  sibi  qus  pretiosa  sunt,  eripit. 

10.  "  Dixit  ergo  injustus  ut  delinquatsibi.»  Juslus 
auteai  loquitur,  ut  aliis  et  sibi  prosit ;  ille  loqui- 
tur  ad  perniciem,  hic  loquitur  ad  salutem.  De 
justis  vero  et  fidelibus  dictum  est :  «  Corde  credi- 
tur  ad  justitiam,  ore  autem  confessio  fit  ad  salutem 
{Rom.  X,  ^O).  Illius  lingua  vulnerat,  lingua  autem 
prudentum  sanat.  Unde  cum  e.Kpostularet  David 
cum  rege  Saul,  quod  oblitus  beneficii,  salutis  in- 
gratus  eum  persequeretur  ad  mortem,  a  quo  toties 
jam  videret  se  esse  servatum  ;  et  vilam  ejus  appe- 
teret,  qui  vitam  suam  pro  rogis  salute  periculis 
obtulisset,  uit  sibi  fructum  non  pcrire  juslitiae, 
qui  insidiatorem  suum  in  mauus  suas  a  Domino 
sibi  traditum  non  peremissct  [1  Reg.  xxiv,  14). 
Ab  injustis  ini^uitas  prodivit,  venenum  a  serpen- 
tibus  elTusum  est,  venenum  et  iniquitatis  arma 
perierunt. 

11.  Ideo  scriptum  est :  «  Dixit  injustus  ut  delin- 
quat  sibi.  »  Quid  di.icit?  •>  Ponam  thronum  meum 
super  nubes,  et  ero  similis  Altissimo  {Isa.  xiv, 
^-5).  »  EfTectum  non  habent  vorba,  scd  peccatum 
habent.  Inanis  quidem  pompr.jactantios ;  sed  super- 
bise  spiritus  criminosus  non  timet  convicio  niaje- 
statem  violare  divinam.  Etenim  si  ullus  Dci  timor 
ejus  inesset  affeetui,  non  in  conspectu  Dei  plena 
doli  gerenda  sibi  ausu  temerario  credidisset,  quasi 
Deus  non  possit  occulta  cognoscere,  qui  sorutator 
est  internorum.  Spectat  omnia  Deus  ;  nihil  est  quod 
eum  prffitereat,  nemo  qui  fallat :  cui  omnia  praa 


ita  inveniabilis  qui  laboravit  ut  malum  quod  quae- 
sierat,  inveniret ;  bonis  enim  rebus,  non  flagitiis 
atque  criminibus  laborem  nostrum  nos  oportet 
impondere.  Quid  igitur  nisi  summee  stultitiae  atque 
dementiae  est,  odium  quaerere,  iniquitatem  malia 
artibus  invenirc,  quain  bonus  nemo  quffisivit? 
13.  Quomodo  igitur  improbiiniquitalem  suam  et 
odiuin  quojrant,  consideremus.  Neinpe  Herodias 
erat  tetrarchas  Philippi  legitimo  nexa  conjugio, 
regi»  abundans  opibus  potestatis  :  qute  Herodem 
Romam  adusque  tcndeutem  quasi  germanum  ma- 
rili  ^70),  hospitii  et  affinitatis  jure  suscepit ;  cum 
quo  depacta  suam  copulam,  non  multo  post  relicto 
viro,  cousortii  sui  jura  inutavit.  711  Nonne  ea 
.,  quajsivit  iniquitatem  et  odium,  quae  conjugium  de- 
seruit,  ut  inveniret  adullerium?  Et  quia  sanctua 
Baptista  nuptias  illicitas  constanter  increpuit  di- 
cens  Ilcrodi  :  «  Non  licet  tibi  uxorcin  habere 
{  Marc.  v(,  18  ),  qua3  maritum  contra  legem 
reliquit,  et  fratri  marili  quasi  ex  lege  convenit ; 
commota  est  adullera,  ut  eum  vellet  occidere.  Sed 
cognito  quod  Ilerodem  ad  necem  justi  non  facile 
posset  infiectere,  excogitavit  qua  viaistud  efficeret, 
Natalis  erat  Herodis  (71)  quem  luxu  nimio,  ut 
plerisque  regibus  mos  est,  celebrare  consueverat. 
Adornavit  filiain,  ut  in  convivio  regis  pignus  reg&le 
saltaret.  Et  cum  placuisset  Herodi,  quod  displicere 
debuit  patruo,  obtulit  ei,  ut  quod  vellet  praemium 
pro  saltationis  opprobrio  postularet.  Matrem  illa 
consuluit,  cujus  impulsu  caput  Baptistas  poposcit. 


sentia  qus  1'utura  sunt,  et  manifcsta  quae  latent.  C  Victus  Ilerodes,  quia  sacramenlo  se  constrinxerat 


Etenim  si  sol  isle  mundanus  clausis  plerumquo 
domiciliorum  habitaculis  suum  lumen  interserit; 
quauto  magis  Deus  summus,  ccternus.  etiain  secre- 
ta  penetralia  inentis  humana;,  atque  omne  angelo- 
rum  consilium  scientia  sua  sccrutalur,  et  pra;venit  ? 
Quid  ergo  aliud  agit  injustus,  nisi  ut  iniquitatem 
sibi  qusrat  et  odium? 

12.  Sic  enim  scriptum  est  [Fen,  ii,  31) :  »  Non 
est  timor  Dci  ante  oculos  ejus  :  quoniam  dolose 
egit  in  conspectu  ejus,  ul  inveniret  iniiiuitatem 
suam  et  odium.  »  Quid  enim  invenirct?  Omnis 
enim  qui  quoerit,  invenit :  ergo  si  inalum  qua;ritur, 
agitur  ut  inveniatur  (69).  Sed  qnemadmodum  lau- 

(69)  Mss.  duo,  crgo  ct  malum  qivxritur,  ul  invc- 
niatur  ;  unus.  eri;io  sic  malum,,  etc. 

(70)  Sic  mss,  Vic.  et  Colb.  a  quibus  Reg.  atque 
edit.  hoc  tantum  disorepant,  quod  infra  legit  ille, 
cum  quo  peccata  sua  copulans  :  ha3c  autcm,  cum 
quo  despccta  suam.  copidam.  Alii  deniqiie  locum 
pra;ferunt  in  ha^c  verba,  qux  Hcrode  Romam 
adusque  tendente  quasi  gcrmano  marili  liosjiilii  et 
ojjinitalis  jurc  susccpto  cura  quo  de  pacala  sua  ca- 
pula  tractunr.  non  multo  posl,  etc. 

(71)  Nataleni  diera  quotannis  summa  hilaritate 
celebrare  olim  apud  multos  populos  in  more  fuit ; 
Sfid  illuin  pr;ecipu;c  procorcs  ac  reges  pcr  epulas  et 
convivia  splendida  agitabant.  Ilujusce  vetustatem 
consuetudinis  declaravit  Moyses,  Gen.  cap.  iv, 
vers.  -.iO,  ubi  natalitiuin  cpulum  a  Pharaone  cxhi- 
bitum  memoravit.  Quod   tamen   conviviuin,  ngn 


daturum  quidquid  neptis  propria  petisaet,  jussit 
occidi  Joannem,  et  caputejus  afferri.  Quod  allatum 
puella3  dedit,  et  illa  matri  sua3  pertulit.  Verum  est 
ergo  quod  iniquitas  et  odium  requirantur  :  quando- 
quidem  ea  mulier,  quod  facili  pctitione  impetrare 
non  poterat,  pravis  artibus  excogitat;e  fraudis 
elicuit. 

14.  Quid  de  Juda  proditore  loquar  qui  quaesivit 
avaritiam,  et  iuveuit  sacrilegium  dicens  :  «  Quid 
mihi  dabitis,  et  ego  eum  vobis  tradam  [Mattk. 
XXVI,  15)?»  Nec  expletus  pauperum  spoliis,  ad 
plenitudinem  crimiuum  gravissimorum  crimina 
lerendo  pervenit,  pia  miscens  charitatis  sacramenta 

secus  ac  Herodianum  Hugo  Grot.  ad  utrumque 
D  locum  mavult  die  auspicati  regni,  quam  init»  \dtae 
celebratum.  In  conviviis  autem  solitos  adhiberi 
saltantium  choros  res  est  communior,  quam  ut 
debeat  adnotari  ;  sed  illud  non  ita  obvium  quod 
.\mbrosius  memorat  adornatam  fuisse  Herodiadis 
filiam,  ul  pignus  regale  sallaret.  Nam  etsi,  teste 
Lueiano  De  sallaiione  ,  non  fuerit  £vai-Mv;o;  t,  of- 
xf.j;;,  tamen  hic  videtur  significari  pra;mium  pro- 
po-ii  solitum  pueilis  saltantibus  in  convinis,  licet 
lorte  non  semper  determinatum ;  utquae  illud 
esset  promerita,  majus  vel  minus  acciperet,  quo 
majus  vel  minus  placuisset.  Est  aulem  idem  sal- 
tarc  iwjnus  regale,  ac  saltare  saltationem  pignoria 
regalis,  quemadmodum  apud  Horatium  soltare  cy- 
clopa,  non  aliud  est  quam  saltare  saltationem 
Cyclopis. 


1005 


ENARRATIO  IN  PSALxMUM  XXXV. 


1006 


flagitiis,  cum  diceret  :  «  Quem  osculatus  fuero, 
ipse  est :  tenete  cum  [Ibid.  48) ;  »ut  vere  de  eo  dic- 
tum  dubitari  non  queat  :  ><  Verba  oris  ejus  iniqui- 
tas  ct  dolus  {vcrs.  4;.»  Oscula  labiis  ferebat,  offun- 
debat  venena  pectoribus  ;  meditabatur  acerba  sup- 
plicia,  gratiaj  pignus  afferebat. 

15.  Bene  de  eo  prophetia  addi  fecit  :  «  Noiuil 
intclligere  ut  bene  ageret  [vers.  4)  :  »  non  enim 
per  naluram  deliquit,  sed  per  vcUintatem.Denique 
Apostolus  erat,  audiebat  quotidie  divina  mandata, 
discebat  ca4este  mysterium,  potuit  intelligere  ut 
bene  ageret,si  voluisset.Videbat  sanari  paralyticos, 
caecis  refuudi  lumen,  mortuos  resuscitari ;  num 
debuit  intelligere  quod  Deus  esaet,  qui  talia  posaet 
operari  ?  Scd  intelligere  noluit,  quia  avarus  homo 
et  pecuniae  iutentus  a  cognitione  divinitatis  vigo- 
rem  suae  mentis  avertit.  Unusquisque  enim  qui  se 
flagitiis  ingurgitaverit,  non  vult  intelligere  quae 
eoelestium  mandatorum  sunt,ne  revocetur  a  vitiis. 
Vide  illum  fugientem  intelligere,  qui  ait  :  «  Tene- 
brae  operiunt  me,et  circumdant  parietc-s  :  quis  scit 
an  videat  Dominus  {Eccl.  x.\iii,  26)?  »  Xon  vult 
enim  qusrere  et  invenire,  quod  Deus  omnia  videat 
atque  cognoscat  :  ne  melu  retrahatur  a  crimine. 
Vide  regem  .\chab  petentem  a  Nabuthe  viijeam 
ejus  :  cognoscere  respondentem  illum  :  «  Absit  ut 
cedam  haereditatem  patrum  meorum  (7//  lieg. 
XXI,  3).  •)  Non  debuit  intelligere  quo.l  jusfa  refe- 
rebat?  «  Sed  noluit  intelligere  ut  bcne  ageret,  » 
et  aliena  non  731  quaereret.Non  debuit  intelligere 
quod  vero  Elias  Deo  serviebat,  rum  videret  in  ver- 
bo  Eli.^e  clausum  coelum  tribus  annis  et  tribus 
mensibus,  et  ad  preces  ejus  pluvias  esse  demissas 
ut  arida  omnia  rigarentur  ?  Sed  noluit  intelligere, 
ne  perfidiam  condemnaret.sequeretur  fidem. 

16.  (Vers.  5.)  Quin  etiam  «  Iniquitatem  me- 
ditatus  est  in  cubili  suo,  »  ubi  verum  quarere  de- 
buisset.  In  cubiliijus  enim  conipungere  nos  debent 
nostra  pcccata,non  in  ipsis  delinqucndo  cnmmitti, 
dicente  Prophcta  :  «  Qus  dicitis  in  cordibua 
vestris,  ct  in  cubiiibus  vestris  compungimini 
(Psal.  IV,  5.}.  » 

17.  «  Astitit,  inquit,  omni  via>  non  bon.-e,  mali- 
tiam  autem  non  habuit.  >-  Non  enim  immerito 
injusta  modilutur,  qui  in  via  erroris  assistit,  et 
malitiam  diligit,  quam  odisse  deberot.  Phis  di.xit, 
•  astitit  :  »  quasi  jamdudum  in  via  ncquiti»,  diu- 
turna  statione,  permancat.  Ille  enim  beatus  qui  in 
via  peccatorum  non  stetit  (/'inl.  i,  1),  non  is  qm  in 
ea  stare  non  desinat.  Et  ideo  prima  i)ra?cepta  sunt 
sancli  prophet.-e  David,  impiotiitom  fugcrp,  in  pec- 
cato  non  stare,  in  lege  moditari ;  ut  intelligas  qtu-e 
bona  sunt,  el  justa  atque  injusta  secernas.  In 
omnibus  igitur  radix  est  spectanda  gignendi,  nc 
eam  inutilis  ab  exordio  siiccus  inficiat,  pra<-ior.ique 
multo  Hunt,  animorum  vitia,  qiiam  virgultorum. 
Cavendum  ergo  prin  c.Teteris,  nc  humano  ingcnio 
malitio!  usus  inolescat,  atque  omnis  Ktaa  sccutura 

[Ti)  Mbb,  aiiquot,  diviux  cogitationis  obtexunt, 


A  degeneret  :  arbor  enim  mala  fructus  malos  facit. 
Nam  si  plerumque  quod  nolumus,  hoc  agimus,  et 
vitare  non  possumus;  et  quod  odio  habemus,  hoc 
faeimus,  victi  quadam  aut  delectatione  flagitii,  aut 
obreptione  peccati:quomodo  possumus  vitare  qaod 
amamus?  Astringimuretinviti  quomodopossumus 
voluntarii  non  teneri?  Vix  se  exsolvit  Paulus  erro- 
ribus  quolidiana  decertatione  luctando,  ut  vincu- 
lis  captivitatis  exutus,  per  Christi  gratiam  serva- 
retur;  et  tu  putas  quod  assistendo  delictis  possis 
ad  coelestium  repromissionum  merita  pervenire? 
Liictando  corona  qu£eritur,non  reluctando  ;  studio, 
non  refragio  camparatur.  Certantibus  quoque  divi- 
nx  misericordiiE  suffragia  postulanda  sunt,  ut  co- 
rona  justitis  pro  laborum  meritis  deferatur. 

18.  ^Wts.  6,  7.)  Denique  quid  sequatur  consi- 
deremus.  «  Domine,  inquit,  in  ccelo  misericordia 
tua;et  veritas  tua  usque  ab  r.ubes.  Justitia  tua 
sicut  montes  Dei ;  judicia  tua  sicut  abyssus  multa.» 
Nonne  hunc  locum  secutus  est  Paulus  ut  diceret  : 
«  Infelix  ego  homo  !  quis  me  liberabit  de  corpore 
mortis  hujus?  Gratia  Dei  per  Jesum  Christum  Do- 
minum  noslrum  {Roni.  vii,  24,  25).  »  Ubi  enim 
mens  humana  turbatur,  et  certaminum  dura  atque 
aspera  nos  fatiganl,Domini  auxilium  postulandum 
cst.  Ideoque  conversus  ad  Dominum,  ipsum  invo- 
cat  et  implor.it,  ut  laborantibus  adjutor  assistat. 
Misericordia  ergo  petenda  de  coclo  est,  et  veritas 
Dei  ex  prophclarum  oraculis  colligenda,  qui  quasi 
nubes  mysteria  divinae  cognitionia  obtexunt  (72). 
Posuil  enim  tenebras  773  Deus  latibulum  suum, 

C  ut  primo  pluviam  mysticae  (ertilitatis  accipias,  et 
tunc  infusiis  rore  coclesti  fulgorem  reseratae  lucis 
agnoscas,  ut  possis  dicere  :  >'  Ex  plenitudine  ejus 
accepimus  (Joan.  i,  10).  »  Quis  enim  potest  secreta 
Dei  facile  comprehendere,  cujus  «  justitia  sicut 
montes  Dei,  »  vel  (sicut  Aquila  posuit)  «  ut  mon- 
tes  validi;  »  eo  quod  validae  virtutis  plena  prae- 
cepta  sint.  Unde  et  Apostolus  videnscsse  sublimia 
qus  audivit,  dicit  :  0  altitudo  divitiarum  sapien- 
tia;  pt  scientias  Dei  !  quam  inscrutabiliasunt  judicia 
ejus  et  investigabiles  viae  ejus!  Quis  enim  cognovit 
sensum  Dnmini?  Aut  quis  consiliarius  ejus  fuit 
(Hom.  XI,  33,  3i)?  »  Altitudinem  itaque  divitiarum 
sapientia;  retulil  ad  altitudincm  montium.  Audi 
(luorum  montium.  Ipse  enim  Dei  Filius  mons  ma- 

j^  gnus  est ;  ct  idco  ascende  in  hunc  montem  qui 
evangelizas  Sion  (Isa.  xl,  9),  ut  stes  radicatus 
ol  plantalus  in  Christo.  Est  mons  quasi  sa- 
pientia  Dei,  est  mons  quasi  justitia,  est  raons 
quasi  sciontia  [)ei,  est  mons  quasi  sanctificatio, 
est  nions  quasi  reilemptio,  est  mons  quasi  re- 
siirrectio.  Demonslravit  nobis  hos  montos  Scri- 
ptura,  quic  dixit  :  «  In  ipso  autem  vos  estis  in 
Christo  Jesu,  qui  factus  est  sapientia  nobis  a  Deo, 
et  justitia,  et  sanclifiralio,  ot  redomptio  (/  Cor.  i, 
30).»Vcl  quia  angolis  angclus  factus  cst  Dei  Kilius, 
prophetis  propheta ;   cujus  judicia  sicut  abyssus 


1007 


S    AMBnOSIl 


1008 


niulta.  Audi  bona  :   «  Abyssus  abyssum  invocat  A  Unde  et  Scriptura  dicit  :  «  Surge,  aquilo,  et  veni, 


in  voce  cataractarum(Pio/.  xu,  8) ;  »  id  est,  Scrip- 
tiira  Veteris  Testamenti,  Novt  advocat  seriem  Tes- 
tamenti  ad  consummationem  sanctificationis  et 
plenitudinem  gratiiE,  sonitu  quodam  atque  proi]u- 
vio  redundantiae  spiritalis. 

19.  {Vers.  8,  9.)  «  Homines  et  jumenta  salvos 
facies,  Domine ;  sicut  multiplicasti  misericordiam 
tuam,  Deus.  Filii  autem  hominum  in  proteclione 
alarum  tuarum  sperabunt.  Inebriabuntur  ab  uber- 
tate  domus  tuse,  et  torrente  voluptatis  tua;  potabis 
eo9.  »  Quid  est,«homines  et  jumenta?  Rationabiles 
utique,  et  irrationabiles.  Rationali-bus  judicia,  ir- 
rationabilibus  misericordia.  Alii  rcguntur,  alii  nu- 
triuntur.  Ideoque  addidit  :  "  Filii  autem  hominum 
in  protectione  alarum  tuarum  sperabunt,  »  id  est, 
non  generatio  viperarum,  sed  filii  hominum,  qui 
ad  imaginem  et  similitudinem  Dei  vivunt;  non  in 
pascuis,  sed  in  conviviis  collocantur  :  alii  enim  in 
loco  pascuorum,  alii  in  privilegio  sacramcntorum. 
Imperfectis  succus  lactis,  perfectis  mensa  refectio- 
nis,  de  qua  dixit :«  Parasti  in  conspectu  meo  men- 
sam  [Psal.  xxii,  5);  in  qua  panis  vivus,  id  est, 
Verbum  Dei ;  in  qua  oleum  sanctificationis,  quo 
irapinguatur  caput  justi,et  scnsus  firmatur  interior 
ut  aboleatur  oleum  peccaloris ;  in  qua  etiam  «  po- 
culum  inebrians,  quam  prsclarum,  vel,  quam  va- 
lidum  {Ibid.)\  KpixiTtov  enim  dixit  Gra;cus  vel 
potens,  vel  forte,  vel  validum  ;  validum  enim,  quo 
abluuntur  flagitia  vel  delentur.  Bona  ergo  ebrietas 
poculi  salutaris.Sed  est  alia  ebrietas  de  redundantia 


auster  {Cant.  iv,  16\»  qui  arbusculas  paradisi  per- 
ilare  consucvit. 

21.  Diximus  sensum,  etiam  elocutionem  consi- 
deremus,  cur  «  torrentem  voluptatis,»  dixerit«  po- 
tatis  eos,  »  et  non  torrente,  quasi  de  torrente;  nisi 
quia  aviditatem  bibentium  voluit  exprimere,  quasi 
torrentem  ipsum  vellent  ebibere,  si  possent?  Hic 
est  forsitan  torrens  voluptatis  quem  in  Genesi  le- 
gimus  {G:7i.  ii,  10),  fontcm  qui  abluit  paradisum, 
et  dividitur  in  quatuor  flumina,  que  circumeunt 
totam  terram.Ex  hoc  enim  fonte  virtutes  profluunt 
spiritales,  prudentia,  iemperantia,  fortitudo,  ,ju- 
stitia.Bonus  fons  gratiae  et  splendoris  ejusdem  »t- 
que  naturse,  cujus  cst  illud  flumen  de  quo  in  po- 
sterioribus  dicitur  :  »  Fluminis  impetus  Istificat 
civitatem  Dei  {Psal.  xlv,  5). 

22.  {Vers.  10,  11,)  Aptissime  itaque  substituit  : 
«  Quoniam  apud  tc  est  fons  vitae  :  et  in  lumine 
tuovidebimuslumen.Prffitende  misericordiam  tuam 
scientibus  te,  et  justitiam  tuam  iis  qui  recto  sunt 
cordft.  »  Etenim  post  commemorationem  ccele- 
stium  beneficiorum,  jure  gratiae  referuntur  auctori 
Domino  nostro  Jesu  Christo,qui  fons  vita;  irriguus 
cDternae  descendit  in  terras,  ut  ariditatem  nostri 
pectoris  irrigaret.  Idem  est  splendor  gloriae  Dei 
Patris,  et  imago  substantise  ejus  ;  et  ideo  in  lu- 
mine  ejus  vero,  quod  illuminat  omnem  hominem 
venientem  in  hunc  mundum,  videbimus,  inquit, 
Patrcm;  quia  Deus  lux  est.  Recte  etiara  dicitur  : 
«  In  lumine  tuo  videbimus  lumen  :   >  secundum  il- 


Scripturarum.  Est  et  alia  cbrietas  per  infusionem  C  lud  :  «  Qui  me  videt,  videt  et  Patrem  mcum  IJoan. 


Spiritus  sancti.  Denique  illi  qui  diversis  linguis  in 
apostolorum  Actibus  loquebantur  {Act.  ii,  4,  13), 
musto  pleni  audientibus  vidcbantur,  Domus  orgo 
Ecclesia  est;  ubertas  domus,  redundantia  gratia- 
rum,  torrens  voluptatis,  Spiritus  sanctus. 

174  20.  Nec  te  nomen  aut  mos  torrentis  offen- 
dat,  quod  aliquando  aridior  aut  exilior  sit,  ut  ejus 
soleant  fluenta  cessare.  Cessavit  et  hic  noster,  ces- 
sasnt  aliquando  torrensprofluviispiritalisin  populo 
JudKorum.  Quid  dicam,  torrens  cessavit;  cum 
mare  cessaverit,  sicut  lectio  hodierna  nos  docuit, 
dicente  Domino  :  «  Ecce  ergo  increpatione  mea 
desolabo  mure,  et  ponam  flumina  deserta,  et  are- 
fient  piscos  eorum  {Isa.  i,  2),  »  utiquc  Judaeorum 


XIV,  9).  »  Apud  te  ergo,  Fons  vitre,  praesentem  vi- 
debimus  Patrem.  Sicut  enim  tu  apud  Patrem  cras 
in  principio  Deus  Verbiim  :  ita  apud  te  semper  est 
Pater,  qui  in  te  est,  Est  enim  apud  ipsum,in  quo 
est,  Prophetatur  autem  adventus  Domini  Salvato- 
ris,  qui  venturus  in  terram  diceret  (74)  :  «  Ego 
et  Pater  unum  sumus  {Joan.  x,  30) ;  id  est,  unum 
sumus  lumen,  sicut  unum  nomen,  Per  luminis  it 
nominis  unifatcm  ambo  unum  sumus ;  imo  Tri- 
nitas  unum  in  unitate  substantia;,  sed  distinction» 
uniuscujusque  persona;,  Trinitas  distinctionem  si- 
gnificat  personarum,  unitas  pofestatem.  Potest  et 
ad  Patrem  dici  :  »  Quoniam  apud  te  est  fons  vi- 
ta;,  11  id  est,  in  te  ex  quo  vita  processit,  erat  Ver- 


su»  aridifate   perfidiae,  ut  enatare  noa  possint  ?  n  bum,  et  semper  erat,  quia  apud  te  erat.   Omnia 


Cessavit  ergo  torrens  propter  Synagogae  sacrilegia; 
quia  erat  illa  plebs  fidc  arida,  sterilis  operibus, 
captiva  peccatis.Quid  enim  flueret  non  bibentibus, 
sed  contaminantibus  sacros  meatus,  cum  ipsum 
fontem  necarint  (73)?  Bonus  torrens,  qui  illis 
cessavit,  ut  nobis  abundaret,  et  sitira  huinanae 
cupiditatis    averteret,    sicut    lorrens    in    austro. 


per  ipsum  et  in  ipso  facta  sunt ;  et  ipse  est  775 
vita  universorum,  et  ipse  te  nobis  manifestavit,  ut 
corda  hominum  ad  cognitionem  tuae  majestatis  il- 
luminentur. 

23.  «  Prfetende  ergo  raisericordiam  tuam  scien- 
tibus  te.  »  Prairogativa  prKtenditur,  ut  mereantur 
misericordiam  quibus  cognitionis  tuaB  meritum  suf- 


(73)  Ita  edit.  et  mss.  aliquot.  Alii  .-lutem  plures, 
jontem  negarint.  Et  infraubi  edit.  vet  in  margine, 
Rom.  in  corpore  ac  pauci  mss.  et  siiim  humanx 
eupidilatis ;  alii  majori  numero,rt  silim  Immanas  ca- 
ylivitatis. 


(74)  Ms.  Thuan..  Propheta  autcm  advenluyn  Do- 
imni  Salvatoris  in  spirilu  prxvidens,  cui  nisi  ei  qui 
vcnlurus  erat  in  terra,  diceret  apud  te  est  jons  vita, 
et  in  Itiminc  tuo  videmus  lumen.  Unde  et  Salvator  ih 
Evangelio  dicit :  Eijo,  etc. 


'I 


im 


ENARRATIO  IN  PSALMTIM  XXXV. 


iOIO 


fragatur.  Denlque  in  posterioribus  etiamvilioribus  A  tur  ;  ut  in  iis  quoque  qui  mundo  sunt   corde,  ju- 


personis  studium  scientiM  agnoseimus  suffrasa- 
tum,  dicente  Domino  :  «  Memor  cro  Rahab  et  Ba- 
bylonis  soientibiis  me(Ps(il.  lxxxvi,  4) ;  »  id  est,  me- 
retricis  illius  Rahab,  ct  confusionis  illius  memor  ero 
apud  scientes  me,  ve!  inler  ipsos  ;  quia  meretrix 
illa  me  agnovit,  quem  populus  non  agnovit.  Inter 
ilios  (75)  ergo  qui  me  sciverunt,  commemorabitur 
Rahab,  ut  dignum  fidei  prsmium  adipiseatur.  Un- 
de  et  in  Evangeliodictum  adverlimus  :  «  Meretricis 
etpublicani  prcecedent  vos  in  regno  ccBlorum  (Matth. 
xxt,  31).  Sed  quia  invalidi  sumus  ad  exsequendum, 
licet  devoti  ad  credendum  :  tu,  praBtende  miseri- 
•ordiam  tuam  in  te  credentibus,  quo  devotioni  et 
fldei  facta  quoque  nostra  conveniant ;  nec  studium 


stitia  divina  pr.rtendat,  quasi  speculatrix  pia  ;  nc 
nobis  peccatorum  velut  hostium  incursus  obrepat, 
ot  capiat  dormicntcs.  Ideo  vigilandum  est,  semper 
castra  7  76  Domini  municnda  sunt  :  quia  nocte 
advenit  inimicus  et  adversarius,  quando  somno 
sensus  tenetur,  cibo  corpus  distenditur.  Orandum 
ut  justitia  Dci  prrctendat  in  nobis,  Qua!  in  infirmi- 
tate  positos  faciat  fortiores,  ut  possit  unusquisquc 
nostrum  dicere  :  «  Cum  infirmor,  tunc  potenssum 
(7/  Cor.  XII,  10).  » 

26.  Deindc  etiam  specialiter  pro  se  orat,  ut  nos 
doceat,  quemadmodum  orare  debeamus  ad  Domi- 
num  :  {ven,  12).  «  Non  veniat,  inquit,  mihi  pes 
superbi?e,  »  id  est  non  in  snperhiam  incidam.   De- 


mentis  nostrfc  destiUiat  corporis  hujus  infirmitas,  n  nique  et  alibi  meminit  sui  dicens  :  «  Si  non  am 


sed  in  ipsis  tentationibus  et  infirmitatibus  glorie- 
mur,  in  quibus  gloriabatur  Apostolus  dicens  :  u  Li- 
bentissime  itaque  magis  gloriabor  in  infirmitatibus 
meis,  ut  preetendut  in  me  virtus  Christi  (JlCor.xu, 
9).  « 

24.  (Vers.  12,  13.)  Pulcherrime  itaque  addidit  : 
«  Non  veniat  mihi  pes  superbiffi,  et  manus  pecca- 
torum  non  moveant  me.  Ibi  ceciderunt  operantes 
iniquitatem,  expulsi  sunt,  nec  potucrunt  starc.  » 
Superius  quidam  accipiunt  torrentem  voluptatis 
tuae  in  tentationibus  fortitudinem,  aicut  est  mar- 
tyrum,  in  quibus  placuit  Deo  exhibere  sibi  sua- 
via,  et  grati  certaminis  voluptatem.  Etenim  si 
hicmes  pro  lentationibus  accipiuntur :  unde  et 
orandum  Dominus  admonet,  ne  fiat  nostra  hie-  p 
me  aut  sabbato  (Matth.  xxiv,  20)  :  hoc  est  vel  in 
tentatione,  vel  otio  ;  hiemc  autcm  crcscit  tor- 
rens,  ct  adimpletur,  atqiic  intumescit  :  torrens 
utique  pro  graviore  tentalione  potest  accipi,  qu.T 
est  in  persecutionibus.  Et  ideo  bene  torrens  volup- 
tatis  dicilur,  quia  ubi  superabundavit  peccatum 
persecutionis,  superabundavit  et  gratia  confcssio- 
nis. 

2.5.  Vide  virtutem  propheliccE  distinctionis.  Pri- 
mo  injustum  exposuit,  qui  vel  in  corde  suo,  vel  in 
Bermone  dicit,  ut  sibi  dciinquat,  vcl  in  se  dclin- 
quat ;  liabet  enim  GrKcus  codex, «'  eiutu,  id  est  in 
seipso,sed  non  omnes.Et  forte  ideo.quia  «  insipiens 
in  corde  suo  dixit  quia  non  cst  Deus  [Psal.  xiii,  1). 


bulavi  in  magnis  [Psal.  cxxx,  1).  »  Hic  oravit, 
ibi  implevit  :  non  implesset,  nisi  orasset.  Cavcnda 
superbia,  qus  etiam  in  prosperis  supplantat.  De- 
nique  gravius  Adam  in  paradiso  cecidit,  quam  si 
cecidisset  in  terra.  De  altissimis  cadcrc,  prEcipi- 
tium  est  :  in  planis  lapsus  vocatur.  Ideo  pes  errat 
superbi,  quia  caput  non  tenet  ;  oculi  enim  sapien- 
tis  in  capite  ejus.  Non  mirum  ergo  si  errat  vesti- 
gium,  ubi  oculus  non  habetur.  Prajcedat  oculus, 
ut  pes  sequatur.  Quomodo  enim  in  tencbris  viator 
incederot  ("(i)  ^*  Cito  pes  offendit  in  nocte,  si  quasi 
quidam  mundi  oculus  viam  luna  non  monstret.  Et 
tu  in  nocte  es  sa;ouIi,  monstrct  tibi  Ecclesia  viam; 
ex  alto  te  .justitia?  sol  illuminet,  ut  lapsum  timere 
non  possis. 

27.  Et  quia  pedem  dixerat  supcrbiae,  addidit  : 
«  Et  manus  peccatorum  non  moveant.  me.  »  Ete- 
cnim  sicut  sancti  membra  sunt  Christi,  ita  impii 
membra  sunt  diaboli.  «  Manus  peccatorum  non 
moveant  me,  »  id  est,  actus  eorum  qui  peccant, 
non  me  de  jusliti.-e  statione  dimoveant.  Plerumque 
enim  dum  videmus  peccatores  prosperis  abundare 
successibus,  nutamns  affcctu,  et  quasi  quadam 
peccatorum  manu  de  radice  virtutis  avellimur.Ca- 
vendum  ergo  ne  quos  in  domo  Dei  manus  divina 
plantavit,  manus  adversa  supplantet.  Pulchre  ta- 
meii  boc  dicit,  qui  a  persecutoribns  verberatur. 
Qui  autem  moventur  dc  radieo  sua,  qua  jam 
Christo  inh;eserant,  cadunt. 

28.  Vers,  <3.)    Unde    addidit  :  «   Ibi  ccciderunt 
Noforteetinjustusintrascdicat,ct  inlra  sc  delin-  q  qui  opcrantur  iniquitatem.  »  Quid  est,  ilA'!  Utruin 


quat,licet  Dcum  palam  negarc  dementis  sit ;  injusti- 
tiam  autem  plcrique  pro  laude  profitcntur.  Rapere 
cnim,  nocere  eliam  iis  qui  non  hcscrinl^ct  circumve- 
nire  pleriquc  sibi  cxistimant  gloriosum.  Ergo  primu 
injusti  vitam  exposuit,  postca  sacramentum  divin.e 
cognitionia  adjunxit  ;  ut  limentes  Dcum,  iniquita- 
tem  et  injustitiain  declinemus.  Procem  addidil,  ut 
ab  injusloruin  consortio  justos  suos  liberarc  dignn 

(75)  Mss.  Reg.  Rcmig.,  Long,  Vulc,  cl  Thuan., 
quem  populus  non  cognnvit,  tU  electus.  Inler  illos 
ete. 

(70)  Cod.  Reg.,  Quomodo  eryo  in  tenehris  vialor 
in redens ;  Rem\g.,Lons.,  Valc.    et   Thuan.,    Quo- 


ubi  cst  superbia,  ubi  cst  manus  peccatorum  ?  An 
ubi  stabant,  ubi  erant  antc  plantati  ;  ibi  cccide- 
riint  ?  An  in  viciiio,  nn  in  continenti,  quasi  in  ipso 
tempore,  in  ipso  loco  ?  Et  videtur  ambiguum.  Sed 
alihi  docemur  qui  sit  iOi,  ubi  dicitur  :  «  Ibi  dolo- 
res  sicut  parturientis  {Psat,  xvi.ii,  7).  »  Ronus  do- 
lor  ei  cui  partus  (77)  est  fidoi,  quo  Christus  in 
Ecclesiu    furmatur,   to    nascitur.    Et    alibi    dicit  : 

modo  crtio  si  in  lenebris  viator  inccdat.  Non  malc  ; 
tanien  edil.  at(nie  alii  mss.  melius. 

(771  Cod.  Tlnian,  Uonns  dolor,  cl  liond  via  par- 
/iw  ;  cui  accediiut  alii  qualuor,  in  quibus  tamen 
voK  honu  desideratur. 


1014 


S.  AMRROSIl 


1012 


«  Memor  ero  Rahah,  et  Babylonis  soicntibns  me. 
Etenim  alienigonai,  et  Tyrus  et  popiilus  jEthiopum 
hi  fuerunt  ibi  {Psal.  lxxxvi,  4)  ;  id  est,  ubi  scien- 
tes  me,  ubi  fundamenta  in  montibus  sanctis,  ibi 
et  alienigense,  »  quia  et  ipsi  in  me  putaverunt  esse 
credendum.  Ibi  ergo  ceciderunl,  ubi  magis  stare 
debuerunt  ;  quia  et  in  paradiso  recidit  Adam,  et 
Christus  in  ruinam  venit,  et  in  resurrectionem,  ut 
ruina  sit  perfidorura,  justorum  autem  et  fidelium 
resurreclio. 

29.  Denique  «  expulsi  sunt  ;  »  quia  injusli  viri 
in  loco  sancto  slaro  non  poterant.  Unde  et  Apostoius 
dixit :  "  Et  tu  qui  slas,  vide  ne  cadas  (/  Cor.  x,  12). n 
Et  utique  ei  dixit  qui  non  corpore,  sod  fide  stabat. 
Possumus  777  et  in    futurum  intelligere,  ibi,    ut 


A  inquit,  snperbu.s,  ut  peccem  ;  non  peccem,  ne 
movoar,  ne  cadam  ;  non  cadam,  ne  expellar,  sicut 
Adam  de  paradiso  expulsus  cst  ;  quia  in  ipso  pri- 
mum  pes  superbiae  starc  non  potuit  (79).  Nescit 
stare  superbia  ;  et  si  ceeiderit,  non  novit  resurge- 
re.  Et  ideo  pulchre  isto  et  in  superioribus  locutug 
est  de  superbis  :  "  Hi  in  curribus,  et  hi  7  78  in 
equis  ;  nos  autem  in  nomine  Dci  nostrl  magnifica- 
bimur  (f.su/.  xix,  8)  ;  hoc  enim  stabile,  illud  infi- 
dum.  Et  subjecit :  «  Ipsi  obligati  sunt  et  cecide- 
runt  ;  nos  vero  surreximus,  et  erecti  sumus  (Ibid. 
9).  ))  Et  in  libro  Mich.xae  prophetaB  scriptum  est  : 
<i  Noli  supcrbe  gaudcre  mihi  (SO),  inimica  mea, 
quia  cecidi,  sod  resurgam  (Mfc/i.  vii,  8).  »  Cecidi- 
mus  enim  in  hoc  mundo,  sed  in  Christo    resurre- 


est  :  <<  erit  fletus,  ot  stridor  dentinm  [Malth.    xiii,  r>  ximus  :  cui  est  honor,  gloria,   virtus,    perpetuitas 


42)  ;  »  et  :«  Nudus  ibi  pergam  [Joh.  i,  21). )>  Quam 
brevis  in  exitu  et  quanta  conclusio  (78)  !  Non  sim, 

(78)  Thuan.  cod..  Quanquam  hreviter  aut  in  exi- 
tu,  et  tanquam  i»  conclusione.  Alii  quatuor..,.  tan- 
quam  conclusio. 

(79)  Ita  mss.  et  edit.  Era.,  Gill.  et  Rom.  excepta 
voce,  priirimn,  quam  h»  non  agnoscunt.  Paris,  au- 
tem  nonnullae  legunt,  in  ipso  primum  princeps    su- 


et  saculis,  et  nunc  et  scmper,  et  in  omnia  sa;cula 
saeculorum.  Amen. 

perhix  stare  non  potuit. 

(80)  Vet.  edit.,  Noli  super  me  gaudere,  elc.  ; 
Rom.,  Noli  super  gaudere  mihi,  ctc.  ;  LXX  interpr., 
Ur\  ETitj^aipt  \xoi,  etc.  ;  mss.  tamen  ut  in  tex- 
tu. 


m  PSALMUM  XXXVI  ENARRATIO. 


77  7    PR.EFATIO.  C 

1.  Omnis  Scriplura  divina,  vel  naluralis,  vel 
mystica,  vel  raoralis  est.  Naturalis  in  Genesi,  in 
qua  (81)  exprimitur  quoinodo  facta  sunt  coelum, 
maria,  terree,  et  quemadmodum  mundus  iste  sit 
constitutus,  Mystica  in  Levitico,  iii  quo  coinpre- 
henditur  sacerdotale  mysterium.  Moralisin  Deute- 
ronomio,  in  quo  secnnduni  liegis  prcEceplum  vita 
humana  formatur  (82).  Unde  et  Salomonis  tres  li- 
bri  ex  plurimis  videntur  electi  :  Eoclesiasles  de 
naturalibus,  Canlica  canticorum  de  myslicis,  Pru- 
verbia  de  moralibus. 

2.  Sed  quia  omnium  psalmorum  corpns  unnm 
est,  idcirco  nihil  in  is  divisum  est  alque  distin- 
ctum  ;  sed  prout  se  obtulit  ratio,  nulla  intermissa 
doctrina  istiusmodi  disciplina  est.  Namque  et  na-  n 
turalemevidentissime  comprehendit,dicendo  deAn- 
gelis  alque  Virtutibus,  et  solc,  etluna,  etslellis,et 
lumine  croli  ctelorum,  et  aqua  qnie  super  ca^los 
est  :  «  Quia  ipsc  dixit,  et  facla  sunt,  ipse  man- 
davit,  et  creala  sunt.  Staluit  ea  in  ssculum  sscu- 
li,  praeceptum  posuit,  et  non  prsteribit  (/*.?«/.  xxxii, 
cxLviii,  6).  »  Et  de  myslicis  locutns  esl,  cnm  de 
occultis,  et  sacra;  unctionis  unguento,  et  de  com- 

(8i)  Ms.  Reg.,  In  Genesi  de  factura  creaiurarum , 
in  qua,  etc.  Qnaluor  alii  :  hi  genesi  de  formatione 
crealurx,  in  qun,  ete.  Sed  qnod  nequo  in  nliis  no- 
que  in  cdit  reporitur,  glosscma  redolet. 

(82)  Cod.  Vict,  etColb.  w    quo   seciindum    lcgem 


sumraatione  scripserit  Tabernaculi  (Psal.  lxxxviii, 
21  ;  XLV,  5  .  Quorum  muUiplex  gratia,  quoniam 
multifariam  et  multis  modis  locutus  est  Dominus 
in  prophetis.  Nam  et  venlurum  praefatus  est  Dei 
Filium  principem  sacerdotum,  et  passurum  esse 
pro  nobis,  et  sanguine  suo  mundaturum  nostra 
peccata  tituli  «  Pro  tonmlaribus  {Psal.  viii,  i)  » 
declararunt ;  et  resurrecturum  psalmus  «  resurrec- 
tionis  {P.uil.  Lxv,  1;,  expressit,  et  alius  posteatitu- 
lus  indicavit,  in  quo  «  terra  ejus  est  rstitutua  [Psal. 
xcvi,  1),  »  commutationem  quoque  univeraorum  fu- 
tnram  fidei  sacramentis  (83).  Et  de  moralibus 
plura  contexuit,  diversaque  virtutum  genera  de- 
monstravit,  et  dedit  pr;ecepta  vivendi,  quibus  ul- 
cera  nostrorum  sanavit  crrorum,  moresque  reno- 
vavit  humanos,  atque  intimos  mutavit  aflectus, 
sicut  docet  psalmustricesiraus  tertius,  quem  etiam 
Petrus  sanctus  in  epislola  sua  tanquam  medica- 
mentum  nostris  pectoribus  aflixit  yl  Pelr.  iii,  11), 
atque  iste  qui  nobis  hodierna  leclione  propositus 
est.  Nam  isti  pr»  caiteris  cthici  reperiuntur  ;  sed 
iste  ditfnsior,  qui  tricesimus  sextus  778  inscribi- 
tur.  Nam,  et  si  ille  praedulcis  et  lucidus  est,  iste 
tamen  dulcior  ;  quoniam  (84)  ille  rae  docuit    cohi- 

prxceptum  vitx  humanse  formatur. 

(<s:^)  Mss.  proxime  laudati,  commutationem  quo- 
que  universorum  futura  fidei  sacramenta. 

^H'ij  h\om  mss.,  et  lucidus  est,  iste  tamen  multo 
magis,  quoniam  etc. 


10» 


ENARRATIO  I.X  PSALMUM  XXXVI. 


i0!4 


bere  linguam  a  malo,  istedesinere  ab  ira,  indigna- 
tionem  relinquere.  Ille  praecepit  sine  dolo  loqui. 
iste  instituit  esse  mansuetum,  qui  prajmia  laun- 
suetudinis  demonstravit.  Quae  majora  fomenta 
sunt  cordis  humani,  quam  mansuetudo  atquc 
simplicitas  :  quibus  et  dolor  omnis  acceptas  leva- 
tur  injuriae,  et  labes  criminis  omnis  exciuditur? 

3.  Ad  hsc  igitur  manum  medicamenta  mitta- 
mus,  ut  vuinera  nostra  curemus,  ne  si  velimus 
dicere  quod  alios  curare  possimus,  dicatur  nobis  : 
«  Medice,  cura  te  ipsum  (Litc.  iv,  23).  »  Ergo  quod 
etiam  non  medicia,  sed  vulgo  quoque  solet  essc 
commune,  ut  medicinam  pauci  proliteantur,  plu- 
rimi  tamen  rcmedia  ejus  aliqua  scire  se  dicant  : 
vel  quod   medicorum   pueri   faciunt   nos  quoque 


_\  5.  Quid  est,  in  asmulationem  excitare  ?  Exemplo 
si  possumus  aperiamus.  Intemperantes  mulieres 
quajdam  sunt,  quaj  aliorum  conjugum  corda  sol- 
licitant :  quos  cum  consuctudini  suae  probroque 
subdiderint,  non  contentae  erroris  sui  habere  se- 
cretum,  sUident  coram  jugalibus  eorum  suum  ja- 
ctare  flagitium,  ut  eas  in  zelum  sui  excitnnt  cl 
inflammeut,  triumphum  quemdam  de  dolore  pro- 
barum  mentium  et  commotione  captantes.  Quae 
nemulatione  feminea  thori  proprii  contumcliam 
non  ferentes,  solvunl  complaciti  vincla  conjugii,  aut 
quotidiana  rixa  decerfant  (87)  ;  fitque  ex  aemula- 
tione  discordia,  exdissensione  dissidium,  quo  do- 
mus  tota  turbetur.  Exemplo  igitur  protervaj  mulie- 
ris  cognoscc,  qui  legis,  partes  esse  ncquissimaj  de- 


alieno  medicamento   remedium   indigentibus  pro-  ^  testabilisque  versuti.-e,  improba  ajmulationealterius 


feramus.  Divcs  magistrum  adhibeat,  pauper  mi- 
nistrum.  Qui  perfecti  altitudinem  eapit,  sumat  ex 
ipso  :  qui  planiora  desiderat,  in  valle  pascatur,  ut 
parvulus.Qui  fluvium  metuit,  de  rivulo  bibat  (85) : 
et  qui  profundum  pavet,  ad  littus  enatet.  Pulchre 
autem  sanctus  David  in  superiore  psalmo  (Psnt. 
xx-xv)  injusti  vitam  describit,  hicjusli  ;  ibi  injustus 
exponitur,  hic  justus  instituitur  ;  ille  sibi  deiin- 
quit,  hic  toUit  etiam  aliena  peccata.  Et  ideo  quod 
primum  medicamentum  sit  justitiae  consideremus. 

ENARRATIO. 

4.  (Vers.  1.)  i>Noli,  inquit,  malignari  inter  mali- 
gnantes  :  neque  aamulatus  fueris  facientes  iniquita- 
tem.  »  Primum  discamus  quid  sit  «  Kmulari(86) ;  » 


animam  commovere  :  aliudqiie  esse  zelum,  aliud 
parazelum.  Hffic  est  enim  prava  aemulatio,  qu,e 
bonorum  subintrat  affectum  :  qua  etiam  Judaeus 
erravit  qui  a  vero  et  bono  evangclicaj  disciplinaj 
itinere,  devia  legis  aemulatione  deflexit  (88),  si- 
cut  de  se  Apostolus  ait  {Philipi).  iii,  6),  quod  se- 
cundum  aemulationem  legis  persequebatur  Eccle- 
siam  Christi. 

6.  Ergo  quamvis  Deus  noster  ingratis  Judsorum 
oflenderetur  frequenter  alfectibus  et  querelis  ;  ta- 
men  assumptum  semel  et  electum  sibi  populum 
minime  relinquebat ;  sed  Synagoga  tantum  mere- 
trix  procax  irritare  cum  ccepit  in  aemulationis  ama- 
ritudineui,  praevaricationis  se  miscendo  sacrilegiis. 
Denique  dixit  ad  sacerdotem  Aaron  :  «  Fac  nobis 
licet  minor  vis  sermonis  hujus  sit  in  Latino,  quam  C  deos  quos  adoremus  {Exod.   xxxii,  1);  »  et  vituli 


in  Graeco.  Nam  et  in  bono  smulationem  legimus, 
et  in  malo.  Denique  Apostolus  dicit  :  »  Bonum  est 
smulari  in  bono  semper  [Galat.  iv,  18).  »  Et  su- 
pra  ipse  dixit :  «  .Emulantur  vos  non  bone  ;  sed 
excludcre  vos  volunt.ut  illosaemulemini  ilbid.  17).  •> 
Et  itcrum  ipse  ait :  «  /Emulamini  mcliora  charis- 
mata  [l  Cor.  xii,  31).  »  Et  ad  Romanos  habes. 
«  Dico  ergo,  numquid  sic  offenderunt,  ut  caderent  ? 
Absit :  sed  illorum  779  delictum  salus  est  genti- 
bus,ut  illos  aemulcntur  {liom.  xi,  11).  »  Et  infra  : 
"  Vobis  enim  dico  gentibus  :  quandiu  ego  sum 
gentium  .\postolus,  ministcrium  raeum  illustrabo, 
si  quo  modo  aemuler  carnem  mcam,  et  salvos  fa- 
ciam  aliquos  ex  ipsis  [Ihid.  13) ;  »  hoc  est,  afficiam 


caput  adorare  cujperunt.  Unde  per  canticum  ma- 
gnum  Moysi  Dominus  in  ore  ipsius  resultavit  di- 
cens  :  «  Ipsi  excifavcrunt  me  in  aemulationem  in 
non  Deo,  irritaverunt  me  in  simulacris  suis  ;  ego 
autem  excitabo  eos  in  aemulationem  in  non  gente, 
in  natione  insipicnte  irritabo  eos  (Detit.  xxxii, 
21).  »' En  quomodo  Dominus  condemnavit  Syna- 
gogae  meretricios  mores,  quo  ipsorum  in  eos  ver- 
sutiam  retorqueret,  et  suo  allicercntur  ingenio, 
qui  Dominiim  Deum  suuin  a  quo  assumpti  fuerant, 
gravibus  sacrilcgiis  rcfularunt,  deos  sibi  quos  co- 
lerent  cligentes  :  assiimcns  e  contrario  sibi  Eccle- 
siam  de  profanis,  quam  prailatam  sibi  sine  lege, 
sine  gratia  Judajorum   populus  ingemisceret ;  at- 


carncm    meam.    Denique   rapasT.-^w   Grajcus    ha-  .^  que  eo  ampliiis  in  Kmiilationem  illorum  excitare 


bet.    Nam    et   hic  :    |it|  Kap»;;T,wefX'j  ev  row^peuoiisvo:; 
habet  ;     \i.ifit    !;t,),oj    toj;    w/.oOvTa;  T+iV  ivo(j.{av  ;     hoc 

est,  noli  inalignos  in  aemulationem  excitare ;  quo- 
niam  illi  non  de  bono,  sed  de  malo  certant. 

(,15)  Mss.  quinque,  biliil,  ct  qai  ]>ro(undum  pulinil 
ad  littora  natat. 

(80)  Rom.  edit.  sola. ,  .Vo/i  submmulari  intcr 
malujnnnlcs.  Primum  discamu.t  auiil  sil  suba;mu- 
lariy  llanc  quidem  lectionem  videntur  ea  quas 
sequuntur,  postularo  ;  sed  nos  cx  fido  verba  niss. 
et  vct.  cdit.  repra;sentamus.  Cui  vero  placuoril 
varias  hujiis  vcrsiculi  loctioiies  cugndscere,  ailc.it 
Nobilium,  apud  qucm  efiamcum  aliorum  Patruni, 
tum  ipsiusiiiet  Ambrosii  expositiones  repcriet. 


tur  afl^ectus,  quo  viliorum  facta  esset  elcclio.  Nam 
ante  quo  allicerctur  ille  populus  non  habcbat 
cum  solum  se  a  Domino  consideraret  eleclum.  Ubi 
vero  advertit  ascitarn  ex  nationibus  convenam  plc- 

(87)  Sic  cdit.  vel.  ac  Rom.  Mss.  autem  Virt. 
et  Colb.  cum  vet.  eilit.  in  marginc,  aiil  ijuotidiana 
i<in  dccerlant.  .\lii  plures,  aut  quolidian.r  vilx 
decernunt. 

(88)  Edit.  anf.  ct  Rom.  cum  mss,  Vat.  Colb.  rt 
\k\.,  qui  ti  vero  bono  cvanijclicw  discifdin.v,  dcvia 
lcflis   xmulalionc   dcllc.vil.     Paris,    quicdam    cum 

Rcg disciijlinx    devius,     lcijis,    etc,    Om- 

uium,  uti  putamus,  oplimc  quatuor  alii  quos 
seculi  sumus. 


1015 


S.  AMBROSIl 


mi 


bem  (89)  qum  780  sibi  legem  Domini,  prophela-  A  prafclationis  gratiam  scelegto  parricidio  persecutui 


rum  oracula,  Testamentum  novum  Domini  vinJi- 
caret,  tunc  demum  excruciari  nimio  ccepit  alTectu, 
posteaquam  se  repudiatum  esse  cognovil.  Denique 
si  videat  gentilium  caeremonias,  non  movetur : 
si  audiat  profectum  Bcclcsioe,  cruciatur  miseraque 
torquetur  invidia.  Completur  ergo  in  Judflsa  : 
i<  Et  ego  in  ffimulationem  eos  excitabo  in  non 
gente  {Ibid.).  >> 

7.  Accedit  ad  cruciatus  gravioris  «erumnam, 
quod  ex  gentibus  peccatores  sibi  videntur  esse 
praelati,  qui  ne  gentis  quidem,  alicujusve  nationis 
nomen  attoUant.  Nam  omnis  coagregatio  cu.jusque 
regionis  nomen  sibi  vindicare  consuevit,  ut  JEgy- 
ptii,  .-Ethiopes,  Syri,  Judi-ci,  Arabes,  provinciae 
suae  terrarumque  suarum  vocabulum  prsferunt : 
nos  dediversis  populis  congregati,  vocabulum  no- 
bis  unius  gcntis  non  possumus  usurpare  ;  et  ideo 
quia  nomen  non  habebamus  in  terris,  de  cceIo  ac- 
cepimus,  ut  Christi  populus  diceremur.  Sed  hoo 
gentili»  stultitiam  putat,  JudMus  opprobrium.  Ve- 
rum  est  ergo  quod  scriptum  est,  quia  ultus  est 
Deus  propriam  contumeliam,  Ecclesiam  sibi  ex  non 
gente  qua;rendo  ;  et  eam  ex  gente  insipicnte,  vetu- 
sto  illi  atque  regali  populo  prsferendo.  Qua;  sit 
gens  insipiens  quae  prc-elata  sit,  audi  dicentem  : 
«  Quoniam  stulta  mundi  clegit  Deus,  ut  confundat 
sapientes  {[  Cor.  i,  27).  »  Et  iterum  :  «  Si  quis 
videturinter  vos  sapiens  essc  in  hoe  sceculo,  stul- 
tus  flat,  ut  sit  sapiens  (/  Cor.  in,  18).  »  Reddidit 
ergo,  non  intulit  Dominus  aemulationis  communio 
nem  ;  ut  esset  non  in 
poena  iniquitatis. 

8.  Denique  Latinusinterpresvolens  distinctionem 
facore  intsr  a;muIationem  virtutis,  et  aemulationem 
offensionis,  ait :  «  Numquid  smulantur  Domino 
(/  Cor.  X,  22)?  »  Hoc  est,numquidDomino  offensio- 
nem  aemuiationis  inferimus,  ut  deiis  edamus,  qua? 
immolatasimulacris  sunt ;  sicut  JudKi,  cum  sacri- 
ficando  siraulacris  exasperaverunt '?  Quod  si  inler 
homines  excitandse  wmulationis  offendit  intentio, 
ct  frequenter  persona  exasperati  superiorinvenitur, 
quod  incentoria  aemulationis  (90)  fraudi  esse  can- 
suevit,  cujus  stultitiaj  est  majestatem  irritare  di- 
■vinam,  et  offendiculo  ffimulationis  incessere,  ubi 
nulla  ultionis  est  difficultas  ? 


cst.  Non  enim  ille  fratris  voluit  obumbrare  sacrifi- 
cium.sed  servare  sacrificii  disciplinam.ut  primitias 
nulla  desidia  moraretur,  nec  aliqua  in  usus  pro- 
prios  derivata  usurpatione  violaret.  Saul  quoque 
triumphatoreni  Palrestinorum  David  prophetam,  et 
proprioe  conscrvatorem  salutis,  juvencularum  sibi 
sermone  praelatum  tentavit  insidiis,  teli  jaculo  pa- 
ravit  occidere,  ac  pene  sanguinem  generi  fuderat 
innocentis  781  nisi  vulnus  ille  sinuati  corporis  (91) 
inflexione  elusisset.  Quae  ibi  malitia,  si  juvenculs 
dixerunt:  «  Saul  in  milibus,  David  in  decem  milli- 
bus  (/  I\eg.  xxix,  5)  ?  »  Quam  atroi  autem  invidia 
regis  Saul,  qui  sermonis  errorem  in  innocentis 
exitium  derivavit ! 

10.  n  Neque  ajmulatus,  inquit,  fueris  facien- 
tes  ini([uitatem.  »  Non  repotivit  quod  dixerat,  sed 
mutavit :  aliud  est  enim  subaemulari,  aliud  aemu- 
lari :  subasmulatio  astutiam  habet,  aemulatio  sim- 
plicitatem.  Sed  tamen  etiam  ipsa  cauta  debet  esse 
simplicitas  et  provida,  ut  noverit  quid  cavendum 
sit.  Neque  enim  otiose  dictum  est :  «  Estote  astuli 
sicut  serpentes,  et  simplices  sicut  columbae  [Matth. 
X,  16).  >>  Spiritalis  orgo  debet  esse  astutia,  quae  aer- 
vet  salutem,  dolum  nesciat.  Spiritalis  debet  esse 
simplicitas.  Videtur  autem  etiam  aliolocodistinctio- 
nem  suboemulationis  Scriptura  lecisse,  cum  dicit: 
"  Et  auferetur  zelus  Ephrem,  et  inimici  Juda;  pe- 
ribunt.  Non  erit  aemulus  Ephrcm  Judas,  et  Judas 
non  vexabit  Ephrem   {Isa.   xi,  13).   »  Alibi  autem 


habes  :  «    Sic  et   vos,  quoniam    aemulatores   estis 
forma   imitationis,    sed  in  ^  spiritalium  ad   aedificationem  Ecclesi»,  quarite  ut 

abundetis  (/  Cor.  xiv,  12).  »  ^tmulatores  pro  bo- 
nis,  et  bonae  rei  imitatoribus  posuit,  aemulutu  pro 
obliquo  et  invido. 

11.  (Vers.  2.)  Primum  est  ergo,  ne  malignos  ad 
smulationis  malignitatem  lacessas  ;  secundum,  ut 
non  smuleris  iniquitatem  facientes.  Plerumque 
enim  videntespii  fraudealiquoset  astutia  quaesisse 
divitias,  et  pervenisse  ad  honores,  simulatione  de- 
formi,  vias  eorum  sequi  gestiunt  ut  ad  divitias  et 
honores  simili  arte  perveniant,  vel  in  contrahendo 
conjugio  circumscribsnt  adolescentulas.  Quid  enim 
prodesl,  cum  ips»  diviticB  el  omnis  gloria  saecula- 
ris  tanquam  fenum  cito  arescat,  et  tanquam  olera 
herbarum  in  ipsa  specie  sui  floris  intercidant  ?  »  Om- 


9.  Non  debcmus  igitur  raalignisajmulandi  adver- D  nis  caro  fenum,  et  omnis  gloria  hominis   ut  flos 


sum  nosaculcos  ministrare,  qui  etiamnon  lacessiti, 
invidia:  stimulis  excitantur,  ut  noceant,  sicut  Gain 
fratrem  occidit,  quia  magig  illius  sacrificium  ac- 
ceptum  cssot,  quam  quod  ipse  putaverat  offeren- 
dum.  In  quo  non  aimuIatusAbel  :  sed  invidusCain 

(89)  Cod.  nonnuUi,  advtrlit  ad  scieniiam  Dei  con- 
venieiitem  plcbem. 

(90)  Edit.  Kom.,  invenitur,  inccnlori,  xmuhUio- 
nis,  eto.  Alia;,  invcnilur  incentoria  xnndatioms. 
Mss.  omnes...  (/uorf  incentoria,  etc.  Et  certe  parli- 
cula,  qiiod,  videtur  omnino  necessaria  constructio- 
ni.  Voccm  autcm,  incentoria,  fuisse  tuno  tempo- 
ris  pro   eausa  quas  ad  aliquid  iBucnderet,  usurpa- 


feni  {hu.  xl,  6).  »  Noli  ergo  magnopere  afTectare 
quod  porpetuum  esse  non  possit,  noliesse  aemulug 
et  obliquus  :  noli  esse  contentiosus  et  decertalor 
in  zelo.  Unde  et  Aquila  dixit  :  «  Noli  concerlare 
in  malignantibus.  »  Symmachus  :  «  Noli  contende- 

lam  existimamus. 

(91)  Edit.  quadam  Paris.,  nisi  vulnua  illi  ccmu- 
lati  corporis.  Reg.  ac  Thuan....  simulati  cor- 
poris,  etc.  Korte  quod  crediderint  sanctum  Doc- 
torem  alluderc  ad  ligneam  illam  efGgiem  quam  pro 
Davide  Michol  supposuisse  memoratur.  Sed  pre- 
stare  Gill.  et  aliorum  mss.  lectionem  palam  faciunt 
verba,  tum  quae  pra'cedunt,   tum   qua»  sequuntur. 


4017 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  XXXVI. 


1018 


T».  »  Noli  etiam  eaae  imitator  iniquitatis   et   frau-  A  quia  lex  oarnia  legi  mentia   frequenter   repugnat. 

Quip  autem  interioris  sunt  hominis,  qui  renovatus 
cstt>pirilu,  illas  pelitiones  Domlnus  petitori  donut 
effectu.  Unde  et  alibi  ait :  «  Tribuat  tibi  Dominus 
secundum  cor  tuura,  et  omnes  petitionestuas  con- 
lirmet  {Psal.  xix,  5).  Secundum  cor,.»  ait,  non  se- 
cundum  appelentiam  carnis,  et  illas  pctitioncs,  in- 
quit,  qu^B  prodeunt  cx  intimo  corde,conrirmet,non 
qus  ex  carnis  huj  us  illecebra  et  voluptatibus  dirigan- 
tur. 


dis,  sed  esto  aposlolics  doctrinaB,  propheticae  gra- 
tiae,  sanctorumque  virtutis  imitator;  utfructun  fe- 
ras,  et  messem  bonitatis  recondas,  sicut  Joseph, 
qui  multitudine  frumenti  famem  diuturna;  stcrili- 
tatis  exclusit :  ut  Habacuc,  qui  prandium  mcssori- 
bus  defercndo,  elevatus  ab  angelo  aerii  tramitis 
iter  carpsit,  et  rcdditus  terri»,  inter  saevos  leonum 
strepitus  pio  prophetae  dulce  convivium  ministravit. 

12.  (Vers.  3.)  Recte  ergo  dicit  Propheta:  «  Spe- 
ra  in  Domino,  et  fac  bonitatem;  et  inhabilato  ter- 
ram,  et  pasceris  in  diviliis  cjus.  )■  Quae  est  terra 
quam  suadet  iiihabitandam,  nisi  anima  tua,  quam 
bene  debes  excolero,  frequenter  spiritalibus  ina- 
rare  vomeribus,  ne  longo  inhorrescat  situ  ?  Bonus 
enim  agricola  quotidiana  operatione  et  pervigili 
soUicitudine  exercetagrum  suum,  et  propria  rura 
custodit  ;  ne  devastet  ea  aper  de  silva,  et  fructus 
roaturoa  raptor  eripiat.  Ara  ergo  terram  tuam,  ut 
cum  78?  venerit,  qui  seminat  verbum,  animam 
tuam  inveniat  praeparatam  :  ne  supra  inculta  cor- 
dis  tui  decidat  semen,  etveniant  aves  coeli,  etdiri- 
piant  quod  fueril  seminatum.  Qua;  sit  ergo  lerra, 
audi  dicentem  :  X  Ecce  exiit  qui  seminat,  scmi- 
nare  agrum  suura  :  et  dum  seminat,  aliud  cecidit 
secus  viam,  aliud  supra  petram,  aliud  supra  ter- 
ram  bonam....  {Litc.  vni,  5-8).  Quod  autem  supra 
terram  bonam,  ii  sunt  qui  in  corde  bono  audientcs 
verbum  retinent,  et  fructum  aCTerunt  per  patien- 
tiam  {Ibid.  I5j.  »Mundum  sit  ergocor  tuum,munda 
sit  anima  tua,  ut  fructum  bonitatis  possis  atferre, 
hoc  est,  grati»  spiritalis.  Bonitas  enim  fructus  est  C 
Spiritus  sancti ;  sicut  scriptum  est  :  «  Fructus  au- 
tem  Spiritus  est  charitas,  gaudium,  pax,  patientia, 
benignitas,  bonitas,  fides,  modestia,  continentia 
{Galat.  V,  22).  »  Hi  sunt  fructus^  quorum  divitiis 
pascimur,  et  uberlatesatiamur.  In  hac  terra  vitcm 
illam  fructiferam  justus  Noe  plantavit,  et  de  fructu 
ejus  bibit,  alque  intimo  corde  solutus  est;  quando 
eum  laudabili  pietatis  amictu  induit  virtutum  sua- 
rum  geminata  posteritas.  Alio  quoque  loco  nobis 
iitas  Propheta  sanctus  divitias  demonstravit,  qui- 
bus  erat  dives  in  Christo,  et  omnibus  quajad  vitam 
Kternam  conducerent,  abundabat.  Et  revera  quis 
ditior,  quam  qui  dives  in  Domino  est ;  ut  possit 
dicere  :  «  In  via  tcstimoniorum  tuorum  delectatus 
8um,  quasi  in  omnibus  divitiis  [Psul.  cxviii,  11)  ?  »  n 
Quid  enim  potcrat  deesse  viro  qui  cadestibus  di- 
tabatur  oraculis  ?  Et  ideo  suadet  hoc  psalmo,  ut 
tbesaurum  illum  nobia  quairamus  «etcrnum,  et  de- 
lectationem  ejus  acquisitionecapiamus. 

13.  (Vers.  i)  Ideoquo  ait  :  «  Dclcctare  ia  Uo- 
mino,  ct  dabit  tibi  pctitiones  cordis  tui.  »  Quaro 
non  dixit  tuas,  sed  cordis  tui(02)  petitioncs?  Et- 
«nim  petitioncs  exlerioria  hominis  interiorisque 
fommunes  non  sunt.nec  omnes  probantur  a  Christo, 

(92)  Omnes  edit.   cum   mss.    nonnullis,  .SX  cor- 

dti   tuif    Pelitione.i comtmittei    sunl.     Alioruin 

quimiue  mss.  lcctionem  eo  prretulimus,  qiiia  son- 
sui  etcontextui  accomodatior  visa  est,  nec  non   ad 


i-4.  (Vers.  5,  6.)  «  Revela  ad  Uuiainum  viam 
tuam,  et  spera  in  eum.et  ipse  faciet.  Et  educetsicut 
lumen  justitiam  tuam,  et  judicium  tuum  sicut  me- 
ridicm.»  Hoe  solo  versiculo  qualis  esse  dcbeas,  de- 
claravit.  Quisenim  revelatviamsuam.nisiquiUeooc- 
B  cultorum  suoruin  arbitro  interna  sui  pectoris  con- 
fitetur?Bene  ait,  «  revela  »  hoc  est,  aperi  conscien- 
tiam  tuam,  ne  eam  sajculi  istius  gravet  umbra  vel 
carnis.  Prorumpentia  enim  scmina  sifuerintobum- 
brata,  tenuantur,  soli  objecta  pinguescunt.  Quid  de 
scminibus  loquor?lpsas  arbusculas,  quominus  sese 
in  altum  subjiciant,umbra  silvestris  interneeat,  et 
prohibet  brachia  ramosa  diffundere.  Pulchreautem 
dixit:  ■  Revela  ad  Dominum  viam  tuam,  »  quia  na- 
lurahominum  prona  peccato  velut  quoddam  menti 
nostroBvelamenobducit.lSSnenostra  Domino  pec- 
cata  fateamur,qui  polest  vulnera  nostra  sanare,ut 
erubescatquis  orepropriopostulare  medicinam,  ne 
coram  hominibus  suaprodantur  opprobria.Premit 
igitur  seintrahominem  conscientia,cum  latere  non 
possit,cttamdiudiffert,quoadvulnusc(rerveat,utjam 
nonfideisalubritate.sedimmedicabiliatrocitateulce- 
ris  detegatur.x  Revela,  inquit,ad  Dominum  viam 
tuara,»  hoc  e3l,aperi  viam,  noli  abscondere,  sicut 
abscondebatCain,  qui  latere  cupiebat,  omnis  enim 
qui  malo  agit,  odit  lucem.  Revelabat  David  viam 
suam,  qui  ait:  «  Dico  ego  opera  mea  Regi  [Psnl. 
xuv,  2).  «  Aperi  sensum  tuum,  ut  nihil  sit  quod 
limeas  reprehendi.  Revelavit  et  Paulus,  qui  pr»- 
sumpsit  adjicere:  «  Nihil  mihi  conscius  sum(/  Cor. 
IV,  'i.  •  Is  actus,  ea  vita  sit,  ut  via  tua  coram  Pa- 
tre  tuo  luceat,  qui  in  coelis  est. 

15.  Sed  quia  obnoxia  fragilitati  onuiis  humana 
conditio  est,  et  non  nostra;  est  potestatis  iter  no- 
strum  ex  voluntate  dirigere  ;  idco  libi  dirit :  Spcra 
I  in  Uuiiiino,  ct  ipse  faciet ;  hoc  est,  ut  aperiat  vium 
tuam,  ncc  talem  te  esse  permittat,  ut  fugias  lu- 
cein,  dum  times  prodi,  et  diligas  tenebras,  ut 
possis  tua  occultare  flagitia,  diccns :  «  Tcnebru; 
operiunt  me,  quis  scit  si  vidct  Allissimus  (EciU. 
.xxiu,  '~f<)  ?  •  Quomodo  enim  polest  qui  adullcrium 
inolilur,  non  nuctcm  suis  accoinodam  (lua^rore 
tenlamenlis?qui  falsum  cogitat  tcslem  sua;  frau<li 
adhibere,  qui  corruptelam  judicis  captat,  ut  op- 
primat  innoccnlcm,    iniquitatis  non    explorare  sr- 

Origenis,  queiii  in  psalmos  Ambrosius  plurimum 
imitalur,  interpretatioiicm  magis  acccdit.  Ipeuin 
con^ule.  hom.  i  inhunc  Psaliiium. 


1019 


S.  AMBROSII 


1020 


cretum?  Latro  in   solitudine   subsidct  (05",  noctis  A.  enim  unum.sodomnes  docet  utsubjiciant  corsuum  , 


tenebras  opperitur,  ut  ,celeri  cedat  effectus.  Ini- 
quitas  ergo  tencbrs  sunt :  «  Deus  lux  est  (/  Joan. 
I,  5).  »  Et  si  tu  velistuam  occultare  justitiam,Deus 
eam  educet  in  liicem  ;  nec  palitur  latcre  judicium 
quo  ea  quae  bona  sunt  elegisti,  qua,'  improba  refu- 
tasti.  Nec  solum  facit  tum  lucere  judicium  ;  sed 
lucere  sicut  meripiem.  Quandose  sol  iste  in  splen- 
dorem  tolus  effundit,  meridies  est.  Meridies  erat 
quando  Joseph  cum  fratribus  epulabatur,  non  ultus 
injuriam,  sed  oblitus. 

16.  (Yers.  7.)  «  Subditus  esto  Domino,  et  ob- 
secra  eum.»  Non  solum  ut  subjectus  sis  Deo, 
moneris,  sed  etiam  ut  obsecres  Dominum,  quo 
possis  tuoe  studium  subjectionis  implere,    sicut   et 


subjicianl  animamsuam,  subjiciant  carnem  suam, 
quositDeusomniainomnibus.Subjectusergoestqui 
plenus  est  grati»,  et  suspicit  jugum  Chri8ti,et  man- 
dataDomini  strenuus  etincunctanter  nxsequitur  ;si- 
ne  subjectione  autem,  qui  se  frustra  cxtollit,  sensu 
propri«  carnis  inflatus,  insolens  devotionis  el  piae 
declinans  observantiam  servitutis,  quam  ipso  jare 
naturae  Auctori  debemus  Eterno.  Postremo  qui 
sine  peccato  est,  subjectus  est  Christo,  quoniam 
redemptus  a  Domino  cst ;  qui  autem  in  peccafo 
est,  non  potest  dici  liber,  sed  servus,  quem  gravia 
tenent  vincula  peccati. 

17.  (Vers.  7)    Sequitur :   "    Ne   aemulatus  fueris 
eum  qui    prospere  dirigitur   in   via   sua,    faciens 


supra  ait:  «  Revela   (94)   Domino   viam  tuam,    et  p  iniquitatem.  »  Evidenter  hic  quid  superius  senserit 


spera  in  eum.  <>  Non  solura  revelare  viam  tuam 
te  convenit ;  sed  etiam  sperare  in  Dominum.  Bona 
autemsubjectio,  non  abjecta,  non  vilis,  sed  glo- 
riosa  atque  sublimis ;  ille  enim  Deo  est  subditus, 
qui  facit  Domini  voluntatem.  Denique  quis  igno- 
rat  quod  sapientia  nientispra?stantior,quam  carnis 
sapientia  sit .'  Sapientia  carnis  non  est  subdita.  Et 
addidit  Apostolus:  «  Nec  enim  potest  [Rom.  vin, 
7).»  Esto  ergo  subditus,  hoc  cst,  proximusChristo, 
ut  legem  impleas.  Denique  Christus  faciendo  volun- 
tatem  Patris,  legem  implevit.  Et  ideo  finis  estlegis, 
et  plenitudo  est  Charitatis  ;  quia  diligens  Patrem, 
afTectum  omnem  ejus  adhibuit  voluntati.  Unde 
pro  gloria  Apostolus  dixit;«  Cum  autem  subjecta 
illi  fuerint  omnia,  tunc  et  ipse  subjectus  erit  illi, 
qui  sibi  subjecit  omnia,  ut 
in  omnibus  (/  Cor.    xv,    28) 

«NonneDeo  subditaest  anima  mea  ;  ab  ipso  enim 
salutare  meum  (Pia/.  Lxi,  2j  ?  »  Denique  pro  pie- 
tate  erat.non  pro  inflrmilate,Joseph  et  Maria3  paren- 
tibus  subditus.  Gloria  autem  Christi  maxima,  ut  sc 
universorum  hominum  pectoribus  infundat,  et  om- 
nes  revocet  ab  impietate  perfidiae,  et  gentilitatisaffe- 
ctu,utsibi  faciatessesubjectos.Cum  autem  sibi  sub- 
jecerit  omnia,  cum  intraveritplenitudo  gentium,  et 
salvus  factus  fuerit  omnis  Israel,et  toto  orbeunum 
fuerit  corpus  in  Christo;tunc  erit  etipse  subjectus, 
munus  suum  Deo  Patri  offerens,  et  quasi  Princeps 
omnium  sacerdotum,  et  cffilestibus  corpus  alta- 
ribus  (9.j),  ut  sit  sacrificiumfides  omnium.  Pietatis 


intimavit :  non  excitandos  malignos  facientes  ini- 
quitatem.  Non  enim  iniquitas,  sed  prosperae  res 
quse  proveniunt  iniqua  gerentibus  nos  saepe  sol- 
licitant,  ut  eos  putemus  imitandos,  quo  ad  eorum 
possimus  pervenire  successus  dicentes :  «  Ecce 
ipsi  peccatores,  et  abundantes  in  saeculo,  obtinue- 
runt  divitias.  Et  dixi :  Ergo  sine  causa  justificavi 
cor  meum,  et  lavi  inter  innocentes  manus  meas  ; 
et  fui  flagellatus  tota  die  {Psal.  lxxii,  12,  14).  » 
Si  igitur  flagellatus  est  David,  cavere  debemus  ne 
ct  nos  fiagellemur,  et  dicatur  nobis  quia  divitiae, 
honores,  potentiae,  generationi  huic  videantur  esse 
disposita,  quasi  vaga  et  incerta  pecuniae  opera, 
iniquitatisque  compcndia,  non  quasi  praemia  ulla 
virtutis ;  ideoque  velut  somnium  veniant,  et  cum 
784  sit  Deus  omnia  C  somnio  resurgente  deficiant.  Ipsos  athletas  cum 
Et  ipse  de  se  ait:  vicerint,  certum  est  coronari,  non  antequam  vin- 
cant.  Nobislucta  cum  sasculo  est.  Vince  ante  sas- 
culum,  ut  coronam  petas.  Nemo  ante  coronatur, 
nisi  certamen  impleverit.  Qui  stadium  currunt, 
numquid  ante  bravium  accipiunt,  quam  stadium 
percurrerint?  Quanti  priores  in  exitu  cadunt,  et 
cursus  sui  celeritate  fraudantur?  Numquid  tu  Deo, 
quam  Paulus  acceptior?  Ille  vas  electionis,  ille 
gentium  Doctor  785  nunquam  sibi  in  hoc  saeculo 
coronam  ausus  est  postulare.  Denique  audi  dicen- 
tem :  «  Certamen  bonum  certavi,  cursum  consum- 
mavi,  fldem  servavi.  Quod  reliquum  est,  reposita 
est  mihi  corona  justitiae,  quam  reddet  mihi  Domi- 
nus  in  illa  die  (//  Tim.  iv,  7,  8).  Paulus  ille  raptus 


ergo  est  ista  subjectio,  quod  erit  subjectus  in  cor-  j)  in  tertium  coelum,  qui  audivit  arcana  quae  non    li- 

pore  Dominus  Jesus,  cujus   nos  sumus  corpus  et 

membra.  Esto  ergo  homo   subjectus   Christo,    hoc 

est,  subditus  sapientiae  Dei,  subditus  verbo,    sub- 

ditus  justitia;,   subditus    virtuti  ;  quia  h«c   omnia 

Christus  est.  Omnis  homo  Deo   se    subjiciat ;    non 


cet  homini  loqui :  utrum  in  corpore  esset  raptus, 
an  sine  corpore,  nescit  sicut  ipse  testatus  est 
(//  Cor.  XII,  2,V.  Paulus  ergo  dicit,  in  illa  die 
coronam  sibi  csse  reddendam  ;  tu  hic  tibi  ut  red- 
datur  insistis  ?  Imple  ergo  ceraminis  tui  tempus. 


(93)  Edlt.  Rom.  in  corp.  et  vet.  in  marg.  cum 
cod.  scriptis  aliquot,  Latro  sohtudines  oh.^^idet;  eae- 
dem  vet.  edit.  in  corp.  et  mss.  Colb.  ac  Vict.  ut  nos 
in  textu.  Riirsus  edit.  vet.  in  corpore  ac  Hom.  cum 
mss.  Thuan  ;ic  V,it.,  nocli'<  tenebris  operitur.  Vet. 
in  marg.  ac  mss-  Heg.,  Colh.  p.t  Vict.,  no'ti!t  tcne- 
bra.^  opperittir. 


(94)  Mss.  Vat.  et  quinque  Gallic.  ita  praeferunt ; 
alii  autem  et  edit.  omnes,  Sicut  supra   non   solum^ 
revelare,  etc. 

(95)  Omnes  edit.  ac  mss.  aliquot,  compos  altari- 
bus,  alii  plures,  corptis  altaribus.  Commode;  nihil 
enim  aliud  hic  declaratur,  nisi  Christum  et  sacer- 
dotis  et  hostise  vicem  functurum. 


1021 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  XXXVT. 


1022 


Non  seme!  athleta  luctatur,  nec  semel  pr.Tliatur 
miles,  ut  stipendia  sua  possit  implere  ;  et  tibi  non 
cum  una  passione  luctamen  est. 

18.  (Vers.  8).  Superiores  si  evaseris  passiones, 
ira  succedit ;  et  ideo  tibi  dicit  Scriptura :  i<  Desine 
ab  ira  et  relinque  indignationem.  »  Sunt  multa 
vitia  qusB  obrepunt  insipientibus.  Ira  gravis  passio 
est:  plerumquc  acoendit  invitum  ;  et  volantem  mi- 
tius  vindicare,  in  furorcm  rapit,  ut  perimat  quem 
putaverit  coerccndum.  Gommotns,  gladio  sxpe 
transverberat  innocentcm.  Amicos  et  fratres  per 
indignationem  plurimi  peremerunt.  Ideo  sapiens 
dicit :  "Ira  penlit  etiam  sapientes  {Prov.xv,  I}.  » 
Salomonis  dictum  est,  quianonsolum  quoscunque 
de  medio  homines,  sed  etiam  ipsos  perdat  ira  sa- 
pientes.  Et  David  sapientem  monet  dicens  :  «  De- 
Bine  ab  ira  ;  »  ne  cum  accenderis  eam,  illa  aon 
desinat  priusqiiam  teejus  flamma  consumat.  «  Re- 
linque,  inquit,  indignationem  ;  »  hoc  est,  natura 
te  rapit,  movct  affectus,  culpa  te  alicujus  excitat 
vel  offensa,  ut  indigneris,  sed  non  usi[ue(]uaque, 
ut  modum  nescias:  relinque  eam,  finem  impone, 
ne  te  in  peccatum  trahat.  Hoc  est,  quod  supra  di- 
xit :  «  Irascimini,  et  nolite  peccare  {Psal.  iv,  51.  » 
Non  enim  horlatur  ut  irascaris,  sed  ad  tempus  cc- 
dit  afrectui ;  dat  tamen  medicamentum,  ne  diutius 
vis  ulceris  serpat.  «  Irascimini,  »  quod  ait,  lux 
est  passionis.  Medicus  enim  non  statim  adhibet 
medicamenta  languori  ;  si  dolor  fervet,  fomenta 
adhibet,  ut  mitescat  dolor  ;  si  febris  exa;stuat,  rc- 
medii  tempus  exspectat,  ipsum  potum  sitientibus 
negare  consucvit.  Non  dicit :  Noli  febrire,  cum 
vapor  fcrvet  .Tgroli,  sed  dicit:  Exspecta  desinat 
febris,  digeratur  rommntio.  Sic  et  Propheta  non 
potuit  dicere  homini,  cujus  caro  ut  variis  morbo- 
rum,  ita  commotionum  passionibus  excitatur  :  Non 
irascere  ;  sed  dicit :  «  Desino  ah  ira,  et  indignatio- 
nem  relinque,  ne  pecces  :  ira  cnim  gravis  est  ma- 
gistra  peccati.  Alius  quoque  medicus  dicit;  «  Sol 
non  occidat  super  iracundiam  vestram  {Ephcs. 
IV,  20) :  »  ne  dum  diu  differs,  veniat  ille  qui  cale- 
tactum  corporis  somno  exsitare  consuevit,  ot  sti- 
mulrt  te,  inscrat  tibi  cogilationes,  et  in  sacreta 
se  tui  pcctoris  immcrgat  dicens.  Vindica  injuriam 
tuam,  virum  te  esse  cognosce  ;  femino»!  inlirmitatis 
est,  non  capore  vindictam.  Rrgo  contemnerc  te 
dcbuit  servus,  fratcr  decipero,  amicus  illudere,  et 
tu  adhuc  tuam  non  uicisceris  contumcliam  '?  Pro- 
scribas  neccsse  est,  gladio  oportot  insurgas,  et 
dolorctn  tuum  adversarii  morte  solvas.  Vir  fuit 
ille  (|ui  suum  occidit  inimicum,  merito  7S6  pr.-c- 
dicatur  ;  quia  ila  so  vindicavit,  ut  alius  ignorans 
audirct,  oique  irrogare  non  auderet  injuriam  (06). 
His  stimulis  plus  acconditur,    plus    movetur;    ut 

(00}  bic  mss.  Vat.  et  Gallic.  fere  omnes  ;  aliqui 
tamrn,  atque  edit.,  ut  alius  ivogare  ci  non  audc- 
rel  injiirinm. 

(97)  M.13.  partim.  cum  edit.,  novi  jtrincipii  nova 
esi  xiiuiliia  ;  {lartiui  ut  nos  in  textu,  ni.si  (juodsoUm 
Thuan.    habet     conjunctionem    el.    Iterum  rass. 


A,  corapleatur  quod  scriptum  est :  «  Ira  perdit  etiam 
sapientes.  » 

19.  (Vcrs.  ^,  9.)  Ergn  tu  ne  audias  cum  :  •  ne 
femuicris  ut  ne^juiter  facias.  Quoniam  qui  nequiter 
agunt,  exterminabuntur.  »  Exterminantur  qui  ra- 
dices  non  habont,  sicut  olera  vel  fcnum.  Olera  in- 
firmus  manducet :  tu  autem  vitem  insere  in  agro 
tuo,  vineam  institue.  Et  si  venerit  .-Vchab,  qui  tibi 
dicat :  «  Da  mihi  vineam  tuam,  ut  olera  mihi  se- 
ram  (///  licg.  xxi,  2)  ;  »  noli  ei  acquiescere,  ne  ex 
consensu  tuo  caduca  serat,  abscindat  .■eterna.  Ideo 
Nabuthe  inter  sanctos  habetur,  quia  raajorum 
suorum  haBroditatem,  ne  regi  quidem  putavit  essa 
cedendam  ;  et  lapidari  maluit,  ut  vineaui  suam 
non  daret  in  direptionem.H.orcditas  majnrum.fidcs 

Tj  vera  est.  Exstiterunt  Ariani  regali  subnixi  potentia, 
qui  templum  Dominiputarent  sibi  esse  tradendum, 
supplicia  acerba  minitantes ;  sed  absit,  ut  apud 
mentem  Domino  servientem  praeponderaret  niagia 
pcena;  forinido,  quam  forma  pietatis.  Non  prajva- 
luit  perfidia,  quia  fides  restitit.  Est  etiam  qua^dam 
vinca  in  pectoribus  fidelium,  de  qua  dicit  Isaias  . 
« Vinea  facta  est  dilecto  in  cornu  uberi  »  {Isa^ 
V,  1).  »  Hanc  vineam  Dominus  plantavitin  cordibus 
nostris  etideo  legimus  dicentein  Deum :  «  Ego 
te  plantavi  vitem  fructiferam  totam  veram  (Je- 
rem.  II,  21  i,  »  Nemo  ergo  de  agro  anim.-e  nostras 
hanc  auferat  vitem  ;  quia  benedicta  est  ea  vitis. 
Ideoque  dictum  estde  sanctis  :  «  Afructu  frumenti, 
vini,  et  olei,  multiplicati  sunt  {Psal.  iv,  8).  » 
lionum  est  ergo  habere   intra   te   toroularia    vino 

C  redundantia  ;  ut  fluat  tibi  vinura  in  vas  tuum  de 
vinea  Sorech,  poculura  illud  inebrians  quam  pr;e- 
clarum  I  Sorech  enim  vinea  novi  principii  est,  et 
novs  aequitatis  (97j.  Unde  et  dicitur  nobis:  «  Can- 
tate  Domino  vestro  canticum  novum,  principium 
cjus,  magnificate  nomen  ejus  ab  extremo  terr« 
{Isa.  XLii,  10).  »  Hasc  ergo  vinea  uvas  faciat,  non 
iniquilatem.  Ideo  relicta  est  vinea  Juda;orum  ;  quia 
iniquitatem  fecit,  ut  seriptum  est  (/««.  v,  7),  et 
non  Judicium.  Nos  ergo  fructum  feramus  in  Chri- 
sto,  ut  pcrpetui  esse  mereanuir. 

20.  "  Sustinentes  enim  Dominum  possidebunt 
terr.nm;  illani  utique  viventium  terram.  V.-i  qu.T- 
dam  terra  c^rlestis,  qu.-e  fructiini  Cflclestilms  fcrat 
dc  qiia  ait :  «  Gredo  vidcre  bona  Domiui    in    terra 

rv  viventium  [PsaL  xxvi,  13).  »  H.-ee  terra  multo  ho- 
miniim  sudore  ventri  ministrat  alimenta;  illa  terra 
bona  Domini  sine  ullo  labore  fructificat  in  quaju- 
storum  diulurna  possessio,  ct  pis  mentis  liaredi- 
tas  csf.  Et  henc  ait:  «Sustinentes  autem  Dominum 
hnjreditatc  possidebunt  terram.  IIa;c  estenim  terra 
qu«e  non  pr.-eterit ;  nam  cocium  et  terra  praeteri- 
bunf,  vcrba   autem   Domini  non   praHeribunt.    Et 

Vict.,  Golb.  cum  iisdcm  cdit canlicum    uovum, 

mngnilirale  nomen,  etc.  Vaf.  autcui  ac  plurcs  Gal- 
lic...  canlicum  vovum,  principium  cjus,  mafjniti- 
cate  nomcii,  ctc,  in  qini  ciuisentiunt  cuni  L\.\,  ubi 
legas  :  Jjiv^fiaaTi  tiTi  Kjpiia  'Jiivov  xsiviv,  +,  ipX'^1  aCiTOJ 
So^afdtTe,  etc 


1023 


S.  AMBROSll 


1024 


ideo  nec  illa  intelligibills  terra  poteait  praeterire  A 
parartisi,  in  qua  sunt  qui  Domini  verba  conservant. 
In  hac  terra  collocatus  est.  Adam,  ut  fructum  ae- 
terna;  caperet  vita;;  sed  quia  verba  Domini  servare 
non  voluit  (98),  ideo  in  possessione  quam  acce- 
perat  787  manere  non  meruit.  Qui  autem  verba 
Domini  custodit,  confidenter  dicit  :  «  Exspcctans 
exspectavi  Dominum,  et  rexpexit  me  {Psal.  xxxix, 
2).  »  Adam  autem  quoniam  non  exspectavit  Domi- 
num  (quomodo  enim  exspeclavit  qui  refugit  et 
offere  se  tenuit),  ideo  nec  Dominus  eum  videre 
dignatus  est  ;  oculi  enim  Domini  super  justos. 
Hunc  autem  eousquc  videre  nolebat,  ut  quaereret 
dicens  :  u  Adam,  ubi  es  (Gen.  in,  9)  ?  »  Qui  qua;- 
ritur,  pro  absente  habetur.  Fides  est  quse  eos  re- 
prKsentat  Deo,  perfidia  quae  facit  implos  exsulare.  ti 
Nullus  itaque  absens  est  Deo,  nisi  qui  se  absentem 
facerit.  Et  ideo  dicit :  »  Fiat  tibi  secundum  fidem 
tuam  {Malth.  ix,  29)  ;  »  qui  enim  ignorat,  ignora- 
bitur.  Ergo  Adam  quasi  peccator  locum  suum 
servare  non  potuit.  De  paradiso  ejectus,  in  ca- 
stellum  est  relegatus  (99),  ut  ageret  pajnitentiam 
Accepil  dilationem,  ne  continuo  penitus  interirent; 
nt  salva  fieret  Eva  per  generationem  filiorum,  fi- 
dem  saneti  Abel,  prophetarum  gratiam,  Ecclesia; 
posteritatem. 

21 .  (Vers.  '9.)  Sed  quia  per  heec  redimi  no- 
luerit,  et  in  peccato  perseverandum  ducit,  de  eo 
dicit  Propheta  :  '<  Et  adhuc  pusillum,  et  non  erit 
peccator  ;  et  qusres  locuni  ejus,  et  non  invenies.  » 
Quomodo  enimesse  poterit  in  futurum,  cum  pecca- 
ti  locus  diuturnus  esse  non  possit  ?  IIec  est  '-' 
enim  terra  qua;  aperuit  os  suum,  ut  sanguinem 
susciperet  innocentis.  Et  ideo  in  hac  terra  locus 
est  peccatorum.  Prsterit  terra,  quomodo  pecca- 
toris  locus  polerit  inveniri  ?  Ego  arbitror  quod 
ideo  firmamentum  inter  aquam  et  aquam  Deus 
esse  prasceperit  {Gen.  i,  6),  ut  a  virtutibus  pecca- 
ta  discerneret ;  et  superior  aqua  qu£e  laudat  Domi- 
num,  quieta  maneret  crroris,  inferior  peccato  esset 
obnoxia.  Denique  illa  Deum  videt,  ha;c  non  videt  : 
quE  super  ccelos  est,  videt ;  quae  in  abysso,  non 
videt.  Unde  etiam  dictum  est :  «  Viderunt  te  aquae, 
Deus,  viderunt  te  aqum,  ettimuerunt:  turbataesunt 
abyssi,  multitudo  sonitus  aquarum  (Psul.  lxxvi, 
17).  >.  Merito  turbantur  abyssi  subter  quas  tenebra^ 
sunt  deformes,  ct  ideo  pacem  habere  non  possunt.  [j 
Unde  rogavit  lcgio  daemoniorum  ut  in  abyssum 
mitteretur,  et  se  cum  magno  tumultu  prKcipitavit 
in  fiuctus,  ut  porcorum  gregem  quem  repere- 
rat,  strangularet  (Matth.  viii,   31,   32).    Pecc«tores 

(98)  Vet.  edit.  in  marg.  et  mss.  soptcra  Galli- 
cani,  scrvarc  non  poluit,  Verum  si  lcctioncm  lianc 
probaveris,  accipe  non  potuit,  lato  modo  ;  uti  so- 
iemus  dicere  aliquem  id  non  potuisse,  quod'a 
vera  non  fecerit,  sive  alioquin  habucrit,  sive  nou 
habuerit,  ejusdem  rci  faciendae,  ut  cum  Philoso- 
phis  luiiuamur,  possibilitatem. 

(99)  Ita  edit.  et  sex  mss.  qui  lamen  legunt, 
relitjatus,  qua;  vox  ferc  semper  invenitui'  in  mss. 
pro  relerjatus  .  .\t  Vict.,  Colb.,  et  vet.  edit.  in  mar- 


Itaque  abyssum  petunt  ubi  caligotenebrarum. 

22.  (Vers.  H.)  «  Mansucti  autem  possidebunt 
terram,  et  delectabuntur  in  multitudine  pacis.  » 
Merito  terram  possident  in  quibus  Deus  ipse  re- 
quiescit,  sicut  divino  per  Isaiara  resultavit  ora- 
culo  dicens  :  «  Super  quem  requiescam,  nisi  su- 
perhumilem  et  quietum,  et  trementem  verba  mea 
{Isa.  Lxvi  2)  ?  »  Qui  sunt  mansueti,  nisi  quoa  nul- 
lus  stimulus  dissensionis  exagilat,  non  ira  per- 
turbat,  non  saevitia  exasperat,  non  rabies  crudeli- 
tatis  inflammat  ?  Et  ideo  quia  non  vina,  non  epu- 
las,  non  divitias,  sed  pacem  Domini  dileserunt  in 
corpore  constituti,  pro  illa  delectatione  corpora- 
lium  voluptatum,  qua  se  pularunt  esse  fraudandos, 
ut  gratiam  adipiscerentur  asternam,  «  delectabun- 
tur  in  multitudine  pacis,  »  quam  Dominus  noster 
Jesus  in  diebus  suis  generi  donavit  humano,  sicut 
prophetia  quae  non  mentia  est,  788  compreben- 
dit  asserens  :  <i  Orietur  in  diebus  ejus  justitia,  et 
multitudo  pacis,  donec  extoUatur  luna  {Psal.  l.\.\i, 
7).  »  Quae  igitur  est  pax  qua  cunctae  Ecclesiae 
multiplicatus  est  populus,  nisi  illadequaDominus 
dixit :  «  Pacem  meam  relinquo  vobis,  pacem  meam 
de  vobis  {Joan.  xiv,  27)  ?  »  Dedit  pacem,  qui  ani- 
morum  bella  sedavit. 

23.  (Vers.  12,  13.)  Sequitur  :  «  Observabit  pec- 
cator.justum  (1),  et  fremet  super  eum  dentibus 
suis.  Dominus  autem  irridebit  eum  ;  quoniam  pro- 
spicit  quod  veniat  dies  ejus.  »  Indignantis  quidem 
et  effervescentis  in  irracundiam  consuetudo  est, 
dentibus  fremere:  sed  babet  etiam  cor  maligni 
dentes  suos,  qui  (2)  non  resonare,  sed  lacerare 
consueverunt.  Insidiae,  commenta,  nequitiae,  den- 
tes  sunt  peccatoris.  Insidiatur  ergo  peccator  justo, 
quia  invidet ;  justi  enim  vita  redarguit  peccato- 
rem,  quem  tacita  majore  auctoritate  condemnat(3) 
quam  si  clara  voce  loqueretur.  Sod  juslus  timere 
non  debet  fremitum  peccatoris,  quia  improbitas 
non  potest  esse  perpetua.  Insidiae  temporales  sunt, 
munimenta  autem  virtutis  aeterna.  Morspeccatoris 
omnem  ejus  potentiam  fraudemque  dissolvit. 

24.  (Vers.  14.)  PIus  adjicit  :  «  Ecce,  inquit, 
gladium  evaginaverunt  peccatores,  estenderunt 
arcum  suum,  ut  dejiciant  pauperem  et  inopem.  » 
Quis  est  gladius  peccatoris,  nisi  contrarius  gladio 
Spiritus  sancti .' DocuithuncSeriptura  me  gladium; 
docuit  Apostolus  dicens,  quia  habemus  «  ioricam 
justitis,  et  scutum  fidei,  et  galeam  salutis,  et  gla- 
dium  Spiritus,  quod  est  verbum  Dei  [Ephes.  vi, 
4,  16,  17).  »  Ergo  verbum  Dei  gladius  Spiritussan- 
cti  est.  Et  conirario  utiquegladius  spiritus  nequissi- 

gine  prsferunt,  in  carcere  esl  religatui. 

{{)  Rom.  edit.,  Insidiabilur  peccator  justo,  etc. 
Vet.  autem  et  mss.  omnes.  Obserbavit,  etc.  Fa- 
vent  etiam  LXX,  quorum   verba   sunt   illa :    tlioi- 

t,oi,<7fC%:  t  isiapTuM;  t6v     5''xi'.ov. 

r2)  Edit.  vet.  cum  Cod.  Vict.  et  Colb.,  Sed 
habent  etiam  maligni  dentes  siios,  quibus,  etc.  Rom, 
cum  aliis,  ut  nos  supra. 

(3)  Vat.  et  quatuor  Gallic,  Quem  tacito  magis 
ore  condemnant. 


fOSS 


ENARRATin  IN  PSALMUM  XXXVI. 


1026 


mi.vcrbum  est  malum.  Hoc  gladio  Petrus  aposlo-  A  paccm  :  ita  ctiam  malilia  peccatorum,    qna  justo 


lus  Ananiam  et  Saphiram  sermonis  sui  quasiquo- 
dam  ense  pcrcussit  ;  hoc  gladio  Paulus  Elimae  ad- 
versanti  disputationibus  suis,  oculorum  lumeneri- 
puit,  ct  noctem  caccitatis  infudit.  Considera  nunc 
mihi  jurgantes  peccatores,  atque  acorba  jactantes 
insolentise,  et  criminationum  opprobria  proferen- 
tes  ;  nonne,  si  eos  audias,  dices  :  »  Gladium  eva- 
ginavcrunt  peccatores  ;  »  quando  sermo  turpis 
tanquam  de  vagina  petulanti  ex  ore  profertur, 
quem  cohiberi  par  fuit  et  recondi  ?  Similiter  ut 
gladius  verbum  Dei  dicitur,  et  idem  sermo  est 
peccatoris  :  ita  et  arcus  quem  extendunt  peccato- 
res,  mens  eorum  e=t,  et  sagitta  quam  jaciunt  ser- 
mo  cst  venenatus.  Sicut  fnim  «agitta  cst  Christus, 
qui  est  Verbum  Dei,  cui  dicitur  :  "  Posui  to  sicut , 
gagiltam  electam  {Isa.  xlix,  2),  »  qua)  profertur  ex 
pharetra  Dci  :  ita  sagittae  sunt  perfidorum,  qua; 
arcu  quodam  iniquitatis  emissa;  incautum  vulne- 
rant  innocentem,  nisi  ignita  eorum  jacula  scuto 
fidei  repellantur.  Et  ideo  sollicitus  esse  debes  mi- 
les  in  prffilio ;  quia  pugnalibinon  solum  adversus 
carnem  et  sanguinem  est,  sed  adversus  ipsas  quo- 
quenequitiasspiritales  quae  non  videntur.  Abundent 
tibi  arma  fortia  Deo,  ut  facile  possis  quoe  volueris 
tela  depromere  :  ne  pauperem  te  inernem  hostis 
possit  opprimere.  Esto  Deo  fortis,  Deo  dives,  ut 
dicatur  de  te  :  »  Redemptio  animae  vlri,  divitiaj 
ejus  {Prov.  xiii,  8).  »  Abundato  thesauro  sapien- 
tiee,  esto  dives  in  verbo  et  operihus  bonis,  ut  pos- 
gis  esse  munitus.    789  Fuge    divitias   peccatoris. 


noccre  conantur,  in  eorum  pcrniciem  reverlatur  ; 
quo  suis  lelis  ct  vulneribus  trucidentur.S.Tpeenim 
jacula  in  ipsos  qui  ea  jecerint,  refunduntur.  Quod 
etiam  proximo  accidit  bello  (4),  cum  infideles  et 
sacrilcgi  lacesserent  aliquem  in  Domino  confiden- 
tem,  et  regnum  ejus  ereptum  ire  contenderent, 
Ecclesiis  Domini  persecutionum  s.ncva  minitantes  ; 
ut  subito  vcntus  oriretur,  qui  infidclibus  oxcuteret 
scula  dc  manibus,  ac  tela  omnium,  atquo  missilia 
in  pcccatoris  (5)  exorcitum  retorqueret.  Adhuc 
hostis  deerat,  et  jam  illi  ventornm  prsBlia  ferre 
non  polerant,  suisque  spiculis  sternebantur.  Et 
quod  pejus  est,  non  erant  corporum  graviora  vul- 
nera  illa,  quam  mentium,  denciebant  enim  corde 
,  cum  Doum  adversum  se  pugnare  cognoscerent. 
Exierant  itaque  provocantes,  et  do  pharetra  cordia 
sui  advcrsus  populum  Christianum  venenata  per- 
fldis  jacula  proferebant  ;  sed  in  caput  eorum  sua 
revertebatur  imfiietas.  Denique  ipsi  inter  se  sua 
pcrfidia  sunt  soluti,  paratasqno  fidelibus  insidias 
dissipavit  Dominus  ;  ut  non  solum  piisnocere  non 
possent,  sed  propriis  auxiliis  nudarentur,  atque 
ad  hostem  arma  sua  transirent.  Quanto  meliua 
non  protulissent  gladium  de  vagina,  hoc  est,  im- 
pia  nequaquam  prompsissent  ?  Nam  si  pro  otioso 
sermone  redditurus  est  unusquisque  rationem, 
quanto  magis  vorba  sacrilegii  gravibus  suppliciis 
expiabit  ? 

26.  '(  Igne  nos  examinasti,  dicit  David  [Ps.    xvi, 
3)  »  Ergo    omnes   ignc    examinabimur.    Et   Exe- 


ne  inveniat  ubi  vulnerare  te  possit.Esto  misericors,  C  chiel  dicit  :  «  Ecce  venit  Dominus    omnipotens,  et 

quis  sustinebit  dicm  introitus  ejus  ;  aut  quis  sus- 
tinebit  cum  apparuerit  nobis  ?  Quoniam  ipse  in- 
Iroibit  sicul  ignis  conflatorii  et  sicut  alvous  lavan- 
tium  (7)  ;  et  sedebit  conflans  ct  purgans  sicut  au- 
rum  ct  argentum  :  el  purgabit  filios  Lcvi,  ct  ef- 
fundet  eos  sicut  aurum,  et  sicut  argentum,etorunt 
Domino  offerentes  sacrificium  in  acquita:c  ^Ma- 
tach.  iii,  1-3'.  »  Igne  ergo  purgabuntur  filii  Levi, 
igne  Ezechicl,  igne  Daniel.  Sed  hi  etsi  per    igncm 

mss.  l(!gunt,  Et  Eiccliicl.  Quare  dicendiim  est 
eum  librum  quem  (ut  Hieronymus,  Proirm-in  Ma- 
lachinm  ;  Sixtus  Sen.,  liibl.  sanetx  lib.  v,  adnot. 
i:t)2  ;  Iluetius,  Dcmonsl.  Evnng.  prop.  -4  ;  Dc  ti- 
liro  Malnchi.v,  num,  2  et  3,  auctores  sunl)  Origo- 
ncs  ab  angclo,  alii  autem  ab  Esdra  scriptum  vo- 
luere,  Ezechicli  ascriptum  fuisso  ab  Ambrosio. 
.Nec  forte  dcfuit  cxemplar  aliquod  cujus  auctorita- 
te  nitorclur  ;  cum  parum  verisimilc  sit  ab  eo  tes- 
timonium  hoc  neque  adniodum  brcvc,  ncque  ctiam 
ita  commune  ox  memoria  descriptum,  ut  in  aucto- 
rc  nnuiinando  errori  ossct  locus.  Scd  hic  minime 
viilirtur  omittcndum  doctorcm  nustrum  in  co  quod 
umncs  omnino  etium  sanctissimos  viros  igne  pur- 
gatum  iri  asseverat,  .Vdimanlii  vcsligiis  insistere  ; 
ul  roctc  (ibservavit  Huetius,  Uiinin,  lil).  ii,  quaist. 
II,  num.  2  et  8.  Ipsnm  consule,  sicut  et  pr.-e- 
fixani  Ambrosianis  nisce  enarrationibus  admoni- 
tioncm. 

(7)  Eadcm  cdit.  Uom.,  et  sicut  hcrba  lafuntiitm  ubi 
ea  quidcm  sibi  lavcntes  habet  L.\.\,  in  quibus,  »»i 
u<  roii  i:).uv6vTuv.  Sod  contra  vet.  edit.  ac  ross, 
omniam  coniionsum  nihil  movcmus. 


ut  invulnerabilis  maneas  vel  curare  te  possis,  si 
fiieris  vulneratus.  Est  et  pauper  quem  volunt  ad- 
versarii  vulnerare,  ex  illo  numoro  de  quo  Salvator 
dixit  :  «  Beati  pauperes  spiritu,  quoniam  ipsorum 
esf  regnum  ccelorum  {Mallh.  v,  3).  » 

25.  (Vers.  15.)  Et  ideo  "  framea  peccatorum 
intret  in  corda  ipsorum,  et  arcus  corum  confrin- 
gatur.  »  Ut  quemadmodnm  reverlitur  pax  in  Dei 
aervulos  ab  eis  qui  non  receperint   benedicentium 

.  (,A)  Pugnam  dcsignat  adversus  tyrannum  Euge- 
nium  atque  Arbogastcm  a  Theodosio  .Magno  com- 
missam,  qua  nihil  in  omni  antiquitate  niagis  dc- 
cantatum.  De  ipsa  scripsit  non  solum  .Vugustinus, 
lib.  v  de  Civit.  Dei,  cap.  20  ;  et  Orosius,  llist.  lib. 
VII,  cap.  35,  sed  ctiam  gentilis  poeta  Claudianus  in 
panegjTico  de  tcrtio  Honorii  consulatu  :  cujus  j) 
poeta;  hi  duo  versus  : 

0  nimium  dileclfi  Deo,  cui  railitat  oelher, 
Etconjurali  veniuut  ud  classica  venti. 

a  duobus  memoratis  patribus  refcruntur.  Post  ho» 
autem  eamdem  Thoodosii  victorium  ccrtatim  cele- 
bravere  ccclesiastici  scriptores. 

ip)  Pcccatoris,  hoc  est,  diaboli,  eum  cnim  tum 
alioi  hac  voce  designat  Ambrosius,  tum  ad 
sequentem  hujusco  psalmi  vcrsiculum,  ubi  scri- 
bit  :  nisi  fortc  quta  peccator  dixit,  etc.  Quibus 
locis  credibilo  est  virum  sanctum  respexisse  ad 
illud  :  Joan.  lll,  8,  quoniam  ab  initio  diabolus  pec- 
cat. 

fiii  Edit,  Hom.  Et  Malachia.i.  Certc  (fuidcm 
verba  hic  laudala  non  apud  Ezcchiclem,  setl  Mal«- 
chiam  rap«rir9  est,  uttitmen   edit,  vat.    ac   omne^ 


1027 


S.  AMBROSIl 


1028 


examinabunlur,  dicent  tamen  ;  «  Transivimus  per  A.  mone  divites  sunt,  fidei   inopes,  veritatis  exsorteB. 


ignem  et  aquam  {Psat.  lxv.  12).  »  Alii  5  00  in 
igne  remancbunt  :  illis  rorabit  ignis,  ut  Hebrajis 
pueris,  qui  incendio  fornacis  ardentis  objccti  sunt; 
ministros  autem  impietatis  ultor  ignis  exuret.  Vae 
mihi  si  opus  mcurn  arserit,  et  laborishujus  patiar 
detrimenlum  !  El  si  salvos  faciet  Dominus  servos 
suos,  salvi  erimus  per  fidem,  sio  tamcn  salvi  qua- 
si  per  ignem  ;  et  si  non  exurimur,  tamen  iiremur. 
Quoraodo  tanien  alii  remaneant  in  igne,  alii  per- 
transeant,  aiio  loco  nos  docet  Scriplura  divina. 
Nempe  in  mare  Rubrum  demersus  populus  est 
.Egyptiorum,  transivit  autem  populus  Hebraiorum  ; 
Moyses  perLransivit,  praecipitalus  est  Pharao  (E.W(/ 
XIV,  22-28)  :  quouiam  graviora  eum  peocata  mcr- 
serunt.  Eo  modo  prascipitabuntur  sacrilegi  in  la- 
cum  ignis  ardentis,  qui  superba  in  Deum  jacta- 
vere  convicia.  Sequamur  ergo  hic  positi  colum- 
nam  ignis,  qus  nos  in  hoc  corpore  positos  illumi- 
net,  et  viam  monstrel  ;  ut  in  futurum  nobis  ncbu- 
la  refrigerct  noctis  :  quo  saeva  incendia  relevare 
possimus. 

27.  Vide  autem  Scriptura  qnid  dicat  :  Arcum 
peccatorum  Dominus  confringat.  Arcum  autem 
sunm  posuit  in  nubc,  quo  diluvia  cessarent,  tran- 
quillitas  refunderetur  (8).  Unde  credendum,  quia 
adversarius  et  malignus  arcum  extendit  suum,  ut 
quietis  animis  moveat  tempestales,  excitet  fla- 
tus.  Oremus  ergo  ut  arcum  malignitatis  dissol- 
vat  Dominus  Deus  noster  ;  adsit  pauperi  suo  et 
inopi,  qui  propter  Dei  (imorem  duxit  non  affcctan 


Et  sunt  plerique  simplices  Domini  sacerdotes,  in 
sermone  pauperes,  abstinentiaet  virtute  sublimes. 
791  Illi  multis  loquntur  pcrtidiam,  isti  paucis 
fjdem  asserunt ;  illi  suos  immittunt  quolidie  sacer- 
dotes,  hic  pauper  populos  acquirit  Ecclesiae,  nu- 
meroque  credentium.  Qui  ergo  hos  audierit,  et  vi- 
derit  operum  quulitatem,  dicit  :  i<  Melius  est  mo- 
dicum  justo,  super  divitias  peccatorum  multas.  » 
Hinc  Salomon  derivavit  illud,  quol  quasi  suum  ip- 
^eposuit:  «  Ex  mulliloquio  non  cfTugies  peccatum 
[Prov.  x,  19).  »  Dialetica  ergo  divitiis  verborum 
fluit,  pietas  timorem  Dei  servat.  Ideo  hic  parcus  in 
verbis,  dives  in  spiritu,  rnagis  vult  tiraere,  quam 
vana  veri  verba  jactare  :  timor  enim  disciplina 
sapientia;  est  :  loquacitas  innoccntiae  virtutisque 
naufragium,  atque  incentivum  prolapsionis  et  cul- 
pae. 

29.  (Vers.  17.)  u  Quoniam  brachia,  inquit,  pec- 
catorum  conterentur.  >>  Ut  actuseorum  justo  im- 
pedimentum  afferre  non  possint  ;  ne  derelinqua- 
tur  virga  peccatorum  super  sortem  justorum.  Et 
Paulus  ait:  «  Conterat  Deus  Satanam  sub  pedibus 
vestris  {Rom.  xvi,  20).  »  Si  enim  brachium  ejus 
contritum  fuerit,  tutus  ipse  conteretur  ;  ut  con- 
culcentur  ejus  conimenta,  sicut  venena   serpentis. 

30.  «  Confirmat  autem  justos  Dominus,  »  bra- 
chio  adversarii  dissoluto.  Et  ideo  justus  dicit :  «  Et 
confirmasli  super  me  manum  tuam  {Psal.  xxxxii, 
3).  »  Et  Job  ait  :  «  ManusDomini  tetigit  me  {Job. 
xix,  21).  »  Misit  ergo  Dominus    manum    suam    ia 


das  esse  divitias,  non  oecupanda  minorum  priTdia,  C  servum  suum  ;  ct  manum  peccatoris  quam  in  eum 


non  viduas  rclictis  majorum  haereditatibus  exuen- 
das. 

28.  (Vers.  16.)  «  Mclius  est  parum  justo,  super 
divitias  peccatorum  multas.  »  Non  crgo  divitiaj 
accusantur,  scd  divilije  peccatorum  ;  nisi  forte 
quia  peccator  dixil :  «  Omnia  hso  mihi  tradita 
sunt,  et  cui  volo,  do  ilIa(Luc.  iv,  C).  »  Deindc  quo- 
niam  diviti»  magis  facem  cupiditatis  inflam- 
inant  ;  et  unusquisquo  dum  majora  detiderat,  non 
declinat  diverticula  peccatorum.  Unde  ct  Salvtitor 
dixit  :  cc  Faoito  vobis  amicos  de  maramona  iniqui- 
tatis  (Luf.  XVI.  9).  Iniquitatis  cnim  census  esl, 
qui  in  diaboli  potestate  est,  ul  cui  ille  voluerit, 
conferalur.  Potest  et  illud  intelligi  :    «  Molius   est 


accepta  miserat  potestate,  brachiuraque  contii- 
vit.  Ita  diabolus  suo  sermone  deceptus  est,  qui 
dixit  :  «  Mitte  manum  tuam  in  eum,  et  videamu3 
si  in  faciem  tc  non  benedicat  {Job.  ii,  5).  »  Non 
cnira  ausus  est  dicere,  maledicat  ;  sed  hoc  intelli- 
geudurn  reliquit.  Misit  Deus  manum  8uam,et  con- 
tirmatus  est  Job.  Coepit  benedicere,  qui  maledice- 
rc  credebatur  ;  sanat  enim  justos,  cum  tangit  ma- 
nus  divina,  lion  vulnerat.  Misit  raanum  suam,  et 
leprosi  macula  omnis  abscessit  ;  tetigit  cscorum 
oculos,  et  caecitate  depulsa  lumen  refulsit  oculo- 
rura.  Pele  ergo  semper  ut  confirmcris,  quoniara  et 
tu  qui  stas,  vide  ne  cadas.  Nos  stare  dcbemus,  ut 
conCrmemur  a  Domino.   Lubricura  est  saeculum, 


parum  justo,  super  divitias  peccatorum  niultas  ;  »  n  cito  labimur.  Ideo  rogemus  ut  nos  Dominus  stabi- 
quia  cst  qui  est  dives  in  verbis  (9),    ut    sunt    phi-       lire  et  confirmare  dignetur. 

iosophi  istius  mundi,  de  sacrilegis  disputantcs,  de  31.  ^Vors.  18.  19.)  Noli  putare  quia  viam   tuam 

motu  siderum,  de  stella  Juvis  ac  Saturni,  degene-  nesciat  Dominus.  Si  justus  es,  novit.  Crede  dicenti 
rationibus  hominura,  de  siraulacrorura  cultu,  de  Prophetae  :  «  Novit  Dominus  vias  imraaculato- 
geometria,  de  dialectica.  Philosophi  crgo   in    ser-      rura  (10)  :  el  hsreditas   eorura    inimaculata    erit. 


(8)  Mfs  aliquot,  fitia»do  diluvia  cesserant,  ut  tran- 
quillitus  rcfunderrtur. 

(9)  Edit.  oninos,  ac  pauci  mss.,  (luia  est  qui- 
dem  (niss.  quidani'^  dives  in  vcrliis.  Mss.  quinque, 
quia  cst  qui  cst,  etc.  Et  scqucnti  versu.  Uom. 
edit.,  subtilia  disputantes  ;  sed  prKterquam  quod 
cuncti  mss.  atque  edit.  vet.  legunt,  de  sacrilcgiis 
disputantes,  videtur  non  aliud  his  verbis  significari, 


quam  illis  quibus  Origenes  gentiles  inducit,  diver- 
sas  contra  se  inviccm  impietalis  dialecticae  artis  ver- 
sutiis  astruentes. 

(10)  Sic  versio  Arab,  et  LXX  interp.  cum  Psalte- 
riis  aliquot  Gallic.  Textus  autem  Hebr.,  Paraphr. 
Chald.  et  versio  Syr.  cum  Vulg.  Lat.  legunt, 
dics  immaculatorum.  Quapropter  quod  Ambrosius 
infra  testatur  se  in  Greeco  e.xemplari  hanc  ulti- 


.4029 


ENARRATIO  IN  PSALMLM  XXXVl. 


1030 


Non  confundentur  in   tempore  naalo.  »   Qui   novit  A  ^"'i  5C).  »  Boquui   habbt   diein,    qui    Uei   1'ilium 


Dominum  scitur  a  Domino.  Novit  justoa,  nescit 
injustos;  ideo  injustis  dicet :  «  Discedite  a  me, 
omnes  qui  opeiamini  iniquitatem :  nescio  vos 
[Matlh.  VII,  23) ;  "  hoc  est,  quia  estis  indigni 
coguitione  divina.  Nescio  vos ;  quia  me  ipsi  ne- 
scire  voluistis.  Opera  vestra  me  nesciunt,  facta 
veslra  me  nesciunt ;  etsi  dicatis,  quia  me  scitis, 
redarguunt  vos  peccata,  vestra.  Omne  peccatum  a 
malo  esl :  qui  autem  non  peccat,  in  me  munet, 
hoc  scripsit  Joannes  (/  Joan.  iii,  6).  Quid  de 
Doraino  dicam,  quia  dignatur  impium  scire?  Pau- 
lus  dedignatur,  qui  dixit :  .<  Si  quis  in  vobis  pro- 
pheta  est,  aut  apiritalis,  cognoscat  quae  scribo 
vobis;  qui  autem  ignorat,  ignorabitur  (/  Cur.  xiv, 
27,  38).  »  394  Et  alibi  scriptum  eat  :  .<  Cogiio-  , 
vit  Dominus  qui  sunt  ejus  (//  Tim.  ii,  19).  »  Si- 
mus  ergo  Domini,  ut  cogonscat  nos  Dominus,  et 
discedat  ab  iniquitate  omnis  qui  nominat  nomen 
Oomini. 

32.  Grfficus  habel :  t  Novit  Dominus  dies  im- 
maculatorum.  i  Sunt  enim  dies  Elia3,  sunt  dies 
Nabuchodonosor ;  ideo  Evangelium  habet  :  «  In 
diebus  Eliae,  quando  clausum  est  ccelum  (Luc.  iv, 
25).  "  Nox  erat  perfidis,  sed  Eliae  lumen  erat ; 
clausum  erat  perfidis,  coelum,  sed  Elia;  patebat; 
fames  erat  perfidis,  sed  Eliae  ubertas  ;  neque 
enim  esurire  poterat,  cui  cibum  coilestia  (17)  mini- 
strabant ;  nec  csuriebat,  qui  alios  ipse  pascebat. 
Ergo  sibi  dies  est  justus  in  tenebris  quia  et  lux 
in  tenebris  lucet.  Et   Joseph    in   yEgypto   eiat,   el 


bonuin  Deum  novit,  et  Dominum  confitetur.  Et 
rursus  ipse  nos  admonet  cavere  debere,  «  quia 
dies  mali  sunt  [Lphes.  v,  16).  »  Qui  mali  sunt 
dies  ?  In  quibus  utique  nialuiii  cogiioscitur,  quod 
est  a  rnalo.  Aut  forte  dies  sa;culi  mali  sunl  quia 
seculum  in  maligno  positum  est.  Sed  legimus 
etiam  post  sseculum  dieui  malum;  «  In  die  mala 
liberabil  eum  Dominus  \Psal.  xl,  2),  »  hoc  est,  in 
diejudicii,inala  quidem  proptermultorum  supplicia. 
Necesse  est  enim  ut  torqueaiitur  injusti,  coiiipa- 
tiantur  justi ;  quia  et  Angeli  gaudent,  cum  pecca- 
tor  a  iiiorte  servatur  unus.  Compatiuntur  igitur 
cuin  punilur  (12);  etsi  alibi  legerimus  :  ..  Laeta- 
tur  justus,  cum  viderit  vindictam  impiorum  \Psal. 
LVii,  11),  »  quod  suo  loco  reservo ;  etsi  frequen- 
ter  audieris  cur  lajtetur;  sed  occupationes  occupa- 
tionibus  non  inserainus. 

33.«  Novit  Dominus  dies  immaculatorum,  )>  quia 
immaculataj  innocenti®  gratia  ejus  et  plenitudo 
niiseretur,  non  miseretur  errantibus.  Isti  non 
habent  diem,  quia  lucem  fugiunt,  de  quibus  pul- 
chrc  dictum  est :  «  Dies  eoruin  sicut  umbra  pras- 
tereunt  {Psal.  cxliii,  4).  »  Gognitio  ergo  Dei,  di- 
gnationis  est,  non  visionis.  Oculi  ejus,  dies  justo- 
rum  sunt. 

34.  Unde  «  et  haereditas  eorum  in  ajternum 
erit :  »  quia  seterna  bona,  non  tomporalis  haeredi- 
tatis  compendia  193  quaBsierunt.  Et  non  habe- 
buiit  de  quo  erubescant,  «  in  teinpore  malo,  »  id 
est,  judicii  ccelestis  :  «  Et  in  diebus  famis  satura- 


lucebat  ei  meridies,  sicut  infra  dixit  :  «  Peccatori  C  buntur  ;  quia  non  in  solo  pane  vivit  homo,  sed    in 


aut^im    dixit    Deus :   quare   tu   enarras    justitias 

meas   (Psal.  XLijf,  16)?  »  Justitia  lumen  est,  quia 

supra  habes  {Vers.  &) :  «  El  educet  sicut  lumon  ju- 

stitiam  tuam.  "Ilabesergoquodin  teluceat,si  justi- 

tiamsequaris.  Splendet  tibidies,  lucettibi  nox  ;  quia 

fideli  etnoxsicutdies  illuminabitur.  Dies  igitur  justi 

novit   Doininus,   quia    ipse    «    illuminat   omnem 

horninem   venirintem  in  hunc    mundum  iJoan.    i, 

9),  »  hoc  est,  iUum  qui    ad  imaginem  et  similitu- 

dinem  Dei  vivit ;  illum  qui  se   hominem   esse   co- 

gnoscit,   ut   refugiat  equorum   libidinem    adhin- 

nientem,   ferarum    rabiein,    lepusculorum    fornii- 

dinem,  vulpium  fruudem,  rapinani  luporum  ;  illum 

hominem  qui  sic  agit,    iiuasi    in    hunc    mundum 

suporvenorit ;  qui  non  ex  sanguine,   xicque  px    vo-  n  Evangclista 

luntale  carnis,  sed  ex  Deo  natus  sit.  Venistiorgo,      (Ibid.  il  » 

noli   remanere,    noli   adhsrere    terronis.    Ut  scias 

autem  quia  dies  boni  sunt,  audi  dicentem  :  «  Abra 

ham...  diem   meum  vidit,   et  gavisus  est  i^Joan. 


omni  verbo  Dei  ^.WiU//i.  iv,  4).  »  Sed  quis  homo  ? 
«  Scio  homineiii  in  Christo  ante  annos  quatuorde- 
cim  (sive  in  corpore  nescio.  sive  extra  corpus, 
nescio,  Deus  scit)  raptum  ejusmodi  usque  ad  ter- 
tiura  coeluin  (//  Cor.  xii,  2).  »  llle  orgo  homo  qui 
in  Christo  est,  qui  se  in  carne  esse  non  novit,  qui 
noii  in  carne  ambulat,  sed  in  spiritu ;  ille  qui 
rapitur  non  solum  ad  cojluui,  sed  etiam  ad  ter- 
tium  coelum,  raptum  ad  paradisuin,  et  audit  ar- 
cana  verba  quee  non  licet  homini  loqui  qui  non 
in  virtutibus  suis,  sed  infirmitutibus  gloriatur  : 
ipse  non  in  solo  pane,  sed  in  oinni  verbo  Dei 
vivit,  Verbiim  eniiii  Dei  vita  est,  quia  «  Verbura 
i-aro  factuni  est  [Joan.  i,  M).  »  Unde  piveclaro  dixit 
Quod  factum  esl  in  ipso,    vila  est 


35.  AlcMandrini  quidf>m  et  .lEgypti  lcgunt  (13): 
..  Omniaper  ipsum  facta  sunt,  et  sine  ipsofuctum 
est  nihil  quod  factum   est   {Ibid.,   3) ;    »  et  inter- 


mam  lectionem  obscrvasse,  eum  ad  Symmachi 
vprHionem  rcapexisso  crcdiderimus.  Quod  vero 
edit.  Rom.  pro,  immaculata  crit,  correxeral,  in 
.Tterntnn  erit,  in  hoc  quidem  omnes  cndices  sacro.s 
palrocinantos  habet,  scd  e  contrario  omnos  Ambr. 
edit.  ac  mss.  reclamantcs. 

(11,'  Cieteslia,  id  cst,  angclus  et  corvi,  ut  habos 
Reg.  xvii,  0,  et  xix,  3. 

(121  Ms.  Reg.  .  a  morle  servatur.  Justus  compa- 
titur  injusto   igitur   cun^  punitur.    Lbi    vox   igttur 


videtur  transpnsita,  et  inante  compalitur  retra- 
henda.  ;\lii  quatuor  :  .1  morte  .tervatur,  cui  compati- 
unlur.  Iijilur  cum  punitur  pcccator  cnmpatitur  ju^tus, 
etsi  alilii,  etc,  Cajteri  et  cuncta>  Pdit.  ut  in  lcxtu. 

(13)  (Jra-ci  omnes,  nedum  .■Mexaiidrini,  ct  .Egy- 
ptii  hunc  locura  legunt  in  hunc  modum  :  nivta 
5i'  jJToj  iytvjTo,  xil  /u)pi;  autou  ifhtn  oiSJ  Iv 
S  Y«vovtv.  Aliain  vero  intcipunctinnoin  oxhibent 
Latina  cxemplaria,  ot  Latini  Palres  vulgo  sequn< 
tur. 


1031 


AMBROSIl 


1032 


posita  disctinctione  subjiciunt:  >•  In  ipso   vita   est  A.  si  autem  niortuum  fuerit,  multum  fructum    afferl 


(Joan.  1).  »  Salva  sit  fidelibus  illa  distinctio : 
ego  non  vereor  legere  :  <<  Quod  factum  cst  in  ipso, 
vita  est ;  »  et  nibil  habct  quod  teneat  Arianug, 
quia  non  illius  vcnena  considero,  sed  lectionis 
sacra;  consuetudinem  recognosco.  Non  enim  dixit: 
Factum  est  Verbum  ante  omne  principium.  Non 
dixit :  Factum  est  Verbum  ;  sed  si  quod  dixerit 
audire  desideraa  :  «  Verbum,  inquit,  erat  apud 
Dei  m  {Ihid.  i  .  »  Erat  apud  Deum,  quod  cum 
ipso  operabatur,  cum  ipso  dominabatur.  Non 
dixit :  Factum  est  verbum  ;  sed  dixit :  <.  Dcus  erat 
Verbum  [Ibid.);  •  Deus  autem  non  factura,  sed 
factor  est  et  creator.  Aperi  aures,  et  audi  :  «  Om- 
nia  peripsum  facta  sunl,  et  sine  ipso  factum  est 
nihil.  »  Discis  esse  Filium,  in  quo  divinitatis  est 
plenitudo?  Aperi  aurcs  adhuc  paululum,  ct  audi 
dicentem :  «  Quod  factum  est  in  ipso,  vita  est.  »  In 
ipso,  inquit,  factum  est :  non  Dei  Verbum  factum 
est.Aut  si  hoc  movette  ad  calumniaro,  quia  dixit  : 
in  ipso  factum  est  ;  numquid  et  Deo  Patri  calum- 
niaris,quia  Dei  Filiusdixit  :  «  Qui  autcm  facit  veri- 
tatem.venit  adlucem  ;  ut  manifestcntur  nperaejus, 
quia  in  Dco  sunt  facta  {Joan.  iii,  21)?  »  Aut 
quia  David  dixit :  «  Confitebor  tibi,  Domine, 
quoniam  exaudisti  me,  et  factus  es  mihi  in 
salutem  {Psal.  cxvii,  21)  ;  ■>  hoc  est,  conver- 
sus  es  mihi  in  saluteni,  operatus  es  mihi  ad 
salutem  ?  Possem  aliis  uti,  sed  nolo  mihi  cre- 
das;  ne  putes  argumenta  esse  ingenii  (14), 
non  testimonia  veritatis. 

36.  Ipsetonitrui  filius,  ipse  qui  in  Christi  pectorc 
rocumbebat,  ipse  cui  secreta  sua  Dominus  non  ta- 
cebat,  cui  Pctrus  innuit  ut  Dominum  intcrrogaret, 
ct  ille  interrogavit,  el  Dominus  revelavit ;  ipse 
exponat  quid  senserit  de  eo  quod  ait  :  «  Quod  fa- 
ctum  est  in  ipso,  vita  est.  »  Audi  ergo  interpre- 
tantem,  quia  tuas,  Ariane,  calumnias  jam  cave- 
bat ;  «  Quod  erat  ab  initio,  et  quod  audivimus,  el 
vidimus  oculis  nostris,  quod  perspeximus,  el  ma- 
nus  nostrae  scrutata;  sunt  de  Vcrbo  vita;,  et  vita 
apparuit,  (/ Joan.  I,  I).  »  Caro  ergo  est  quse  in 
Christo  apparuit,  vel  Christus  in  carno;ipse  nostra 
in  omnibus  vita  est.  Ipsius  divinitas,  vita  est,  ip- 
sius  eeternitas,  vita  est,  ipsius  caro,  vita  est,  ip- 
sius  passio,  vita  est.  Undo  et  Jeremias  ait :  «  In 
umbra  ejus  vivemus  [Thren.  iv,  20).  «  l.'mbra  ala- 
rum,  194  umbra  crucis,  umbra  est  passionis. 
Ipsius  mors,  vita  est  :  ipsius  vulnus,  vita  cst :  ip- 
sius  sanguis,  vita  esl :  ipsius  sepultura,  vita  cst : 
ipsius  resurrectlo,  vita  esl  universorum.  Vis  scire 
quoniam  mors  ipsiusvita  cst?  «  In  mortc,  inquit, 
ipsius  baptizati  sumus...  ut  cum  ipso  in  novitate 
vittc  ambulemus  (Row.  vi,  3,  4).  »  Et  ipse  ait: 
«  Amen,  amen  dico  vobis,  nisi  granum  frumcnti 
cadcns  in  lerram  moriatur,  ipsum    solum   manet  ; 

(14)  Ita  edit.  omnes,  mss.  vero  fere  ad  unum, 
argtimcnti  esse  ingenia.  Non  male,  si  voces,  argu- 
menti  ingenia  sumas  pro  argumentationi»  tricis  et 


{.Joan.  XII,  24,  25).  »  Ipse  granum  pro  nobis  cor- 
pore  solutus  et  mortuus  est ;  ut  fructum  multum 
afforret  in  nobis.Mors  itaque  ejus  fructus  cst  vitae. 
«  Quod  faclum  est  ergo  in  ipso,  vita  eat.  »  Caro 
facta  est  in  ipso,  vita  est;  infantia  facta  est  in 
ipso,  vita  est ;  judicium  factum  est  in  ipso,  vita 
est ;  mors  faota  estin  ipso,  vita  est ;  remissio  pec- 
catorum  facta  est  in  ipso,  vita  est;  vulnus  factum 
est  in  ipso,  vita  est ;  iilusio  facta  est  in  ipso,  vita 
cst ;  divisio  facta  cst  in  ipso,  vila  cst ;  sepultura 
facta  est  in  ipso,  vita  est ;  resurrectio  facta  est  in 
ipso,  vita  est.  Vide  quanta  in  ipso  facta  sunt,  qui- 
bus  vitae  nostraa  facta  conversio  est,  ut  quae  perie- 
rat,  redderetur.  Ad  postremum  venditio  facta  est 
in  ipso,  vita  est  :  redemptio  facta  cst  in  ipso,  vita 
"  est.  Ad  mortem  venditus  est  a  Juda,  emptus  a  Ju- 
dffiis  ad  morlern,  ut  pretioso  ejus  sanguine  not 
redimeiemur  ad  vitam.  Hfecest  vita  quse  facta  est, 
hsec  est  vita  qua  apparuit,  haec  est  vita  quam  au- 
divimus,  haec  est  vita  quse  orat  apud  Patrem,  quia 
ipse  qui  erat  in  principio,  ipsc  postea  est  natus  ex 
Virgine,  ut  esset  vita  mnrituris. 

37.  Ipsum  hunc  propositum  nobis  iocum  inter- 
rogemus?  Quid  est,  «  hominem  in  Christo  {II  Cor. 
xxii,  2)  ?  »  Hoc  est,  factum  in  Christo,  «  in  qno 
facta  sunt  omnia,  sive  Sedcs,  sivc  Dominationes, 
sive  Principatus,  sive  Potestates,  omnia  per  ipsum 
et  in  ipso  crcatasunt,  et  ipse  est  ante  omnes,  et 
omnia  in  ipso  constant  {Coloss.  i,  16   et  17,  »    hoc 

C  est,  in  virtute  ejus.  Homo  ergo  in  Christo,  qui  fa- 
ctus  est  ad  imaginem  ejus  et  similitudinem  :  homo 
in  Christo,  qui  tolus  in  Christo  sit.  Sicut  enim 
Deus  per  unitatem  et  plenitudinem  divinitatis  Pa- 
tcrDeus  totus  in  Filio  est,  et  Filius  in  Patre  :  ita 
pcr  intentionem  et  pietatis  affectum  (ut  exempli 
vire,  non  comparationis  utamur)  homo  totus  in 
Christo  est,  qui  cnim  adhaeret  Domino,  unus  spi- 
rilus  est.  Homo  ergo  in  Christo,  non  il!e  terrenu», 
non  ille  peccati,  sed  homo  Christi.  Quid  ergo  mo- 
vct :  «  Quod  factum  est  in  ipso,  vita  est,  »  si  et 
homo  pra3cipue  interior,  in  ipso  factus  est,  in  ipso 
crucifixus,  in  ipso  renovatus,  in  ipso  sepultus,  et 
cum  ipso  consepultus,  in  ipso  rosuscitatus  ?  Quid 
movet,  ut  dixi,  quia  scriptum  est  :  «   Quod  factum 

_  estin  ipso,  vita  est,  »  cum  homo  dixerit :  ■<  in  Deo 
faciemus  virtutem  (Psal.  Lix,  14)?  »  Si  quaerisqu» 
vita  sit,  si  moveat  quod  factum  sit  in  ipso,  adcipe. 
Ncmpe  vila,  Ecclesia  est.  In  ipso  facta  est,  in  ejui 
eosta,  in  ipso  resuscitata  Eva.  Eva  autem  vita,  ho8 
est,  quod  factum  est,  quia  Eva  quae  perierat,  salva 
facta  esl  pcr  Ecclesiam,  hoc  est,  per  tiliorum  suo- 
rum  generationem,  sicut  scriptum  est  (/  Tim.  ii, 
15),  quia  delictum  suporioris  pracvaricatricis  so- 
bria   emendavit  bsreditas.  Unde   et   ipse    Paului 

cavillis,  sive  sophismatis.  Vid»   Glossarium  Cangii 
ad  nom«n,  ing*nium. 


i03» 


ENAHRATIO  IN  PSALMUM  XXXVI. 


1034 


raplus  est  ad  vitam,  qui  ante  erat  persecutor  ad  X  justnodi  gloriabor  :  pro  me  autem  non  glor.abor 
morlem. 

395  38.  Prolixius  evagati  sumus,  ut  de  eo  bo- 
mine  qui  non  in  solo  pane,  sed  in  omni  verbo  Dei 
viveret,  diceremus.  Revertamur  ad  psalmum  (cm. 
19);  Et  ideo  immaculati  non  confundentur  in  die 
judicii,  et  in  diebus  famis  saturabuntur.  >> 

39.  (Vers.  20.,,  «  Deficientes  sicut  fumus  defi- 
cient.  »  Grscus  i\i\:-o-i  habet,  hoc  est  defecerunt. 
Vides  subito  aliquem  ad  potestatem  venisse  et  bo- 
noris  insignia  :  sublimem  judicas  (15).  Vides  illi 
alium  esse  successum  ;  nonne  dicis  de  eo  ;  Cbi  ho- 
noratus  et  exaltatus  est  iste?  Defecit.  Ideo  phis 
dixit  GrfEcus,  quia  ubi  honorari  et  exaltari  quis 
creditur,  ibi  defectu  proprio  praevenitur,  ut  meatus 
fluminum  praeterisse  citius  quam  venisse  compre-  , 
hendas,  et  dum  ventura  opperiris  fluenta,  te  adhuc 
exspectante,  fluxerunt.  Contra  humiles  atque  man- 
sueti  dum  subjiciuntur  adivitibus  et  opprimunlur, 
exaltati  sunt  a  sua  humihtate,  et  subito  reful- 
serunt.  Ideoque  Paulus  in  inlirmitatibus  sibi  pla- 
cuit,  non  in  virtutibus. 

40.  Sed  consideremus,  ne  quis  putet  cum  in  re- 
lationibus  gloriatum;  el  repetamus  ea,  ut  se  ipse 
defendat  humilitatis  magistrum.  i<  Scio,  inquit,  ho. 
minem  in  Christo  ante  annos  quatuordecim,  sive 
in  corpore  nescio,  sive  extra  corpus  nescio,  Deus 
scit,  raptum  ejusmodi  usque  ad  tertium  coelum 
(//  Cor.  xn,  2).  »  Ante  annos  quatuordecim  reve- 
lalum  sibi  dicit,  et  tamen  revelationem  tandiu 
apud  se  tenuit  et  repressit :  nec  dixisset,  nisi  utile 
nobis  judicasset  ut  diceret;  ne  nos  revelationi-  ( 
bus  extolleremur.  Si  enim  in  tanta  gratia  non  est 
gloriatus  Paulus,  nec  nos  gloriari  oportet.  Juvenis 
ipse  non  gloriatus  est,  senex  gloriaretur!  Deinde 
raptum  se  usquc  ad  tertium  coolum  negare  non  po- 
tuit,  et  tamen  utrum  in  corpore,  an  extra  corpus 
raptus  esset,  se  ignorare  testatus  est.  Non  ergo  de 
scientia,  sed  de  ignorantia  gloriatur,  et  Dci  circa 
se  graliam  praedicat.  Quod  scientiae  est,  negat ; 
quod  charitatis  est,  confitetur,  scienlia  enim  in- 
flat,  charitas  vero  a>dificat.  Et  iterum,  raptum 
ejusmodi  hominem  dixit  :  quemadmodum  raptus 
esset,  utrum  in  corpore,  an  extra  corpus,  inct^rtum 
sibi  esse  memoravit.  Vide  stateram  sapientiae. 
(ionstituit   unum  in  Christo,   et   se  alterum,  qui 


(Ibid.  o).  .. 

41.  Quid  est  autem  quod  ait  audisse  hominera, 
et  hominem  illum  in  Cbristo,  quae  non  licet  horoiai 
loqui?  Quomodo  hoc  convenit,  ut  non  licuerit  bo- 
mini  loqui,  quae  licuerit  homini  audire?  Si  ipsi  ho- 
mini  qui  audivit,  non  licet  loqui,  quomodo  ei  cre- 
ditum  est  audire,  quod  non  permissum  est  loqui? 
quae  isla  distantia  est?  Si  alteri  homini  qui  esset 
exterior,  quomndo  potuit  homo  cognoscere  quod 
homini  non  licebat  audire?  Unde  videtur  non  gra- 
tia  loquendi  illi  homini  dofuisse  396  qui  esset 
in  Cbristo,  cui  non  rtefuit ;  sed  eis  qui  audirent, 
locum,  tempus,  meritum  defuisse.  Ille  enim  in 
cflclo  audivit;  et  ideo  non  competere  judicatum  est, 
ut  id  loqueretur  in  terris,  quod  audisset  in  coelo  ; 
cum  in  ipsa  terra  sit  ista  discretio,  ut  quod  in  al- 
tera  regione  canitur,  in  altera  non  canatur,  secun- 
duiii  quod  scriptum  est  :  o  Quomodo  cantabimus 
canticum  Domini  in  terra  aliena  [Psal.  cxxxvi,  i)?» 
Denique  Hebra;i  non  canebant  in  terra  captivitatis, 
quod  in  sua  patria  canere  consueverant.  Haec 
tcrra  captivitatis  est,  alia  terra  libertatis  est;  iata 
peccati,  illa  quietis  teternae;  vallestris  ista,  illa 
ccelestis.  Ergo  in  coelo  illa  nunc  praedicabat  Paulus, 
quae  terris  ante  prKdicare  non  poterat;  inter  per- 
fectos  enim  secreta  sapientiffi  sunt  loqucnda. 

42.  Attamen  quid  commemoratio  istius  revela- 
tionisoperatur.nisiut  doceatquod  in  revelationibus 
minime  gloriandum  sit,  sed  in  infirmitatibus;  quia 
infirmitas,  et  remedium  revelationis,  et  virtutis 
exercitium  est?  Contra  autem  revelatio,  elationis 
luhricum  est ;  namque  ne  revelationis  sublimitate 
extolleretur  ipse  Paulus,  qui  raptus  in  tcrtium 
cffilum  est,stimulura  carnis  accepit.  Subvenit  ergo 
infirmitas,  ne  gratia  in  periculum  verteretur.  Uti- 
lior  ergo  infirmilas,  quam  gratia.  Eadem  quoque 
infirmitas  officina  virtutis  est ;  sicut  ipsi  Apostolo 
lcstincatus  est  Dominus,  quia  ■<  virtus  iu  inlirmi- 
tatibus  consumraatur  (//  Cor.  xir,  9).  »  Denique 
isle  post  revelationem  rogavit  remedium  sanilatis, 
et  non  impelravit;  in  inlirmitate  autein  remedium 
non  quffisivit,  sed  cursum  consummavit,  et  coro- 
nam  invenit. 

-43.  (Vers.  21.) «  Mutuatur,  inquit,  peccator,  et 
non  solvit  :  justus  autem  miserclur,   et  tribuit.  ^ 


ait  :  •<  Nescio.  »  Quod   alienum   est,  attollit,  quod  j)  Hoc  quoque  convenil  personiB  Pauli,  quia  «  justus 

Buuin  humiliat.  <<  Et  audivit,  inquit,   verba  ineffa- 

bilia  (//  Cnr.  xii,  i).  Non  dixit  :  ,\udivi,  sod    quod 

alter  audierit,  non   negavit.  Verecunde  ilaque  tes- 

tem  se  maluit  significare  quam  vatem,  et  refugit 

videri  coBlestium  arbiter  secretorum.  Teslimonium 

enim  diccre,  veritatis  est  :  meritum  chitionis  ilO) 

non  refugere,  glorianlis.   Ideoque  ait  :  «  Pro  hu- 


(15)  Edit.  omnes  ac  mss.  Vicl.  el  Colb.,SM/»/!»i<'Mi 
jitdifa.i.  Vif/c.i  illi  essc  sacce.fsum.  .Mii  mss.  eo  dis- 
sentiunt,  quod  pro  vides...  judiras,  lcgunt,  Vide... 
judica:  c  quibus  etiam  quatuor  habent,  atium  es.te 
succcssum.  El  sane  vocem  alium,  neccssario  sensus 
postulat. 

Patrol.  XIV. 


miseretur  et  tribuit.  >■  Vide  iilum  Domini  eloquia 
dividentem,  vide  argentum  Domini  fcneranlem. 
Unam  mnam  acccpit,  duas  reddidit :  duas  accepit, 
qualuor  reddidit  :  quinque  accepit,  decem  reddi- 
dit.  Xon  ligavit  in  sudario  quod  ncceperat,  sed  num- 
mulariis  erogavit;  et  i|uod  erogaverat,  cura  usu- 
ris  recepit.  Ita  et  accipientem  a  pec^iato  maximo 

(10)  Cod.  quinqup,  ineritum  electioiii.''.  Sed  vo- 
cem  clcclioiiis,  pro  clilionix,  ab  ali(|uo  nnsitam 
arbitramur,  qui  non  considcravit  hic  chilioiwm 
dici,  non  superbiam,  scd  ipsum  Apostoli  raptum, 
(luo  usque  ad  tertium  coelum  elatus  sive  elevatus 
aiuitur, 

33 


1033 


S.  AMBROSll 


liberavit,  nc  apud  eum  pccunia  Domini  depcriret,  A  bunt  terram 


et  ipse  ut  decem  civitatibus  praeficeretur,  emeruit. 
Quffi  sint  decem  civitates,  in  epistolis  recognosce 
quas  scripsit,  etsi  apostoli  pr£escripto  numero  non 
ieneantur,  quibus  dictum  est :«  Ite  per  orbem  uni- 
versum,et  pra;dicatc  Evarfgelium  universa?  creatura; 
[Marc.  XVI,  15).  »  Hic  ergo  ab  Jerusalcm  per  Oriea- 
tem  et  Illyricum  et  Italiam  Domini  pecuniam  dis- 
pensavit.  Et  ne  quis  putaret  quod  suam  fenerarot, 
Domini  esse  pecuniam  testabatur  dicens  :  «  His 
autem  qui  matrimonio  juneti  sunt,  denuntio  non 
ego,  scd  Dominus,  uxorcm  a  viro  non  disccderc 
(/  Cor.  \u,  10).  11  Et  alibi  ;  n  Quid  esperimentum 
quaeritis  ejus  qui  in  me  loquitur  Christus  [11  Cor. 
XIII,  3).  »  Denique  ipse  rex  ita  dixit,  in  quo  figura 
est  Domini  :  »  Oportuit  te  pecuniam  meam  com- 
mittere  nummulariis  [Matlh.  xxv^  27}.  Meam,  in- 
quit,  non  tuam.«  Justus  ergo  miseretur  et  tribuit.n 
Quomodo  tribuatj  audi  dicentem  :  «  Pcr  omnes  Ec- 
clesias  doceo  (i  Cor.  vii,  17).  »  —  k  Peccator  autem 
mutuatur,  et  non  solvit.  »  Vide  divitem  mutuan- 
tem,  et  non  reddentem  :  paupcrem  accipientem, 
797  et  continuo  remuncrantem,  ne  diutius  in  «re 
alieno  sit.  Hc-ec  moralia. 

44.  Vide  nunc  pauperem  mysticum,  id  est,  sim- 
plicem  et  timcntem  Dei  nomen,  audientem  ver- 
bum  de  caslitate,  et  solventera ;  audientcm  de  mi- 
sericordia,  et  solvcntem ;  audientem  dc  placiditatc, 
et  non  irascentem  :  divitem  vcro  illum  arrogan- 
gantem  et  superbum,  audientem  quidem,  sed  post 
se  rejicientem  sermones  Dei;  audientcm  de  con- 
demnationc  luxuria;,  et  magis  luxuriantem.  Deni- 
que  Ecclesia  solvit  quod  accepit,  Synagoga  non 
solvit.  Cognosce  Ecclesiam  solvcre  :  ■<  Tui,  inquit, 
erant.  et  mihi  eos  dedisti,  et  verbum  tuum  serva- 
verunt  [Joaa.  xvii,  6).  »  Et  alibi  :  »  Ipse  enim  Pa- 
ter  diligit  vos,  quia  vos  me  diligitis  [Joan.  xvi,  27). u 
Reddidit  ergo  Ecclesia  quam  accepit  a  Domino 
pecuniam  charitatis,  sed  Synagoga  non  reddidit. 
Ideoque  de  Judaeis  dicitur  :  i.  Si  non  venisscm,  ct 
locutus  non  fuissem  his,  peccatum  non  haberent  : 
nunc  autem  e.xcusationem  non  habent  de  peccato 
suo  [ioan.  xv,  22);  »  quia  audierunt  utique,  et  non 
crediderunt.  Probatum  est  ergo  quia  mutuati  sunt 
peceatores,  et  non  solverunt.  Peccator  igitur  egct 
semper  :  justus  autom   abundat  et  tribuit,  cujus 


1036 

maledicentes  autem  eum,  disperi- 


bunt.  »  Quomodo  justus  possidet  terram,  aut  quam 
terram,  cum  Scriptura  dicat :«  Numquid  soli  habi- 
tabitis  super  terram  [Isa.  v,  8)?«  Et  alibi  :  «  Va; 
habitantibus  super  terram  [Apoc.  viii,  13),  »  quod 
increpationis  est  verbum  atque  maledicti.  Gujus 
ergo  terrae  benedicta  possessio  est?  Non  istius  quce 
tenebris  absconditur  et  amaritudinibus  impletur  : 
sed  illius  quae  fluit  mel  et  lac,  id  est,  habet  gra- 
tiam  siiavitatis,  ct  fulgorem  lucis  eeternee.  Accipe 
mellis  boni  suavitatem;  imo  supra  mel  :«  Fugit 
dolor  et  gemitus  et  tristitia  [Isa.  xxxv,  10);  »  quia 
suuvitas  gratia;  amaritudinem  huraanK  fragili- 
tatis  oxcludet.  Et  alibi  :  «  Et  delebit  omnem  lacry- 
mam  de  oculis  eoruiii;  et  mors  non  erit  amplius, 
,  ncque  luctus  [Apoc.  xxi,  4).  »  Accipe  etiam  lactis 
nitorem.  «  Et  non  indigebunt  lucerna,  et  lumine 
solis;  ipse  enim  Dominus  illuminabit  super  illos, 
et  rcgnabunt  in  sfficula  sseculorum.  Amen  [Apoc. 
XXII,    5).  » 

46.  Est  etiam  mysticus  justus,  qui  miseretur  et 
tribuit,  qui  omnia  verba  qu«  accepit  a  Patre  dedit 
nobis,et  pcccatorum  nostrorum  nobis  £era  dimisit, 
et  sanguinem  suum  pro  nostris  debitis  solvit;  ut 
non  in  fenore  essemus  alieno,  sed  in  suo  aere  bo- 
nus  credilor  nos  haberet.  Est  et  peccator  ille  qui 
congregavit  quae  non  peperit,  et  mutuatus  est  quod 
non  tenebat,  iiec  vult  restituere  quod  accepit. 
Audi  quia  mutuatus  est  diabolus  :  «  Tibi,  inquit, 
dabo  potestatem  hanc  universam  (17),  et  gloriam 
illorum  (quia    niihi    tradita    sunt,  ct   cui   volo,  do 

I  illa),  si  procidens  adoraveris  me  {Luc.  iv,  6).  »  Ne- 
quissime,  accepisti  ad  tentationem,  non  ad  mor- 
tem;  hoc  est  accepisti  ut  probarentur  Dei  servuli, 
798  non  ut  exstinguerentur;  accepisti  ut  Deus 
adoraretur,  non  ut  negaretur;  accepisti  saecula- 
ria,  cur  eripis  qu;o  eeterna  sunt?  accepisti  quae 
mundi  sunt,  cur  vis  auferre  quae  Christi  sunt?  Da 
illa  cui  vis,  non  invidimus.  Cur  nobis  a  te  quae 
nos  volumus,  invidentur?  Tu  adorari  vis,  qui  om- 
nibus  nequior,  ipsa  quoque  indignus  es  servitute. 

47.  (Vers.  23.)  «  A  Domino  gressus  viri  corri- 
gentur  (18).  »  Grscus  S;a6T,ij.aT2  dixit,  hoc  est 
transitus.  Et  ideo  dicitur  tibi  :  «  Si  transeas  per 
aquam,  flumina  te  non  concludent  [Isa.  xliii,  2).  » 
Transi  ergo,  noli  ccssare  :  sicut  bonus  viator  cum 


dives  est  conscicntia.  Ideoquc  Juda>i  in  suis  divi-  jj  vencrit  ad  aliquod  vioe  signum  (19),  non   stat,   sed 
tiis    eguerunt  :  <c  Divitos   eguerunt    et   esuricrunt 
[Psul.  XXXIII,  11),  »  Ghristiani  autem  in  diviliis  sim- 
plicitatis  suae  non  defecerunt. 

45.  (Vers.  22.)  Bonus  ergo  justus  ;  et  ideo  addit 
Scriptura  :«  Quoniam  benedicentcs  eum,  posside- 

(17)  Ita  edit.  omnes,  ct  mss.  quatuor,  quibus  tum 
divinus  texlus,  tum  Ambrosius  ipse  lib.  i  De  Cain 
et  Abcl,  cap.  r>,  num.  17,  et  alibi,  sutfragantur, 
locum  hunc  eisdem  verbis  cxliibentes.  Alii  tamen 
quatuor  mss.  post  voccm  potestatem  lianc,  inse- 
riint,  univeraa  hxr  regna;  non  alia  sanc  de  causa, 
nisi  ut  sit  quo  referatur  -zfj  illorum.  Atqui  ellipsis 
pst  ubi  smbintelligitur  t6  negoliorum,  Grcece  y,oT,. 


perlransit ;  et  tu  in  via  es,  quandiu  in  hoc  cursu 
es  constitutus.  Paulus  si  stetisset,  cursum  suum 
non  consummassct.  Vide  ne  ideo  dicat  :  «  Et  tu 
qui  stas,  vide  ne  cadas  (f  Cor.  x,  12).  »  Non  enira 
qui  transivit,  potest  timere  ne  cadat.  «  Vidi,  in- 

liitwv,  quae  videlicet  indice  d«mon  ostendebat. 

(i<s)  Rom.  edit.,  .1  Domino  yicssus  viri  dirigentur 
et  viam  cjus  cupiet.  Gressus  viri  dirigentur.  Gressus 
Grxcus  ciaST.iiaT»,  etc.  Ali»  ac  mss.  omnes,  ut  nos 
in  textu. 

(19)  Id  est,  columnam  ad  indicandas  vias  in  bi- 
viis  aut  triviis  erectam,  vel  epiiatov  W^ov,  de  quo 
Prov,  xxvi,  8. 


i037 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  XXXVI. 


1038 


quit,  impium  superexaltatum,  et  elevadini  supcr 
cedros  Libani  ;  et  transivi,  et  ecce  non  erat  [In- 
jra,  vers.  35).  »  Videns  ergo  impium  superexalta- 
tum,  qui  non  stetit,  non  offendit  :  si  stetisset,  et 
miratus  illum  fuisset,  et  secutus  esset,  otTenderat, 
et  ceciderat  sicut  impius,  Ideo  Moyses  videns  ru- 
bum  relucerc  et  non  ardere,  ait  :  «  Transiens  vi- 
debo  hoc  visum  magnum  [Exod.  iii,  3).  »  Qui  tran- 
sit  de  hoc  saculo,  magnum  visum  videt  :  qui  sol- 
vil  vincula  istius  nexus  quo  ligamur  huic  corpori, 
magnum  visum  videt.  Moyses  in  E.vodo,  ut  legitur, 
multa  videt  miracula  :  non  tanta  alius  videt  qui 
non  est  in  Exodo.  Ideni  Moyses  transivit  :  transi- 
vit  et  populus  patrum,  quia  de  terra  captivitatis 
exibat.  Dirigebantur  itaque  a  Domino  gressus  eo- 
rutn,  quibus  per  noctera  ignis  columna  lucebat, 
per  diem  nubis  ;  ut  nec  diei  ardor  afficeret  com- 
meantes,  nec  impedinientum  viantibus  tenebrs 
noctis  atferrent. 

48.  Et  tu  merere  faclis,  votisque  deposce  ut 
gressus  tui  a  Domino  dirigantur,  ne  moveantur 
pedes  tui ;  quia  scriptum  est  :  «  Mei  autem  pene 
moti  sunt  pedes  ;  paulo  minus  eflusi  sunt  gressus 
mei  [Psat.  Lxxii,  2).  »  Cavendum  cst  (juoque  ne 
rectam  semitam  derelinquas,  ct  divertieula 
te  viarum  tortuosarum  dccipiant  ;  ideo  dici- 
tur  :  "  Parate  viam  Domino  :  rectas  facite  semi- 
tas  ejus  llsa.  xr.,  3).  »  Paremus  orgio  viam  Domino 
Deo  nostro  in  mentibus  nostris  ;  rectas  faciamus 
animorum  semitas,  ne  labamur  ;  non  effundan- 
tur  gressus  nostri  sicut  uxoris  Lot,  qu:u  post  se 
respexit,  et  gressus  tenere  non  potuit,  sed  effusi 
sunt,  cum  in  salem  esset  repente  conversa  ;  non 
effundantur  sicut  /Egyptiorum,  quorum  gressum 
maris  fluctus  effudit.  Ipsis  Haebreis  qui  cum  Moy- 
se  crant,  quia  pcccaverunt  in  dcserto,  ceciderunt 
vestigia  pcdum,  ne  in  terram  resurreclionis  (20) 
intrarent. 

A9,  Nonne  ctiam  de  his  pulchre  dicitur  (juia  ef- 
fusi  sunt  processus  eorum,  quorum  spes  laps;c,  in 
vanum  etfusus  labor,  vota  sunt  destituta.  Cunside- 
ra  enim  aliquem  per  aliquol  anncjs  habuisse  slu- 
I  dium  probitutis,  castitalis  cuslodiam,  vita;  attentio- 
ris  alfectum,  pia?  propositum  servitutis.scdulrc  709 
''  observationis  oflicium  ;  subitoque  eum  esse  muta- 
tum,  disccssissc  monasterio,  valedixisse  jejuniis, 
riintincntia;  rcnuntiassc,  indulgere  doliciis  (21), 
studere  luxuria;.  Dudum  de  monasteriia  exicrunt 
■i-i),  et  nuiic  luxuria;  sunt  magistri,  dissemina- 
lores  inconlinentia;,  incentores  pelulanlia;,  obtrc- 
ctalores  pudoris.  Nonne  de   his    pulchre    di.xeris  : 

(20)  Vcl  edit.  in  margine,  ac  Rotn.  corpore,  ne 
inlerrnm  rcpromissionis  ;  scd  cuncti  mss.  constan- 
tcr  legunt,  ne  in  terrani  rcsurrecl ionis  ;  translato 
scilicot  rei  ligurata;  noiiiinc  in  ejus  liguram. 

\'i\.)  Mss.  aliquot,  induUjcre  deUclis....  incenlores 
peslHenliw. 

(22j  His  admodum  aflinia  in  ciiist.  ad  Vcrc.Eccl. 
leguntur  de  Sarni.itionc  uc  Barbaliano  monachis 
apostalis.  Ili  siquiilcm  cum  disciplina;  severioris 
iinpalicnlcs  ascctcriurii  Mciliohincnso  desoruisBcnt, 
BC  posteu  peliti  rcdilus  u  sunclo  aaliatile  ropulsam 


A  Etfusi  sunt  gressus  eorum,  quos  bene  direxisse 
poenituit  ?  Egerunt  itaque  novi  generis  poeniten- 
tiam  pro  virtutibus,  et  non  agunt  pro  delictia. 
t  Scd  hi  ex  nobis  exierunt,  dicit  Joannes,  sed  non 
.erant  cx  nobis  ;  si  enim  ex  nobis  fuissent,  nobis- 
cum  perseverassent  (/  /0««.  11,  19).  »  Hi  ergo  viam 
suam  condemnaverunt,  quibus  convenit  dici  : 
<<  0  qui  dereliquistis  semitas  rectas  abeundo  in 
vias  tenebrarum  ;  et  qui  Isetamini  in  malis,  et 
gaudetis  in  eversione  raala,  quorum  semitae  pra- 
v,T,  et  flexuosi  cursus  eorum  (Prov.  11,  13-15),  » 
sicut  lubricus  et  flexuosus  auctor  ipsorum  ;  cur 
odisse  cffipistis  viiim  rectam,  et  justum  consilium 
deseruistis  ?  Non  vos  direxit  Dominus  :  quem  au- 
tem    dirigit  Dominus.    «  viam  ejus  cupiet  (vers. 

■n  23).  >  sicut  scriptum  cst,  et  ipsius  semitis  delecta- 
bitur. 

50.  Utrumquc  tamen  intelligi  potest,  ita  est  me- 
dium,  quod  et  ipse  qui  a  Doniino  dirigitur,  viam 
Doinini  cupiet  ;  quia  duce  ipso,  omnis  levatur  la- 
bor,  omnia  impedimenta  removentur,  incentiva 
subministrautur  :  et  ipse  Dominus  non  asperna- 
tur,  sed  libentcr  accipit  viam  viri  quem  ad  virtu- 
tem  ipse  direxerit.  Pulchre  autcm  viri  gressus  di- 
rigi  dicuntur  a  Domino,  quia  non  volentis  neque 
currentis,  sed  miserentis  est  Dei,  sine  offensione 
servare  vestigium.  Qui  enim  plantat  et  rigat,  ni- 
hil  siint  ;  sed  qui  dat  incrementum  Deus  :  ipsi  so- 
li  gloria  virtutum  jure  defertur. 

51.  (Vers,  24.)  Denique  etiamjustus  cadit  inter- 
dum  ;  sed  si  justus  est,  0  cum  acciderit,  non  con- 

C  turbatur.  »  Quod  eonditionis  est,  cadit  ;  quod  jus- 
titia;,  resurgit  :  quoniam  justum  Deus  non  dere- 
linquit,  sed  «  conlirmat  manum  ejus.  »  Qua  ratio- 
ne  non  pedem,  scd  manum  dixit  ?  Nisi  forte  ea, 
quoniam  qui  cadit,  non  magis  pede  labitur,  sed 
infirmus  lubrico  s;cpe  decipitiir,  vel  offenditin  pe- 
tra  ;  hic  autcra  justi  casum  inteUige,  id  est  fortio- 
ris.  Denique  dc  populo  qui  luctatur,  si  genu  fixe- 
rit,  vel  pede  lapsus  fuerit,  pro  viclo  habetur  ;  a- 
thlcta  qui  luctandi  peritiam  habet,  et  ad  coro- 
nam  luctalur,  ctiam  volons  genu  figit,  ut  vincat  ; 
et  si  lapsus  fuerit,  non  excludilur  ;  et  si  ab  eo  qui 
superior  sit,  prematur,  manibus  tamen  se  susti- 
nens.jure  decerlat  ;  nec  aufertur  bravium,  nisi 
fuerit  fusus  in  ventrem,  aut  distentus   vinculo  la- 

n  certorum.  Indc  oriuntur  crebra  certamina  ;  quia 
multa  ot  incogiiita  plerisque  sunt  genera  ruina- 
rum.  Nam  casus  eorum  propric  appellanlur  rui- 
na  (23),  Gra;ce  enim  -tiuhjtx  nuncupantur.  Ergo 
cum  stringitur  et   urgelur,  saepe   se  volvit,    et   flt 

passi  fuissenl,  ita  hanc  ob  ignominiamexarsere^ut 
conlinentiain,  .jfijiinia,  et  alia  id  genus  monastici 
inslitiiti  (iinaincnta  bacchari  atque  insanire  nus- 
quani  desincrcnt.  Quaiiniptcr  utruniquc  hoc  loco 
desipnari  prudcntcr  admoduin  oli.^crvuvit  Herman- 
nus  Vitn;  sancli  .\mbrosii  lili.  vii  cnp.  4,  ct  ex 
nostris  (jui  Ilistoriam  Benedictini  Ordinis  vcrnacu- 
lo  sernionp  nuper  in  lucein  cmisit.  lllum  adisis, 
lib.  I,  can.  3,  S;  5. 

;2:'.i  lOitit.  vct.  ot  mss.  aliqnot  iVaw  casv.s  eos  jiro- 
pric   uppellanl    Lnlini ;   acd     edit.   c   regione   in 


1039 


S.  AMBROSII 


1040 


supra  qui  inferior  habebatur,  superiorcmquc  dum  A.  virtutum.  Ex  illo  puero  isti  sunt  pueri,  qui   prius 

quara  soiret  vocaro  patrem,  aut  matrem,  accepit 
virtutem  Damasci,  et  spolia  Samariaj.  Ipse  est  pu- 
er  qui  nalus  est  nobis,  filius  qui  datus  est  nobis, 
ciijus  principatus  super  humeros  ejus.  Ipse  nos 
docuit  pueriliam  esse  virtutem  dicens  :  «  Sinite 
pucros,  et  nolite  eos  prohibere  ad  me  venire  {Luc. 
xviii,  16).  »  Et  alibi  :  «  Amen,  amen  dico  vobis, 
nisi  conversi  fueritis,  et  efficiamini  sicut  puer  isle 
non  inlrabitis  in  regnum  coelorum  (Matth.  xviii, 
3  .  »  Ipsa  quoque  corporis  fortitudinc  pueri  ple- 
rumque  viros  vincunt.  Et  utique  si  ajtatem  pueri- 
tix  consideremus,  non  potest  puer  aut  usum  om- 
nein  scire,  aut  vim  subire  luctandi.  Novimus  ta- 
men  quod  frequenter  pueri  quos  non  poterant  por- 


surgit,  edidit  :  quod  videtur  Scriptura  signiflcare, 
cum  dicit  :  «  Universum  600  stratum  versasti  in 
infirmitate  ejus  {Psal.  xl,  4).  >i  Itaque  de  eo  dici- 
tur  :  "  Cum  ceciderit  bonus  athleta,  non  turbabi- 
tur  :  «  plerique  enim  volunt  teneri,  quo  maturius 
vincant,  qui  dc  arte  prKSumunt.  Sed  etiamsi  assi- 
gnatus,  ut  ipso  verbo  utar,  et  primo  et  secundo 
fuerit  (2-'i1,  non  excluditur,  licet  ei  interdum  repa- 
rare  luctamen,  et  vincere  sojpe  contingit,  et  cederc 
eum  qui  secunda  contentione  superavil.  Ita  ergo 
etiam  justus  etsi  oifendiculum  incurrerit  et  cecide- 
rit,  non  relinquat  tamen  studiuni  dcvotionis  et  fi- 
dei,  sobrietatem  tencat,  pojnitentiam  gerat,  sa^po 
se  reparet.  Ideo  interrogat  Petrus  :  «  Si  peccaverit 


in  me  frater  meus,  quoties  remittam  ei,  usque  sep-  „  tare,  801  vicerunt.  Adeo  vigor    animi   infirmita- 
ties  {Matth.  xviii,  21)  ?  »  Et    respondit    Dominus  :       tem  excludit  aetatis. 


«  Non  solum  septies,  sed  etiam  septuagies  septies 
{Ibid.  22).  »  Ut  scias  autem  quia  athletce  sumus  et 
impellimur,  et  alii  ruunt,  ct  plerique  eliduntur, 
audi  dicentem  :  «  Suffulsit  Dominus  omnes  qui 
ruunt,  et  corrigit  omncs  elisos  {Psal.  cxliv,  14).  » 
Unde  etipse  de  se  dicit  David,  vcl  ille  qui  locutus 
est  in  Propheta  :  «  Impulsus  subversus  sum  ut 
caderem  ;  et  Dominus  suscepit  mc  (Psal.  cxxii, 
13)  ;  »  Jesus  enim  non  ceoidit,  scd  impulsus  est. 
Etenim  cuni  ipse  convertat  elisos,  quomodo  ipse 
potuit  elidi  ?  Justum  autem,  cum  ccciderit,  posse 
resurgere  testatur  Scriptura,  qu£e  dicit  :  «  Nura- 
quid  qui  cadit,  non  adjiciet  ut  resurgat  ;  aut  qui 
aversus  fuerit,  non  revertetur  ?  Vaj  iis    qui    aver- 


53.  Quales  autem  pueri,  tales  et  ephebi,  hoc  est, 
spiritales.  Novit  Scriptura  adolescentem  Paulum 
jam  proximum  conversioni  [Acl.  vii,  57)  ;  novit  et 
Eutychum  adolescentem,  qui  cum  sermonibus  Pau- 
li  intcntus  hffireret,  somno  victus  de  tritecto  ceci- 
dit  ct  resurrexit  (.-Irf.  xx,  9  12)  ;  novit  et  Joannem 
adolescentem  inChristi  pectore  recumbentem  {Jo- 
an,  xiii,  23),  qui  tam  fortis  fuit,  ut  persecutionem 
non  timeret,  malum  vinceret.  Hic  est  puer  qui  pa-  , 
Irem  genitalem  reliquit  [Matth.  iv,  20),  secutus  Pa- 
trem  eum  quem  cognuvit  seternum  ;  adolescens 
amictus  sindone,  Dominum  sequebatur  tempore 
passionis  (Marc.  xiv,  51),  qui  sua  omnia  derelique- 
rat  ;  maturior,  Deum  Verbum   in   principio    ipso 


tuntur  aversione  impudenti,  dicit  Dominus  {Jerem.  C  semper  fuisse  atquB  esse  cognovit   (Joan.  i,    1),  et 
VIII,  •'(  et  5).  II 

52.  Utinam  quidcra  ineluctabilis  et  insupcrabi- 
lis  sit  Christi  athleta,  et  in  omni  «tate,  in  omni 
virtulum  gcnere  gloriosus,  sicut  ille  ait :  «  Sed  in 
omnibus  superaraus  propter  eura  qui  nos  dilexit 
(flom.viii,  37).  »  Quidest  in  omnibus  ?Sunt  athleta; 
qui  vocentur  pueri,  ephebi,  viri  ;  hoc  est,  ■'^^['iSs:, 
s:fT,6oi,  TuxTii.  Etiam  Scriptura  has  in  luctato- 
ribus  npvit  a;tates,  dicente  David  :  «  Ne  aver- 
tas  faciem  tuam  a  puero  tuo  {Psal.  lxviii, 
18).  »  Et  '  :  Juvenis  fui,  et  senui  {InfraxeTS,  25).  u 
Undeet  Joannes  ait  :  «  Scribo  vobis,  pueri ;  quia 
cognovistis  palrem  :  scribo  vobis,  juvcnes  ;  quia 
vicistis  maluin  :  scribo  vobis,  patrcs  ;  quia  cogno- 


manere  in  se  probavit. 

5i.  Viros  quoque  Scriptura  nos  docuit  spiritales, 
Agabo  propheta  dicente  :  «  Virum  hunc  cujusest 
zona  ha;c,  sic  alligabunt  Judi-ei  in  Jerusalem  {Act. 
XXI,  II).  «  Et  Festus  ait  :  «  Vir  quidam  est  relic- 
tus  a  Kelice  in  custodia  {.icl.  xxv,  14).  »  Ante  pas- 
sionem  suam  Paulus  adolescens  dicitur,  in  passio- 
ne  sua  vir  significatur,  qui,  cursu  consummato, 
esset  jam  proximus  ad  coronam. 

.55.  Cognovimus  ffitates  pro  fide  et  devotione 
certantes,  cognoscamus  etiam  genera  certaminum 
sitigulorum  ,25).  Haec  quoque  Scripturaj  nos  doce- 
at  tenor.  In  hoc  itaque  ssculari  agone  alii  sunt,  qui 
simplici  quodam  et  legitimo   genere    luctantur,  et 


vistis  eum  qui  est  ab  initio  (/  Joan.  ii,  12  -  14).  »  q  ligaturis  tantum  corporis  certant,  verberare  non 
Maturior  itique  ad  patresscribens,  maturos  desi-  norunt,  qui  palaestritaj  vocantur  ;  alii  qui  ciedem 
gnat  fidei  devotionisque  processu.  Virtutum  ergo  et  pulveris  jactum  membrorum  nexibus  miscetit 
istae,  non  infirmitatis  «tates  sunt  :  neque  cnim  (20),  omni  sibi  verberandi  jure  permisso  :  qu03 
sine  virtute  puer  est,  qui  cognovit   Patrem    Deum      pammacharios  vocant  (27),  eo  quod  omnis   litis  et 


margine  habent  ntinam,  quam  dictionem  suppres- 
sa  \oce  Latini  Rom,  in  tcxlum  traustulit.  Mss,  ve- 
ro  quatuor  nobiscuiu  luciunt. 

(24)  Ita  edit.  rum  parte  mss.  Alia  pars,  Sed 
etiamsi  a.^isi^jnalur....  cl  secumlo  jiuicrit.  Utra  lectio 
sit  proeponenda,  ambiguum  est.  Ob:^curitas  autem 
inde  subnritur,  quod  verum  sensum  agonistici  il- 
lius  vcrbi,  asiiinahif  csl  sive  assigualnr,  cognilum 
Bon  habeamus,Suspicamur  tamen  ex  serie  orationis 
^os  dici  potuisse  assicjnatos,  qui  jam  in  terram  de- 


jecti  tanquam  mox  vincendi  spectatorum  oculis  ao 

luitibus  siL;nabantur. 

(25)  Ita  ilom.  edit.  cum  sex  mss.  Vet.  aufem 
cum  Vict.  et  Colb.,  devotione  etrtantium  :  cognosca- 
miisetiam  ccrtamina  singulorum. 

(20)  Reg.  cod.,  membrorum  nisibus  miscenl. 

(27)  Omnesedit.,  quos  -atiaiyou;  vocant  ,..  capi- 
tibus  cruentantur  :  omnes  mss.  saltem  Gallic,  ul  in 
textu. 


1041 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  XXXVI. 


1042 


pugnae  adversum  sc  habeant  potestatem;  alii  qui 
cestibua  adversum  se  decernunt,  et  dilaceratis  ca- 
pitibns,  cruciantur  :  hi  -nuxTai  fcruntur. 

56.  Haec  omnia  certamina  subiit  Paulus  apo- 
stolus,  sicut  ipse  demonstrat.  Itafiue  dicit  :«  Quo- 
niam  non  est  nobis  pale  adversus  carnem  et  san- 
guinem,  sed  adversus  principes  et  potestates,  et 
(ut  compendio  utar)  adversus  nequitias  spiritales 
(Ephes.  VI,  12).  »  In  Latinis  plerisque  colluclatio 
reperitur,  in  Grajcis  omnibus  r^iXt,  scribitur; 
T.dt.-r,  enim  Graecorum,  lucta  est  Lalinorum.  Et  vere 
pale;  quia  caro  et  sanguis,  et  nequitia;  spiritales 
patientia  et  continentia  corporis,  et  animi  modera- 
tione  superantur.  Ira,  furor,  cacdes  arma  sunt  dia- 
boli.  Alibi  quoque  plagis  supra  modum  cffisum  se 
esse  significat  dicens  :  «  In  plagis  supra  modum, 
in  mortibus  frequenter  (//  Cor.  xi,  23).  »  Hieroso- 
lymis  autem  pugnis  se  esse  percussum;  ubi  cum 
intervenientibus  militibas,  aliquando  cessassont 
Judaei  percutere  Paulum,  ipse  pontilex  Ananias 
circurastantibus  jussit  percutere  os  ejus,  cui  re- 
spondit  Apostolus  :  «  Percutere  te  incipiet  Deus, 
paries  dcalbate.  Et  tu  sedeus  judicas  me  secundum 
Legem,  et  extra  Legem  jubcs  me  percuii  (Act. 
XXIII,  3)?  »  Scivit  profecto  referirc,  qui  graviore 
pugno  pontificem  repercussil;  ipse  enim  corpora- 
liter  casus  est;  illi  retulit  quod  in  animam  percu- 
teretur  a  Christo.  In  prima  quoque  epistola  ad 
Corinthios  scribens  ait  :  "  Ego  igitur  sic  ctirro, 
non  ut  in  inccrtum  :  sic  enitor,  non  utaera  caidens 
{I  Cor.  IX,  26).  »  Quod  Latine  dixit,  «  enitor.  » 
809  Graece  ait  zuxteju.  Et  vere  quasi  bonus  pycta 
non  aerem,  sed  acrias  potestatcs  et  Judajorum  ca- 

1  pita  verberabat;  quia  caput  omnium  Jesuni  Do- 
minum  non  habebant.  In  omni  itaque  certamine 
Apostolus  est  probatus,  qui  etiam  caronam  cursus 
consummati  accepit.  Unde  et  ipse  ait  :  «  Omnia 
possum  in  eo  qui  mc  confortat  {Philipp.  iv,  13).  » 

57.  Habet  et  Christus,  qui  in  pueritia  sua  a;vi 
maturos  vicerint ;  ut  Daniel  puer  spiritu  valido  se- 
niores  illos  redarguit  Juda>6rum,  et  de  victorias  jurc 
dejecit  in  morlein.  Habet  ct  alios,  qui  priusquam 
nascercntur,  in  matris  ventre  luctati  sunt.  Denique 
Jacob  fratrem  supplantavit  Esau,  et  nialum  vicit; 

I  atque  ila  de  utero  matris  exivit,  ut  victoriae  insi- 
gne  monstraret,  et  pedem  senioris  degeneris  vietor 
invcrteret.  Jeremias  in  vulva  matris  sanctilicatus 
est  ct  probatus.  Joannes  Baptista  Principem  agonis 
humani,  praemiatorcmque  luctantiuni,  necdum  na- 
tus  venisse  cognovit,  atque  in  utero  matris  exsiliens 
piee  bravium  confessionis  emeruit.  Recle  jam  tunc 
designatus  est  ad  coronam,  qui  ante  omncs  ad 
Christi  agonem  fidei  tostis  ct  pneco  virtiitis  suum 
noinen  obtuleral.  Uonas  pra;co,  qui  ad  certamcn 
alios  excitabat.  Et  vere  bonus  proico,  qui  tam  nia- 


A  gna  voce  clamavit,  ut  ad  cjus  sonum  secreta  coe- 
lestia  resultarent.  Quid  multa?  Terram  mo^nt,  coc- 
lum  implevit.  Ideoque  vocis  nomcn  accepit,  quia 
A'erbum  Dei  vox  sacrata  praecessit,  quemadmodum 
ipse  nos  docuit  dicens  :  «  Ego  vox  clamuntis  in  de- 
serto  [.loan.  i,  23).  »  Dixit  hoc  Isaias  propheta  {ha. 
xL,  3) :  de  se  dicUim  iste  firmavit.  Audivimus  quid 
dixit  praeco  :  «  Parate  viam  Domini,  rectas  facite 
semitas  ejus  (Joan.  i,  23).  »  Haec  est  vox  singularis 
et  sola,  tam  sonora,  ut  ab  omnibus  audiretur;  tam 
dulcis,  ut  uiiiversorum  corda  mulcerct.  Istos  ergo 
athletas  suos  Domiuus  confirmavit  utvincerent; 
nunquam  enim  suos  deserit,  et  relinquit. 

58.  (Vers.  25).  Et  ideo  addidit  Propheta  :  «  Ju- 
venis   fui,   et   senui  :  »  sic   Latini;    aliqui   autem 

T.  juxta  Grscos  habent  :  «  Juvenis  fui,  etenim  senui, 
et  non  vidi  juslum  dcrelictura,  nec  semen  ejus 
quairens  panem.  »  Simpliciter  qui  vult  intelligere, 
patct  sensus,  quod  vitre  sua;  tempore  David  non 
viderit  justum  derelictum.  Scd  hoc  et  brevis  tem- 
poris  est,  et  incredibile;  siquidem  multos  vlde- 
mus  in  s.-cculo  justos  ab  hominibus  derelinqui, 
quando  eos  aliqui  polentium  persequuntur  :  et  nul- 
lus  ad  eos  audct  accedere,  cum  in  timore  aut  in 
injuria  viderit  constitutos.  Unde  Job  dicit  :  «  Fra- 
tres  mei  discesserunt,  agnoverunt  extraneos  magis 
quam  me;  amici  mei  immisericordes  facti  sunt,  et 
qui  me  noverant,  obliti  sunt  nomen  meum  (Job 
XIX,  13).  »  David  quoque  noii  solum  destitutum,sed 
etiam  impugnatum  sc  ab  amicis  et  proximis  cla- 
mat  :  «  Amici,  iniiuit,  mei  et  proximi  mei  adver- 

G  sum  appropinquaverunt  (Psal.  xxxvii,  12).  »  Ergo 
si  in  hoc  sfficulo  reperiuntur  justi  derelicti,  quo- 
modo  sibi  contraria  dixit  David;  nisi  intelligas 
quod  justusetsi  in  ssculo  derelinquitur,  a  Domino 
tamen  non  derelinquitur?  Neque  enim  Job  cum 
esset  in  stercore  (Job  ii,  3),  a  Domino  derelictus 
est,  quem  in  .'Xngplorum  concilio  Dominus  ipse  sua 
voce  laudabat,  quem  tentari  passus  est,  ut  corona- 
ret,  tentationem  autem  in  corpus  dedit,  in  animam 
denegavit.  80S  Nec  derclictus  David  cui  re- 
guum  dedit,  ut  populo  imperaret  electo;  quem 
parricidalibus  pracliis  appetituni,  regni  sui  depul- 
sum  finibus,  victoria;  jure  restituit.  Ipsi  quoque 
Jacob,  Elias  et  Elis^us,  et  Joannes  Baptista,  et 
ca;teri  qui  in  caprinis  pellibus  circumeuntcs  crra- 

Tj,bant  in  solitudinibus,  et  montibus,  et  speluncis, 
et  foveis  terrm,  licet  ludibria  multa  et  acerba  sup- 
plicia  tolerasse  videantur;  tamen  non  derelicti 
sunt.  Siquidem  cum  fratrcm  fugeret  Jacob,  et  per 
deserta  incomitatus  erraret,  obdormivit,  et  surgens 
vidit  ibi  mullitudinem  coelestis  militise,  ct  ail  : 
«  Hic  Icicus  vocatiir  caslrn  angelorum  (28)  (Cen. 
xxxii,  2).  »  Non  satis  fuit  castrum  vocare,  sed  cas- 
tra.qui-c  tanl.D  multitudini  convenirent.Vides  ergo 


(2H;  llunc  locum  raeraoriter  citavit  Ambrosius; 
quandoquidem  Jacob  fugienti  fratrem  ea  tribuit, 
qu.'r  al)  co  in  patriam  rcdeuute  dicta  rncniorantur. 
Ab  ilii  ctiam  reperitur  aliqua  varietas;   cum   pro, 


casiva  (uujclornm,  LXX  Inlcrp.  habcant,  rapijjiCoX^^ 
HEoG  aSrr,  :  qua  in  lectione  ipsissacri  omnium  idio< 
matum  codices  consenliunl. 


1043 


S.  AMBROSII 


1044 


quia  solum  se  putebat,   et  castra   cum    CLolcstis  A  «  ^'oli  ilicere  :  Quia  juvenis  ego  num ;  quoniam  ad 

exercitus    sequcbantur ;    sicut   et   patres   nostros 

Moysis  tenipore,  ne  in  deserto  sitirent,  petra  (ut 

scriptum  est)  sequebatur  (/  Cor.  x,  4).  Nam  cum 

in   Esode   legerimus  {Exod.  xvn,  G)  quod  sitiente 

populo,  percussit   Moyses  virga    pctram,  et  aqua 

fluxit,  et  bibit  populus  Dei ;  iterum  in  Levitico  le- 

gerimus,  vel  in  Numeris  quod  rursus  Moyses  teti- 

gerit  petram  virga  {yum.  xx,   11),  et  scaturiverit 

aqua  patribus  ad  bibendum  ;  prEclare  Apostolus 

hoc  interpretatus  est  dicens  :  <<  Bibebant  autem  de 

consequenti  eos  petra;  petra  autem  erat  Christus 

(/  Cor.  X.  i).  »  lllos  igitur  querulos,  illos  murmu- 

rantes,  illos  prcevaricantes,  tamen  non   deserebat 

DomiBus,  sed  sequebatur.  Quid  de  Elia  et  ElisKo 


omnes  ad  quoscunque  misero  te,  ibis  [Jcrem.  i, 
7)..  )i  Ita  non  juvenem  non  putavit,  quem  aptum 
prophetica;  gratiae  judicabat.  Talis  ergo  juvenis 
fuit  David,  qui  renovatus  esset,  ct  refloruisset, 
ut  ipse  dixit  {Psal.  cii,  5),  velut  aquils  juventus 
sua.  Sic  ergo  intelligi  oportet :  «  juvenis  fui;  sed 
sanctificatus,  sed  propheta  in  gentibus  posilus, 
qui  jam  possem  regni  cmlestis  sacramenta  cogno- 
scere,  et  vera  pncmia  considerare  justiti»,  scd 
"  non  vidi  justum  derelictum.  »  Postea  quoque  alibi 
et  usu  roboralus  (29)  et  munere,  acquisivi  incre- 
menta  sapientic-e.  Eadem  circa  justum  visa  est  mihi 
gratia  permanere. 
60.    Explanavimus ,     ut     potuimus,     quomodo 


dicam,quibus  perdesertagradientibusequideccclo,  p  dixerit   :  Juvenis    fui;    sed    quornodo    addiderit  : 


el  igneus  currus  occurrit?  Quomodo  derelictus  Elias 
qui  est  invitatus  a  Christo  (Matth.  xvii,  3)?  quo- 
modo  dcrelictus  in  terris,  qui  raptus  ad  coelum? 
quomodo  egenus  et  nudus  et  inanis,  qui  geminati 
spiritus  haereditatem  discipulo  dereliquit;  ut  una 
melotide  hteres  donatus  fluvios  sisteret,  Jordanem 
revocaret  in  fontem,  regum  exercitus  pascerel  in 
deserto,  et  poturo  sitientibus  ministraret?  .\d  ejus 
arbitrium  de  cffilo  profluebant  pocula,  in  terris 
mortui  resurgebant.  Quorum  derelictus  est  Elisaeus, 
qui  cum  Syrorum  vallatus  esset  exercitu,  ut  capti- 
vus  raperetur  ad  regem,  dicente  Giezi  servo  : 
«  Domine,  quid  faciemus,  ait  :  Noli  timere,  quo- 
niam  plures  nobiscum  sunt,  quam  cum  illis.  Et 
dixit  :  Domine,  aperi  oeulos  ejus,  ut  videat.  Et 
aperti  sunt  oculi  ejus,  et  vidit  montem  et  omnia  in  •" 
circuitu  equis  innumeris  et  coelestibus  repleta  le- 
gionibus  {IV  Heg.  vi,  16,  17).  »  Paulus  quoque  qui 
dixit,  periculis  in  mari,  periculis  in  deserto  se  esse 
jactatum  (//  Cor.  xi,  26),  tamen  ipse  testificatus 
est  dicens  :  «  Si  Deus  pro  nobis,  quis  contra  nos 
(Rom.  VIII,  31)?  Ergo  ille  si  derelictus,  et  destitutus 
ab  hominibns,  apud  Deum  abundat  ef  profluit.  Nam 
et  Elias  destitutus  erat,  ita  ut  diceret  :  «  Domine, 
accipe  animam  meam  (/// fiei/.  xix,  4);  et  tamen 
vigebat  apud  Dcum,  ut  ipsis  esset  regibus  virtufe 
terribilis. 

59.  Quomodo  juvenis  hoc  David  potuit  compre- 
hendere?  Juvenis  enim  magis  temporalia,  quam 
aeterna  considerat;  quia  a^fas  ea  propendet  ad  vi- 


Etenim  senui,  »  consideremus.  Bona  juventus, 
sed  raelior  senectus  :  qui  enim  usque  in  flnem 
perseveraverit,  hic  salvus  erit.  Unde  non  per- 
functorie  de  patriarcha  Abraham  dictum  est 
{Gai.  XXV,  8),  quod  nufritus  esset  in  senecfute 
bonu.  Et  Joannes  senex  coepit  s^ribere  Evan- 
gelium,  vel  Epistolas,  qui  cum  refugeret  apo- 
stolum  se  scribere,  seniorem  scripsit  (epist.  2 
et  3)  :  nec  miuor  est  sstimatus,  cui  cygnea  quse- 
dam  suppeteret  gratia  senectutis  (30).  Ipse  Vas 
electionis  dominicre  scribens  ad  Philemonem  ait  : 
«  Cum  sit  talis,  ut  Paulus  senex,  nunc  autem  et 
vinctus  Christi  Jesu,  obsecro  te  pro  meo  filio, 
quem  genui  in  vinculis,  Onesimo  Philem.  9  et  10). 
Volens  itaque  illi  plurimum  deferre,  seniori  Paulo 
eum,  non  juveni  comparavit;  et  ibi  se  senem  esse 
gloriatus  est,  ubi  jam  in  vinculis  tenebatur.  El 
videfe  distantiam  :  adolescens  significafus  est  in 
alterius  passione,  senex  in  sua.  Ibi  ut  adole- 
scens,  quia  Judaeorum  vestimenta  servabat  {.id. 
VII,  57);  hic  senex,  ubi  sui  corporis  exuvias  exue- 
bat.  Denique  et  Pefrus  ibi  senex  dicitur,  ubi 
certamen  est  passionis  :  «  Cum  junior,  inquit, 
esses,  cingebas  te,  et  ambulabas  ubi  volebas;  cura 
autem  senueris,  exfendes  manus  fuas  :  et  alius 
te  cinget,  et  ducet  quo  tu  non  vis.  Hoc  autem 
dixif,  significans  qua  morte  clarificafurus  esset 
Doum  {Joan.  xxi,  1<S,  19).»  Ante  certamen  junior 
dicitur,  in  certamine  senex,  qui  omne  cerfamen 
impleverit.  Hoc  ergo  dicit  David  ille  in  juventute 


tia.  Sed   sunt   quidam  in  juventute  senes,   et  alii  Q  bellator,  in  senectufe  pacificus  :  «  Juvenis,  inquit. 


juvenes  in  senectute.  Sunt,  inquam,  viri  quorum 
animi  senilium  gravitate  censenfur,  in  quibus 
S04  Ktas  senectufis  sit  vifa  immaculata,  in  qui- 
bus  vigeaf  incana  prudenfia,  qualis  eraf  Jere- 
mias,  qui  cum  se  juvenem  contuitu  memoraret 
£etalis,  et  per  juventutcm  excusaret,  quod  prsedi- 
candi  impar  oflicio  vidcretur,  ait    illi  Dominus  : 


fui  :  »  sed  nolo  me  adhuc  juvenem  putes  :«  Efenim 
senui,  ef  non  vidi  justum  derelictum,  nec  semen 
ejus  quaerens  panem.  » 

61.  Quod  est  semen  justi?«  Abrahae  dicfae  sunt 
promissiones,  et  semini  ejus  :  non  dicit  :  Et  semi- 
nibus,  tanquam  in  multis ;  sed  sicut  in  uno  : 
Et    scniitii    tuo,    quod    esf    Christus    {Galat.  iii, 


(29)  Edit.  Rom.  Postea  quoque  senui  :  id  esf  usu 
roborafus,  etc.  Optimus  sensus.  Sed  ei  tamen  ant. 
edit.  ac  mss.  ornnes  reclamant,  quorum  consen- 
sum  secufi  sumus. 

(30)  «  Cygnea....  grafia  senecfutis,  >  id  est  sua- 


vior  senectus  :  ex  communi  scilicet  errore  vete- 
rum,  a  quibus  cygni  sub  morfem  imminentem 
suavius  canere  asserebanfur.  Sed  hoc  merum  esse 
commenfum  jam  diffifetur  nemo. 


1045 


ENARRATIO  IN  PSALMtJM  XXXVl. 


1046 


16).  »  Audi  justi  semen.((Filioli  mei,  quos  ego  par-  A.  recle  olforas,  non   rccte  dividas,  peccasti  i  quie- 

sce  [Gen.  iv,  7).  »  Et  tu  recte  divide,  ne  pecces. 
Ipsc  Moyscs  doceat  te  dividere,  qui  admonuit  re- 
cte  dividendum  ;  ut  sequaris  quod  Abel  cgit,  qui 
recte  divisit  :  fugias  quod  Cain  parricida  fecit, 
qui  recte(31)dividere  nesciebat.  Dividit  ergo  Spiri- 
tus  sanctus  divisioncs,qui  operatur  omnia  dividens 
singulis  prout  vull  :  illc  prout  vult,  lu  prout 
potes,  prout  ingenio  vales.  Divide  quando  lex  de 
pccunia  dicat,  quando  de  gratia.  Dixit  enim  tibi  : 
«  Fenerabis  genlibus,  cujus  Dominus  usuras  e.xi- 
git,  tu  autem  non  mutuaberis  {Deut.  xv,  6).  » 
Est  et  pccunia  fonoris,  est  et  gratia,  cujus  Do- 
niinus  usuras  exigit;  pecunia  fcnoris,  a-s  habct 
:;ratia  fidem    confert.   Fenerato  ergo    S06  lidem 


turio,  donec  formetur  Christus  in  vobis  {Galut. 
IV,  19).  »  Et  nunc  si  quis  e\  genlibus  vcniens  ser- 
monem  audiat  nostrum,  et  Dominus  juvare  digne- 
tur,  ut  formetur  Christus  in  animo  ejus,  quo 
partus  fidei  ferat  :  semen  ei  Christus  'crit.  lUic 
in  utroque.  Abraham  itaque  ct  generationis  pater 
erat  scrundum  805  carnem,  et  is  qui  verbum 
Domini  in  pectoribus  justorum  primus  infuderit. 
Et  ideo  hoc  seraen  Abrahaj  panes  istos  quibus 
prajbeatur  corporalis  alimonia,  non  rcquirit  ; 
quia  habet  panem  juslitia;,  qui  descendit  de  coclo. 
Sicut  enim  negantur  filii  Abrah.-e  qui  opera  Abra- 
hoe  non  fecerint  :  ita  semen  Abraha!  sunt,  ct  in- 
ter   niios  recipiuntur,    qui   opus    ejus    elfecerint 


{Joaii.    viii,    39).    Verum    Abraha;    semen    Elias,  p  gentibus,  ut  tibi  abundet  gratia  :  tu  auteni   noli 

cui  angelus  alimenta  praebebat,  et  in  virtutc  esca;  muluari   quasi  indigus,  sed  quasi  dives  et  locu- 

illius  quadraginta  dierum   curriculis  ambulabat.  plcs    fcnerato.  Feneravit   Petrus,    feneravil   Pau- 

Non  requircbat  islam   corporis  hujus  alimoniam,  lus,   feneravit  Joannes  Evangclista,  vel  uterque, 

verum  semen  Abrah»,  cui  panes  dcferebantur  de  i,'o2'i,  et  non  indiguit;  hoc  est  fcnerarunt  pecuniam 

cqbIo.   Denique   corvi   ei    quotidianum    convivium*  Christi,  non  fenerarunt  pecunias  ad   usuram.  Fe- 

ministrabant.  Ita  indigus  erat  omnium,  ut  nihil  nera  ergo,  et  noli  desistere  fenerarc.  .Audis  quid 


haberet  suum,  et  mittehatur  ut  victum  aliis  lar- 
giretur.  Verum  semen  Daniel,  cui  inter  leones  po- 
sito  acroa  fcrcula  per  Habacuc  prophetam  referta 
messorum  epulis  vchebantur.  Est  ergo  panis  .'\n- 
gelorum,  quem  manducavit  hom.o  ;  sic  eiiim  scri- 
ptum  est  :  u  Panem  angelorum  manducavit  homo 
{Psal.  Lxxvii,  25).  »  Hic  est  panis,  de  quo  dixit 
David  :  «  Dominus  pascit  me,  et  nihil  niihi  deerit : 
in  loco  viridi  ibi  me  collocavit.  Supcr  aquarn  ro- 
feclionis  educavit  me  (Pm/.  xxii,  1,  2).  »  Bonus 
David  docuit  mo  panem  angelorum,ct  ipse  me  do- 
cuitaquam  refectionis.  Haec  refectio  spiritalis  est, 
haec  refectio  requies  est  mentis  internaj.Bona  aqua, 
quae  peccatum  lavat,  mundat  interna.  QuKsitaqua 
haec,  audiamus.  t  Si  quis,  inquit,  sitit,  vcniat  ad 
inc,et  bibal.Qui  crcdit  in  me,  sicut  dieit  Scriptura, 
flumina  de  vcntre  cjus  fiuent  aqua;  viva;.lIoc  autem 
dicebat  de  Spiritu,  quem  incipiebant  accipcre,  qui 
credituri  erant  in  eum  {Joan.  vii,  37-39).  Ergo  nec 
hoc  pane,  nec  aqua  refectionis  indiget  justus,  cui 
Spiritus  sanctus  est  requies  et  refectio. 

02.  (Vers.  2().)Quomodo  autcm  potcrit  indigcrc, 
qui  «  tota  die  miscretur  et  fencrat?  »  Quid  est 
quod   fenerat  justus?  Non  ass,   non   fcrrum,    non 


dicat  Scriptura  :  «  Tota  die  miseretur  et  fenerat.  » 
.lustus  per  diem  fenerat,  avarus  in  nocte ;  gratia 
enim  lucis  cst,  avaritia  autem  usura  tcnebrarum 
est.Et  ideo  semen  fenerantis  fidem  in  benedictiono 
erit,  habens  utique  pra;mium  benedictionis. 

63.  (Vers.  27,  28,  29.)  Declina  a  malo,  ct 
fac  bonum ;  et  inhabita  in  seecula  sjeculorum  (3.3). 
Quoniain  Dominus  amat  judicium,  et  non  dere- 
liniiuet  sanctos  :  in  aeternum  conservabuntur.  In- 
C  justi  autoni  punientur,  et  semen  impiorum  po- 
ribit.  Justi  hrcreditatc  possidebunt  terram,  et  in- 
habitabunt  in  sa;culum  sajculi  super  eam.  His 
versiculis  demonstrat  Propheta  quod  pertineamus 
ad  Dominum,  et  ipse  arbiter  cogitationum  ope- 
rationumque  nostrarum  sit,  spectans  merita  sin- 
gulorum,  qui  nihil  sine  judicio  agit;  sed  malos 
et  bonos  aclus  judicio  discernit.  Declinandum 
crgo  est  a  malo,  et  faciendum  est  bonum.  Ne  bo- 
na  malaque  confundas,  prius  est  ut  crimine  caj 
reas  :  postea  ut  innocentia;  fructum  deferas,  quo 
possis  osse  perpctuus.  Noli  putare  quod  Deum 
tua  peccata  pra;tereant;  sic  enim  pleriquc  la- 
buntur.  Ipsc  universa  cernit  et  daninat,  ct  im- 
piorum    semen    exterminat;    semen    utique    non 


plumbum  :  sed  argentum  igni  examiiialum.  Hoc  f)  corporaKs  generationis,  scd  mentis  intcrnae  ct  im- 

pietutis  successioncm.  Nam  utique  Job,  dc  scmi- 
ne  Esau  genilus  Scriptura;  testilicalione  signatur. 
{Job.  1,  1).  Quomodo  ergo  semen  Esau  poriit 
in  Job,  cum  tantus  iste  vir  fucrit,  ut  vcnturura 
in  tcrras  Doniinura  pricvideret,  qui  cetum  islius 
8a;culi  diabolum  subjugaret?  Ergo  hoc  qua;rilur, 
uc    malitia  Iransfundatur   in   postcros.    Iloc    pcr 


delert  ad  mensam  Domini,  ct  dividit  requiren- 
tibiis  :  cui  unam,  cui  duas,  cui  quinquc  mnas 
quolidie  dividit,  et  uunquam  deficit.  Scd  fcne- 
ralioncm  audivimus  in  Lege  reprchensam,  di- 
ccntc  Moyse  :  <>  Non  fcnerabis  {Dcut.  xxiii,  19).  » 
Duplex  esl  fencratio  :  una  pecuni.i;,  altera  gra- 
ti.e.    Divide  utramque  :  quia  scriptum  cst  :  «  Si- 


(31)  Codices  aliquot  manu  cxarati,  «  ut  scquaris 
quod  Abel  qui  rcclc  divisit :  fugias  quod  Cain  crat, 
parricida  erat,  qui  rectc,  etc. 

(32)  Utcrquc,  nimirum  Evangelista  ct  Baplista. 

(33)  Rom.  cdit.  hunc  versuin,  ac  29  ila  mu- 
lavcrat,  ut  in  hoc  ponerct  :  ■■  Et  inhabita  in  siECu- 


hiin  sJBcnli;  ■•  in  illo  aulcm  :  •  ■  Et  lionorificabunt 
Dcum  in  scccula  s.TCulorum.»llaud  dubic  ad  id  re- 
spcxcrat,  quud  infra  lcgiiuus  :  ..  Quid  autem  h.ibi- 
tare  meruciit  iii  s;cculum  saiculi,  elc.  "  Sod  hoc 
contra  iiiss.  et  vet.  cdit.  consensum  puruin  valcre 
oxisliraumus. 


t047 


S.  AMBROSll 


1048 


baptisrnatis  saeramentiim    Christus   oiieratur,  ut  A  incredibile  tibi   videatur,  audi  Apoatolum   dicon- 


exuat  unusquisquc  quod  natus  est,  indual  quod 
venatua  :  fiat  non  famili»  haeres,  sed  gratiae  (34) ; 
iit  perpetuum  domicilium  habitationis  aetern»  sibi 
possit  acquirere.  Qui  autem  habitare  meruerit  in 
saeculum  Sfeculi,  et  ipse  honorihcabit  Deum  in  s.c- 
la  ssBCulorum. 

64.  (Vers.  30  el  seqq.)  Ubi  moralibus  juatum 
iristituit  disciplinis,  ut  qualis  deberet  esse,  te 
doceret,  quaere  esset  perfectse  forma  justiliai;  ad 
sapientiam  el  theoremata  (35)  mentem  vult  ejus 
assurgere,  et  excitat  ejus  intentionem,  ut  spectet 
intento  corde  coelestia  et  divina  intra  se  vol- 
vat  oracula,  atque  ad  ea  qus  complaceant  Deo, 
suum  informet  affectum  :  sit  meditatus  in  Lege, 
nec  ulla  eum  Domini  mandata  proitereant;  motus 
divini  Sacramenti  cognoscat  (36).  Deniquo  abhinc  ' 
vidi  in  prjeeeptis  sanctum  Prophetam  assurgere  : 
"  Os  justi  meditabitur  sapientiam,  et  lingua  ejus 
loquetur  judicium.  Lex  Dei  ejus  in  corde  ipsius  ; 
neo  damnabit,  807  inquit,  eum  Dominus,  cum 
judicabitur  illi.  Exspecta  Dominum,  et  custodi 
viam  ejus ;  et  exaltabit  te,  ut  h<ereditatc  pos- 
sideas  terram  :  cum  perierinl  peceatores  vide- 
bis.  Vidi  impium  superexaltalum  et  elevatum 
ultra  cedros  Libani;  et  transivi,  et  ecce  non  erat; 
et  quaesivi  eum,  et  non  est  inventus  locus  ejus. 
Superiora  nioralia,  hiec  intelligibilia.  Quod  est 
justi  os  quod  meditabitur  sapientiam.nisi  interioris 
hominis  (.37)?  Duo  sunt  cnim  homines  in  singulis; 
uDus  interior,  alter  exterior;    interior  cogitat  quaj 


tem  (Pltitipp.  ui,  21),  quia  Uominus  Jesus  trans- 
fif^uravit  corpus  humilitatis  nostrae  (38,  ut  confor- 
me  fieret  corpori  glorire  suce.  Quis  audeat  dicere 
carnem  sine  peccato,  carncm  assumptam  ex 
Virgine,xarnem  Spiritu  Dei  in  Mariam  superve- 
nientii  generatam,  quae  in  nullo  discrepavit  a  sa- 
pientiae  disciplinis,  interioris  hominis  exsortem 
fuiase  virtutum,  nec  in  usus  ejus  transire  po- 
tuisse;  cum  supra  hominem  fuerit  quod  tacfu 
ejus  sanabantur  aegroti ,  caecis  refundebatur 
aspectus,  mortui  resurgebanf?  Competenter  ergo 
scriptura  est  :  «  Os  justi  medilabitur  sapientiam;» 
eo  quod  totus  homo  sit  spiritalis,  non  ulique 
terrenus ;  qualis  enim  terrenus,  tales  et  terreni  : 
et  qualis  ccelestis,  tales  et  ccelestes.  Absit  ergo 
terrenus,  remansit  coelestis.  Ideoque  in  tempora 
Redemptoris  referens  Propheta,  «  meditabitur,  » 
dixit  :  licet  unus  e  pluribus,  «  meditatur,"  seripse- 
rit.  Nec  abhorret  a  sensu;  quia  prophetarum 
spiritui  futura  pro  praisentibus  sunt.  Alii  putant 
os  pro  rnente  dictum.  Pulchre  autem  istud  es- 
posuit  nobis  Salomon  dicens  (39 1  :  »  Narratio  justi 
semper  sapientia  ;  stultus  autem  sicut  luna  mu- 
tatur  {Eccli,  xxvii,  12)  :  »  id  est  quod  saepe  varie- 
tur,  nec  in  sua  perseveret  sententia,  et  tanquam 
in  tenebris  himen  videatur  olfundere,  nec  tenere. 
65.Sit  ergo  tibi  semper  in  cc.rde  et  orc  meditatio 
sapientiae,  et  lingua  tua  loquatur  judicium,lex  Dei 
tui  in  corde  tuo  sit.  Ideo  tibi  dicit  Scriptura :«  Lo- 
queris  in  illis  sedens  in   dorao,  ambuians  in  via. 


mentis  sunt,  quae   mentis  sunt  loquitur ;  exterior  C  dormitans,resuvgens  (!)<!«/. vi,  7).»  Loquamur  ergo 

Dominum  Jesum;  quia  ipse  est  Sapientia,  ipse  est 
Verbum  et  Verbum  Dei.  Nam  el  hoc  scriptum  ect : 
Aperi  os  tuum  verbo  Dci.  Ipsum  spirat,qui  sermo- 
nes  ejus  resonat,  et  verba  raeditatur.  Ipsum  808 
semper  loquamur.  Cum  de  sapientia  Ioquimur,ipse 
est  :  cum  de  virtute  loquimur,  ipse  est  :  cum  de 
justitia  loquimur,  ipse  est  :  cum  de  pace  loqui- 
mur,  ipso  est  :  cum  de  veritate,  et  vita,  et  redem- 
plioiie    loquimur,   ipse   est.    ."^peri  os   tuum    Dei 

non  solum  Augustinua  de  hoe  sicut  et  de  libro  Sa- 
pientiiE  scripserit  lib.  xvii,  de  Civit.  Dei,  cap.  20  : 
.Yi;)!  autein  csse  ipsius  iSalomonis  scilicet;  non  dubi- 
tant  doctiores  :  sed  et  .Ambrosius  ipse  lib.  i.  De  in- 
tcrpelt.  Joli,c-dp.  3,  nuir..  G,  eumdom  Eeclesiasticum 
testatur  scriptum  fuisse  a  Sirach.  Verum  eum  il'' 


quae  sunt  corporis.  Tamen  adveniens  Dominus 
utrumque  conjunxil  :  el  duos  in  uno  hoinine  eon- 
didit ,  ne  diversis  sese  impugnent  mentibus,  sed 
invicem  sibi  voluntatum  suarum  unilate  socien- 
tur.  «  Ideo  os  justi  meditabilur  sapientiara.  »  Jam 
enim  et  ipse  cxterior  homo  justi  in  interioris  ho- 
minis  transfusus  cst  disciplinam  :  et  iu  ejus  con- 
formatus  naturam,  ipsius  exeroet  ollicia,  ut  caro 
meditetur  quod   montis  intcrnas  est.  Sed  ne  hoo 

(34)  Edit.  ac  mss.Vict.  et  Colb.,<<riat  non  famulic 
haeres,sed  gratiae.)>Codex  Vat.  cum  quinque  (iallic, 
«fiat  non  famili£e,ete,»Melius;  hicenim  gencris  sive 
successionish^erodibus  hffiredesgratiaeopponuntur. 

(35)  •  Theoremata,  »  id  est,  contemplationis  ar- 
gumenta,  sive,  ut  vocant,  objeeta. 


(36)  Vet.  edit.  ac  mss.Vict.et  Golb.«Modos  divini  j)  Salomonis  titulum  imposuit,  id  fecit  eo   permotus 

quod /»■()/)(«■  e/(v/M«  vcrba  sunt  Augustini  loco  ci- 
tato,  ?ionnutlam  simititudineni,iU  Satoinonis  dicatur, 
ohlinuil  consuetudo,  vel  quod  eumdem  ex  sententiis 
Salomonis  conipilavorit  Jesus  lilius  Sirach.Quod  au- 
lem  spcctal  adejus  auotoritatem.quamvis  non  sem- 
per  tanta  fuerit  in  orientali  Beclesia,  maximam  ta- 
men  semper  fuisse  iu  occidontali  eonstat,  tum  ex 
loco  Augustini  jam  laudato,tum  ex  eo  quod  ipsum 
Ambrosius,  lib.  De  bono  mortis,  eap.  8,  num.  35; 
De  Etia  et  jcjunio,  coip.  18,  num.  67.  et  in  Psal. 
cxviii,  serm.  20,  vers.  155,  atque  alibi  nunquam 
non  pro  authontico  habet.  Uberius  de  hoc  eodem 
libro  disputatum  reporios  apud  Huetium,  in  Dc- 
monsl.  Ecanij.  prop.  4.  De  Ecclcsiaslico,  nuna.  I,  6 
ct  soq.  Videsis  ctiam  B.  Thomam,  i  p.  q.  89,  a.  8, 
ad  2.  Item22,  q.  174,  a.  4,  ad  4,  et  Patrem  Nico- 
lai  ad  utrumque  locum. 


sacramenti  cognosce.  Mss.  Rom.  »  «  .Motus  divini 
sacramenti  cognosce.  »  Mss.  sex  ut  in  tcxtu,  nisi 
quod  Reg.  habet  sacramenta.  Haud  sciiius  an  om- 
nium  oplimc,  ut  scnsus  ille  efliciatur  :  Motionis 
atque  operationis  divin;B  mysteria  cognoscat. 

(37)  Edit.  vct.  ac  Rom.  cum  mss.  Colb.  ac  Vict., 
«  nisi  interior  homo.  »  Mss.  Suo  Vat.  ot  quin([uo 
Gallic.,"nisiinterioris  hominis."Bcno.Hic  enim  sub- 
intellignndum  fls,  quod  superiori  versu  expres- 
sum  est;  licet  oniittatur  iu  Vict.  et  Colb  Porro  e 
superioribus  versibus  trcs  ab  aliis  avulsos.  Rom. 
edit.  alibi  transoripserat,  quos  priorum  cdit.  ac 
mss.  formic  restiluiirus. 

(38)  Mss.  aliquol,  «  transfiguravil  corpus  huma- 
nitatis  nostro'. 

(3?)  Mirabere  forsitan  Ecclesiasticum  hic  et  se- 
quenti  psalmo  in  vers.l2  Salomoni  adjudicari,cum 


i 


1049 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  XXXVI. 


1050 


verbo,  scriptum  est  :  lu  aperi,  ille   loquetur.  Ideo  A.  mihi,  soror  mea,  sponsa,  {Ibid.).  »  Audi   quomodo 


dixit  David  :  «  Audiam  quid  loquatur  in  meDomi- 
nus  (P5a/. Lxxxiv,  9).»  EtipseDei  Filiusdicit :  «  Ape- 
ri  os  tuum,  et  adimplebo  illud  (Psal.  lxxx,  1 1).  »  Sed 
non  omnes  ut  Salomon  possunl  peroipere  sapien- 
tiae  perfectioncm  ;  nou  omnes  ut  Daniel.  Omnibus 
tamen  propossibilitate  infunditur  spiritus  sapien- 
tise  ;  sed  omnibus  qui  fideles  sunt.  Si  credas,  habes 
spiritum  sapientit-c  ;  ideoSapiens  dicit :  «  Credidi 
propter  quod  locutus  sum  [Psal.cxv,  iO).  »  Cum 
credideris,  accipies  loquendi  gratiam.  Et  qui  cre- 
dit,  redimilur ;  et  qui  orat,  rcdimitur  :  si  pie  inton- 
dat  orationibus,  et  in  oratione  assiduus  sit,  diem 
prseveniat,  noctem  frequentet,  soli  matutinus  oc- 
currat  (iO^,  ut  ante  ipse  illuminetur  a  Christo, 
quam  terra  solis  exortu  ;  et  qui  psaliit  redimitur ;  ■ 
et  qui  compungitur,  redimitur. 

(50.  Ideo  semper  meditare,  semper  loquere  quse 
Dei  sunt,  «  sedens  in  domo  [Deut.  vi.  7).  »  Domum 
possumus  accipere  Ecclcsiam,  possumus  accipere 
domum  interiorem  in  nobis,  ut  intranos  loquamur 
Sedent  judices  in  Jerusalem  ;  sederunt  sedes  in 
judicio  ;  sedit  etiam  judieum  concilium,  et  libri 
nperti  sunt,  Propheta  dicit  :  «  Et  tu  cum  consilio 
omnia  fac  (Eccli.  xxsii,  24).  Cum  consilio  de  factis 
tuis  judica,  cum  consilio  vinum  bibe,  cum  consilio 
loquere,  ut  effugias  peccatum,  ne  incidas  per  mul- 
tiloquium.  Scclens  loquere  tecum,  quasi  qui  judi- 
ces  :  iii  via  loquerc,  ne  unquam  vaces.  In  via  loque- 
ris,  si  in  (Ihristo  loquaris,  quia  via  Christus  est.  In 
via  loquere  tibi,  loquere  Christo.  Audi  quomodo  illi 


tu  exsuscites  Christum.  Anima  dicit :  «  Adjuravi 
vos,  liliM  Jcrusalem,  si  suscitaveritis  et  resuscita- 
veritis  charitatcm  {Cant.  ni,5).  »  Charitas  Christus 
est.  Audi  etiam  quomodo  dormiensloquaris  :  «  Ego 
dormio,  et  cor  meumvigilat  [Cant.\'.2].«  Ha;c  com- 
muniter  :  attolle  nunc  paulo  altius  mentem  tuam. 
67.  Loquere  «  sedens  in  domo  {Deul.  vi,  7),  »  in 
hac  terrestri  domo  hujus  habitationis,  qua;  dissol- 
vitur,  in  qua  peregrinamur  a  Domino.  In  corpore 
enim  isto  positi,  dum  supervestirc  magis  quam  nos 
exspoliare  volumus,  exulamusa  Christo,et  graviter 
ingemiscimus.  In  hac  sedens  ergo  confitere  peccata 
tua  ;  quia  sedisti,  et  non  stetisti,  et  non  dixisti  : 
«  Stantes  eranl  pcdes  nostri  in  atriis  tuis,  Jerusalcm 
{Psal.  cx.xi,  2),  »  Loquere  magis,  et  noli  occultare 
delicta  ;  loqueresedens  :  ut  audias  dicentem  :  «  Sur- 
gite  postquam  sederilis,qui  munducatispanem  do- 
loris  {Psal.  cxxvi,  2).  »  Loqucre  «  in  via  ambulans 
{Deut.  VI, 7),  »  id  est,  carpens  vitse  istius  cursum. 
Hic  loquere,  ne  illic  obmutescas,  sicut  illeobmutuit 
qui  angelo  Christi  ante  non  credidit,  postea  tamcn 
cum  credidisset,  vocem  recrpit.  Loquere  «  dormiens 
et  quicscens  (/6;(i.).»consepultusin  Christo;  ul  cum 
ipso  in  novitatc  vitae  resurgas.  Loquere  etiam  se- 
pultus  in  tumulo.sicut  loquebantur  anima;  sancto- 
ruin,  petentes  de  mortis  auctore  vindictam.  «  Us- 
quequo,  Domine,  sanctus  et  verus,  non  judicas  et 
vindicas  sanguinem  nostrum  (.ipoc.  vi,  10)  ?  »  Lo- 
quere  postremo  «  cum  surgis  ;  »  sicut  docuit  ille 
qui  dixit  :  «  Ego  dormivi,  et  quievi,  ct   resurrexi 


loquaris.  «  Volo,  inquit,  viros  in  omni  locu  orare,  C  quoniamDominus  suscipiet  me  {Psul.  iii,6).  »  Etil- 


levantes  puras  manus  sine  ira  et  disceptatione  {/ 
■Tim.  II,  8).  "  Loquere,  o  homo,  «  dormitans  >■  no 
tibi  somnus  raortis  obrepat.  Audi  quomodo  dormi- 
tans  loquaris  :  «  Si  dedero  somnum  oculis  meis  et 
palpebris  meis  dcrmitationem,  donec  inveniam  lo- 
cum  Domino,  tabernaculum  Deo  Jacob  {Psal.  cxxxi. 
4,  5).  «  Vincc  naturam  diligentia,  exclude  corporis 
somnum.  Naturam  nobis  formare  non  possumus, 
possumus  diligcntiam.  Homo  erat  Uavid,  indulge- 
bat  aliquid  somno  per  noctem,  sed  excludebal  som- 
num,  lavans  per  singulas  nocteslectum  suum  et  lacry 
misirrigansstratumsuum.Ideo  memoreratinslratu 
suo  seniper  Doiniiii  sui,  et  in  ipso  mcditabatur,  ut 
diluculum  pra^veniret,  et  in  tenebris  ei  illucescerct 
ChristuB  dicens  :  «  Surge  qui  dormis  [Epltes.  v,  n 
1/i).»Non  inomnibusha!Cgratiaesl,sed  potestesseet 
in  pluribus  diligentia.  Ne  igitur  exspectcs  ut  exci- 
tel  te  Christus,  sed  potius  Christum  excita.  Excita 
eum  qui  deipsndormitans  cogilat.  Si  tu  illumexcita- 
veris,et  ipse  SOWtcoxcitabit  a  somno,  resuscitabit 
a  mople  direns  tibi  :  «  Exsurge  a  mortuis  {Ihid.}.  » 
Gum  surgos  crgo  vel  resurges,  ipsum  loquere,  ut 
impleas  quod  juberis.  .Audi  quomodo  le  Christus 
cxcitet.  .\nima  tua  dicit  «  Vox  fratris  mci  pulsat 
ad  januam  [Cani.  v,  2),  »  et  Chrislus  ait  :    «  Aperi 


lic  ergo  (vers.  30) :  «Osjusti  meditabitur  sapicn- 
tiam,  "donccad  sublimiora  tabcrnaculi  secreta,ccB- 
lestis,acsacraeplenajucunditatisaiciue  lajtitiae  ipse 
perveniat ;  quemadmodumScripturanosdocuit,  di- 
cente  David:  <cHa3c recordatus  sum,  ct  slfudi  supcr  me 
animam  mcam;  quoniam  ingrediar  in  locum  taberna- 
culiaduiirabilis,usquead  domum  i)ei.  In  vocecxsul- 
tationis  etconfessionissonus  epulantis(/'s«/.XLi,5). 
Ergo  et  sedentes  in  hac  corporea  domo,  et  egressi 
hinc,  atque  ambulantes  in  via,  cum  rapiemur,  si 
mercmur,  obviam  Christo,  etdormientes  loquemur. 
68.  .-Vccipe  tertiara  «vjywYT.v  qua  se  auinia  clevat 
justi.  Est  cnim  quidam  spiritalis  soninus  intelli- 
gendus,  de  quo  Salomon  ait :  «  Si  cu  m  sedeas,  sine 
timore  sedebis  ;  si  dormias,  suavitcr  requiesccs,  et 
non  limebis  pavorem  qui  superveniel  tibi,  neque 
impetus  impiorum  supervcnientcs  tibi  {Prot<.  iii, 
23-25).  »  Cum  suavitate  requiesces,  ct  pavorem,  et 
supervenienlcs  impiorum  impelus  non  timebis  ;  si 
lingua  tua  loquatur  judicium  Dei,  ol  scniper  illud 
ante  ooulos  habeas  ;  ut  pcccalo  locum  nullum  re- 
linquas,elnovcrisquoddelicti  prctium  supplicii  rc- 
tributione  solvetur.  Ipse  enim  hoc  in  nonagcsirao 
interpretalus  cst  psalmo  diccns  :  »  Non  timebis  a 
tiinorc  nocturno,  et  a  sagilta   volanle  pcr  diem,  a 


(40)  Ita  edit.  et   pauci  mss.  Alii  magori  numero,  .?o/i.';  matittinis  occurrat.    Ilaud  male,  si    monte    sup- 
pleveris  radiis,  horis,  vol  quid  simile. 


lOSl 


S.  AMBROSll 


!0o2 


negotio  perambulante  in  tenebris,  ab  occursu  ol  ^ 
daemonio  meridiano.  Cadent  a  latere  tuo  mille,  et 
deeem  millia  a  dextris  tuis,  ad  te  autem  non  ap- 
propinquabit.  Verumtamen  oculis  tuis  considera- 
bis,  et  retributionem  peccalorum  vide.bis  IPsal.  xc, 
5-8).  »  Justus  enim  cum  810  loquitur  judicium, 
Dei,  vel  cum  loquitur  ipse  quae  justa  sunt,  et  veri 
plena  judicii,  non  cum  iracundia  loquitur,  non 
ex  animi  moerentis  afflictione,  non  es  dolore,  non 
ex  aliqua  passione  ;  sed  loquitur  ex  veritate,  lo- 
quitur  ex  iequitate,  ut  non  propendat  affectu,  sed 
qua3  loquitur,  vero  pendat  examine  :  judicat  enim 
quae  dicenda  sint,  vel  non  promenda.  Cui  simile 
est  illud  :  «  Labia  sapientiura  alligata  sunt  sensu 
{Prov.  XV,  7j  ;  »  eo  quod  omnia  qua;  loquuntur,  ve- 
ro  sensui  convenire  videantur,  et  sensus  sui  pru- 
dentia  intelligant,  quae  loqui  debeant  vel  tacere  : 
ut  quae  silenda  sunt,  cohibeant  cliiustro  quodam 
nexuque  labiorum  ;  in  iis  autem  qusoporteat  dici, 
labiorum  vincula  resolvantur.  Merito  ergo  pr«mi- 
sit  :  "  Os  justi  meditabitur  sapientiam  ;  »  medita- 
tio  enim  diuturna  plenum  poterit  habere  judicium, 
quod  loquetur  justus  in  tempore  ;  cum  ea  quM 
perfecta  sunt,  facie  ad  faciem,  viderit.  Nunc  enim 
de  iis  quae  non  comprehendimus,  loqui  vera  non 
possumus.  Denique  nec  Paulus  prasumpsit  dicere, 
qui  raptus  in  paradisum  audivit  secreta  crelestia  : 
sed  volens  non  in  iis  errare  q'u-E  diceret,  ait  : 
i<  Quam  inscrutabilia  sunt  judicia  Dei,  et  investi- 
gabiles  viaj  ejus(/?om.  xi,  33)  !  »  Nunc  autem  ab- 
solutus  corpore,    forsitan   investigabilium  viarum 


B 


illi.  ■'  Vldens  ego  peccatorquia  justus  in  ore  suo 
luquitur,  et  in  corde  medilatur  sapientiam,quia  in 
lingua  suajudicium  loquitur,  quia  in  corde  suo  le- 
gem  Domini  custodit  ;  mortem  peccati  ei  conatur 
inferre,  sed  Dominus  tuetur  eum.  Et  ideo  non  ti- 
meamus  insidias  peccatoris,  quoniam  Deus  pro 
nobis  est.  Si  ergo  Deus  pro  nobis.quis  contranos  ? 
Propterea  non  derelinquet  justum  suum  Deus,  nec 
damnabit  eum,  cum  habuerit  de  ipso  judicium. 
\'eru8  enim  judex  est,  et  ideo  .justitia  non  potest 
pcriclitari.  Unde  et  Aquila  dixit  :  «  Nec  damnabit 
eum  in  judicando  eo.  »  Symmachus  :  «  Nec  dam- 
nabit,  cum  judicatur  justus. 

71.  Sed  quia  Septuaginta  viri  sic  posuerunt:  SH 
«  Cum  judicabitur  illi,  »  putamus  quod  ad  aliud 
respexerit,  quia  scriptum  est  :  «  Quoniam  ipse  Do- 
minus  veniet  in  judicium  {ha.  iii,  14).  »  Sed  in 
quod  judicium  ?  Audi  dicentem  :  «  Tibi  soli  pec- 
cavi,  et  malum  coram  te  feci,  ut  justificeris  in  ser- 
monibus  tuis,  ct  vincas  cum  judicaris  {Psal.  l,  6). 
Ideo  ergo  praebet  se  Dominus  audiendum,  ut  de  se 
judicetur,  quo  magis  vincat.  Quomodo  se  pra?beat, 
audi  :  «  Populus  meus,  quid  feci  libi,  aut  in  quo 
contristavi  te,  aut  quid  molestus  tibi  fui,  respon- 
de  mibi  ?  Quia  ex  ^Egypto  eduxi  te,  et  de  domo 
servitutis  liberavi  te  {Mich.  vi,  3,  4)  ?  »  Et  alibi  : 
«  Ego  sum,  ego  sum  qui  deleo  iniquitates  tuas,  et 
memor  non  ero  ;  tu  autem  memor  esto,  et  judice- 
mur  {Isa.  xliii,  25  26).  » 

72.  Grave  hoc  judicium,  cum  Dominus  de  se  pos- 
tulat  contra  hominem  judicari.  Quid  enim  respon- 


genera,  et  judicia  ejus  qu»   sicut   abyssus  multa  C  deas  et,  qui  universa  tibi  contulit,  omnibus  te  pra;- 

fecit ;  subjecit  tibi  ^gyptios,  ad  quos  hospes  ad- 
veneraSjinsectantes  postea  mari  mersit.IIletuosde- 
levit  hostes  atque  subvertit,  ille  te  creavit  et  con- 
didit,  ille  suo  sanguine  te  redemit  ;  et  tu  tradis 
te,  ut  servias  ejus  inimico  !  Ille  tibi  omnia  pecca- 
ta  dimisit,  et  tu  graviora  commitlis  !  Vocat  te,  in 
judicium  venies,  quid  responsurus  es  ci,  qui  nisit 
iterum  tibi  donet,  peristi  ?  Ideoque  videns  sanctus 
David  hac  quadam  moralitate  (41)  Dei  amplius  se 
gravari,  judiciam  refugit,  inisericordiam  poscit  di- 
cens  :  «  Et  ne  intres  in  judicium  cum  servo  tuo  ; 
quoniam  non  juslificabitur  in  conspectu  tuoomnis 
vivens  {Psal.  cxlii,  2).  «  Confitetur  se  in  tenebris 
sicut  mortuum  saBcuIi  collocatum.  Caute  sicut 
n  mortuum  saeculi  dixit,  non  mortuum  ;  non  enim 
mortui  sasculi  sunt,  qui  moriuntur  in  Christo  ;  illi 
autem  sunt  mortui  saeculi,  qui  oninem  vitam  suam 
quam  vixerunt  in  saeculo,  in  interitu  et  morte  con- 
stituunt,  Et  ideo  quasi  desperatus  ad  remedium 
confugit  dicens  :  «  Cito  exaudi  me,  Domine  ;  quia 
defecit  spiritus  meus  {Ibid.  7).  »  Talis  enimjudicii 
proposita  sibi  oblatione  defecit,in  quo  examinanda 
veritas  foret  potius,  quam  misericordia  conferenda. 
73.  Tamen  tam  pius  est  Dominus,  ut  etsi  nemo 
justificetur  in  conspectu  ejus  vivens  (quis  enim 
quamvisjustus  non  obnoxius  est  peccato  ;  aut   cu- 


sunt,  comprehendit. 

69.  (Vers.  31.)  Adhuc  justitiaj  forma  describitur 
et  augetur,  dicente  Scriptura  :  «  Lex  Dei  ejus  in 
corde  ipsius  ;  et  non  supplantabuntur  gressus 
ejus.  >'  In  corde  justi  lex  Dei  est.  Qu»  lex  ?  Non 
scripta,  sed  naturalis  :  justo  enim  non  est  lex  po- 
sita,  sed  injusto.  In  corde  ejus  lex  est,  non  perfun- 
ctorie,  sicut  in  labiis  Judaeorum  ;  corde  cnini  cre- 
ditur  ad  justitiam.  Qui  credit,  et  loquitur;  qui  au- 
tem  loquilur,  non  conlinuo  credit.  Denique  non 
credidit  populus,  de  quo  dictum  est  :  «  Populus 
hiclabiis  mo  honorat  ;  cor  autem  eorum  longe  est 
a  mc  \ha.  xxix,  13).  »  Si  igitur  gentes  cumea  quK 
legis  sunt  faciunt,  ipsi  sibi  sunt  lex,  cognoscentes 
quae  sequi  dcbeant  vel  cavere  ;  quanto  magis  fide- 
lis  eljustus,  qui  ad  imaginein  et  similitudinem  Dei 
vivit,  decora  novit  et  honesta  decernerc,  et  uti  legiti- 
iiio  quodam  naturalis  sapientia;  gubernaculo.  ne 
ejus  supplantentur  vestigia  ;  sicut  Esau,  quem 
propter  gulae  aviditatem  frator  supplantavit  ut  ca- 
derel,  atque  in  mortem  vestigia  ejus  effudit. 

70.  (Vers.  32,  33.)Quo  magis  justus  est  quisque, 
eo  magis  illi  insidiatur  inimicus  ;  et  ideo  ait  Scri_ 
ptura  :  "Considerat  peccator  juslum,  ct  quairitper- 
dere  eum.Doininus  autem  non  derelinquet  eum  in 
manibus  ejus  ;  nec  damnabit  eum,  cum  judicabitur 


(41)  Moralilate,  id  est,   usu  consuetudinis   ac  moris  humani  quo  se  nobis  Deus  accommodat. 


1053 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  XXXVI. 


10S4 


jus  talis  est  vita,  ut  digna  judicctur  Dei  similitu- 
dine "?  utiquc  ad  iniaginem  et  similitudinem  Dei 
factus  dcbet,  sicut  Deus  qui  sine  peccato  est,  ita 
et  is  qui  ad  imaginem  ejus  est,  sine  poccalo  esse. 
Qua  ergo  dignus  est  pcena  qui  gratiam  tantam 
Dominicae  opcrationis,  et  similitudincm  divini  dc- 
coris  araisit  ?  Scd  quia  misericors  esl,  eliamsi  ipsc 
se  judicio  subjiciat;  justum  tamen  non  judicat, 
sed  injustum.  Justo  parcit,  quasi  conditionis  fra- 
gilitate  peccanti  :  injustum  punit,  quasi  qui  detc- 
stetur  ingratum.  Deindc  otiamsi  multa  habeas 
opera  justiliaj,  noli  csse  inipaliens  atquc  arrogans, 
quo  prsmia  ( i2)  tibi  justitia?  in  hoc  swculo  exi 
stimes  flagitanda,  aut  indigne  tibi  adversaaccidisse 
aliqua  eonqueraris.  Quandiu  cnim  vivis,  certamen 
tibidebetur,  non  praimium. 

7'i.  (Vers.  34.)  «  Exspecta  »  ergo  vel  auxilia- 
torem,  vel  remuneratorem  Dominum  «  et  custodi 
viasejus;  »  hoc  est,  exspectare  ot  ejus  quem  ex- 
spectandum  putas,  mandata  conservare.  Etsi  con- 
teraris,  etsi  affligaris,  etsi  aegritudine  deficias, 
tamen  exspecta  8S2  Dominum,  et  non  te  con- 
fundet  spes. 

75.  Veniet  Dominus,  «  et  exaltabit  te,  ut  hasre- 
ditate  possideas  lcrram.  1)  Liquet  superiorem  esse 
terram,  non  istam  in  valle  terrenam  ;  sed  illam 
quse  est  rcpromissionis  oeterna',  in  qua  quicunquc 
constituitur,  exaltatur  a  Domino. 

76.  «  Videbis  autem  cum  pericrint  peccatores  ; 
tunc  enim  justorum  remuneratio  crit,  cum  judi- 
cium  fuerit  de  meritis  impiorum.  Sed  non  uno 
genere  pereunt  peccatores  Ante  tibi  pereunt,  si 
eorum  potentiam  et  divitias  non  mireris  :  si  non 
te  moveat  cum  eos  honoribus,  libcris,  amicis 
abundare  cognoveris.  Hac  cnim  saeculi  sunt,  et 
saeculum  s;cculari  subjaret  malignitati :  ct  princeps 
mundi  iis  qui  sibi  serviunt,  favet  ;  secundum  illud: 
«  Omnia  tibi  dabo,  si  procidens  adoraveris  me 
(Matlh.  IV,  9).»  Quid  quoBris  ut  ea  tibi  dentur,  cum 
ipse  impius  qui  dat,in  eis  diutius  essc  non  possit  ? 
Transit  etiam  i[ise,  quomodo  possunt  non  transire 
qu.T!  conlulit?  Tu  modo  constanlem  animum  gere, 
justitiam  tene,  ncmo  te  moveat,  ct  videbis  nihil 
esse  impium. 

77.  (Vers.  35. )  Dcnique  audi  dicentem  :  «  Vidi 
impium  superexaltatum,  et  elevatum  supcr  cedros 
Libani.  Et  transivi,  et  eccc  non  crat.  "  Vidi  eum 
in  sKCulo  hoc,  vidi  oculis  corporis  ;  vidi  ctiam 
jactantem  se,  et  superexaltantem  sermonibus  suis, 
aestimantem  se  aliquid  esse,  qui  nihil  est.  Quomodo 
se  supercxaltal  ?  «  Ponam,  inquit,  thronum  mcum 
Buper  nubes  :  et  ero  siniilis  Altissimo  [ha. 
XIV,  14).  »  Exaltat  sc,  ut  videas  eum  sicut  cedros 
Libani  supcrexaltalas:ut  ipsa:  alta;  sunt.ct  in  monte 
sunt  altissimo.  Mcritoergo  superexultataisuntntsu- 
perexaltatus  vidoturimpius,  quisein  iUo  montecon- 
Blituit,  dequo  scriptum  est :  «  Si  habueritis   fidcm 


A  sicut  granum  sinapis,  dicetis  Iwiic  monti :  ToUere, 
ct  jactare  in  marc  Dlattli.  xvii,  19).  »  Iluic.  Cui  ? 
Da;monio,  inquit,  a  quo  iste  invasus  fuerat  et  op- 
pressus,  quem  miramini  esse  sanatum.  Ideo  cha- 
ritatem  magis  habet  in  Christo,  quam  potestatcm 
in  diabolo.  \'idcs  ccdrum  in  montcaltissimo  super- 
cxallatam;  sed  vento  frangitur,  sed  igni  cxuritur, 
sed  vetustate  dissolvitur :  ita  est  dives  in  saiculo. 
Fulgct  quidem  splendore  quodam  gratis  sajcularis 
ut  Libanus  ;  nixus  est  mundi  potenlia,  opibus  et 
divitiis  exullat.  Videtur  tibialiquid  cssc,  anlequam 
dicas  :  «  Transiens  videbo  {E.vod.  m,  3).  »  Sicut 
enim  Moyses  animo  ct  mente  transivit  materialia, 
et  Deum  vidit :  ita  et  tu  si  transeas  hinc,  ad  Dei 
gratiam  vestigium  tus  mcntis  attollens.videbis  eum 

n  nihil  esse  qui  inhac  terrasibi  potentissimus  videba- 
tur.  Ideo  anim.T  tuae  dicit,  inenti  ture  dicit  Deus 
Vcrbuin:  «  Adcs  huc  a  Libano,  sponsa,  ades  huc  a 
Libano  :  trantibis  et  pertransibis  (Cn»i/.  iv,  8).  »  Si 
transaeassiccularia,  pertransibisadparadisuni.  Audi 
transeuntem.  «  Mcmento  niei,  Doinine,  cum  veneris 
in  rcgnum  tuuni  {Luc.  xxiii,  42).  »  Audi  itcrum  per 
transeuntem  :  «  Amen,  amen  dico  tibi,  hodie  ine- 
cum  eris  in  paradiso  {Ibid.  43).  » 

78.  Quid  est :  «  Ecce  non  erat.  »  In  principio 
utique  Verbum  erat.  Et  qui  Verbiim  videt,  qui 
parti;eps  Verbi  est,  utique  et  ipse  est ;  quia  Ver- 
bum  Dei  semper  est,  et  sermo  qui  de  ipso  est, 
non  cst :  Est  ct  non  ;  sed  :  Est,  ct  manet  in  eo  qui 
sequitur  Deuni.  Qui  autem  ncscit  Verbum,  non 
est,  quia  non  adhsret  ei  qui  dixit:«  Ego   sum    qui 

C  sum  {E.vod.  III,  I'i).  »  813  Qui  autem  adha;ret  ei 
unua  spiritus  est.  Ubi  autem  spiritus,  ibi  et  vita. 
Ideo  tibi  dicit  Scriptura  de  Deo  :  «  Qui  vivificat 
mortuos,  ct  vocat  ca  qua?  non  sunt,  tanquam  ea 
quffi  sunt  {Rom.  iv,17);  »hoc  est,  vocatgentes  quas 
non  erant,  tanquara  populuin  suum  qui  erat  ; 
erant  enim  patres  nostri,  qui  erant  electi  Dei.  Et 
alibi  dicitur :  «  Cognovit  Doniinus  iiui  sunt  ipsius 
(//  7'iw.  II,  19),  »  non  cognoscit  cos  qui  non  sunt 
Et  Esther  ait  :  «  Non  dos  virgam  regni  tui  iis  qui 
non  sunl  [E.^illicr  xiv,  II).  »  Rectc  ergo  justus  dicit : 
«  Et  transivi,  et  ecce  non  erat ;  »  hoc  est,  vidi  eum 
superexaltalum  in  soeculo,  antequam  considerarem 
quia  nihil  est  sa;culum.  Ubi  autem  Irai 'ivi  raente 
supra  mundum,  vidi  quia  jain   non  crat    qui    ante 

jj  erat  supcrcxaltalus  in  hoc  nuindo. 

70.  El  tu,  sijustus  es,  transi  a  praisentibus  ad  ea 
([ua;  futura  sunt,  et  transibunt  tibi  pra;sentia. 
«Coclumet  terra  Iransibunt ;  verba  autem  mea 
non  prrctcribunt  {Nalth.  xxiv,  35).  >,  Justo  crgo 
oninia  transcunt.  Transil  impius,  siinilis  vanitati 
cst,  ct  dics  ejus  sicut  urabra  praetercunt.  N'ec  soUim 
pra-lcrcunt  jiislo  pricscntia,  sed  etiam  cuiu  ad  ca 
qua;  sunt  futura,  inlenderit,  jum  ista  pra;tcreunl. 
Vide  ([uomodo  justo  pra;sciitia  pra-terierc.  Uli(|ue 
lemporibus  David  prophcla;  Synagoga  crat,  Ecclo- 


(42)  God.    quinquc    Gallic. 
'/rt!   prannia,  ctc. 


muUam    haheas  in  opcra  juutiam,    noti    c.i^c   impnliens  alquc  arrogans 


1035 


S.  AMBROSII 


1056 


sia  ex  gentibus  non   erat :    et  idem    futuris  quasi  A  converteretur,  Feci  quae  erant  quaerentis  :   ille    rc- 


prssentibus  dicit :  <■  Benedicite,  gentes,  Deum  no 
struni  (Psnl.  l\v,  8'.  »  Deinde  supra  ait :  «  Ascendit 
Deus  in  jubilatione  {Psal.  xlvi,  6).  »  Transivit  per- 
tidicB  ventura  tempora,  non  ffitate,  sod  mente  ;  et 
resurrectionem  Domini  multo  post  ssculo  futuram, 
pia  fidei  devotione  celebravit  dicens  :  «  Psallite 
Deo  nostro,  psallite  ;  psallite  Regi  nostro,  psallite 
Hhid.  7,  8).  »  Quasi  interesset  ipsis  Christi  et  Ec- 
clesias  nuptialis  copula;  sacramentis,  ila  tripudiat 
et  gaudet.  Causam  quoque  celebritatis  expressit 
dicens :  «  Begnavit  Dominus  super  omnem  terram 
llbid.  9).  »  Ergo  si  nos  prffitereamus,  et  illa  prae- 
teriisse  quaj  futura  sunt,  nobis  videntur  ;  ut  si  in 
navigando  terram  pra;tereas,  illam  quoquc  videas 
prailcrire,  et  quasi  a  te  discedere.  Sa;pe  nauta-^ 
maxime  in  tempestate,  fugiunt  tcrram  ;  et  tamen 
cum  eam  fugiunt  navigantes,  ipsa  potius  fugere  vi- 
detura  navigantibus.  Et  tu  sifugias  mundum  hunc, 
et  ipse  te  effugiet ;  si  prajtereas  terram  hanc,  et 
ipsa  teprateribit,  Et  tu  in  mari  hoc  navigas,  et 
in  hoc  Sceculo  fluctuas  ;  fuge  terram  saxa  habet, 
lapides  habet  ;  sicut  scriptum  est :  Lapides  de 
via  projicite  {Isa.  lxii,  10).  Si  festines  per  aerium 
hoc  profundum  ad  portum  divins  voluntatis,  vide- 
bis  tibi  ha;c  omnia  praiteriisse.  Quid  euim  interest 
utrum  praterierint,  an  tibi  ea  judices  praeteriisse? 
80.  Est  et  alius  impius  qui  videtur  exaltatus  et 
elevatus  super  cedros  Libani ;  et  si  transeas,  non 
erit,  nec  locum  cjus  invenies.  Vide  mihi  scribam, 
Judaicum  reddentem  seriem  veterum  Scripturarum, 
sed  non  sequentem  ;  audis  quia  labiis  reddit,  mi- 
raris  ut  doctum.  Interrogas  quid  sentiat  :  respon- 
detseundum  litteram,  percurrit  historiam.  Super- 
exaltatus  videtur  tibi  et  elevatus,  si  814  litteram 
cogites.  Transi  ad  intelligentiam  spiritalem,  quia 
lex  spiritalis  est ;  vides  illum  nihil  csse,  tumdicis 
«  Vidi  impium  superexaltatum.  .  .  .  et  transivi,  et 
ecce  non  erat  ;  et  quiesivi  eum,  et  non  est  inventus 
locus  ejus.  "  Quaesivi  eum  ubi  esse  debuerat,  ubi 
vita  est :  non  illum  inveni.  Non  erat  ibi,  ubi 
vitaerat:  quia  mortuus  erat,  et  ideo  nec  locus 
ejus  inventus  est.  Quis  enim  mortui  locus,  qui  non 
erat,  nec  fuit  unquam  ?  Non  enim  iuit,  qui  in 
littera  erat :  littera  enim  occidit,  spiritus  autem 
vivificat.  Quaesivi  ergo  eum,  ut  invenirem  :  ille  se 


fugit  ea,  quae  esse  debuerant  revcrtentis.  Denique 
anima  quaj  couvertivult,  Verbum  requirit;  et  cum 
invenerit,  dicit :  "  Tenui  eum  ,  et  non  dimittam 
eum  {Cant.  m,  4),  »  hoc  est,  Oei  Filiura,  Dei  Ver- 
bum.  Injustum  autem  qui  sanari  noluit,  quaesivi 
eum,  et  non  inveni ;  el  ideo  non  illum  imiteris. 

81.  (Vcrs.  37.  )  «  Custodi  innocentiam,  et  vide 
»quitatem.  Qui  custodit  innocentiam,  ffiquitatem 
videt ;  quoniam  qui  mundus  est,  Deum  videt,  cu- 
jus  virga  recta  est,  et  recta  justilia  ;  ut  aversetur 
eos  qui  declinaverint  ad  studia  pravitatis.  Bona 
innocentia,  qua;  Deum  videt.  Denique  alii  posue- 
runt:  «  Custodi  perfcctionem  (33) ;  »  perfectus  est 
enim  qui  malitiam  nescit,  nec  dolum    novit.  Ideo 

P  inquit :  «  Custodi  perfectionem,  quia  sunt  reliquiae 
homini  pacifico.  »  Reliquiae  dicuntur  hominis  de 
corpore  mortui,  de  ejus  exuviis.  Ideo  reliquiae, 
quia  post  mortem  hominis  videntur  superssse  ; 
supersunt  enim  qu»  servantur  ad  resurrectionem. 
Gportet  enim  hoc  corruptibile  induere  incorruptio- 
nem  et  hoc  mortale  induere  immortalitatem.  Ergo 
magis  reliqui»  sunt  hominis  spes  resurrectionis, 
et  fldes  conversionis,  et  gratia  dilectionis,  quo- 
niam  impii  non  resurgunt  in  judicium  ;  vita  autem 
justorum  nola  esl  Deo,  et  judicio  Domini  compro- 
batur,  Huic  loco  pulchre  illud  convenit  :  «  Reliquiae 
secundum  clectionem  grati»  salvae  factae  sunt 
{Rom.  XI,  5). » 

82.  (Vers.  38.)  «Injusti  autem  disperibuntsimul ; 
reliquiae  impiorum  interibunt.  »  Justorum  reliquiae 

C  virtutes  sunt  :  impiorum  reliquiae  improbitas  atque 
perfidiae  peccatum.  Ea  delebuntur,   ut  non  sint. 

83.  (Vers.  39.  )  «  Salus  autem  justorum  a  Do- 
mino;  »  non  a  saBculo,  non  ab  elemento.  Ccelum 
et  terra  praeteribunt.  Non  committo  salutem  meam 
coelo,  quia  et  ipsum  praeterit,  quia  de  pluribus 
ccelis  diclum  est :  «  Ipsi  peribunt,  tu  autem  per- 
manes  {Psal.  ci,  27).  »  Deo  soli  committo,  qui  per- 
manet,  qui  potest  peccata  donaret;  ut  protector 
meus  sit  in  tempore  tribulationis,  et  adjuvet  me, 
et  liberet  me,  et  eripiat  me  a  peccatoribus  judicii 
sui  tempore,  et  salvum  me  faciat,  quoniam  spe- 
ravi  in  eum.  In  ipsum  solum  speravi ;  non  vult  e- 
nim  nos  et  sibi  et  alii  servire.  Qui  ipsi  soli    servit, 

iberatur;  quoniam  ipsi  est  laus,  gloria,  perpetui- 


non  praebuit,  nt   inveniretur;   hoo    est,    ego  eum  rv  tas  a  ssculis,  et  nunc  et  semper,  et  in  omnia   sae- 
volui  convertere  :  ille   se  mihi    praebere   noluit,   ut      cula  ssculorum. 


(43)  Psalterium  Graec,  c^Xiaac  ixaxiiv.  Hebr., 
custodi  iiitegrum,  id  est  integritatem,  Syr.,  ...  sim- 
plisitatem.  Ara.h....  mansuetudinem.  Multa    Lat.,... 


venlatem.  NuIIum,  quod  videnmus,. ..  perfectionem, 
licet  ea  lectio  quam  minimum  ab  Hebraeo  dissen- 
tiat. 


m  PSALMUM  XXXVII  ENARRATIO. 


815  PR.EFATIO. 
1.  D«  P^njtentta  duoBJamdudum  scripsi  libelios, 


etiterum  scribendum  arbitror.  Primum,  quia  utile 
est  vel  quotidie  veniam  delictorum  precari ;  deinde 


10S7 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  XXXVli. 


iOS8 


quoniam  in  illis  duobus  libellis  adhiortatio    poeni-  X  ^l*  sicut  ipse  dixit  :  «  Super  qucm   requiescam 


tenti»  vel  profectus  est,  si  geratur  ;  nunc  autem 
quemadmodum  agi  poenitentia  debeat,  exprimen- 
dum  est  ;  nihil  enim  prodest  agere,  nisi  ita  aga- 
tur  ut  oportet.  In  quo  sanctus  David  sequendum 
nobis  proposuit  magisterium,  qui  ideo  mihi  vide- 
tur  gustasse  peccatum  ut  doceret  quemadmodum 
peccatum  posset  aboleri.  Unde  enim  medicina,  ni- 
si  de  vulnere  sumpsit  exordium  ?  Dum  prima  aetas 
generis  humani  docet  alios  quod  sibi  profuit,  et 
quemadmodum  vulnus  suum  sanaverit,  aliis  os- 
tendit  ;  usus  artem  foeit,  et  asgritudo  magisterium. 
Ipsa  est  enim  prima  et  vaiida  secta  medicinEe, 
quam  experientia,non  conjectura  formavit.  Ideoque 
ab  e.xperientia  £.ii-e;p;xo:   primo  raedici  sunt  vocati. 


nisi  supra  humilem  et  mansuelum  (Isa.  lxvi,  2)  ? 
«  Absolve  te  ergo  omni  sabbato,  et  alleva  pondus 
errorum,  ut  securus  ad  illius  tuturi  sabbati  re- 
quiem  pervenire  merearis.  Nam  si  hinc  peccata 
gravia  portaveris,  iilic  requiem  noii  habcbis.  Exo- 
nera  igitur  tuam  mentem,  rejice  omnia  quibus 
conscientiagravatur  et  premitur,  ne  fiat  fuga  hie- 
me  vel  sabbato  :  vita  haecin  labore  est,  illa  in  re- 
quie.  Leviorem  te  sajculi  hujus  reperiiit  consum- 
matio,  ne  oneratus  peccatis  fugere  non  possis.  .\n- 
te  fuge,  ul  praevenias.  Fugit  sa-culum,  qui  saeculi 
iUecebris  non  tenetur,  qui  se  omni  cura  ejus  ab- 
solvit.  Fuge  etiamfuturam  iram,  hoc  est,  judicii 
diem.  Fugit  eam  qui  egerit  poenitentiam  ;    sio  enim 


et  ex  ea  secta  csterse  derivata;  sunt,    atquo   ab  ea  _  definivit  Baptista  Joannca  dicens  :   «  Generatio  vi- 


usum  quemdam  (44)  su«  sumpsere  virtutis.  Quid 
autem  est  ad  cohortationem  pcenitentiiE  validius, 
quam  quod  sanctus  propheta  David  peccatorum 
nostrorum  nos  docuit  pcenitere  ?  Quis  enim  dedi- 
gnetur  humiliare  se  Deo,  cum  rex  se  humiliave- 
rit  ?  .Aut  quis  dubitet  affligere  animam  suam,cum 
propheta  tantus  afflixerit,  solvens  pretium  lacry- 
marum  pro  redcmptione  peccati  ?  Et  quamvis  to- 
to  scriptorum  suorum  corpore  gerendae  poeniten- 
ti.-e  praecepta  difTuderit  ;  quis  enim  ejus  psalmus 
non  medicamentum  est  conscientis  peccatricis  ; 
cum  alibi  quemadmodum  impulsus  sit  (P5a/. cxvii, 
13),  alibi  quemadmodum  eonturbatus  {Psal.  xxix, 
8),  ostenderit  :  ut  non  solum  quemadmodum  sint 
sananda,  sed  etiam  quemadmodum   cavenda   vul 


perarum,  quis  vobis  demonstravit  fugere  ab  ira 
ventura  ?  Facite  ergo  fructus  dignos  poenitentiaj 
(MaUh.  III,  7,  8).  » 

3.  Audistis  hodie  legi  quia  Joannes  baptizabat 
in  /Enon,  juxta  Salim  (Joan.  iii,  23).  ,£non  dici- 
tur  oculus  suppliciorum  :  Salim  ipse  ascendens  ; 
huc  habet  interpretatio.  Qui  crgo  Laptizari  eligit, 
supplicia  prajvidet  ;  et  ideo  confugit  ad  baptisma- 
tis  sacramentum,  ut  pcccatum  omne  deponat,  ne 
obnoxius  incipiatesse  suppliciis.  Et  forte  supplicia 
prajvidct  qui  baptizatur  baptismo  poenitentice  ;  at 
vero  ille  gratiam  spectat,  qui  baptizatur  in  Chri- 
sto.  Baptismus  ergo  Joannis,  oculus  suppliciorum 
est  ;  baptismus  Christi,  oculus  gratiarum.  Tamet- 
si  in  ^Enon  baptizabat  Joannes,  juxta  ascendentem 


nera,  demonstraret,  ct  suo  nos  doceret   exemplo  ?  C  baptizabat  ;  hoc  enim  et  ista   habet  interprelatio. 


Quis  autem  starc  se  credat,  ubi  lapsus  est  etiam 
(45)  fortior  ;  tamen  in  trieesimo  septimo  psalmo 
majorem  vim  doloris  interni,  ct  laraentabilis  de- 
plorationis  expressit. 

2.  (Vers.  \.)  Denique  iu  exordio  ipse  nos  titulus 
admonet  hujusmodi  prfecepta  formari  ;  sic  enim 
legimus  :  •  In  rnmmemorationem,  inquit,  dieisab- 
bati  psalmus  David.  »  Plena  enim  est  pocnitentiaj 
dcfinilio,  commcmoratio  delictorum  ;  ut  unusqui- 
que  peccata  sua  vclut  quodam  qnotidiani  sermonis 
castiget  ilagello,  et  commissa  sibi  flagitiacondem- 
net  Sic  enim  docemur,dicenteDomino  :  «Diciniqui- 
tatestuas,utjustiliceri3  [ha.  xliii,26).  »Et  Apostolus 
ait  :  "  Ore  confessio  fil  ad    salutem  [Rom.  x.    10).  » 


ut  Salim  dicatur  ipse  ascendens.  Proximus  ergo 
erat  Christo,  qui  ejus  nuntiabat  adventum.  Etenim 
Filius  hominis  qui  descendit  de  cojIo,  ipsc  esl  et 
qui  ascendit  iii  ccclMm,  ut  impleret  omnia.  Sed 
quia  qualis  ccelestis,tales  et  coelestes,  etille  ascen- 
dit  in  coeIum,qui  terrena  deponens  consepelitur  in 
Christo  ;  ut  cura  Christo  resurgat  a  morte  peccati 
ad  novitatem  vit;e  ha;reditatisquo  consortium  ;  ut 
liat,  sicut  scriptum  cst  :  Dci  hxres,  Chn.sti  cohieres 
(liom.  VIII,  17). 

4.  Vera  ergo  medicina  est  gerere  poenltenliam  : 
quffi  tunc  legitimc  prxdicata  est,  quando  medicus 
venit  e  coelo,  qui  non  exasperaret  vulnera,  sed  sa- 
naret.  Bonus  medicus,   qui  docuit  quemadmodum 


Scd  forte  moveat,  quia  non  dixit  pcccatorum  com-  n  in  hac  terra  corporis  nostri  remedia  qujureremus  ; 

memorationem,   sed  diei  sabbati,  aut  (sicut   alius 

habct)  sabbatorum.  Qui  est  autem    sabbatum,    nisi 

requies  futurorum,  ievamen  prsesentium,   quo  Lex 

jutjet  hominuin  opera  feriari,  onera  deponi  (k.vod. 

XX,  8-11 1?  Qua;  sunt  graviora  onera,  niai  nostra  pec- 

cata  ?  H.Tc  deponantur  in  sabbatorum  dicbus,  hoc 

est  in  hoc  vita;  istius  tempore.Septem  enim  diebua 

hebdomas  omnis  concluditur,  sex  diebus  mundus 

ille  formatus  est,septirao  die  requievit  Dorainus  ab 

opcre  suo,  qui  in  nostra  mansuetudine  requiescit. 


eum  flos  nobis  herbEB  salutaris  oriretur,  qui  «  de 
peccato  damnavit  pecealum  in  carne  i/Z/iV/.  3).  .. 
Antidotum  ergo  facta  est,  caro,  quae  erat  venenum 
ante  peccati  :  quia  erat  iiiecebra  peccatorum.Audi 
queinadniodum  antidotuin  caro  Dci  lit  :  «  Verbum 
factuincst  caro  [Joait.  i,  14):  »  misit  manum  in  ca- 
vernamaspidum,venenuin  evacuavit.pcccatumabs- 
tulit;ide3t,«depeocatodamnavilpoccatumincarno.>> 
5.  Et  ut  hoc  possit  plonius  consideraii,  ipsum 
.■Xpostoli  capitulum  reconseumus.  Namqtio  ita  scri- 


(44)  Complures  mss.,  at(iue   ab  ca  ittccum  quemdam, 

(45)  Mss.     aliquot,     uhi    lapsum   videt     fortiorum. 


1059 


S.  AMBROSIl 


1060 


ptum  ent  :  •<  Deus  mittens  Pilium  sinim   in  simili-  A  luptalem  putabat.  Segregat  se  a    lasciviis,  abdicat 

a  cupiditatibus,  renuntiat  criminibus  atque  tlagi- 
tiis,  propulsat  avaritiam.quae  virilitatem  quamdam 
carnis  efTeminat.  En  tibi  illum  Christi  iraitatorem, 
et  ipsum  depeccato  pcccatum  incarne  damnantem. 
»Sic  curro,  inquit,  non  ut  in  inoertum  ;  sic  luctor, 
non  ut  aera  caedens  :  sed  castigo  corpus  meum,  et 
servituti  redigo,  ne  cum  aliis  praedicaverim,  ipse 
reprobus  officiar  (/  Cor  ix,  20,  27).  » 

818  7.  Non  superdue,  ut  arbitror,  evagati  su- 
mus,  quia  et  hoc  ad  medicinam  hominis  pertine- 
bat.  Cui  medicinffi  prospiciens  Deus  sicut  terram 
istam  salubres  herbarum  atque  arborum  succos 
ferra?  prfficepit,  quibus  carnis  vulnera  curarentur  ; 


tudidiuem  carnispeccati,  dc  peccato  damnavit  pcc 
catum  in  carne  ;  ut  justilicatio  legis  impleretur  in 
nobis,ut  813  non  secundum  carnem  ambulemus, 
sed  secundum  spiritum  {iiom.  vni,  3,  i).  ,i  \'enit 
ergu  Dei  Filius  in  similitudine  carnis  peccati  :  non 
utique  in  similitudine  carnis  venit,  qui  veram  car- 
nem  susce))it ;  sed  in  similitudine  carnis  peccati, 
id  est,  carnis  peccatricis.  Facta  enim  erat  fraude 
et  veneno  infusa  serpentis  caro  nostra,caro  pecca- 
ti.  Postquam  est  obnoxia  facta  peccato,  facta  erat 
caro  mortis  ;  quia  erat  morti  debita.  Hujus  carnis 
jam  rea;,  jam  prwjudicata;  similitudinem  Christus 
in  sua  carne  suscepit  ;  quia  etsi  naturalem  subs- 
tantiam  carnis  hujus  susceperit,  non  tamen  conta- 


,,  ,  ,.,  ita  etiamprfeceptis  saluiaribns  replevit  divinarum 

gia  ulla  susceperat  :  nec  in    miquitatibus  concep- „  o„„;„„,  c:„  ■  ,  ■.      •   --•      •. 

,  .,,..,■,.  ■  .^B  seriembcripfurerum,quibusmlirmitas  animae  sana 

tus,  et  natus  est  in  delictis,    qui  non  ex   sangmni-  .       Tf  i      .        .        ■       i- 


bus,  neque  cx  volunlate  carnis,  neque  ex  volunta- 
te  viri,  sed  de  Spiritu  sancto  natus  ex  Virgine  est. 
Quid  ergo  est  :  «  De  peccato  damnavit  peccatumin 
carne?  «  Utrum  de  similitudine  carnis  peccati,  an 
quia  peccata  nosfra  Christus  non  usu.sed  qualitate 
suscepit  :  non  crimine,  sed  sua;    misericordi»  sa- 
cramento  (46),  et  peccatum  pro    nobis    factus  cst, 
qui  peccatum  ipse  non  fecit  ?  An  vero  quia    ctiam 
de  ista  carne  pcccati,  hoc  est,  nostra  hac  obnoxia 
ex  praejudicata  damnavit  peccatum  in    carne,  do- 
cendo  quemadmodum  in  carne  positi    non    secun- 
dum  carnem  ambulemus,  sed  secundum  spirilum? 
Peccalum  quippe  est  secundum  carnem  ambulare, 
quia  luxui  et  voluptatibus,  et  lascviis,  et  carniscu- 
piditatibus  vivit,  qui  secundum  carnis  sapientiam 
conversatur :  sapientia  enim  inimica  est  Deo  ;  un- 
de  qui  in  carne  sunt,    Deo   placere   non    possunt. 
Ideoque  peccatum  damnat  de  peccato  qui  se  a  car- 
nis  vitiis  abluendo,  secundum  spirilum  vivit,  totus 
Deo  deditus,  et  cmlestibus  intentusoraculis :  prop- 
ter  quod  Christus  advenit,  ut  non  suam.id  est  car- 
nis,  sed  Dei  faceret  voluntatem.  Si  quis  ergo  illum 
sequatur,  ut  faciat  qus  placent  Deo,  et  carnis  sus 
comprimat  appetentiam,  imitator  est  Ghristi. 

6.  Ouid  senserimus,  expressimus.  Qui  legis,  eli- 
ge  quid  sequaris.  iXullus  error,  ulii  simplex  pieta- 
tis  affectus,  atqueomnis  fidelis  est  scnsus.Damnavit 
peccatum  Christus,  suscipiendo  similitudinem  car- 
nis  peccati,  ut  delicta  nosfrai  carnis  abolerot.  Dam- 
navit  peccatum,  ut  peccata  nostra  in  su;i''arne  cru- 
cillgeret  ;  facfus  pro  nobis  ipsc  peccatum,  ut  nos  in 
ipso  essemus  justitia  Dei,  qui  eramus  captivitas 
mortis,  et  prsda  serpentis.  Ergo  pietatis  est  sus- 
ceptio  peccatopum  ista,  non  criminis.  Per  hoc  pec- 
catum  nos  Deus  aeternus  absolvit,  qui  Filio  suo  pro- 
prio  non  pepercit,  et  peccatum  eum  fecit  esse  pro 
nobis.  Deinde  damnavit  peccatum  Christus  in  car- 
ne  de  ipsa  carne  peccati,  quas  judicabili  quodam  vi- 
goreetauctoritate  censoria,  oditvitia  qu»  amare 
consueverat,    et   horret  impudicitiam,    quam  vo- 


retur.  Itaque  quam  grave  est,  ut  muta  animalia  me- 
dicari  sibinoverint,  etvulneribus  suis  herbas  salu- 
bresrequirant,  deligere  non  refutent  ;  et  hominum 
industria  non  requirat,  quibus  etiam  medicus  est 
missus,  qui  medicinfc  salutaris  in  veteribus  Scri- 
pturis  semina  demonsfraret,  ct  nova  ipse  deferret? 
Quam  mula  itaque  salubria  sunt,  quae  noxia  per- 
functorie  judicantur  ?  De  ipsa  sumamus  exempla. 

8.  Serpens  alit  venenum,  morsus  noxios  habet, 
valnerat  carnem  ;  sed  in  ipso  quoque  ejus  veneno 
antidotum  reperies,  si  requiras.  Denique  caroejus 
exuritur,  cujus  pulvere  theriaca  coniicitur,  qua  ve 
neni  vis  consuevit  hebetari,  ut  noeere  non  possit 
Non  terra  ergo  in  vitio,  quo;  serpentem   generat  ; 

C  sed  ille  qui  nescit  cavcre  serpentem.  Ipse  serpens 
potesl  tibi  prodesse,  si  intelligas  :  imo  si  mediei 
praecepta  non  spernas.  Imitandum  disce  quem 
putas  essc  fugiendum.  .<  Estote,  inquit,  astuti 
sicut  porpentes,  et  simplices  sicut  columba»  [Mallh. 
x,  IG).  »  Serva  caput  tuum  sicut  serpens  ;  et  si  la- 
ceratus  toto  corpore  fueris,  revivisces.  Caput  tuum 
Christus  est,  quia  caput  ipse  est  viri  :  si  servave- 
ribfidem,  et  si  mortuus  fueris  sicut  serpens,  et  tu 
resurges.  Imitare  scrpentem,  qui  e.Kteriorem  su- 
um  cxuit,  ut  renovetur  interior  :  imitare  serpen- 
tem,  qui  venenum  suum  evomit.  Beatus  et  tu  si 
cogitationes  tuas  malas  evomas,et  malitiae  tuae  ve- 
nena  deponas.  Celebris  sermo  est,  et  scriptorum 
auctoritate  robustus,  serpentem,  aquis  appropin- 

r>  quantem  sibilo  sibi  feminaeanguis  sponsare  concu- 
bitus  ;  illam  proprin;  consulentem  saluti,  easponde- 
re  legc  petitos  coitus  sui  usus,  si  serpens  venenum 
evomat,  captumque  obedire  jussis,  armadeponere, 
ac  proprii  more  conventiis  capul  ori  ejus  inserere, 
atquc,  ubi  calescere  coiperit  consuetudo,  seu  nalu- 
ra3  quadam  violentia,  seu  libidinis  ardore  feminam 
stringcre  ora,morsusque  libidinis  osculis  premere, 
atque  ita  caput  serpentis  abscindi. 

9.  Nonne  in  natura  serpentis  mysterium  fidei  re- 
cognosces  ?  Serpens  illeparadisi  prior  feminam  ad 


(46)  Quinque  mss.,  non  usu  qualitate  suscepil,  nec  crimir.e ;  sed  suas  misericordise  sacramenio,  etc. 


106i 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  XXXVII. 


10C2 


culpa;  adulterium   provocavit;    sed  ubi   veneuum  A  quos  ulique  ideo  genuerat,  ut  essent.  Et  ideo  non 


ejus  efTusum  est  in  hunc  mundum,  soboles  illius 
femins  circumventione  parentis,  et  fraude  multa 
serpentis,  armis  eum  suis  exuit,  et  caput  illius  am- 
putavit.  Quod  si  venena  praivaluerint,  et  peccatum 
in  quo  est  aculous  mortis  irrepserit ;  uteremedico. 
rum  cxemplo,  ut  tibi  serpens  vel  sero  moriatur. 
Conteras  ejus  venenum,  corpusque  comminuas,  et 
admistum  salutaribus  succis  nove"istemperandum; 
ut  non  solum  vim  suam  et  virus  amittat,  scd  etiam 
fiat  remcdium  de  veneno.  Moritur  autem  tibi  scr- 
pens  ille  intelligibilis,  si  tu  moriaris  peccato,et  tibi 
tua  peccata  moriantur.Sic  conteritur  ejus  venenum, 
si  te  tua  facta  compungant  :  sic  omne  virus  ejus 
aboletur,  si  bonis  operibus  tegas,  et  fldeli  confes- 
sione  819  tcraperes  crimen  admissum.  Audi 
quemadmodum  virlus  draconis  ipsius  conteratur. 
«  Conterat,  inquit,  Deus  Satanam  sub  pedibus  ve- 
stris  [Rom.  xvi,  20).  »  Contere  primo  cor  tuum,  in 
quo  erat  draconis  cubile :  ut  non  inveniat  ubi  pos- 
sit  habitare  :  contere  draconis  carnes  :  carnes  ejus 
peccata  nostra  sunt.  Ideo  tibi  dicit  Deus :  «  Epu- 
lantur  in  eo  gentes»(yofc.  xl,  25).Etinfra  ait  :"Pra;- 


admisil  consolationem,  occisis  parvulis  ab  Herode; 
quia  nec  in  adventum  Jesu  crediderunt,  mensuram 
sceieris  adimplcntes,  ut  etparvulos  intcrficerent,ut 
inter  eos  ot  filius  Virginis  nccaretur.  Ergo  Ecclesia 
Domini  in  Judaiis  consolari  noluit  ,  quia  non  sunt: 
in  Christianis  autem  qui  ex  nationibus  congregati 
sunt,  epulatur  et  gaudet,  quoniam  cccperunt  esse, 
qui  nonerant. 

11.  Misisti  ergo  aquam  Jordanis,  aquam  gratia;, 
hoc  priraum  bibe:  misisti  aquam  lacrymarum, 
aquam  poenitentiae,  hoc  secundum  est  poculum,  ut 
primum  repares.  Bibe  aquam  de  tuis  vasis,  bibe 
aquam  de  tuis  fletibus,  ut  dicas  :  «  Et  potum  meum 
lletu  tempcrabam  {Psal.  ci,  10).  »  Fletus  ergo  tuus, 
T>  polus  cst  tuus  ;  et  lacrymae  tu»,  cibus  est  tuus. 
I.  1'uerunt,  inquit,  raihi  lacryma;  meie  panes  [Psal. 
XLi,  4).  Si  lacryraa;  panes,  habes  ex  peccato  iniqui- 
tatis  cibum  conversionis,  secundum  illud  quod 
legis  in  Evangelio:  «  Quoniam  cui  plus  dimittur, 
plus  diligit  [Luc.  vii,  47).  »  Unde  saepe  videmus  ali- 
quos  qui  ante  negligentes  fuerant  Christiani,  pec- 
cato  aliquo  commisso,  fieri  diligentiores,  et  ex  ilio 


currit  mori  (47) :  carnes  autem  corporis  ejus   sunt  .  per  pa;nitentiam   evadere   820  solerc    perfectos. 


adha;rente3  ei  (Job.  xu,  13,  14).  »  Sicutenim  sancti 
corpus  et  membra  sunt  Christi ;  ita  peccatores  qui 
peccatum  non  deserunt,  sed  peccato  inha;rent, 
corpus  draconis  et  membra  sunt.  Ideo  nos  Christi 
corpus  epulamur  ;  illi  autem  corpus  epulantur  dra- 
conis  :  nos  epulamur,  qui  Christo  adhaerere  con- 
tendimus,    remissionem    quotidianam    et  veniam 


peccatorum,  illi  autem  qui  peccatis   quotidie    pcc-  ^  tuaa,  utjustiflceris. 


Sicut  igitur  ex  peccato  conversio,  ita  remedium 
de  veneno.  Audi  hoo  remedium  :  «  Justus 
in  principio  sermonis  accusator  ost  sui  {Prov. 
xviii,  17).  »  Venenum,  peccatum  est ;  reme- 
dium,  accusatio  sui  criminis  :  vencnum,  iniquitas 
cst ;  confessio,  remedium  prolapsionis.  Et  ideo  ve- 
re  remedium  de  veneno  est,    si    dicas    iniquitatcs 


cata  connectunt,  continuationem  Qagitiorum   epu- 
lantur  et  criminum. 

10.  Contere  igitur  has  carnes,  et  super  eas  con- 
tritionem  tui  cordis  asperge  :  deinde  mitte  super 
omnia  ea  Jordanis  aquam.  Jordanis  enim  descensio 
et  ascensio  est,  quouiam  qui  in  fontemsacrum  de- 
scenderit,  etascendit;  ut  quas  superiora  sunt  qua;- 
rat.  Descendit  cnim  in  mortem  Christi,  qui  bapti- 
zatur  in  Christo,  et  in  resurrectionem  ejus  asccndit. 
Si  autemjam  baptizatus  errasti,  mitteaquam  lacry- 
marum,  non  mendacem,  sed  veram  ;  ut  deprofun- 
do  clames  ad  Dominum  Deum  tuum,  el  dicatur  de 
te  :  «  Vox  audita  cst  in  Rama,  fletus  et  ululatus 
multus,  Rachel  plorans  filios  suos,  et  noluit  conso- 


12.  Sed  jam  psalmum  adoriamur,  ut  ipsc  nos 
doceat  quemadmodum  agenda  poBnitentia  sit.  Ita- 
quc  sic  incipit : 

EN.\RR.\TIO. 

13.  (Vers.  2.)  «  Domine,  ne  ira  lua  arguas  me  ; 
ncque  in  furore  tuo  corripias  me.  »  Qui  pceniten- 
tiam  agit,  paratus  essc  debet  ad  opprobria  perfe- 
renda  injuriasquc  subcundas  ;  noc  commovori,  si 
quis  ci  peccati  sui  crimen  objiciat.  Cum  enim  ipse 
accusare  se  debeat,  quemadmodum  alium  non  sus- 
tinet  arguentem  ?  Quod  si  ab  homine  argui  timere 
non  debct,  quanto  magis  a  Domino  Doo  suo,  cui 
oranes  etiain  in  iis  qua;  sunt  occulta,  peccamus; 
cum  pnesertim  condcmnalio  prKscntiiiin.absolutio 


lari,  quia   non    sunt   [Jerem.   xxxi,    Ti  ;  MaUh.  ii,  J)  futurorum  sit.  Qui    autem   non    condeinnantur   iii 


18).  »  Rachel  Ecclesia  est,  in  qua  benediciturplebs 
Dci  :  ipaa  pro  te  fleat,  ipsa  tua  peccata  deploret,  ct 
flatplurimum;  ut  consolationcm  facilenonadmittat, 
qucmadraodum  (|ui  plurimumdolent.Ideu  consolari 
se  noluit ;  quoniain  (lui  cras,  essc  dcsisti.  Sed  hac 
persevcrantia  dolnris  et  flelus  cmereatur  ut  dicat : 
«Filius  meus  mortuus  erat,  et  revi.xit :  pericrat,  ct 
inventus  cst  (Lur.  xv,  52).  »  Aut  forte  consolari  se 
noluit  Rarhcl  in  Kiliis  Juda;orum  ;  quia  non  sunt, 

(47)  Sic  omnes  mss.  ac  vet.  edit.  ;  Rom.  vcro, 
vrxcucnrril  mors  ci.  Niiuirum  cx  LXX,  apud  quos 
legas    f|jTtpo?0!v    aCTOu     tfix^:     inWiiii,      uut,      ut 


sajculo,  cnm  hominibusnon  llagellabuntur.  Va;  mi- 
hi !  si  de  me  dicatur  :  «  Habet  mcrcedem  suam 
(Maltli.  VI,  2).  »  Si  bonum  factum  hac  condcmnatur 
scntcntia,  quanlo  magis  criiiicn  gravalur?Naiii  si 
misericordia  facili  jactata  sermonc,  fructu  IVauda- 
tur  ajterno,  (|uanto  magis  iniquitatis  picna  uecrbi 
fenoris  accessionc  dillcrtur?  Ergo  qui  pa-nitentiam 
agit,  olTerro  so  debct  ad  pcenam,  ut  hic  puniatur 
a  Doinino,  non  ad  supplicia  icterna  scrvclur   (4H) : 

Aquila,  £»>.;iiii. 

(.'iS)  l^i\xresms9.,  iion  ad  supplicia   futura   fcrie- 
lur. 


1063 


S.  AMBROSn 


I0C4 


nec  exspectare  tempus,  sed  occurrere  divina)  indi-  A  Scriptura  hortatur,  ut  et  tu  poenitentiam  non  refu- 


gnationi. 

14.  Vide  facta  David  ejus  precibus  convenirc. 
Offenderat  Dominum,  quia  numerari  jusserat  po- 
pulum.  Confessione  prfevenit  Dei  nuntium,peccas- 
se  se  valde,  et  nimis  atuite  fecisse  commemorans  : 
non  quasi  admoneret  oblitum,  sed  quasi  urgerct 
morantem  ;  ne  diutius  commotionem  dilferret  ef- 
fensffi.  «  Peccavi,  inquit,  valde,  quoniam  verbum 
hoc  feci  (/  Par.  xxi  8)  ;  »  et  nunc,  Domine,  dele 
iniquitatem  servi  tui.  Quomodo  autem  deleantur 
peccata,  audi  dicentem  :  «  Solutum  est  peccatum 
ejus,  quia  recepit  de  manu  Domini  duplicia  pecca- 
la  sua  (/ra.  XL,  2).  n  Non  ergo  penitus  sibi  pec- 
catum  remitti  postulat,  sed  moderata  solutione 
deieri,  hoc  est,  ut  in  futurum  ejus  memoria  delea- 
tur.  Denique  quasi  interpellantis  voce  conventus 
Dominus,  ne  vindicta  commissi  protelaretur  erro- 
ris,  misit  ad  eum  Nathan  (49)  prophetam  ;  et  ille 
venit  ad  regem,  et  dixit  ei :  n  Quid  fieri  velis,  elige: 
triennium  famem  super  terram,  aut  tribus  men- 
sibus  fugere  te  a  facie  inimicorum  tuorum,  et 
illos  persequentes  ;  aut  triduo  fleri  morlem  in  ter- 
ra.  Et  nunc  scito,  et  vide  quid  respondeam  illi  qui 
misit  me  {I  Paiwxi,  11,  12).  »  Vide  docentem  Deum 
qua  moderatione  ejus  indignatio  leniatur,  si  non 
penitus  verbera  recusemus  ;  sedqualitatem  levandi, 
non  evitandi  supplicii  postulemus.  Tria  proposuit, 
ut  quod  moderalius  putaret,  eligeret.  Vide  etiam 
quemadmodum  ad  poenitentiam  provocat ;  ut  nos 
offeramus  injuriae,  eligerc  pcenam  mandans,  >it  in 


gias,  sed  sequaris  Deum,  quem  sequi  debes.  Bene 
addidit,  "  super  malitiam  ;  »  quia  videtur  om- 
nis  duraesse  vindiota.  Ideo  et  dies  judicii,  dies  di- 
citur  mala,  de  qua  beatus  est  qui  per  Deumlibera- 
tur  ;  ut  scriptum  est :  «  In  die  mala  liberavit  eum 
Dominus  (Psal.  xl,  2).  »  Et  dixit,  inquit,  angelo  Do- 
minus  uttibi  parceret.Vide  autem  quia  quando  Do- 
minus  vult  ignoscere,  dat  gratiam  et  fiduciam  de- 
precandi.  Et  vidit  David  ferientem  angelum,  etdi- 
xit :  «  Ecce  ego  sum  ;  ego  peccavi,  el  egopastorma. 
le  feci,  et  isti  in  hoc  grege  quid  fecerunt?  Eiat 
manus  tuain  me  et  in  domum  patris  mei  (/  Paral. 
XXI,  17).  »  Si  mandaverat  Dominus  angelo  ut  par- 
ceret,  quomodo  feriebat  adhuc  angelus  :  nisi   quia 

gari,  et  ut  ro- 
omo  angelum 
ferientem,  nisi  Dominus  ejus  oculis  angelum  reve- 
lasset.  Unde  et  Elisaeus  dicit :  «  Domine,aperinunc 
oculos  pueri  hujus,  ut  videat.  Et  aperti  sunt  oculi 
pueri  ejus,  et  vidit  montem  equis  repletum  et  cur- 
ribus  in  circuitu  prophet»  iIV  /ieg.vi,  17).  »  Xec 
te  moveatquod  persona  viiior  servuli,  quam  pro- 
phctt-e  vel  regis  ;  quia  vilior  et  equorum  et  curruum 
species,  quam  sanclitas  angelorum. 

16.  Et  fortasse  aliquibus  perfunctorie  legentibua 
durum  videatur  quod  David  ille  humilis  corde  at- 
que  mansuetus,  qui  parcebat  inimicis,  mortem  ma- 
gis  populi  elegit,  quam  suam  fugam,  aut  famem 
super  terram.  Famcm  populi  vitavit,  quia  gravior 
morte  et  omnibus  suppliciis  habetur,  quam  sequi- 


T)  Doniinus  etai  vult  ignoscere,  vult  rog 
getur  ioOj,  operatur?  Nec  vidisset  ho 


ipsa  pa?na  electionis  quaedam  praerogativa  servetur  ^  tur  etiam  pestilentia,  qus  ccelum  contaminat.mor 


891  et  reo  suo  blandiatur  hoc  verbo.  Et  dixit  Da- 
vid  ad  Nathan  :  «  Angustise  mihi  sunt  in  his  tribus: 
sed  magis  incidam  in  manus  Domini,  quoniam 
magna  est  misericordia  illius,  quam  in  hominum 
manus  (Ihid.  13).  •>  Nunquid  donari  sibi  pcenani 
proposcit  erroris?  Quod  si  fecissel,  impudentice  no- 
taretur,  qui  moderalioiii  divin.3e  fuisset  ingralu'». 
Nam  pkirimum  suffragatur  reo  verecundaconroasio; 
et  poenam  quam  defensione  evitare  non  possumus, 
pudore  levamus.  Elegit  non  quod  a  flagello  esset 
immune,  sed  quod  moderatius  judicavit ;  ut  Dei 
lenitati  magis  qui  nosset  ignoscere,  quam  homi- 
num  se  commilteret  polestati,  qui  niensuram  ulMo- 
nis  frequenter  excederent.  MiseretUr  itaquequi  ne- 
scit  errare  ;  non  miseretur,  qui  enoris  est  parti- 
ceps. 

15.  Nec  fefellit  sanctum  David  fides  siia,  sed  in 
ipsa  quoqueoffensione  graliam  divinffimiserationis 
eineruit.  Nam  qui  proposuerat  mortem  triduo  exer- 
cere  in  terra,  ne  unum  quidem  dicm  passus  est 
praeterire  ;  sed  ad  horam  prandii  libenter  indulsit, 
et  (ut  verbo  Scripturfe  utar)  <<  habuit  pcenitentiam 
super  malitiam  (//  Picg.  xxiv,  16).  »  Videquomodo  te 

(49)  Rom.  edit.  hic  et  infra  reposuit  e  sacris 
cod.  Gad.  Verum  cum  aliae  edit.  atque  mss.  in  voce 
Nathati  consentiant,  apparet  memoria  lapsum  fuis- 
se  Arabrosium,  quein  auctoritate  propria  emendare 


teni  acervat.  Suam  fugem  non  poposcit,  propter  il- 
luil;  quia  propheta  pro  populo  deprecari  poterat, 
sicut  factum  est:populus  pro  prophcta  intervenire 
non  poterat.Scriptum  est  enirn  ;  Si  populus  errave- 
rit,sacerdos  orabit  pro  eo ;  si  sacerdos  erraverit,qui3 
rogabil  pro  eo?  Ettamen  ubi  vidit  occidi  populum. 
ipse  se  angeIo§9?  ferienti  obtulit ;  ut  ipsepotius 
ppo  populo  feriretur.  Plus  est  quod  nccipsa  perter- 
rilus  specie  mortuorum  gladio  se  obtulit,  quam  si 
sermonem  propositae  conditionis  optasset.  In  elec- 
tioneitaquerationem  secutusest,  indolorepietatem. 
17.  Vide  autem  Domini  gratiam,  quod  et  ipse  a 
proposita  conditione  detlexit.  Numquid  aliquod  mi- 
sorationis  est  crimen  :  quia  plusminatur,  et  minus 
D  exigit?  Qui  in  remuneralione  prjemiorum  sua  pro- 
missa  custodit,  in  esactione  paenarum  praescriptum 
remordet.  Cum  irascitur  in  reum,  differt :  cum  mi- 
seretur,  properat,  utabsolvat;  terret,  utcorrigat; 
admonet,  ut  emendet ;  prfcvenit,  ut  ignoscat.  Un- 
de  et  alibi  ait  Prophetade  Domino  :  «  Calixin  manu 
Domini  viuimeri  plenus  est  misto...  verumtamen 
faex  ejus  non  est  exinanita  {Psal.  lxsiv,  9).  »  \d 
terrendum  plenus  est  calix,  ad  feriendum  non  est 

religioni  est. 

(50)  Edit.  omnes  in  corpore,  et  utrogelur,  liorta- 
tur.  Vet.  autem  in  margine,  cumque  illis  cuncti 
mss.,  et  ut  rogetur,  operatur. 


1065 


ENARHATIO  IN  PSALMUM  XXXVH. 


1066 


exiuanitus.  Plenus  erat  culix,  cum  morsper  tridu- A  summa  patientia   celebrare   vindictam,    exercere 


um  mandaretur  :  sed  occurrit  misericordia  Doi.te- 
nuil  nianum  angeli,  priusquamcalicem  istum  exi- 
naniret.  Ut  scias  autem  quia  calix  pana  vel  gla- 
dius  est.audi  dicentem  :  «  Accipe  calicem  vini  me- 
ri  hujus  dc  mauu  mea,  et  potionaljis  onines  gentes, 
ad  quas  ego  mittam  te  :  et  voment,et  insanient  a 
facie  gladii  (./twm.  XXV,  15,  l(i).  »  Et  ad  Jerusalem 
dicilur  :  •  Bibisti  calicem  irae  de  manu  Domini : 
caliccm  enim  ruinae  bibisti  (51), et  exinanisti,  ncc 
eratqui  te  consolaretur  ilsn.u.i').»  jLTusalemmcn- 
surambibit,  quae  supramensurampeccavit.  Ecclesia 
Christianoruni  calicem  ira;  exinaniro  non  novlt,  sed 
exinanitum  unguentum  ;  proptorquam  se  Christus 
exinanivit,  ut  ubique  fragraret.  De  manu   Domini 


tormenta.  Cur  ergo  mireris  in  Deo,  si  hoc  inter- 
dum  in  homine  recognoscas  ?  Vindictam  autem 
iram  csse  supra  diximus.  Denique  usus  habet,  ut 
dicamus  de  quoquam  punito,  quia  iram  incidit  le- 
gum  :  non  quia  legum  iram,  sed  quia  legum  seve- 
rilutem  incidit.  Sic  et  alibi  de  decem  plagis  ^Egy- 
ptiorum  ait :  «  Misit  in  eos  iram  per  aBgclosmalos 
(/'ju/.  Lxxvii,49),  )>  idestvindictam  ;  lexenim  nescit 
ira^ci,  scd  scit  leguni  minister  Nescit  ergo  irasci 
qui  auctor  est  leguni,  cui  terrcndi  est  voluntas, 
non  puniendi.  Imitamini  ergo,  imperatores,  exem- 
plum  divinum  ;  ut  sitis  in  statuendis  legibusseve- 
riores,  in  exigendis  suppliciis  misericordes.  Seve- 
ritas  legum  insolentem  restringat    audaciam,    mi- 


hoc  munus  accepit  ;  poculum  autem  mortis   ignu-  r>  sericordia  principum  reos  subtrahat   pffinaj.  Reco- 


rat.  Duos  calices  lego,  unum  niortis,  allerumvits, 
Mortis  calicem  suo  (^hristus  exinanivit  in  sangui- 
ne  ;  et  novum  calicem  ministravit,  ut  dicamus  : 
«  Calicem  salutaris  accipiam  iPsal.  cxv,  13).  »  No- 
vi  calix  esl  Testamonti,  qui  in  remissionem  elTun- 
ditur  peccatorum.  Effunditur  hic  calix,  et  faex  ejus 
non  invenitur  52i,  quia  niundat  omne  dclic- 
tum. 

18.  Diximus  quemadmodum  in  ulciscendo  inQe- 
ctat  Dominus  commotionem  suam  :  dicamus  quem- 
admodum  in  remunerando  praeveniat  nostram  pre- 
cationem,  et  doceamus  exemplo.  Audi  illum  ex 
duobus  latronem  dicentem  Domino  :  "  Memento 
mei,  Domine,  cum  veneris  in  regnum  tuum  {Luc. 
xxiii,  42).  »  Respondit  Dominus  :  «  Amen    dico  ti- 


gnoscit  igitur  1'rophcta  culpam  suam,  videt  vul- 
nera,  curari  postulat.  Qui  sanari  vult,  argui  non 
reformidut  :  sed  non  vult  argui  in  furore,  sed  in 
verbo  Dei.  Verbum  Dei,  sanitas  est.  Sic  enim  legi- 
mus  :  <c  Misit  Verbum  suum,  et  sanavit  eos  {Psal. 
cvi,  20),  II  Non  vull  erudiri  in  ira,  sed  in  doctri- 
na  :  ut  si  medicum  roges,  ne  secet  vulnus  tuum, 
.'^ed  medicamentum  apponat  ;  urget  medicamento, 
sed  non  secat.  Denique  est  dolor,  sed  non  su- 
pra  mensurum  doloris  :  mordet,  sed  non  cruen- 
tat. 

20.  (Vers.  3.)  Et  addidit  :  «  Quoniam  sagitts 
tua;  infixaj  sunt  mihi.  »  Eadem  videtur  dicere,  qu« 
sanctus  Job  :  sed  diversa  sunt.    Nam  et   ille   ait  : 

Sagittse  enim  Domini  in  corpore  meo  sunt,  qua- 


bi,  hodie  mecum  eris  in  paradiso  {Ibid.  43).  »   Ille  C  rum  furor  bibit  sanguinem   meum  :    cum   incipio 


adhuc  rogabat  ut  meminisset  sui  cum  venisset  in 
regnuro  suum  ;  et  Dominus,  cum  nondum  venis- 
set,  ei  jam  regnum  coeleste  tribuebat.  Quam  velox 
misericordia  I  Tardius  votum  prccantis,  quam  re- 
muneranlis  est  praemium. 

•19.  Ideo  ergo  David  moderationem  tenuit,  non 
remissionem  oravit  dicens  :  «  Domine,  ne  ira  tua 
arguas  me,  ncque  iii  furore  tuo  corripias  me.  » 
Furor  Gra?ce  O-jjii;  dicitur,  el  ira;  impetus.  Hoc 
ergo  Latinus  voluit  exprimere  :  Neque  in  ira,  ne- 
que  in  ipso  impetu  irae  aiguas  me,  autcorripias,Cor- 
replio  autem,  eruditio  est.  Ipsa  Gripce  dicitur  -»■- 
6e'j(j'.s,  de  qua  diciiur  :  «  Heatus  homo  quem  lu 
erudicris,  W23  Domine  yPscil.  xciii,  13;  !    »    Non 


loqui,  compungunt  mc  {Job.  vi,  4).  »  Ille  de  vul- 
nere  sui  corporis  queritur  ;  hic  deplorat  animse 
sua;  vulnera.  Et  forte  hic  agit  pcenitentiam  dc  pec- 
calo  (53)  :  ille  causam  agit  inlirmitatis  humanae  ; 
et  quasi  noslr»  imbecillitatis  assertor,  ad  reme- 
dium  operis  auxilium  Creatoris  exposcit.  Ilic  igitur 
precatur,  ille  patrocinatur.  Ideoque  vehementior 
hujus  est  dolor  ;  quia  animae  vulnera  graviora 
quam  caruis  sunt.  Ille  dicit  sagittas  Domini  in  suo 
essc  corpore,  iste  deplorat  inlixas  ;  illius  sanguis  bi- 
bitur,  hujus  elfunditur  ;  ille  compungitur,  hic  vul- 
neratur  ;  illum  nianus  Dei  tetigit,  superhunc  gravi 
pondcre  conlirmala  est ;  hic  animam  suam  deflet 
illusionibus  esse  completam,  ille  suum  corpus  ul- 


eniin  Deus  passioni  patet,  ut  irascatur,  cum  sit  q  ceribus.  Manuni  autcni  Dei,virtutem  intelligimus 
impassibilis  ;  sed  quia  vindicat,  videtur  irasci.No-  puniendi.  lla;c  manus  rcgem  .■Egyptiorum  propter 
bis  hoc  videlur  ;  quia  ipsi  cum  commotione  vindi-  Abraha;  injuriam  ab  tentatam  Sara;  pudicitiam  fla- 
care  consuevimus.  Plerumque  lamen  et  homines  gellavit.  Ua;c  manus  .Egypliorum  currus,  equos  et 
inveniuntur     cuin     vindicanl,    lum    movcri  ;    scd      populos  Rubri  niaris  demersit  profuudo.  Ha;c  ma- 


(51)  Duo  mss.  ac  vet.  cdit.  in  margine,  calicem 
eiiiin  ir;c  hihisli.  Hcbr.,  calicem  eiiim  vcneni  mvrli- 
feri,  vel  ut  Grot.  vorlit,  pociilum  linrrihilc.  Chald., 
puculum  nmleilictionis,  bihisl,.  Et  post  non  miilta, 
koni.  cdit.  sola,  Jcrusulcni  .s»/j/(i  nicnsiirnm  hibit, 
qiiia,  etc.  Minus  bcne  :  siiii.iduin  videlur.Vmbrosius 
ail  id  respexisso,  ()uod  locus  Isaiie  sic  habeatur 
apud  ).X\  :    Ti  xotr.piov  ^ip  ■",  irtojjsuc,  t4    -^ovSov  •rou 

fiuiioJ  ii,i-.'.ti,    etc.     Nam    xovo'^     gcDUB  mensursB 
Patr'U,  XIV. 


est,  quam  Synagoga  totam  exhausisse  hic  declara- 
tur. 

(52)  Uom.  edit.,  ct  fic.r  ejus  non  innnitur.  Ali« 
cuni  niss,..  non  invenilur.  Melius,  cuni  hic  aperte 
signilicntur  culiceni  Novi  Tcslan.eiiti  f.eculentum 
non  csso,  sed  purum  ;  ut  pote  qui  iiullam  crimi- 
nis  maculani  non  cluat. 

(55)  Vide  ijriores  duoa  libros  De  inlcrpellaliont 
sauctorum  jSb  cl  David. 

94 


1067 


S.  AMBROSII 


1068 


nus  menteni  gravavit  regis  Saul,    ut   gratiam  sui  A.  <iui  vulnerandi  permisit  diabolo  potestatem.  Deni- 


conservatoris  odisset  ;  et  pro  praevaricatione  cae- 
Jestis  imperii  desertus  a  sooiis,  interemptis  quoque 
filiis  destitutus,  victus  ab  hostibus  (quo  speclaculo 
nihil  est  delbrmius  regi)  gladium  in  se  suum  ipse 
converteret,  ne  captivus  senex  viverot  filiis  et  ro- 
gno  superstes.  Hanc  manum  David  in  seipso  ex- 
pertuset  liberis,  alterius  incestura,  allerius  parri- 
cidium  deploravit,  et  894  (quod  pio  patri  gravius 
est  salutis  sum  exitiis)  simul  uppobria  sobolis,  et 
pictatis  deflevit  excidia  :  quorum  altorad  incestum 
accensus  de  germanitatis  affectu,  altor  ad  parrici- 
dium  armatus  est  studio  castitatis.  Vide  quemad- 
modum  illos  in  gravissimis  criminibus  confiniahi- 
sero  virtutum.  Utinam  aut  ille  sororem  non  amas- 
set,  aut  hic  non  vindicasset !  Ad  postremum  et  ip- 
se  patria;  finibus  pulsus  a  filio,  fugiebat  liostem, 
quem  optabat  hatredem  :  metuebat  vincere,  ne 
pietatisdispendio  vinceretur. 

21.  Sed  forte  aliquis  dicat  ;  Quomodo  in  piirri- 
cidio,  vel  in  incestu  manus  fuerit  Dei,  cum  opus 
illud  inimici  sit  ?  Cognoscamus  igitur  quoniam  et 
ubi  diabolus  vulnerat,  sagitta;  Doiiiini  vulnerare 
dicantur.  Nempe  sic  legimus,  quod  cum  in  conci- 
lio  angelorum  sanclum  Job  servulum  suum  Domi- 
nus  conversus  ad  diabolum  praedioaret  {Job.  i,  8)  : 
ut  ureretur  invidus,  et  hamani  generis  adversarius 
(laus  enim  inferioris  substantia;  viri  (54),  condem- 
natio  ejus  est)  responderit  diabolus,  quia  non  gra- 
tis  Job  Dominum  veneraretur,  qui  nutu  Dei  omni- 
bus  abundaret.  «  Sed  mittc,  »  inquit,  «  manum 
tuam,  et  tange  omnia  qua!  habet :  videaraus  si  non 
in  faciem  te  benedicat  {Ibid.  II).  »  Et  Deus  potes- 
tatem  dedit  diabolo,  ut  mitteret  manum  suam  in 
omniaqu»  haberet  Job.Quibus  gcstis,  cum  sanctus 
Job  immobilis  in  sua  fortitudino  permaneret : 
quianonest motus  Job  aut  interitu  liliorum,  aut 
dispendio  facultatum  :  iterum  Dominus  ad  diabo- 
lum  dixit,i!ludens  ei,  quod  dissipasset  omnia  qure 
habuerat  Job,  filios  ejus  interemisset :  ipsum  tamen 
nequaquam  movere  de  virtutis  statione  poluisset. 
Et  ille  respondit  :  «  Quaeounque  habet  homo,  pro 
anima  sua  dabit.  Sed  mitte,  »  inquit,  »  manum 
luam,  et  tange  carnem  et  ossa  ejus  [Job.  n,  4,  5).» 
Et  accepit  iterum  potestatem  ut  mitteret  manum 
suam  in  corpus  ejus  ;    tamen   ut   animam    ipsius 


que  si  mandes,  ut  tuus  servulus  verberetur,  nonne 
etiamsi  ab  adstante  alio  caedatur,  a  te  dicitur  ver- 
beratus  ?  Est  et  illa  ratio  :  quia  Dominus  ideo  dat 
tentatori  potestatem,  ut  hominumin  tentationibus 
probetur  affectus.  Idco  fit  persecutio,  ut  fides  lu- 
ceat,  virtus  oxcellat,  mcns  interna  omnibus  mani- 
festetur. 

22.  Ergo  tentatio  quasi  sagitta  penetrat  interiora 
hominis,  et  quasi  gladius  Dei,  qui  scrutatur  in- 
terna.  Gladius  autcm  vorbum  est  Dei  validium,  et 
acutius  omni  gladio  acutissimo  :  de  quogladio  au- 
di  dicentem  Mariae  Simeonem  :  «  Et  tuam  ipsius 
animam  pertransibit  gladius  ;  ut  revelenturmulto- 
rum  cordium    cogitationes    {Luc.    ii,  3.5).    >>  Verbo 

P  enim  Doi  orania  revelantur,  in  cujusconspectu  nu- 
da  et  aporla  sunt  omnia.  Anima  ipsa  videtur  (.50), 
medulla!  895  interiores,  cogitationesque  manites- 
tie  sunt  (Ikbf.  iv,  12  et  13)  :  nec  ulla  postremo  est 
creatura,  ut  Scriptura  dicit,  quae  se  a  cognitione 
ejus  abscondat  {Psal.  xviii,  7).  Ergo  vendamus  om- 
nia,  ut  Verbum  cinamus,  ipsumque  in  nostris  via- 
ceribus  recondamus. 

23.  Ipse  postrerao  diabolus  testificatur,  quiaom- 
nia  dat  homo  quae  habet  pro  anima  sua,  nec  di- 
gnum  illud  pretium  totius  patrimonii  pro  redem- 
ptione  unius  anim.-c  confitetu.-.  Quid  parcimus  pa- 
trimonio,  quod  et  ipse  diabolus  vile  judicat  prosa- 
lute  ?  Parum  dixi  pro  salute,  parum  esse  et  pro 
errore  testatur.  Dcnique,  «  ha;c  omnia,  »  inquit, 
«  tibi  dabo,  si  procidens  adoraveris  me  {Matth.  iv, 

'-'  9).  »  Nec  solum  divitias  raundi,  sed  etiam  hono- 
res  et  regna  monstravit.  Si  tanto  constat,  ut  dia- 
bolus  adoretur  ;  quantum  Christianus  debet  offer- 
re,  ut  cum  Christo  resuscitetur  ?  Sed  diabolum  di- 
mittamus  quasi  hircum  emissionis  in  desertum  ; 
neque  enim  fidelis  assertor  est  veritatis  :  etsi  ali- 
quando  transfiguret  se  in  angelum  lucis. 

2L  Abundant  nobis  divinarum  testimonia  scri- 
pturarum,  quibus  instruimur  nihil  esse  in  homine 
pretiosius  fide,  nullum  tanlum  esse  patrimonium, 
quod  salutis  nostroe  atque  animae  pretio  confera- 
tur.  Fide  Abraham  patriam  suam  reliquit  {Gcn. 
XII,  4),  et  terram,  et  proximos  etiam  quos  vide- 
bat,  et  oum  quem  non  videbat,  tanquam  adspi- 
ciens  sequebatur.  Moyses  quoque  animffi  sua;  pre- 


XVI,  13,  15 
mus  ergo  quod 


ubi  est  egressus  a 


custodiret.  Etperfudit  ulceribus  sanctum  Job  (yo6.  D  tium  majus  omnibus    iEgypti    divitiis    a;stimavit 

{Hebr.  xi,  26).  Quidde  virissublimibusloquar  ?  Ra- 
hab  meretrix  {Josiieu,  1,  9)  alienigena  illa  de  sae- 
culo,  tamen  animam  suam  non  solum  contemptu 
omniuin  qua;  habebat,  sed  ctiam  vitae  periculis 
putavit  esse  redimendam  :  qus  exploratores  Jesu 
Nave  civibus  suis  qua;rentibus  denegavit  ;  et  hos- 
tes  patriffi,legatost  amen  fidei  maluitoccultare  quam 
prodere.  Non  eam  minffi  civium,  non  bellorum  pe- 


Domino.  Adverti- 
manus  Domini  dicatur,  ubi  est 
hominis,  diabolo  infestante,  tentatio.  Siquidem  ct 
Job  manum  Domini  dixit  esse  quaj  se  tetigerit  {Job 
XIX,  21),  et  sagiltas  Domini  esse  memoravit  sagit- 
tas  piratarum.  «  Et  tradidit,  »  inquit,  «  me  inma- 
nusinjusti(Joft  XVI,  14).  >.  Ipseitaquo  absolvit  (.55), 
quia  cum  diabolus  vulnerat,  Uomini  sunt  sagitta, 


(■54)  Rom.  edit.  detraxerat  has  voces,  substanliag 
viri.  Non  satis  consulte  ,•  nec  enim  hic  signatur 
aliud,  nisi  laudom  Job  viri,  cujus  erat  substanlia 
^c  natura  inforior,  quam  substantia  ac  natura  dae- 


monis,  ejusdem  dKmonis  esse  condemnationem. 
(55)  Absolvit,  id  est,  concludit  ac  evincit. 
(.56)  Mss.  aliquot,  .inima  ipsa  dividitur, 


1069 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  XXXVII. 


1070 


ricula,  non  incendia  patriae,  non  suorum  rliscrimina  A 'Iflirchcndit.  Nisi  ('orte  ad  Christum  hoc  rcferas, 


lcrruerunt.  Disce,  vir,  discc,  Chrisliane,  quomodo 
verum  Jesum  sequi  debeas;  quando  femina  con- 
tempsit  omnia  sua,  et  Jesum  in  figura  propter 
similitudinem  nominis  est  secuta.  Unde  praBclnre 
Salomon  dixit :  «  Divitis  viri,  redemptio  animae 
ejus  (Prov.  xiii,  8).  »  Redime  ergo  animam  tuam. 
Vili?  est  pecunia,  sed  fit  pretiosa  per  fidem:  vilis 
est  cum  conditur,  pretiosa  ciim  dispergitur  ; 
sic  enim  scriptum  est :  «  Dispersit,  dedit  pauperi- 
bus :  justitia  ejus  manet  in  ssculum  saculi  Psal. 
cxi,  9.  » 

22.  Si  igitur  talis  fueris,  ut  possis  contemnere 
non  solum  omnia  tua,  sed  etiam  ipsam  carnera 
tuam  pro  justitia,  qua  nulla  (57)  potest  locupletior 


qui  ab  omuibus,  a  quibus  conterebatur,  ereptus 
est,  quando  se  exuit  a  populo  Juda;orum,  qui  eum 
frequeiitibus  sacrilegiis  ct  quotidianis  impietatibus 
conterebant,  et  inimicos  suos  voca«t  ad  gratiam, 
quos  oculus  Dei  vidit  et  amavit.  Ergo  quia  pius 
cst  Deus,  nequaquam  est  despcrandum.  Etsi  ira- 
scitur,  ignoscit ;  etsi  percutit,  sanat;  etsi  tradit  in 
interitum  earnem,  spiritum  salvat.  Noli  ergo  timere 
carnis  infirmitatem  ;  quia  sanctus  cum  infirmatur, 
potenlior  est. 

27.  Quid  autem  est  quod  ait:  «  Non  est  pax 
ossibus  meis  a  facio  peccatorum  meorum  ?  »  Qu« 
sunt  ista  ossa  :  utrum  animsG,  an  eorporis?  Sed 
non  tanta  esset  doloris  cura  corporei,  ubi  et  anima 


esse  possessio  (possessio  enimpretiosa,  homomun-  „  laborat ;  cum  sancti  sit  velle  carnem  propter    ani- 


dus)  et  si  flumina  te  superiora  concluserint,  tran 
sis.  Nam  etsi  dederit  tentandi  tui  Dominus  pote- 
statem.mandattamen  diabolo  ut  animam  tuam  ipse 
custodiat ;  secundum  quod  scripturn  est :  «  Ut 
destruas  inimicum  et  defeusorem  [Psal.  viii,  3) ;  » 
tentat  enim  ut  adversarius,  defendit  ut  servus. 
Scriptum  est  enim  :  «  Et  volet  tibi  unicornuus 
servire  {Job.  xxxix,  9).  »  Servit  enim,  qui  non  ex 
voluntate  sua  quod  optat,  exsequitur  ;  sed  ex  ne- 
cessitate  mandatis  imperialibus  invitus  obtempe- 
rat.  Vide  altitudinem  Cbristi,  quemadmodura  re- 
torsit  in  diabolum  malitise  suse  pretium.  Ille  nos 
cogit,  quod  odio  habemus,  hoc  facere  :  «  Non  enim 
quod  volo,  hoc  ago,  »  ut  apostolus  dixit,  826 
"  sed  quod  odi,  illud  facio   {Royn.    vii,    15).    >■    Re- 


mam  flagellari ;  sicut  se  flagellabat  et  Paulus,  ne 
e.jus  reprobaretur  assertio.  Sunt  quaedam  inlcrioris 
ossa  hominis,  sicut  et  merabra  sunt  castera,  oculi 
mentis,  et  narcs  :  sicut  Job  dixit :  «  Spiritus  divi- 
nus  qui  est  in  naribus  meis  [Job.  xxvii,  3).  »  Sunt 
ergo  et  ossa,  quibus  charitatis  quaedam  compago 
formatur.  Unde  et  Adam  dixit  de  consorto  chari- 
tatis,  et  cohcErede  gratioe  vita;  :  ■•  Hoc  nunc  os  de 
ossibus  meis,  et  caro  de  carne  mea  [Geit.  ii,  23).  » 
Quod  Apostolus  interpretatus  ait ;  «  Sacramentum 
hoc  magnum  est :  ego  autem  dico  in  Christo  et  in 
Ecclesia  {Ephes.  v,  32).  »  Christi  autem  et  Ecclesiae 
sacramentum  non  carnale,  sed  spiritale  esse  quis 
dubitet  ;  cum  bonus  quisque  in  ipso  conjugio  non 
rarnis,  sed  virtutis  decore  tencatur  :  et  mores    di- 


torsit  in  illura  Dominus,  ul  et  ipse  plerumque  non  C  ligat  in  uxore,  non  usus?  Denique  audi,  quia    non 


faciat  quod  vult ;  sed  quod  odit,  hoc  faciat.  Dc- 
nique  animam  quam  vult  expugnare,  custodit. 
Nos  corruptelam  carnis  condemnamus,  et  sequi- 
mur  ;  ut  iila  vidua  qure  promissam  marito  fidem 
irritam  facit,  et  postea  nubere  vult,  quod  ante 
fugiebat  (/  Tim.  v,  12).  Ille  inia'icu3  est  sanctis^ 
et  defensor  adhibetur,  quo  arapliiis  puniatur; 
ut  nocere  non  audeat,  qui  nooere  desiderat.  Et 
quanto  tolerabilius  est  amare  virtutes,  etsi  implere 
non  possis,  quara  audisse  virtutes,  quibus  nocc- 
re  non  possis. 

26.  (Vers.  4.)  «  Non  est,  inquit,  sanitas  in 
carne  mea  a  vultu  ira:  tuae  .  »  Exposuit  nobis  hunc 
locum  Isaias  ;  «  Peccavimus,  ettuiralus  es   nobis 


sccundum  carnem  loquitur,  sed  sccundura  \irtu- 
tem  intcriorem  :  «  Non  est  absconditum  os  meum, 
quod  fecisti  in  abscondito  {Psal.  cxxxviii,  15).  » 
Virlus  itaque  nnn  caro  est,  quaj  Dei  Palris  novit 
absconditn. 

28.  Ego  non  est  pax  anima;  virtutibus,  quando 
ante  oculos  nobis  nostra  peccata  concurrunt,  et 
olTundunt  se  mentibus  nostris.  Et  hoc  bene  inter- 
pretatus  est  gentium  Doctor  electus,  in  epistola 
secunda  ad  Corinthios  diccns:  «  Nain  et  cum  ve- 
nisscmus  in  Macedoniam,  nullam  requiem  habuit 
S*i7  caro  noslra  ;  sed  in  omnibus  sumus  afflicti, 
foris  pugn."e,  intus  timores  (//Cor.  VII,  5).  »  Illum 
Macedonura  peccata  vexabant;  quunto  magis  pro- 


{ha.   Lxiv,  5'.  »  Quis  cst  tauien  ira;  Domini  vultus?  J)  pria  ununiquenniue  nostruin    peccala  pcrturbant. 


Ne  forte  ille,  quia  «Oculi  Domini  supcr  facientes 
mala  [Psat.  xxxiu,  17;.  "  Si  enira  oculi  Doraini  su- 
pcr  justos,  quomodo  a  vultu  ira;  Dei  inlirmatur 
Propheta  ?  Unde  et  illud  considera,  quod  ipsc  David 
in  posterioribus  dixit :  «  Quoniam  ex  omnibus  tri- 
bulationibus  eripuisti  me  ;  et  super  inimicos  nicos 
respexit  oculus  raeus  {Psat.  i.iii,  9).  »  Sicut  enim 
bona  justorum  respicit  ;  ita  ct  pcccatorum  occulta 

(57)  Mss.  nonnulli,  ut  /^os.sis  contemnerc  omnia 
lua,  scd  eliam  ipsam  carncm  lu,im  pro  ju.^ititia  con- 
temne;  quia  nutla,  etc.  llis  acccdit  llom.  cdit.,  nisi 
quod  hacet  non  tanlutn  omnia  tua.  Sed   recta  est 


ut  roquics  nobis  esso  non  pnssit?  Cruvior  adversa- 
rius  nobis  (58)  culpa  esl  nostra,  quai  sollicitat 
otiosos,  aflligit  sanos,  contristat  la;los,  inquietat 
placidos,  exagitat  mites,  excitat  dormientes.  Rei 
sumus  sine  nccusante,  sine  tortore  cruciamur, 
sinc  vinculis  aslringimur,  sine  venditore  vendi- 
mur.  Unde  ct  Scriptura  dicit .  «  Pcccatis  vestris 
vcnditi   cslis  (ha.  l,  1).  »Ha>c  igitur  pcccata  sunt, 

alioruni  mss.  ac  vet.  cdit.  loclio,  quam  intextu  r«- 
pra)sentamus. 

{T}S)  Quidam  mss.,  Gravin    adfersaria  noHs,   etc. 
Et  infra  iidem  mss.  icgunt,  sine  venditore  servimut. 


1071 


S.  AMBHOSIl 


1072 


quae  contra  nos  semper  sunt  ;  ut    flixit   Propheta  :  A  ut  probenlur  fidoles,  judicentur  infidi  (//  Thess.   ii. 
<(  Vendiderunt  nos,  et  dominantur   nobis    {Isa.  iii,       9,  il). 


12).  »  Servus  qui  venditur,  superiore  servilio 
exit,  ut  ad  dominum  alternum  migret:  nos  nee 
superiorum  jugum  deponimus,  et  ad  nova  peccuta 
curvamur. 

29.  (Vers.  5)  Unde  et  ingemuit  sanctus  dicens  : 
"Quoniam  iniquitates  mea;  superposucrunt  caput 
meum  :  sicut  onus  grave  gravat»  sunt  super  ine; » 
lioc  est,  iniquitates  mese  supertransierunl  caput 
meum,  et  gupereminent  mihi,  ut  sonsus  meos  de- 
primant :  oculi  enim  sapientis  in  capiie  ejus.  Et 
ideo  Nabal  malus  erat  durus  :  quia  scnsus  ejus  ma- 
litia  el  iniquitas  obstruebant  (5'J).  Unde  et  Abi- 
gsea;  verbum  ferre  non    potuit:   sed   obduruit  cor 


30.  (Vcrs.  6.)  Merito  ergo  sub  iniquitatibus  po- 
situs,  et  quod  pejus  est)  suis,  corruptas  esse  et 
computruisse  dicit  cicatrices  suas  a  facie  insipien- 
liK  suffi  ;  quia  levantem  onera  iniquitatum  tardius 
remedium  sequebatur.  Tamen  et  Job  sancto  qui 
saniem  radebat  suorum  ulcerum  perfusus  ulceribus 
a  pedibus  usque  ad  caput,  aanitas  est  refusa  ;  et 
Lazarus  pauper  qui  jacebat  ad  januam  divitis, 
lambentibus  ulccra  ejus  canibus,  de  cicalricum 
suarum  fetore  sublatus,  ab  angelis  in  AbrahoB  sinu 
est  collocalus.  Est  orgo  in  sanclo  David  spes  in 
i'emedium  sanitatis  ;  quia  non  unguentum  redo- 
lent,   sed    fetorem    suorum    vulnera   peccatorum. 


ejus,  et  quasi  infirmus  occubuit.  Aut  vide   ne  hoc  p  et  quia  affligitur  bis  atque  curvalur,  et  noa  delec 


sit  caput,  de  quo  ait  Apostolus  [Coloss.  ii,  19), 
quia  non  tenet  illud,  mcnte  carnis  inflatus.  Hoc 
autem  caput,  Christus  est,  quia  omnis  viri  caput 
Christus.  Hoc  est  caput  quod  per  compaginationes 
et  colligationes  totius  plebis  crescit  in  incremen- 
tum  Doi,  quia  in  omnibus  nobis  per  singula  mem- 
bra  sua  Christus  assurgit.  Ergo  quando  nos  ingra- 
vant  nostra  peccata,  et  talento  quodam  iniquitatis 
plumbeo  ad  terrena  doprimimur,  dirumpamus 
vincula  eorum,  et  projiciamus  a  nobis  jugum 
ipsorum;  ut  possimus  oculos  noslrse  mentis  attol- 
lere,  et  audire  dicentem  :  «  Venite  ad  nie,  omnes 
qui  laboratis  et  onerati  eslis,  et  cgo  vos  reficiam 
{Matlh.  XI,  28).  »  Denique  /Egyptum  avaritia  one- 
rabat,  pecunia  vexabat  mercatus  .Elhiopes    (00), 


tatur.  Specta  nunc  epheborum  aliquem  lascivum, 
et  egrcgie  iibidinosum,  qui  in  stupris  vitam  aiiam 
exigat,  more  illius  divilis  in  bysso  et  ostro  jacen- 
tcm,  atque  epulantem  quotidie  splendide,  cui  na- 
tent  pavimenta  vino,  tegatur  humus  floribus  et 
spinis  cooperla  piscium,  incensis  diversorum 
thymiamatum  odoribus  triclinia  compleantur, 
quomadmodum  se  beatum  putet,  et  bene  se  olere 
judicet;  cumquegravia  atque  diuturna  animae  su» 
vulnera  geriU,  et  corruptum  sanguinem  fluat,  nul- 
lum  tamen  fetorem  sua3  cicatricis  accipiat.  Ob- 
structas  enim  coeno  nares  habet,  nec  potest  di- 
cere  :  «  Spiritus  divinus,  qui  est  in  naribus  meis 
(Job  xxvn,  3).  »  Ideo  dives  ille  remedium  salutis 
invenire  non  poiuit,  pauper  invenit,  Denique  aller 


sicut  scriptum  cst :   «    Laboravit   vEgyptus,    mer- C  apud  inferos  in  supplicio,  alter  in  requie. 


catus  iEthiopum,  et  Sabaim  viri  excelsi  ad  te  tran- 
sibunt  [Isa.  xln,  1 1.)  »  Laboravit  .Egyptus,  ante- 
quam  cognosceret  vcritatem  :  sed  jam  non  laborat 
postquam  transivit  ad  Christum.  Sequuntur  vo- 
lentes  Sabc-ci  viri,  qui  ante  fugiebant ;  quia  ienent 
eos  vincula  charitatis,  quaeadamante  fortiora  sunt. 
Pulchre  et  illud  Isaia;  huic  loco  aptatur  :  «  Omne 
caput  in  dolore,  et  omne  cor  in  moestitia  :  a  pe- 
dibus  usque  ad  caput  non  est  vulnus,  neque  cica- 
trix  (51),  ncque  plaga  cum  fervorc  (I.ta.  i,  5,  6).  » 
Fervet  enim  iniquitas,  cum  dominatur,  super  caput 
nostrum  sese  extollens,  et  locum  occupans,  ne 
eum  Ghristus  magister  teneat  pcenitcntias.  Non 
mediocrem  vim  habcnt  ista;    iniquitates,  si    consi- 


31.  Invenit  ergo  perpetua;  salutis  remedium 
etiam  s/inctus  propheta  David,  qui  fetere  sibi  ani- 
mfe  sua3  vulnera  fatebalur,  et  a  facie  insipientiae 
suae  computruisse  sibi  cicatrices  proprias  loque- 
hatur.  Sed  est  et  insipientia  quse  per  stultitiam 
prajdicationis  credentibus  salutem  afferat.  Refugit 
ergo  Propheta  Evangelico  jam  spiritu  sapientiam 
istius  mundi,  qua  non  cognoscitur  Deus :  qua 
tegit  sua  vulnera,  non  revelat  ad  Dominum  Melior 
igitur  iusipientia,  quae  oculoshabet  ut  videat  ulcere 
sua,  quam  sapientia  qus  non  habet.  Et  ideo  insi- 
pientiaa  suoe  obtutu  admonitus  spiritali  tantus  rex, 
affllictum  se  miseriis  protestatur;  ut  remedium 
possit  pocnilentia;  reperire,  quod  Judas,  quiagrum 


deres   hominem    illum    iniquitatis,    qui    venturus  n  de    iniquitatis    mercede    possedit,     reperire     non 
est  sceundum  opera  Satana;  in  omni  virtute,  et  si-      potuit. 

gnis,  et  prodigiis  mendacibus  82S  et  omnis  edu-  32.    (Vers.   7.)«    Miseriis,    inquit,     afaictus   et 

ctione  iniquitatis  ;  quem  cavendum  nobis  Apostolus      curvatus  sum  usque  in  finem  :  tota  diecontristatus 
demonstravit,  quia  opcrationem   crroris    acoipiet:      ingrediebar.  »  Usque  in  quem  finem    se  dicit  esse 


(59)  Quinque  mss.,  (jiiia  .sensiis  eius  malitia  ct  ini- 
quitas  obserrahant. 

(70)  Edit.  aliquot  Paris,  cum  mss.  noiinullis,  mer- 
catus  .■ElluoiHDu.  Al  )iicrcatus  .Etliiopes  dici  possunt 
pvo  mercatus  .Elliiopiri ;  .Elhiops  cnim  vox  adje- 
ctiva  est.  Rursus  in  Isaia;  verbis,  ubi  omnes  edit. 
ac  mss.  nonnuUi  cuni  Vulgata  cdit.,  Libor 
.■Egypti,  mcrcatus,  etc,  alii  mss.  plures  cum  L.\X, 
l,aboravit  .Egijptus,  mercatus,    etc,    Uo-riinfi   a^u- 


■z-oi,  etc. 

(131)  Rom.  edit.  cum  Vulg.,  o  pedibus  usque  ad 
caput  est  vulnus,  cicatrix,  ac  plaga,  etc.  Verum  qui 
sic  emendarunt,  non  adverterunt  Ambrosiumsequi 
solitum  versionem    L.\.\,    apud    quos   habes,   i-4 

TTOOWV       ^'co;        XECpa)*f,;        oOx        £GTIV        fiV     CtUTU      6).oxT,pta, 

vojaa.  Sic  etiam  hunc   locutu  Basilius   legebat,  ut 
docet  Nobilius. 


1073 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  XXXVlI. 


1074 


curvatum  ?    Utrum    legitimum   in    finem   poeni-  A  cinctos  lumbos  habere  te   praecipit   Sapientia   Dei 


tentis?  Aut  amplius,ut  mystice  intelligamus,usque 
ad  Christum  (62;,  qui  finis  Legis  esl  ;  qui  se  pas- 
Eus  esl  verberari,  passusest  corpus  suum  morluum 
lapidari  (03)?  Sed  nuUum  fctorem  poenitentiae,  odo- 
rem  vero  omnem  gratiae  829  vulnera  illa  redole- 
bant.  Denique  non  tabes  morlis  de  vulnere  e.jus, 
sicut  bominum  caeterorum,  sed  (ons  vitje  scaturi- 
vit  aeternae,  ut  Scriptura  nos  edocel  dicens  :  «  Et  sa- 
liet  aqua  cum  delectatione  de  fontibus  Salvatoris 
{Isa.  XII,  3).  "  Exsilivit  ergo  de  vulnere  aqua,  ut  nos 
biberemus  salutem.  Bibenl  omnes  poccatores  ter- 
ra;,  ut  peccata  deponant.  Vide  singula.  Miseriis 
afflictus  est  Christus,  ut  boatos  faceret  homines, 
qui  erant  in  miseriis  constituti.  Nemo  miserum 
eum  qui  sit  justus,  appellet  ;  quia  dixit  :  «  Vos  ■ 
nemo  faciet  miseros  (Isa.  xxxiii,  1),'»  Curvatus  est 
ilie,  ut  nos  erigeremur  :  constristatus  est  iile,  ut 
nos  iKlificaret,  secunduin  quod  scriptum  est :  «  Si- 
enim  ego  contristo  vos,  et  quis  est  qui  me  leetifi- 
cet,  nisi  qui  contristatur  ex  me  (II  Cor.  11,2).» 
Qui  contristatur  ergo  ex  Domino  Jesu  Christo,ipse 
lajtificat  Christum,  et  ipse  loetificatur  a  Christo. 
Ideo  ergo  et  nos  non  perfunctorio  satisfaciendum 
a  nobis  esse  cognoscimus.  Curvemur  usque  in  fi- 
nem,  id  est  non  solum  Christo  fidem,  sed  etiam 
passionum  nostrarum  perseverantiam  deferentes, 
et  gaudeamus  in  passionibus  nostris  ;  sicut  el  Chri- 
stus  gaudebat  in  passionibus  suis.  Quas  ille  susci- 
piebat  pro  servulis  suis,  nos  subeamus  pro  Domi- 
no.  Hic  ergo  finis,  «  Utadimplcam,  inquit,queB  de- 
sunt  tribulationum  Christi  in  carne  mea,  pro  cor-  ' 
pore  ejus,  quae  est  Ecclesia,  cujus  sum  factus  mi- 
nister  [Colnss,  i  24).  »  Videmus  quid  nobis  susci- 
piendum  sit,  qui  minislerium  sacerdotale  suscepi- 
mus  ;  ut  non  solum  pro  nobis,  sed  etiam  pro  Ec- 
clesia  Domini  sustinere  fortiter  passiones  corporis 
debeamus.  David  autem  addidit  et  animae  passio- 
nes. 

33.  (Vers.  8,  9,  10,  ll.)Deniqu8  ipse  ait :«  Quo- 
niam  anima  mea  completa  est  illusionibus  :  et  non 
est  sanitas  in  carne  mea.  Incurvatus  sum  et  hu- 
miliatus  sum  nimis  :  rugiebam  a  gemitu  cordis 
mei.  Et  ante  te  omne  desiderium  moum,  et  gemi- 
tus  meus  non  est  absonditus  a  te.  Cor  meum  con- 
turbatum  est,  et  deseruit    me    fortitudo    mea,    et 


Luc.  xii,  35)  ;  ne  tua  castimonia  resolvatur.  Deni- 
que  ut  scias  quia  in  lumbis  suntlibidinis  commo- 
tiones,  quae  plerumque  excitantur  a  diabolo  ; 
quando  contendit  dissipare  membra  Christi,  et 
facere  mcmbra  meretricis  :  «  Ecce,  inquit,  forli- 
tudo  cjus  in  lumbis,  et  virtus  ejus  in  utero  (/ofc.XL, 
11).  »  In  lumbis  viri  semina  sunt,  in  utero  autem 
femina;.  Illudit  ergo  diabolus  in  his,  ut  faciat  adul- 
tcrium,  incestum,  fornieationem.  El  ideo  qui  for- 
nicatur,  in  corpus  suum  peccat,  non  extra  corpus. 
Primum,  quia  infirmatur  caro,  quae  libidinibusdif- 
fluit,  et  non  servat  moderamina  castitatis  ;  deinde 
quoniara  seminaria  qua:  debent  soboli  proficere 
procreanda;,  inquinamentura  corporis,  nonfructum 
posteritatis  operantur.  Inde  itaque  dicuntur  illu- 
siones  fortasse,  quod  in  his  corporis  aestus  sine 
coitus  cclebritate  frequenter  illudat.  Unde  bene 
830  Septuaginta  viri  animae  illusiones  dixerunt  : 
eo  quod  diabolus  affectus  alicujus  illudens,  in  va- 
num  studeat  vires  ejus  (64)  effundere,  virtutemque 
vacuare,  resolvere  fortitudinem.  Ideoque  alibi  ait  : 
«  Et  renes  mci  resoluti  sunt  (Psal.  lxxii,  21).  »  In 
quo  nos  etiam  beatus  confirmat  Apostolus,  quod 
non  illusiones  animae,  non  carnis  infirmitatem  m.e- 
tuere  debeamus  ;  quia  et  animae  et  corporis  nostri 
Christus  est  virtus,  qui  curat  aegrotos,  quasi  me- 
dicus  :  conCrmal  invalidos,  quasi  omnium  forli- 
ludo.  Denique  «  etsi  foris  homo  noster  corrumpi- 
tur,  sed  renovatur  interior  de  die  in  diem  (//  Cor. 
IV,  16).  » 

34.  His  itaque  animae  illusionibus  fatigatus  in- 
curvaverat  et  humiliaverat  se  nimis  sanctus  David, 
non  quo  iniquitatibus  superponentibus  se  supra 
caput  ejus,  ut  di.ximus  locum  daret,  aut  inimico 
cederet,  qui  in  posterioribus  docet  ei  non  esse 
cedendum  dicens  :  «  Quanla  maligne  operatus  est 
inimicus  in  sanclis  tuis  ;  et  gloriati  sunt  qui  ode- 
rant  te,  in  medio  festi  tui  ?  Posuerunt  signa  sua 
signa  ;  et  non  cognovi  sicut  in  via  suprasummum 
Quasi  in  silva  lignorum  securibus  conciderunt  ja- 
nuas  ejus  {Psal.  lxxiii,  3-5).  Inimicis  meis,  inquit, 
signa  iniquitatis  sua;  supra  summum  ponentihus 
(quid  est  summum,  nisi  caput  tuum,  ubi  sensus 
sunt,  ubi  Christus  est  Sapientia)  ego  non  cognovi, 
id  est,  non    aoquievi,  non   his    consensi,    et  mc« 


lumen  oculorum  meorum  non  esl  mecum.  »  Adver-  D  scntentiam  cogitalionis  adjunxi.  Unde  et  alibi  ha- 

bes  :  "  Non  cognovi  vcibum  nequam  iPsal.  c,  3);» 
et  :  "  Declinanles  a  mc  mallgnos  non  cognosce- 
bara  (Ibid.  4).  >•  Denique  cum  orania  noverit  Chri- 
stus,  ppccatum  non  cognovit  ;  cognoscit  cnim  qua; 
sua  sunt,  id  est,  qu.ie  virlulum  sunt,  non  qua)  fla- 
gitiorum.IdeoqueScriplura  libi  dicit:    «  Cognovit 


limus  igitur  laborem  animae  majorcm  csse,  quam 
carnis.  Denique  quibus  anima  illusionibus  com- 
pleatur.  intellige  :  eo  quod  in  lentionihus  diabo- 
lus  ei  videatur  illudere  et  insultare  quasi  graviler 
laboranti,  Symmachus  tamcn  ail  lumbos,in  quibus 
seininaria  sunt  generationis  humanaj.    Unde   pra;- 

Ti2)  Edit.  vet.,  Usque  /'»  7«fm  finein  f  P<nulenlix? 
VI  amplius  ct  myslice  inlclliyas  usque  ad  Clirislum, 
Rom.,  U.<.quc  in  qucm  finem  '!  In  fmem  .wlicct  pojni- 
tentir,  vcl  ut  amplius  ct  inyslicc  intclligas  iisque  in 
flnem.  Iwr  csl,  usque  ud  Christum.  Mss.  Reg.  atque 
aliiouatuor  ut  supra  in  textu. 

(63)  Rom.  edit.  sola,  vulnerari  Sed    hic    lapidari 


videtur  prorsus  idem  significarc,  ao   lapideo  sepul- 
cro  includi. 

(64)  Qua-dcm  edit.  Paris.  cum.  mss.  Vat.  et 
qninque  iiMlcdialwlusuffliclis  aliquibus  illudais... 
vircs  corum,  etc.  Mclius  aliiu  cum  mss.  Vict.  et 
Colb.  ut  intoxtu. 


M7S 


S.  AMBROSIl 


1076 


Dominus  qui  sunt  ipsius  (7/  Tim.  ii,  19).  >■  laiquis  A  quam  ad  tempus  accepit  incurvabat  se  in  oratione 


autem  dicit  :  «  Discedite  a  me,  quia  non  novi  vos 
[Luc.  xni,  27.  »  Et  per  Jeremiam  locutus  est  di- 
cens  :  «  Sicut  agnus  doclus  sum  ad  immolandura, 
el  nescivi  [Jerem.  xi,  19).  »  Ouomodo  nesciebat 
quod  futurum  ante  pncdixerat  ?  Sed  nescivi,  inquit, 
cogitationes  eorum,  malitiam  eorum.  Nolo  scire 
quae  sanguinis  sunt.  Denique  «  non  congregabo 
conventicula  eorum  de  sanguinibus  [Psal.  xv,  'i).  » 
el :  «  Deleo  iniquitales  eorum,  et  memor  non  sum 
{Isa.  xLiii,  25).  !)  Nolo  scirc  qu.-c  remissurus  adveni 
Non  cognovi  ligna  qua3  ardeant,  nec  quaj  in  acervo 
lignorum  sunt  posita,  vel  stipulam,  vel  fenum,  ut 
citius  ea  nutrimentis  suis  flamma  consumat.  Illa 
volo  scire  quae  maneanl,  ut  fructum  suae  mercedis 


David,  cervicem  sicut  circulum  Qectens,  et  humi- 
liabat  in  precibus  ;  oratio  enim  se  humiliantis  nu- 
bes  penelrat,  et  elementorura  alta  transcendit,  ut 
Christo  appropinquet. 

36.  Et  rugiebat  a  gemitu  cordis  sui.  Rugit,  qui 
gemitum  solum,  non  verba  exprimit.  Haec  est  ergo 
illa  prajclara  oratio,  quando  «  interpellat  pro  no- 
bis  Spiritus  gemitibus  inenarrabilibus  [Rom.  viii, 
26),  ut  Vas  electionis  asseruit.  Hic  est  gemitus 
quem  non  despicit  Deus,  qui  non  despicit  servum 
juniorem  orbatum  patre,  nec  viduam,  si  eflundat 
loquelam  (68). 

37.  Gemitum  ergo  ante  omnia  signum  Spiritus 
sancti  Apostolus  ponit,  ul  legiraus.  Denique  custo- 


accipiant  :  illa  volo  scire  quae  supra  fundamentum  -n  diamus  anims  nostr»  januas  ;    ne  multiloquii  se- 


aedificata  sunt,  ut  meliorentur  ;  non  quas  in  via, 
ubi  ea  diripiant  transeuntes  :  illa  volo  scire  quae 
vitis  sunt,  illa  certa  ligna  quae  ferant  fructum,  non 
ea  qucB  in  fasces  collecta  ad  incendiura  pr«paran- 
tur  ;  id  est,  non  sum  illis  arbiter  ct  socius  quK  ca- 
duca  sunt.  Non  ergo  societas  alicujus  rei,  sod  so- 
cietas  criminoso  in  culpa  est. 

35.  Qua  ratione  autem  non  cognovit  in  infructuo- 
sis  et  fragilibus  gloriantes  ?  Quia  malis  operibus 
et  iniquitatis  sua;  securibus  evertunt  animae  fidelis 
ingressus,  et  crudelibus  factis  scindunt  pias  men- 
tisvestibula  :  ne  per  ea  possit  Christus  intrare.  Dd- 
bet  autem  unusquisquc  portas  suas  et  januas  cu- 
stodire  :  ut  cum  vcncrit  Christus  et  pulsaverit,  di- 
eant  ministrffi  potestates  quae  praeeuntet  prajcur- 
runt  :  «  Tollite  portas,  principes,  vestras  (65),  et 
elevamini,  M3I  portic  cBternales  (P.ia/.  xxii,  7). 
Vere  principes,  qui  se  bene  rcxerint,  ut  in  animas 
eorum  Christo  ingressus  sit.  Simile  quoque  illud 
est  Salomonis  :  «  Si  spiritus  habentis  potestatem 
ascenderit  adversum  te,  locum  tuum  non  relin- 
quas  ;  quia  cura  mitigabit  delicta  magna  (Ecde.  x, 
4).  »  Diligentia  (00)  enim  et  fides  superiorem  locum 
tenent,  inferiorem  perfldia.  Ideo  ascendal  ad  le  bo- 
na  diligentia,  quae  insidias  excludit  inimici  et  au- 
fert  peccatum,  ne  malitia  potestatem  habentis  no- 
cere  possit.  Hanc  videt  Ecclesiastes  (67)  in  Canti- 
cis  malitiam  sub  sole,  hoc  est,  in  hoc  mundo,  un- 
de  et  subsolanum  locum  hunc  Scriptura  memora- 
vit.  Sub  sole  ergo  vidit,  non  supra  solem,  ubi  pax 


curibus  scindatur  nostrae  confessionis  ingressus. 
Nihil  insolens  et  superbum  nostro  ex  ore  proce- 
dat ;  ne  securim  levemus  aul  malleum,  quas  non 
intrant  in  Ecclesiam  Domini.  Claude  janaam,  cum 
oras,  ne  se  ingerat  spiritus  nequam  ;  ut  et  ibi  pec- 
catum  extorqueat,  ubi  lucrum  volumus  pietatis  ac- 
quirere.  Qui  sic  orat,  non  est  a  Domino  gemitus 
ejus  absconditus.  Denique  sic  sancti  Petri  geraitus 
et  cognitus  et  exauditus  est,  quando  flevit  amaris- 
sime.  Utique  non  lacrymae  amarae,  sed  amarus 
qui  eas  fundebat  alTectus.  In  ipso  perfldo  Achab 
gemitus  invenisset  gratlara  ;  nisi  manens  invidia 
cumulasset  ofTensam.  Non  enim  perfunctorius  ge- 
mitus  prcedicatur  ;  sed  qui  habet  conversionem  ; 
Scriptum  est  enira  :  Si  convcrsus  ingemueris,  sal- 
vus  eris. 

38.  Constituamus  etiam  ante  Dominum  omne 
desideriura  nostrum  :  Quid  est  desiderium  ?  Bonae 
enim  rei  legi  desiderium  :  «  Desiderio  desideravi 
hoo  pascha  manducare  vobiscum  (Luc.  xsii,  15)  ;  » 
et  :  "  Cervus  desiderat  ad  fontes  aquarum  [Psal. 
XLi,  2).  ■)  Puto  autem  quod  is  qui  pcenitentiam  gerit, 
qui  se  affligit,  non  bona  sua  debeat.sed  commissa 
sibi  enuraerare  peccata.  Denique  versiculis  illis, 
ut  arbitror,  hoc  docemur,  quibus  ait  :  «  Deus,  vi- 
tam  meam  nuntiabo  tibi  :  posuisti  lacrymas  meas 
in  conspectu  tuo  (Psal.  lv,  9).  Non  enim  quasi  in- 
nocentcm  vitam  annunliat,ubi  lafrymE  funduntur, 
qua;  832  solent  legationem  suscipere  pro  delic- 
tis.  Nisi  forte  sic  iutelligaraus,  quod  etsi  inno- 
angelorum  est,   vel   sanctitas   cceleslium    potesta-  D  oens  quisque  sit,  securus  esse  non  possit,  cui  sint 


tum.  Aut  forte  sub  sole  iniquitatis  dixit  :  raalitiie 
enim  diabolus  praisidct,  virtutibus  Christus.  Ita- 
que  ut   vinceret   spiritum    potestatem    habentem, 

(65)  Nonnuli  mss.,  Tollite  portcis  principis  vcstri ! 
verum  praeterqu.im  quod  illi  minus  cohierent  cum 
istis  subsequeutibus,  vcrc  principcs,  etc...  in  huc 
etiani  ab  omnibus  recedunt  versionibus,  quas  vi- 
desis  in  Bibliis  polyglottis,  atque  apud  Nobilium 
in  eumdem  versuui. 

(06)  Mss.  aliquot,  ijuia  ciira  mitiyat  deticlnm.  Na~ 
gna  enim  diliijcnlia.  etc.  Melius  aiii  atque  edit. 
cum  legere  sil  in    sacro    textu,    «•.  'ximi  xatjTrauTE: 

(67)  Hic  eodem  modo  liber  Ecclesiasticis  per   vo- 


adversus  gravissimos  hostes  quotidiana  certami- 
na  ;  et  ideo  haec  licet  lcTjta  sil  conscientia,  tamen 
pugna  lacryraabilis.  Juxta  hos  ergo  versiculos  con- 

ceni  in  Cnnticis  designatur  quo  Scriptura  univer- 
sim  per  vocem  in  hijmnis  signlficatur  lib.  De  Fuga 
sxculi,  cap.  4,  num.  20,  quem  consule. 

(68)  Ita  edit.  vet.  ac  Rom  cum.  rass.  allquot, 
Edit.  vero  nonnulli-e  Paris,  cum  aliis  scriptis  cod., 
si  elfunilat  loiiueliim  geniitu  iquidam  mss,  si  effun- 
dant  loquclam  yemilus}.  Ergo  anle  omnia  signum 
quod  inimicns  ponit,  non  capiamus  ;  qualc  signum 
Antictiristus  ponct.  Sed  ista  non  tam  bene  ex  ante- 
cedentibus  consequentur. 


1071 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  XXXVIl. 


1078 


cupiscentiam  possu-mus  accipere  magis,  quam  de-  A  mereretur,  sspius  putabat   esse  qu»rendum    :    et 

sicubi  fluctuabat,  putabat  se  esse  desertum.  Sic 
Apostoli  833  excitant  dormientem  ;  ne  obdormiret 
sibi,  non  quia  eum  obdormisse  credebant.  Sic  Eli- 
SiBus  (ut  superiorum  utamur  esemplis'.  "  Ubi  est, 
inquit,  Dcus  Elise  (/r  liea.  ii,  14)?  »  Non  quod 
putarel  absentem,  sed  quia  prssentiam  ejus  in 
bencficiis  requirebat.  Sic  Jeremias  eum  sequeba- 
tur  ut  medicum,  dicens  :  «  Sana  me,  Domine,  et 
sanabor,  salvura  me  fac  et  salvabor.  Non  laboravi 
postle  [Jercm.  xvn,  li,  16).  "  Sic  Ecclesia  requi- 
rebat  eum  in  Canticis  Canticorum,et  rogabat  filias 
Jerusalem,  ut  suscitarent  dilectionem  (Cant.  iii, 
5).  Qusrebal  ut  inveniret,  quem  sua  dilectione 
retinebat,    nec  unquam  sentiebat   absentem.   Sic 


siderium;  ir.S^jiiix'/  enim  Graecus  posuit  :  concu- 
piscentia  autem  et  desideriuin  ir.A-jy.'.!  dicitur. 
Sed  concupiscentia  et  de  bono  et  de  malo  dicitur. 
i<  Concupivit,  et  defecit  anima  mea  in  alria  Do- 
mini  [Psal.  lxxxiii,  3),  »  pro  bono ;  in  Lege  autem 
aliter  :  «  Nam  concupiscentiam  nesciebam,  nisi  lex 
diceret  :  Non  concupisces  {Rom.  vii,  7),  utique  pro 
malo.  Denique  subjecta  nos  doceant,  quia  occa- 
Bione  accepta,  peccatum  per  mandatum  opcratnr 
omnem  concupiscentiam  in  bominis  alfectu.  Pos- 
sumus  tamen  sic  accipere,  Ante  te  omne  desiderium 
pono,  hoc  est,  tibi  manifesto,  qua;  impetrare  desi- 
dero;  ut  ad  seriem  petitionuin,  non  ad  jactantiam 
referendum  videatur  esse  virtutum.  Jactantia  enim 


insolens  etiam  in  integro,deprecatio  autem  inpecca-  „  ergo  et  David  non  quercbatur 


a  Christo  se  esse 
desertum;  sed  judicabat  illo  praesente,se  non  pos- 
se  turbari. 

•41.  Deniquc  ut  scias  deChristo  magis  intelligen- 
dum,  addidit  :  «  Etlumen  oculorum  meorum  non 
est  mecum.  »  Quod  est  verum  lumen  omnium,nisi 
Christus  Jesus  de  quo  Joannes  dicit  :«  Erat  verum 
lumen,  quod  illuminat  omnem  hominem  venien- 
tem  in  hunc  mundum  {Joan.  i,  9)  :  »  quia  ipse  est 
qui  illuminat  et  corporis  oculos,et  mentis  obtutum? 
Rogemus  ergo  ut  semper  nobis  suura  lumen  in- 
fundat,  et  semper  nobiscum    sit,  sicut  erat  cum 
David;  et  ideo  audebat  dicere  :  «  Quoniam  apud 
te  est  fons  vitae,et  in  lumine  tuo  videbimus  lumen 
{Psat.  xxxv.lO).»  Ille  certe  quasi  propheta  magnum 
vidcrat  lumen  :nobis  lucerna  ejus  luccat,  ne  possi- 
mus  errare.  Et  lucerna  Verbum  est,  sicut  verum 
lumen  est  \'erbum,quod  totum  illuminat  mundum: 
Denique,    «  lueerna  pedibus  meis  Verbuin  tuum, 
Domine  [Psal.  cxviii,  105).   »   Et   lucernam  illam 
etiam  Prophcta  quajrebat,  non  laternam  (70).  Lu- 
cernam  autem  illam  Joannes  invenit,   et  demon- 
stravit :  cum  latcrna  persecutor  advenitet  demon- 
stravit;  laterna  enim  clausum  habet,  non  liberum 
lumen.  Juda;us  quasi  lucerna  sub  modio,  vel  faces 
sub  velamine   potest  vidcre,  sed  non  videt  :  nos 
autem  revelata  facie  gloriam  Domini  speculamur 
setcrnam ;  ut  ad  ejus  imaginem  a  gloriain  gloriam 
per  Spiritum  sanctum  reformcmur.Venit  ergo  per- 
secutorum  turba  cum  laternis;et  ideo  inclueam 
in  eis  lucem  videre  eorum  oculi  nequivcrunt.Venit 
tis  fortitudo  praevaluit.Quod  si  fortitudinem  mentis  n  cum  facibus,  qua;   plus  habcnt  in  fumo  caliginis, 
accipimus  deseruisse,  non   mirum  si    in  gravissi-      quam  splcndoris  in  lumine.  Denique  facibus  mor- 
mis  tentationibus   corde  turbato    putat  se    homo      tuorum  cadavera  arderc  consueverunt.  Sibi  ergo 
mentis  suae  fortitudine  desfri.Ipse  tedoreatdicens:      Judwi  jam  ferebant  incendia,  qui  pcrsequcbantur 
«  Fortitudo  mca  et  laus  mea  Uominus  {Psal.  cxvii,      salutis  auctorem.  Vencre  cum  armis,  signilicantes 
H).  »  Dominum  ergo  quaerebat ;  et  ideo  ne  deseri      armis  se  periluros  esse  Romanis  usque  ad  excidium 


tore  laudabilis. 

39.  Addidit  etiam  Propheta,  quia  cum  cor  suum 
conturbatum  sit,  deseruerit  se  fortitudo  sua.  Ma- 
gnum  periculum  si  cor  exagitetur,  quo  credimus 
ad  justitiam.  Sed  tamen  ut  in  magnis  periculis 
aegritudinum  si  dolor  sentitur,  et  sensus  ejus  ex- 
primilur,  remedium  salutis  ostenditur  (dolereenim 
tolerabilius  est,  quam  non  dolere;  aliud  enim  vi- 
vificationis  adhuc  manentis  insigne,  si  doleas, 
aliud  supremae  mortis  indicium,  si  nullus  sensus 
doloris  sit),  ita  et  cor  salutis  signa  demonstrat, 
quando  causas  suae  perturbationis  agnoscit.  Deni- 
que  turbatum  est  cor  David  adversus  Nabal  horai- 
nem  pestilentem,  et  gratiam  reperil,  dum  occurrit 
Abigaa,  qua;  mitigaret  commotiouem  indignatio-  r 
nis,  et  sanctificationem  benedictionis  acciperet.  At 
vero  Nabal  duro  et  frigido  corde  verbum  uxoris 
ferre  non  potuit,  et  obstupefactus  obriguit,  et  in 
mortem  incidit. 

48.  Quae  autem  Prophetam  deseruit  fortitudo? 
Utrum  carnis  an  mentis?  Si  carnis,  non  ulique  de- 
speranda  sanitas.  Nam  «  virtus  in  infirmitate  perfi- 
citur  {//  Cor.  xii,  9).  »  De  quo  non  mediocritcr 
disputavit  arbiter  et  prailiator(69)qui  lucto!  mentis 
et  corporis  sciens,temperabat  utriusque  ccrtamen ; 
ut  rcstringeret  carnem,  si  cerneret  fortiorem,  ne 
in  legem  peccati  captivam  duceret  mcntcm.  Revo- 
cabat  :  sic  ad  coronam  mcruit  pcrvenirc.  Ergo  hoc 
dicit  Propheta  :  Si  carnis  fortitudo  deseruii,  men- 


(09j  Edit.  omnes  cum  tribus  mss.,  Arbiter  el 
lireviator.  Mclius  alii  quinquc  cod.,  Arhitcr  el  prx- 
liutor;  signilicatur  cnim  Paulus  el  Arhitcr,  sivc 
agonothctes  dici  spiritalis  certaminis,  quod  mullis 
cpistolarum  suarum  locis  cjus  leges  aliis  prj-scri- 
pserit,  pracmiumque  proposuerit;  ct  idem  pnvlia- 
tor,  sivc  athlcta  cst,  ut  do  se  ipse  testatur.  (/  Cor. 
u,  26,  et  //  Tim.  iv,  7.J 


(70(  Ita  cdil.  ac  plurcs  mss.,  nisi  quod  hi  post 
verba  non  latcmam,  addunl  sed  lucenuim.  In  \ict. 
autem  cl  Colb.  sic  legitur,  non  luccrnnm.  V.l  liicer- 
nam  luccrna  Jonnncs,  elc.  Ilerum  ubi  edit.  ac  inps. 
aliquot,  I.umcn  Judivorum  qrnisi  luccrna  sub  modio, 
vcl  fii.v  suIj  velaminc,  potest  vida-i,  etc..\lii  cod.  ma- 
jori  numcro,  ul  nos  in  toxtu. 


1079 


S.  AMBROSIl 


1080 


totius  civitatis  et  templi,  qui  pacem  Domini  recu-  A  sed  lonire  videatiir?  Vis  urget  doloris  :  premitur 


sarunt. 

42.  (Vers.l"2,  13,  14,  15.)  «  .^mici  mei  et  proxi- 
mi  mei  adversum  me  appropinquavcrunt,  et  stete- 
runt.  Et  proximi  mei  a  longe  steterunt.  Et  vim 
faciebant  qui  quaerebant  animam  meam.  Et  qui 
inquirebant  mala  mihi,  locuti  sunt  vanitatem  :  ct 
dolum  tota  die  meditabantur.  Ego  autem  velut  sur- 
dus  non  audiebam,  et  sicut  mutus,  qui  non  aporit 
os  suum.  Et  factus  sum  sicut  homo  non  audiens, 
et  non  habens  in  oro  suo  increpationes.  »  Videro 
qui  sint  qui  argute  ista  discutiant.  Mihi  834  in 
primo  prsecipue  isto  versiculo  Domini  videtur 
tenenda  sententia;  quia  in  tentationibus  inimici 
fiunt  hominis  etiam  domestici  ejus.  Hoc  ergo  san- 


cor  mulicris  afflicttT.qu.T?  immaturo  obitu  maritum 
amisit,  aiit  filios  :  quid  properas  cum  te  illa  non 
audiat,  nisi  defcrvescat  dolor?  Sfflpe  lites  de  con- 
solationibus  vidimus  excitatas.  Venisti  ut  doleas, 
non  ut  litiges.  Ordo  sermonis  ipse  qu.srendus  est; 
ne  peccatum  apud  Deum  incurras,  dum  desideras 
hominera  consolari ;  ne  dicenti  tibi  :  .Audi  haec  et 
alia  multa  qu.-e  nihil  prosint;  respondeat  :  «  Au- 
dite,  consolatores  malor  um  (71)  (Ibid.  2);  »  ne  in 
luctu  alterius  certamen  garrulse  disputationis  in- 
ducas:  ne  non  accedas,  cum  oporteat;  ne  acce- 
dat,et  durior  sit  tuus  sermo.  Denique  quid  dicatur 
de  talibus,  doceat  te  sanctus  Job  :  "  Simul  mihi 
venerunt  tentationes  gravissimae,  circumdederunt 


ctus  David  pure  atque  sincere  et  dolenter  fatetur.  „  me  insidiantes  (72) :  fratres  mei  discesserunt  a  me, 


Verus  enira  dolor  est,et  interioris  cordis  contessio, 
quando  enumerantur  omnia  quibus  secreta  mentis 
viscera  amarissimo  compunguntur  affectu,  et  do- 
mestico  felle  exacerbantur.  Deplorat  igitur  Pro- 
pheta  ab  inimicis  se  et  proximis  impugnatum,  a 
quibus  utiqiie  non  impugnari  debuit,  sed  juvari. 
Quod  utique  cum  sancti  Job  querimoniaconcurrit, 
quia  et  ipse  arguebat  tres  illos  reges  consolatores 
malorum,  qui  niajora  ei  inferebant  certamina,cum 
ad  consolanduni  cum  amicitiaj  gratia  convenissent 
(Job.  XVI,  2-5)  :  (juod  utique  cavendum  ost  nobis. 
Consolatio  enim  mitis  esse  debet,  non  aspera,  qua; 
magis  dolorem  leniat,  fervorem  mitiget,  quam 
commotionem  excitet.  Certe  ipsius  corporis  mcdi- 
cina  nos  doceat,  qua3  ferventibus   vulneribus   mol- 


cognoverunt  extraneos  magis  quam  me.  Amici  mei 
immisericordes  facti  sunt  {Job  xix,  12-14  seq.).  i 
Hic  ergo -835  naturalis  est  sensus  etiam  sancti 
prophetaj  David  ;  ut  queratur  se  ab  inimicis  impu- 
gnatum,  a  proximis  destitutum. 

43.  Sed  ne  mysticus  quidem  abhorreat  pietalis 
affectus,  ut  pro  angelis  di.xerit,  qui  praetendunt  ti- 
mentibus  Dominum ;  ut  eripiant  eos  de  tentationi- 
bus,  quas  ferre  non  possent.  Quomodo  ergo  longe 
stant,  qui  ad  adjumentum  sunt  attributi?  Sed  non 
illi  se  separanl,sed  qui  urgetur  tentationibus  putat 
eos  longe  abesse,quos  propius  sibi  adesse  deside- 
rat;  et  arbitratur  dissiraulare,  cum  illi  juvandi 
tempus  nutu  sui  imperatoris  expectent,  qui  athle- 
tam  suum  quo  gloriosius  vinceret,  diutius  cerlare 


liora    medicamenta    consuevit    adhibere,    quibus  C  pr.iBcepit.  Et  videtiir  hoc   magis  sequentibus  con- 


dolorem  allevet.  Ideoque  foventur  primo  vulnera, 
post  secantur;  ne  offendat  ipsa  durities,  et  incisio 
vulnus  exasperet.  Quanto  igitur  magis  cavere  nos 
convenit;  ut  cum  venerimus  ad  consolandum,  non 
facilc,  non  perfunctorie  loquamur?  Septein  diebus 
tacuit  Job,  tacuorunt  amici,  nec  locuti  essent,  nisi 
Job  dolore  prorupisset  in  vocem  ;  quarendum  est 
enim  unde  incipias,  ne  in  ipso  sermone  offendat 
consolatio  tua.  Etiam  taciturnitas  ipsa  inedicina 
est,  et  velox  in  sermonibus  magis  vulnerat,  Quid 
miraris  si  alterum  vulnerat,  cum  frequenter  ipse 
se  vulneret;  quia  ex  muliiloquio  peccatum  non 
effugit?  Etenim  si  medicus  medendi  tempus  exspe- 
ctat,  ut  digestis  segritudinibus,  medicinae  subsidia 


venire;  quia  angelis  protectionis  excubias  relaxan- 
tibus,  insidiabantur  inimici,  quaerentes  in  anima 
ejus  invenire  quod  noceat.  Tunc  enim  potestas 
illis  gravioris  tentationis  perraittitur,  cum  culpa 
anims'  gravior  reperitur.  Unde  habes  illud  in  libro 
Regnorum  regis  .\chab  ad  Eliam  dictum  ;  quKndo 
eum  Propheta  vehementer  increpavit,  et  mortem 
ei  denuntiavit  :  "  Invenisli,  inquit,  me  {///  Reg. 
XVI,  20).  "  Et  respondit  Elias  :«  inveni ;  quia  fecisti 
malignum  in  conspectu  Domini  {Ibid.^  »  Vides 
ergo  quia  regibus  non  teraere  vel  a  prophetis  Dei, 
vel  a  sacerdotibus  facienda  injuria  sit;si  nulla 
sint  graviora  peccata,  in  quibus  debeant  argui  : 
ubi  autem  peccata  graviora  sunt,  ibi  non  videtur 


deferantur;  ne  acerha  adhuc  et  immiitura,  ut  asse-  p  a  sacerdote  parcendum;  ut  juslis  increpationibus 
runt,  aegritudo   curationis  remediis    reluctetur,  et       corrignnlur. 

beneficium  sentire  non  possit;  quanto  magisexplo-  44.  Tamen  David  in  hoc  loco  dicit  quod  nihil  in- 

rare  nos  conveiiit,  ut  opportune   a   noliis   medici-       venisse  videantur;  et  ideo  inimici    ejus   vauitatem 
nalis  sermo  procedat,  qui  non   accendere  luctum.      locuti  sunt,quoniain  nihil  quod  pro  veritate  loque- 


(71)  Locum  bunc  Rnm.  edit.  ifa  decurtaverat  : 
Et  ne  diratnr  Ubi  :  nniliri  talia  miilM,  ran.^^olalow.^i 
«i«/orum.  NoR  ciim  ex  vet.edit.ri;!?tituimus  a  qui- 
bus  etiam  non  dilferiint  cod.  Vict.  ct  Colb.,  nisi 
quod  habont  :  !\'r  ilirenli  libi.  .  .  .  rt  rrnpondral. 
Mss.  vero  Vat.  et  i|iiinque  Gallic,  Ne  diralur  tjbt, 
andi  liter.  .  .  .  et  re^jiiinJel  libi,  elc.  Ad  lios  qiio- 
que  Paris.  quaedam  edit.  accedunt,  excepto  quod 
prsemittunt.  Et,  ante  nc  dicatur;   ac  post   respon- 


dcnt,  expungunt  libi.  Quam  lectionem  qui  non  im- 
prohahit,  ^umni  diratiir  tibi  pro  dicatur  nbs  /e.Quod 
latiuis  uunbu-s  iion  est  insolens. 

(72;  Rom.  edit.  sola,  lentaliones  ejus,  viis  meis 
rirrumdedrrunt  mr  insidiantes.  In  quo  LXX.Interp. 
secuta  esl  apud  quos  '0|io9-jiiiS6v  6e  f,X9ov  -i 
■r.f.pxTr^oix  aJToJ  £ir'  e;io!,  Tat;.  <!SoT;  (iO'j  ivLxixKwsav 
iyxalJeTOi. 


1081 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  XXXVII. 


1082 


rentur,  invenerint.  Aiit  certe,  quia  etsi  pecfavi, 
tamcn  peccata  mea  pacnitendi  dolore  piirgal)am. 
In  quo  illi  cum  dolo  mecum  loquebantur:  ut  me 
objurgatione  confunderent,  et  a  convcrsione  revo- 
carent.  Et  vide  ne  hoe  magis  senserit,  quassisse 
illos  mala  ejus  :  sed  eum  vellent  accusare,  pra3- 
ventos  ;  quoniam  vulnera  suaipse  patefeccrat,  sui 
accusator  esistens  ;  etideo  vim  accuaationis  corum 
esse  annullatam  :  locutos  autem  fuisse  vana,  quae 
confesso  culpam  noccre  jam  non  posseiit. 

45.  Exclusi  igilur  a  criminationis  invidia,  dolum 
adhibebanl ;  ut  insurgerent,  inquit,  etniihiinsulta- 
rent,  quo  me  stimularent  ad  aliquam  commolio- 
nem  :  quorum  ego  dolum  videns,  <i  velut  surdus 
non  audiebam.  «  Considera  vim  sermonis.  Non 
dixit,  quia  aimulabum  non  me  audire  qu»  dicerenl : 
sed  <<  non  audiebam,  »  dixit  ;  et  quod  intentione 
menlis  vocem  loquentis  e.xcluJeret :  nec  aperiret 
os  suum,  sicut  mutus.  Bcatus  qui  potcst  tantam 
habere  virtutem,  ut  lacessitus  non  irascatur,  coin- 
motus  se  nolit  ulcisci.Inimici  hoc  agunt,  ut  provo- 
cent  ad  iracundiam:  malcdicunt,  ut  maledicamus  : 
criminantur,  ul  criinen  relorqueamus  :  convician- 
tur,  ut  excitent  nos  ad  vicissiludinem  contunielia' 
Unde  praeclare  1'etrus  de  boraino  Jesu  in  epistola 
sua  posuit :  »  Quia  cuin  malediceretur,  non  male- 
dicebat :  cum  pateretur,  non  comminabatur  (/ 
Pelr.  u,  23).  »  Ad  cjus  ergo  similitudiuem  atque 
imaginem  justus  sua;  vita;  cupiens  instiluta  fur- 
mare,  accusalus  tacot,  la^sus  remittit  dissimulat 
lacessitus,  et  non  aperit  os  suum  ;  ut  illum  imite- 
tur,  qui  sieut  agnus  ad  victimam  ductus,  sic 
noD  836  aperuit  os  suum  ;  et  cum  possit  haticre 
quod  referit,  magis  vult  silere  quam  diccre.  Ipse 
enim  Dominus  Jesus  verecum  accusaretur,taccbal; 
et  cum  percuteretur,  non  repercutiebat.  Uenique 
percussus  respondit :  <<  Si  male  locutus  sum,  lesti- 
monium  pcrhibe  de  malo  :  si  bene,  quid  me  csdis 
(Joan.  xviii,  2,3  ?  »  Vide  quemadmodumquasi  vere 
infirmus,  etquasi  is  qui  se  vindirare  non  posset, 
puerili  quodam  locjuobalur  afToclu :  ita  ergu  el  tu 
si  habeas  ([uo  redarguas  arguontem,  inelius  tace- 
bis  ;  ne  redarguendi  vicissitudine  commotionem 
tuam  prodas.Mclius  estenimdissimulareinjuriain, 
quam  cum  reilarguis,  vindicare.  lionus  niutus,  qui 
loqui  male  ncsrit,  cujus  ex  ore  crimen  exire  non 
novit.  llic  est  mutus  verc  boatus,  qui  rum  tacet, 
intra  se  loquitur.  Doininus  dal  milii  linguam  oru- 
dilionis,  ut  sciam  quemodo  oporteal  rae  dicereser- 
moneni.  Talia  loqucbatur  intra  sc  Zacharias,  oum 
obrautuis.sct  :  et  verc  quia  lui|ui  ei  non  profuerat, 
ne  loquerctur,  obrautuit:  et  ut  lociueretur,  exaudi- 
tus  a  Christo  cst.  Dcniiiue  scripsit  quod  Cliristus 
oxaudiret;  et  vocein  rccepit,  quain  Chrisliis  in- 
dulsit ;  el  gratiam  ad,junxit,quam  ante  non  habuit ; 
ut  prophctarct  eum,  cujus  mandalis  aiile  non  cre- 
ilidit.  Quid  du  Dutniiio  omniuiii  virtutum  loquor, 
iiim  mulier  Susanna  nccsexus  infirmitale  lurbuta, 
cum  se  ad  periculum   iiiortis  cognovit   addiclam, 


A  vocem  emiserit?  Accusabatur,  et  tacebat :  ducc- 
batur  ad  mortem,  silentio  se  tegcbat,  ne  nudarot 
pudorem.  Intra  se  tamen  loquebatur  Dco,  qui  eam 
magis  audivit  tacentem  :  qua;  si  voluisset  loqui, 
forsitan  non  esset  audita. 

46.  Et  tu  ergo  qui  proposuisti  salisfacero  pro 
delictis  Doinino  Deo  tuo,  illi  soli  iiiteriore  corde 
te  purga,  illum  contuere,  qui  potest  peccata  di- 
lucrc.  .\djuvat  tc,  qui  putaverit  arguendum.  Deni- 
que  cum  malediceretur  David,  et  ejus  dux  Abessa 
injuriam  regis  vellet  ulcisci,  dixit  ail  eum  David  ; 
«  DimittP  illum,  ut  maledicat ;  quuni:ira  dixit  illi 
Dominus,  ut  vidcat  humilitatcm  mcam,  elretribual 
mihi  Dominus,  bona  pro  maledicto  hoc  (//  Rcg. 
XVI,  10  .  »  Vides  igitur  quod  a   conviciantihus   ad- 

n  juveris,  ut  Dominus  au.liat  tc  et  peccatum  tuura 
remittat  ?  Nam  cum  ipse  accusator  tui  esse  debeas, 
et  coacervare  flagitia,  teque  ipsum  olTere  suppli- 
cio  ;  quomodo  negarc  objcctu  desidoras  ?  Poeni- 
tentia  patientiam  qu.-erit,  patientia  mitigat  delicta 
magna.  Quomodo  irasceris  aliis,  tuaj  ipse  reus 
conscientia;  ?  Quomodo  cominuvcris,  cum  dcbeas 
esse  raiserabilis  ?  Qui  arguitur,  et  (quod  est  am- 
pliusj  a  semotipso,  curare  debet  sua  vulnora,  non 
altiTuiu  vulncraro.  Nomo  alium  vulncrando  se 
sanat.  Mcdicc,  cura  teipsum.  Si  incdicus,  quanto 
magis  reus  prius  curare  se  debet  !  Confiteris  pec- 
catuin  tuum,  nt  medicum  tc  profiteris  alienum  : 
etsi  veritatis  ost  quod  retorques,  tcmporis  non 
est;  percatori  enim  dixit  Deus :  «  Quare  tu  enar- 
rus  justitias     meas  {P.<:al.  xux,  17]  ?  »    Usurpasli 

^  tibi  iit  de  legc  arguas,  qui  contialcgem  ipsefecisti. 
Quid  lacrymarum  tempus  amittls?  Quid  concer- 
tando  vanos  sermnnes  aut  audis  aut  loqueris  ; 
cuin  tibi  scriptum  sit :  Non  accipias  auditum  va- 
nura  [E.rod.  xxiii,  V  :  eum  legeris  in  Evangelio 
Pro  omni  sermone  otioso  judicium  esse  sub- 
eundum  (}lnllli.  xii,  37)?  Etsi  alius  loquitur, 
tace :  etsi  alius  conviciatur,  aurera  tuara  ob- 
strue. 

837  'i".  (Vers.  16,  17.;  David  tucendo  vicit 
adveraarios  suos :  et  quia  sicut  rautus  fuctus  cst, 
vocem  recepil ;  quia  conversus  ad  Dominum  lo. 
quebatur  diccns  :  «  Quoniam  in  te,  Uomine,  spe- 
ravi  ;  tu  exaudies  me,  Doinine,  Deus  nious.  Quia 
dixi,  ne  aliquando  exsultent  in  me  iiiimici  mei.  » 
D  \'ide  singula:  tacebat  David,  loquebaiitur  iniraiei, 
provucabant  ut  aliquid  et  ipse  loqueretur.  Dice- 
bant:  Audiaraus  vocem  tuam.  Intra  se  ille  tacitus 
loquebatur:  Quid  opuaest,  ut  ista  audiant,  quibus 
prodesBO  nou  possunt?  «  In  te,  Uoniine,  speravi;» 
tibi  soli  loquor  ;  tu  audi,  qui  exaudirc  poles.  A 
te  seniper  popoaci,  ••  ne  aliquando  exsultent  in  rae 
iniinici  iiici  ;  »  quia  clsi  pcccavi,  tu  peccatum  di- 
mittis;  etsi  ego  cocidi,  tu  resuscitaa,  no  habeant 
unde  exsultare  possint  qui  pcccatis  lajtantur  alio- 
nis.  Plus  oiiiin  acc]iiisiviiiius,  qiii  plus  poccavimus; 
quia  bcutiopcs  fucil  tua  gralia,  qunin  nostra  inno- 
ceiitia.  Habcmua  hunc  sensura  et  in  libro  Michsea? 


1083 


S.  AMBROSII 


i084 


prophetfe.  <c  Noli  gaudere  super  rae,  inimica  mea  ;  j^  cipiatur,  castigat  enim    Dominu»   omnem    filium 
quia  cecidi,  sed  resurgam  {Mich.  vii,  8).  »  Non  est      quem  recipit. 


gravis  infirraitatis  ruina,  si  non  sit  etiam  volun- 
tatis  studium  ab  ea  non  resurgendi.  Habe  volunta- 
tem  surgendi,  prtesens  cst  qui  faciat  ut  re- 
surgas. 

48.  Dixit  ergo  Oavid  in  corde  suo,  petens  ut 
exaudiretur  a  Domino,  et  ut  noa  exsultarent  in 
eum  ejus  inimici  :  petens  etiam  ut  in  conversio- 
nis  sua;  proposito  permaneret :  ne,  dum  propositi 
sui  gressus  quasi  quidam  pedes  suaj  animie  com- 
moventur,  in  eum  adversarii  superba  et  magnilo- 
quentiae  plena  loquerentur  ;  ut  faciunt  qui  insul- 
tare  desiderant.  Tametsi  moveatur  ut  homo,  pa- 
ratum  ad  flagella  se  dieit,  ut  vel  supplicio    solvat 


51.  (Vers.  19.)  Si  servulum  tuum  videas  peccata 
propria  confitentem  ultro  offerre  se  pajnae,  infle- 
ctcris,  ignoscis  :  et  de  Domini  miseratione  diffi- 
dis?  Judex  ipse  cui  non  Hcet  in  plurimis  causis  a 
gladio  temperare,  quia  legibus  servit,  potest 
tamen  lucrum  donare  peEnarum,  et  tu  adbuc  tre- 
pidas,  quid  a  legum  Domino  et  misericordiae  au- 
ctore  deposcas,  cui  lex  voluntas  est,  et  donandi 
jus  ?  Si  tamen  tu  petas  tibi  tua  peccata  donari, 
nec  consideres  honores  tuos,  auf  erubescas  anii- 
cos  luos  ;  ne  dignitatem  tuam  deflexisse  videaris. 
Amicus  Dei,  propheta  Dei,  rex  ab  ipao  electus 
Deo,  et  unctus  in  regnum,  flagellis  se  spontaneus 


errorem.  Etsi    cesscnt    flagella  Domini,   se   tamen  g  otferebat,  nec   erubescat :    et   tu    erubescis?   Non 


dolore  proprio  memorat  flagellari,  ut  non  inveniat 
culpa  quod  damnet,  quam  bona  confessio  prseve- 
nerit.  Hoc  est  ergo  quod  ait :  «  Et  dum  commo- 
ventur  pedes  mei,  in  me  magna  locuti  sunt,  »  eo 
quod  tam  prompti  sunt  ad  insultationis  ludibria, 
ut  in  commotione  pedum  meorum  paratam  ha- 
buerint  magniloquentiam,  vel  certe  sic  :  "  Dum 
commoventur  pedes  mei,  »  putantes  quod  ca- 
derem,  superba  jam  et  magniloqua  sunt  lo- 
cuti. 

49.  Sed  tamen  quia  ipse  in  posterioribus    pene 

motos  pedes  suos  dixit  {Psal.  lxxii,  2),  ne  quid 
oriatur  hinc  scrupuli,  considera  hic  doceri  nos 
affectum  pccnitentise,  ibi  opinionem  ejus  erroris 
excludi,  quod  divitiaj  et  successus  prosperior  fla-  q 
gitiosorum  nos  movere  non  debeant.  Consuetudo 
autem  locutionis  in  Scripturis  divinis  hujusmodi 
reperitur.  Sic  enim  et  alibi  :  «  Duni  converteret 
Dorainus  captivitatem  Sion,  facti  sumus  sicut  con- 
solati  {Psal.  cxxv,  I).  »  Quanquam  sanctus  non  in 
ostensione  vorborum,  sed  in  virtute  spiritus  pro- 
bari  se  velit.  Sensus  ergo  nobis  speotandus  est 
semper,  quem  etiam  ipsum  frequens  translatio  ex 
Hebraeo  in  Grscum,  ex  Graco  in  Latinum  atte- 
nuare  consuevit. 

50.  (Vers.  i8.)  Ad  omnia  itaque  superiora  pul- 
chrum  remedium,  quod  in  flagella  paratus  est,  et 
ofTert  se  Domino,  ul  quae  placuerint  Deo,  flagella 
sustineat.  Elegisse  quidem  lego  sanutum  David 
flagelli  genus,  quod  squanimiter  sustinoret :  sed  j) 
elegit,  quia  de  tribus  conditionibuseligendae  unius 
necessitas  mandabatur  (/  Paral.  xxi,  13).  Ubi 
autem  non  mandatur,  ad  omnia  paratus  est  Dei 
sorvulus,  seu  corporalem  aegritudinem  subeat, 
seu  fugam  a  facie  inimici,  sive  obitum  filiorum, 
quos  non  timet  pr.Temittere,  888  quia  recipere 
potest  imperterritus.  Nam  et  sciens  quod  si  hic 
fuerit  punitus  supplicio  temporali,  levare  in  futu- 
rum  perpetua?  possit  pcenam  aeruinna;  :  rogat  ergo 
ut  recipiatur  petitio  sua,  et  castigetur  ipse,  ut    re- 


nuiltum  ista  verecundia  tibi  opitulabitur,  cum  ad 
judicium  Dci  veneris  ;  sed  pudoris  te  istius  pceni- 
tebit,  cum  in  conspectu  non  solum  hominum,  sed 
etiam  Angelorum  et  omnium  Potostatum  coele- 
stium  constitutus,  coeperis  peccata  propria  non 
ncgare.  Quoraodo  excusabis,  cum  tanta  commise- 
ris?  Prsetendes  conditionis  infirraitatem,quia  nemo 
sine  peccato  ?  Respondebitur  tibi  :  Debuisti  ergo 
agere  pcenitentiam,  dederam  remedium,  cur  ro-fu- 
tasti  ?  Subtexes  pudorem,  quod  honores  tuos  eru- 
bueris  ?  Dicet :  Si  tu  erubuisti  me  coram  amicis 
tuis,  et  ego  te  erubescam  coram  Patre  meo,  qui 
est  in  coelis.  Disce  verum  esse  quod  scriptum  est, 
quia  11  est  verecundia  adducens  peccatum  {Eccli. 
IV,  25).  »  David  in  conspectu  suo  dolorem  suum 
ponebat,  ne  unquam  oblivisceretur ;  David  iniqui- 
tatem  suam  ipse  pronuntiabat  ;  David  de  peccato 
suo,  non  de  opibus  cogitabat  ;  David  non  erube- 
scebat  sua  recensere  peccata,  ne  de  iis  erubesceret 
in  meo  judioio  constitutus :  et  tu  erubescebas  ? 
Non  esset  hodie  in  requie  servulus  meus  Job,  si 
erubuisset  tres  illos  reges  amicos  suos  ;  nec  ipse 
David,  si  erubuisset  delicta  propria  confiteri.  Ergo 
quia  non  erubuit  mihi  sua  aperire  peccata  ;  nec 
ego  erubescam  ei  mea  secreta  reserare.  Et  quia 
uterque  eorum  non  erubuit  factorum  suorum  pre- 
tium  in  mea  ponere  potestate,  meo  se  judicio  vo- 
luntatique  committere,  nec  ego  de  talibus  servulis 
erubescam,  ut  appellem  amicos,  qui  meam  studue- 
rint  tacere  voluntatem.  Ideoque  quoniam  illi  ante 
in  moerore,  nunc  in  consolatione  :  tu  quia  in  deli- 
ciis,  nunc  in  suppliciis.  Chaos  inter  vos  magnum 
est ;  ut  neque  illorum  ad  te  gratia,  nec  tua  ad  illos 
possit  pa;na  transire.  Audis  ergo  quid  dicatDavid? 
Audi,  dum  tibi  corrigere  et  emendare  permittitur: 
si  hic  emendaveris,  illic  requiesces.  Nou  te  dulcia 
mundi  et  saeculi  hujus  amcena  delectent  (73); 
grave  enim  fel  movere  consuerunt.  Non  ille  ju- 
cunda  quaerebat  positus  in  regno,  qui  potius  eli- 
gebat  mortem  sanctorum,  quam  vitam  flagitio- 
sorum. 


(73)  Quidam  mss.,  sxculi  hujus,  sed  amara  deleclent. 


im 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  XXXVIl. 


1086 


(Vers.  20,  21.)    <'    Inimici,    inquit,    mei    vivunt,  A  naines  me  dereliquerunt,   amici  mci   impugnave- 


et  confirmati  sunt  super  me  ;  et  multiplicati  sunt, 
qui  oderunt  me  inique.  Qui  retribunt  mala  pro 
bonis,  detrahebant  mihi ;  quoniam  subsecutus 
sum  justitiam.  »  Sed  quanto  illustrior  ille,  qui 
quotidie  moricbatur,  ut  populos  839  suos  vivifi- 
caret :  et  corpus  suum  mortis  vulneribus  offere- 
bat ;  sicut  ipse  ait:  «  In  mortibus  frequenter  {1! 
Cor.  XI,  23J  !  Mcrs  enim  honesta  redemptio  vitce 
est  etiam  decoloris,  aut  innoxiae  firmamentum  : 
exitus  autem  mortis  in  manu  vitae.  Et  ideo  male- 
bat  Apostolus  quotidie  mori  :  ut  vita;,  suae  meritum 
comprobaret,  Scriptum  est  enim  :  «  Non  laudes 
hominem  in  vita  sua  (Eccli.  xi,  30).  d  Qui  enim 
vivunt,    morientur:    qui    moriuntur,     resurgent. 


runt  dilectum  sibi  proximum  :  non  appropinquave- 
runt.  Fugicbant  me  quasi  mortuum,  ct  abominati 
sunt,  quia  peccata  mea  tibi  aperire  desideravi,  et 
conQteri,  quia  flagellis  tuis  me  obtuli  vulneran- 
durr.,  quia  elegi  cicatrices  vulnerum  super  epulas 
regum,  et  jactantinm  potestatum  :  tu  solus  me 
non  dcreliuquas,  lu  haereas  servulo  tuo,  qui  de 
terra  suscitas  inopem,  et  de  stercore  erigis  pau- 
perem.  Tuo  comitatu  fretus,  frequentiorem  me 
ambientibus  populis  ."estimabo.  Compulruorunt 
quidem  cicatrices  me.ie,  sed  adhuc  tuorum  verbe- 
rum  desidero  cicatrlces,  qus  sanatis  vulneribus 
obducuntur,  ut  poslea  nullum  ulcus  appareat. 
BoniB  triumphalium  vulnerum   cicatrices,   quibus 


Propior   ergo  salutis  est,  qui  moritur  ut   resurgat  -0  victores  hujus    torreni   prailii    gloriantur.  Quanto 


quam  ille  qui  vivit  ut  moriatur.  Quis  est  autem 
qui  quotidie  moritur,  nisi  qui  mortem  Domini  Jesu 
in  sua  carne  circumfert,  ut  omnia  ei  peccata  mo- 
riantur?  Confirmati  autcm  et  multiplicati  sunt 
inimici  David  in  hoc  saeculo  :  sed  non  idoneum 
firmamentum,  nisi  ejus  qui  confirmaturin  Christo. 
Denique  illi  confirmantur  in  soeculo,  qui  oderunt 
justum  inique:  non  ergo  justum  odium,  sed  inju- 
stum,  cum  odissent  inique. 

53.  Sed  vide  distantiam.  In  posterioribus  ait  : 
«  Qui  oderunt  me  gratis  {Psal.  Lxviir,  5) ;  hic  ha- 
bet :  «  Qui  oderunt  me  inique.  »  Sed  ibi  ex  per- 
80na  Christi,  hic  ex  persona  sua  ;  ubi  ex  persona 
Christi  loquitur,  gratis  odio  habetur  :  ubi  ex  sua, 
inique.  Homo  enim  potest  uni  alicui  vulneri  non 
patere,  utputa  injustitiE,  intemperantiae,  impudi- 
citia2 ;  aliis  autem  vulneribus  patet.  In  Christo 
autem  nulla  causa  esse  potuit,  qua  peccati  alicu- 
jus  potucrit  vulnus  accipere,  immunis  a  culpa,  et 
integer  a  delicto,  atque  immaculatus  a  vitio.  Sunt 
autem  qui  putant  utrumque  psalmum  ex  persona 
Christi  esse  decursum,  qui  pro  nostris  peccatis 
satisfaciebat  Patri.  Hic  ergo  dicebat  sc  appetitum 
oontra  justitiam,  illic  contra  gratiam. 

54.  Et  bene  addit,  ut  probaret  se  injuste  appe- 
titum.  "  Quoniam  subsecutus  sum  justitiam.  » 
Quanta  vis  verbi  in  unius  syllabae  adjectione,  ut 
subsecutum  se  diceret  justltiam,  non  secutum  ? 
Propior    est    enim    qui    subsequitur,    quam    ille 


illustriora  840  vulnera,  quae  pro  fide  et  nominis 
tui  gloria  videntur  excepta!  Ista  cst  cicatrix  quae 
CQsIum  aperit,  regnum  acquirit,  immortalitatem 
invenit.  Haic  ergo,  fratres,  est  cicatrix  beata,  quo- 
niam  beati  qui  laverunt  stolas  suas  in  sanguine 
suo.  Sic  coepit  stola  esse  gloriae,  caro  mortis  :  in 
qua  et  Paulus  ante  periclitabatur  electus  Dei ;  nisi 
petisset  se  liberari  dc  corporc  mortis  hujus,  ut 
legimus  {Rom.\n,  2'«). 

5(1.  Et  ideo  qui  sumus  in  hoc  corpore  mortis, 
oremus  ne  bonus  ille  dilectus  Dei  medicus  nos 
derelinquat,  quem  pafriarcha  David  ne  a  se  dis- 
cederet,  precabatur.  Ipsi  nos  committamus,  pa- 
rati  ad  curandum  !T."i)  quo  velit  curari  medica- 
mento.  Xemo  dicit  medico  corporis  sui  qucmad- 
'-'  modum  .?it  curandus.  Novit  mcdicus  quae  singulis 
vulneribus  medicamcnta  conveniant,  cujus  ulce- 
ris  putredo  ferro  sit  amputanda,  ne  in  totius  cor- 
poris  serpat  exitium.  Si  dixerit  medicus  medicinae 
genus  quo  curari  a;ger  dcbeat,  ct  ille  fastidiat, 
discedit  medicus  et  .-egrura  derelinquit.  Vide  eum 
qui  curari  velit,  omni  genere  mcdico  acquiescen- 
tem,  attende  ordinem.  Aperit  primo  vulncra  sua 
medico,  et  dicit:  Cura  me,  sed  rogo  ne  in  ira 
tua,  quia  non  suslinent  duram  medicinam  infir- 
mitates  mccc.  Medicina  Christi,  correptio  est, 
corripit  cnim  Dominus  quem  vult  converlere.  Ideo 
et  Paulus  ad  medicum  dicit :  «  Argue,  obsecra, 
increpa  (//  Tim.  iv,  2).  »  Non  ergo  recusat  cu- 
rari,    qui   petit   argui',  sed    levari    vult    poenam, 


qui  sequitur,  et  suppar  quam  impar,  et  successio  jj  ^g  ^^  iracundia  arguatur,  et  impctu    irae    corripia 

tur. 


haeredis  magis,quam  accessionuncupatur(7 

35.  (Vers.  22.)  Et  tamen  quamvis  subscquatur 
justitiam,  non  suae  virtutis  putat  essc,  sed  gratia; 
coDlestis,  si  non  deseratur  a  Christo,  eoque  orat 
impensius  dicens  :  «  Ne  derelinquas  me,  Dominc 
Dcus  mcus,  ne  discesseris  a  me,    »    hoc   cst,    ho- 

(74)  Rom.  edit.  sola,  et  sttppar  qttam  par.  el  sitc- 
ccssio  lirrredis  magis  fiitam  cessio  nuncupaittr. 
Sed  manifestus  error  est.  Quis  enim  non  videat 
(juempiam  ab  alio  minus  remotum  significari,  si 
dicatur  illi  suppar  csse,  quain  si  eidem  iiiipar  di- 
cerelur?  Atqui  apertissimc  hunc  scnsuin  series 
postulat  orationis ;   quo   etiam   paclo  de  vocibus 


57.  Et  vide  processum.  Primo  petit  argui  ; 
postea,  quod  majus  est,  corripi.  Deinde  non  solum 
confitetur  peccata  sua,  sed  etiam  enumerat  el 
accusat:  non  vult  eniin  latcre  sua  dclicta.  Nam  ut 
febres  eum  in  allo  sunl,  non  qncunt  mitigari,  cum 

sttccessio  et  accessio  philosophanduin. 

(75)  Edit.  oinnes  ac  pauci  mss.  omittunt  ud 
ctirnnditm,  quod  repiTitur  in  quinque  Gallic.  Ilaud 
mal"!  ;  idcm  rnim  cst  parnli  ad  curaudum,  nc  si 
logeres,  parati  ut  i-ureniur.  llationoiu  bujusmodi 
loculionis  disce  apud  Ir.  Sanclium,  Mi^icrv.r  lib. 
111,  cap,  8. 


1087 


S.  AMBROSn 


1(588 


foras    erumpunt,    spetn  afTerunt    deainendi:    ita  A.  dices,  scd  non   omnes   habent   Latini   (77).  Nam 

ante  responsorium  proximum  versieulus  est.  "  Et 
projecerunt  me,  sicut  mortuum  abominatum  ;  » 
hoc  est,  illi  qui  reddebant  mihi  mala  pro  bocis. 
Sed  tu  «  ne  dcrelinquas  me,  Domine,  ne  discesse- 
risame;  »  hoc  enim  sequitur,  id  est :  Tu  ne 
derelinquas,  qui  mortuum  fetentem  curare  con- 
suesti.  Donique  habemus  hoc  in  Evangelio  :  Nam 
cum  venisset  ad  monumontum  Lazari,  et  di.xisset: 
"  Tollite  Ijpidem,  ait  Martha  ;  Jam  fetet,  quatri- 
duanusest  enim  ;  »  respondit  ei  :  i<  Nonne  dixi  tibi, 
quia  si  credideris,  videbis  gloriam  Dei  {Joan.  xi, 
39  et  iO)  ?  «  Et  clamavit  Lazarum,  et  sanus  exi- 
vit.  Crcdamus  ergo  et  nos,  ut  de  vulneribus 
nostris  acquiramus  medicinam  salutis,  etfuturam 
n  gloriam. 

59.  In  orationibus  igitur  et  obsecrationibus,  cum 
dolore  et  lacrymis  exigenda  pcenitentia  est,  ut 
illam  gloriam  Dei  videre  mereamur.  Neque  te 
moveat  quod  luctus,  dolor,  commaceratio  corpo- 
ris,  gravissima;  passiones  sunt,  etsi  gravissimae  vi- 
dentur,  tamen  indignse  sunt  hujusmodi  passio- 
nes  ad  superventuram  gloriam,  sicut  testis  tibi 
est  apostolus  Paulus  {Rom.  vni,  18).  Non  pigeat 
ergo  nos  hic  leviora  deferre,  ut  ibi  plena  laudis  et 
gloria;  possimus  adipisci,  pro  temporalibus  labo- 
ribus  perpetua  praemia  reportantes  per  Dominum 
Jesum  :  cui  est  laus,  honor,  gloria,  perpetuitas  a 
sseculis,  et  nunc,  et  semper,  et  in  omnia  saecula 
saeculorum.  Amen. 

C  bica,  ubi  legitur  in  haec  verba :  Respuerunl  me 
dilectum,  quusi  tnoiiuum  abominandtim  ;  el  clavis 
confixenint  corpus  meum.  Quod  autem  ait  Ambro- 
sius  hunc  ipsum  versicuium  abs  se  etiam  exposi- 
tum  esse,  illum  non  dubitamus  respicere  ad  supe- 
riora  ista  :  Homines  me  dereUnquerunt,  quia  sordenl 
illis  vulnera  mea,  etc. 


peccatorura  morbus  dum  tegitur,  inardescit ;  si 
confessionibus  proditur,  evaporat.  Et  ideo  justus 
accusator  est  sui  in  principio  sermonis,  priusijuam 
contagio  ulceris  serpat  intrinsecus  ;  gravat  eniin 
conscientiam  memoria  delictorum,  nisi  medicina 
poscatur.  Et  si  diflert  medicus,  »ger  ofTerre  se 
dcbet,  ut  citius  secetur  ;  sicut  offerebat  se  David 
in  flagella  Domini  (~C)  dicfns  :  Redde  mihi  dupli- 
cia  peccata,  dummodo  hic  vinilices,  noli  me  de- 
serere,  noli  avertere  faciem  tuam  a  me ;  noli  dedi- 
gnari  atque  horrescere  felorem  vulnerum  meorum. 
Et  Job  servulus  tuus  percussus  erat  ulcere  a  pe- 
dibus  usque  ad  caput,  et  remedium  suae  sanitatis 
invenit,  licct  illud  vulnus  virtutis  fuerit,  istud 
erroris.  Fetebant  vuhiora,  quK  medici  curare  non 
possent.  Locutus  es,  Domine,  mysteria  sacramen- 
torum  tuorum,  manifestasti  venena  serpentis, 
et  solius  sermonis  tui  medicamento  servi  tui  curata 
sunt  vulnera,  quiatu  eum  non  deseruisti,  et  «  non 
dcrelinquas  me,  Domine,  ne  discesseris  a  me.  » 
Homines  me  dereliquerunt :  quia  sordent  illis 
vulnera  mea,  quK  pietati  tuae  putavi  esso  rese- 
renda.  lUi  dicunt :  Exi  a  nobis,  quia  peccator  es 
tu  ;  discede,  ne  nos  polluas.  Tu  autem,  Domine, 
curas,  et  non  pollueris ;  adjuvas,  et  non  con- 
taminaris  ;  quia  «  Deus  salutis  meae  es,  »  841 
Domine,  et  manus  tua  non  perdere,  sed  sanare 
consuevit. 

58.  Complevimus  psalmum  etiam  cum  ejus  in- 
terpretatione  versiculi    quem  Gracci    nonnulli  co- 

(76)  Ita  omnes  mss.  at(|ue  edit.,  e.Kcepta  Rom., 
quae  sic  habot,  dicens  :  Ego  in  flagella  paratus  sum. 
et  alibi  :  F/a<  manus  tua  in  me ;  hoc  est,  redde 
milii,  etc. 

(77)  Rom.  edit.  sola,  quem  Grseci  nonnulli  co- 
dires  habenl ;  sed  omnes  Lalini.  Versum  autem 
illum  nunquam  alibi  reperias,  nisi  in  versione  Aro- 


IN   PSALMUM  XXXVIII   ENABRATIO. 

Titulus  :  Jn  finem  pro  Iditlmm  Canticum  ipsi  David. 


1.    (Vers.    1. 


superiore    psalmo     expressa  D  canendi  perito  psallendumdedit  ;ideosic  inscriptus 


forma  poenitentiae  est  :  in  hoc  sequenti  patientiae 
forma  signatur.  Quein  psalmum  David  scripsit, 
et  Idithum  viro  disciplinis  Leviticis  et  sacerdota- 
libus  erudito  canendum  dedit,  qui  ante  arcam 
Domini  psalmorum  seriem  pangendi  solertissimus 
praecinebat.  Ergo  quia  non  Idithum  scripsit  hunc 
psalmum,  sed  propheta   David,    et   Idithum    viro 

(78)  Corona  illa  donabantur  ii  qui  in  ludis  ab 
Ilcrculi;  in  honorein  Jovis  prope  Olympiam  urbem 
institvtis,  ac  singulis  i|uinquenniis  celebrari  solitis 
vicissent.  Erat  autem  iila  exrampisoIivae.Porro  ix;- 


est  titulus.  Denique  etiam  in  saecularibus  scriptis 
alii  erant  qui  scribebant,  alii  qui  in  scena,  vel 
cantica,  vel  comoedias,  vel  tragcedias,  canere 
consueverant.  Et  illi  quidem  coronam  Olympicam 
postulabant  (78) :  unde  et  sTrivixiov  hjmnum  eo- 
rum  scripla  in  fine  testantur,  Davii  autem  qui 
non   haec  serta    coronarum   marcentium    require- 

vtx.a,  carmina  sunt  quibus  victoria  cujuspiam  ce- 
lebratur,  qualia  fere  Pindarus,  lyricorum  princeps 
nobis  reliquit. 


1089 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  XXXVIII. 


1090 


bat,  sed   illam  incorruptibilem  et  incontaminatam  j^  magis  slabile  debet  esse,  quod  mihi  ipse  consli 

remuQerationem  coelestium  haereditatem  pio  de- 
siderabat  afTectu,  hymnum  non  victoriae  £-;•/•- 
xiov;  sed  ei  scripsit,  qui  victoriam  in  se  credenti- 


tui  I  Si  quis   alienum    fallat,    indecorum   est   :  si 
quis  proximum,  grave;   quanto  igitur  gravius,  si 


bus  impertiebat,  qui  tinis  est  omnium  quae  pia 
mente  deposcimus.  Sive  enim  sapientiam  quaeras, 
sive  virtuti  studeas,  sive  veritati,  sive  vire  atque 
justitiae,  sive  rcsurrectioni  (79),  in  omnibus  sibi 
sequendus  est  Christus,  qui  est  virtus  Dei  atque 
sapientia,  veritas,  via,  justitia,  resurrectio.  .\d 
quem  igitur  contendas,  nisi  ad  perfectioem  om- 
nium,  summamque  virtutum?  Et  ideo  tibi  dicit  : 
«  Veni,  sequere  me  [}Iallh.  xix,  21);  »  hoc  est,  ut 
ad  consummationem  virtutum  pervenire  merearis. 
Ergo  qui  sequitur  Christum,  ipsum  pro  possi- 
bililate  sua  debet  imitari ;  ut  pra;cepta  ejus  se-  . 
cura  ipse  medltetur,  et  divinorum  exempla  facto- 
rum. 

2.  Et  ideo  David  secum  ipse  meditabatur,  quod 
Christum  in  se  locutum  esse  rctinebat,  ut  cura 
aliqui  ei  essenl  molesti,  et  cum  ad  conlentionem 
lacessere  conarentur,  patientiam  indueret,  cer- 
tandi  studia  declinaret,  ex  quibus  inanis  strepitus 
et  jurgia  frequenter  oriuntur.  Ideoque  §4?  cum 
sancto  David  plerique  ejus  virtutibus  invidentes, 
qui  eum  de  proposito  mansuetudinis,  et  humilita- 
tis  atfectu  credercnt  diducendura,  frequenter  in- 
gruerent;  ipsa:  quoque  proecipue  nequitiie  spiri- 
tales  in  ccelestibus,  adversus  quas  grave  luetamen 
esl  justis,  ad  commovendum  cum  ministros  suae 
improbitatis  irapellerent  :  ne  inter  obslrepiuitium 


quis  se  ipsum  eo  quod  sibi  promiserit,  putet  esse 
fraudandum;  ut  ipse  sibi  inlidelis  suo  judicio  et 
despicabilis  aestimetur.  Cui  igitur  idoneus  videri 
potest,  qui  sibi  vilis  est?  Tcneamus  igitur  animse 
constantiam  nostra;  :  ne  843  in  offensioncm  la- 
bia  loquendi  festina  prorumpant.  Et  Job  plagam 
suam  silentio  vicit,  et  tolerantiam  suam  taciturni- 
tate  superavit.  Non  bene  creditur  carni  :  vicisse- 
mus,  si  Eva  tacuisset.  Ergo  prinium  illud  proces- 
sit  ex  voco  peccatum,  el  serpens  ille  nequissimus 
atque  versutus  per  vocem  nos  ante  tentavit. 
Atque  utinani  aut  Adam  surdus  fuisset,  aut  Eva 
obmutuissel  :  ille,  ne  vocem  sua:  uxoris  audiret, 
ista,  ne  loqueretur  marito,  et  lubricse  vocis  mini- 
sterio  serpentis  in  virum  vencna  transfunderet. 
Cain  quoquo  elsi  parricidio  naturam  violavit  huma- 
nam,  et  oblitteravit  impius  jura  pietatis;  tamen 
per  vocein  sacrilegium  sceleri  suo  addidit,  ut- 
negaret  Deo  necati  fratris  interilum.  Quid  de 
singulis  dicam?  Populus  ipse  electus  a  Domino, 
cui  tacitus  Moyses  aperuit  mare,  ingratus  coelesti- 
bus  lieMeficiis  obmurmurabat,  quo  divinam  con- 
traxit  offensam.  Deinde  ipsura  dueem  invii  illius 
atque  inusitati  itineris  Moysen  respuit,  et  a  fratre 
ejus  Aaron  deos  sibi  fieri  quos  coleret,  postula- 
vit. 

4.  Unde  etiamipse  considerans  lanta  vocis  pe- 
ricula,   «    Dixi,  inquit   :   Custodiam   vias    mcas.  » 


crebra    certamina,     et    disceptationum    tumuitus  C  Qu:e  sint  igitur  istaj  viaj  hominis,  quae  magnopere 

praecavenda;,  ne  quid  gravioris  olfensionis  incur- 
rant,  adiiionet  nos  tanlus  Propheta  diligentius 
considerare.  Adinonet  etiam  Salomon  ejus  filius 
patern;c  mentis  interpres  perspicacius  examinare, 
qui  scripsit  :  «  Tria  mihi  sunt  impossibilia  inlelli- 
gere,  et  quarlum  quod  non  agnosco.  Vestigium 
aquils  volantis,  et  viam  serpentis  in  petra,  et  se- 
mitas  navis  in  pelago  navigantis,  el  vias  viri  in 
juvcntute.  Talis  via  mulieris  adultera?,  quae  post- 
quain  egit,  ablula  niliil  egisse  se  dicit  iiiiquum 
[Proc.  XXX,  18,  20).  »  Tria  ergo  impossibilia  sibi 
esse  dixil  ad  intelligcndum,  et  quarluin  quod  ille 
habens  inter  homines  sapientia;  signaculum,  non 
agnosceret,  viarum  videlicet  viri  in  juventute  pro- 
P^  cessum.  Quarum  igiturvel  inexplicabilis,  vel  dlffi- 
cilis  agnilio,  polest  facilis  earum  esse  custodia? 
Undo  non  immcrito  ipse  David  delictoruni  juven- 
tutis  suoe  non  defensionem  obtulit,  scd  oblivio- 
vionem  rogavit.  <>  Delicta,  inquit,  juvcntulis  mesB, 
el  ignorauliae  meae  ne  memineris  {IHat.  xxiv,  7).  » 
Non  immerito  igitur  Salomon  dixit  se  non  agno- 
acere  quod  pntcr  ejus,  in  (luo  major  Dei  pralia 
fuit,  se  ignorasse  testatus  cst.  Et  forliisso  dclicta 
juvcnUitis  ad  fervorcm  retulit  carnis,  ignorantiam 


sermo  aliquis  sibi  olfensionis  excideret,  tacere 
sanctus  Propheta  proposuit.  0  validum  scutura 
circumspecta;  munitionis  silentium!  0  fidissimum 
stabilitatis  fundamentum,  in  quo  si  quis  potuerit 
stare,  lubricum  verbi  timere  non  possit  1  Mulli 
enim  eliam  stabili  corde  firmati,  incauti  tamen, 
sermonis  Quctuantis  errore  sajpe  ceciderunt.  \i- 
dens  igitur  hujusinodi  insidiis  et  vano  coacertan- 
lium  strepitu  se  Propheta  tentari,  intra  se  ipse 
tacitus  conferebat,  legcm  sibi  taciturnitatis  im;io- 
nens;  et  cum  taccret,  insultantibus  sibi,  et  ul  lo- 
queretur  aliquid  provocantibus;  qualia  solcnt 
insolentium  esse  certamina  atque  sermones  :  Re- 
sponde  nobis,  si  de  aequalitate  prajsumis  :  vides 
et  tu  esse  te  victum,  et  nihil  habere  quod 
referas ;  cum  se  prope  ad  vocem  conviciis  vi- 
deret  impelli,  se  ipse  revocabat,  ut  loqueretur  in 
corde. 

3.  (Vers.  2.)  <i  Dixi,  Custodiam  vias  meas^ut 
non  delinquam  in  lingua  niea.  Posui  ori  meo  cu- 
stodiam;  dum  consistit  peccator  adversum  me ;  » 
hoc  est,  proposui,  conlirmavi,  imperavi  inihi,  lo- 
cutus  sum  cordi  meo  :  «  Custodiam  vias  nieas.  » 
Si  alii  dixissem,scrmo  meus  slare  dcbcret,  quanto 


(79)    Mss.  Vict.   et  Colb.,    Sive  enim  sapienliam    quxra$,   sive  virlutem;  ipsc  cst   Dei   virlus  atijut 
sapicntia,  ipse   veritatis    via,    justilia,    resurrtctio. 


1091 


S.  AMBROSll 


1092 


aulem  ad  verborum  prolapsionem,  quse  non  ex 
scntcntia  nostra,  sed  impetu  quodam  et  cursu 
loquendi  plerumque  funduntur:  quod  periculosum 
esse  Propheta  cognoscens  ait  :  «  Credidi  propter 
quod  locutus  sum  {Psal.  cxv,  10).  »  Supra  fun- 
damentum  ergo  virtutis  vox  tuta  est;  sine  fun- 
daraento.  lubrica.  Ideo  quasi  quodam  tuba; 
sono  Scripturae  divinae  electus  interpres  in- 
crepuit  :  «  Corde  creditur  ad  justitiam  :  ore  au- 
tem  confessio  fit  ad  salutem  {Rom.  x,  10).  »  Fides 
credentium  principalis  est,  confessio  exsecutio- 
nis. 

5.  Quomodo  igilur  proposuerit  sanctus  proplieta 
David,  aut  propter  quid  custodire  vias  suas,  audia- 
mus  :«  Ut  non,  inquit,  delinquam  in  lingua  mea.» 
Si  hoc  cavet  Propheta,tu  non  caves?  Si  hoc  motuit, 
in  quo  Dei  gratia  loqucbatur,  tu  non  metuis,  qui 
erroris  verba  non  refugis,  et  theatralibus  sermo- 
nibus  delectaris?  Tu  non  reformidas,  cui  scriptum 
est  in  Evangelio,  quia  §44  pro  omni  otioso  verbo 
rationem  es  redditurus  (Matlh.  xii,  36))?  Si  pro 
otioso  verbo  periculum  est,  quanto  magis  pro  cri- 
minoso?  Non  omne  quod  otiosum.et  criminosum  : 
sed  omne  quod  non  fructuosum,  pcriculosum  at- 
que  eradicabile;  omnis  enim  arbor  non  faciens 
fructum,  excidetur,  et  in  ignem  mittetur.Cum  mo- 
vetur  animus,  exagitatur  stimulantibus  adversa- 
riis,  obstrepentibus,  illudentibus,  criminantibus, 
excidit  vcrbum  commotionis;  ideo  silcntium  et 
tutum  est  et  decorum,  quod  servat  cum  gravitate 
oautelam.  Quid  enim  labia  nostra,  nisi  quaedam 
nostra  vincula  sunt?  Denique  vinculis  labiorum 
suorum  unusquisque  constringitur.fdoo  sapiens  in 
tempore  tacet,  et  secum  ipse  considorat  quo  teiu- 
pore  loqui  debeat.  De  quo  praeclare  ipse  Salomon  : 
(.  Labia  sapientis  alltgata  sunt  intellectu  (Prov.  xv, 
7.  n  Quando  ergo  vides,  illudentibus  prolervis, 
sapicntem  tacere,  dic  :  Ligavit  iste  inlellectu  labia 
sua  ;  hoc  est,  prudenler  tacet^ne  labiorum  suorum 
viuculis  alligctur.  Posuit  ori  suo  custodiam,  sepsit 
aures  suas  spinis,  vectem  adhibuit  foribus  oris 
sui,  servat  thesaurum  cordis  sui  et  argentum  elo- 
quii  sui,  ut  examinatum  et  purgatum,  quando 
oportet,  proferat;  ne  quisquam  prius  fur  in  ejus 
aut  perturbator  irrumpat,  et  ad  eos  captivum  tra- 
hat,  quibus  flagitia  sua  vendat. 

6.  Meditabatur  Judas  Christum  venderc,  sed  re- 
vocabat  eum  tanta  Domini  gratia,  et  qu;cdam  pa- 
ternffi  delinimenta  pietatis,  quibus  furor  ejus  mol- 
liebatur  :  nec  erupisset  in  scelus,  nisi  se  iii  cor 
ejus,  quia  Christum  tallere  se  putabat,  adversarius 
demersisset.  Non  ergo  dubites  quanJo  aliqui  tibi 
molosti  sunt  voieuti  servai-e  jubtitiam  ministros 
esse  illius  nequissimi  peccatoris,  qui  omnium  au- 
ctor  est  flagitiorum.  Videbat  David  propheticis 
oculis,  agnoscebat  ejus  figuram;  ideo  tacebat,  ne 
illius  faceret  voluntatem,  qui   interturbare  gestit 


A  aifectum.  Premebat  vocem,  claudebat  portas  suas 
silentio,  prffitendebat  in  eo  patientia,  et  taciturni- 
tatis  vigilabat  custodia  :  ne  inimicus  obrepret,  ne 
de  claustris  oris  vagus  ab'quis  sermo  et  incautus 
cxiret.  Ideo  fortior  est  patiens,  qui  se  ipsum  con- 
tinet,  quam  qui  urbes  capit.  Justus  ipse  sibi  clau- 
strum  est,  ipse  sibi  pervigil  custos. 

7.  Cum  sibi  ergo  ipse  prstenderet,  loquebatur 
in  suo  corde  :  «  Posui  ori  meo  custodiam,  dum 
consistit  peccator  adversum  me.  »  Adest  semper 
inimicus,  quia  se.mper  insidiatur.  Etsi  illum  non 
vides,  adest  :  etsi  illum  non  sentis,  incursat.  Si 
non  vides,  videnti  crede  :  «  Constituit,  inquit,pec- 
cator  adversum  me.  »  Qui  videt  peccatum  suum, 
videt  etiam  peccatorem  sibi  in  iis  quae  gesserit, 

r,  illudentem.  Qui  autem  peccatorem  praeviderit,  po- 
test  vitare  peccatum.  Videbat  David  consistere  ad- 
versum  se  peccatorem ;  quando  Semei  maledice- 
bat  et  lapidabat  regem  suum,  et  clamabat  :  •  Exi, 
vir  sanguinum  (//  Reg.  xvi,  7).  »  Neque  enim  tam 
praeruptus  foret,  ut  nec  tanti  regis  reverentia  mo- 
veretur,  nec  armatum  ejus  timeret  exercitum,cum 
unus  de  exercitu  ejus  conviciantem  potuisset  oc- 
cidere;  sed  amentem  diabolus  fecerat,  qui  eum 
impellebat  ad  mortem.  Ideo  Uavid  adversus  aucto- 
rem  magis  prffiliabatur,  quam  ministrum  perse- 
quebatur.  Quid  enim  magnum.de  homiue  invalido 
845  vindirari,  quem  ad  furorem  alter  urgebat, 
in  cujup  nece  peccator  habuisset  voluntatis  effe- 
ctum?  Non  gladio  diaboIus,sed  verbo  Dei  vincitur; 
ideo  taceat  lingua  hominis,  Dei  Verbum  loquatur. 

C  Denique  ct  Christus  tacebat  ante  Pilati  judicium 
constitutus,  ut  nobis  daret  formam  tacendi,  quia 
lingua  corporis  facilis  est  ad  errorem,  proclivis  ad 
lapsum.Sunt  autem  et  qui  tacentes  Ioquantur,sicut 
Moyses  qui  stabat  attonitus,  et  tacebat,  cui  dixit 
tacenti  Deus  :  «  Quid  clamas  ad  me  [Exod.  xiv, 
loj »  Ut  Susanna,  qus  tacuit  in  periculis  suis, 
el  Dominus  exaudivit  eam.  Ergo  etiamsi  in  te 
verbum  Dei  sit;  et  tacebis  in  Dei  verbo,  et  tacitus 
clamabis,  ut  audiaris  a  Christo. 

8.  Meditare  ergo  quse  Christi   sunt,   quas   secum 
meditabatur  propheta  David,  in  quo  ea  quae  secum 
in  hoc  psalmo  meditatum  esse  se  dicit,  ante  in  eo    \ 
locutus  est  Christus.  Sic  enim  scriptum  est  : «  Ego 
autem  cum   in   aliquo  mihi  molesti  esset,  indue- 

n  bam  me  cilicio;  et  humiliabam  in  jejunio  animam 
meam,  et  oratio  mea  in  sinu  meo  convertetur 
(Psal.  xxxiv,  13.)  »  Quid  est  in  aliquo?  Quia  tunc 
maxime  aut  sermo  non  opportunus  elabitur,  aut 
allcctus  movetur:  quando  vel  in  dolore  aliquo  et 
tristitia  sumus,  vel  indignaliono  animus  ffigrescit, 
vel  aliquibus  soUicitudinibus  impeditur,  aut  dis- 
ceptationibus  occupatur.  Qui  igitur  molesli?  Pri- 
mum  de  ipso  auctore  peccati  et  angelis  suis  intel- 
lige;  deinde  de  iis  qui  malunt  sequaces  ejus  esse 
(80),  quam  Christi.  Irapellitur  uxor,  ut  sancti  Job 


(80)  Cod.  Beg.  et  alii  quatuor  cum  ant.  edit.,  in  marg.,  qui  malunf  se  vasa  ejus  esse, 


1093 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  XXXVIII. 


1094 


{Job.  II,  10  el  alibi) :  amicug,  quid  in  illo  ipso  libro  A  cum.  Plus  cst   diligere,    quam   benedicere  :    qui^ 


manifestatur  ;  filius,  ut  Abessalon  ;  scrvus,  liher- 
tus,  domesticus  ;  quia  inimici  hominis  etiara  do- 
mestici  ejus,  ut  exagitent  eum  singuli.Quod  igitur 
remedium  adversus  hujusmodi  animorum  a?gritu- 
dines,  nisi  patienlia,  nisi  silentium  ?  Et,  quod  est 
gravius,  ille  te  magis  lacessit,  qui  bennslis  tuis 
usus  sit  :  et  inter  ipsos  amplius  ille  exaspcrat, 
qui  plus  tibi  debeat  ;  quo  magis  ingrati  hominis 
acerbitate,  aut  vilis  alicujus  persona;  indignitate 
movearis. 

9.  Ergo  justus,  etsi  amicus  ei  est  insolens,  dolct 
pro  amico;  quia  idcirco  amicus  suus  labitur,  quia 
atentatore  impellitur.  Si  pro  amico  dolet,  multo 
magis  pro  uxore,  pro  filio  :  si  eos  quoque  sibi  in- 
solenles  experiatur  ;  et  si  frater  exagilat,  ut  Esau  n 
sanctum  Jacob,  doletet  qua^rit  sibi  fratrem  recon- 
ciliare,  vel  fugere  a  facie  ejus,  ut  Rebecca  suade- 
bat,  ne  iracundia  fratris  occasionem  nocendi  ali- 
quam  reperiret  ;  et  si  proximus  aut  domesticus, 
dolet ;  et  si  minister,  aut  libertus,  aut  servus,  fert 
patienter,  et  in  his  omnibus  tacet  :  ne  ei  respon- 
deat,  a  quo  eum  cernit  impelli.  Conviciatur  ergo 
ex  domesticis  aliquis  .'  dolet  et  tacet;  conviciatur 
libertus  ?  tacet,  conviciatur  servus?  tacet.  Sic  vin- 
citur  qui  laqueum  ejus  animte  per  escam  vocis  ex- 
tendit.  Tace  ergo  et  tu  cum  tibiindignus  convicia- 
tur,  tace  cum  tibi  servus,  et  maxime  tuus,  contu- 
meliam  facit,  et  dic  in  corde  tuo :  Ego  taceo : 
«  Tu  autem  ne  taceas,  Domine  {Psal.  xxxiv,  22),  » 
et  adde  :  «  Ne  discedas  a  me,  »  ut  David  propheta 


niajor  esl  mentis  dilectio,  quam  sermonis  gratia. 
Justus  bonefacit  eicujusodiis  appctitus  est.  Justus 
orat  pro  calumniantibus.  Bona  charitas,  et  pietas 
bona :  utrumque  Dei,  et  utrumque  cst  Deus  ;  quia 
chnritaa  esl  Deus,  ut  dixit  Joanncs  in  cpistola 
[l  Joan.  IV,  IG).  Ideo  utrumque  conjunctum  est  .• 
"  Diligite  inimicos  vestros...  ct  oralc  pro  calum- 
niantibus  et  persequentibus  vos.  »  Plenitudo  Legis 
estcharitas:  sed  etiam  h.-cc  Evangelii  plenitudo 
pro  calumniantibus  et  perseqnentibus  nos  jubet 
orare,  ut  peccatis  eoruin  veniam  posUilemus  ;  sicut 
divino  judicio  Job  sanctus  electus  est,  cujus  oratio 
regum  illorum  calumniantium  justo  aboleretoffen- 
sam  (Job.  xlii,  8). 

II.  Ergo  etsi  infirmus  es,  ora  ;  etsi  fortis  es,  ora. 
Infirmus  pro  te  oras,  fortis  pro  inimico  tuo  orag. 
Honum  scutum  infirmitaiis,  oratio.  Tu  oras,  et 
Dominus  te  protegit.  Bonum  scntum  etiam  trium- 
phantis,  ut  inimicum  tuum  quem  possis  ferire, 
defendas  ;  ne  ab  aliquo  trucidetur,  et  (quod  est 
majusj  a  Christo,  qui  dixit :  «  Mihi  vindictam,  et 
ego  retribuam  [Ilom.  xii,  19).  »  IIkc  est  oratio  , 
quac  in  sinum  convertitur  deprccantis,  fructum 
referens  eorum  qua;  voluit  impetrare  ;  ut  dona  in 
ejus  aiiimam  ac  mentem  recurrant,  qua:  poposcit 
a  Domino  ;  sicut  in  posterioribns  hic  idem  Propheta 
te  docuit  dicens  :  «  Sic  benedicam  to  in  vita  mea, 
et  in  nomine  tuo  levabo  manus  mcas.  Tanquam 
adipe  et  pinguedine  repleatur  anima  mca  {Psal. 
LXii,  5,  6).  »  Ipse  est  sinus  anims,    secretum  ora- 


dicebat,-  hoc  est,  ne  solum  me  impugnantibus  de-  '-'  tionis  ejus  penetralia  voluntatis,  ct  quaedam  rccur 


relinquRS.  Non  csl  enim  solus,  cui  Deus  prssens 
est.  Accipe  tostmonium.  «  Ecce,  inquit,  venit  hora, 
ut  dispergamini  unusquisque  in  sua,  et  846  ine 
solum  relinquatis;  sed  nnn  sum  »olus,  quoniam 
Pater  mecum  est  {Joan.  xvi,  32).  » 

10.  Justus  ergo  adversus  insolentes  sibi  tacet, 
justus  orat.  Audi  jusluin  orantom  :  «  Pro  eo  ut  ine 
diligerent,  detrahebant  mihi :  ego  autem  orabam 
{Psal.  cviii,  4).  »  justus  maledicentibus  sibi  bene- 
dicit ;  ut  faciebant  apostoli,  sicut  Paulus  asserit 
dicena :  «  Maledicimur,  et  benedicimus  (/  Cor.  iv> 
13).  )'  Justus  diligit  inimicos  auos.  Vide  quemad- 
modum  paulatim  per  gradus  singulos  ascenderc 
docetur  ad  incrementa  virtutum,  dicente  Lomino  : 


rentium  votorum  intima  receptaoula.  Unde  et  justi 
in  Abrahae  sinu  re(|uiescere  leguntur(t«c.  xvi,  22', 
quod  in  ejiis  gratia,  in  ejus  requie,  in  ejus  plaei- 
ditate  requiescant,  qui  conforraem  ei  induerint  fi- 
dem,  et  eadem  in  bonis  operibus  fecerint  volunta- 
tein. 

12.  Sed  forte  miretur  aliquis,  cum  Doniinus  di- 
xerit  per  os  David,  quod  humiliabat  in  jejunio 
animam  euam  {Psal.  xxxiv,  13) ;  qiiouiodo  ipse 
David  ait  in  posterioribus :  «  Si  non  humiliter 
sentiebam,  sed  exaltiivi  animam  meam  {Psal. 
cxxx,  2  .  »  Verum  is  consideret  aliud  esse  847 
quod  ad  sapientiani  mentis  refertur,  aliud  quod  ml 
humilitatem  cordis:  sapienlia  menlis  subliiuis  est; 


«  Diligite  inimicos  vestros  {MatCk.  v,  44).  »    Justus  D  sapientia  aulem  carnis  non  dobet  inllari.  Ilumilia- 


orat  pro  caluinnianlibus ;  quia  et  hoc  praecepil 
Dominus  adjungcns:  «  Uenefacile  iis  qui  oderunt 
vos,  orate  pro  calumniantibus  et  persequeulibus 
vos  (Ibid.).  <>  Ipse  est  per  omnia  justus,  qui  hajc 
custodil  et  servat.  Primum,  quia  tacet,  ct  non  re- 
spondet  inimicis  ;  deinde  quia  oral,  hoc  est,  non 
est  otiosus  affectu.  Et  qui  orat,  bona  orat,  non  e« 
qu.E  cuique  possint  suo  inimico  nocere.  Plus  est 
ergo  orare,  quam  tacere.  Justus  maledicentibus 
sibi  benedicit.  Plus  est  et  hoc  quam  oraro  pro  se  ; 
«ecurus  enim  sui  benedicit  ei  quom  non  timet,  aut 
itiam  ei  qucm  sntc  metuebat.  Juitui  diligit  inimi- 


bat  ergo  David  in  jejunio  animam  suam,  ut  casti- 
gandum  nostr»  carnis  tuiiiorem  lioceret.  Exaltabat 
animam  l'ro[ihcta,  pcr  subliincin  Uei  graliam  ; 
0  qnoniain  et  qui  so  exuitat,  huiniliabilur  :  et  qui 
sc  humiliat,  exallabitur  (Lnc.  xiv,  11).  »  Ncc  solum 
superbus  retunditur,  et  huinilis  attullitur  digna  ro- 
muneratione  meritorum,  sicut  primum  cst  intelli- 
genduiii  :  sod  ipiia  vcrbuni  Dei  ox  oinni  purle  ucu- 
tuii)  est,  vclut  gladius  qui  cx  duabiis  arutus  pst 
parlibu.'*,  ugo  arbitror  posse  intelligi,  qiiia  cl  qui 
sc  exaltat,  novit  se  humiliarc  :  ct  qui  se  humiliure 
novit,  etiain   exaltare  99    novil.    Denique   Psuiu» 


1093 


S.  AMBROSII 


1096 


oslendit,  dicens :  "   Ego    autem    clidici    in    quibus  A  l-uiii.  A'alidissimus  cnim  cicatricis  offensionem  sen- 


sum  sulTiciens  esse.  Scio  ethumiliari,  scioetabun- 
dare  {Philipp.  ly,  ii,  12).  »  Ergo  et  David  non 
humililer  sentiftndo  de  Ghristo  exaitabat  animam 
suam  (80),  quam  humiliant  et  dejiciunt  Ariani ;  et 
exaltando  animam  suam,  sensus  vigorem,  fidei- 
que  gratiam,  virlutis  liumilitatis  pio  reprcPsenlabat 
alTectu. 

i3.  (Vers.  3.)  Ideo  ergo  dicebat  :  «  Obmutui,  ct 
humiliatus  sum,  et  silui  a  bonis,  »  quia  noverat 
quando  se  humiliarc  deberet,  et  noverat  quando 
silere  deberet.  Ubmutuit  (81),  ne  ipsa  litigiosa  cum 
objurgantibus  contentione  perstreperet  :  humilia- 
tus  est,  ut  tuaiorem  dejiceret  superborum,  vcl  ut 
ipsos  quomodo  humiliare  se  deberent,  suo  doceret 
exemplo  :  siluit  a  bonis,  quia  bona  conscientia 
non  eget  defensione  verborum,  quce  suo  nixa  est 
testimonio,  ipsa  sui  judex.  Ideoque  justus  dicit  : 
'(  Quis  contradicat,  aut  quis  resistat  mihi  [Isa.  l, 
8)  ?  »  Et  Paulus  dicit:  "  Mihi  enim  pro  minimo 
est,  ut  a  vobis  dijudicer,  aut  ab  humano  die 
(/  Cor.  IV,  3).  )i  Adversum  calumniantes  et  pecca- 
tores  justus  suo  judicio  contentus  est :  meritorum 
autem  suorum  judicium  Christo  reservat.  Ideoque 
addidit  .•  «  Qui  dijudicat  me,  Doniinus  est  {Ibid. 
4).  »  Pulcherrime  eum  judicem  elegit,  qui  nulla 
fraude  fallatur,  ut  eum  nec  occulta  praetereant, 
nec  infirmae  conditionis  lapsus  offendat :  qui  fragi. 
lilati  norit  ignoscere.  Ad  orania  igitur  ulile  silen- 
tium.  Si  peccalum  agnoscis,  tace,  ne  negando 
exaggeres ;  si  nou  agnoscis,    lace    securus    de    in- 


tire  non  novit,  nec  plagam  potest  timere,  qui  for- 
tior  est.  In  ipsopugilum  certamine  solet  plerumque 
qui  fortior  est  exspectare,  aut  inferioris  ictu  aliquo 
lacessatur,  quo  acrior  offensus  insurgat;  ita  exer- 
citatione  nimia  atque  patientia  roboratus,  ut  tan- 
quam  insensibilis  ad  dolorem,  plagam  sentire  non 
possit,  percussus  ridet,  lacessitus  initiatur.  At 
vero  inferior  si  forte  ictum  ferientis  supra  obdu- 
ctam  cicatricem  veteris  vulneris  exceperit,  reno- 
vatum  sentit  dolorcm.  Sic  est  cui  ob.jiciuntur 
poccata  superiora,  quae  competenler  doluit  atque 
deflevit  ;  ut  satisfactione  congrua  vulneri  peccato- 
rum  suorum  obduceret  cicatricem.  Si  perfectus 
est,  tacet  conviciantibus,  nullo  sibi  dolore  renova- 
to  ;  quia  etsi  peccavit,  securusest,  quiasine  psni- 
tentia  sunt  Dei  dona  ;  et  ideo  qute  semel  donavit, 
resolvere  ac  renovare  non  soleat,  cum  ipse  dixe- 
rit :  «Egosum,  ego  sum,  qui  deleo  iniquitates, 
et  memor  non  ero  {Isa  xliii,  25).  »  Si  autem  im- 
perfectus  et  immemor  coelestium  praeceptorum, 
dolor  ei  tanquam  rescissa  cicatrice  reparatur. 

15.  (Vers.  4.)  «  Concaluit  eor  meum  intra  me, 
et  in  meditatione  mea  exardescet  ignis.  >■  Graviora 
vulncra,  sicut  novimus,  caustico  medicamento  vel 
admoto  igne  curantur.  Ergo  vir  sapiens  ipse  me- 
dicus  est  sibi  :  tamen  etsi  medicus  est,  vulnus 
suum  curat.Ideoque  si  non  plene  consummatus  est 
ad  inoffensee  habitudinem  sanitatis,  vaporatur  ejus 
cor.  habet  febrem,  ignescit  ad  objecta  convi- 
cia.  Et  si  tacet,  vel  intra  se    teritur.    Lapis    si    ad 


nocentia.  Non  possunt  aliena  verba  crimcn   ^ffige-  C  lapidem  teratur,  ignem   excutit ;   ita   etiam    bona 


re,  quod  propria  non  recepit  conscientia. 

14.  Sequitur:  «  Et  dolor  meus  renovatus  cst.  » 
Adhuc  in  inferiore  virtutis  gradu  posilus  ha^c 
verba  deproinit,  quod  dolor  sibi  peccatorum  vde- 
rum  objectione  reuovatus  sit,  qua;  delcta  jam  ob- 
duxisse  videbatur  oblivio,  vel  bouorum  operum 
texerat  compensatio.  Denique  iii  posterioribus 
quasi  fortior  dicit  :  «  Viderunt  me,  et  moverunt 
capita  sua  [Psal.  cviii,  25),  »  eo  quod  minarentur, 
et  noccre  non  posscnt.  Et  addidit :  «  Maledicent  illi, 
ct  tu  benediccs  [Ibid.  28).  Et  quod  quasi  validior 
loquitur,  negligens  injuriae,  vel  pudoris,  cui  bene- 
dictio  Domini  pro  omnibus  8.fiS  abundaret.  Ergo 
in  isto  psalmo  tricessimo  octavo  quasi  in    fiuadam 


conscienlia  pudore  succenditur,  si  renovetur  ei 
suorum  recordatio  delictorum.  «  Et  in  ipsa  medi- 
tatione  ignis  exardescit  »  Non  malus  ignis  ,  qui 
adurat,  sed  non  exurat.  Talis  ignis  Dei  quem  Moy- 
PC!?  iii  rubo  vidit;  quando  rubus  urebatur,  sed 
iinii  cxurebatur.  Est  ergo  ignis,  qui  peccatum  mi- 
niiit,  et  suo  culpam  ardore  depascit.  Est  et  ignis 
qui  ccelestium  Scripturarum  meditationibus  exci- 
tatur:  velut  illede  quodicit  Jeremias:  «  Eterat  ignis 
tlammigerus  in  ossibus  meis  (Jerem.  xx,  9).»  Aut 
ille  de  quo  Cleophas,  et  qui  simul  iter  agebat  ; 
quando  post  resurrectionem  eis  se  Christus  ad- 
junxit,  sermone  mutuo  conferebant  dicentes  ; 
nXonne  cor  nostrum   ardens  erat   in    nobis,   cum 


meditatione,  nonduin  lamen  in  omni   locatus    per-  „  aperiret  nobis  Scripturas  ituc.   xxiv,    32)?   »    Ideo 
fectione  virlutis,  dicit   sibi  dolorem   esse   rcnova-      et  Dominus  venit,  ut  ignem  hunc  in  terram  mitte- 


(80)  Ita  mss.  Vat.  duo,  et  quiaque  Gallic. 
Verborum  quidem  sensus  paulo  nbscurior  est ;  ve- 
rum  ei  non  miuiinuai  accidet  luiuinis,  si  iiiodo 
ad  superius  illud  respicias,  cum  Dornimis  di.rerit 
per  os  bavid,  etc.  Iiitellige  igitiir  Prophetam  in 
persona  Christi  exaltasse  aniinam  suam,  et  omnia 
jam  plana  eriint  IIoc  autem  cum  minus  asseque- 
rentur  Rnmani  editnres,  verba  transposucrunt  in 
huncmodum  :  De  Christo  [fjuem  hiimUianlct  dejiciunl 
Ariani)  e.valtabat  ammam  suam ;  hoc  est.  sensus 
viQorem,  fidei  gratiam ,  virtutem  liumililatis  pio 
represciitabnt  ajjectu.  .Ant.  vero  edit.  et  mss.  Vict. 
et  Colb.  eadem  verba  prorsus   reciderant  sic  pra- 


fereates :  De  Christo,  e.ialtabat  animam  suam, 
.^en^usijue  vigore,  fldeique  gratia,  virtutem  humilita- 
tis,  etc. 

(81)  Ms9.  Vict.  et  Colb.,  Obmutuit  et  ipse,  liti- 
(liosa  cum  objurgantes  conlentione  persirepereni. 
Thuan.  ,  .  .  .  ne  litigiosa  cu7n  objurgantibus  contai- 
tione  perstreperet.  Demum  edit.  vet.  ac  Rom.  cum 
Vat.  et  aliis  Gall.  ut  nos  in  textu.  Rursus  post 
pauca,  ubi  edit.  vet.  ac  Rom.  cum  mss.  Vat. 
et  quinque  Gallic,  vel  ut  ipsos  quomodo  humiliare 
se  dcberenl.  Cod.  Vict.  et  Colb.,  vel  ut  ipsos  humili- 
are  se  debere. 


1097 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  XXXVIH. 


i098 


ret;  quo  illuminarct  aniaias  universorum,  stutlium  A  «  Patris  iTiei  mansiones  mults  sunt  (;Joan.  xiv,  2).» 


accenderet,  crimen  exureret. 

16.  (Yers.  5.)  «  Locutus  sum  in  lingua  mea  : 
notum  fac  mihi,  Domine,  finem  meum  :  et  numc- 
rum  dierum  meorum  qui  est ;  ut  aciam  quid  dcsit 
mihi.  i>  Bonus  ignis,  qui  fecit  ut  Prophefa  loqucrc- 
tur.  Et  vide  ne  ipse  sit  ignis  qui  visus  est,  quando 
in  die  Pentecostes  in  unum  locum  discipulis  con- 
gregatis,  decidit  cum  849  vi  raagna  supcr  eos 
Spiritus  sanctus,  et  linguia  variis  loquebaniur.  Sic 
enim  Scriptum  cst  :  «  Quia  visa;  sunt  lingu»  eo- 
rum  dispcrsM  tanquam  ignis  {Act.  u,  3).  »  Ilic  est 
ergo  qui  dixit  ad  Jeremiam  :  «  Ecce  do  tibi  in  os 
verba  mea  in  ignem  {Jerem.  v,  14).  »  Hanc  ergo 
et  David  lingnam  ignis  accepit,  ut  divinffi  cogni- 
tionis  succensus  ardore  loqueretur  :  «  Notum  fao 
mihi,  Domine,  finem  meum.  »  Non  de  morte  sua 
qua;rit  (neque  enmi  hic  finis  resurrecturo),  sed  de 
eo  fine  quarit  de  quo  .Apostolus  dixit  :  Quia  ille 
finis  quando  Dominus  Jesus  tradet  regnum  Dco  Pa- 
tri ;  et  evacuabit  omnes  Principatus  et  Potestates  : 
et  quando  mors  novissima  omnium  destruetur 
(/  Cor.  XV,  24-26)  :  ut  mala  deficiant,  et  bona 
seterna  succedant.  Et  ideo  dictum  est :  «  Fugit  do- 
lor,  tristitia,  et  gcnitus  {Isa.  xxxv,  10).  »  Hunc 
finem  in  hominibus  operabatur  et  Paulus  dicens  : 
«  Et  quis  est  qui  la;tificat  me,  nisi  qui  contrista- 
tur  ex  me  (//  Cor.  ii,  2)?  »  Objurgando  enim  dolo- 
rem,  tristitiam,  gemitus  cxcitahat,  ut  agerent  p»;- 
nitentiam ;  quo  irrevocabilem  vcniam  et  salutem, 
cujus  Deum  non  pcEniteret,  mererentur.  IUe  igitur 


Dat  ergo  unicuique  locumJDominus  Jesus,  boe 
esl,  aptum  pro  uniuseujusque  meritis  mansionem. 
Unusquisque  enim  in  suo  ordine.  Praicessit  ergo, 
ut  pararet  in  sc  credcntibus  locum.  Unde  etiam  et 
dixit  :«  Si  abiero,  et  para^vero  vobis  locum,  iterum 
venio  ad  vos,  ct  accersam  vos  ad  meipsum;  ut  ubi 
ego  sum  et  vos  sitis  :  et  quo  vado  scitis,  et  viam 
scitis  [Ihid.  3,  4).  »  Est  ergo  via  per  quam  resur- 
gens  Christus  ascendit.  Et  ille  quidem  asccndit 
super  omnes  cfflos  ad  Dei  sedem  :  homines  autem 
a  primo  ccflo  ad  secundum,  et  deinceps  a  secundo 
ad  tertium,  et  ab  illoper  distinctiones  fere  ad  sep- 
timum  coelum,  atque  in  ipsam  apsidem  et  summi- 
tatem  ccclorum  (83)  qui  merentur,  ascendunt.  Si 
,  ergo  numcrus  viarum  est.et  numerus  mansionura; 
utique  numcrus  dierum  est,  per  quos  ad  cceli  alti- 
tudinem  pcrvenitur. 

18.  (Vers.  0.)  «  Ecce  veteres  posuisti  dies  meos  :  » 
Alius  habet  :«  Pala;stas  posuisti  diee  mcos.»  Si 
secundum  Septuaginta  viros,  veteres  accipimus 
dics;  hoc  est,  secundum  850  veterem  homineni 
intelligimus  exactos.  Sed  vetus  homo  noster  allixus 
cst  cruci.  Ergo  tt  vetus  dies  prKteriit,  novus  ve- 
nit.  Alius  cnim  dies  hominis,  alius  dies  Christi, 
quem  Abraham  vidit,  et  gavisus  est;  de  quo  et 
David  ait  :  «  Mic  est  dies  quem  fecit  Dominus, 
cxsultemus  et  kctemur,  in  eo  (Psal.  cxvii,  24).  » 
Sanctus  crgo  in  riie  Domini  exsultat  in  dio  novo, 
in  quo  Deus  Dominus  illuxit  nobis,  ct  dedit  novam 
lucem  in  innoxiam  vitam  et  integram  reformatis. 


verus  est  finis,  qui  non  unius  erit  flnis,  sed   om-  C  Idno  vir  juslus  securus  novae  lucis  et  gratiae  Dei 


^  nium.  Quomodo  ergo  finem  meum  dixit?  Sed  con- 
sidera  quis  loquatur.  Utiquc  hoino,  vol  unus  ex 
hominibus  usus  communitatn  substantia.»,  vel  quia 
ad  formam  universorum  descriliitur,  ct  ad  perfec- 
tionem  consummati  hominis  cruditur. 

17.  Unde  et  addidit  notum  sibi  fieri  numcrum 
dierum  qui  cst,  ut  sciat  quid  desit  sibi.  Ad  per- 
fectionem  ulique  quid  disil,  non  ad  islius  corpo- 
ris  vitam  dc  quo  proplipla  David  cupiebut  abssolvi 
dicens  :  «  Ileu  me  !  quia  incolalus  meus  prolonga- 
tus  est,  habitavi  eum  habitantibus  Cedar  {1'sal. 
cxix,  5).  »  Peniqiie  dierum  numcrum  cognoscere 
volebat,  non  etiam  noctium.  llic  cnim  dies  et  noc- 
tes  sunt  :  ibi  vero  dies  soli  (82),  ibi  lunien  perpe- 
I 

inquil,  lum  qui  Iranseat.Coelum  enim  ct  lcrra  pra'. 
lcribunt,  lidcs  aulem  permanet,  et  dies  Chiisti ; 
quia  heri  el  hodie  ipse  esl,  et  in  sa^cula.  Qucm 
autcm  numorum  r.UiTrnl,accipc.«  In  dfno,»inqnil 

(82)  Kdil.  Roni., /u'c  cnim  dics  et  voctcs  suiit.  Ili' 
cryo  dics  solis.  Mss.  Vict.  ct  Colb.,  Hic  enim  dicere' 
nocles  sunt.  Ibi  ergo  dies,  ilii  sol.  Vct.  cdit.  ct  ali' 
codices,  ut  nos  in  textu. 

(83;  Edit.  vet.  ac  mss.  Virl.  ot  Colb.,  alipic  in 
ijisam  suminitalcm  cfKlorum.  Alii  quatuor,  in  ipstim 
a.ccm  c.t  in  summitatcm  rirli,  Vat.  cl  Hcg.,  «/i/iic  in 
ipsam  assidcm  summitatcm,  elc.  Lcge, /l/wii/em,  sive 
Ajisida,  ut  edit.  Rom.  habct.  Est  autem  apsida. 
latior  jHirs  a;dis,  ut  habctur  in  Gloss.  mss.  opua 


dicit  (Apoc.  -xxi,  1,  et  xxii,  5)  :  Erit  mihi  coelum 
novum,  et  tcrra  nova,  et  novum  lumen.  Non  enim 
lucerna,  cl  lumcn  solis  illic  lucobit,  aut  luna; ; 
scd  Dominus  illuminabit  supcr  populum  suum. 
Illa  ergo  desidcravi,  illa  exoptavi;  et  ideo  diom  ho- 
minis  non  rcquisivi. 

19.  Quod  si  pala3slas  accipimus  dics,  ex  nomine 
intcUigimus  plenos  cettaminis  et  laboris,  quo- 
niam  pahcsla  Iiictatores  in  agone  dicuntur,  qui  lu- 
clantur  ad  cnroiiam.  Ergo  quia  el  nobis  lucta  non 
solum  adversus  carnem  el  sanguinem  est,  scd  et 
adversus  spiritalia  nequiliffi  in  caleslibus,  dies  no- 
slri,  hoc  est,  vita;  istius,  in  laboro  sunt  ct  dolore. 
Uudc  (84)  et  in  posterioribus  ait  :  «  Anni  nostri 
iium  alque  diuturnum.  Et  idco  addidit  :  Qui  csl   n  sicut  aranca  moditabuntur  :  dios  annorum  nostro- 

rum  in  ipsis  septuaginta  anni.  Si  autem  iu  polen- 
tatibus,  octoginta  aniii  :  et  plurimum  eorum  labor 
ct  dolor  {l'sal.  lxxix,  9,  10). »  Undc  et  apostolus 
PauIuR  abundantius  cffitcris  nposlolis  laboravit,  ul 

Cangiiim.  Alquc  tamon  scripUim  mallcnius,  ullior, 
cum  sit  suniiiia  fornicis  curvatura.  llipron.  lib.  ii 
in  Episl.  ad  Eiihesioa.  In  summo  cirli  lornice,  et  ut 
ipso  ixrio  ular,  apsiile.  Invonitur  etiain  illa  vox 
apud  occlosiastiros  scriplores  usurpata,  ut  Erclc- 
siio  partcm  ab  aliis  separnlHm,  ot  qii.o  propiiam 
baborot  camcrnm,  signilicet.  \'ide  Mabillonium 
nostriiiii,  lom.  I  Analecl.,  iit(|uc  alius. 

(84;  llog.  cod,,  in  laltorc  sunl  ct  dolore,  hoc  cst,  in 
laborc  viliv  istius.  Vndc,  elc, 

TBOi.  XIV.  35 


!099 


S.  AMBROSII 


1100 


legitime  certando  ad  coronam  quam  cuperel,  per-  A  norum  curricula  claudatur.  Sic  ergo  inlelligenduni 
veniret. 

20.  Sed  tamen  quia  et  architectorum  mensuras 
palestra;  dici  feruntur,  quibus  ad  structur»  nume- 
rum  vel  modum  spatii  coUigendum,  a?dificia  me- 
tiuntur,  locumque  eum  in  quo  ajdificia  sunt  locan- 
da;  et  quia  per  Isaiam  loculus  est  Deus  :  «  Quis 
mensus  est  manu  aquam,  et  ccelum  palmo,  et  uni- 
versam  terram  clausa  manu?  Quis  statuit  montes 
statera  {Isa.  xl,  12)?  Videamus  ne  forte  hic  sensus 
hoc  sermone  sit  coUigendus,  eo  quod  cognitos  dies 
omnium  habeat  Deus  :  cui  nihil  immensum  sit, 
qui  omnia  mensura  quadam  suk  scienlia;  com- 
prehendat,  nihilque  ei  sit  inaestimabile,  nihil  inexa- 
minatum  atque    innumerabile,  qui   ait  :  «  Sed   et 


est  :  Ecce  peccato  obnoxios  dies  meos  nosti,  dies 
enim  vit»  hujus,  qua;  peccato  est  obnoxia,  broves 
sunt  :  dies  autem  vitae  aeternae  sine  fine. 

22.  Aut  certe  sic  (nostrum  est  enim  argumentis 
quaerere  veritatem,  tuum  est  eligere  quid  sequa- 
ris)  :  Ne  peccatum,  inquit,  cresceret,  abbreviasti 
dies  vilaj  humanae  qua  vivimus,  in  his  terris,  et 
tamen  cum  maturior  in  hoc  brevi  cursu  istius  vitae 
finis  sit  peccatorum,  mortis  celeritate.  "  Substantia 
mea  tanquam  nihilum  ante  te  :  »  quia  etsi  ad 
imaginem  et  similitudinem  Dei  facti  sumus,  gravat 
tamen  nos  in  hoc  corpore  constitutoa  qusdam 
terrena  contagio  :  quae  non  gravaret,  si  nos  eiuere 
magis  veterem  hominera,  cum  induimus  gratiara, 


eapilli  capitis  vestri  omnes   numerati   sunt  [Luc.  _  quam  supervestire  mallomus,  minorem   etiam  la- 
XII,  7).  >)  Hoc  ergo   dicit  Propheta  :  Ecce   novisti      borem  nobis  exspoliatua  homo  vetus,  quam  super- 


dies  meos ;  non  te  praetereunt  quotidiani  actus 
mei;  peccata  mea  ante  oculos  tuos  posuisti  :  et 
ideo  «  substantia  mea  tanquam  nihilum  ante  te.  » 
Quid  enim  est  homo,  nisi  quia  memor  ejus  es  ? 
Homo  vanitati  similis  iactus  est.  Homo  in  pecca- 
to  :  et  si  aliquid  habeat  probitatis  atque  virtutis, 
recte  casteris  terrenis  animantibus  antefertur,  et  in 
conspectu  animalium  quibus  est  pra^positus,  ante- 
cellit ;  in  conspectu  autom  Dei  tanquam  nihil  est 
ejus  substantia.  Unde  et  alibi  ait  :  «  Quoniam  non 
justificabitur  in  conspectu  tuo  omnis  homo  vivens 
(Psal.  cxLii,  2.  »  Quod  Symmachus  manifestius 
expressit  dicens  :  «  Et  vita  mea  tanquam  nihilum 
ante  te.  » 

21.  Sunt  autem  qui  breves  putant  dies  dictos,  C 
quia  Syramachus  (T^tiOaui^  posuit  :  rjT.Saar,  autem 
palmus  est  :  et  quia  palmo  mensus  dicitur  [Isa.  xi^ 
12i  Deus  851  cojlum  (palma  autem  vel  palmus 
portio  manus  est  metientis,  et  aliquid  comprehen- 
denti3),ideo  tanquam  breves  dies  (cslimanl  nuncu- 
patos  :  cura  cognitio  Dei  per  mensuram,  ut  supra 
diximus,  possit  intelligi  :  co[<lestis  autera  ista  co- 
gnitio,  ut  ad  mensurara  facta  sint  omnia.  Non 
ergo  breves,  sed  magni  dies  Propheta;  possunt  in- 
telligi,  quos  Deus  mensus  est  palmo,  quo  raensus 
est  ccelum.  Neque  enim  breves  su®  vit»  diceret, 
qui  postea  ait  :  «  Heu  mo  !  quia  incolatus  meus 
prolongatus  est  (Psal.  cxix,  5j  »  :  nisi  forte  quia 
propter  peccata  horainum  breviores  vitas  istiusdies 


vestitus  allerret.  Nam  quod  exspoliamur,  abjici- 
mus  :  quod  supervestiraur,  induimus.  Et  ideo  inge- 
miscimus  ct  laboramus  donec  mortale  hoc  veteris 
hominis  indumentum,  et  errori  effectum  obnoxium, 
novitate  suae  vitae  spiritualis  absorbeat;  ut  si  su- 
pra  venenum  plurima  raella  fundantur,  aegre  ac 
nimis  sero  veneni  virus  aboletur.  Aqua  etiam  multa 
diu  cum  veneni  felle  luctatur,  si  non  illud  exspuat, 
sed  absorbeat.  Ideo  laboriosa  poenitentia,  t^uavia 
gratia  (85);  qiiia  peccatum  exspoliatur,  ubi  gratia 
est;  absorbetur,  ubi  pcenitentia;  ibi  remittitur,  hic 
absconditur.  Et  ideo  scriptum  est  :><  Beati  quorum 
remissae  sunt  iniquitates,  et  quorum  tecta  sunt 
peccata  iPsal.  xxsi,  1)1  » 

23.  (Vers.  7.)  Et  requievit  paulisper  ingemiscens 
humanae  conditionis  asrumnam,  quia  dixerat  : 
«  Verumtamen  universa  vanitas,  omnis  homo  vi- 
vens.  »  Et  post  diapsalma  (86),  resumpto  spiritu, 
ait  :  «  Quanquam  in  imagine  Dei  ambulet  homo, 
tamen  vane  conturbatur  :  theaurizat,  et  ignorat 
cui  congregat  ea.  »  Vide  quomodo  ante  asperita- 
tem  suae  sententiae  temperavit  :  postea  rationem 
suffi  vocis  absolvit.  Temperavit  85S  dicendo  : 
»  Quia  in  imagine  Dei  ambulat  homo.  »  Beatus 
homo,  qui  ad  similitudinem  Dei  per  fidera  ambu- 
las  :  beatus  qui  in  te  fidem  habes  :  beatior  si  ava- 
ritiam  non  haberes.  .\liud  bonum  mentis  est  aeter- 
nura,  aliud  vanura  carnalis  cupiditatis  incendium. 
Fides  enim    Deo  militat,  avaritia  tentatori  :  ista 


annis  extendebatur,  ut  nunc  intra  centum  anno 

(85)  Cod.  Vat.  ac  Gallic.  aliquot,  hleo  tahonosam 
poenitentiam  suavis  cjratia  sequitur.  .Mii  cuin  edit. 
consentiunt. 

(86)  Diapsalma,  est  qusdam  in  Psalmo  divisio, 
vel  rautatio,  ul  sicubi  (ait  Hilarius  Proloijo  in  F.xp. 
Psalm.)  diapsalma  intcrcesscril,  aut  aliquul  aliud 
dici,  aut  eliam  ab  allero  dici,  aut  ab  altero  artis 
jnusicw  7)ioduio  cantari  intelligendum  sit.  llierony- 
mus.  epist.  138  ad  Marc,  ab  hac   opinione  discre- 

Sat,  contendens  diapsalma  niliil  aliud  sonare,  quam 
ebra?orum  sela.  id  est  semper,  quod  tantum  di- 
stinctionis  causa  ponebatur.  Verum  longe  aliter 
de  eadem  voce  disserit  Eusebius  Caisar.  in  E.rpo- 
fitione  Crxc.  PP.  ui  Psalmos  a  Baltaz,  Corderio 


nis.  Quid    igitur   tam   vanum,  quam  nescire  cui 

concinnata,  et  Antuerpiae  typis  Moreti  an.  1643 
edita.  lUic  siquidem  narrat  quinque  cantores  ordi- 
nis  levitici,  quus  David  elegerat,  et  quorum  ipse 
raedius  stabat,  singula  rausica  instrumenta  pul- 
santes  contra  sanctuarium  psallere  solitos  Spiritu 
saneto  inspirante.  .\t  si  quando  ejus  afflatus  ces- 
saret,  eos  quoque  tantisper  a  cantu  destitisse,  ac 
scripsis=e,  diapsalma.  Gregorius  Nyss.,  tract.  2  in 
Ps.,  cap.  18,  silentium  illud  non  cessationi  divini 
instinctus,  sed  novs  cuipiara  illustrationi  a  Spiritu 
sancto  in  raentem  Davidis  iramissae  attribuit.  Huno 
adeas  lioet,  sicut  et  cassiod.  Proi.  in  Psalmos  cap. 
11,  et  alios, 


fecit  Deus,  qure  ante  et  nongentis  et  septingentis  r^  congerit  quod   sibi  prosit,  ilia  quod  proficiat  atie-       l 
annis  extendebatur,  ut  nunc  intra  centum  anno-      nis.  Quid    igitur   tam   vanum,  quam  nescire  cui      f 


I 


1101 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  XXXVIII. 


1102 


laborcl  hseredi?  Quis  enim  scit   si  sibi  filiup,  aut  A  sunt  patres  nostri  in  uuhe,  el  mari  :  umbra  in  pe- 


nepos  propriua  supervivat  (87)?  Sfepe  aut  in  ta 
bulis  testamenti  seriptus  haeres  funesto  ambitu 
testatorem  prsecedit  ad  tumulum,  aut  ha^reditatem 
superstes  absorbet,  aut  luxuriosus  dissipat,  aut 
stultissimus  non  tuetur,  aut  proscriptus  amittit. 
Si  quem  ergo  videris  studiose  divitias  congregan- 
tem,  dic  et  tu  :  «  Vane  conturbatur  :  thesaurizat, 
et  ignorat  cui  congregat  ea.  »  Neque  enim  secum 
potest  auferre  qua;  possidet;  et  cum  morietur,  re- 
linquet  alienis  divitias  suas.  Succedit  trequenter 
inimicus  et  ingratus,  et  decessori  successor  insul- 
tat.  Quos  ille  dilexit,  iste  perscquitur  :  quos  ille 
nutrivit,  hic  vendit. 

24.  Grfficus  tanicn  non  habet  :  «  In  imagine 
Dei,  »  sed  tantunimodo  :  "  In  imagine.  ■>  In  qua 
ergo  imagine  ambulat  homo?  In  ea  utique  ambu- 
lat  ad  cujus  similitudinem  factus  est;  id  est,  ad 
imaginem  Dei.  Imago  autem  Dei  Ghristus;  qui  'est 
splendor  gloriae,  et  imago  substantia;  ejus.  Chri- 
stus  ergo  imago  Dei  venit  ad  terras  (88),  ut  jam 
non  in  umbra  ambularemus,  sed  in  imagine.  In 
Christo  enim  iraagine  ambulat,qui  sequitur  Evan- 
gelium.  Ideo  suo  discipulo  dicit  :  «  Vade  rptro  post 
me  {Marc.  vni,  33),  >>  ut  me  sequaris.  Ideo  erra- 
vit  populus  Judaeorum,  quia  in  umbra  ambulavit. 
Ideo  non  errat  populus  Christianus,  quia  in  ima- 
gino  ambulat,  habens  solem  sibi  juslitia>  rcfulgen- 
tem.  Bona  imago,  non  ceris  picturae  fucata  radian- 
tis,  sed  plenitudine  divinitatis  expressa.  in  qua 
imagine  et  Pater  simul  videtur  et  Filius,  quia  per 


tra,  quae  aquam  fluxit,  et  populum  sequebatur. 
Nonne  illud  in  umbra  erat  sacrosancti  hujus  my- 
sterii  sacramentum?  Nonne  in  umbra  erat  aqua  de 
petra,  quasi  sanguis  ex  Christo,  quEe  fugientes  se 
populos  sequebatur,  ut  biberent,  et  non  sitirent  : 
redimerentur,  et  non  perirent?  Sed  jam  discessit 
umbra  noctis  et  caliginis  Judaeorum,  dies  appro- 
pinquavit  Ecclesia^  Videmus  nunc  per  imaginem 
bona,  et  tenemus  imaginis  bona.  Vidimus  Princi- 
pem  sacerdotum  ad  nos  venientem,  vidimus  et 
audivimus  offcrentem  pro  nobis  sanguinem  suum  : 
sequimur,  ut  possumus,  sacerdotes  ;  ut  otferamus 
pro  populo  sacrificium  :  etsi  infirmi  merito,  tamen 
honorabiles  sacrificio,  quia  etsi  nunc  Christus  non 
P  videtur  ofrerre,tanien  ipse  offertur  in  terris  quando 
Christi  corpus  olfertur  :  imo  ipse  offerre  manife- 
statur  in  nobis,cujus  sermo  sanctilicat  sacrificium 
quod  offertur.  Et  ipse  quidem  nobis  apud  Patrem 
advocatus  assistit  :  sed  nunc  eum  rwn  videmus  : 
tunc  videbimus,  cum  imago  transierit,  veritas  ve- 
nerit.  Tunc  jnm  non  per  speculum,  sed  facie  ad 
faciem,  ea  qua;  suiit  perfecta  videbuntur. 

■.^0.  Ascende  ergo,  homo,  in  coelum,  et  videbis 
illa  quarum  umbra  hic  erat  vcl  imago  ;  videbis  non 
ex  parte,  non  in  aenigmate,  sed  in  consumma- 
tione  :  non  in  velauiine,  sed  in  luce.Videbis  verum 
lumen,  a;tcrnum  atque  perpetuum  Sacerdotem  : 
cujus  hic  imagincs  videbas,  Petrum,  Paulum, 
Joannem,  Jacobum,  Matlhffium,  Thomam.  Videbis 
perfectum  hominem  jam  non  imagine,  sed  in  ve- 


utrumque  eorum  unitas  operationis  effulgct.  Etsi  C  ritate  :  qualis  enim  coelestis,  tales  et  ccelestes.  Uti- 


jam  resurrexit  Christus,  tamen  in  Evangelio  nobis 
adhuc  ejus  imago  monslratur.Lego  quod  Lazarum 
suscitaverit  {.loan.  xi,  43,  44),  et  Patris  opus  et 
Filii  credo.  Filius  vocavit,  Pater  audivit,  ct  Laza- 
rus  arabulavit.  Lego  quia  eum  da;niones  fateban- 
tur;  fatebantur  et  Patrem,  quie  Dei  Filium  preca- 
bantur,  fatebantur  et  ipsum,  quia  per  ipsum  eji- 
ciebantur  (89).  Scriptum  cst  cnim  :  ■<  Quod  si  in 
Spiritu  Dei  ejicio  diemonia,  filii  vcstri  in  quo  cji- 
ciunt  (Matlh.  xii,  27)?  » 

25.  Primum  igitiir  umbra  prajcessit,  secuta  est 
imago,  erit  veritas.  Umbra  in  lege,  imago  vero  in 
Evangelio  verilas  in  coelcstibus.  Umbra  Evangelii 
et  Ecclesiae  concregationis  in   lege,   imago  S53 


quc  et  ipsi  jara  in  gloria  vel  decore,  jain  in  resur- 
rectionis  gratia,  non  in  corpore  mortis,  et  corrup- 
tionis  deformitate. 

27.  \'ide  ne  eo  deferas  imaginem  terrestris,  ubi 
lux  ccelestium  cst.  Hic  si  quis  tyranni  imagines 
habeat,  qui  jam  victus  interiit,  jure  damnatur. 
Quomodo  tu  hostis  ct  advcrsarii  imaginem  in  ci- 
vilatcin  veri  iiiiperaloris  inducis,  nisi  ut  ipse  te 
dainnes?  Et  si  volueris  imaginem  terrestris  in- 
ferro,  contradicct  tibi  princeps  istius  mundi,  et 
dicet  :  Mea  est  iinago  hsc,  et  qusB  ofTers,  mea 
sunt.  Quid  facies  deprehensus,  cum  tibi  dixerit  : 
Mea  est  avaritia,  mea  est  ambitio,  mea;  divitia;, 
(|uaruni  iraaginciii  in  te  rccognosco  ?  Ipse  est  enim 


futunc   veritalis    in    Evangelio,   verilns   in  judicio  n  advcrsarius    ct    dcfensor.    Quod   si    fueris   qualis 


Dei.  Ergo  quaj  non  celebrantur  in  Ecclcsia,  eorum 
umbra  erat  in  sermonibus  prophetarum  :  umbra  in 
diluvio,  urabra  in   Rubro  mari;quando   baptizati 

(•S7)  Ita  edit.  et  mss.  Vict.  et  Colb.  At  Rcg.  et 
alii  qualuor,.s'!  aut  lilios,  iiut  ticpotf.s  }iri>f,rios  iUjer- 
vivat.  Hursus  codciu  hoc  loco,  edit.vet.ct  rod.Vict. 
et  Colb.,  cunditis  tuliulis,  tcslamciiti.s  srhjitis  li:e- 
res  fuiicrco  umbitu,  elc.  Edil.  Rom.  cuni  mss. 
quinuue  ut  nos  in  tpxtu,  nisi  quod  aliqiii  pro  «m- 
fci/i/,  lcguiil  o/'i7»  ;  iilii,  aliitu,  ii\  est  ditcessu,  vel 
excessu. 

(8H)  Mss.  quiiiquc,  Cliri.slus  crijo  imaijo,  sancti 
ad  imnijincm.  llwc  imaijo  venit  in  lerras.  Alii  atque 
edit.  ut  nus  supra.   ilorum  ho«  ipso  loco  iidom 


Jacob,  dices  Laba:  qui  se  transfigurat  in  angelum 
lucis  :  «  Kecognosce  si  quid  tuorum  in  me  invcnis 
[('•cn.  XXXI,  3--').  »  Tunc  illc   requiret,  ct  non  inve- 

quinque  mss.  Itinam  non  in  umtira..\\'\\  cum  edit., 
ut  jam  non  in  umlira.  Denique  ubi  Rom.  edit.  cum 
mss.  nonnullis.  In  imaijine  auiem,  edit.  vet.  cum 
aliis  habcnt.  Iii  C/irislo  cnim. 

(80)  Ita  edit.  anl.  ac  ms».  Vict.ct  Colb.  a  quibus 
non  dissentit  cdit.  Rom.,  nisi  quod  erusit  verljuiu 
falelianlur,  iintc  cl  1'atrem.  Rcg.  autcni  et  alii  uli- 
(liiot  il.itnoncs  fatcliantur  :  cl  l'alrcni,  quia  l)ci  t'i- 
lium  ]irccal>untur,  falcbanlur :  ct  in  ipso  vel  per  ipsum 
(Thuan.  cl  pcr  ipsttm)  ejiciebanlur. 


1103 


S.  AMBROSll 


1104 


niens  confutatus  abscedet,  qiiia  absoondisti  atque  A  et  non  aperui  os  meum  ;  quoniam  tu  fecisti  me ;  » 


oblitterasti  omniam  simulacra  vitiorum.Beatus  qui 
potest  dicere  :  <<  Veniet  liujus  mundi  princeps,  et 
in  me  suum  inveniet  nihil  (Joan.  xiv,  30).  »  Quaj 
sua  sunt  enim  qu.i;rit  ille,  non  illa  qua;  Christi.  Si 
ergo  quae  sunt  Chrisli  sequeris,  noli  quas  non  ha- 
bebas  affectare  divitias,  augere  quas  habebas,  et 
divitem  te  sibi  sentiat  paupcr.  Induo  in  domum 
tuam  inopem,  frange  panem  esurienti,  et  nudum 
operi  :  ut  tibi  thesaurus  oondatur  in  cmlo,  qiii  to- 
cum  transeat.  Pauper  Christus  854  est  factus, 
cura  dives  essot,  ut  nos  sua  inopia  divites  faceret. 
Noli  ergo  propter  divitias  vane  conturbari,  exci- 
tari  de  somno,  oogitare  quemadmodum  peouniam 
tuam  serves,opes  tuas  angeas,  de  nocte  procedere, 
excubare  ad  judicis  domum,  ut  aliena  diripias, 
litem  moveas  pauperi,  verearis  exactorem  tributi  : 
vana  est  ista  conturbatio. 

28.  (Vers.  8.)  Et  ideo  Justus  dixit  :  «  Et  nunc 
quas  est  expectatio  mea?  nonne  Dominus?  Et  sub- 
stantia  mea  ante  te  est.  »  Spes  et  patientia  nostra 
Christus  est  :  ipse  factus  est  redemptio  nostra, 
ipse  est  nostra  exspectatio,  ut  dicamus  singuli  : 
«  Exspectans  exspeotavi  Dominum,  et  respexit  me 
{Psal.  xxxix,  2).  »  Respioe  ergo  nos  in  judioio  tuo. 
Respiciat  supcr  nos  misericordia  tua,  ut  qui  de 
merito  diffidimus  noslro,  per  tuam  misericordiam 
liberemur,  in  cujus  potestato  cst  anim»  nostra; 
vitseque  substantia.  Et  idco  non  timeamus  corporis 
mortem,  sed  eum  qui  potest  animam  nostram  vel 
servare,  vel  perdere  :  oujus  substantia  virtus  est. 


hoc  est,  dedisti  me  tu  opprobriura  insipienti,  Ideo 
obmutui,  et  non  aperni  os  meum,  ne  peccata 
majora  contraherera.  Agnovi  voluntatem  tuara,  ut 
ad  terapus  erubescorem,  et  postea  salvus  fierem 
veniara  postuIando.Prodest  ergo  interdum  ct  oppro- 
brium.Siquidem  etiamipse  prodostcarnisinteritus, 
ut  testificatur  .\postolus  dicens  :  «  Tradidi  eum  in 
interitum  carnis;  ut>spiritus  salvus  sit  in  die  Do- 
mini  nostri  Jesu  Christi.  (/  Cor.v,  g).»Opprobrium 
quoque  prodesse  David  ipse  testatus  est  dioen» 
ad  .\bessam  :  "  Sine,  maledieat  mihi  Jeminaus  ; 
quoniam  dixit  illi  Dominus;  ut  videat  hurnilitatem 
meftm,  et  retribuat  mihi  Dominus  bona  pro  male- 
dicto  hoc.  {II  Reg.  xvi,  11,  i2).  »  Et  revera  vidit 
P  opprobrium  ejus  Dominus,quod  flens  ibatetexcal- 
ceatus,  operto  capite;  et  amovit  ejus  opprobriura. 
Liquct  igilur  qui  oum  datus  in  opprobrium  David 
fugerit,  et  humiliatus  sit,  et  S55  nudis  pedi- 
bus,  Doraino  satisfecerit,  et  lapides  jacientem 
non  repercusserit,  et  in  maledicentem  non  permi- 
serit  vindicari,et  post  hrec  regno  suo  integro  resti- 
tutus  sit  ;quia  et  opprobrium  a  Domino  sit,et  pro- 
sit  magis  suslinere  opprobrium,  quam  refellere. 
Denique  victoria  post  secuta  est.  Ergo  opprobrium 
prodest.  Scd  quid  est  quod  addidit  :  «  Quoniam  tu 
fecisti  rae?  Nonne  ideo  obmutuisse  se  dicit,  et 
non  aperuisse  os  suum  :  quia  agnovit  Domini  vo- 
luntatem  :  propterea  patienter  se  pertulisse,  ut  sa- 
tisfieret  Domino  per  opprobrium  pro  peooato? 
32.  (Vers.  ll.)Unde   et   adjunxit    :  «    Amove  a 


quara  Deus   ad    similitudincm  sui   pectoribus  in-  ^  rae  plagas  tuas  (Psal.  xxviii,  18).   »   Quomodo  hoc 


fudit  huraanis. 

29.  (\'ers.  9.)  Quisquis  igitur  habet  istam  sub- 
stantiam  animai  suce,  dicit  :  «  Ab  omnibus  iniqui- 
tatibus  meis  eripe  me.  »  Non  unius  criminis  lap- 
sum  fatetur,  qui  ab  omnibus  se  iniquitatibus  solvi 
preoatur.  Soit  enim  quod  nisi  Dominus  ignoscat, 
nemo  salvus  esse  possit,  quiounque  natus  est  sub 
pecoafo,  quem  ipsa  noxi.T  condilionis  IiKrcditas 
astrinxit  ad  oulpara. 

30.  ((  Opprobrium,  >>  inquit,  "  insipienti  dedisti 
me.  »  Quis  est  insipiens,  nisi  qui  peocatum  facit, 
et  eligit  mala  pro  bonis?  Ergo  qiii  auotor  est  pec- 
catorum,ipse  insipiens  magis,quam  ejus  minister. 
Cura  peccamus    igitur,   in    opprobrium    tradimur 


sibi  congruit?  In  superiore  Psalrao  flagellis  se 
obtulit,  hic  flagella  a  sc  postulat  amoveri;  nisi 
quia  solvit  jara  dc  manu  Domini  duplicia  peccata 
sua,  erubesoendo,opprobria  sustinendo.'  Corapunc- 
tiones  cordis  sui  sunt  et  cogitationum,  sunt  et 
inorepationura  flagella.  Videamus  tamen  ne  ideo 
dixerit  ante  Deum  esse  substantiam  anims  suse  ; 
quia  non  impugnaret  adversarius  eam,  nisi  potes- 
tatem  acoepisset  a  Domino  ;  quod  enim  fecit  Domi- 
nus,  et  tuetur.  Denique  angelus  in  cirouitu  est 
horainis,  qui  prKtendit,  ne  quis  noceat  ei.  Non 
discedit  angelus,  nisi  jussus  a  Domino,  ut  suus 
athleta  decertet.  Ergo  quasi  substantia  Domini 
prajsumit  veniam  sibi  iniquilatura  suarum  a  Con- 


adversario;  ut  ille  nosquasiinimicusindie  judicii  D  ditore  suo    posse   concedi;    et    ideo   rogat,   quia 


accuset  et  prodat.  Suscipiamus  ergo  opprobrinm 
orucis  Christi,  quod  suscepit  Moyses,  ct  /Egypti 
thesauris  regalibus  prffitulit ;  et  idoo  non  cst  insi- 
pienti  in  opprobrium  traditus.Alii  habcnt  oodices  : 
"  Opprobrium  insipienli  ne  tradas  me.»  Sod  magis 
David  eam  consuetudinem  habet,  ut  sua  magis 
opprobria  et  peccala  fateatur,  nec  de  peccatis  suis 
erubescat  et  opprobriis,qui  scit  in  confessione  esse 
veniara,  et  in  poccati  sui  oondcmnatione  justi- 
tiam. 

3l.(Vers.  10.)  Denique  ex  his  quae  sequuntur, 
manifestatur  hicsensus;  quia  subjecit  :«  Obmufui 


novit  Auctorem  suum  misericordem.  Deinde  quia 
datus  sit  in  opprobrium,  non  resistit;  sed  palitur 
advorsum  se  assistere  pecoatorem,et  silet  substan- 
tia3  su.-n  conscientia.quce  bonaest,ct  potest  oorporis 
ferooitatem  refrenarc,  ut  virtus  sucoedat,  culpa 
ponatur.  Postremo  quia  factus  a  Domino  est,citius 
sibi  posse  donari  peccatum  confidenter  existimat, 
qui  fortitudinem  manus  Domini  potueritsustinere. 
33.  Et  hoo  utique  bonaj  substanti,-B  est,  etsi  a 
fortitudine  manus  Domini  defecisse  se  dicit.Fortis 
manus  sicut  malc  percutit,  sic  cito  sanat  :  quaa 
fortis  ad  vulnus,  fortis  et  ad  remediura  est.  Unde 


H03 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  XXXVIII. 


1106 


et  ipse  ait  :  «  Percutiam,  et  sanabo  (Deut.  xxxn,  A  bris  cupiditatum.  Exspectant  igitur  ncs  qusedam 


39);»ut  non  meminerit  vulneris,  qui  sanatus 
evasit.  Denique  h«c  manns  Domini  sancto  Job 
omnia  abstulit,  ot  orania  repraisentavit  :  imo  om- 
nia  cumulo  auxit,  ut  amissa  geminaret.  Nec  le 
moveat  quod  defecisse  se  dixit.  Est  qui  deficit,  et 
fortior  surgit;  sutfulcit  enim  Dominus  omnes  qui 
ruunt,  et  corrigit  omnes  elisos.  (^um  virtute  enim 
surgit  quieunque  corrigitur.  Oefecit  Paulus  a  for-' 
titudinc  manus  hujus.  Cecidit  persecutor,  et  sur- 
rexit  Evangelii  praedicalor.  Hoc  est  quod  ait  :  «  A 
fortitudine  manus  tuas  ego  defeci.  » 

34.  (Vers.  12.)  Et  addidit  :  «  In  increpationibus 
super  iniquitatem  erudisti  homincm  :  et  tabescere. 
fecisti  sicut  araneam  animam  ejus.  »  Graecus  u~Aa 
dvoiiia?  dixit,  hoc  est,  «  pro  iniquitate,  »  et  inte- 
grum  versum  Iv  i\sy\i.o~.<;  ur.kp  avo;j.ia;  e-iTaiSEycroij 
4v9piorov  posuit,  quod  est  :  «  In  increpationibus 
pro  iniquilate  erudisti  hominem.  »  Ideo  sapiens 
dixit  :  I  Ouis  mihi  dabil  cogitationum  mearum  fla- 
gella...  lEccli.  xxiii,2)et  labiorum  (90)  meorum 
signaculum  [Eccli.  xxii,  33)?»  856  Ut  cor  suum 
ipse  suis  cogitationibus  flagellaret,  et  signarel  iabia 
sua;  quo  et  vetera  peccata  minueret,  ncc  alia  lo- 
quendo  renovarct ;  quo  propriis  increpationibus 
eruditus,  exercitia  virtutis  indueret.  Tabescit  au- 
tem  anima,  quando  peccalum  minuitur:  vel  cum 
anima  tabescit,  culpa  deponitur  :  incrassatur, 
cum  peccata  cumulantur.  Unde  ait  Dominus  de 
peccatoribus  :  «  Non  permanebit  in  his  Spiritus 
ineus  in  a?tcrnum  :  quoniara  carnes  sunt  {Gen.  vi. 


sartagines;  ideo  hic  conteramus  cor  nostrum,  ut 
subtile  fiat,  etdcponat  omnem  duritiem  et  pingue- 
dinem  quamdam  carnalis  arvinoe  :  quod  patientnr 
qui  luxuriati  sunt  in  hac  vita;  et  magis  ludibria 
dedecorum,  quam  opera  ulla  virtutum  exercenda 
sibi  morc  Judaico  crediderunt.  Incrassatus  est  enim 
Jacob,  ct  pinguis  factus  est,  et  surrexit  ludere  : 
qucm  a  fidei  veritate  lusus  ille  in  perfidiae  traduxit 
errorem.  Merito  ergo  Paulus  castigabat  corpus 
suum,  ne  nutriret  corpus  peccali ;  luxuriando  enim 
facimus  membra  peccali,  sobrietate  autem  membra 
justitia;.  Non  natura  ergo,  sed  culpa  delinquil. 

3.5.  Nec  iterum  vana  et  inania  sequamur,  ne 
telam  aranese  lexere  judicemur  :  eo  quod  peccata 
•n  nulla  perpetuifatis  possunt  habcre  substantiam. 
Unde  cum  videris  aliquos  studere  facultatibus  am- 
pliandis,  cumulandis  poteslalibus,  affectando  de- 
cori,  dices  illud  Isaia3  :  «  Telam  aranea^  texunt  isti 
in  omnibus  diei  unius  (92)  [ha.  lix,  5),  »  quae  diu- 
turna  esse  non  potesl;  sed  cito  scinditur,  atque 
opus  ejus  omne  dissolvitur.  Non  enim  supra  soli- 
dum  aliquod  firmamentum  locatur,  sed  in  vacuo 
suspenditur.  Nihil  laxum,  nihil  moUe  verum  Christi 
militem  decet;  ccce  enim  qui  mollibus  vestiuntur, 
in  domibus  regum  sunt.  .\rguti  silii  et  industrii 
omnes  avari  videntur.  Quid  argutius,quid  sollicitius 
aranea,  quaj  operi  suo  diebus  ac  noctibus  semper 
intendit,  nec  ullo  sumptu,  uUaque  impensa  conficit 
vestimenlum?  Scd  vanum  857  est  omne  quod 
fecerit.  Sic  homo  omnis  cst,  qui  opus  suum  supra 


3).  »  Et  alibi    Scriptura    dicit  :  «  Incrassatum    est  C  Christi  non  constituil  fundamentum.  Vanenoctibus 


cor  populi  hujus  LAc.t.  xxviii,  27).  »  Ideo  et  Iliere- 
mias  primum  baculum  vidit  nucinum  :  deindc 
ollam  ferventem,  ut  tabesceret  anima  propheta;  in- 
cipientis  i'91);  quo  culpa  discederet,  ut  accederct 
gratia.  Sedcur  prius  baculum,  postea  ollam?  Quo- 
iiiain  qiii  baculo  non  corrigitur,  in  ollam  mitlitur, 
ut  ardeal  et  labescat.  Et  ideo  ad  prophctam  Ezc- 
chielem  dicitur  :  n  Accipe  libi  sartaginem...  et  ac- 
cipies  iniquitates  domus  Israel...  et  consummabis, 
et  tabcscent,  inquit,  in  suis  iniquitatibus  [Ezecli. 
IV,  3,  4).  »  El  alibi  in  eodem  libro  dicit  Dominus  : 
«  Sed  ego  magnum  faciam  titionem,  ct  multipli- 
cabo  ligna.  succendam  ignem;  ut  liquefiat  caro.ct 
imminuaturjus(fii(;c/i.xxiv,ll).»Quibuslcstimoniis 


et  diebus  et  ipse  turbatur ;  cum  eum  plerumque 
arancK  modo  etiam  in  ipso  sua;  improbitatis  moli- 
mine,  operis  sui  ruina  convolvat  (93). 

36.  (Vcrs.  13.)  F.t  idco  sapiens  qui  cognoscit 
hujus  SKculi  vanitatem,  non  diuturnam  vita;  hujus 
precatur  usurain;  scd  ad  illa  a?terna  fcstinat,  et 
laborc  hujus  corporis  ct  dolorc  gestit  absolri;  sicut 
Propheta  desiderasse  cognoscilur  dicens  :  Exaudi, 
Uomine,  orationem  meam  et  deprecationem  meam  : 
auribus  percipe  lacrymas  mcas.  No  sileas  a  me, 
quoniam  advena  ego  sum  apud  te  in  terra,  et  pe- 
regrinus,  sicut  omncs  patrcs  mei.  »  Alius  est  in- 
cola,  aliusadvena,  alius  accola.  Incola,  qui  de  loco 
est,  et  genitalem  locum  iucolit  advena,  qui  aliunde 


significalurquodanima;  perCdorumadmotoignela- jj  venit;  accola,  qui  ad  tempifs  colit,  et  mutaiur 
bescant ;  uldeponant  crassitudinisquemdamrarna-  annorum  viribus.  lloe  est  crgo  quod  dicit  David  : 
lis  huinorcm.  Mitluntur  crgo  in  sartaginem  et  aiii-  Apud  te  alienus  sum,  dum  in  tcrra  sum  :  non  sum 
minpeccatorum^utdcnuatquajdampeccaticaro.qua;  nunc  paradisi  tui  incola.  Unde  exposuit  hoc  ipse 
obduxerat  anima;  ac  mentis  vigorem;  et  vclul  jure  subjiciens  :  «  Et  peregrinus,  sicut  omnes  patres 
quodam,  ita  quibusdam  infudcrat  animam  illcce-      mei.  »  Ouod  aperuit  et  apostoluB  Paulus,  assorens 


(90)  Ita  mss.  ao  edit.  omnes,  exccpta  Rom.  in 
qua  lcgas  :  Quis  mihi  impanel  roiiilationum  meanim 
llayella;  et  quis  dahil  vtilii  Uihionim,  etc.  Ubi  lo- 
cum  voluit  aceommodare  ad  sacri  tcxtus  verba, 
quK  consule. 

(91)  Ilo.-n.  cdit.,  prophclx  insipienlis.  Melius 
aliic,  ac  inss.  ali^iuot,  prophel»'  incipientis ;  ciim 
isthaec  de  Jercmia  in  ipso  primo  ejus  libri  capitc 


rcferanlur.  Non  malc  tamcn  alii  mss.,  prophctse 
in.ipicientis.  Quod  vcro  baculus  iilc  dicitur,  nttceus 
vel  nucinus,  id  nusquam  alibi  reporimus. 

(92)  Sic  mss.  Vat.  et  quinquo  Gallic.  Alii  vero 
cuin  odit.  hffic  pra;termittunt :  isti  in  omnibus  diei 
tiniiis. 

(93'iCodiccs  quinque  mii.,eliam  in  quasstu  $ux 
improbitatis,  molimiiic  operis  sui  ruina  convolvul. 


1107 


S.  AMBHOSII 


H08 


quoniam  «  oum  sumus  in  hoc  corpore,  peregrina-  A.  pienda  apostolis  ei  Dominus  revelabat,  imo  hffic 


mur  a  Domino  (7/  Cor.  v,  (i);  »  quia  etsi  fides  in 
nobis  est.  per  Odem  ambulamus,  non  per  speciem, 
id  est,  non  facie  ad  faciem,  quasi  praesentes  :  am- 
bulamus  enim  in  fcnigmate  adhuc,  non  in  veri- 
tate.  Denique  addidit  :  «  Audemus  ergo  et  confi- 
dimus  magis  peregrinari  corpore,  et  adesse  ad 
Dominum  (Ibid.  x).  Audemus  •>  praesumptionis  in 
Deo  fidei,  non  (94)  temeritatis  est  verbum;  et  con- 
Benlimus,  id  est,  volentes  acquiescimus  et  optantes, 
non  plenioris  scientia;  auctoritatem  velut  principa- 
liter  nostro  judicio  dependentes  (95)  :  volumus  ve- 
rum  esse  quod  cupimus;  ut  appropinquemus  ad 
Dominum,  aquo  nos  videtur  futurorum  et  prsesen- 
tium   distantia   separare.  Audemus   ergo   adesse ; 


erat  vetus  sententia  (96),  ui  qui  se  ligasset  in  terris 
vinctus  migraret  a  corpore.  Ideo  Dominus,  quod 
ante  erat  judicii  sui,  dedit  apostolis  peccata  remit- 
tendi  a;quitate  solvenda  (97),  ne  cito  solvenda,  diu 
ligata  manerent.  Denique  audi  dicentem  :  «  Tibi 
dabo  claves  regni  coelorum;  et  quodcunqueligave- 
ris  super  terram,  erit  ligatum  et  in  ccelo  :  et  quod- 
cunque  solveris  super  terram,  erit  solutum  et  in 
coelo  [}latth.  xvi,  19).  »  Tibi,  inquit,  dabo  claves 
regni  cffilorum,  ut  et  solvas  et  liges.  Hoc  Novatia- 
nus  non  audivit,  sed  Ecclesia  Dei  audivit;  ideo  ille 
in  lapsu,  nos  in  remissione  :  ille  in  impo-niten- 
tia,  nos  in  gratia.  Quod  Petro  dicitur,  apostolis 
dicitur.  Non  potestatem  usurpamus,  sed  servimus 


et  ideo  inquit  :  «  Connitimur  {Ibid.  9.)  »  Gognoscis  „  imperio,  ne  postea  cum  venerit  Dominus,  et  ligatos 


verbum  volentis  adhuc  pervenire,  non  ejus  qui 
pervenerit.  .'MTectus  igitur  in  hoc  sermone,  non 
effectus  ostenditur.  Denique  ipsum  testem  sui  ser- 
monis  interroga;  imo  audi  diccntem,  vel  potius 
audi  dubitantem,  cum  dicit  : «  Ideo  connitimur, 
sive  absentes,  sive  prasentes,  placere  illi  ylbid.)  :  » 
absentes  adhnc  per  fidem,  priesentcs  per  speciem. 
Unde  et  hoc  potest  intelligi,  quod  et  hic  positi,  et 
illic  placere  nostro  judici,  redemptori  quoque  no- 
strarum  desideramus  animarum.  Necesse  est  enim 
nos  ei  assislore  per  speciem ;  ut  unusquisque  ope- 
rum  suorum  merita  digna;  adipiscatur  sortis  e.xa- 
mine  :  vel  juslus  in  requie,  vel  impius  in  aerumna. 
Fundit  igitur  lacrymas;  quoniam  cum  advena  in 
terram   vencrit,  demorctur  ct  separetur  a  patria 


longo  detcnlua  exsilio.  Considera  nunc  mihi  illum  C  mcreamur  indulgenliam.  Nisi  remissum  peccatum 

Adam  de  paradiso  ejectum,  in  castellum  relegatum, 

spectantem  unde  dejectus  sit,  flentem   ubertim  ; 

quia  reminiscitur  quid  amiserit,  quove  deciderit. 

Et  ideo  gratias  agamus  Deo,  qui  nos  porpetuo  e.x- 

silio  liberavit,  aperiens  januam  qua  revertamur  ad 

patriam.  Unde  Aposlolus  858  pnesumpsit  diccre  : 

«  Ergo   jam   non    estis    adven»    atque   peregrini  ; 

sed  estis  ciTes  sanctorum,  et  domestici  Dei  (t'/>/t«. 

II,  19). » 

37.  (Vers.  14.)  Hoc  volens  recipere  David  ante- 
quam  Christus  veniret  in  terram,  dixit  :  «  Remitte 
mihi  ut  refrigerer,  priusquam  eam  et  amplius  non 
ero ;  »  hoc  esl,  hic  mihi  rcmitte,  ubi  peccavi.  Nisi 
hic  remiseris  mihi,  ibi  remissionis  requiem  inve- 


nire  non  potero;  quod  enim  in  terra  ligatum  man-  n  cxiv,  9).  »  Erit  ergo  qui  placere  pra;sumit.  Potcst 
serit,  ligatum  manebit  in  coelo;  quod  solutum  in  ct  sic  intelligi ;  quia  disit  :  «  Advena  ego  sum 
terra  fuerit,  solutum  erit  in  ccclo.  Propheta  cniia  apud  te  in  terra  :  et  peregrimus  sicut  omnes  patres 
et  prsdicator  Ecclesiffi  congregand;e,  evangelico  859mei;"et  ideo  remilte  mihi;  ut  peregrinus 
epiritu  indulgentias  Domini  pnevidebat;  et  pra;ci-      essedesinam  :  remitte  mihi  exsilium.quo  reiegatus 


(94)  Omnes  edit.  et  nonnulli  mss.,  prxsumptionis 
et  fidei,  non,  ctc.  Melius  alii,  prxsumplioni.s  in  Dru 
fidei;  hoo  est,  praesumptionis  ac  fiduoiffi  ejusquam 
fides  in  Deo  nobis  ingenerat. 

(95)  Mss.  aliquot,  noslro  judicio  defciidentcs.  Sic 
etiam  edit.  cxceptis  Paris.  nonnullis,  qua'  logunt... 
deferentes.  At  plures  potioresque  mss.  pra^ferunt... 
dependentcs;  hoc  est,  quasi  inclinata  lance  adjudi- 
cantes. 


.(96)  Videtur  alludere  ad  illud  Eccle.  xi,  3)  :  Si 
rccidcrif  \i'jnum  ad  auslrum,  aut  ad  aquilonem,  in 
(/uorunque  loco  ceciderit,  ibi  erit. 

(97)  Oinnos  edit.,  peccala  remittemli  sequilatem ; 
ne  c.ilo  solvenda,  etc.  Mss.  quinque  Gall.,  peccati  re- 
mittendi  X'/uiiiiteni  solvendam;  ne  diu  ligatum  ma- 
nercl.  Oinnium  optiine  Vat.,  Colb.  ac  Vict.  ut  in 
corporo  ;  ubi  advertes  dictionem  sohcnda,  ad  accu- 
sativum  peccata  esse  referendam. 


!l 


invenerit  quos  oporluit  solvi,  commoveatur  adver- 
sus  dispensatorem,  qui  ligatos  servaverit  servos, 
quos  Dominus  jusserat  solvi  dicens,  quoniam  «  qui 
cognovit  voluntatem  domini  sui,  et  non  fecit  se- 
fcundum  voluntatem  ejus,  vapulabit  multum  :  qui 
autem  non  oognovit  et  fecitdigna  plagis,  vapulabit 
minus  {Luc.  xii,  47,  48).  » 

38.  Merito  ergo  David  remitti  sibi  postulat  quod 
sciebat  non  esse  iis,  qui  secundum  .A.aron  erant, 
sacerdotibus  attributum  :  sed  Evangelio  servaba- 
tur.  Cui  ergo  non  remiltitur,  in  exsilio  est,  in  pe- 
regrinalionis  injuria  perseverat.  Ilic  ergo  pelenda 
est  venia.  Hic  enim  dictum  est  :  «  Heati  qui  nunc 
fletis,  quia  ridebitis  {Luc.  vi,  21)  :  »  hic  locus  est  ve- 
nia;  postulanda;.  Deploremus  igitur  in   terris,  ul 


hic  iuerit,  non  habebimus  requiem  :  si  requies  non 
fuerit,  non  erit  vita  a;terna  :  si  vita  aeterna  non 
fuerit,  non  erimus.  Ideo  petit  remitti  sibi,  ante- 
quam  eat,  ut  sit.  Si  enim  remissum  non  fuerit,  non 
ero,  inquit,  cum  iis  qui  sunt,  cum  iis  qui  in  para- 
disum  merentur  ascendere.  Qui  autem  non  est, 
consumetur  cum  descendentibus  in  lacum,  qui  in 
catenis  et  carcere  fuerit  dereliclus. 

39.  Non^ergo  deflnitive  dicit  :  »  Non  ero;  »  quia 
alibi  dicit  :  «  Psallam  tibi  in  cithara,  Deus  sanctus 
Israel.  Gaudcbunt  labia  meacum  cantavero  tibi  :  et 
anima  mea  quam  redemisti  (Psul.  lxx,  22,  23).»  De 
redomptione  ergo  praBsumit.  El  alibi  audi  dicen- 
tem  :  .<  Placebo  Domino  in  regione  vivorum  {P.$al. 


1109 


ENARRATIO  IN  PSA-LMUM  XXXIX. 


mo 


tum.  Si  remiseris  antequam  discedam  hinc,  non  A  timeam,  gratiam  merear :  per  Dominum   nostrum 


ero  amplius  exsul  atque  peregrinus.  Cum  enim  tu 
remiseris,  non  ergo  peregrinus;  sed  civis  ero  san- 
ctorum  tuorum.  Ero  cum  patribus  meis,  qui  et 
ipsi  fuerunt  ante  peregrini,  nunc  vero  jam 
cives  sunt.  Ero    domesticus    Dei,    ut   posnam  non 


Jesum  Christum,  cum  quo  tibi  est  laus,  honor, 
gloria,  perpetuitas,  cum  Spiritu  sancto  a  smeulis, 
et  nunccl  semper,  et  in  omnia  sajcula  saeculorum, 
Ameii. 


IN  PSALMUM  XXXIX  ENARRATIO. 


1.  In    superioribus  Psalmis    poenitentiam  prre- 
dicavit :   deinde    de  patientia    sua,    et    perturba- 

ionc  hominis  est  locutus  (90) :  in  tricesmo  au-  B 
tem  et  nono  Psalmo,  Novum  annuntiat  Testamen- 
tum  ;  qui  enim  malorum  poenilcntiam  agit,  exspcc- 
tat.  Sed  non  est  pcrfecti  exspectare,  sed  exspectas- 
se  ;  nemo  enim  nisi  quii  perseveraverit  usque  in 
finem,  salvus  erit. 

2.  (Vers.  2,  3.)  Ideo  addidit:  «  Exspeclans  ex- 
spectavi  Dominum.  »  Ubi  crgn  hoc  dicitur,  nisi  in 
Evangelio  ?  in  quo  jam  nobis  qui  exspectabatur, 
advenit  :  in  quo  jam  nobis  non  legis  caligct  um- 
bra,  sed  veritas  fulget ;  quia  Christus  illuxit,  qui 
exaudivit  deprecationes  suorum,  et  eduxit  nos  de 
lacu  miseri»,  et  de  luto  fc-ecis  ;  ubi  jam  demersi 
tenebamur  nostrorum  voragino  peccatorum,  et 
totus  homo  noster  inhiErebat  nec  poterat  sese  ani- 
mus  noster  eruere,  obrutus  multiplicis  labe  flagitii.  r 
Gratias  igitur  Domino  Jesu,  unigenito  Dei  Filio 
redempfori  nostro,  qui  nobis  peccata  omnia  remis- 
surus  descendit  e  ccelo  ;  ut  nos  dc  lacu  ac  limo 
istius  mundi,  et  cccnulenta  quadam  palude  tcrra- 
rum,  de  corpore  quoque  mortis  hujus  eriperet, 
atque  in  carne  sua  statueret  animi  nostri  interiora 
vestigia  ;  ut  confirmati  in  Dei  vcrbo,  etper  crucem 
Domini  corporis  passionibus  (99)  absoluti,  ambu- 
lemusjam  non  in  opprobrio  dedccoris,  sed  in  rc- 
missione  peccati.  Conlirmatus  igitur  ct  radicatus 
in  Christo,  supra  petram  sibi  mcmorat  pcdum 
suorum  statuta   vestigia.   Unde    dicit   Apostolus : 

i<  Bibebant  autem  de  consequenti  petra  ;  petra  au- 
tem  erat  Christus  (/  Cor.  x.  i).  ><  Petra,  eo  quod 
sitientes  sequatur,  confirmet  labcntes  ;  ne  siticnli- 
bus  aquadesit,  labentibus  firmamentum.  " 

3.  (Vers.  A.)  Exspectanti  ergo  mibi,  Doinine 
Jesu,  aliquando  venisti,  direxisti  gressus  mcos  in 
Evangclio,  immisisti  in  os  meum  canticum  novum, 
quod  cst  Novum  Teslamcntum.  Gnudcnlcsjam  ca- 
nimus  hymnum  Dco  nostro,  quia  novanim  virlu- 
tuui  pra;(;cpta  cognovimus  ;  ul  nostra  omniu  relin- 
quamus,  Cbristum  sequentes,  et  nostros  diligamus 

(98)  Itaedit.  ct  mss.  Colli.  ac  Vict.;  Hcp.  autcm 
mendoso,  deindc  jMticnliii;  .^ux  pcrlurhatiniic  luimi- 
nix  est  locutu!!.  At  paulo  melius  Vat.  ct  alii  qnaluor 
Gall.,  dciiidcde  jmticntia  mx  jicrturbutionis  niliito- 
minui  csl  locutua. 


inimicop.  Novos  etiam  hausimus  mores  :  ut  pro 
persoquentibus  nos,  prccem  Domino  deferamus. 
Maledicentes  ecce  bencdicimus.  Nescimus  opera 
nostra  jactarc,  aut  celare  peccata  (f).  Angelorum 
eliam  moro  nuptias  refutamus. 

4  (Vers.  5.)  Quid  multa?  Dc  illo  ffirumnoso  pec- 
catore  beatus  homo  factus  est,jam  non  respiciens 
in  istius  mundi  varias  vanitatcs.  "Vanitasenim  va- 
nitatum,  ct  omnia  vanitas  (Ecclc.  i,  2),  »  totus  hic 
mundus  cst  ;  sicut  dixit  sapicns  Salomon.  Quid 
cnim  nisi  vanum  cst  ca  scqui,  quK  perseverare 
non  possunt;  etomnia  tanquam  umbra  prKtereunl? 
Insanire  860  autcm  falsaj,  aut  certamina  ista  bel- 
lorum,  in  quibus  pro  temporali  possessionc  san- 
guis  tantus  cfrunditur  ;  aut  contentionum  theatra- 
lium  dissensioncs  ;  aut  Circensium  plena  furoris 
studia  dcclarantur  ;  aut  ha^reticorum  doctrina  fe- 
ralis  :  aut  pseudoprophctarum  in  modum  oracu- 
lorum  ccelestium  simulati  gestus,  verbacomposita. 
Sic  enim  dicit  Propheta  :  «  Boatus  vir  cujus  cst 
nomen  Domini  spes  ejus  :  et  non  respexit  in  vani- 
tates,  ct  insanias  falsas.  » 

.5.  Sunt  ergo  el  vera;  insania;,  et  forsitan  pro- 
phetarum,  qui  in  excessu  mentis  positi  p.opheta- 
bant,  repleti  Dei  Spiritu,  ut  quibusdam  insaniro 
vidcreiitur  ;  cuni  propri.T  salutis  immemores,  nudi 
plrrumquc  et  cxcalceati,  sicut  Isaias  sanctus,  pcr 
populos  currrerent,  vociferantes  non  quffl  ipsi  vcl- 
lcnt,  sed  qu.'E  a  Domino  jubcrenlur.  Ex  his  igitur 
intelligitur  affulsisse  remedium  salutis,  quoniam 
qui  cxspectabatur,  adest. 

(').  Exspcclavit  cum  Adam  do  paradiso  ejeclus  ; 
ut  longo  libcrarctur  exsilio.  Exspectavit  cum  in 
Nocjusto,  qui  ad  scmcn  futurorum  cst  rcscrvatus, 
ut  cx  illo  justitia;  semina  in  hominibuspuUularcnt. 
Ipsum  pulabat  publica;  salulis  auctorem,  qui  dilu- 
vio  supcrstes  essc  mcruisset.  Ipsum  sapienti.Tj 
principem,  qui  excoluisset  vilcm,  ct  cx  cjus  fructu 
incbriatus  furct.Quid  est  cnim  vitis  nisi  sapicnlia? 
sicutuperuit  nobis  David  cuclcstis  interpres  oraculi 
dicens:  «  Uxor  luasicut  vitis  abundana  in  latcribus 

(99)  Vox  pa.f.'iionilin.'!  iii  plerisqup  iiiss.  dcsidera- 
lur  :  quw  lauicii  scnsiii  non  vidctiir  suporvacanca. 

(f j  Rlss.  alii|uot,  iY('S(((i);in,s  opmi  noxtra  livderc 
(furto  lcgonduni  Utudare)  uul  dc.^^perarc  peccuta. 


IHI 


S.  AMBROSII 


1112 


domus  tUi-E  (Psal.  cxxvii,  3)  «  Et  quod  in  ipso  esset  A. 
sapientia3  plcnitudo,  quaj  exspectabatur  in  Chrislo. 
qui  novo  repletus  sapientiaj  sacramento,  quod  ocu- 
lus  non  vidit,  nec  auris  audivit,  inusitatum  nobis 
deferre  mysterium  properavit  ut  nudns  jaceret, 
et  oxuberantis  sapientiK  pocula  inauititaproflueret: 
ut  obliti  superiorum  in  novos  morcs,  et  novam 
sobrietateni  vit»  resurgeremus  a3torna3 ;  quo  per 
stultitiam  praedicationis  Dcus  agnoscerelur,  quem 
per  sapientiam  non  cognovit  hic  mundus.  Deniquo 
in  fjgura  illa  dormienlis  et  nudati  patris,  quistul- 
titiam  risit,  malediclus  cst ;  qui  venerati  sunt, 
benedictionis  gratiam  sunt  adepti.  Ideoque  qui 
morlem  unigenili  Filii  Dei,  palris  et  creatoris  om- 
nium,  ad  olTendiiculum,  aut  opprobrium  nostne 
fidei  objiciendam  esse  crediderint,  peccatorum  „ 
suorum  nexibus  ad  perpetuam  inaledictionisffirum- 
nam  tenentur  astricti;  qui  vero  eam  pro  tolius 
huniani  generis  absolutione  suscipiunt,  virtutis 
ffitern®  pra;sidio  fulciuntur.  Crux  enim  Chrisli 
Judaeis  offendiculum,  Gra:cis  stultitia,  utApostolus 
dixit:  nobis autera  qui  credimus  in  Dominum  Jesum, 
virtus  Dei  atque  sapientia  est  (/  Cor.  i,  23,  24). 

861  7.  Exspectatus  est  in  Moyse,cum  siccasset 
et  pertransisset  undas  maris  (2),  ct  impossibile 
viribus  humanis,  pedestris  viae  aperiret  in  fluctibus 
iter  :  sequeretur  petra,  et  vomeret  aquas  ;  utsitien. 
tium  patrum  in  medio  doserti  viscera  interna  sa- 
tiaret. 

8.  Exspectatus  est  et  in  Aaron  principe  saccr- 
dotum,  qui  inter  vivos  ac  mortuos  medius  sletit: 
et  serpentem  statuit  luem  mortis  (3);  ne  a  cada-  C 
veribus  defunctorura  ad  viventium  Iransiret  interi- 
tum.  Quid  enimtam  propriura  Christi,  quam  advo- 
eatum  apud  Deum  Patrem  astarepopulorum,  mor- 
tem  suam  oCferre  pro  cunctis,  repelierc  necem, 
vitani  reforraare  perituris  ? 

0.  Exspectatus  est  et  in  Jesu  Navc,  et  certe  ve. 
nit,  qui  et  potestalem  sunm  et  nomeu  accepit,  ut 
et  populum  in  lerram  repromissionis  induceret 
et  vere  Jesu  nomine  vocaretur.  Siccavit  flucnta' 
convertit  ainnem  iu  suura  fontom,  solem  statuit' 
donec  consummaret  in  virtute  virtoriara.  Sed  adhuc 
(igura  erat  ille,  non  veritas.  Deuique  verus  ei  dux 
railitiK  co^lestis  effulsit,  el  adoravit  eum  Jesu  Nave, 
quamvis  adhuc  nondura  in  corpore  verus  astiterat 


sed  adhuo  venerat  in  figura. 

10.  Quando  igitur  veri  s  advonit?  Audi  dicen- 
tem;  «  Annuntiavi  etlocutus  sum:  multiplicati  sunt 
super  numerum.Sacrinciumctoblationemnoluisti, 

(2)  Vet.  edit.  ac  mss.  Colb.  et  Vict.,  cum  sisterel 
undas  maris.  Rom.  cum  iisdem  vet.  in  marg.,  cum 
sciiidcret  uiidas  maris.  Alii  mss.  ut  in  textu  ;  Reg. 
excepto  uhi  |pgitur,(;Mm  sciHsset  et  vi'r!ransissel,cXr. 

(3)0mncsrdil.cuminss.  Vict.  et  Culb.,  el  per  ser- 
pciitem  staluil  luem  mortis,  Mss.  alii  qualuor,fif  ser- 
pentcm  statuit,  lues  mortis.  olc.  Omnium  optime 
codex  Reg.  ut  iia  texlu.  Sonsus  autem  est,  Aaron 
staro  fecisse  lucra  qua;  serpobat,  etc.,  uti  docctur 
n.  10,  sub  finem. 

(4)  Ab  hoe  l»eo  usqus  ad  num.   seq.   Rom.  edit. 


D 


corpus  autem  perfecisti  mihi.  Tunc  dixi,  Ecce  ve- 
nio  (4).  In  capite  Libri  scriptum  est  de  me,  ut  fa- 
ciam  voluntatem  tuam  :  Deus  meus,  volui.  <>  Quid 
evidentius  quam  quod  cum  Evangelii  sui  munere 
nobis  Jesusverus  advenit?  ipse  locutus  est,  et  in- 
nuineri  credontium  populi  congregati  sunt,  qui  vix 
singuli  ante  credebant.  Ipse  venit  in  carne,  et  ces- 
savit  saerificiura  Judsorum.  Cessavit  oblatio  pro 
peccato,  quia  peccatorum  remissor  advenerat.  Non 
erat  remedium  necessarium  legis,  ubi  legis  Auctor 
astabat. 

11.  «  In  capite  Libri  scriptum  est  de  me.  »  Scri- 
ptum  profecto  de  Christo  est  in  principio  Veteris 
Testamenti  tiuod  venturus  esset,  ut  in  redemptione 
hominum,  Dei  Patris  faceret  voluntatem,  quando 
scriptum  cst,  quia  Evara  in  specie  Ecclesis  ad  ho- 
rainis  adjumeuta  formavit.  Quid  enim  nobis  in  hac 
corporis  inflrmitate,  et  s«culi  istius  perturbatione 
prfesidio  potest  esse,  nisi  sola,  Ecclesia  gratia,  qua 
rediraimur:  et  lides  nostra,  qua  vivimus?  « In 
capite  Libri  scriptum  est :  Os  de  ossibus  meis,  et 
caro  de  carne  mea.  Propter  hoc  relinquet  homo 
patrem  et  matrem,  et  adhaerebit  uxori  svlsb,  et 
erunt  duo  in  carne  una  [Gen.  ii,  23,  24).  »  Quis  iste 
sit  qui  locutus  est,  aut  de  quo  istud  sit  sacramen- 
tum,  audi  dicentem  :  «  Sacramentum  hoc  magnum 
est :  ego  autem  dico  in  Christo  et  in  Ecelesia  {Ephes. 
V,  32).  »  Unde  et  adraonet  {Ibid.  25)  ut  sic  diligat 
homo  uxorem  suara.  quemadmodum  Ecclesiam 
Christus,  quoniam  raembra  sumus  corporis  ejus, 
de  carnc  ipsius,  et  de  ossibus  ejus.  Quae  igitur 
major  salus,  quam  esse  cum  Christo,  et  ei  unitate 
quadam  corporis  adhaerere,  in  quo  nec  macula  sit 
ulla,  nec  tortitudo  peccati  (5)  ? 

86?  12.  Scriptum  est  in  capite  Libri,  quod 
.\bcl  justi  placuit  hostia  Deo,  displicuit  oblatio 
parricidoa  {Gen.  iv,  4.  5).  Noune  aperte  significa- 
vit  Dominus  Jesus  offerendum  se  esse  pro  nobis 
ut  in  sua  passione  novi  sacriflcii  gratiam  consecra- 
ret,  ritum  populi  parricidalis  aboleret  ?  Quidautem 
expressius,  quain  quod  a  sancto  patriarcbaoblatus 
cst  fllius,  oi  aries  iraraolatus  est  ?  Nonne  aperte 
ostendit  hominis  carnem,  quas  omnibus  terrenis 
est  communisanimantibus,  non  divinitatem  unige- 
niti  Filii  Dei  obnoxiam  futuram  sacr»  vulneri  pas- 
sionis  ? 

13.  Seriptum  est  in  capite  Libri,  venturum  ho- 
ininem  qui  Potestatibus  coeleslibus  imperaret  (Ge«. 
XXVIII,  V2).  Impletum  est,  qaando  Dominus  Jesus 
vcnit  in  terras,   et   angeli    ministrabant  ei,   sicut 

non  pauca  in  versiculorum  distributione  partim 
iminutarat,  partim  iuseruerat,  quM  ex  ejusdem  ac 
nostivo edit.  collatione  nullo  negotio  deprehendes. 

(.5')  Ivlit.  vet.  ac  mss.  Colb.  et  Vict.,  nec  jortitu- 
do  peccati,  edit.  in  margine,  forte,  defoifititas : 
aul  formido.  Roin.  sola,  nec  sorditudo  peccati. 
Latin.,  nec  turpitudo  peccati.  Al  mss.  quinque  di- 
stincte  lectionein  nostrara  prceferunt.  Dicitur  autem 
pecculi  forliludo,  eo  quod  ab  ajterna  regula  defle- 
ctal  ac  detorqueatur. 


1113 


ENARRATIO  IN  PSaLMUM  XXXIX. 


1114 


ipse  dignatus  est  dicere  :  «  Ex  hoc  videbitis  ccclos  A  ductus  sum  (6),  et  nescivi  [Jerem.  xi,  19).  »  Quid 


apertos,  et  angelos  Dei  ascendentes  ot  descendentes 
ad  Filium  horainis  [Joan.  i,  51).  » 

1  i.  Scriptum  est  in  capite  Libri  :  «  Agnus  sine 
macula,  mundus,  maturus,  masculus,  anniculus 
erit  vobis,  et  occidet  eum  omnis  synagoga  [E.toi. 
XII,  5).  »  Quis  iste  sit  agnus,  audistis  dicentem  : 
«  Ecce  agnus  Dei,  ecce  qui  tollit  peccatum  mundi 
{}oan.  I,  29).  )>  Hic  est  qui  occisus  est  ab  omni  po- 
pulo  Juda;orum  :  quem  adhuc  hostili  odio  perse- 
quuntur.  Et  illum  quidem  oportebat  pro  omnibu 
mori,  ut  in  ejus  cruce  rieret  remissio  peccatorum, 
et  sanguis  ipsius  niundi  inquinamenta  lavaret :  sed 
vae  illis  qui  auctorem  salutis  propris  negaverunt  I 
«  Fecistis,  inquit,  consilium,  sed  non  per  me  [ha. 
XXX,  1).  »  Quomodo  poterat  probare  parricidium, 
qui  consilium  non  probabat?  Et  tamen  quanta 
pietas  !  Abhorrebat  quidem  a  consilio,  sed  si  cou- 
verterentur,  remedium  non  negabat. 

15.  Scriptum  est  etiam,  non  solum  in  capite,  sed 
in  omni  legis  complexione,  venturum  hominem  ad 
conservandum  hominum  genus,  qui  omnia  vellet 
quae  Deus  vellet.  Unde  intelligis  quoniam  divinitatis 
ejusdom  est,  qui  ejusdem  est  voluntatis.  Uiide 
etiam  ad  sacrificium  passionis  voluntarius  accessit, 
meritoque  praedixit  :  «  Voluntarie  sacrificabo  tibi 
[Psal.  Liii,  8).  » 

16.  Sed  forte  dicas  :  Quomodo  in  Evangelio 
dixit  : «  Pater,  si  possibile  est,  transfer  a  me  oali- 
cem  hunc,  sed  non  sicut  ego  volo,  sed  sicut  tu  vis 
(Mailh.  XXVI,  39).  »  Et   videtur   quidem    esse   di 


cst  quod  nesciat  Sapientia  Dei,  qua;  in  arcano  Pa- 
tris  semper  est?  Et  ideo  enarravit  omnia  Filius 
Dei,  qiiia  Dai  Patris  ipse  sapientia  cst.  Quomodo 
prajscivit  se  sicnt  agnum  esse  ducendum,  et  qiio 
ducerctur  nescisse  se  dicil?  Aut  quomodo  in  su- 
pcrioribus  per  os  ipsius  David  ait  :  «  Dcus,  Deus 
meus,  respice  in  nie  :  quare  me  dereliquisti  •Psal. 
x.xi,  2)?  »  Quomodo  dcrelinquitur  a  Patre  Filius, 
qui  ait  :  «  Et  non  sum  solus,  quia  Pater  mecum 
est  {.ioan.  xvi,  32)?  »  Et  alibi  :  «  Traditus  sum,  et 
non  cgrediebar  {Psal.  lxxxvii,  9)?  »  Et  alibi  : 
«  Exsurrexi,  et  adhuc  tccum  sum  {Psal.  cx.xxviii, 
18)?  )i  nisi  ut  advertas  quod  hnminum  sensum  ex- 
primit,  qui  putant  sc  a  Domino  suo,  quando  sunt 
in  periculis,  derelictos.  Denique  audi  quod  sequi- 
tur  :  «  Longe,  inquit,  a  salute  mea,  verba  delicto- 
rum  meorum  [Psal.  xxi,  2) ;  »  hoc  est,  alia  verba 
sunt  delictorum,  alia  sucranienta  salulis  aeternae. 
Non  pra>judicant  verba  virtuti  :  suis  viribus  sub- 
stantia  divina  fulcitur.  Homo  videtur,  homo  audi- 
tur,  Deus  in  operibus  agnoscitur.  Ettamen  de  hoc 
homine  dictum  est  :  «  Et  homo  est  et  quis  cogno- 
cet  eum  (Jerem.  xvii,  9)?»  Quid  est,  ^uis.'  Non  quo 
nemo,  _sed  quo  rarus,  quo  sapicns,  sicut  illud  : 
«  Quis  ascendet  in  montem  Domini  (Psal.  xxiii, 
3)?»  — «  Quis  sapiens  et  intelliget  ea  (Ose.  xiv, 
10)?  ')  Denique  alibi  :«  Vir  insipiens  non  cognoscit 
ea,  et  stultus  non  intelligit  h»c  {Psnl.  xci,  7).  »  Et 
tu  ergo  cum  legis  Evangelium,  quasi  sapiens  et 
non  stultus  cognosce  (7)  quae   legis  :  illuminet  te 


Btantia  voluntatis  :  verum  intelligimus  aliud  esse  ^  Sapientia;  fulgor  ceternae.  Verba  quidem  sunt,  sed 


quod  secundum  unitatem  divinitatis  exprimitur, 
ubi  dicit  :  «  Ego  et  Pater  unum  sumus  (Joan.  x, 
30) :  «  aliud  quod  sccundum  hominis  est  locutus 
affectum,  quem  innuit  cautum  esse  debcre,  ncc 
pr.-Bsumere  quod  lacile  implerenon  possit,  nedum 
praemium  qua;rit,  incidat  sacrilegium.  Unde  ait  : 
«  Cum  persequentur  vos  in  hac  civitate,  fugitc  in 
aliam  (Mattli.  x,  23).  »  Merita  ergo  et  hic  subiturus 
corporis  passionem,  coepit  contristari,  et  monstus 
esse  :  et  assumptis  Petro  et  duobus  filiis  Zebcdaei : 
«  Tristis  est  anima  mea  (Matth.  xxvi,  38),  »  ante 
praemisit  :  et  subjccit  postca  :  «  Vigilate  et  orate, 
ne  intretia  in  tentationem.  Spiritus  promptus  est, 
caro    autcm    infirma    (Ibid.    41).   »  Vides    ubique 


et  ipsa  mundant,  et  ipsa  illuminant,  ct  ipsa  confir- 
mant,  et  ipsa  viviQcant.  Unde  ait  Petrus  :«  Domine, 
ad  quem  ibimus?  Verba  vitae  »ternae  habes  (Joan. 
VI,  G9i,  et  non  rclinquemus  te.  )■ 

17.  Denique  ut  adverteremus,  quod  secundum 
homincm  locutus  essct,  paulo  post  dixit  :  «  Ecce 
appropinquat  hora,  ut  Filius  hominis  tradatur  in 
manus  peccatorum  (Matth.  xxvi,  •t.b).  »  EtJudaBOS- 
culanti  ait  :  «  Juda,  osculo  Filium  hominis  tradis 
(Luc.  XXII,  48) !  »  hoc  cst,  vencnum  infundis  os- 
culo,  quo  gratia  charitatis  infunditur  :  osculo  quod 
sacrx  pacis  insigne  est  :  osculo  quo  amicitia  fida 
firmalur  :  osculo,  quo  fides  sancta  signntur?  Hoc 
ergo  osculo  tradis   poriculo,  quem  propter  osculi 


eum  secunduia   homincm  loqui,  secundum  honii- J)  commercium  venerari  deberes?  Et  fiudis  Filium 

hominis  homo,  qui  propter  hominuni  salutcm  de- 
scendit  de  ca.'Io?  Sic  cnim  scriptum  csl  :  «  Filius 
hominis  qui  esl  in  cado,  ipse  csl  qui  dcscendit  c 
CQclo  (Joan.  iii,  13).  »  Filium  hominis  tradis,  qui 
te  cx  peccatorc  apostolum  fecil  :  Filium  horainis 
tradis,  qui  venit,  ut  in  sanguine  suo  oninium  pec- 
cafa  dilucret?  E;j;o  osrulum  non  nrgo  :  ipse  vide- 
ris,  qui  violaveris  osculi  sanctitalem.  .\n  non  lcgi- 
sti  quod  utiliora  sunt  vulnera  aniici,  quam  volun- 


nem  orare,  secundum  8W3  hominem  tristem  csse, 
sccundum  hominem  dixisse  :  «  Patcr  meus,  si 
possibile  est.  »  Quod  utique  non  impossibile  Deo, 
scd  hominis  est  dubitare,  Dei  confirmare.  Idco 
proinptiores  assumpsit,  quasi  electos  ultimi  ju- 
dicii  sui  testos,  qui  vcrborum  cjus  agnoscerent 
sacramcnlum.  Deniquc  alii  dormiobant,  isfi  soli 
fida  inente  vigilabant.  Unde  ct  per  Jcremiam  non- 
dum  susccptn  corpore,  ipse  ait :  «  Ego  sicut  agnus 

fO  Ilom.  fdit.,  E(jo  siciU  agnus  innocens  iluclus 
sum,  ut  sacrificarcr :  %c'\\\Q,ct  quo  GrKCum  locum 
redderct,  ubi  legimus  :  "Eyw  w;  ipviov Sxaxov  SLfJ^itm 


(7)  Quinquo    niss. 
ijnoscc. 


quasi  sapiens  ct  justus   co- 


IIIS 


S.  AMBROSIl 


4116 


taria  oscula  inimici  (Prov.  xxvi,  6)?  Nec  immerito  A  homo  dicitur,  mediator  Dei   et   hominum,  homo 
graviore  telo  tanta2  dignationis  pcrcussus  est  Ju-      Christus  Jesus. 


das,  quam  si  cum  fulmine  perculisset.  Doniquc 
patientiam  Domini  ferre  non  potuit,  864  qui  ma- 
jestatem  prodidlt,  adeo  ut  sibi  ipsi  tanti  sceleris 
reatus  (8)  non  posset  ablui.  Itaque  abiit,  pecuniam 
refudit,  hoc  est,  condemnavit  avaritiam  suam  tan- 
tae  impietatis  auctorcm,  pretium  perfidia;  synago- 
gffi  reddidit.  Non  excusatur  proditor,  qui  po^niton- 
tia;  locum  invenire  non  potuit,  sed  acervatur 
sacrilegium  Judffiorum,  qui  etiam  proditoris  voci- 
bus  arguuntur.  Illo  suum  crimen  agnovit  dicens, 
quod  tradiderit  sanguinem  justum  :  isti  et  pretium 
sceleris  recepcrunt,  et  acrioribus  sludiis  justitiaj 
principem  pcrsecuti  sunt.  Ideo  ad  istorum  omnium 


10.  Propterea  incorruptibilis  suscepit  hanc  car- 
nem,  ut  faceret  incorruptibilem  :  et  immortalis,  ut 
faccret  immortalem.  Si  quis  ergo  eum  sequitur, 
induet  immortalitatem.  Si  quis  voluntatem  ejus 
facit,  non  morietur  in  aeternum;  sed  dicit  ei  Chri- 
stus  :  "  Ilodie  mecum  eris  in  paradiso  (Luc.  xxiii, 
'i3).  »  Quid  est,  hodie?  Hoc  est,  de  nocte  transisti, 
mecum  eris  in  lumine.  Noli  tenebras  formidare, 
quem  Delerna  lux  suscepit.  Pulchre  etiam  sub- 
junxit  ;  «  Mecum  eris  in  paradiso;  »  hoc  est,  noli 
dubitaro  de  carne,  et  me  in  carne  vidisti  :  noli 
timere,  ne  et  tu  cadas  de  865  paradiso,  sicut 
cecidit  Adam;sed  audi   quia   mecum    eris,    quo 


perpetuam  condemnationem  latro  crucifixus  absol-  t,  pra;sente,  cadere   non  possis.  Cecidit  caro  in  pa- 


vitur:  quia  illeChristum  in  suppliciis  agnovit  suis 
quem  isti  in  beneficiis  non  agnoverunt  :  et  pecca- 
tum  suum  confcssus  est  Christo,  qui  sciret  igno- 
scere,  quia  in  cruce  sua  regnum  Domini  mento 
conspexit,  quod  in  convivio  Christi  Judas  videre 
non  potuit.  Ideo  precationem  latronis  vox  secuta 
cst  ccelestis  hujusmodi  :  «  Amen,  amen,  dico  tibi, 
hodie  mecum  eris  in  paradiso  {Luc.  xxni,  45).  » 
Tripudiabas,  draco,  quod  apostolum  subtraxeras 
Christo  :  plus  amisisti  quam  sustulisti,  qui  iatro- 
nem  vides  in  paradisum  esse  translatum.  Nenio  est 
qui  possit  excludi,  quando  receptus  est  latro,  mi- 
nister  tuus  et  eo  pervenit,  unde  ipse  dejectus  es. 
18.  Subtexuimus  isla  propter  illum  versiculum, 
quia  dixit  ;  "  Ut   faciam   voluntatem   tuam  :  Deus 


radiso,  antequam  susciperetur  a  Ghristo.  Ibi  eris 
susceptus,  ubi  et  ille  qui  suscepit;  qui  non  men- 
titus  est  dicens  :  «  Volo  ut  ubi  ego  sum,  et  illi  sint 
mecum  {Joan.  xvii,  24).  )i  Non  recedet  pastor  a  gre- 
gibus  suis,  licet  jam  lupum  in  paradiao  timere  non 
possis,  cui  dictum  est  :  «  Videbam  Satanam  sicut 
fulgur  de  ccelo  cadentem  {Luc.  x,  18).  »  Ideo  ante 
consummationem  adversarius  dejicitur  in  incen- 
dium,  catenis  quoque  perpetuis  ailigatur;  ut  tu 
jam  nullas  insidias  pertimescas. 

20.  Et  Adam  ut  caderet,  a  serpente  deceptus  est, 
et  flexus  est  ab  uxore.  Ideo  jam  nullaj  in  paradiso 
nuptite,  sed  omnes  erunt  sine  celebritatibus  nu- 
ptiarum,  sicut  angeli  in  coelo.  Non  dixerat  Adas  : 

Mecum  eris;  »  quia  sciebat  illum  esse  casurum, 


volui   »   hoc  est,  divinitatis   mihi   tecum,  C  ut  redimeretur  a  Christo.  Felix  ruina,  qu»  repara- 

tur  in  melius.  Ideo  jam  pius  pastor,  bonus  negotia- 
torgregem  suum,  et  mercem  propriam  non  reliquit. 
Erit  quidem  et  adhuo  in  paradiso  cum  angelis  pu- 
gna  serpenti,  dones  dejiciatur  :  sed  qui  cum  Ghri- 
sto  est,timere  non  poterit.Adam  cum  Christo  non 
fuit,  quando  deceptus  est.  Nam  si  cum  Christo 
fuisset,  et  in  ejus  prsceptione  permansisset,  perire 
utique  non  potuisset  (9).  Non  mansit  in  Christo, 
quia  non  in  ejus  sermone  permansit.  Denique  audi, 
qui  maneat  in  Christo.  «  Si  manseritis,  inquit,  in 
me  et  verba  mea  in  vobis  manserint;  quodcun- 
que  vohierilis,  petetis;  et  fiet  vobis  {Joati.  xv,  7).» 
Et  infra  ;  «  Si  prscepta  mea  servaveritis,  ma- 
nebilis  in  mea  dilectione   {Ibid.,  10).  »  Vis  scire, 


Pater,  una  voluntas  est.  Et  quia  una  voluntas, 
una  substantia  est,  quia  et  inseparabilis  majestas, 
et  potentiaTrinitalis.  Sed  aliavox  carnis,  et  tamen 
ad  voluntatcm  Dei  et  ipsa  consensit  dicens  ;  «  Non 
quod  ego  volo,  sed  quod  tu  vis  {Marc.  xiv,  36).  » 
ElaIibi:«Si  non  potest  hoc  transire,  nisi  illud 
bibam,  fial  voluntas  tua  {Matlh.  xxvi,  42).  »  Com- 
niunis  affectus  est  mortem  timere,  quam  suscepit 
Chrislus;  ut  crucifigeret,  sicut  crucifixit,  et  car- 
nem;  mihi  enim  est  luctatus,  ut  mihi  vinceret. 
Etsi  caro  Ghrisli  forlis,  nec  peccato  obnoxiata- 
men  peccala  suscepit  ;  infirmitales  suscepit,  otsi 
nihil  habuit  quod  doleret.  Denique  audi  dicenlem, 
«  quia    pro    nobis    dolet   {ha.  liii,  4)...  »  «  donec 


ejiciat    in    verilate  judicium   {Lsa.  xlii,  4).  »  Non  j)  quia  cum  Ghristo  Adam  non  erat?  Dixit  ei  Domi- 


enim  alteratn  carnem,  sed  hanc  suscepit  ;  ut  Apo- 
stolus  docct  dicens  :  «  Oportet  enim  corruptibils 
hoc  induere  incorruptionem,  et  mortale  hoc  im- 
mortalitatem  (/  Cor.  xv,  53).  »  Etsi  de  Virgine 
natus  est  et  Spiritu  sancto,  tamen  hominis  est  fi- 
lius;quia  homo  Virgo.  Et  ideo  quod  natum  est 
ex  carne,  caro  est;  et  qui  natus  est  de  homine 

(8)  Sic  edit.  et  mss.  Vict.  et  Colb.,  nisi  quod  hi 
legunt...,  lanti  .sceleris  reus,  etc.  Rom.  edit.,  cnjus 
majeslalcm  prodidit,  ul  sitii  lanti  scelcris  rcatus 
posscl  alilai  :  scil  aiiit,  etc.  Totum  vero  locum 
cod.  quinque  G.illic.  ita  cxhibent  ;  Qno  in  majo- 
retn  rcatnm  prodiit  :  adeo  ut  sibi  ipsi  (quatuor,  ut 


nus  :  "  Adam,  ubi  es  {Gen.  iii,  9)?  »  Qui  utiqne 
(luasi  absenlem  requirit,  non  diceret  :  «  Ubi  es  ?  >■ 
si  eum  in  se  manere  cognosceret.  Sed  quis  eum 
absentem  fecerit,  audiamus.  «  Absconderunt  se,  in- 
quit,  ambo  a  facie  Domini  {Ibid.  8). »  Omnes  videt 
Christus  :  sed  qui  se  abscondit,  absconditur;  quo- 
niam  qui  ignorat,  ignoratur.  Cognoscit  enim  eoa 

sibi  ipsi  a  Deo)  tanti  sceleris  rcnlus  non  posset  ablui. 
Itaquc  abiit,  pccuniam  refutavit,  hoc  ci,t  contem- 
ptus  avaritiam  suam  tanta;  impietatis  auctori  pre- 
tium,  etc. 

(9)  Edit.  ant.   cum  mss.  Vict.  et  Colb.,  deceptus 
non  esset. 


nn 


ENAHRATIO  IN  PSALMUM  XXXIX. 


1118 


Dominus  qui  sunt  ipsius.Ille  omnes  suos  vult  esse,  A  cipit  sensuum  (12) ;  de  quo  Isaias  dixit : «  In  utero 


quos  condidit  et  creavit.  Utinam,  tu  homo,  non  fu- 
gias.et  te  ipsc  a  Christo  non  abscondas  !  Ilie  etiam 
fugientos  requirit,  et  absconditos  non  vult  perifo, 
sed  clamat  dicens  :  «  Adam,  ubi  es?  »  Hoc  est, 
homo,  ubi  es?  Ego  te  in  luiniue  posui,  tu  tenebras 
requisisti. 

21.  Denique  in  paradiso,  ubi  semper  matutinus 
erat  dies,  vesper  est  factus  ;  quoniam  omnia  pec- 
cata  tenebrosa  sunt.  Ideoque  habes,  quia  audie- 
runt  vocem  Domini  Dei  dearabulantis  ad  vesperam 
in  paradiso  {Ibid.,  8).  Simul  cognosce  mysterium. 
Mane  errasti  :  ad  vesperam  liberaberis.  Quomodo 
enim  vespera,  ubi  Christus  est?  Nam  licet  sedes 
ejus  supra  cmlum  coelorum,  tamen  in  sanctis  suis 
Christus  est.  Quomodo  ergo  vespera  ubi  Deus  „ 
est.cum  Deus  lux  sit  ?  Denique  Sauio  in  itinere  lu.i 
refulsit,  quaado  ei  Christus  occurrit.  Unde  etiam 
lumine  Dei  refulgente,ciEcatus  persecutor.  Gurergo 
coecatus;  nisi  quia  non  agnoverat  Christum?  Nam 
si  cognovisset  lucis  arbitrum,non  amisisset  lumen 
oculorum.  Deuique  et  ubi  866  agnovit,  recepit. 
Indicio  est  quod  non  agnoverit  Christum,  qui  au- 
dita  voce  :  "  Saule,  Saule,  quid  me  persequeris 
[Ad.  IX,  4)?  »  respondit  :  «  Quis  es,  Domine  (Ibid. 
5j  ?  )>  Non  qu.Tsisset  quis  esset.si  cognovisset.Unde 
et  Dominus  quasi  ignoranti  dicit  :c(Ego  sum  Jesus 
Nazarenus,  quera  tu  perscqueris.  Durum  tibi  est 
adversus  stimulum  calcitrare  (Ibid.  5.1.  »  Et  ille 
dixit :  «  Dominus,  quid  me  oportet  facere  (Ibid. 
6.)?  »Vidc  congruentia  utrimque  magisteria.Medi- 


accepimus,  et  parturivimus  spirilum  salutis 
[ha.  XXVI,  18).  >■  IIoc  utero  parturivit  et  Paulus, 
qui  ail  :  ..  Filioli  mei,  quos  ego  parturio  donoc 
formetur  Christus  in  voljis  {Galat.  iv,  (9).  »  Chri- 
stus  ergo  non  in  ventre  corporeo,  sed  in  anims 
quodam  ventre  formatur.  IIoc  ventre  Apostolus 
genuit,  sicut  scriptum  est  :  «  Ego  vos  per  Evan- 
gelium  genui  (/  Cor.  iv,  15).  »  Ideo  alii  benc  ha- 
bont  :t  In  medio  cordis;  »alii :«  In  medio  ventris;» 
ut  interioris  hominis  ventrem  intelligas,  qui  in 
medio  esse  cordis  accipitur  :  iu  quo  naturalis  le- 
gis  praescripta  servamus ;  quae  non  solum  custoiii- 
tur,  sed,etiam  fit  in  cordibus  nostris.  Unde  scri- 
ptum  est,  quia  «  non  soluui  auditores  legis  justi 
sunt  apud  Deum;  sed  eliam  faclores  legis  (i3)  ju- 
stificabuntur  (/(om.  ii,  13).  »  Suntenim  qui  natu- 
raliter  ea  quae  legis  sunt,  faciunt;  sieut  gentes  qune 
legem  non  audiupt  ct  sibi  lex  sunt.qui  cognita  sibi 
legis  pra2cepta  conservant  (H).  Ergo  quasi  gentilis 
populi  congregator^personam  nostram  suscepit  hoc 
loco  Christus ;  ut  dicerel  faceie  se  legem  in  medio 
cordis  sui.Siquidem  populusnationum  legem  quam 
non  audivit,  implevil;  ut  agnosceret  Christum 
quem  populus  JudKorum  qui  legem  accpperat,non 
recepit,  nec  cognoscendum  putavit ;  quia  scriptum 
est  :  «  .Agnovit  bos  possessoreiu  suum,  et  asinus 
pra;sepe  domini  sui  ;  Israel  autem  me  non  cogno- 
vit  [Im.  I,  3).  »  Ilic  ergo  credentium  venter  est, 
in  quo  Spiritus  sanctus  operatus  est,et  eum  semi- 
ne  spiritali  implere  consuevit;  sicuttestificatur  in 

cus  minatu:',  ut  corrigat;  terret,   ut  curet  :  teger  C  Evangelio  Dominus  Jesus,  qui  ait  :  «  Qui  credit  in 

primo  medici  personam  requirit,  si  sit  idoneus  a 

quo  sanari  se  posse  prsesumat ;  ubi  medicina;au- 

divit  auclorem,  remedium  poposcit,  salutcm  inve- 

nit.  Denique  ab  accedente  non  solum  expulit  CKci- 

tatem  (10)  :  sed  etiam  lucem  quam  non  habuerat, 

accepit ;  ul  Christum  videret,  quem  antea  non  vi- 

derat. 
22.   (Vers.    10,    11.)    Sed    videamus    sequentia 

repetito  tamen  versiculo,  de  quo  videtur  esse  tra- 

ctatu3(ll):  «  Ecce  venio,    ut  faciam  voluntatem 

tuam  :  Deus  mcus,  volui,  et  legem  tuam  in  medio 

cordis  moi.  Bene  nuntiavi  justitiam  tuam  in   Ec- 

clesia   magna  :  ccce    labia   mea  non    prohibebo, 

Domine,  tu  cognovisti.Justiliam  tuam  non  abscon- 


me,  sicut  dicit  Scriplura,  flumina  de  ventre  ejus 
fluent  aqua;  viva;  Joan.  vii,  33).  »  Ex  illo  flumine 
ista  sunt  flumina^de  quo  legimus  :  «  Fluminisim- 
pctus  laitificat  civitalem  Dei  {Psal.  xlv,  5).  »  De 
quibus  ergo  fluunt  hujusmoJi  Qumina  spiritalia, 
867  de  his  beno  dioilur  (/'.•.■«/.  xcii,  2  et  4)  : 
«  Elevaverunt  flumina,  Domine,  elevaverunt  flumi- 
na  vocem  suam.  Elevabunt  flumina  fluctus  suos  a 
voce  aquarum,  »  spirilalium,  qua3  supra  coelos 
Deum  laudant. 

23.  Qui  elevaverit  vocom  suam,  hic  potest  dicc- 
re  :  «  Bene  nuntiavil  justitiam  tuam  in  Ecclesia 
magna.  »  Quid  est  quod  addidit,  tmtjnn;  nisi  quia 
fuit  ante  non  magna.'  Qu;e  cst  magna,  nisi  de  to- 
di  in  corde  meo.  »  De  superiore  itaque  versiculo  j)  lius  orbis  tcrrarum  parlibus  congregata ;  quando 
intolligimus  :  Ecce  venio  non  solum  ul  voluntatem  ab  orionte  et  occidcnte,  septentrione  ct  mcridic  po- 
tu;un  faciain,  sed  otiain  legem  tuam  in  medio  puli  gcntiuin  sunt  vocati?  .-Mibi  tamcn  legimus 
cordis  mei.  Alii  habent  :  «  In  mcdio  ventris  magnam  Ecclesiam  :  «  Confitobor  tibi,  Domino,  in 
mci.  »  Est  oiiim  venter  ct  mentis,  qui  semina  con-      Ecolesia   magna    :    in    populo    gravi    laudabo   le 


(10)  Nonnulli  mss.,  accedentem  expulil  csccita- 
tcm. 

(11)  Mss.  aliquot,  dc  duo  vidctur  «sc  trarlatum  ; 
id  cst,  qui  vorsus  jiiin  videtur  csse  cxpositus;  et 
certc  mulla  jain  in  eum  dicta  sunt  in  superioribus. 
Melius  tamcu  alii,  atquc  edit.,...  cw  trartatu^  : 
Uoc  cst,i|ui  videlur  essc  luijus  tractatus  argumcn- 
tum.  Nain(|uc  ab  ipso  cxpositionis  istius  exordio 
hunc  psalmum  yersari  in  explicando  Christi  Donii- 


ni  adventu  affirmaverat  Ambrosius. 

(12)  Vat.  cod.,  711!  .wniiic  concipit  xpiritum.  Rom. 
edit.,  i/ui  scmiiic  vsrbi  coiiiiyil  spiritum.C^eian  rass. 
ac  cdit.  ut  in  contextu. 

(13)  rtom.,  scd  jactorfs  lcnis. 

^l  ii  Codox  Beg.,  et  sibi,  (juia  e.r  uno  suiit  cognila 
sibi  legis  pr,Tcciifa,  conferunt.  i.;ui  concinunt  alii 
cjuatuor,  prmlcniuam  in  voce  cognita,  pro  qua  ha- 
bcnt  incognita. 


1119 


S.  AMBROSIl 


H20 


IPsal.  xssiv,  18).  «  Ibi  ergo  Ecclesia  magna,  iibi  \  non  abscondi  i<n  corde  meo   :  veritatem  tuam,  et 


populus  gravis;  lioc  est,  non  inquietus  et  mobilis, 
qui  sedit  manducare  et  bibere,  et  surrexit  ludere. 
Gravis  populus  est  qui  fidem  Deo  suo  servat,  et 
qui  non  aliqua  levitate  mutctur  :  neque  nutet  et 
fluctuet,  sed  charitute  sit  fundatus  in  Christo,  ut 
possit  dicere  :  Confido  enim,  quia  neque  mors,ne- 
que  gladius,  neque  tribulatio  separare  me  possit 
a  charitate  Dei,  qu.-e  est  in  Christo  Jesu  [Rom.  vm, 
38,  39). 

24.  Oui  autem  prmdicat  in  Ecolesia  magna,  non 
abscondit  justitiam  Dei  in  corde  suo  ;  scd  exaltat 
riribus  vocem  suam,  annuntians  Christum.  Non 
timet  eum  coram  populo  pnedicare,  non  erubescit 
crucem  ejus,  sed  gloriatur  in  illa  Domini  passio- 
ne.  Non  sequitur  littcram  legis,  sed  eruit  profun- 
da  mysteria,  quibus  revelet  Domini  Jesu  gloriam  : 
quem  lex  signifieavit  esse  venturum  ad  Ecclcsiam, 
868  qu«  magna  cst  congreganda.  Juslitia  igitur 
fides  est.  Denique  «  credidit  Abraham  Deo,  ct  re- 
putatum  est  ei  ad  justitiam  {Gen.w,6).»  Ecce  labia 
mea  non  prohibebo,  Domine,  tu  cognovisti.  »  Sic 
et  alibi  :  «  Tu  cognovisti  sessionem  meam  et  re- 
surrectioncm  meam  (Psal.  cxxxviii,  2).  » 

25. .\d  Patrem  dicit  {Vers.  11)  :«  Justitiam  meam 


salutaio  tuum  dixi.  »  Totus  ex  persona  Christi 
psalmus  iste  est ;  ideo  justitiam  meam  dicit  : 
licet  non  arrogaater  et  homo  possit  dicere  justi- 
tiam  suam,  qui  Deo  credit,  et  fidem  suam  sibi 
reputari  ad  justitiam  confitetur.  Veritatem  et  mi- 
sericordiam  diligit,  qui  flnem  prffidicat  veram,  et 
peccata  diinittit.  Ideo  enim  Christus  advenit,  ut 
fldem  statueret,*  remissionem  tribuoret  peccato- 
rum. 

26.  (Vers.  1.5.)  Et  quia  ex  persona  Salvatoris 
totum  hunc  esse  diximus  psalmum ;  ne  forte  di- 
cant  apoUinaristffi  :  «  Ecce  corpus,  dixit,  prajpa- 
rasti  m\hi  {15)  {Hebr.  x,  5),  non  etiam  animam  ; 
audiant  in  inferioribus  psalmis  hujus  dicentem  : 
i<  Confundantur  et  revereantur  simul,  qui  qua;runt 
animam  meam,  ut  auferant  eam.  » 

27.  H«c  sunt  quae  in  hoc  psalmo  difflciliora  ar- 
bitrati  sumus  :  reliquaplana  et  faciliu,  nec  indiga 
esse  interpretationis  (16)  existimavimus ;  cum  si 
in  Tractatum  incidant  in  alio  psalmo  in  quo  viden- 
tur  esse  repetita,  rectius  prosequemur  favente  Do- 
mino  Jesu  :  cui  est  laus,  honor,  gloria,  perpetui- 
tas  a  saculis,  et  nunc  et  semper,  et  in  omnia  sae- 
cula  SKCulorum.  .\men. 


(15) 
mihj. 


Rom.     edit.,    Eccc    corpus perfecisn 


(16)  Mss.  Vict.  et  Colb. 
gna  interpretalionis 


atque  edit.  vet..  nec  di- 


m  rSALMUM  XL  ENARRATIO. 


1.  (Vors.  1.)  Bono  ordine,  qui  in  superiore  C 
Psalmo  dixit  :  k  Ecce  venio  (Psal.  xxxix,  9) ;  » 
in  hoc  jam  vcnit,  et  patitur  :  et  ideo  quadra- 
gesimus  psalmus  inscribitur,quia  quadraginta  die- 
bus  jejunavit  Dominus  Jesus,  ut  eo  numero  con- 
summaret  hominis  qui  perierat,  perfectionem. 
Sicut  enim  per  appetenliam  intcrdicti  fructusami- 
serat  gratiam,  ita  per  jejimium  reparari  cjus  vir- 
tutem  oportuit;  ut  qui  perierat  in  Adam,reparare- 
tur  in  Christo.ldeo  ergd,  <■  in  finem ;  »  quia  ipse 
finis  est  spei  nostrce.ad  ipsum  studia  nostra  diri- 
gimus,ad  ipsum  vota  nostra  conferimus;quia  ipse 
cst  plenitudo,  ipse  est  consummatio  universorum, 
ipse  omnium  summa  virtutum.  Ideo,  ipsi  Daviil ; 
quasi  ei  qui  solus  ex  omnibus  in  sua  carne  nostra 
peccata  suscepit,  qui  solus  Dei  Agnus  peccatum 
totius  mundi  abstulit,  qui  solus  chirographum  de- 
creti,  sanguinis  sui  eiTusione  delevit,  et  tulit  de 
medio,  atque  sufiixit  cruci  :  quasi  sapientia  scicns 
quomodo  vetus  peccatum  mundi  solverct  :  quasi 
redemptio,  quomodo  hominem  renovaret  a  culpa  : 
quasi  sanctificatio,  quomodo  eum  sanctificaret  ad 
gratiam.  Ilic  ergo  titulus,  hoc  principium. 

2.  (Vers.  2.).  «  Beatus  ijui  intelligit  super  ege- 


num  et  pauperem.  »  Aperi  aures  tuas,  qui  incipis 
sacramenta  Dominicae  cognoscere  passionis.  Ideo 
tibi  dicitur  :  «  Qui  habet  aures  audiendi,  audiat 
{Luc.  VIII,  8).  »  Ideo  surdo  illi  et  muto  aures  et 
labia  tetigit  Dominus  in  Evangelio  iMarc.  vii,  33)  ; 
ut  sciret  quid  audiret  in  mysterio,  quid  etiam  lo- 
queretur,  et  quando  loqueretur.  Neque  enim  otiose 
scriptum  est  :  «  Dominus  mihi  dedit  linguam  eru- 
ditionis,  ut  scirem  quando  oporteat  sermonem  di- 
cere  {Isa.  i,  4).  »  Scire  ergo  debes  quid  audias, 
scire  quid  loqui  debeas,  tcire  etiam  quando  loqui 
debeas. 

3.  Audi  ergo  ^dicentem  :  «  Beatus  qui  intelligit 
supcr  egenum  et  pauperem.  »  Bcatus  quidem  qui 
compatitur  pauperi,  qui  haurit  ejus  necessitates, 
scil  quid  mali  inopia  afferat  indigenti  :  sed  quid 
sibi  vult  istud  exordium  in  Domini  passione  ?  Ve- 
rum  est  quidem  quod  propter  pauperes  passus 
est,  seJ  tamen  ipsc  corripuit  Judam  dicentem  de 
illo  unguento,  quod  cffuderat  Maria  super  pedes 
Christi  :  «  Potuit  hoc  venumdari  trecentis  denariis, 
et  dari  pauperibus  {Marc.  xiv,  5).  »  Idem  et  c«e- 
teri  apostoli  senssrant,  sed  alio  affectu  :  ille  per 
avaritiam,  isti  per  misericordiam,Judas  enim  furto 


1121 


ENAIUIATIO  IN  PSAf.MUM  XL. 


1122 


prospiciebat,  discipuli  pauperutn  alimonii-e  coiisu-  A  dicunlur  habere  gentUium  :  non  hircorum  atque 


lebant.  Quibus  in  commune  respondit  :  «  Sinitc  il- 
lam,  ut  in  die  sepulturae  mc£B  servet  illud.  Pau- 
pcres  enim  semper  habetis  vobiscum,  me  autem 
non  semper  [Joaii.  xii,  7,  8).  » 

4.  Ergo  alius  inlelligcndus  est§-hic*ibeatus,  qui 
intelligit  supcr  pauperem.  Hic  de  fide^dicit,  alibi 
de  misericordia.  Prior  ergo  fides,  secuuda  miseri- 
cordia.  Cum  fide,  pretiosa  misericordia  :  sine  fide, 
nuda,  sine  fide,  instabilis.  Fides  enim  virtutum 
omnium  etabile  fundamentum  est.  Beatus  crgo 
qui  intelligit  supcr  Christi  inopiam  et  pauperta- 
tem,  qui  proptcr  nos  pauper  factus  est,  cum  dives 
esset :  dives  in  regno,  pauper  in  carne,  quia  sus- 
cepit  hanc  pauperum  carnem.  Pauperes  enim  facti 


sumus    nimis,    qui    virtutum    exuvias    pretiosas  t>  eorum  (// Cor.  viii,  2.) 


arielum  cruore  peccator  lavatur  (neque  enira  quis- 
quam  ita  purificatur;  caro  enim  lavatur,  non  culpa 
diluitur),  sed  exiet,  inquit  (ha.  xii,  3),  aqua  cum 
dclectationc  de  fontibus  Palvatoris  :  et  paratur  in 
conspectu  tuo  mensa  ccriestis  :  et  poculum  inc- 
brians  quam  pr.Tclarum  est  (Psal.  xxii,  5) !  Ha? 
sunt  divitic-c  simpHcitatis,  in  quibus  est  Christi 
pretiosa  pauperlas.  Est  el  in  moribus  paupertas 
bona;  unde  et  Doininus  dixit  :  «  Beati  pauperes 
spiritu  [Matth.  v,  3).  >i  El  in  Psalmis  invenimus  quia 
Dominus  humiles  spirilu  salvabit  Psal.  xxxiii,  19). 
Estet  in  coUalione  (IS)  tcnui  [)auportas  abundan», 
si  abundet  fides.  Undc  Apostolus  ait  :«Et  profunda 
paupertas  eorum  abundavit  in  diviUis  simplicitatis 


fraude  serpentis  amisimus,  exclusi  de  paradiso, 
ejecti  de  patria,  in  exsilium  relegati,  ipso  quoque 
nudati  corporis  intcgumento,  quod  antea  virtutum 
869  septa  muniebant,  postea  delicta  nudarunt. 
Si  ergo  egcnus  et  pauper  in  carnc,  utique  egenus 
et  pauper  in  carnis  istius  passione.  Non  crgo  in 
divitiis  suis,  sed  in  nostra  passus  est  paupertatc. 
Ideoque  non  plenitudo  divinitatis,  quae  in  illo  cor- 
poraliter  habitat,  ut  Scriptura  lestatur  {Coloss.  ii, 
9),  sed  caro  passa  est.  Hoc  intellige,  hoc  perse- 
querc,  id  tene,  ne  dicatur  tibi  :  Noluit  intelligere 
super  mendicum  et  pauperem.  Nam  si  hic  dubitas, 
certe  in  illo  psalmo  qui  adversus  proditioncm  .Tudrn 
ex  persona  dicitur  Salvatoris,  de  illo  versiculo  du- 
bitarc  non  poteris,  in  quo  ait  :  «  Et  pcrsecutus  est 


(i.  Ut  autem  et  ex  aliis  vocibus  ejus  intelligamus, 
quia  ipsc  se  paupcrcm  dixit,  habemus  alibi  scri- 
ptum  :  «  Pauper  et  dolens  ego  sum  {Psal.  lxviii, 
30),  »  hoc  est,  quia  pro  nobis  dolet,  ut  legimu» 
[Isa.  Liu,  4),  neque  enim  in  se  habuit  quod  dolcrot. 
Sicut  ergn  pro  nobis  dolet,  ut  Isaias  interpretatu» 
est,  qui  eum  vidit  in  spiritu  :  pro  nobis  utique  tri- 
stis  erat,  juxta  quod  animam  suam  tristem  appel- 
luvit  iisque  ad  mortem,  tamcn  non  propter  mor- 
tcm  :  et  carnem  dixit  infirmam,  qua;  mortis  subja- 
cuit  infirmitati,  ut  aculeum  mortis  infringerct,  quo 
nos  in  dio  judicii  liberarcl,  quam  non  perfunctorie 
malam  di.\it. 

7.  ^Vors.  2.)  Sic  enim  subtexuit  :  «  In  die  mala 
iberabit  eum  Dominus,  i  quoniam  amara  videtur. 


hominem  inopom  et  mendicum  {Psal.  cviii,  17).  »  C  qua3  phires  870  adjudicat  poenffi.  Via  enim  virluti^ 

angusta  est,  lata  delicti,  ideo  rariores  in  virtute 
ambulant,  plures  in  flagitio  versantur.  Quo  fit  ul 
inferior  ooruin  sit  numerus,  qui  pr.-cmia  remuno- 
rationis  accipicnt,  quam  qui  ob  preliiim  gravium 
pcccatorum  sortem  adversam  judicii  reportabtint. 
Quasi  dolens  igiturdixit  malam  judicii  diem.  Nam 
si  angeli  in  unius  peccatoris  absolutione  K-ctantur, 
quanto    magis    homincs   in  lantoruin    cnndomna- 


Intellige  ergo  in  paupcrtatem  Christi,  ut  dives  sis, 
intolligc  ergo  in  infirmitatcm  ejus,  ut  accipias  sa- 
nitatem  ;  intelligo  in  rrucem  ejus,  ut  non  erubes- 
cas;  intellige  in  vulnus  ejus,  ut  vulnera  tua'cures, 
intellige  ia  morlem  ejus,  ut  acquiras  vitam  ;clor- 
nam ;  intellige  in  scpulturam  ejus,  ut  invenias  re- 
surrectionem. 

5.  Sod  forle  dicas  :  Quomodo  divos  in  pauperla- 
te  Christus?  Etsi  mihi  ingcnium  deficiat,  tamen 
non  dcficiunt  divinarum  subsidia  .lectionum;  cum 
dixerit  Apostolus :«  Quoniam  Dominus  Jesus  pau- 
pcr  factus  est,  cum  dives  esset ;  ut  vos  ejus  inopia 
ditaremini  (//  Cor.  viu,  9).  »  Quai  ergo  ista  pau- 
pertas,  qu3B   divitcs   facit?  Consideremus  cam,  in- 


tione  hominum  macerabunlur !  Et  benc  dolel  pro 
ea  ove,  quara  humeris  suis  ipse  reportavit,  et  ad 
ovile  suum  rcvocavit  errantem.  ACfectu  nostro  lo- 
quitur  Dci  Eiiius,  quia  nobis  dies  judicii  acerba 
csl,  quam  timcmus.  Omnibus  niala  vidotur,  quia 
lilona  lerroris  est  :  qua  Deus  non  solum  forensia 


tcndamus  in  ipsum  venerabile  Sacramontum.  Quid  n  Iiominis,  sed  etiam  occulta  dijudicat  :  qua  cogitur 


purius  potest  eo  csse  atque  simplicius?  Non  tau- 
rino  quisquam  pcrfunditur  sanguine  (17),  ut  sacra 

(17)  Innucre  vidctur  fccdum  illud  sacrificium, 
quo  apud  Roinanos  ponlifcx  maximus,  ut  ok  Pni- 
dentio  Pcrist.  hyinu.  10  clisccre  est,  consecrabalur. 
Ejus  autcm  erant  hujusmodl  CKremonia^  :  Cum 
terra  in  allam  scrobcm  egesta  esset,  eo  futurus 
poiitifcx  domittcliatur  vittis  atquc  infulis  cxorna- 
tus  :  mox  tabulalo  innumcris  foraminibus  terc- 
brato  scrobs  legcbalur  :  dciiidc  taurus  ibi  jugiila- 
batur,  cujus  sanguis  ubcrtim  pcr  tabularuin  luea- 
tus  deflucbat  : 

Defossu?  iutu9  quom  sacerdos  excipit, 
Guttas  ad  omnes  turpe  (ubjectaos  caput, 


unusquisquc  aperire  quod  fecit,  aut  quod   scnsit. 
Ideoquo  multi  damnantiir,  pauci  coronantur.  Scd 


Et  vcstc  ot  oinno  pulrcfact'i!<  corp-Te. 
(Juiu  os  supiiiul.  olivjiis  olfert  neunsi, 
Supponit  niircs  ;  lalira.  iiares  ohjictit; 
Nor  jiiiii  iialiitc)  |iairil,  i'l  linfHiacn  rifjiit. 
Doiiec  oruoieiii  lolus  atnini  coiiilnliat. 


lus    pn 
mia  fu 


so  ac  eleganter 


Postrcmo 

ndorahalur  a  pnpulo.  Qua'  omr 

doscriliil  locc)  citato  Piudentius. 

(18)  Coltatio  ;  hic  idem  cst,  oc  pecunisa  collccta 
e  rogatio. 


1123 


S.  AMBROSII 


1124 


etiani  ipsi   qui   coronantur,   dolebunt,  justi  cnim  A  ejus  vcr^asU  in  inflrmitate  ejus.  »  Quis  est  lectus 


coronabuntur  :  justus  autem  quasi  suatn  putat 
fratris  SBrumnam.  Et  quis  egn  sum  qui  de  illa  ju- 
dicem,  qua  homo  angelorum  conciliis  inseretur  ? 
Ipsius  Domini  audiarnus  sententiam  :  "  ^'eniet,  in- 
quit,  hora,  in  qua  omnes  qui  in  monumentis  sunt, 
auriient  vocem  Filii  hominis ;  et  procedent  qui 
bona  fecerunt,  in  resurrectionem  vita;  :  qui  vero 
mala  egerunt,  in  resurrectionem  judicii  [Joun.  v, 
28  et  29).  »  Judicabuntur  ergo  qui  raala  egerunt  : 
et  ideo  mala  dies  et  aspera  ab  ipso  judice  nuncu- 
patur;  ut  scias  quia  ipse  nobis  compatitur  in  Evan- 
gelio,  qui  compassus  est  in  prophetis. 

8.  Sed   ctiam   sic   possumus   accipere  :  «  In  die 
raala,  »  boc  est,  in  temporf)  malo  ;   mundus  enim 


doloris,  nisi  caro  infirmitatis?  Et  benelectus  do- 
loris,  quia  corpus  est  mortis,  de  quo  se  liberari 
dcprecatur  Apostolus  {I\om.  vii,  24),  ut  tanquam 
de  luniulo  quodam  possit  adsurgere,  in  quo  «gra 
jacet  animii,  et  quasi  qiiodam  decumbit  in  lectulo. 
Symmachus,  ic  lectum  miseriffi  »  dixit  :  Aquila, 
«  grabatum  miseriaB  :  »  expressius  Septuaginta  viri, 
«  lectum  doloris,  »  putaverunt  esse  dicendum.  Hi» 
ergo  versiculis  utendum  est  apud  eos  qui  diutius 
infirmitate  eorporis  detinentur,  ut  habeant  medi- 
cinam  Dci,  qua  sani  essc  mereantur.  Lectus  ergo 
animae  caro  infirma  est,  cujus  jcgritudini  anima 
nostra  compatitur,  qus  si  habeat  adjutorem  Domi- 
num,  dicit  ei  :«  Surge,  tolle  lectum  tuum,  et  vade 


in  malo  positus  est.  Et  idem  mali  dies  istius  raun-  p  in  domum  tuam  [Ltic.  v,  2'i).  »  Quo  confortatus 


di,  et  abundat  diei  malitia  sua.  Non  mediocre  est, 
ut  hic  liberemur  ab  insidiis  peccatoris.  Qiii  fuerit 
hic  liber  a  crimine,  ibi  erit  liber  a  pccna,  et  seve- 
ritatem  judicii  subire  non  poterit. 

9.  (Vers.  3.)  Et  ideo  votis  opus  est  et  precibus 
quotidianis,  et  advocatione  Principis  sacerdo- 
tum(19),de  quo  dicitJoannes  Evangelista  :«  Advo- 
catum  babemus  apud  1'ulrem  Dominum  Jesum,  et 
ipse  est  deprecatio  pro  peccatis  nostris  (I  Joaii.  n, 
1,2).  »Hic  ergo  advocatus  noster,  et  deprecatio 
pro  peccatis  totius  s;cculi  orat  pro  eo  qui  intelligit 
et  credit  in  Christum,  et  dicit  :  «  Dominus  conser- 
vet  eum,  et  vivificet  eum,  et  beatum  faciat  eum.  » 
Gonservet  a  periculis,  vivificet  tanquam  in  mortis 
tenebris  constitutum,  beatum  facere  bonorum  ope- 
rum  accessione  dignetur. 

10.  «  Etemundet,  inquit,  in  terravitam  ejus  (20). 
Bene  addidit,  in  terra;  quianisi  hiomundatus  fue- 
rit,  ibi  mundus  esse  non  poterit.  Vel  ccrte  hoc 
modo  :  «  Emundet  in  terra.  »  Quomodo  enim  quis 
mundus  in  luto;  cum  terra  eum  obliniat?  Ergo 
Domini  manus  est  necessaria,  qua3  fecit  de  lerra 
corpus;  ut  ipsa  mundaro  dignetur. 

.§71  11.  (Vers.  3.)  «  Et  non  tradat  cum  in  ma- 
nus  inimici  ejus  {'M).  »  Quis  est  inimicus;  nisi  leo 
ille  qui  circuit  rugiens,  qufcrens  quem  devoret  ? 
.\lii  habent  Gra;ci  :  «  Et  non  tradat  eum  in  ani- 
mas  inimicorum  ejus.  »  Animas  pro  manibus  po- 
suit,  eo  quod  inimicorum  animae  bonis  insidientur, 
et  cogitationibus  suis  justum   conentur  eveitcre 


Dei  verbo  qui  «ger  erat,  surgit  et  tollit  iectum 
suum  in  quo  jacebat,  et  redit  in  atatum  pristinum 
sanitatis.  Hoc  est  in  domum  suam  regredi,ut  ha- 
bitet  in  domiciliorobustissimae  valetudinis.  Qui  ha- 
bitat,  regit  :  qui  regit,  virtuti.s  habet  sibi  gratiam 
suffragantem.  Sed  etiam  stratum  omnem  versat 
Dominus  in  infirmitate  languenfis,  cui  adesse  di- 
gnatur.  Quod  versatur,  statum  mutat,  aut  ex  sa- 
nitafe  in  Kgritudinem,  aut  ex  a?gritudine  ad  sani- 
tatem.  Hic  ergo  qui  a^grotat,  versat  se  ad  reme- 
dium  sanitatis. 

13.  Sic  ergo  Dominus  Jcsus,  etsi  vulneratus  est 
propter  peccata  noslra,  tamen  non  in  illa  infirmi- 
tate  permansit,  sed  se  ipse  versavit  in  melius  ad 
universorum  salutem.  Itaque  passione  infirmitas 
C  est  soluta,  mors  resurrectione.  Sicut  ergo  ae  ipse 
versavit  ad  populorum  redemptionem,  nec  sensit 
aculeum  mortis,  aut  vulneris  infirmitatem  :  sic 
cum  qui  in  sc  credit,  etsi  graviter  sgrotantem,  ut 
a  morte  liberet,  versat  ad  vitam.  Omnem  ergo 
stratum,  hoc  est,  universorura  horainum  infirmita- 
tom  in  sua  inlirmitate  versavit.  Suscepit  enim  in- 
firinitates  omnium  in  sua  carne,  erexit  se  in  cru- 
cem,  et  versavit  omnium  infirmifates  in  sui  corpo- 
ris  infirmifate.  Unde  dicit  Isaias  :  «  Livore  ejus  nos 
sanati  sunius  {Isa.  lui,  o}.  »  Habent  hoc  luctato- 
rcs,  ut  se  subjiciant  iis  quibus  congrediuntur  at- 
que  luctantur,  ut  opprimi  posse  videantur,  et  su- 
bito  cum  superati  ffislimantur  elidunt,  et  quadara 
arte  (21)  se  versant,  ut  effundant  superiorem.  Ca- 


Dicuntur  et  anira.i?    pro   horainibus.  «  Orancs  ani-  rv  dit  qui  portabatur,  et  is  qui  portabaf,  superior  in- 


ma;  septuaginta,  qua;  descenderunt  in  ^*;gyptum 
(Gen.  XLVi,  27),  »  Idoo  el  David  raaluit  Dei  se  coiu- 
mitterc  potestati,  quam  insidiis  inimicorum,  qui 
parcere  sua  vohintate  nescirent. 

12.  (Vers.  4.)  Scquitur  :  «  Domiiuis  opem  fcraf 
illi  supra  lecfum  doloris  ejus  :  universura  stratum 

(19)  Rom.  edit.  sola,  Pontilicis  magii!....  et  ipxe 
eit  iiropitiatio  pro  jiecrati!;.  Ilaud  dubie  quia  allu- 
sum  putarunt  ad  illud  llebr.  iv,  14  :  'E/ovte;  oCv 
ip/iEpsa    IJ.ET»"';  6t   ad    istud    Joan.    II,    2  ;  Kai  aOTOS, 

rAaa[j.6;  taxi  iTeptTuiv  duapTLwv  T,p.oJv.  \eruratamen  nihil 
est,  cur  propterea  versionem  Ambrosii  existime- 
mug  inimutandam. 


venitur,  ut  sternat  urgentem.  Spiritali  itaque  pa- 
lestra  Dominus  Jesus  oneia  nostra  suscipiens  in 
illa  se  passionis  suse  congressione  subjecit,  et  in 
infirmitatis  specie,  ut  eum  adversarius  hominem 
parera  c;efciis  judicarct,  quem  facile  posset  oppri- 
mere,  divinitatis  arma  deposuit,  humanitatis  879 

(20)  Habentur  ea  verba  in  Psalt.  mss.  Germ.  et 
Carn.  necnon  Roiu.  edito  an.  1583;  in  omnibusau- 
tem  aliis  desiderantur. 

(21)  Ita  cod.  Vat.  et  quatuor  Gallic.  .\lii  vero, 
edit.,  cim  xslimatur  elidi;  Rom.,  elisi,  quadam 
arte,  etc. 


1125 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  XL. 


H26 


tegmen  assumpsit.Securrusvictoriae  proijiiis  tenta- A.  iuonar  cgo,  qu£e  te  novi  vitae   arbitrutn,   salutis 


tor  accessit:in  costa  eum  telo  militis  voluit  vulne- 
rare,  reputans  et  hunc  sicut  Adam  per  costam 
posse  prosterni.  Sed  vulneratus  latcre  Dominus 
Jesus  vitam  produxit  o  vulnere,  evacuavit  orane 
peccatum,  deje.;it  adversarium,  cui  mortem  latro- 
nis  eripuit,  et  in  illa  sui  corporis  sepultura  cum 
aestimaretur  oppressus,  elisus  sua  se  virtute  ver- 
aavit,  cecidit  adversarius,  Dominus  resurrexit. 

14.  (Vers.  5.)  Sequitur  :  t  Ergo  dixi  :  Domine, 
miserere  mei  :  sana  animam  meam,  quia  peccavi 
tibi.  »  Potest  et  ex  persona  regis  David  hoc  dici, 
qui  videns  in  spiritu  tantam  victoriam  et  gratiam 
Christi,  petit  ut  in  illa  remissione  peccatorum 
omnium  et  sui  misereatur  ;  quoniam  ipse.etsi  legi- 


auctorem.  Novimus  enim  quod  tempore  passionia 
et  resiirrectionis  orabant  discipuli  congregati  : 
quando  eis  Maria  Magdalena  resurrexisse  Domi- 
num  nuntiavit,  ct  quando  cis,  clatisa  janua,  Domi- 
nu8  se  in  corporc  resurrectionis  ostendit,  quando 
Thomas  vulnera  ejus  vidit,et  credidit.  Insultabant 
ergo  Judsei  quasi  mortuo,  sed  Dominus  viventem 
se  apostolis  revelabat.Ciim  ergo  diccrcnt  Juda;i  : 
"  Ecce  mundus  totus  posl  eum  abiit  {Joan.  xii, 
10);  »cum  dioerent  quiu  mirabilibus  nperibus  suit 
seducit  populum;quid  aliud  diccbant.nisi  :"Quando 
morietur,  »  et  peribit  nomen  ejus?  El  ideo  in  ejus 
passione  clamabant  :  «  Tollc,  tolle  a  terra  talem 
hunc  :  crucifigatur,  cruciligatur  {Joan.  xix,   15).  » 


bu9,  quasi  rex,  non  teneretur  humanis,  Deo  tamen  xj  Factum  cst  quod  873  potebant,  sublatus  a  terra 


obnoxium  se  pro  peccatis  suis  esse  cognoscit.Con 
fitetur  ergo  peccatum  suum;  ut  accipiat  remissio- 
nem,  et  generalis  indulgentiae  munus  inveniat. 
Potest,  et  ex  persona  Salvatoris  hoc  exprimi,  qui 
nobis  misericordiam  Dei  postulat,  et  peccasse  se 
dixit,  quia  pro  nobis  pecatum  factus  est.  Simul 
nos  docet  cum  in  aiiquo  sumus  adversus  inimicos 
Dei  certamine  constituti.ut  Dei  imploremus  auxi- 
lium  :  ipsi  peccata  nostra  fateamur,  et  tunc  ma- 
xime  cum  urgemur  et  terimur,  cum  dolore  et 
amaritudine  nos  prosternamus,  ne  tacuisse  videa- 
mur;  quo  medicina  citius  nostris  vulneribus  de- 
feratur,  ut  sanati  adversario  resistamus.  Quomodo 
enim  potest  congredi  vulneratus?  Unde  discimus 
quia  peccatorum  nostrorum  aculeis  vulneramur? 


est,    resurrexit,    ad    cffiluni    ascendit,  et  regnum 
suum  de  nobis  paradisi  sedibus  reformavit  (22). 

16.  (Vers.  7.)  De  Juda  quoque  proditore  evidens 
prophetia  subtexitur  in  his  versiculis,  qui  sequun- 
tur  :  «  Et  egrediebatur  ut  videret  (23',  vana  locu- 
tus  :  cor  ejus  congregavit  iniquitatem  sibi.  Egre- 
diebatur  foras,  et  loquebatur.  •>  Sic  distinctum 
Groecis  in  codicibus  invenimus.  Ingrediebatur  ergo 
Judas  quaerens  prodere  Salvatorem,  ut  videret 
quid  agoret,  quidve  loqueretur ;  ut  eum  caperet 
in  serraone,  et  Judaeis  annuntiaret  :  sed  nihil  in- 
veniebal,  qui  nihil  intelligebat.  Bene  ait  Scriplura 
{Joan.  xiu)  quia  intus  cum  Jesu  non  erat  (2i),  qui 
do  doctrina  ejus  recesserat,  et  institutiones  ejus 
reliquerat.  Volebat  intrare,  sed  penelrare  non  po- 


Vulnus  medicum  qua'rit,  medicus   confessionem  C  terat;  quia  eum   sua  excludebat  perfidia.  Ornnis 


exigit. 

15.  (Vers.  6.)  Hinc  quoque  magis  ac  magis  ap»^- 
rire  Salvalor  sacramcntura  suae  incipit  passionis, 
quod  cum  Evangelio  concordare  non  dubium  esl. 
Nam  maledicebant  ei  Juda;i,  mortem  ejus  expete- 
bant,  insidibantur,  urgebant,  crescentem  quotidic 
gloriam  ejus  operis  non  ferentes.Hoc  ergo  prophe- 
tia  annuntiat,  quod  in  Evangelio  completum  esl  : 
»  Inimici  raei  dixerunt  mala  mihi  :  Quando  luo- 
rietur,  et  peribit  nomen  ejus?  »  Amentes  qui  vi- 
tae  auctorem  mori  posse  credebant  :  sed  vota  co- 
rum  Ecclesia  dcstruebat,  crodens  quod  etiam 
mortuus  secundum  corporis  conditionem  suiim 
nomen  augeret;  et  idco  psallebat  ei  dicens  :  «  Me- 

mor  ero  nominis  tui  in  omni  generatione  et  gene-  p  pauperibus  provideret,  appeilans  rabbi.  Nam  quo- 
rationem  {Psal.  xliv,  18).  »  Repetebat  ;  «  Unguen-  modo  doctorcm  appellabat  a  cujus  (25)  magisterio 
tum  exinanitum  est  nomen  tuum  {Cant.  i,  2).  »  deviabat ;  cujusque  cor  (in  quod  se  immcrserat 
Morientur  illi,  qui  te  mori  posse  pr^esumunt  :  non      diabolus)  congregabat  sibi  et  augebat  iniquitales? 


enim  impudicus,  aut  avarus.aut  immundus  (quod 
est  idolorum  servilus)  non  habet  haDreditatem  in 
regno  Christi  et  Dci.  Non  solum  ergo  ingredi  mo- 
licbatur,  et  non  ingrediebatur ;  sed  eliam  volebat 
videre,  et  non  videbat.  Denique  loquebalur  Jesus 
in  parabolis,  sed  non  audiebat  Judas.  Denique 
divina  non  videbat  mysteria  ;  non  cnim  omnes  au- 
diunt  vcrbum  Dei,  qui  sibi  videntur  audire.  Nam 
si  omncs  audirent,  non  dicerct  Jesus  :  «  Qui  ha- 
bet  aures  &udi«^ndi,  audiat  {Luc.  vui).  »  Et  ideo 
quia  non  tudiebat,  ncqiie  videre  poterat,  loque- 
batur  vanu  pro  veris,  et  putabat  quod  Jesum  fal- 
lcret  dicens  :  «  Potuit  hoc  venundari,  et  dari  pau- 
peribus  (.V(////i.  XXVI,  9);  »   cum    furtis    suis,    non 


(22)  Rom.  edit.  sola,  de  novis  paradisi  sedibus 
reformavil  Magis  commode,  de  nohis;  cura  hic 
sensus  elici  cx  istis  verbis  posse  videatur  :  Chris- 
tus  in  paradisi  scdibus  regnum  siium  de  nobis  re- 
formavit,  quod  nimirum  perduellium  angelorum 
casu    fuerat  quodaminodo  doformatum. 

(2:51  Eadein  edit.  Hom.,  Et  ingredifhalur  ut  yide- 
ret :  in  quo  non  solum  cuni  omnibus  oinnium  idio- 
matum  Psaltcriis  convcnit,  sed  etiam  cuni  ipsomet 
Ambro»io    infra  ;    Ingediebatur  ergo    Judas,    eto., 


scd  ab  omnibus  njusdem  Patris  m«s.  atque  edit. 
rcccdit.  Quod  veio  post,  et  loquilHilur,  addit,  in  id 
ipsurn  :  in  hoc  neque  cum  mss.  ct  aliis  edit.  neque 
cum  ipsa  orationis  serie  salis  congruit. 

(2'i)Mss.  Vict.  et  Colb.,  quia  intiis  eum  Jesus  no- 
verat. 

(25i  Edlt.  omncs  ac  mss.  aliquot,  (i;i;^W/«h.\  riwbi 
atijue  doclorem,  a  cujus,  etc.  Elcganlius  cod.  Vut. 
cum  plerisqua  Gallic.  ut  in  tcxtu. 


1127 


S.  AMBHOSIl 


il28 


ibi  enim  erat  iniquus,  sibi  injustus,  sibi  dclin-  A  bcsccbat  ingratus  deprehendi,  eruboscebat  avaiu» 


quebat.qui  intra  se  dolum  meditabatur,  qui  latere 
non  poterat.  Non  eoim  circumveniebatur  Jesus.qui 
prodebatur  volens,  et  leetificabatur  :  "  Unus  ex  vo- 
bis  mo  tradet  {Joan.  xiii,  21).  »  Denique  confessus 
est  Judas,  dicens  :  «  Numquid  ego  sum,  rabbi 
Qlatth.  XXVI,  25;?  »  Et  Dominus  ait  :  «  Tu  disi- 
sti  {Ibid.  »  Nec  sic  intellexit  Judas  quod  cogno- 
sceretur.  Nara  si  intellexisset,  non  prodidis- 
set. 

17.  Sed  nihilnminus,  «  et  egrediebatur  foras,  et 
loquebatur.  »  .Vplus  vcrsiculus  adversum  eos  qui 
secrelum  aliciijua  produnt.  Pulchre  ait  :  «  Egre- 
diebatur  foras ;  »  foris  enim  lupi,  foris  pradones  : 
intus  Moyscs  in  nube  cum  Jesu,  foris  Judaji :  intus 
Zacharias  sacerdos  in  templo,  foris  multitudo  :  , 
intus  spiritus  sanctus  in  cordibus  nostris  clamat 
ad  Patrem.foris  adversarius  noster  sicut  leo  pevigi- 
lat  ad  rapinam  :  foris  infideles,intus  fidcles.Et  ideo 
eos  qui  foris  sunt,  judicabit  Deus  :  eos  autem  qui 
intus  sunt.Christusabsolvit.Egrediebaturigitur  Ju- 
da.s  et  loquebatur.Egrediebatur  de  fide;  egredieba- 
tur  de  concilio  et  nupiero  apostolorum;egrediebatur 
de  eonvivio  Chrisli  ad  latrocinium  diaboli;  egredie- 
batur  de  gratia  sanctificationis  ad  laqueum  mortis, 
qui  vana  ad  perfidos  loquebatur;  egrediebatur 
foras,  qui  vita;  aeternee  mysteria  relinquebat;  egre- 
diebatur,  qui  Scripturffi  interioranon  noverat.  Si 
814  enim  scisset,  intoliexisset  dicentem  :  «  Num- 
quid  qui  dormit,  non  adjicietut  resurgat '?  »  Intel- 
lexiaset  etiam  illud  :«Tu  vcro  homo  unanimis,  dux 
meus  et  notus  meus,  qui  semper  mecum  dulccs  ( 
capiebas  cibos,  in  domo  Domini  ambulavimus  cum 
consensu  (Psal.  liv,  14,  1.5).  »  Non  intellexit  ergo 
hunc  Psalmum,  non  centesimum  atque  octavinii, 
non  alios,  non  alia  testimonia  Scripturarum.  l)e 
quo  bene  evangehsta  dicit  Joannes,  et  cjeteris  inli- 
delibus  :c<Ex  nobis  eiierunt,  sed  non  erant  ex  nn- 
bis.  Si  enim  ex  nobis  fiiissent,  nobiscum  raansis- 
sent  (/  Jo:in.  ii,  19.)  » 

18.  (Vers.  8.)  Non  manebat  ergo  cum  apostnlis 
proditor,  qui  foras  exibat.ct  cum  perfidis  susurra- 
bat.  Quo  verbo  usa  est  Scriptura  divina,  deiiion- 
strans  sine  auctoritate  esse  perfidiam,  qu.T  timet 
quod  loquitur  deprehendi.  Fideli  autem  dicitur  : 
«  Exalta  viribus  vocem  tuam  [Isa.  lviii,  1).  »  En 
quo  decidorat  apo.stoliis  Judas,  qui  missus  crat  fi-  i 
dem  gentibus  pleno  auctoritatis  pra-conio  pra?di- 
care;  ut  in  aurem  insurraret  insidialoribus  ma- 
gistri  sui,  quod  timeret  audiri.  Nonne  judicio  suo 
se  ipse  daninavit?  Sed  embescebat  audiri,  qnod 
facerc  non  tiniebal ;  erubcsccbat ;  quia  auveisus 
vita;  suse,  sanctificationis,  et  honoris  auctorem  co- 
gitabat  mala  :  nec  graliam  beneficiis  rependebat, 
sed  mala  pro  bonis  bono  referebat  magistro;  quod 
etiam  saculi  homines  damnare  consueverunt;  eru- 

(26)  Sic  mss.  Vat.  et  quatuor  Gall.  Edit.  autem, 
Cum  igilur  le(jas  quod,  etc,  quibus  sulTragatur 
Reg.  cod.,  nisi  quod  vocem  igitur  non  agnoscit, 


videri;  cum  pro  pecunia  auctoris  sui  salutem  pro- 
deret  :  erubescebat  videri  perfidus.  Similiter  et 
Judffii  qui  adversus  fidei  magistrum  falsos  testes 
perfidi  subornabant,  ut  dicerent  eo  quod  prsdicas- 
set  tempkim  Dei  quod  Salomon  condidit,  destruen- 
dum;cumi!le  de  templo  sui  corporis  significas- 
set  :  «  Solvite  hoc^templum,  et  in  triduo  suscitabo 
ilkid  {}oan.  ii,  19);  »  vere  foris  erant,  quia  cogni- 
tione  Vcrbi  ccelestis  erant  exclusi. 

19.  (Vers.  9.)  «  Verbum,  inquit,  iniquum  pro- 
posuerunt  adversum  me,  »  id  est,  illicitum,et  con- 
tra  jus  et  fas  sermonem  proposuerunt.mihi  facien- 
tes  de  humano  sanguine  pactiones,  quem  scelera- 
tissirae  vendidit  Judas  :  Judei  quoque  emendum 
non  minore  scelere  crediderunt,  vsinissimi  homi- 
nes ;  qnasi  «  qui  dormit,  inqiiit,  non  adjiciat  ut 
resurgat  {Ibid.).  »  Quid  sit  adjectio,  considere- 
mus. 

20.  Naturale  est  omnibus  terrenis  animantibus, 
et  volatilibus  coeli,et  piscibus  maris  nasci  etmori; 
homini  vero  quem  pretiosiorem  caeteris  terraa  ani- 
mantibus  Deus  fecerat,  hanc  praecipue  contulit 
gratiam,  ut  mortuus  reviviscat.  Haec  ergo  adjectio 
dicitur,  ad  renovationem  vitae  superioris.  Denique 
et  Ezechise  regi  cum  prffiscripsisset  Dominus,  quod 
vitsB  suae  tompus  implcsset  :  et  per  Isaiam  man- 
dasset.ut  ordinaret  domum  suam  ;  quia  morituru» 
esset  atque  ille  orassct  ad  Dominum,  et  flevisset 
fletu  magno;  misertus  Dominus  mandavit  ei  ; 
«  Eccc  adjicio  ad  tempus  tuum  aunos  quindecim 
{ha.  xxxviii,  5).  »  Et  alibi  sanctus  David  ait  : 
«  Dies  supcr  dies  regis  adjicies  annos  ejus  {Psal. 
Lx,  7).  »  Inventum  ergo  homini  quod  addatur  : 
Deo  aulcra  addi  nihil  potest;  quia  scriptum  est  : 
a  Non  cst  adjicere,  neque  minuere,  87  5  in  quo 
porlccta  et  plena  sunt  omnia  {Eccli.  xviii,  5).  » 
Etsi  Christus  resurrexit,  utique  in  eo  quod  assum- 
pserat,  resurrexit,  in  quo  plcnitudini  divinitatis 
ejus  nihil  vel  decedere  potuit,  vel  accedere.  Deus 
cnira  incorporeus  et  immortalis  est,  cujus  summa 
natura,  et  plenitudo  virtutum  sine  ulla  carnis  ac- 
cessione  signatur.  Caro  autem  dispensationis  in 
Christo  est,  quam  miserationis  titulo,  et  pietatis 
jure  Euscepit;  ut  captivam  redimeret.ablueret  con- 
taminatara,  mortuam  rcsuscitaret.  Et  pulchre  ait : 
"  Numquid  qui  dormit,  non  adjiciet  ut  resurgat?» 
Non  dixit,  non  adjicitur;  sed,  «  non  adjiciel  ut  re- 
surgat;  »  eo  quod  ipse  se  Dei  Filius  resuscitavit; 
sicut  supra  diximus  dixisse  eum  Judais  :«  Solvite 
hoc  lcnTpkim.  et  in  triduo  excitabo  illud  {ioan.  ii, 
VJ).  »  Adjectionem  accepit  caro,  quasi  sumpta  de 
homine,  suscepta  de  Virgine;  sed  quasi  Deus 
adjectionem  ipsam  operatus  est,  qui  virtute  pro- 
pria  resurrexit,  ut  esset  su«  resurreclionis  ope- 
rator.  Ut  autem  intelligas  quod  (26)  et  Pater  Fi- 

Al  Golb.et  Vict.  ita  legunt,  in  quo  ipsumlegas  quod, 

etc. 


il29 


ENAHRATIO  IN  PSALMUM  XL. 


1130 


lium,  et  Filius  ipse  se  resuscitaverit,  agnoscft  ope-  A  gratiam  custodiret,  et  sinceritatisinhaereretofficii?. 


rationem  illam  divinm  fuiss'"  virtiitis  ;  quia  l'atri 
et  Filio  una  virtus,  communis  operatio  ;  quando- 
quidem  una  atque  eadem  substantia  Trinitatis  est 
21.  (Vers.  l(i.)  Sed  quid  ego  caeteros  arguo  (dicit 
Dominus  Jesusi  ?  quid  mirum  si  populus  me  non 
cognovit,  et  cruci  adjudicavit  ;  cum  apostolus 
meus  mercedem  proditionis  exegeril,  cum  conviva 
meus  mortem  meam  vendiderit  ?  «  Etenim  bomo 
pacis  meee,  in  quem  speravi,  qui  edebat  panes 
meos,  ampliavit  super  me  supplantationem.  »  Ali- 
qui  Judam  excusandum  putant;  quia  refudil  pecu- 
niam  quam  pro  mercede  proditionis  acceperat 
(27);sed  ecce  quia  ultra  JudKorum  condemnalur  in- 
fidelitatem  ;  cui  enim  plus  datum  est,  plus  exigitur 


Beue,  ait,  a  sjieravi,  «  quia  homini  dodit  eligendi 
arbitrum,  qui  sequatur.  «  Posuit,  inquit,  ante  te 
bonum  et  malum  (Deut.  xxx,  15).  »  Si  malum  ele- 
geris,  non  natura  delinquit,  sed  eligcntis  affectus. 
Si  unusquisquc  hominuni  rondemnatur  qui  ma- 
lum  elegerit  :  quid  de  Juda  dicimus,  qui  prodidit 
cum  cui  copulabatur  suavitate  convivii  ? 

21).  «  Qui  edebat,  inquit,  panes  meos,  ampliavit 
super  mc  supplantationcm.  »  Quid  est  quod  addi- 
dit.  «  panes  meos?  »  Potuit  dicere  :  Qui  edebatpa- 
nesmecum,  nisi  illam  intelligas,  qua;  specialis  est 
Christi,  hoc  est,  verbi  cojlestis  alimoniam,  «  non 
enim  in  solo  pane  vi\-it  homo,  sed  in  omni  verbo 
Dei  Olatlli.  iv,  4).  »  Denique  alibi  dicit :  «  Qui  sem- 


ab  eo.  Quid,  inquit,  de  aliis  querar?  u  Homo  pacis  p  per  mecum  dulces  capiebas  eibos  {Psal.  liv,    5).  » 


mes,  >■  cui  paeem  meam  dederam,  pacem  meam 
relinquere  volueram,  persecutoribus  deductis  me 
tradidit,  et  fefellitme,  «  in  quem  speravi.  »  Num- 
quid  ignoravit  proditorem  sui  futurum.de  quoante 
praedixit :  «  Unus  ex  vobis  me  tradet  'Joan  xiii,  21  j?» 
(Hoc  autem  dicebat  de  Juda,  sicut  scriptum  est  in 
Evangelio.)  Non  utique  ;  sed  quo  amplius  condem- 
naret  eum,  de  fide  ejus  sperasse  se  dixit.  Aquila, 
«  confisus  eram,  »  dixit :  Symmachus  posuit,  «  con- 
fidebam.»  Plus  enim  gravamus  eum  in  quo  pluri- 
mum  spei  vel  fiduciae  habuisse  nos  dicimus  :  si 
postea  spem  nostram  opinionemque  destituit. 

22.  Simul  ostendit  quanta  vis  divina;  sanctifica- 
tionis  sit,  qua;  excludat  malitiam,  et  depravatum 
emendet  ingenium  ;   si   forma   propositi    melioris 


accedat.  Quantos  scimus  esse  conversos  ?  Mutatus  C  mur. 


Quibus  versiculis  bene  utimur  adversus  eos  qui 
necandos  esse  crediderint,  cum  quibus  videntur 
cpulati.  Gentiles  boc  custodire  memorantur,  hostes 
plerumque,  latrones  etiam  ;  ul  parcant  iis  cum 
quibus  recordentur  se  iniisse  convivium  (29);  folaj 
quoque  ipse  pabulorum  societate  milescunt.  Unde 
propter  hujusmodi  aifectum  gratiae  convivalis,  si 
verba  consideremus,  non  otiose  dulces  cibos  dixit. 
Qiiomodo  enim  dulces!,  qui  cito  corrumpuntur  ? 
Sed  vide  ne  dulces,  cibos  dixcrit  verba  vita3.  Hos 
cnim  cibos  nulla  amaritudo  corrumpit,  nulla 
mortis  corruptela  contaminat.  Unde  et  semper  di- 
xit.  Non  enim  semper  edere  quis  poterat.  Sem- 
per  autem  verbo  Dei  possumus  inharere,  et  noc- 
tibus  et  diebus,  si  in  loge  Dei  dic  et  nocte  medite- 


est  Zachaeus  ille  publicanus,  et  ad  quaestum  avaro 
inlentus  affectu,  qui  postea  quadrupla  redhiliitio- 
ne  solvit  errorem,  condemnavit  in  se  avaritiam, 
temporis  superioris  abjuravit  lucra,  compensavit 
in  paupercs,  si  deessct  exactor.  Latro  ipse  nequi- 
tiam  suam  proposito  meliore  mutavit,  agnovit  in 
cruce  Christum,  confessus  est  87  6  Dei  Filium,  re- 
gem  voce  propria  nuncupavit.Quo  lempore  justi  ple- 
riquenutabant,  ipsi  certe  latebant  apostoli  :  carni- 
fex  ipso  centurio  non  negavit.  Quid  de  temporo 
Evangelii  loquor  ?  Rahab  meretrix  erat,  qua;  perli- 
dia;  atque  inlemperantiae  se  alebat  stipcndiis  :  ta- 
men  ubi  explorantes  vidit  quos  miserat  Jcsus 
Nave,  fidem  induit,  et  periculo  imminente,  justi- 


2i.  Quid  est  etiam  ampliavit  ?  Graecus  iv.ifi.i.u- 
v£v  dixit,  hoc  est,  magnilicavit.  Utrumque  nobis 
exposuit  Dominus  quod  movere  nos  posset,  dicens 
in  Evangel'o  :  «  Qui  manducat  mccum  panem, 
levavit  supor  me  calcaneum  \Joan.  xiii,  18).  »  Un- 
de  assumptus  hic  scrmo  sit,  consideremus.  «  Fui- 
mus,  inquit,  incrcduli  crrantes,  servientes  desi- 
deriis  et  voluptatibus  (TiV.  III,  3).»  Fateamur  er- 
rorem,  ut  diluamur.  Et  ego  vidi  aliquem  puer 
athletam,  cum  elisisset  adversarium,  frontem  ei 
percussisse  calcaneo  :  quod  signum  fuit,  eo  quod 
insiiltaverit  victo.  Hoc  cst  quod  ait  :  «  Magnifica- 
vit  super  me  supplantationem  ;  »  quo  verbo  insul- 
tanlis  jactantium  declaravit.  Levavit  ergo  et  Judas 


tiam  reservavit,  ncc  susceptos  prodidit,  sed  lideli  J)  super  Christum  calcaneum  suum,  cura  proderet 
humanitate  protexit.  Ideo  ergo  sperasse  se  dicit,  cuin  ;  sednon  levavit  impune.  Adhuc  Adam  calcane- 
qunsi  jure  pr.-psumpscrit,  ut  apostolus  superiora  um  lcvat,  quod  a  scrpente  est  vulncralum.  87  7  Et 
deponeret,  nicliora  scqucretur  (28),  ct  qui  sunctifi-  iitiquo  ei  pcdcs  lavcral  Christus.  Audierat  dicen- 
candi  alios  munus  acceperat,  ipse  in  se  sanctitatis      tem  :  ■<  Qui  lotus  est,  non  indiget,  aisi   ut   pedes 


(27)  Plurcs  mss.,  pro  mercede  emjitioni$  accepe- 
rat. 

(28)  Rom.  edil.,  anleriora  sequerelur. 

('■i'Jj  Maiiuscriptus  uliquot,  recordenlur  ronluhcr- 
nium  hahuissc.  C;cterum  in  confesso  cstolim  non 
tantum  apud  Grspcos  ac  Lalinos,  sed  et  apud  Bnr- 
baros  magna  religione  ac  revorentia  cullam  csse 
mensa;  atquo  conviviorum  socielutcm.  Etenim 
genles  fere  omnes  cum  privutalu3deru,tura  publica 

Patrol.  XIV. 


pcr  salis  ac  panis  rommunionem  juo^cbant  :  Jo- 
vem  hospilalcin  monsa;  pra-sidom  ot  viiidicem  exi- 
stimabant  :  jiirabant  pcr  mensam  hospitalcm  ; 
ct  si  quis  hospilcs  ulquo  o;i.oTpar£;ou;  violasset, 
non  niodo  ipso  hubcbatur  cxsccrubilis,  scd  ota;de» 
ubi  lior  scclcris  palralum  cssot,  tanquum  lunestae, 
intcrdum  habitatoribus  descrla'  rciiiancbant.  Vido 
Slrukium,  Ant.  conviv.  lib.  i,  oap.  3. 


M 


1131 


S.  AMBROSIi 


1132 


lavet ;  sed  est  mundus  tolus  {Joan.  xin,  10).  »  Sed  A.  dicluiii  est :  «  Equitatus  iuus{Habac.  iii,  8) ,  »   quod 


quod  lavit  gratia,  inquinaverat  perfidia.  Judas  er 
go  calcaneum  lcvavit  ad  vulnus.  ^'ere  non  tenuit 
caput,  qui  calcaneum  super  Chrislum  levavil. 
Adam  super  se  levavit,  hic  super  Christum  ;  et 
ideo  eum  serpens  gravius  quam  caeteros  vulneravit. 
Levavitcalcaneum  suum,qui  fraudulentuin  osculum 
porrigebat,  quo  supplantaret  auctorem  ;  ideoque 
scriptum  eat  in  Propheta  :  <i  .^mpliavit  super  ine 
supplantationem.  »  Esau  quoque  ait  de  fratre  suo: 
"  Bis  mejam  supplantavit  {Geii.  xxvii,  36).  »  Qui 
supplantat,  dolum  facit,  ijuo  adversarium  elidit, 
aut  vulnerat.  Ideo  et  Judas  supplantasse  dicilur  ; 
quia  osculo  suo  vulnus  inPixit,  quo  invadendi  Sal- 
valoris  signum  pcrsocutoribus  demonstravit.  Sup- 
pluntavit  ergo  quasi  serpens  :  quia  serpons  suo  ore 
venenum  infuudit,  et  vuluerat  dente  calcaneum  ; 
et  hic  enim  non  divinitatem  Christi,  sed  corporis 
e.xtremum  calcaneum  vulueravit.  Levavit  etiam  Ju- 
dds  calcaneum  quasi  luctator  insolens  et  superbus 
in  quo  caput  percuterel  Salvatoris  :  sed  caput 
Christi  ferire  non  potuit  :  quia  caput  Christi  Deus, 
Suum  sane  caput  informis  laquei  nodo  ligavit,  ut 
remedium  sibi  salutis  auferret. 

25.  Vide  si  ))ie  potes  illud  aplare,  quod  in  Ge- 
nesi  dixit  sanctus  patriarcha  Jacob,  cum  de  liliis 
prophetaret  :  <<  Dan  judicabit  populum  suum  tan- 
quam  unam  tribum  in  Israel  {Gen.  xlix,  16)  ;  »  et : 
«  Fiat  Dan  sicut  serpenssedensin  via,  et  in  semita, 
mordens  calcaneum  equi  :  et  cadet  eques  retror- 
sum,  salutem  exspectans  a   Domino    {Ibid.    17 


caro  ejus  mundi  tolius  erat  susceptura  peccatum 
ut  saluspro  exitio,  et  vita  aeterna  pro  morte  succe- 
deret.  Vulneratus  est  ergo  equus  non  mendax  so- 
lus  ad  salutcm  ;  vulneratus  est  equus,  qui  mundi 
totius  peccata  suscepit,  et  onera  nostra  portavit,  et 
non  878  fuit  fatigatus  :  vulneratus  est  equus,  qui 
ad  furorem  concubitus  adhinnire  nescivit.  Et  ideo 
fortassis  Joanni  evangelistae  coelum  apertum,  et 
albus  equus  est  demonstratus,  super  quem  sede- 
bat  habens  in  capite  diademata,  et  in  femore  suo 
nomen  scriptum  :  «  Rex  regnum,  et  Dominus  do- 
minantium  {.ipiie.  xix,  16).  »  Albus  erat,  quia  erat 
immaculatus,  qui  nulla  peccati  inquinamenta  co- 
giiovenU.  Nam  si  libido  tenebrosa  est,  recte  san- 
P  climonia  relucet  et  splendet.  Ilic  ergo  equus  est 
vulneratus,  sed  non  retardatus.  Denique  cum  ipso 
vulnere  de  tumulo  resurrexit,  cucurrit  ad  cojlum 
supra  omnes  angelos  et  archangelos,  velocior  om- 
ni  equitatu  militiae  ccElestis  inventus,  supra  equos 
etiam  illos  igneos  quibus  Elias  raptus  est.  Et  me- 
rito  velocior,  qui  super  omnes  coslos,  et  supra  cce- 
lum  coelorum  ad  sedem  Dei  omnipotentisascendit, 
et  sedet  :  ut  scriptura  nos  docuit  dicens  :  «  Vide- 
bitis  abhinc  Filium  hominis  sedentcm  ad  de.xteram 
virtutis  {Marc.  xiv,  62).  » 

27.  Hic  itaque  equus  in  figura  et  ante  est  demon- 
stratus  tempore  Machabsorum,  quem  sedebat  dus 
illo  militiae  coelestis  aureis  armis  refulgens,  qui 
Heliodorum  depeculatorem  illum  depositi  vidualis, 
casterorumque  quas  sacrae  fuerant  commendata  cus- 


Legimus  quidem  {Judic.  xiii,  25)    quod  Sarason  de  ^  todiac,  et  stravit,  et   perculit,    et    postea   exoratus 


tribu  Dan  judex  fuerit  in  Israel,:  sed  alius  bic  si- 
gnidcatur  futurus,  qui  ex  ea  tribu  progressus  po- 
pulum  suppliciis  sacrilega?  impietatis  arfliget.  An- 
tichrislus  ille,  qui  sedebit  in  templo  tanquam  sit 
Deus,  vere  judicium  quod  habet  interpretatio  ; 
Dan  enirn  judicium  significatur.  Et  pulchre  dixit, 
quia  populum  suum  judicabit,  qui  perpetuae  pccnae 
iiet  obnoxius  :  qui  enim  non  credit,  jam  judicatus 
est  :  qui  autem  ciedit,  noii  judicabitur  :  quia  crc- 
dit  in  Dei  Filium  anim«  suae  redemptorem.  Et 
ideo  tanquam  judicii  liber  dicit  :  »  Quid  dijudicat 
me,  Dominus  est  (/  Cor.  iv,  4).  »  Judicaturus  est 
ergo  populum  impietalis,  non  plebem  ;  illi  enim 
judicantur  qui  cadunt  ruina  pcrfidite,  non  qui  re- 
surgunt  fidei  libcrtate. 

26.  Sedebit  igitur  in  via,  et  insidiabitur  in  semi- 
ta,  sicut  serpens,  ut  vulneret  transeuntes,  et  mor- 
deat  equi  nostri  calcancuni  ;  animam  enim  fide- 
lium  non  potcrit  vulnerare.  In  qua  autcm  via  se- 
debit,  et  in  qua  semita,  nisi  ex  quibus  Christus 
Dominus,  ut  legimus,  nationum  populum  vocavit 
ad  coenam  suam  dicens  ;  «  Exi  in  vias,  et  circa  sepes, 
etcompelleut  intrent  :  utimpleatur  domus  mea 
(Luc.  XIV,  23).  )i  Et  quia  similiter  Judas  amplificasse 
super  Christum  logitur  supplantalioncm,  videtur 
huc  loco  ipse  signari,  quod  mordere  haberet  oalca- 
neum  equi  quo  Ghristus  Dominus  vehebatur,  Unde 


Onia!  precibus  sacerdotis  vitali  usui  reformavit.Un- 
de  vere  in  eo  arma  aurea  refulserunt,  quia  solus 
equum  hunc  sedit,  et  vicit,  in  quo  nullus  culpae 
immunis  evasit.  Non  Enoch,  qui  raptus  est,  ne 
malitia  mutaret  cor  ejus  ;  non  Abraham,  non  Isa- 
ac,  non  Jacob,  non  Moyses.  Omnes  enim  sub  pecca- 
to,  omnes  sub  morte.  Denique  regnavit  mors  ab 
Adam  usque  ad  Moysen.  Solus  iste  est  qui  peccatum 
non  lecit;  solus  estChristus  qui  peccatum  abstulit 
raundi,  qui  dixit  morti:  «  Ubiest,  mors,victoria  tua? 
ubi  est,  mors,  aculeus  tuus  (/  Cor.  xv,  55)  ?  « 

28.  Quomodo  ergo  ampliQcavit  super  hunc  sup- 
plantationem  suam  Judas,  el  cecidit  eques  retror- 
sum  ?  Quod  in  Juda  est,  dolum  fecit  :  quod  in 
D  Christo,  volens  passus  est.  Saepe  videmus  fortio- 
rem  velle  percuti,  ut  acrior  lacessitus  insurgat, 
vehementius  excitetur.  Momordit  ergo  serpens  cal- 
caneum  equi,  virus  sue  fraudis  evomuit  :  volena 
eques  se  ipse  dejccit,  volens  cecidit.ut  nos  levaret. 
Quid  cst  tamen,  quod  ait  Scriptura  :  «  Et  cadet 
eques  retrorsum  {Gen.  xli.x,  17)  ?  »  Cur  retrorsum, 
nisi  ut  regeret  retro  se  sequentes  ?  Retrorsum  erat 
Petrus  cui  dixit  :  «  Vade  retro  post  me  {Marc.  viii, 
33).  »  Retro  erant  apostoli,  et  CcBteri  discipuli.Ideo 
retrorsum  cecidit,  quia  super  quos  cadit,  salvat. 
(1  Omnis  enim  qui  super  hunc  lapidem,  inquit,  ce- 
ciderit,  conquassabitur  ;   supra  (juem  autem  ce« 


H33 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  XL. 


113i 


ciderit,  emundabit  eum  {Lttc.  xx,  18  .  ■■  Alii  habent,  A  habetiir  :  »  ."Vbierunt  retrorsum,  et   ceciderunt 


«  vcntilabit  eum,  »  abi.n  comminuet.  »  Qui  rnim 
ventilat  1'rugem,  mundat  a  paleis:  qui  comniinuU 
aliquid,  in  pulverem  redigit;  ut  moUitia  puiveris, 
vel  poculo  salubri,  vel  reliquo  mcdicinac!  usui  sine 
ulla  perturbatione  proficiat.  1'nde  colligimus  cavcn- 
dum,  ne  quis  semel  per  bapti?mum  susceptus  a 
Christo,  ex  ejus  decidat  corpore,  hoc  cst,  cxcutia- 
tur  ab  Ecclesia;  ipsa  est  enim  mortis  ruina  perpe- 
tuae.  Illum  autem  qui  venil  crcditurus  in  Chri- 
stum,  ut  eum  mors  ejus  inveniat,  crux  ejus  assu- 
mat,  clavus  infigat,  sanguis  infundat,  sepullura 
quoque  ejus  involvat,  gralia  resurrectionis  attollat, 
879  de  somno  suscitet,  a  morte  vivilicet;  illum, 
inquam,  a  saeculo  liberat,  a  peccato  mundat,  sanat 
a  vulnere,  a  durilia  impietatis  infiectit,  ad  man-  j. 
suetudinem  pietatis  emollit,  ut  circumciso  corde, 
incircumscriptum  illum  et  incomprehensibilem 
hauriat  spiritum,  bibat  poculum  salutis  a-ternas. 
Cecidit  ergo  eques  retrorsum. 

29.  Accipe  et  aliud,  cur  rclrorsum  et  non  antc 
ceciderit.  Post  ipsum  omnes,  nemo  ante  ipsum. 
Cecidit  ergo  non  sibi,  sed  omnibus;  ut  duritiam 
cordis  nostri  super  nos  cadendo  molliret.  Cccidit 
super  Adam,  quem  qujerebat,  ut  inveniret.  Retro 
eum  qussivit;  ut  supra  humeros  suos  bonus  pa- 
stor  imponeret,  secumque  paradiso  in  illius  re- 
demptione  latronis  inveheret. 

30.  Sed  forte,  dicas  :  Et  perseculores  ceciderunt 
retrorsum.  Sic  enim  scriplum  est  (Joaii.  xvm,  G). 
quia   principes    sacerdotum  (30i,  quos   adduxerat 


torram  [Joan.  xvni,  6).  »  Qui  terrcnus  est,  in  ter- 
ram  cadit  :  qui  ccelestis,  coelo  inhaeret.  Et  si  cor- 
pore  cadit,  virlute  non  cadit  :  nec  iis  quae  sua 
sunt,  sed  qua;  sursum  semper  intendil  (31);  scm- 
per  enim  ad  Patrem  respicit,  ut  ejus  circa  nos  im- 
pleat  voluntatcm.  Ulinam  et  isti  non  abiissent  re- 
trorsum,  scd  Christum  excepissent !  sicut  exce- 
pil  Joseph,  et  sepelivit  eum  in  monumento  novo. 
Qui  Cdelis  est,  in  terram  non  cadit :  qui  infidelis, 
cadit  et  descendit  in  inferiora  terrarum  :  sicut 
scriptum  est  :  «  Descendant  in  infernum  viventes 
{Psiil.  Liv,  10).  >  Ergo  persecutor  super  terram,  et 
in  infernum  cadit  :  Christus  super  resurrocturos, 
Christus  super  petram,  Christus  super  Ecclesiam. 
.^udi  quomodo  super  Ecclesiam  cadat.  Retro  erat 
Petrus,  et  sequebatur  eum  cum  a  Judaeis  ad  Cai- 
phx  domum  Synagogae  principis  duceretur.  Ipse 
est  Petrus  cui  di.xit :«  Tu  es  Pelrus,  et  supcr  hanc 
petram  Kdificabo  Ecclesiam  meam  yMatth.  xvi,  18).» 
Lbi  ergo  Petrus,  ibi  Ecclesia  :  ubi  Ecclesia,  ibi 
nulla  mors,  sed  vita  aterna.  Et  ideo  addidit  :  «  Et 
port.-c  infcri  non  prsvalebunt  ei  :  et  tibi  dabo  cla- 
vos  880  regni  ca^lorum  {Ibid.  18,  19). »  Bcatus  Pe- 
trus,  cui  non  inferorum  porta  prajvaluit,  non  ca'li 
porta  se  clausit;  sed  e  contrario  destruxit  inferni 
vcstibula,  patefecit  coelestia.  In  terris  itaque  posi- 
tus  ccelum  aperuit,  inferos  clausit. 

31.  Potesl  et  illud  convenire  huio  loco,  quod 
Samaritanus  desccndentem  de  Jericho  homincm 
vulneratum  illum  a    latronibus    non    praiterivit ; 


proditor  Judas,  et    csteri  qui    ad   comprchcnden-  C  sod  suscepit  eum,  et  vulnera  ejus  curavit,  infun 


dum  advenerant   Dominum   Jesum,  abierunt   re- 
trorsum,  et  ceciderunt  in  terram.  Hoc  eat  quod  et 
ego  dico,  quia  supcr  peccatores  voluit  cadero,  non 
super  justos;  justus  enim  mcdico  non  indigel.  scd 
peccatores.  Si  apostolorum  umbra  sanabat;  quanto 
magis  caro  Christi  quos  tangit,  a  morte  dcfcndit! 
Denique  leprosum  tetigit,  et  sinedfilatione  munda- 
vit.  Ut  scias  autem  qui  lcgis,  quia  et  persecutores 
suos  voluit  libcrare,  testem  Christi  interrnga.  Narn 
cum  invehcretur  Potrus  in   Jud.s^os,  quod   princi- 
pem  vita;  interfecisscnt,  remedium  demonstravit  • 
ut  agerenf  poenilcntiam,remitti  sibi  peccatum  quod 
admiserant,    mererentur.   Quid    autem     dubitas, 
quod  idcn  cedidil,  ut  resuscilaref,  cum  ipse  dixe- 
ril  :  ■<   Percutiam    ot    sanabo    [Dcttt.    xxxii,    'S9]1  >< 
Verborum    tamen    vidcto    distantium.    In    Gcnesi 
habftur  ;  «    Cadet  cques  retrorsum,  salulcm  ex- 
spectans  a   Domino  (Gew.  xlix,  17^;  »  hoc   est,  ut 
oculos  non    avertat,  aclio  mentem   propriam    non 
reflectat,  rpsurreclionis  suk   prafrogativam  vindi- 
cet,  ct  divina  se   icsuscitet    potesfatc.  Ilic  uutem 

(30)  Rom.  edit.,  qttia  principis  sacerilolitni  miiii- 
stri,  quos,  elc. 

(31)  Cod.  Vict.  et  Colb.  cumque  illis  antiquo) 
edit.,  11011  (ailit,  nec  ii.s  qttse  stta  sttnf,  sed  opcri  in- 
lcnilil.  Quutunr  alii  mss.,  nin  railit,  scil  iju/i'  sur- 
sum  sunt  .■tcmper  iiilcnilil.  U'"p.  solus,  non  vuilil,  scd 
qu3S  sua  sunt  scmpcr  inlendit.  Qusa  iectio  nequaquam 


dcns  oleum  et  vinum  :  et  imposuit  supra  jumen- 
tum  suum,  et  duxit  ad  stabulum.  Quid  dubifas  de 
equo  bouo,  cuni  bonum  et  jumentum  legeris?Cum 
legcris   in   Jerusalem    illam,   et    equites   multos 
ct  plurimos  cum  quadrigis   et  curribus  introire  ? 
Nec  tc  movcat  quod  lcgisfi  :«  Hi  in  curribus,  et  hi 
in  equis  :  nos  autem  in  nomine  Domini  Dei  nostri 
magnificabimur.  Ipsi  obligati  sunt,  el  ceciderunt 
[Psal.  XIX,  8,  9).  »  Sed  Elias  non  cecidil,  qui  curru 
introivit;  ubi  cnim  Dei  nomen  est,  ibi  nullus  obli- 
gatur,  sed  absolvuntur  universi.  In  nomine  autem 
Dei  nostri  et  pauper  est  tutus  (32)  et  dives;  et  no- 
bilis,  et  ignobilis;    et   infirmus,   et    potens.  Fidei 
non   pra^judicant  opes;  si  tamen  uti  opibus  nove- 
j)  rimus. 

32.  (Vers.  II.'  Et  ideo  nomen  Dei  in  se  habens 
dicil  :  «  Tu  aufcm,  Domine,  misercre  mei,  ct  re- 
suscifa  me,  el  retribuam  illis.  »  Quod  ufique  non 
quasi  de  rcsurrcclione  dubitans  dieit,  qui  in  po- 
tcpfate  hnbcliat  dicere  :«  Solvite  tcmplum  hoc,  et 
in    triduo    rcsuseifabo   illud    [Joan.   ii,  19);  >,  aed 

vidcturconlemnenda.Etenim  si  homo  ctrlesfis  qu» 
suB  sunt  seniper  infondit,  uli(|ue  scinpcr  infendit 
co'lestia.  Commodc  tamcn  edit.  Rom.  ct  cod.  Vat. 
quos  co  scquiraur,  quod  niclius  soncnt  nuribus 
christinnis. 

(32)  Rom.  edil.,  In  nomine  Domini  Dci  noslri  in- 
vocabimus. 


H3S 

forraam  dat  homini,  ut 


S.  AMBROSn 


H36 


misericordiam   a  Deo,  et  A  Dominus    Deus    Israel  a  saeculo   et   in    saeculum 


resurrectionem  de  Deo  speret.  Deinde  non  resu- 
scitari  se  petit  :  sed  resuscitari  sibi  postulat  Mat- 
thiam  in  locum  Judec;  ut  apostolieus  numerus 
impleatur.  Etenim  quia  necesse  habebat  pcrire 
filius  perditionis,  ut  Scriptura  impleretur;  opor- 
tebat  in  locum  ipsius  subrogari  filium  salutis. 
Tertium  aceipe.  Resuscitari  se,  hoc  est,  corpus 
suum,  poscit  :  corpus  autem  Christi,  Ecciesia  est. 
Et  quia  Judas  figura  erat  infidelis  populi  Judtco- 
rum,  qui  pecunia  vel  emit,  vel  vendidit  Gliristum 
(quod  faciunt  qui  pluris  ducunt  pecuniam,  quam 
religionem)  pro  interitu  plebis  in  fide  (33)  signi- 
ficat  Ecclesiae  sibi  gratiam  resurrecturam.  Unde 
pt  ipsa  dicit  in  Canlicis  :  «  Si  suscitavcritis  et  re- 
suscitaveritis  charitatem  {Cant.  ii,  7);  »  cum  qu£E-^ 
reret  de  juvenculis  Christum,  quia  Christus  chari- 
tas  est. 

33.  Quod  autem  ait  :«  Retribuam  illis;  »  hoc  in- 
telligimus,  quia  florentis  Ecclesia  processibus 
cruciabuntur  :  et  tunc  cognoscent  qu»  pcena  per- 
fidiae  sit;  cum  advcrterint  qui  tidei  sit  splcndor, 
et  gratia3.  Vel  quia  bonus  Domiiuis  est,  qui  pote- 
rat  dicere  :«  Retribuebant  mihi  mala  pro  bonis 
{Psal.  xxxiv,  12).  »  Et  medium  verbum  est  retribu- 
tionis,  vel  in  bono,  vel  in  malo  :  retributurum  in 
bono  esse  se  dicit  :  quia  etsi  crecitas  in  Israel  ex 
parte  continget,  tamen  cum  plenitudo  gentium  in- 
Iraverit,  tunc  cmnis  Israel  Christi  miseratione  sal- 
vabitur. 

34.  (Vers.  12.)  Et  subjecit.  «  In  hoc  cognovi  quo- 


fiat,  fiat.  »  Innocens  nulli  nocet,  in  neminem  pec- 
cat.  Ideo  sine  peccato,  sine  dolo  Christus  Scri- 
ptun-e  divinae  auctoritate  signatur.  Hnc  igitur  et 
hic  dcclaratur,  ubi  dicit  :  cc  Propter  innocentiam 
autem  meam  suscepisti  me.  »  Quse  autem  suscep- 
tio  significatur?  Nam  et  alibi  legimus  : «  Sus- 
cepisti  me  ex  utero  matris  meae  {Psal.  cxxxviii, 
1!>.) »  Ergo  quia  ab  omni  concretione  generatio- 
nis  (35)  humanffi  mundus  est  natus,  qui  de  Spi- 
pitu  est  natus  etVirgine;  ideo  eum  Pater  suscepit, 
quia  ortum  illius  nulla  corporeae  generationis  con- 
cretio  usitata  fuscavit.  Suscepit  eum  resurgentem, 
([uia  nulla  eum  ofTensio  prolapsionis  aspersit. 
Immaculatiis  ad  Patrem  rediit,  a  quo  iramacula- 
tus  exivit,  quando  descendit  in  terras.  Unde  dicit 
ei  Pater  :  «  Filius  meus  es  tu,  cgo  hodie  genui  te 
{Psal.  II,  7);»  hoc  est,  generatwnis  meae  in  te 
privilegium  recognosco,  quem  nulla  macula  potuit 
inquinare  peccati.  Inter  peccatores  versatus  es, 
peccata  omnium  suscepieti,  peccatum  pro  omnibus 
1'actus  es,  malcdictum  pro  omnibus  factus  es ;  sed 
nullus  usus  potuit  ad  te  transire  peccati.  Ita  inter 
peccatores  versatus  es,  quasi  inter  angelos  versa- 
reris.  Fecisti  terram  esse  quod  cojlum  est;utet 
ibi  peccatum  tollcres.  Hodie  te  genui,  in  quo 
complacui.  Probasti  te  Filium,  qui  implesti  in  om- 
nibus  Patris  voluntatem.  Ilodie  te  genui,  in  quo 
lucem  immaculatffi  prolis  agnosco.  Heri  mihi  et 
hodie  ipse  es,  et  in  sseculum.  Nox  in  te  nulla  est, 
quia  totus  es  dies.  Bene  confirmatus  in  conspectu 


niam  voluisti  nie;  quoniam    non   gaudebit  inimi-  C  Patris  dicitur  in  aeternum;  quia  apud  Patrem  sem- 

cus   meus   super  me.  »  Siiperius  de  passione   sua 

locutus  est  quasi  homo  :  hinc  jam  aperit  majesta- 

tem  suam,  quod  solus  881  sine  peccato,  solus  cui 

peccator  inequitare   non   potuit  (34),  solus  quem 

Pater  ut  unicum  Filium  dilexerit.  Qua  ratione  ergo 


inimicus  nou  est  Isetatus  supcr  eum?Quia  etsi 
mortem  suscepit  pro  nobis,  rcsurrexit  tamen;  et 
ipse  insultavit  inimico,  cujus  victoriam  destruxit, 
et  aculeum  mortis  infregit.  Et  nos,  licel  in  sa;culo 
mcesti  simus,  atque  in  moerore  nostro  et  contri- 
tione  cordis  animique  nostri  Ijetetur  inimicus  :  ta- 
men  resurgentes  ejus  gaudium  destruimus.  Unde 
et  Michaeas  dixit:«Noli  super  me  gaudere,  ini- 
mica  mea,  quiacecidi;  sed  resurgam  (iV!c/i.vii,8).» 
Resurrectio  est  ergo  quia  inimici  omnia  vincula 
solvuntur,  triumphus  omnis  aboletur. 

35.  (Vers.  13,  14.)  Sequitur :  «  Propter  innocen- 
tiam  autem  raeara  susccpisti  me  ;  et  conlirmasti 
me    in    conspectu    tuo    in    a;ternuia.   Benedictus 

(33)  Ita  mss.  quinque  Gall.,  ubi  forte,  locn  ple- 
bi$  in  fide,  legendum  plebis  infidie;  licet  prior 
lectio  sensum  pr;cbeal  rainime  rejicicndum.  Alii 
vero  rass.  et  cdit.  vct.  in  marg.,  ]iro  inleritu  plebis 
infideli^  sir/nificiit.  Ecclesiam  sibi  gratam  (esdem 
edit.  ac  Rom.  in  corpore,  Ecclcsix  sihi  graliam)  rc- 
surrecturam.  ._,__,._. 

(34)  Mss.  Vict.  et  Colb.  atque  cdit.  vet.  in  mar- 
gine,  sqIus  qui  peccato  inquinari  non  potuit,  E«dem 


per  est  :  et  vere  in  conspectu  ejus,  cujus  splendor 
est  gloriiE,  et  imago  substanti».  Sed  quemadmo- 
dum  coraplacet  in  Filio  Pater,  ita  et  Filius  benedi- 
cit  Patrem ;  Pater  enim  honorificat  Filium,  et  Filius 
honorificat  Patrem. 

36.  «  Benedictus,  inquit,  Dominus  Deus  Is- 
raei ;  »  hoc  est,  populi  Deum  videntis,  qui  et 
Dominum  suiim  et  Deum  credit  :  «  A  skcuIo  et  in 
sreoulum  :  fiat,  fiat.  »  889  In  Hebrc-eo  habelur  : 
«  Amen,  amen  :  »  ut  asseruerunt,  qui  librum 
legerunt  in  Hebraicis  litteris  scriptum.  Gra;cus 
hoc  loco  riw.m,  TJvo-.To  dixit ;  quod  est  :  Fiat, 
fiat.  Quod  verbum  diversas  significationes  habet, 
ut  sit  interdum  imperantis,  interdum  precantis, 
I  interdum  confirmantis  aliquid.  Imperantis  est, 
cum  superior  inferiori  statuit  quid  faciendum  sit, 
vel  sequendum  :  precanlis  est,  sicut  illud  :  «  Fiat 
voluntas  tua  [Matth.  vi,  10);  »  non  enim  Deo  quis 
impcrat,    sed    precem    fundit  :  confirmantis   est, 

edit.  in  corporc,  ac  etiam  Rom.,  solus  eui  peccator 
insultare,  etc.  Sed  aptius  ad  allegoriam  supra  in- 
slilutam  reliqui  mss  ....  inequilare  non  poluit.  Hic 
autcm  obiter  observa,  quod  jam  supra  adnotavi- 
mus,  diabolum  ab  Ambrosio  passim  peccatoris 
nuncupatione  signari. 

(35)  Mss.  aliquot,  ab  omni  corrupiione  generatio- 
nii,  etc. 


1137 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  XL. 


38.   Sed    iterum   forsitan  te 
quinque  libros    asseram,   cum 


cum  benedicit  propheta,  vel  sacerdos,  vel   sanctus  A  ris  ascensum  :  et  sanctificationem  propositi   virgi- 

aliquis  ;  et  populus    respondpt :   Fiat,   fiat.  "    Hic 

ergo  magis  confirmatio  mihi  videtur  benedictionis, 

quam  oratio,  vel  deprecatio  :   maxime   quia   repe- 

titio  ipsius  facta  sermonis  est.  Et  videtur  Uebra;us 

quidem  sermo  mutatus  ;  sed  idem  sensus   expres- 

sus.  Sicut  enim  cum  saccrdos  bcnedicit,    populus 

respondet,  amen,  confirmatus  benedictionera  sibi, 

quam   plcbi  sacerdos  a   Domino    deprecatur  ;    ita 

in  psalmo    responsum   est :  «   Fiat,  (iat  ;  >>  quasi  : 

Amcn,  amen.  Amen  autem  confirmationis  verbum 

evidenter  ostenditur  in    Evangelio,    ubi    Dominus 

confirmans  sermonem  suum   dicit :  «  Amen   dico 

vobis.  »  Major  autem  vis  est,  ubi  repetitusest  ser- 

mo  ;  quod  in  libro  Evangelii   secundum   Joannem 

frequcnlius   invenimus,  quia  ipse  maxime  de  coe-  n  spiritus  laudet  Dominum  {Psa 

lestibus  et  profundis  mysteriis  est   locutus  ;    sicut 

Bcriplum  est ;  «  Amen,  amen  dico  tibi ;  nisi   quis 

renatus  fuerit  cx  aqua  et  spiritu   sancto,   non   po- 

test  introire  in  regnum  Dei  [Jonn.  iii,  5).  »  Et  alibi: 

«    Amcn,    amen   dico    vobis  ;  si  quid   petieritis    a 

Patre   in   nomine   meo,   dabit   vobis    (Jonn.    xvi, 

23).  »  Abundant   duo   esempla ;    reliqua   vero   si 

quis  quffisierit,  invenief. 

37.  Indicium  quoque  esl  libri  finiti:  «  Fiat, 
fiat.  »  Nam  in  quinque  libros  divisumvidetiir  esse 
Psalterium  (36).  Primus  liber  hoc  psalmo  finitur, 
hocesl,  quadragesimo.  Et  pulchre  usqi  e  ad  pas- 
sionem  Salvaloris  quadragesimus  psalmus  est 
comprehensus,  qui  finem  libro  daret,  quoniam 
passio  Domini  finis  est  quadragesimoo  :  ut  secun- 
dus  libcr  a  mysteriis  renovationis  inciperet,  qui  ' 
liber,  utpote  quadragesim»,  perfectiora  sacramenta 
complcctitur.  Xam  et  baptismatis  praenuntiat  sacra- 
mcnta,  cum  dicit:  «  Sicut  cervus  desiderat  ad 
fontcs  aquarum  (Psal.  xli,  2) :  »  et  requiem  sancto- 
rum  qui  ad  tabernaculum  ccelesle  pervenerint:  et 
Spiritus  sancti  descensionem,  quando  effusa  est 
gratia  spiritalis  in  quadam  vocc  ccBlestium  cata- 
ractarum  :  quia  virtute  magna  Spiritus  fercbatur, 
ut  legimus  in  Actibus  apostoiorum  (Act.  ii,  2) :  et 
ingressum  renovati  hominis  ad  altare  :  et  Salvato- 


(36;  Gelebris  est  iUa  psalmnrum  in  quinque  par- 

tes  divisio,  cum  ejus    meminerinle  GraGcis  Euse- 

bius  Csesar.,  .4rgum.  in  pmlm.  enumer;  Gregorius 

Nyss.,  I  Trncl.   i  in  Psnl.  cap.  r>  et  seq.   ;   Hierony- 

mus  cpist.    134;   Hilarius    Piclav.;    l'rol.    in   psal. 

Quibus  polest  addi  Cassiodorus  in  l'rol.  stipcr  jisul.  ' 

cap.  H,  atque  alii.  Quod  autcm  cam  rejicit  Uiero- 

nymus  et  post  eum  nuperus  coramonlator,  vir  alio- 

quin  cruditus,  ducti  UebroBorura,  ac  maximc   apo- 

slolorum  auctoritate  semper    Psalmorum    librum, 

non  autcm  lihros  nominantium  :  enm  quidem  ratio- 

nem  non  male  infra,  num.  37,    diluit   noster    Am- 

brnpiuH.  \l  vcro    quod    laudatus    iiiictor   camdem 

divisiuueu)  Christo   negat   e.sse  untiquiorem,    praj- 

terquam  quod  Uieronymum  atquc  Uilarium    inter 

se  committit,  qui  facilc   conciliari    possunt,    modo 

Uieronymianum  tcstimonium   non  onincs   oninino 

llebrxos  includereconscntiamus;  certe  manifostum 

est  eum  non  vidissc  Eusobii  testimonium.  Is  enim 

momorRtam  divisionem  Uicbraiis  discrte    altribuit, 

alque   in     accuratissimis   exemplariljus     inveniri 


nalis.  Qui  liber  finitur  in  psalmo  septuagesimo  pri- 
mo,  quo  regnum  Christi  pacificum  toto  orbe  diffu- 
sum  prophntico  sermone  annuntiatur,  remissioque 
peccatorum  ;  8S3  ubi  cum  benedictionem  Domini 
praemissit,  subtexuit :  n  Et  replebitur  majestate 
ejus  omnis  terra :  Fiat,  fiat  {Psal.  lxxi,  19).  » 
Tertius  quoque  liber  linitur  octogesimo  octavo 
psalmo;  et  ibi  habet :  benedictus  Dominus  in 
aetcrnum  :  Fiat,  fiat(Psa7.  lxxxviii,  53).  »  Quartus 
liber  finitur  psalmo  centesimo  quinto,  ubi  habet : 
«  Benedictus  Dominus  Deus  Israel  a  sa;culo  et 
usquc  in  sreculum  ;  et  dicet  omnis  populus:  Fiat, 
fiat  (Psal.  cv,  48).  »  Quintus  liber  usque  ad  finem 
est :  ubi  pro   hoc  verbo  Propheta  dicit:    «    Omnis 

CL,  6).    » 

moveat,  quomodo 
unum  Psalterium 
sit.  Sed  etiam  Evangelium  unum  est,  et  quatuor 
libros  esse  negare  non  possumus.  Unum  autem 
Evangclium  esse,  etalibi  (lib.  i  in  Lucrt»!,  in  prooe- 
mio),  ni  fallor,  intimavimus ;  et  si  iterum  exigi- 
tur,  facile  possumus  edocere,  cum  Salvator  dixe- 
rit :  «  Amen  dico  vobis,  ubicunque  praidieatum 
fuerit  hoc  Evangelium  {Matth.  xxvi,  23).  »  Et  Apo- 
stolus:  «  Miror  quod  sic  tam  cito  transferimini  in 
aliud  Evangelium,  quod  non  est  aliud,  nisi  aliqui 
sunt  qui  vos  pervertunt  (Galat.  i,  6  et7).  »  Et  alibi: 
«  Notum  enim  facio  vobis,  fratres,  Evangelium 
(/  Cor.  XV,  1.»  Nec  usquam  habes  alitcr  de  corpore 
isto  qualuor  librorum,  nisi  Evangelium  significa- 
tum.  Denique  quia  unum  corpus  est  etiani  psalmo- 
rum,Scriptura  dixit:  « In  decachordo  psalterio  (37) 
cum  cantico  in  cithara  {Psal.  xci,  4).  »  Sed  iterum 
quia  quinque  libri  sunt,  dixit  alibi :  «  In  vasis 
psalmorum  (Psal.  lxx,  22).  » 

39.  Pulchre  autem  quinque  libri  et  unum  Psal- 
terium  :  quoniam  quinque  sensilnis  homo  cxterior 
vivificatur  :  et  rursus  quinque  spiritaiibus  sensi- 
bus  ille  absconditus  cordis  homo  noster  consum- 
matur  interior,  qui  solus  ante  Deum  locuples  Petri 
apostoli  testimonio  rcperitur  (/  Pctr.  iii,  4).  «    Qui 

asserit  his  verbis :    Tf,;   p!6>.ou   twv   i^xXiiwv   -f.Si   Sv 

iXr^  T,  Siaipss:;  w;  TJ  ixpiSfi  ti5v  dvTivpjsuv,  iC- 
T(i  T5  T(5  'E6pjVx6v  -noiiyy:  o'.?  rs?  r.i-rzt  fip  |i<pT, 
Tt|V  7:i53iv  T(lv  ({laXixuv  piSXov  Tai^ec  'EBpaliov 
6;a;?!)jj:.  Vide  qua;  scquuntur  in  E.vposilionc  Grxc. 
'  Patrnm  in  psulmos,  jam  ante  a  nohi.«  citata.  Quin 
etiam  haud  absuriium  fuerit  cxistimare  ppritos 
illos  Ilebraica;  linguae,  qiios  .\mbrosius,  ut  ipse 
numero  superiori  significat,  de  clausula  hujusco 
psalmi  pcrcunctatus  est,  ab  eo  quoque  dc  psal- 
morum  apud  Hebrtcos  divisionc   fuisse   interroga- 

tOB. 

(37)  Vet.  cdit.  cum  tribus  mss.,  Scnptura  Hi.rit. 
Sed  ilcrum  quia  quinquc  liliri  sunt,  ili.rit  nlihi:  in 
vasis  psiilinorum.  Hom.,  Scriiilura  di.ril  Scriplum 
c.sl  ctitiii  in  lihro  p.mlmorum.  F.t  ilcrum,  quia  plures 
p.wlmi  sniit,lanquiim  lihri,  ili.ril  clinm  nlihi:  /Ve- 
ccssc  csl  itnplcri  omnia  quir:  .icripta  siint  in  legi 
Motjsi,  cl  proplielis,  ct  psalmis  de  mc.  Nos  locutn 
uuctoritate  quinquc  mss.  rostituimus. 


H39 


S.  AMBROSIl 


1140 


habet,  inquit,aiires  audienHi,  audiat  (Li<r.  vin,  1).»  A,  se  meruisse  cognoverat.  Qui  psallit,  in  l.Btitia  est ; 


Habes  unum  seosum.  Et  sicut  simt  qui  oculos  ha- 
bent,  et  non  vident  ;  ita  sunt  qui  oculis  non  viden- 
tibus,  plus  videre  creduntur.  Undc  et  prophet;e 
dicebantur  videntes,  etiam  qui  oculis  non  vide- 
rent.  Bonus  eliam  ille  odor,  de  quo  Aposlolus  di- 
xit ;  Bonus  odor  Christi  sumus  Deo  (//  Cor.  ii, 
15).  >'  Unde  et  Job  dicit :  «  Et  spiritus  divinus.  qui 
est  in  naribus  meis  (Job.  xxvi,  3),  »  Idem  ergo  odor 
Christi,  et  Spiritus  sancti  estDeo  ;  quiaunus  odor 
est  Trinitatis.  Est  et  interior  cibus,  de  quo  dixit 
Dominus  :  "  Meus  cibus  est,  ut  faciani  voluntatem 
Patris  mei  qui  in  ccclo  est  {Joan.  iv,  34).  n  Est  et 
interior  tactus,  quo  Christum  tetigit  mulier  illa  in 
Evangelio,  quae    per   duodecim  annos    sanguinem 


qui  luctatur,  in  solliciludine.  Verum  et  Paulus 
sciebat  psallere,  sed  adhuc  se  processibus  reser- 
vabat,  ciim  (bret  plenius  comprobatuB,  ut  psalle- 
ret ;  et  idoo  dixit:  «  Orabo  spiritu,  orabo  et 
mente  ;  psallam  spiritu,  psallam  et  raente  [I  Cor. 
XIV,  15).  >' 

41.  Et  quia  geminum  psallendi  officium  demon- 
stravit,  geminam  quoque  vocem  esse  Srriptura 
edocuit,  Propheta  dicente  :  «  Voco  mea  ad  Domi- 
num  clamavi,  et  vox  mea  ad  Deum,  et  intendit 
inihi  (Psal.  lxxvi,  2).  "  Quid  est  mea  ?  Potuit 
enim  dicero:  clamavi  ad  Dominum.  Sed  quae  no- 
stra  est  vox  nisi  ista  quae  melior  est,  quoe  nescit 
errare?  Nam  cx  inultiloquio  peccatum  incurrimus, 


profluebat,  nec  a  medicis  aceeperat  sanitatem;  sed  r>  et  vitare  non  possumus.  Illa  vox  Prophetae  est  quae 


accepit  a  Christo.  Fidei  tactus  est,  quo  tangitur 
Christus.  Donique  eam  homines  non  videbant ; 
884  sed  videbat  Jcsus,  et  se  vidisse  testatus  est 
dicens  :  "  Tetigit  me  aliquis;  uam  et  ego  cognovi 
virtutem  de  me  exisse  {Luc.  viii,  46).  )>  Cognitio 
Christi,  collatio  sanitatis  est.  Ergo  quoiiiam  decem 
sensushomini  inesse  manifestumest,ideo  David,qui 
et  foris  et  inlus  canebat ;  foriscorpore,  intus  corde, 
dicit  in  psalmo  :  "  In  decachordo  psalterio  psal- 
lam  tibi  [Psal.  cxliii,  9).  » 

40.  Psalterium  ergo  est  homo  consummatus  in 
Christo  :  in  quo  sicut  arte  concinentium  fila  chor- 
darum  ;  ita  convenientium  resonant  opera  canora 
viriulum,  ut  possit  dicere  :  <■  Psallam  tibi,  Deus,  in 
cithara,  sanctus  Israel :  Gaudcbunt  Inbia  mea,  cum 
cantavero  tibi;et  anima  mea,  quam  redimisti  C 
{Psal.  Lxx,  22,  23).  »  Paulus  ait  de  se  :  «  Foris 
pugna;,  intus  timores  (//  Cor.  vii,  .5'.  »  Hic  el 
intus  et  foris  gaudet;  sed  ille  adhuc  in  cerlamine, 
iste  in  remissione  ;  quia  redemplionem  animKsu;e 


ad  Deum  pervenit ;  quae,  tacente  Moyse,  clamavit 
ad  Dominum  :  qua  etiam  in  orationibus  suis  Anna 
clamabat,  cum  oris  sui  labia  nun  moveret  ;  et  im- 
petravit  lilium,  quem  ante  diu  non  impetraverat, 
cum  corporis  voce  clamasset.  De  hac  voce  dixit 
Dominus  :  <<  Tu  autem  cum  oras,  inlra  in  cubieu- 
lum  tuum,  et  clauso  ostio,  ora  Patrem  tuum  qui 
est  in  abscondilo  ;  et  Pater  tuus  qui  videt  in  abs- 
condito,  reddet  tibi  {Malth.  vi,  6).  »  Quid  est  red- 
det'i  Hoc  est,  quod  deprecatus  es,  quod  orasti. 
Sicut  enim  peccatores  de  manu  Domini  recipiunt 
peccata  sua  duplicia,  ita  e  contrario  justi  reci- 
piunt  cum  alTeotu  propria  postulata  (37*).  Audi 
quomodo  recipiant.  Ascendit  oratio  tua  ad  Deum. 
ct  doscendit  ad  te.  Unde  et  in  psalmo  legimus  ; 
«  Et  oratio  meain  sinum  meum  convertetur  Psal. 
xxxiv,  13),  )i  ut  fructum  scilicet  referat  postulanti, 
«  Benedictus  Dominus  Deus  Israel,  »  qui  tanta 
nobis  aperuit  mysteria  «  a  ssculo,  el  in  saeculum:  » 
id  est,  ex  inlinito  in  inlinitum:  «  Fiat,  tial.  » 


(37*)   Ita   ms9.omnes.edit.vero,  recipiunt  cum  elfcctu  propria 'qu!Biia.m  Varls.,  proprio)  postulata. 


m  PSALMUM  XLIII  ENAKllA TIO. 


885  1  (Vers.  1.)  Psalmi  titulus  est :  In  finem 
filiis  Core  intellectus.  »  Ubi  passionis  Dominica; 
et  baptismatis,  et  ingressionis  ad  altare  sacro 
sanctum  decursa  mysteria  sunt,  docet  sanctus 
propheta  David  quemadmodum  athletam  suum 
cujus  nomen  teneatur  in  agone  sanctorura,  Chris- 
tu3  exerceat.  Siout  enim  sine  labore   nostro,   non 

(38)  Solebant  veteres  diebus  lusfricis,  id  est 
quibus  urbs  aliqua  sacri-s  piabatur,  ludosac  certa- 
mina  celebrars.  lloc  inlelligitur  ex  Sonoca  in 
Troad.,  uh)  sic  habos  :  iirr  ftato  lustri  die...  puer 
cilatas  nobilis  lurinns  aiics.  Quod  autein  de  vivondi 
disciplina  adjungitur,  id  codem  [lortinot,  (|UDillu(l 
Pauli  1  Cor.  ix,  25:  Omnis  autem  ijui  in  agone  con- 
tendit,  ab    omnibus   se    abstinet ;    ulrobique   enim 


I)  ex  operibus,  sed  ex  fide  per  gratiam  suam  nobis 
peccata  donavit,  et  ad  coronae  petitionem  indulgen- 
tissimus  nos  et  benignus  admisil,  nec  superiora 
nobis  fecit  obesse  flagitia,  quibus  tanto  certamine 
judicaroraur  indigni  ,qua;ritur  enim  etiam  in- 
iis  qni  lustrale  certanien  hoc  subeunt  (38)  etiam  di- 
sciplina  vivendi),  ita  rursus  ne    tanta  peccatorum 

siguificatur  olimseveram  athletarum  fuisse  vivend  ' 
raiionom.  Ea  de  re   exstat  hac  prsceptio   Epicteti' 
Euctnr.      >,;'      :       Ast     ■j-axxciv,     dvavxoTposEiv,        ar{- 
/siOa:    7:cu.pLiTti)v.      fjiivi^ti^X',       Trrb^         iviyxTiV        «v 
CiOT.    T£-aY;J-ivr,,      jv     xa'j;ji2T;,      iv     vj)'jys*..       [i-^,    •i/'j/_cdv 

-Tvr.v,  ijtTi  oivov,  etc.  Non  dissimilia  reperies  apud 
Arrianum  lib.  iii,  (^uibus  addas  licet  qua»  Horatius 
lib.  De  arle  poetica  m  hanc  rem  scribit. 


1141 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  XLIII. 


1142 


denatione  resolut!,  !n  superloria  flagitia  vcl  desi-  A  etiam  testimonia  disciplinae  :  «  Fili,  ne  neglexeri* 


diam  revprtamur,psalmus  iste  pos  admonet  multa 
nobis  et  gravia  certamina  es.-^c  proposila,  iil  nemo 
nisi  qui  legitime  certaverit,  conoretur.  Luctandum 
est  igitur  adversus  carnis  hujus  illecebras,  ct  fer- 
vorcm  sanguinis  :  luctandum  est  adversus  nequi- 
tias  spiritales.  Nemo  gravior  domestico  adversario, 
nemo  nocontior  hoste  eo,  cui  ccelestis  substantife 
potentia  sufTragatur  (39).  Cum  dico  nemo,  divini 
memento  sermonis,  quo  dixit  Dominus  :  «  Quia 
niajor  ex  natis  mulieris  Joanne  Baptista  nemo 
Qfatth.  XI,  ll).»Nam  qui  natus  est  ex  Virgine,  ipse 
super  omnes  est.  Et  ideo  neminem  vereamur,  qni 
Christum  habemus,  quoniam  si  Christus  pro 
nobis,  quis  conlra  nos?  Certemos  ergo  usque  ad 


disciplinam  Dci,  nec  defeeeris  ab  eo  correptus 
{Prov.  III,  11,  12);  »  quem  enim  diligit  Deus,  cor- 
ripit.  Severa  quidem  in  corripiendo,  sed  dulcis  in 
corrigendo  est  disciplina;  ne  fluitemus  et  vage- 
mur  errantes,  sed  recipiamur  a  Christo.  Disci- 
plina  enim  non  examinata  vagalur,  ut  scriptum 
est.  Sod  pro  conservatione  hic  posuit  disciplinam. 
Tamen  sicut  sapientia,  ifa  et  disciplina,  et  perfe- 
cta  et  imperrocta  eodem  nomine,  nuncupatur  ; 
sed  ubi  sine  adjectione,veI  disciplina  vel  sapientia 
nuncupantur,  definitionem  perfectionis  accipiunt. 
Inexaminata  ergo  fluitat  disciplina,  sed  examinata 
non  fluitat.  Dc  intollectu  quoque  eadcni  Scriptura 
definit,  quia  «  intellcctus  bonus  est  omnibus    qui 


finem,  ut  evacuatis  omnibus,  qua;  adversus  Jesum  p  eum   faciunt  {Psat.  cx. 

et  Domini  voluntatem  in  nostro  ante  corpore  mili-  '  '         ■     ■• 

tabant,    verae  exercitiis  virtutis  intenti,    soli  Deo 

nostro   et  Domino  serviamus.  Hic  enim  finis,  ut 

Bcriptum  est  ;  <<  Primitia;  Christus.  .  .  .  deindc  fi- 

nis,  cum  tradiderit  regnum   Deo  et  Patri   :  cum 

evacuaverit  cmnem  Principatum  et  Potestatem  et 

Virtutem ut  mors  novissima  destruatur 

(/  Cor.  XV,  23,  26),  »  incipiamus  Deo  esse  subjecti, 
regnum  in  nobis  cffileste  servantes,  ubi  eral  ante 
colluvio  peccatorum. 

2.  Merito  ergo  ;  «  In  finem  filiis  Core  intellec- 
tus,  "  psalmus  inscribitur,  ut  in  eo  cognoscendo 
non  vulgaris  auditus,  sed  inlellectus  spiritalis, 
operetur.  Dsnique  Aquila  «  psalmum  disciplinffl  » 
posuit.  Et  ideo  tibi  dicit  Scriptura  :  «  Da  in  disci 


lOl 


intellectus   autem 


cum  in  se  et  sapientiae  gratiam  habeat,  et  ordi- 
nem  disciplina?;  utique  docemur  quod  et  sapien- 
tia  et  disciplina  hon»  sint  eis  qui  earum  instituta 
suis  ininisteriis  exsequuntur.  Diximus  de  titulo, 
psalmum  adoriamur. 

4.(Vers.  2.)  «  Deus,  auribus  nostris  audivimus;» 
sic  Symmachus  :  Theodotion,  «  in  auribus  no- 
stris  »  dixit;  sicnt  et  Scptuaginta  viri.  Quid  cst 
quod  ait,  «  auribus  nostris?  »  Quod  si  non  satis 
esset,  «  audivimus,  »  certe  si  hoc  placuerat  :«Au- 
ribus  audivimus,  »  plenum  erat.  Cum  ergo  addi- 
tum  est,  «  nostris,  »  quid  sibi  hoc  vult,  nisi  ut 
intelligas  illa  esse  nostra,  quae  mentis  sunt ;  et 
ea  osse  meliora  quam  quae  istius  corporis  :  Et 
ideo  quasi  dc  alio  dicit  hic  ipse  Propheta  :  «  Non 


plinam  cor  tuum  ;  aures  autem  tuas  praepara  ser-  li  timebo  quid  faciat  mihi  caro  {P.fal.  lv,  5).»  Et  al 

monibus   intellectus  (Prov.  xxiii,  12).  »  Et  alibi  : 

«  Dilige  sapienliam  et  disciplinam  {Prov.  i,  3).  » 

Sapienlia  est  qua   sensus  scaturit  :  disciplina  in 

habitudincm  quamdam  natura;  coalita   forma  vir- 

tutum,et  mentis  confirmata  sententia  scientire  di- 

Bciplinis^iO).  Intelligere  quoque  ohscurum  sermo- 

nem    atque  diclionum    prudentiam    et  aenigmata 

Proverbiorum  Scriptura  nos  docuit,  cujus   auctori- 

tate    colligimus  has  prudentia;   principalcs   886 

esse  virtutes;  eo  quod  sapientia  scmpcr  quasi  ma- 

ter  fecunda  parturiat,  disciplina,   quasi    sevorior 

magistra  distringat,  intellectus  quasi  diligcns  qua;- 

sitor  inveniat,  ct  veram  justitiam,  judiciumque  ri- 

mclur. 


bi  :  «  Vocc  mea  ad  Dominum  clamavi,  et  vox  mea 
ad  Deum,  et  respexit  me  {Psal.  lxxvi,  2).  » 
Illa  vox  mea,  quse  auditur  a  Christo,  non  qua;  re- 
sultat  in  publico.Non  vult  igitur  suum  essc,  quod 
corruptil)ilc  atque  lorrcnum  cst,  qui  ad  imagincm 
Dci  et  similitudincm  meminit  se  creatum.  Denique 
Scriptura  nos  edocet,  prius  ad  imaginem  Dci  ho- 
minem  esse  formatum  {Gen.  i,  27),  postea  dc  luto 
factum  {Geti.  ii,  7).  Quasi  superior  ergo  {superior 
enim  qui  antiquior)  et  gubernator  ct  rector  hujus 
corporis  anima;  vigor  dicit  :  «  .Auribus  nostris 
audivimus.  »  Quis  istc  est,  nisi  cui  dicitur  :  «  Qui 
habet  aures  audiendi,  audiat  {Luc.  viii,  8)?  » 
Sunt  enim  887  qui  aurcs  habent,   et  audirc  iny- 


3.  Doceamus   ha;c    sacra;    testiinoniis  lectionis.  |^  sleria  non  possunt,  de  quibus  dicit  Jesus  in  revo- 


Sapientia  dicit  :  «  Ego  quasi  fons  a  paradiso.dixi : 
Rigabo  nieum  hortum.  .  .  ct  adhucdoctriuam  qua- 
si  prophetiam  cffundam  {Ec.cli.  xxiv,  /il-ifi).  »  Nam 
generationes  suas  menti  hominis  ('il),  bonos  vide- 
licet    sensus,   quasi    pia   matcr   infundit.    Accipe 

(3'))  Substantia  spiritalium  nc^iuitiarum  ccrlcslis 
hic  dicitur  per  o[)posi'ioncm  cum  huniana,  quaj 
terrestris  est;  ista  siquidcm  fucrat  in  coelo  crcata, 
unde  cecidit. 

(40)  Qiiinquc  Gall.  cod.,  coiifinmila  senientia, 
Scientia  csl  disciplinis  aitcllifjere  etiam  ohscurum 
sermonem,  clc.  Reliqui  inss.  ct  ciincto;  odit.  ut  in 
textu,  nisi  quod  Rom.  LXX  Interp.  reposuit.diVdo- 


latione  Joannis  :  «  Foras  canes  ct  vencficos  ct  im- 
pudicos '.l/KX,'.  XXII,  15);»  quibus  flagiliorum  cu- 
piditas,  et  aerugo  pecunia;  aurem  obstruit  audien- 
di.  Consideremus  igitur  qua;  audisse  se  dicant, 
vel  a  quibus  audivisse  coinmemorent. 

ncs  iiruilentiie,  ubi  cn;lera;  alque  mss.,  tliclionum 
pruilcntiain.  Adverle  autom  (/(V/ionrt,  inlcrduni  (ot 
forto  hoc  ipsi)  loco)  idoiii  aonarc  ac  orncula,  ut  do- 
cel  illiid  c  Pacuvii  fragmcnlis  : 

ricxa,  noii  raUa,  aiiluinnre  dic.lio  l)ol|>liiii  solet. 


(II)  llom.  edil.  cnbi 
hominis,  etc. 


.V((/)i  roiiiliiliitnra  siias  uiciili 


im 


S.  AMBROSII 


IIU 


5.  «    Et   patres,   inquit,   nostri   annuntiaverunt  A  principium  viarum  suarum  in    opera  sua  (Prov. 


nobis.  »  Qui  sunt  isti  patres  nostri?  Titulus 
habet  quia  psalmus  filiis  Gore  SPriptUs  sit;  ut  ab 
ipsis  eanatur  qui  psullendi  nuinus  receperant,  et 
in  hujusmodi  officium  luerant  depulati.Gore  autem 
et  Dathan  et  Abiron  cum  aliis  qui  adversum  Moy- 
sea  et  Aaron  insurrexerant  studio  contumaci, 
terree  hiatu  in  deserto  vorali  sunt  et  necati.  Qui- 
bus  mortui,  qui  alii  patres  eorum  filiis  mirabilia 
opera  Domini  annuntiare  poluerutit?  In  malevolam 
enim  animam  non  ingreditur  sapientia.Si  sui  ergo 
patres  non  annuniaverunt  filiis,  alieni  multo 
minus,  qui  declinarunt  sobolem  perfidorum.  Qui 
sunt  itaque  isti  patres?  Vide  ne  illi,  de  quibus 
dictum    est  :  «  Interroga  patrem  luum,  ipse  tibi 


Sicut  enim  in  diebus  Ozi.-c  regis,  et  in 
diebus  Xabuehodonosor  exorta  porfldia  est,  domi- 
nata  captivitas  ;  sic  in  diebus  Domini  Jesu  exorta 
est  fides,  qufe  splendorem  suse  claritatis  et  lumi- 
nis  toto  orbe  diffundit.  Qui  enim  meliores  88§ 
dies.  quarn  quibus  refulsit  nobi»  visio  Dei  :  sicut 
dixit  Jacob?  Sic  enim  scriptum  est  :  <c  Vidi  Deum 
facie  ad  faciem,  et  salva  facta  cst  anima  mea.  Et 
continuo  exortus  est  sol  (Gen.  xxvii,  30  ej  31).  » 
Quis  iste  sol,  nisi  qui  dies  fecit  fulgere  justitisB, 
quibus  in  terra  natus  est  Christus  ex  Virgine? 
In  specie  vidit  Jacob,  et  Deum  vidisse  se  dixit  : 
in  veritate  viderunt  Judr-ei,  et  non  crediderunt. 
Ideo   illis   breviati  5unt  dies,    nobis    illuminali  ; 


Aicet  (Deut.  xxxn,   7).    »    Interroga    quando    legis  t»  quoniam  illis  deficiebat  dies.nobis  appropinquabat . 


Paulum  :  vel  si  non  legis,  et  movet  te  aliquid, 
in  ipso  require.  Ipse  est  enim  bonus  pater,  qui 
potest  docere  et  formare  in  nobis  Dominum  Je- 
sum;  sicut  ipse  testatus  cst  dicens  :  <■  Filioli  mei, 
quos  ego  parturio  donec  formetur  Christus  in  vobis 
{Galat.  IV,  19).  »  Ostendit  tibi  hos  patres  Evan- 
gelista  Joannes,  qui  ait  :  «  Dico  vobis,  patres, 
qui  cognovistis  eum  qui  est  ab  initio  (/  Joan.  ii, 
15).  »  Isti  sunt  patres,  quorum  senectus  vita  im- 
maculataest.  Ideo  in  conventu  seniorum  appone 
digitum  ori  tuo,  ut  audias  quod  tibi  prosit, et  vitfR 
aBternae  sacrnmenta  cognoscas  :  ne  interstrepas  in- 
solens  tiro  doctoribus  ;  et  qui  adhuc  discere  de- 
beas,  dicere  praesumas  (42).  Quid  igitur  isti  patres 
annuntiaverint  Gore  filiis  audiamus. 


Unde  Judaicam  sanctus  David  refugiens  caecitatem 
ait  :  "  Ne  deducas  me  in  dimidium  dierum  meo- 
rum  [Psai.  ci,  25).  »  Sic  enim  dies  Domini  ma- 
gnus  et  illustrisest,utique  non  prolixitate  temporis, 
sed  justiti»  vel  gratis  claritate.  Ergo  sunt  dimidii 
dies,  quibus  breviantur  dies  impietatis  caligine, 
et  squalore  perfidiffi,  quibus  «  occidit  sol  super 
prophetas  {Mieh.  iii,  6),  »  sicut  scriptum  est.  Nam- 
que  ut  justis  orilur  sol  justitiae;  sic  occidit  infi- 
delibus. 

7.  Sed  occurrit  illud  quia  dicit  Dominus  :«  Pro- 
pter  electos  breviabunlur  dies  {Matth.  xxix,  22).  » 
Et  videtur  contrarium,  nisi  diligenter  advertas,  et 
superiora  repetas  ;  dicit  enim  Dominus  :  «  Tunc  si 
quis  vobis  dixent  :  Ecce  hic  Chrislus.aut  ecce  illic. 


6.  «  Opus,  inquit,  quod  operatus  es  in  diebus  '^  nolite  credere.Surgent  enim  pseudochristi  et  pseu- 


antiquis.»  Qui  sint  isti  dies  in  quibus  Deus  magna 
et  mirabilia  operalus  sit,  requiramus.  Et  docet 
nos  Scriptura  esso  aliquoa  praeclaros  dies  in  quibus 
refulserint  facta  divina ;  cum  lectum  sit,  quia 
«  sol  in  tenebras  convertetur,  et  luna  in  sangui- 
nem,  priusquam  veniat  dies  Domini  magnus  et 
illustris.  Et  erit,  quicunque  invocaverit  nomen 
Domini,  salvus  erit  {Joel.  ii,  31  et  32).  »  lu  ipso 
enim  die  Christus  Tiominibus  resurrexit,  et  ideo 
specialiter  de  ipso  diotum  est  :  Hic  est  dies  quem 
facit  Dominus  :  exsultemus  et  Isetemur  in  eo{Psal. 
cxii,  2-'il.  »  Cum  igitur  omnes  dies  Deus  fecerit, 
huic  tamen  diei  praj  caeteris  divini  operis  prajro- 
gativa  delata  est,  quo  peccatum    orane    sublatum 


doprophet.T,  etdabunt  signa  magna  et  prodigia;ita 
ut  in  errorem  inducantur,si  fieri  potest,etiam  electi 
{Ibid.  23  et  24).  »  Et  ideo  ne  decipiantur  electi, 
admonet  Dominus  quid  sequendum  sit ;  ut  non 
lalsorum  prophetarum  sermone  capiamur,  neque 
nos  eorum  aliqua  prodigiosa  lacta  decipiant  :  sed 
tunocredamus  Ghristum  esse  venturum,  cum  dies 
pleni  justitis  coeperint  refulgere.  Ghristus  enim 
pleno  majestatis  suae  lumine  revelabitur  ;  et  sicut 
fulgur  exit  ab  oriente,  et  toto  lumen  suum  usque 
in  occidentem  orbe  difTundit ;  sic  et  Filius  homi- 
nis  cum  suis  angelis  veniens  illuminabit  huno 
mundum:  ut  credat  omnis  homo,  et  salva  fiat 
omnis  caro.  Non   ergo  credamus  Antichristo,  de 


est.  Dies  autem  alii  peccatoruin  sunt.  Hic  ergo  ost  £)  quo  dicent  falsi  prophetae  :  Hic"  est  Christus ;   dies 


dies  quem  illuminavit  Sol  ille  justiti;c.Nam  et  ipsa 
ortussuos  eloccasus  habere  consuevit.Unde  et  scri- 
ptum  est  :  «  Orietur  iu  diebus  ejus  justitia  (Psai. 
Lxxi,  7).»Sunt  ergo  dies  Christi  quibus  ortajustitia 
est:sunt  dies  Christi  quibus  orta  cst  pacis  abundan- 
tia  :  sunt  dies  Christi  quibus  oi-ta  sapientia.  .Vudi 
quomodo  exoriatur  sapientia  :  «  Si  quis  videtur 
sapiens  esse  inter  vosin  hoc  s£eculo,stuItus  fiat,ut 
sit  sapiens  (/  Cor.  iii.  18).  »El  idoo  dicit  Sapientia, 
quae  stulta  istius  inundi  elegit:«Uominus  creavit  me 


enim  perfldi«.  erunt  Antichristi  dies.  Non  creda- 
mus  iis  qui  dicent  :  Christus  in  deserto,  Christus 
in  penctralibus ;  jain  enim  omnia  plena  sunt  Chris- 
ti,  ubi  appropinquare  co^perit  Christus.  Sed  cum 
viderimus  facta  quae  Christus  in  Evangelio  suo 
aulo  prxdixit,  tunc  credamus  ejus  adventum;  ne 
dum  verum  quKrimus  Iumen,infidelitatis  tenebras 
incidamus. 

S.  Cavenda  ergo  signa  perfidiae,  quibus  brevian- 
tur  dies  atque  minuuntur.  Sol  enim  obseurabitur. 


[42)  Uom,  edit.,  docerc  prxswnns. 


1145 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  XLIII. 


1146 


steW»  cadent,  hoc  est,  justi  Dei ;  sunt  enim  qui 
fulgeant  sicut  stellrH  in  coelo.  Cum  hsBC  videris, 
crede  adhuc  tardare  Christum  ;  ubi  enimChiistus, 
ibi  fides  clarior:  ubi  Antichristns,  ibi  diesdimidii; 
de  quibus  utique  non  quereretur  David  prophcta, 
si  ad  temporis  bvevitalom  videretur  esse  rcfo- 
rendum  ;  cum  ipse  alibi  dixerit  :  "  Hcu  me,  quia 
incoiatus  meus  prolongatus  est  [PsaL  \x.ix,  5) !  >■ 
Quomodoenim  aut  illum  dilatum  incolatum  coele- 
stem,  aut  hunc  terrenumcomperendinatumdoloret, 
qui  ante  poposcerat,  ne  in  dimidium  dierum  suo- 
rum  deduccretur;  cum  dierum  brevitas  celerandi 
cursus  istius  compendium  videretur  afrorrc '?  Unde 
colligitur  et  illud  quod  ait  :  c(  Honora  patrem  et 
matrem,  ul  longavus  sis  super  terram  [E.wd.  xx, 
12) ;  »  quomodo  intelligere  debeamus.  Multi  enim 
qui  honorant,  cito  saepe  rapiuntur,  ut  immatura 
ffitate  8§9  moriantur ;  multi  etiam  qui  rainus 
deferunt  parentibus  suis,  longceva>  fruuntur  stipen- 
diis  seneclutis  ;  et  nisi  longaevitatem  illam  vit.i; 
accipiamus  aslernse,  invenitur  Scriptura  destitui 
subsidio  veritatis.  Unde  Graecus  expressius  dixit : 
II  Ut  sis  multorum  dierum  ;  »  hoc  est,  T.Q\-ji,<u- 
po;.  Quincunque  enim  cultus  pios  sedulo  servat 
officio,  a  tenebris  noctis  alienus,  in  dierum  lucc 
versatur.Et  ideo  qui  legit  Deuteronomiura  :  «  Leget, 
inquit,  illud  oranibus  diebus  vitae  suaj  IDeut.  xvii, 
19) ;  »  non  utique  noctibus,  sed  diebus  ;  quia  dies 
fulget  legenti  mysteria  veritatis,  et  divin.-e  pictatis 
oracula.  Consideremus  sequentia. 

9.  (Vers.  3.)«  Manus  tua  gentes  disperdidit, 
et  plantasti  eos :  afflisisti  populos,  et  expulisti 
eos.  »  Scimus  quidem  quod  multas  gentes  eradi- 
caverit  Dominus  et  everterit ;  ut  posscssioncm 
sibi  Jud.corura  populus  inveniret,  quarum  gentiura 
terras  Abrah.c  seraini  daturum  se  Dominus  decla- 
ravit:  seJ  cura  psalmus  iste  Evangelium  Domini, 
et  tempora  adventus  ejus  annuntiet,  non  mihi 
videtur  quae  superius  a  Judais  gesta  sunt,  recen- 
sere,  sed  quae  futura  aignare :  quemadmodum 
crediturus  essct  populus  nationum.  Connnnat 
igitur  fidcm  Ecclesia;,  antequam  nuntict,  ct  victo- 
rias  pietatis  ejus  enumcrat :  quae  non  in  brachio, 
neque  in  gladio  suo  fcras  oxpulit  gentes,  el  non 
certamine  bellico  lurmas  fugavit  hosliles  ;  sed 
niansuctudine  ac  fide  terras  inimicorum  sine  ullo 
cruore  posscdit  ;  fides  enim  sola  pugnavit.  Et  idoo 
Iriumphos  incruit,  quos  non  rcvocaret  perlidia, 
sed  augeret,  quia  persccutionibus  suis  non  vinci- 
tur  Ecclcsia  Domini,  sed  probatur.  Quae  sunt 
igitur  istae   gcntes  quas   vicerit   Ecclesia,    cogno- 

(43)  Rom.  odil.  ex  Vat.  cod.,  ct  nvlcris.  XV\x 
cum  omnibus  mss.,  ct  Cercllim.  Eorum  crebra  fit 
mentio  in  lib.  I\eg.,  quos  eosdem  esse  ac  1'hili- 
sthiTos  tradit  Lyran.  lib.  Dij]ereniiiirum. 

(■'(4)  Omni^s  edit.  ac  nonnulli  mss.,  Clicttre,v  (vol 
Ellixx  infirmitalis  indicio.  Ilcg.  cum  allquot  aliis, 
...in  ditioiie.  Quud  vidotur  ad  institutam  allpgorium 
accommodatiii». 

(45)  Vcl  sejiaratur,  aberat  ex   omnibus   cdil.    ac 


A  scamus.  Vetera  dico  vocabula,  sed  mysteria  nova. 
Chananaei  sunt.  Chettaei,  et  Amorrhaei,  Pherezwi, 
vel  Cerethaii  (53),  quorum  infra  vocabula  digere- 
mus.  Haec  autem  populorum  sunt  nomina  ;  sed  et 
passionum  infirmitates,  et  humanorum  incentiva 
ot  oppmbria  pficratorum.  Quod  primum  est  igitur, 
homo  in  Christo  ipse  se  domuit,  et  ipse  se  vicit, 
ut  sibi  viveret.  Sibi  enitn  vivit,  qui  Deo  vivit;  ut 
vitam  Christi  vivat  aeternam.  Non  ergo  pugnavit 
militaribus  armi.«,  et  ferreis  felis  populus  Eccle- 
si;E,  sicut  pugnavitpopulus  Judae&rurn.  lile  in  figu- 
ra  pugnavit,  nos  pugnamus  in  spiritu  :  iUo  adver- 
sum  alienigenas  pugnavit,  nos  ipsi  bellum  habe- 
mus  in  nobis  ;  et  ideo  prius  nobis  vincendffi  sunt 
proprii  corporis  passiones. 

B 

10.  Audi  pugnantem  apnstolum  Paulum   adver- 

sus  gentem  Chunanaiorum  :  i  Video,  inquit,  legcm 
carnis  mes  repugnantem  legi  mentis  mea;,  et  cap- 
tivantem  nie  in  lege  pecrati  {Rom.  vii,  23).  » 
Nunc  se  erigitcaronoslra,nuncdejicit.Erigitmenti, 
dejicit  potestati :  et  ubi  sc  urgeri  viderit,  con- 
stantiam  deserit,  et  ad  subjcctionem  parata  duci- 
tur  in  legcm  peccati ;  ut  fidem  deserat,  perfidia^ 
succumbat :  et  Chctta3.x>  infirmitatis  in  ditione  ('i  5) 
destituta  890vero,cedat  mendacio,  serviat  crimini, 
acquiescat  errori ;  et  tanquam  Amorrhajus  loqua- 
tur  amara  pro  dulcibus.  Fides  enim  dulcis,  amara 
porfidia  est.  Unde  prseclare  Petrus  quid  fides  es- 
set,  expressit  dicens  :  u  Uomine,  ad  quem  ibi- 
mus  ?  verba  vitae  ffiterns  habos,  et   nos   credimus 

C  {Joan.  VI,  60  et  70) ;  »  Quomodo  igitur  jubes  ut 
disredamus  a  te'?  Captus  enim  coelestium  suavi- 
tate  vcrborum,  discedere  nolebat  a  Christo,  Qui 
autem  negat  Christum,  ipse  se  separat  vo.l  separa- 
tur  I  15)  a  Christo.  Sed  neque  versuta  Amorrh;co- 
rum  dispulatio,  quoj  pcr  philosophiam  nonnullos 
a  veritate  transducit :  neque  Jebusaeorum  turpis 
abjectio,  quae  se  subjicit  atque  substernit  cursum 
currentibus  sfficularcm,  qui  non  potest  esse  per- 
petuus ;  sed  in  portis  dofioit  mortis,  de  quibus 
exaltatum  David  propbeta  sc  gaudct  ^Psal.  ix,  L5) : 
neque  tUna^us,  qui  per  suain  pecuniani  possidetur: 
sicut  insatiabili  avarus  alfectu  ;  nequo  Ccnczeus, 
qui  putat  in  diviliis  possessionem  esseperpetuam, 
et  vanam  spom  constituit  in  caducis,  atque   inani 

])  opinionc  se  jaclat :  ncquo  Huphaim,  ([ui  profito- 
tur  aliis  se  ferre  medicinam,  cum  vulnera  sua 
curare  non  possit,  et  ideo  si  quis  ad  hujusmodi 
incdicum  confugorit,  necesse  est  prius  patrimo- 
nium   suum    omne    consumat,    quam    profectum 

duidius  mss.  Scd  in  aliis  quinquo  repcritur.  QuikI 
autom  posl  voccm  dispulatio,  in  cunct.  edil.  addi- 
tiir,  cjustnodi  ;  rum  ha^rnullis  in  mss.  lcgatur,  vo- 
risimilo  cst  ad.joctnm  luissp,  ul  sonsus  nlcunqiio 
complcreUir.  Vorumlamon,  olsi  eam  rctinendniii 
niiles.  nccsic  Inoiis  vidolialur  adhuc  sanalue.  Ar- 
bilramur  iliique  illinc  oxoidisso  verlia  isla,  n)w.<lo 
los,  aul  /idctcs  sciiarat  u  Chrislo,  vol  his  ullinia- 
qua)  deinceps  in  membris  singulissubinlelligonda, 


il'i7 


S.  AMBROSIl 


H48 


sanitatis  accipiat:   sicut  illa  mulier   in  Evangelio  A  culum  tuum  'Ej:od.  xv,  17)  ;  »  petens  ut  inducere 


quae  per  duodecim  annos  fluentem  sangumem  cor- 
poraliura  voluptatum  statuere  non  potuit,  nisi 
posteaquara  confugit  ad  Christum  (Lnc.  viii,  ^3 
et  44).  Intellexit  eniiii  quod  nemo  perfectus  medi- 
cus,  nisi  qui  desrendisset  e  coclo,  de  quo  cogno- 
veratdictum:  «  Misit  Verbum  suum.et  sanavit  eos 
(Psal.  cvi,  28) ;  »  ct  advertit  dc  ipso  dictum  :  «  Ecce 
dediverbameainostuum,etconslitui  tehodie  super 
gentes  et  regna,  eradicare,  et  destruere,  et  per- 
dere,  et  aedificare,  et  plantare  {Jercm.  i,  9  ct  10).  » 
Nam  licet  frequenter  Deus  locutus  sit  in  prophc- 
tis.  in  quo  tamen  expressius,  quam  in  suo  locutus 
est  Filio,  qui  virtutem  omnem  exprimens  Patris 
ait :  «  Mea  doctrina  non  est  mea,  sed  ejus  qui  me 
misit  (yiiara.  '"11,    16)?    »  Non    ergo   Jereraias,    qui  p  est,  quae  non  brachio  capiatur,  non    gladio   possi 

.,    __     -I.  _  __      _  _  1     T^        •     ^    ji-_i____  _  ^•:  1 - •    _:„_:™     ,]„     u;-,    :  — 


t 

Dominus  populum  suum  in  illa  praecelsa;  virtutis 
sapientiaeque  plantaria,  ibique  plantaretur  in  ope- 
ra  sua,  et  institueretur  prsceptorum  ccelestium  dis- 
ciplinis.atque  in  eo  praepararet  sibi  suae  sanctificatio- 
nishabitaculum  :  qaod  utique  non  haereditariojure, 
nec  nostrorumcomtemplationemeritorum,  sed  pro- 
sua  gratia  Dominus  conferre  dignatur.  Quomodo 
enim,  ubi  remanere  non  potuimus  eo  redire  posse- 
mus,  nisi  privilegio  fulti  redemptionis  a;ternae  ? 

12.  (Vers.  4.)  Et  ideo  pulchre  dixit  Propheta  : 
(1  Quoniam  non  in  gladio  suo  possederunt  terram, 
et  brachium  suum  non  liberavit  eos:  sed  de.ttera 
tua,  et  brachium  tuum,  et  illuminatio  vultus  tui, 
quoniam  complacuit  tibi  in  illis.  »  Qus  igiturterra 


tempore  captivitatis  suscepit  exsilium,  sed  Domi 
nus  Jesus  suis  verbis  eradicavit  ex  intirnis  pe:to- 
ribus  vitia  gentilium,  perfidiam  nationum,  et  ver- 
sutarum  cogitationum  prava  commenta  destruxit, 
atque  omnia  vestigia  iniquitatis  abolevit.  Deinde 
infudit  postea  fidem,  et  continentice  disciplinam, 
ne  tanquam  in  vase  corrupto  confusione  vitiorum 
coacescerent  sacramenta  virtutum. 

II.  Unde  pulchre  tibi  Apostolus  dicit:  «Sed 
regnavit  mors  ab  Adam  usque  ad  Moysen  (Eom. 
V,  4).  »  Quid  cst  Moyses,  nisi  lex  ;  quoniam  ipse 
interpres  est  legis ;  finis  autem  legis  Christus 
Jesus?  Rognavit  ergo  peccatum  in  hoc  mundo,  et 
in  peccato  mors  saiva,  atque  intollerabilis  quae- 
dam  pcnna    peccati.   Docuit   quidem  nos  Moyses 


deatur  ;  nisi  terra  promissionis,  de  qua  hic  ipse 
dixit  Propheta :  <i  Credo  videre  bona  Domini  in 
terra  viventium  (Psal.  xxxi,  13)?  »  Non  immerito 
igitur  ejus  tam  praeclara  poasessio  est,  in  qua 
non  tsculi  adversa  dominantur,  sed  Domini  bona 
aeterna  fructificant.  Ideoque  non  gladio  acquiritur, 
sed  mansuetudine  possidetur,  sicut  Domiuus  Jesus 
testificatus  est  dicens  :  «  Beati  mites  ;  ipsi  enim 
possidebunt  terram  {Malth.  v,  4).  »  Nemo  ergo 
impacificus,  nemo  arrogans  aut  superbus  ;  sed 
mansuetus  et  humilis  corde  :  qui  nihil  sibi  arro- 
get,  sed  totum  ad  gratiam  referat :  non  in  sua 
forlitudine  glorietur,  sed  dexteraDei  credat  se  esse 
protectum  dicens  :  «  Dextera  Domini  fecit  virlu- 
tem,  dextera  Domini  exaltavit  me  (PsaL  cxvii,  16).» 


levare  ad   Dominum   manus,  pii  cultus  instituens  C  Gladio  quoque   Dei  memoret    se   esse   servatum. 


disciplinam.  Docuit  quemadmodum  Amalech  ver- 
sutiloquus  vinceretur  (46;  ;  ut  mores  nostros  et 
opera  891  levaremus  ad  Christum,  sic  destrui 
posse  pcrfidiam  :  sin  vero  dejiceremus  animam, 
inclinaremus  affectum,  et  a  continentife  studio 
averteremus  ingenium,  ut  persuasio  nos  vana  su- 
peraret ;  nullum  remedium  futurum.  nisi  Jesus 
depressa  jam  brachia  Moysi,  tanquam  infirmitatem 
legis  attolleret,  Pt  sua  misericordia  sustineret.  Sed 
infirmum  adhuc  fuisset  legis  auxilium  ;  nisi  ipse 
Jesus  venisset  in  terras,  qui  in  se  nostras  susci- 
peret  infirmitates,  quem  solum  nostra  peccata  gra- 
vare  non  possent,  nec  inclinare  manus  ejus  :  qui 
se  inclinavil  usque    ad    mortem,    mortem    autem 


illuminatum  quoque  Dei  vultu  omnipotentis  in 
quibus  onr.  nibus  Christus  est  protector,  dexte- 
ra,  defcnsor  et  gladius  (47).  Unde  et  Simeon  dixit 
ad  Mariam :  «  Et  tuam  ipsius  aniraam  pertransibit 
gladius  {Litc.  II,  35).  »  Gladius  enim  Dei  verbum 
est,  quod  acutius  omni  gladio  usque  ad  divisiones 
anims  cogitationesque  pertrmsit,  ut  nulla  cogni- 
tionera  ejus  .occulta  prffitereant.  Vultus  quoque 
paterni  splendor  est  Christus,  et  ideo  dicit :  «  Qui 
me  videt  videt  et  Patrem  [Joan.  xiv,  9)  ;  »  quasi 
splendor  gloris  ejus,  et  imago  substanti».  Ad  ip- 
sum  ergo  omnia  jure  referenda  sunt.  Ipsi  Moyses, 
ipsi  Aaron,  ipsi  89S  etiam  Patres  sacrabant 
universa   quae   gesserant,  ut   de   hostibus    trium- 


crucis  in  qua  expandens  raaniis   suas,   totura    or-  j)  pharent.  Neque  enim  in  sua  confidentia   dixit  Je- 

bcm  qui  erat  periturus,   crexit :    levavit  jacentes, 

atque  ad  se  omnium  gentium  lidem  traxit,    dicens 

homini :  «  Ilodie   mecum   eris    in    paradiso    'Ltic. 

XXIII,  44).  »  Hoc  est   ergo   disperdere  atque  plan- 

tare,  ut   vitiosa   eradicentur,    meliora   plantentur 

in  pectoribus  sirigulorura.  De  quo  prwclare  Moyses 

in  Exodi  cantico  ait :  «  Inducens  plantabo    eos   in 

monlem  ha^rcditatis  tuK,  in    praeparatum    habila- 

(40;  Oiunes  edit.  in  corpore,  Amalech  vcrsulia 
vinrerelw.  Mss.  aliquut,  ac  vet.  edit.  in  marg., 
Amulech  ikrsuti  tocus  vincereHtr,  lege  vcrstiiilo- 
quus,  etc.  Nam  quod  Vict.  et  Colb.  habent,   vcrsu- 


sus  Nave :  Stet  sol  contra  Gabaon  {Josiie  x, 
12) ; »  sed quia  praesumebat  in  Chrislo,  quem  ducem 
militia;  coelestis  agnovit,  et  suppliciter  adoravit :  et 
ideo  gentes  feras  eradicare  promeruit,  et  populum 
Patrum  in  terram  repromissionis  inducere  ;  quia 
nihil  suis  operibus  deputabat,  credens  indigna 
esss  opera  hominum  tanta  gloria:  remuneratione 
ca:lestis  :  quam  Dominus    ex    sua   magis   miseri- 

tiloquiis,  raendum  est  scribarum  ignorantiae  im- 
putandum. 

(47)  Vict.  Colb.  ac  vet.  edit.  in  marg.,  proteclor, 
tit  de.xtcra:  defcnsor,  uf  gladius. 


1149 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  XLIII. 


1150 


cordia,  quam  pro  nostrorum  contemplatione  facto- 
rum  statuit  in  se  credentibus  confcrendam.  Unde 
el  Abraham  iinpigre  Deo  credidit,  ut  apud  pum 
justificationis  gratiam  reperiret,  quam  raercedem 
sui  operis  collocaret ;  uberiora  enim  dona  sunt 
largientis,  quam  merces  operantis.  Propterea  et 
iJli  qui  aequalitatem  mercodis  inviderat,  respondit 
Dominus  :  «  Si  ego  bonus,  oculus  tuus  quaro  ne- 
qua.m  {Mntili.  \x,  l-"5)  ?  »  Patrcs  ergo  nostri  ut- 
pote  proximi  et  b;credes  patriarcharum,  plantati 
in  terra  repromissioiiis,  non  suis  boc  meritis  vin- 
dicabant.  Ideo  nec  Moyses  cos  induxit,  ne  legis 
hoc  e\istimetur  essp,  sed  gratia; ;  !ex  enim  merita 
examinat,  gratia  lldem  spectat.  Unde  praeclare 
Apostolus  fidem  |jatrum  secutus  ait :  «  Sed  ncque 
qui  plantat,  est  quidquam,  neque  qui  rigat ;  sed 
qui  incrementum  dat  Deus  (/  Cor.  iii,  7).  »  Non 
enim  Jesus  Nave  qui  induxit,  neque  qui  plantavit 
eos  ;  sed  Deus  qui  incrcmcntumpopulo  deilit.habet 
glorise  principatum. 

13.  Nec  te  moveal  quia  superius  dixit  :  «  Manus 
tua  gentes  disperdidit,  et  plantasti  eos  { Psal. 
XLXii,  3).  »  Hino  enim  coliigis  quia  non  omnis  qui 
planlat,  aut  qui  rigril,  incrcmontum  dat:  sed  ([ui 
incrementum  potest  darc,  potest  ipsc  plantnre, 
sicut  gentes  plantasse  dicitur  Dominus.  Ipse  eniin 
plantavit,  qui  plantationi  donavit  affectum  ;  in  iis 
tamen  qui  per  fidem  Christi  Domino  placere  me- 
ruerunt,  cui  soli  a  Patre  dicitur  Deo :  «  Filius 
meus  tu  es :  in  te  complacui  {Marc,  i,  11).  » 
Qui  ergo  participes  Christi  sunt,  ab  eo  placendi 
gratiam  ccnsequuntur.  Et  pulchre  ait :  «  Compla- 
cuit  tibi  in  illis,  »  iit  distantia  videatur  jure  ser- 
vata.  Recte  enim  Dous  in  Filio  complacct  quia 
fequalis  est  Patri,  nec  in  ullo  decolor  invenitur, 
quia  compldcet  divin;c  jure  natursB,  et  unitate 
substantiae.  Et  recto  complacet  in  Filio  Pator ; 
quia  Pater  honorificalur  in  Filio,  sicut  in  Patre 
Filius.  In  nobisautem  Dco  complacuit,  quia  nobis 
ipsc  donavit,  ut  ei  placere  possimus.  Pie  autem 
et  hoc  homini  spccialiter  donatum,  non  arrogan- 
tius  usurpatum  Scriptura  nos  docuit.  Dccet  enim 
ut  in  iis  complaceat  Deo,  quos  ad  similitudinem 
suam  fecit,  et  quos  pcr  imaginem  suam  voluit 
preerogativam  gratia;  habere  coelestis.  In  imagino 
ergo  sua  Deus  complacct :  in  iis  autem  qui  secun- 
dum  imaginem  ipsius  sunt,  complacet  Deo.  In 
his  autem  suum  munus,  et  suum  donum,  quod 
tunc  revclabitur,  cum  perfcctum  illud  advcnerit ; 
quia  «  cum  apparuerit  quid  simus,  similcs  oi  eri- 
mus.  "  ut  scriptum  est  (/  Joan.  iii,  2). 

14.  (Vers.  •!>.)  Ergo  qui  non  in  brachio  suo,  hoc 
est,  in  sua  opcralione  priDsumit,  scd  in  Dci  pratia; 
credcns  qiiod  non  fucta  sua  unumquomtiue.justill- 
cant,  scd  tidns  prompla,  dicit  Douiino  :  «  Tu  cs 
ipse  Hcx  meus,  ot  Dcus  mcus,  qui  inandas  salutcs 
Jacob.     "    893    Nnn     perfunctorius   scrmo    cst 

(58)  Edit.  Ilom.,  iion  rimsiDncic.  Sod  in  aliarum 
ac  mss.  lcctionc  iiihil  nuitandum.  Est  cnim  hic  cl- 


A.  ut  dicas  :  «  Tu  es  ipsc  Rex  meus.  »  Non  qui- 
cumque  hoc  dicit,  scd  in  quo  Dei  regnum  est  ;  in 
quo  aulem  rcgnat  Deus,  utique  in  eo  peccata  non 
regnant  :  non  enim  Deo  regnum  est  commiine 
cum  crimine.  Quis  aute.n  dicit  Dcum  suum,  nisi 
qui  ipsi  exhibet  plenum  rcvcrontia;  et  pietatis 
affectum  ?  Justo  enim  dicitur :  «  Ego  sum  Deus 
tuus  {Osce  XII,  9).  »  Doniquc  ct  Thomas  ubi  tetigit 
manu  propria  latus  Christi,  et  evidentia  indicia 
indubitats  resurrcctionis  invenit,  respondit  : 
Dominus  meus,  et  Deus  meus  {Joan.xx,  28).  » 
Dominus,  quia  redemit  scrvulos  suos  :  Deus,  quia 
non  soluin  rcsurrexit,  sed  etiam  ipsc  se  suscitavit. 
Mandavit  autcm  salutes  Jacob  ;  quia  in  singulis 
oraculis  .'^alus  est  :   in  singulis  quoque  salus  est 

n  mansionibus  :  galus  in  ministeriis  angclorum,  qui 
ad  protcctionem  hominum  deputantur.Ex  mandato 
ergo  Dci  salus  homini,  nnn  ex  sua  operatione  con- 
fertur.  Dcns  cnim  maluit  ut  salus  homini  fid'  po- 
tius,quam  opcribus  qua2roretur,ne  quis  gloriaretur 
in  suis  factis,  et  peccalum  incurreret.  Qui  autem 
gloriatur  in  Domino,  fructum  pietatis  acquirit,  ct 
jactantia;  crimen  evadit. 

15.  (Vers.  6.)  Hie  igitur  cst  qui  polcst  dicere 
«  In  te  inimicos  nostros  ventilabimus  cornu.  » 
Quid  cst  ventilare  cornu?  Dedil  Dominus  cornua 
pluribus  aniraantibus,  ut  possiut  se  a  fcrarum  in- 
cursione  defendere.  Ideoque  et  bos  leoni  frequen- 
ter  resistit  ursum  proterit ;  cervus  quoque  quam- 
vis  sit  pavidus,  tamcn  et  ipse  cornibus  se  tuetur: 
aries  qiioquc  arietat  lupum.  Ergn  ea    qua;  cornua 

C  hal)eat  aninialia,ventilarc  dicuntur.Sod  homo  cor- 
nua  non  habct.  Quomodo  crgo  ventilat  ?  Unde  ? 
Vidc  Scriplura  quid  dicat :  «  In  te,  inquit,  inimi- 
cos  nostros  ventilabimus  cornu.  »  Cornu  nostrum 
es  tu,Domine  Jcsu.et  idoo  sicut  non  in  brachio  no- 
stro  pr.-csumimus,  ita  ncc  in  cornibus  nostris  vcn- 
tilandi  hahcmus  proesidium,  scd  in  Chrislo.  llabet 
cnim  fidcs  cornua  sua,qu,B  mutuatur  a  Christo.Si- 
quidem  nonotioseinbenedictionibus  Moysilegimus: 
«  Quis  visusest  in  rubo.veniat  super  caput  Joseph 
et  supcrvcrticcm  cjus.glorHicatus  intcr  fratros  suos 
primogcnilus  :  tauri  decus  spccics  ipsius,  cornua 
unicornui  cornua  ipsius :  in  ipsis  gentes  ventilabit 
simul  usque  ad  extremum  tcrrs.IIioc  decem  millia 
Ephraem,  et  ha;c    millia   Mannassc  {IKitl.xxxu\,iO, 

n  17).  »  Quis  est  in  rubo  visus  Moysi,  nisi  primo- 
genitus  Dci  Filius,  qui  ait :  «  Ego  sum  Dcus  pa- 
truiii  tunrum,  Dcus  Abraham,  Deiis  Isaac,  Deus 
Jacob  {E.vol.  III,  6)?  »  Idoo  se  demonslravit  huma- 
nis  aspectibus.qui  venturus  erat  ut  ah  oranibus  vi- 
derclur.  Idco  rubus  urobalur,  el  non  cxurebatiir ; 
qui  tcrram  islam  qua;  nobis  spinas  gcrminabat  et 
sentes,  disponobut  urcro  pcr  conlinonliaj  discipli- 
nam,  quam  consumcre  (IH)  per  mortia  a>rumnam. 
Undc  dicit  Projihcla :  "  Uro  rcnos  mcos,  el  ror 
iiicum    Psdl.    XXV,    2).    »  Ucvelavit  ergo    fulurum 

lipsis  advcrbii  miK/j.s  vcl  poliui  :  quoj  (igura  mini- 
mo  insolcns  apud  Ambrosium 


1151 


S.  AMBROSII 


1152 


quoddam  corporei  splendoris  indicium,   quo   per  A  riumstaluerunt  ne  nervum   manducarent  filii  Is- 


rflsurrectionem  caro  ista  fulgeret.  Quidenim  signi- 
ficabat  ignis  innoxius,  nisi  lumina  resurgentium  ? 
Unde  prssumpsit  Apostolus  dicere,  quia  «  sicut 
stella  a  stclla  differt  in  claritale,  ita  et  resurrectio 
mortuorum  (/  Cor.  xv.  !l,  -K).  »  Ilic  ergo,  inquit 
veniat  super  caput  894  trihus  Josepb,  ut  exaltet 
caput  populi  sui:  veniat  cliam  super  verticem,  ut 
vcrticera  capilli  perambulet,amputaturus  superflua 
dclictorum,  sanctificaturus-ornamenta  virtutum. 

10.  Hic  est  glorificatus  inter  fralres  suos,  sicut 
ipse  dicit :  "  Narrabo  nomen  tuum  fratribus  meis 
(Psal.  XXI,  23).  Quae  major  est  gloria,  quam  pec- 
toribus  nationum  (49)  cognitionem  divinitatis  in- 
fundcre?  quem  in  visione  vidit  Joseph,  quod  ma- 
nipulum  ejus  adorarent  fratrum  manipuli,  adora- 
ret  eum  sol  et  luna  cnm  stellis.  Manipulus  ille  in 
figura  carnis  accipitur  ;  omnis  cnim  caro  fenum. 
Fenum  hoc  nostrum  suscepit,  ut  suum  trticum 
germinaret,et  fructum  resurrectionis  offerret.Quae- 
ris  testimonium  ?  Audi  de  se  dicentem  :  «  Nisi 
granum  tritici  cadens  in  terram  moriatur,  ipsum 
solum  manet :  si  autem  mortuum  fuerit,  multum 
fructum  afferet  (Joan.  xii,  2'i).  Denique  ut  scias 
quia  de  Dei  Filio  dicit  Moyses,  ait:  «  Glorificatus 
inter  fratres  suos  primogenitus  {Deut.  xxxm,  17).» 
Utique  non  Joseph  erat  priraogenitus  inter  filios 
Jacob,sed  Ruben  ;  nam  Joseph  postplurimos  erat. 
Sed  primogenitus  dicitur,  qui  venturus  erat,  ut 
nationum  populos  congregaret. 

il.  Unde  pulchre  ait  Scriptura  :  «   Tauri  decus 


rael.  El  ideo  sacri  sanguinis  se  redemptione  frau- 
darunt,  salutifera;  quoque  passionis  se  beneficiis 
abdicarunt,  ne  vitam  mereantur  a;ternam  ;  quia 
scriptum  cst :  «  Nisi  manducaveritis  carnera  Filii 
hominis,  et  biberitis  ejus  sanguinem,non  habebitis 
in  voliis  ipsis  vitam.  Qui  autem  raanducat  meam 
carnem,  et  bibit  meum  aanguinem,  habebil  vitara 
ffiternam  {Joan.  vi,  54,  35).  »  Accipe  aliud.  Quid 
est  nervus,  nisi  quo  corpus  omne  constringitur  ? 
Corpus  Christi  Ecclesia  est,  quje  vinculo  slringitur 
charitatis.  Quid  aliud  in  Christo  Judai,  nisi  chari- 
tatis  vinculura  omne  solverunt  ?  Merito  Petrus  sa- 
cerdos  eligitur,  qui  spiritu  oharitatia  divinae  tripli- 
ci  se  ligavit. 
n  17*.  Acclpe  adhuc  quia  ipsum  significavit  MoyS 
ses.  895  Aiijecit  :  «  Cornua  unicornui,  cornua 
ipsius  :  in  ipsis  gentes  ventilabit  {Deut.  x.xxiii, 
i7).  »  Sed  noli  timere  quia  ventilat ;  dixlt  enim  ; 
«  Percutiam  et  sanabo  {Deut.  xxvii,  39).  »  Bona 
cornua,  quibus  inclusit  orbem  terrarum :  bona 
cornua,  quibus  leonem  illum  nostrum  adversa- 
rium  ventilavit :  bona  cornua,  quibus  ferit  ut  cor- 
nua  adversarii  tiraere  nequeamus,  quia  et  Satanas 
habet  cornua  sua,  sicut  testificatus  est  Daniel  di- 
cens :  «  Videbam  et  cornu  illud,  quod  faciebat 
pugnam  cum  «anctis  :  et  invalescebat  eis,  donec 
venit  Antiquus  dierum  (D(in.  vii,  21,  22).»  Hic 
est  antiquus  dierum.  Quis  autem  unicornuus,  nisi 
unigenitus  Dei  Filius,  et  unicum  Dei  Verbum, 
quod  erat  in  principio  apud  Patrem  ?  Quod  Verbum 


e.jus  (Ibid.  ).  »  Sicut  enira  taurus  ducit  arraentum,  '-'  suis  cornibus  gentium  populos  mortificavit,  et  vi 


ita  Christus  plebem  genlium  duxit  ad  Ecclesiam, 
induxit  ad  pascua  ;  iit  posset  dicere  :  «  In  loco 
pascuae  ibi  me  collocavit:  super  aquam  refectionis 
constituit  me  [Psal.  xxii,  2,  3).  »  Hujus  tauri  deco- 
rem  pro  captu  nostraB  fragilitatis  arraenta  (50)  se- 
cuta  sunt  prscedentem,  ut  vitam  adipiscerentur 
ffiternam.  Mugivit  hic  taurus,  ct  mors  refugit.  Leo 
rugit,et  quis  non  timot  ?  Vere  maxima  taurus  vic- 
tima,  ut  ab  adversariis  assumanus  testiraonia 
(Virg.  lib.  II  Gcorg.).  Qua;  major  enim  victima, 
quam  qua;  mundi  totius  peccatum  suo  cruore  mun- 
davit?  Audi  quia  ipsum  taurum  dicit  etiam  san- 
ctus  prophota  Jacob  ;  cum  revelaret  Domini  pas- 
sionem,  quein  Juda;i  poslea  persccuti  sunt.  «  In 
furorc,  inquit,  suo  subncrvaverunt  taurum  (Gen. 
XLix,  6).  »  Et  ut  aperiret  quia  de  Judsis  dicebat, 
addidit :  «  Dividam  eos  in  Jacob,  et  dipergam  illos 
in  Israel  {Ihid.  7).  »  Hic  est  homo  qui  lucfatus 
est  cum  Jacob,  et  femur  ejus  tetigit,  quo  tactu 
Patriarcha?  ncrvus  obslupuit :  significans  ex  ejus 
successione  secundum  carnem  se  esse  venturum, 
qui  subncrvundus  esset  a  populo  Judffiorum  in  sui 
corporis  passione.  Quod  non    intelligentes    myste- 

(''(9)  Cnd.  Vict.  et  Colb.ac  edit  omnes,  quam 
peccaioritjus  naiioituin.  Alii  mss.  ut  in  textu. 

(5f))  Edit.  vet.  ac  Ilora.  cura  mss.  Vict.  et  Colb.. 
hujus  lauri  decore  perpetuo   capfa   nostrw    fragilita- 


vificavit,  ut  fierent  in  decem  millia  Ephraem  usque 
ad  lerminos  terr«,  et  usque  in  millia  .Mauassen  : 
eo  quod  crediturus  esset  in  eum  populus  nationum 
qui  totum  repleret  orbem  terrarum  ;crediturus  es- 
set  postea  etiam  populus  Judaeorum,  ex  oblivione 
conversus  ad  gratiam.  Oblitus  est  enim  salutem 
suam,  qui  tam  sero  converteretur  ad  Christum. 
Ideo  Saul  in  raillibus,  David  in  decem  milibus  ; 
quia  durus  in  paucis,  raansuetus  in  pluribus. 

18.  Neque  tamen  abnuo,  si  quis  quasi  ad  Joseph 
dictum  putat :  <t  Primogenitus  tauri  deous  ejus 
{Deut.  xxxiii  \7) ;  »  et  sic  distinguendum  putat, 
quia  dedit  et  sanctis  suis  cornua :  «  Exaltavit 
enim  cornu  populi  sui  {Psal.  cslviii,  14).  »  Et 
£1  Anna  raater  prophcta;  Samuel  dicit :  «  Exultavit 
cor  meum  in  Domino  :  et  exaltatum  est  cornu 
neum  in  Deo  meo  (/  Reg.  ii,  1).  •  Habuit  utique 
et  Joseph  in  Domino  cornua  spiritalia.  Accipiatur 
itaque  Joseph,  dummodo  in  ipso  figura  sit  Christi, 
cui  dicitur  :  «  Joseph  filius  meus  amplificatus  fl- 
lius  meus  junior  ad  mc  revertere  [Gen.  slix,  22).  » 
Neque  enim  Joseph  ad  Jacob  revertitur ;  sed  Chri- 
stus  a  mortuis  resuscilatus  ad  Patrem  Deum  re- 

tis  armenla,  etc.  Paris.  quaedam,  hujus  tauri  decore 
pro  captu.  etc.  His  cod.  Reg.  et  alii  quator  prosime 
accedentes  nobigcum  faciunt. 


H53 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  XLIII. 


US4 


Verlilur,  ut  scriptum  est:  «  A  summo  clAo  cgres-  A  imiicilire  nrm  possiiit,  quae  ducit  ad  serreta    para- 


sio  ejus,  et  occursus  ejus  usque  ad  summum  pjus 
Psat.  xvni,  7).  i  Esto  tamen,  ut  de  Joseph  acci- 
piatur  i<  Reverterc  ad  me  ;  »quia  populus  revertitur 
in  terram  ChananfEorum,  in  quibus  ante  habitave- 
rant  patriarch£e.  Unde  dicit  Isaac  ad  Jacob  :  «  Non 
accipies  uxorem  a  filiabus  Chananaeorum  (51) 
{Gen.  XXVII,  1) ;  et  mittit  eum  in  Mesopotamiam, 
ut  ibi  sibi  conjugem  reperiret.  Nunquid  ei  insidiati 
sunt  domini  sagittarum  (52)?  Numquid  ipse  propter 
benedictionem  uteri  materni  in  toto  orbe  benedi- 
ctus  est,  et  non  Dominus  Jesus,  quem  Virgo  gene- 
ravit  ?  Et  ideo  non  solum  supra  homines,  sed  etiam 
supra  angelos  et  archangelos,  et  supra  omnemsu- 
blimitatem  ccelestium  benedictus  est  potestatum,8i- 


disi.  Habemus  ergo  in  nobis  studium  divinae  co- 
gnitionis  ;  habemus  Dei  verb  um,  quod  est  nomen 
Patris.  Hffic  vere  proprietas  Dei,  quia  Pater  Christi 
est :  et  ideo  in  nomine  Patris  venit,  qui  venit  ut 
Patris  faceret  voluntatem,  Et  ideo  ait :  «  In  no- 
mine  Patris  veni,  et  non  me  suscipietis:  si  alius 
venerit  in  nomine  suo,  illum  suscipietis  {Joan.  v, 
43) ;  »  significans  Judaeos  in  /Vntichristum  creditu- 
ros,  qui  in  Christum  credere  noluerunt.  Ergo  qui 
in  Christum  credit,  non  in  arcu  suo,  nec  in  gladio 
suo  sperat,  sed  in  nomine  ejus  spem  victorije 
local. 

20.  (Vers.  7.)  Et  idoo  ait:  «    Non   enim  in    arcu 
meo  spcrabo  :  et  gladius  mcus  non   salvabit  me.  » 


cut  Scriptura  testaturdicens:  «  Bencdictusquivonit  ip  Sed  si  in  arcu  sperandum  est,    in   Dei   certe  arcu 


in  nomine  Uomini :  Deus  Dominus,  et  illuiit  nobis 
{Psiil.  cxvii,  26,27).  »  Dominus  enim  Deus  ipse  est 
Rex  regum,  ctDorainus  dominantium  in  his  quceha- 
bentur  in  coelis.  Propter  haeccornua  Domini  Jesu,et 
David  in  voce  tuba;  corneas  canens  {Psal.  cxvn,G,)au- 
ditus  a  Christo  est ;  et  Moyses  docuit  {Num.  x, 
10)  sacrificiorum  ritus  tubas  sonitu  esse  celebran- 
dos,  sicut  et  scriptum  est:  «  Canite  in  initio  men- 
sis  tuba  (Psal.  i.xxx,  4),  »  Cui  hoc,  nisi  nobis  scri- 
ptum  est?  Mensens  enim  ab  initio  lunae  veteres  ob- 
servare  consueverant.  Luna  autem  Ecclesia  est, 
quge  spiritalibusetevangelicis  praedicationibus896 
in  abundantia  pacis,  ut  Propheta  dixit  {Psal.  lxxi, 
7),  extollitur.  lu  Chrislo  ergo  cornu  ventilabimus 
inimicos  nostros. 


sperandum  est,  quem  posuit  in  nube,  ut  a  diluvio 
genus  hunianum  timere  desineret.  Isto  arcu  nos 
protegit,  quo  arcu  et  jaculatur  sagittas,  quibuf 
percutiat  inimicos  et  adversarios  nostros. 

21.(Vers.  8,  9.)  Undo  etait:«  Liberasti  enim 
nos  ex  affligentibus  nos  :  et  eos  qui  oderunt  nos, 
confudisti.  In  Deo  laudabimur  tota  die  :  et  in  no- 
mine  tuo  confitebimur  in  SKCula.  >■  .^udi  quomodo 
nos  liberet  ;  quia  sagittis  quas  jaculatur  e  ccelo, 
tcrrs  nostrae  interiora  peuetrantur  ;  ut  motus  om- 
nis  terrenus  intereat  et  quiescat,  sicut  in  posterio- 
ribus  ait :  «  De  ccelo  jaculatus  es  judicium  :  terra 
tremuit,  el  quicvit  {l'sal.  lxxv,  9).  »  Sic  igitur  li- 
beramur,  dum  confundunturinimica;et  adversariae 
potestales  ;  vel  sapientia  carnis  istiiis   retusa  rcc- 


19.  «  Et  in  nomine  ejus  spernemus  insurgcntes  in  C  lcstibus  imperatis,  in  suis  criminibus  erubeseit,  et 


nos.  »  Quid  est  nomcn  nisi  quo  proprie  unusquis- 
que  significatur,  quod  ei  non  sit  communc  cum 
caeteris?  Homo  cnim  commune  vocabulum  est ; 
nisi  addas  qui  vocelur,  non  potest  declarari.  No- 
men  crgo  proprietas  uniiiscujusque  est,  quo  possit 
intelligi.  Unde  arbitror  quod  et  Moyses  volens 
proprium  Dei,  et  aliquid  de  eo  speciale  cognosce- 
re,  quod  non  essel  commune  cum  coeleslibus  po- 
testalibus,  inlerrogavit :  "  Quod  est  nomen  tuiim 
{Ejcod.  III,  13;  ?  »  Denique  cognoscens  mcntem 
ejus  Deus,  non  respondil  nomcn,  sed  ncgotium, 
hoc  est,  rem  expressit,  non  appellationem,  diccns  : 
«  Ego  sum  qui  sum  {Ibid.  14),  quia  nihil  tam 
proprium  Dei,  quam  semper  esse.   Quia   ergo   ne- 


flagitiorum  suorum  pudore  confunditur :  adulter 
in  libidinis  suajflammis,  et  vesani  amoris  incendio: 
avarus  in  immodica;  cupiditatis  ardorc,  qui  aliena 
rapiendo,  quo  plura  invascrit,  eo  majora  deside- 
rat :  ebriosus  iii  tcmulentia,  facinorosus  in  scelere. 
qui  et  hic  confunduntur  897  gravissirae :  sed 
multo  amplius  confundentur;  cum  viderinl  sanctos 
Domini  resurgentes  et  evangelicum  illud  irapleri, 
quod  ail  Dominus  :  «  Multi  dormicntium  in  terra! 
monumentis  resurgent:  isti  in  vitam  a:ternaiii.  et 
hi  in  opprobrium  el  pcrpetuam  confusioneni  (7o(i«. 
\,28el20).» 

22.  Cum  cccperint  ergo  illi  resuscitari  in    confu- 
sionem  perpetuam,  sanctus  Domini  dicit  :  •  In  Deo 


gant  Christum  coKternum  Patri,videant  quia  Deuin  j)  laudabimur  tota  die  :  et  in  nomiue    luo   confitebi- 


negant,  cujus  cst  semper  esse,  nec  aliquando  non 
fuisso.  Hao  ergo  cognitione  proprietalis  divinje 
Moyses  insurgentes  in  se  volcbatspernerc  :  vel,  ul 
Aquila,  aut  Symmachus  di.xerunt,calcare  resisten- 
tes  sibi  tanquam  serpentes  el  scorpioncs,  quos 
etiam  Dominus  dieit  in  Evangclio  {Luc.  x,  9)  esso 
spiritalibus  vestigiis  proterendos,  ut  viam  noslram 

(51)  Quidam  mss.,  a  linibus  Chanamcontm. 

(52j  Ut  ostendatur  liencdictio  tribui  Joseph  a 
Moyse  impertila,  de  Christo  potissimum  inlelligi 
dclierc,  hic  alTeruntur  qu.rdam  ex  verbis  iis  quibus 
Jacob  moricns  Joseph  lilio  bcnc  pccutus  esl:  qua; 
tamon  constat  proprie  Christo  convenire.    Fit   igi- 


mur  in  sajcula.  »  Opulontus  in  divitiis  laudatur, 
luxuriosus  in  conviviis,  srorlalor  iu  nocte,  potons 
iii  hac  vita  quaj  babet  noclcs  :  sanctus  autcm  non 
in  bac  vita,  sed  in  Deo  laudabitur;  qui  Domino 
pcr  omnia  placcre  gostivit,  qui  potest  dicero  : 
«  Furliludo  cl  laudutiu  uieu  Uominus  (Psal.  cxvii, 
14).  "  Laudabilur  lota  dic  ;    quia   buneslo   egit,  et 

turallusio  ad  illud  Gcn.  xuix,  23  :  Ki;  iv  SiaSouXfjii- 
(itvoi  t/.oiSiipojv,  xii  <vii/ov  «iTy  xupioi  tojiu- 
[iiTwv.  Et  inlVa  quoiiuo  25  :  luvixiv  iuXoyU; 
|ajiirt<iv  xai  H^tiTp»;,  elc.  Vidc  cup.  il  [ib.  Dt  Ocnc- 
dict.  Palnarcharmn. 


115S 


S.  AMBROSII 


H50 


opera  sua  non  abscondil  et  crimina,  sed  regi  pate-  Anon  ropnlit  plebem,  quia  reliquiae    secundum  ele- 


Cccit  ffiterno,  in  dio  ambulans,  non  in  lenebris  et 
occultis.  Unde  et  Apostolus  :  «  Sicut  in  die  honeste 
ambulemus  {Rom.  xiii,  lol  ;  »  hoc  est,  non  in  ga- 
neis  atque  gurgustiis,  non  in  cubilibus  et  impudi- 
citiis,in  quibus  flagitiosus  se  putat  parietibus  esse 
tectum,  utpossitDei  scientiam  prKterire;  cum  in- 
velata  apud  Deum  universoVum  flagitia  sint,  et 
occulta  divinae  cognitioni  peccata  hominum  esse 
non  possint.  Ergo  sanctus  laudabitur  in  futurum  ; 
quia  non  qutcsivit  pr.Tsentium  laudcm,  sed  gra- 
tiam  futurorum. 

23.  Vide  tauien  distantiam.  Ilic  dum  est,  in  L)o- 
mino  gloriatur ;  illic  in  Domino  laudabitur,  et  pro- 
brevi  temporc  niercedemaeternitatisaccipiet.Aquila 
tamen  posuit  :  »  In  Domino  gloriabimur  tota  dic.  » 
Synimachus  ait  :  «  Deo  hyranum  dicemus  per 
omncm  diem.  »  Concordat  omnium  sensus,  ut  non 
desinamus  circa  Dei  laudes,  sive  hymnum  dicendo 
(53),  sive  divinam  per  orania  momenta  gloriam 
concinendo.  Qui  enim  hymnum  dicit,  puro  corde 
et  spiritaliter  dicit,  et  omne  genus  passioni  excki- 
dit  humana?  ;  ut  nullo  moerore,  nullius  doloris 
acerbitate  impediatur  ejus  olficium,  exasperclur 
ejus  affectus  :  sed  hymnum  Ueo  dicendo,  immobi- 
lis  atque  irrevocabilis  perseveret ;  sicut  ipse  David 
qui  ait:  «  Bcnedicam  Dominum  in  omni  temporp, 
semper  laus  ejus  jn  ore  meo  {Psal.  xxxiii,  2) ;  » 
sicut  Job,  qui  umissis  filiis,  ir.teremptis  iminibus 
suis,  direptis  facultatibus  ait :  «  Dominus  dcdit, 
Dominus  abstulil...  sit  nomen  Domini  benedictum 
(Job  1,21).» 

24.(Vers.  10.)  «  Nunc  autem  repulisli  et  confu- 
disti  nos.  Et  non  progrcdieris  Deus  in  virtutibus 
nostris.  »  Cum  ipse  sanctus  David  alio  loco  dixe- 
rit :  « Quia  non  repellet  Dominus  plebem  suam 
{Psal.  xciii,  14);»  quomodo  hoo  loco  ait :  «  Repulisti 
nos,  »  praescrtim  cum  hsec  de  plebe  dicat,  cui  noii 
mediocria  insignia  propriae  virtutis  enumeret  '? 
Neque  enim  mediocre  est  dicere  quod  tempestates 
et  varia?  tentationes  super  se  venerint,  et  oblili 
non  sint  Dominum  Deum  suum,  et  iniquenon  ege- 
rint  in  Testamentum  ejus  {Infra,  vers.  18),  et  cse- 
tera  quae  sequunlur.  Unde  etiam,  Apostolus  san- 
ctus  interpretatur,  et  dicit  quod  eu  usque  noii  re- 
pulerit  plebem  suam  Dominus,  ut  posucrit  loquen- 


B 


ctionem  gratia;  salvoe  facta;  sunt.  Et  videtur  m 
paucis  non  repulisse  quidem  populum,  tametsi 
non  totum  populum.  Sed  ex  eo  plurimos  repulisse 
Unde  addidit  ponendo  responsum  Dei,  quod  non 
soluni  in  paueis  servaverit  plcbem,  sed  etiam  sep 
tem  millia  virorum  sibi  reliquerit,  i|ui  non  curva- 
verunt  genua  ante  Baal  {Ibiil.  4).  Verum  fuerit 
hoc  (5i)  dictum  ab  Apostolo  secundum  Evangelium 
quoniam  Dominus  transierat  ad  gentes  :  responsi 
autcm  divini  tempus  referatur  ad  zelum  adhuc  fi- 
dei  fervcntem,  quando  etiam  prophetarum  gratia 
redundabat  populo  Judaeorum.  Undc  si  EUjb  tem- 
pore  negavit  Dominus  a  se  plebem  repuUam, 
multo  magis  tempore  David,  vel  filiorum  Core, 
quo  adhuc  fides  electi  populi  prTnitebat. 

25.  Tamen  ul  et  ipsum  sancluin  David  interro- 
gemus,  quomodo  Dominus  plebem  suam  non  repu- 
lerit,  colligamus.  Namcum  sitDeus  appropinquans, 
non  elonginquans,  sicut  habet  scriptura  Veteris 
Testamenti  {Jerem.  xxiii,  23,i,  utique  qui  appro- 
piat,  non  repellit.  Est  enim  misericordiae  divinae, 
ut  nulli  causa  sit  mortis  ^.55'i,  et  omnes  putet  es  e 
rediraendos.  Sed  vide  ne  ille  repellatur,  qui  se 
elongat  a  Domino,  sicut  dicit  David  :  «  Quoniam 
ecce  qui  se  elongat  a  te  peribunt  :  perdidisli  om- 
nes  qui  fornicantur  abs  te  {Psal.  lxxii,  27).  »  Quid 
est,  abs  te  rornicantur?  Quia  turpitudinis  sus  lu- 
dibriis  te  relinquunt,  et  a  te  recedunt,  et  a  pra;- 
ceptis  luisdevii  sunt.  Denique  alibi  habes  scriptum: 
"  Adulteros  autemjudicat  Deus,disperdenseos  a  se 

C  (Ihbr.  XIII,  4).  »  Repulisti  ergo,  hocest,  alienando 
abs  te  pcrdidisti  eos.  Ergo  qui  se  a  Domino 
separat.ipse  a  Domino  separatur  :  is  qui  non  cogno- 
scit  Duniinum,  a  Domino  non  cognoscitur  :  et  qui 
ignorat,  ignoratur ;  sicut  ipse  Dominus  dixit  : 
((  Discedite  a  me,  omnes  operarii  iniquitatis,  ne- 
scio  vos  (Mtttth.  VII,  23).  »  Non  enim  scire  digna- 
tur  injustiae  ministros  et  iniquitatis  auctores. 
1'eccator  ergo  non  repellitur ;  quia  ipse  se  repellit. 
lloc  igitur  genere  dicit :  «  Nunc  autem  repulisti  et 
confudisti  nos.  » 

26.  Quomodo  tamen  repellat  Deus,  qui  sequitur 
versiculus  exponit.  Quia  "  non  progredieris,  inquit, 
Reus,  in  virtutibus  nostris.  »  Deus  quando  non  ad- 
juvat,  repellere  videlur.  Linusquisque  enim  quiad- 


tem  eum:  «  Tota  die  expandi  manus  meas  ad   ple-  [j  jumenta    non    sentit   divinitatis   sibi    opitulatione 


bem  non  credentom,  et  contradicenlem  (ha.  i.xv, 
2,  Rom.x,  21).  »  Cujus  sermonis  auctoritate  sub- 
nixus  ait  :  «  Dico  igitur:  S98  Numquid  repulit 
Deus  hajreditatem  suam  ?  Absit.  Nam  el  pgo  Israe- 
lita  sum,  ex  semine  Abraham,  de  tribu  Benjamin 
(xi,  ^,2).  »  Non  repiilii  upus  plcbein  suain,  quam 
prajscivit.  Sed  potest  hoc  loco   dici    quoniam  ideo 

(53)  Hymnus  ex   Greg.  Nyss.    tract.  5  in    Psal., 

cap.  3    est,       -f,      inl     toT;      6:rapyo*JJ:v     t,|JLrv      afaholi 

ivaT:9Etj.EVT|  T(t>  (S£(t)  £-J9T,tj.ia.  Sed  nos  de  hoc  alibi 
plura. 

(54)  Mss.  quin^iue  Gall.,  (juoJ  non  soluin   in  pau- 
cis  servaverit,  qui  non  curvuverunt  ijenua  ante  Baal : 


confcrri,  repulsum  se  pufat  atque  desertum.  Quid 
est  autem  quod  ait :  «  Non  progredieris,  Deus?  » 
Et  quid  sibi  vult  quod  Deus  interdum  aut  progredi 
dicitur,  aut  egrcdi,  aut  cxsurgere,  aut  descendere? 
Non  enim  rorporaliter  Deus  niovetur  aut  de  aliquo 
loco  exit,  aut  ad  alterum  transit,  qui  supra  omnia 
est :  aut  vere  exsurgit,  quasi  in  aliquo  jaceat    cu- 

verum  fuerit  hoc,  elc.  Statuat  prudens  lector,  num 
forte  haec  leclio  alii  prKferenda  sit. 

(55)  Godex  Reg.,  utcqnc  qui  appropial,  !<(  nulli 
causa  sil  mortis,  etc,  Alii  auteni  qualuor,  xitique 
qui  appropiat,  ut  nulli,  etc. 


HS7 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  XLIII. 


1138 


bili,  vel   in   aliqua  sede   corporaliter  sedeat ;  sed  A  Scriplura  hoc  dicit :  el  jam  lunc  slgnificabit  qiiud 


ha;c  dicuntur,  ut  tu  intelligas  quando  et  ad  quem 
cgredi  dicatur,  et  ad  quem  exsurgere.  Legimus 
enim  in  hoc  ipso  psaimo  :  «  Exsurgere,  quare  ob- 
dormis,  Domine  [Injra,  vers.  23)  ?  «  Et  conside- 
randum  ne  quando  899  nostris  improbabilibus 
actibus  obdormire  videatur  ;  ut  in  Evangelio  Ipgi- 
mus,  cum  adhuc  imperfecti  essent  apostoli  quod 
his  Jesus  Christus  dormiebat  (Malth.  viii,  24.)  Ve- 
rum  ubi  metu  naufragii  et  timore  perculsi  sunt, 
Christum  excitaverunt  dormientem  [Ibid.  25). 
Perfidis  ergo  dormit  Dominus  Jesus,  fidelibus  vi- 
gilat. 

27.  Denique  et  qui  fidelis  est,  intrat  ad  Deum  : 
et  a  negligente  Deus  videtur  exiro  atque  discodere. 
Certe  imperfectos  et  adhuc  infirmos  attrahit  ad  se  n 
Dominus  ;  sicut  legisti  dicentes  juvenculas  :  «  .\i- 
trahe  nos,  post  odorem  unguentorum  tuorum  cur- 
remus  [Cant.  i,  3).  »  At  vero  Moses  qui  jam  fortior 
erat,  et  electus  a  Domino,  et  aseendere  legitur,  et 
intrare  ad  Dominum  Deum  suum,  sicut  scriptum 
est :  «  Quia  ascendit  Moyses  in  montem,  et  cir- 
cumdedit  lux  montem  (36),  et  descendit  majestas 
Domini  in  montem  Sino,  et  cooperuit  eum  nubes 
sex  diebus  :  et  vocavit  Dominus  Moysen  die  septi- 
mo,  de  media  nube.Aspectus  autem  majestatis  Do- 
mini  tanquam  ignis  ardens  super  verticem  montia 
coram  Cliis  Israel.  Et  intravit  Moyses  in  mediam 
nubem  {Exod.  xxiv,  15  18).  »  Sicut  ergo  hic  Moy- 
ses  intrabat  in  nubem,  ubi  primum  ad  montcm 
vocatus  a  Domino  est :  ita  in  posterioribus  perfc- 


desereret  populum  Judajorum,  et  transiret  ad  gen- 
tes.  Denique  et  in  psalino  hoc  inveniraus  expres- 
sum,  cum  dicit  David  :  «  Et  ipse  tanquam  sponsus 
procedens  de  thalamo  suo.  Exsultavit  tanquam 
gigas  ad  currendam  viam  {/',(«/.  xviii,  6).  » 

29.  His  igitur  generibus  reperimus  egressum 
Dei,  aut  ejus  ingressum,  sicut  et  Dominus  dicit 
Jesus  quia  ad  virum  timent.^m  veniat.  «  Ecce,  in- 
quit,  sto  adjanuam,  et  pulso:  et  si  quis  audierit 
vocem  meani,  et  aperuerit  januara,  intrabo  ad  eum, 
et  crenabo  cum  illo,  et  ipsemecum  '.tpoc.  iii,  20).  )> 
Hffic  igitur  diximus  proplerea  quod  ait  Propheta : 
<•  Repulisti  nos,  et  non  progredicris,  Deus,  in  vir- 
tutibus  nostris.  » 

30.  Simpliciter  autem  et  illud  accipiamus,  quia 
Dcus  progressus  est  in  virtulilnis  Judiorum  90O 
quando  Jesu  Nave  ducem  militiae  ccelestis  adora- 
vit  :  et  idco  sine  ferro  vicit,  et  sine  ulla  obsidione 
destruxit  urbem  Jericho,  qtia;  habebat  validissimos 
muros.  Quando  enim  progressus  est  in  virtutibus 
servorum  suorum  Deus,  victoria  consecuta  est. 
Nam  progressus  est  angelus  ad  Ezechia;  preces,  et 
stravit  innumeras  copias  Assyriorum.  Sed  intcr- 
dumet  quos  vult  in  certamine  coronari  Dominus, 
veluti  derelinquit  ad  tempus,  ut  fidc  vincant,  ncc 
rebus  secundis  et  prosperis  devotio  romiltatur. 
Denique  sspe  qui  prosperorum  cursu,  et  secundo- 
rum  usurpatione  ccciderunt,  corriguntur  adversis. 
Ideo  frequenter  invenimus  Judaeos  post  victoriam 
lapsos,  posl  servilium  correetos,   quia  precibus  et 


ctior,  cum  ipse  intraret  in  tabernaculum   suum,  C  deplorationibus  Deum  ad  se  redire  fecerunt. 

descendebat  ad  eum  columna  nubis,  et  stabat  in 

ostio  tabernaculi,  et  stans  totus  populus  adorave- 

runt  unusquisque  ad  ostium  tabernaculi  sui  {E.vod. 

xxxiii,  9  et  10) :  in  nube  autem   Dominus  ;  posuit 

enim  {Psal.  xvii,  12)  teuebras  latibulum  suum.  Ut 

scias  autem   quia  de  Domino  dicit :  «  Et  locutus 

est,  inquit,  Dnminus  ad  Moysen  {E.rod.  xxxm,  1).  » 

Quod  autem  extra  castra  tabernaculum  Moysi  po- 

situm  esse  commcmoratur,  ut  occurreret  Deo,  non 

videtur  esse  conlrarium  ;  qui   enim  Deum  qux>rit, 

quasi  ad  Deum  intrat,  et  tola  mente  ad  cognitio- 

ncm  ejus  ingrcditur. 

28.  Justus  ergo  intrat  ad  Dominum,  sicut  Moyses 
intrabat  in  nuboin  :  iu  nube  autem  Deus.  Denique  : 
«Ecce  Dominus  venit  in  nubo  levi  (Isa.  xix,  1).  » 
Et  in  Evangelio  habes  scriptum  :  «  Cum  autem 
oras,  intra  in  cubiculum  tuum,  et  clauso  ostio, 
ora  Patrem  tuum  in  abscondito :  et  Pater  tuus  qui 
vidct  in  abscondilo,  reddet  tibi  {Matlh.  vi,  C).  » 
Ergo  intus  quasi  in  cubicnlo  tuo  Deus  esl.  .\iidi 
etiam  alibi,  quia  intus  esl  Deus.  «  Ecce,  imiuit, 
Dominus  procedet  de  loco  suo,  et  dcscendet  et 
ascendet  super  exrelsa  terrae,  etmovebuntur  mon- 
tes  sub  eo,  et  valles  liquescenl  {Mich.  i,  3  ct  4).  » 


(56)  Edit.  Rom.,  el  txcundedit  nube.<i  montcm. 
(57  Hoc  loco  id  signilicat  Ambrosius  Christum 
gradus  omnes  ac  notas   buroanoruai  airectuuna, 


31.  Unde  et  illud  quod  Sl'cundum  hominem  di- 
ctum  est,  et  hominis  affeetum,  huic  sententia;  non 
repugnat,  quia  dixit  Dominus :  «  Deus,  Deus 
meus,  respice  in  me,  quare  me  dereliquisti  [l'.ial. 
XXI,  2)  ?  »  Non  quod  derelictus  sit  Dominus,  qui 
ait  alibi  :  «  Quoniam  solus  non  sum,  quia  Patcr 
raecum  est  {JoaH.  xvi,  31),  »  sed  quia  secundum 
carnem  hominis  et  affectum,  qui  in  certainine 
gravi  cst  constitutus,  derelictus  vidctur  a  Doraiiio. 
Denique  non  otiose,  ait  scriptura,  quia  post  tenla- 
tionem  primam  discessit  ab  eo  diabolus  usque  ad 
tcmpus  {Luc.  IV,  13),  hoc  est,  usque  ad  certamcn  ; 
ubi  enim  magnum  certameu  sacras  passionis  ad- 
venit,  iterum  adversarius  ad  testameiila  successit : 

£j  homo  aulem  quando  velut  in  anibiguo  cons^litulus 
est,  putat  se  u  Deo  suo  esse  desertum.  Scd  quem- 
admodum  hoc  secundum  carnis  aCfcctum  accipi- 
mu3  ;  quia  sibi  homo  visus  esl  dcrelictus,  c^jus 
processura  opcratus  esl  Christus  in  corporc  suo 
(57)  :  ita  ctiara  divinilale  seicbal  se  nun(|uani  de- 
relinqui  a  1'atre,  quia  ipse  dixit  :  «  Ego  iii  l'iilre, 
et  Patcr  in  mo  {Joan.  xiv,  10)  »  et  solum  se  noa 
esse  signavit. 

32.  (Vers.)     Substituit      ctiam      vcrsictilum 

innoxioruiii  videlicet,  in  huniunitale  sua  suscepis- 
se,  el  praj  so  lulisso. 


H59 


S.  AMBROSII 


1160 


istum  :   "    Avertisti  nos  retrorsum    prae  inimicis  A  Ueus  nos  apostolosnovissimos  ostendit,  sicut  morti 


nostris.  »  Non  est  bene,  qui  retrorsum  avortitur, 
quia  «  nemo  mittens  manum  in  aratrum,  respi- 
ciens  retro,  habilis  est  regno  Dei  {Luc.  ix,  62).  » 
Uenique  uxor  Lol,  quiaretro  respexit,  ad  vcrticem 
moiitis,  hoc  est,  ad  superiora  pervenire  non  potuit, 
sed  in  salem  conserva  est,  qua?  species  cita  solvi- 
tur,  nec  potest  usum  habere  diuturnum.  Sic  sunt 
qui  temporalia  sequuntur,  et  non  sequuntur  Eeter- 
na  :  et  hic  infatuantur  a  stultitia  sua,  et  futuro- 
rum  gratiam  habcre  non  possunt.  Sunt  tamen  qui 
retro  positi  obliviscuntur  superiorum,  et  ad  priora 
.=e  extendunt,  ut  ad  bravium  valeant  pervenire.  Et 
Petro  dicitur  :  «  Vade  retro  me,  Satana  {Marc.  vin, 
33),  »  ut  in  melius  provocetur.  Et  in  numeris  (58) 


deatinatos,  ul  speclaculum  simus  huic  mundo,  et 
angelis  et  hominibus  (I  Cor.  iv,  9).  »  Novissimum 
se  dixit,  et  idem  tamen  quod  primus  esset  oaten- 
dit,  cum  dicit :  «  Nostra  aulem  conversatio  in  cce- 
lis  est  Philipp.  ii.,  20).  » 

34,  (Vers.  42.)  Sequitur :  «  Et  qni  oderant  nos, 
diripiebantsibi.  Dedisti  nos  tanquamoves  escarum, 
et  in  nationes  dispersisti  nos.  «  Miraris  forsitan 
quod  cum  in  posterioribus,  ut  diximus,  Bummam 
habeant  fidei  constantiani  qui  loquuntur,  hic  dicant 
quod  ab  iis  qui  oderant  eos,  diripiebantur :  sed 
non  te  istaperterreant.  Multi  enim  hic  diripiuntur, 
et  tamen  merita  eorum  a  Christo  non  queunt  se- 
parari.  Rapiebantur  apostoli,  cffidebantur  virgis,  in 


prior  est,  quipost  Christum  est.  Ideo  ergo  prx  ini-  ^  carcercm  trudebantur,  separabantur  a  se,  et  tamen 
""        '     '^   '"'    '         »--»--        cum  Christo  manebant :  imo  hoc  ipso  quod  rapie- 

bantur  a  perfidis,  eorum  merita  crescebant,  et 
grata  in  coelcstibus  augebatur.  Non  enim  statim 
qui  ab  hominibus  diripitur,  etiam  vincitur.  Vide 
aposlolum  Paulum  gratulatum  in  periculis  suis  : 
vide  gloriantem,  quod  per  fenestram  in  sporta  de- 
missus  sit.  Vide  quemadmodum  sanctus  Jeremias, 
sanotus  Ezechiel,  sanclus  Daniel  in  captivitatem 
deducti,  et  ab  Assyriis  direpti,  nullam  tamen  cap- 
tivitatem  propriae  fidei  pertulerunt,  nec  in  Testa- 
mentum  Domini  deliquere,  qui  servaverunt  in  ca- 
ptivitate  etiam  legis  prEcepta  divins,  nec  de  inter- 
dictis  cibis  putaverunt  contra  institutionem  majo- 
rem  aliquid  usurpandum. 
35.  Unde  bene  Theodotion  dixit :  «  Et  qui  ode- 


micis,  quia  illi  nos  atligunt,  et  illi  insectantur 
Retrorsum  nos  esse  voluisti,  utexlendamus  nosad 
superiora,  ut  semper  ante  nos  attendamus,  perse- 
quentes  inimicos  nostros,  et  eoruralocum  transire 
cupientes. 

33.  Denique  sic  Theodotion  habet,  quomodo 
Septuaginta  viri,  hoe  est,  quomodo  iste  versus 
e.xpositus  est.  Aquila  habet :  Avertisti  nos  retro 
ab  atfligente.  »  Symmachus  :  «  Ordinasti  nos  no- 
vissimos  ab  omni  advcrsario.  »  Contraria  nobis 
quaj  sunt,  nisi  901  voluptuaria  istius  saeculi,  et 
plena  deliciarum  atque  lascivia,  et  qua;  sunt  in- 
centiva  luxuriiB  ?  Uxor  Lot  decepta  est,  quia  post 
se  habebat  luxuriam  Sodominatorum,  et  regionis 
ejusillecebras.  Unde  decepta  est?  Quia  post  se  re 


spexit.  Et  tu  ergo  ne  ad  inimicos  tuos  respicias,  C  rant  nos,  exultabant  super  nos ;  »  insultatio  enim 

posuit  te  Deus   novissimum  in  sfficulo.  Vel :  Qui 

humililate  se  ultimam  facit,  non  convertilur  retro,- 

sed  semper  ante  rcspicit.  Ut  scias   autem  qui  sint 

inimici  tui,  audi  dicenlem  :  «  Audi,   Israel...  Quid 

est  quod  in  terra  es  inimicorum...  pollutuses  cum 

mortuis  {Baruch  iii,  9-11)?  »  Quis  tamen  tam  ini- 

micus  et  hostis  tuus,  quam  princeps  islius  mundi, 

et  ejus  socii,  qui  persoculi  sunt  usque  ad  cruceni 

Dominum  Jesum,   ejus  potentiam  nescientes  ?  Si 

enim  cognovissent,  nunquam  Dominum  majestatis 

crucifi-xissent.  Ergo  tu  etsi  novissimus  es,  noli  ini- 

raicos  tuos  sequi ;  sed  sequere  Dominum  Jesum, 

et  crucem  ejus  cum  lastitia,  et  insiste  vestigiisejns. 

Qui  enim  Christum  sequitur,  post  so  non  respicit, 


inimicorum  non  affert  praejudicium  bonis  mentibus, 
sed  nec  diroptio  inimieorum.  Ideoque  sanctus  di- 
cit,  qui  certus  cst  quod  direptio  sibi  obesse  909 
non  possit :  «  Quis  nos  separabit  a  charitate  Chri- 
sli?  Tribulatio,  an  angustia?  »  Et  CKtera  :  «  Sed 
in  his  omnibus  superamus  et  supervincimus  per 
oum  qui  dilexit  nos  ;  scientes  quod  neque  mors, 
neque  vita,  neque  angelus,  neque  Potestates,  ne- 
que  prssentia,  neque  futura...  separare  nos  pos- 
sint  a  charitate  Dei,  quae  est  in  Christo  Jesu  Do- 
mino  nostro  {Rom.  viii,  35-39).  »  Ergo  qui  talis 
est,  non  separatur  a  Christo.  Unde  etiamsi  corpo- 
raliter  diripiatur,  spiritaliter  tamen  liber  est :  et 
non  solum  direplioni  obnoxius  non  est,  sed  etiam 


id  est,  ad  luxurias  atque  illecebras  peccatorum,  et  rj  rapinam  sibi  laudabilem  quffirit  ;  sicut  illi  de  qui- 


ideo  potest  dicere  cum  sanclis :  «  Non  reccssit  re- 
tro  cor  nostrum  {Infra,  vers.  19).  »  Unde  intelli- 
gitur  quod  et  is  qui  anle  inimicos  suos  est,  corde 
fit  novissimus  atque  postremus,  si  ad  illos  respiciat, 
et  carnalibus  potius  quam  spiritalibus  atfectu  men- 
tis  intendat.  Potest  etiara  qui  novissimusc.=t,  corde 
prior  esse,  si  ea  quas  in  coelo  sunt,  consideret,  et 
non  quee  in  terris.  Audi  quia  novissimus  in  saicu- 
lo,  inter  primos  sit  apud  Christum.  «   Puto  quia 

(58)  Edit.  Rom.,  Et  iii  nuinero  prior  e.U.  Alia;, 
atque  mss.,  Et  iii  iiuincris,  etc.  Quod  si  conjun- 
ctim  legretur  innumeris  1 


bus  scriptum  esl:  «A  diebus  Joannis  Baptistse 
regnum  coelorum  cogitur,  et  cogentes  diripiunt 
illud  yMatth.  XI,  12).  »  Victor  est  itaque  quiin  ter- 
renis  positus  captivus  perfidis  esse  non  novit  (59) ; 
nec  solum  ei  non  diripitur  quod  praeclarum  est, 
scd  magis  ipse  diripit  quod  aeternum  est. 

36.  Sunt  etiam  qui  flant  oves  escarum.  Bonus 
Dominus  noster  Jesus  Christus  quia  factus  est  ovis 
epulalionis  nostr».  Quairis  quomodo  factus  sit? 

(59)  Mss.  aliquot,  captivus  per  fidem  esse  non  no- 
vit.  Ilaud  male,  si  modo  per  (idem,  sumatur  pro, 
fidei  ope  ac  prsesidio. 


1161 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  XLIil. 


1162 


«  Pascha  notrum  iramolatus    est  A  suo  transfiguraret  corpus  hurnilitatis    nostrie.  Ilor 


Audi  ilicentem 

Ghristus  l  Cor.  v,  7;.  »  Et  considcra  quemadino 
dum  parentes  nostri  in  figura  diripientes  agnum 
manducabant,  sisrnificanfes  Doniini  Jesu  passio- 
nem,  cujus  quotidie  vescimur  sacracnento.  Per  ip- 
sam  igitur  ovem  facti  aunt  greges  cscurum,  sicut 
Aquila  dixit  :  vel,  orerjca  in  escas.  sicut  Theodotion 
locutus  evt  :  vel  p«JC!(a  cdcniium,  sicut  Symma- 
chus  dixit.  Sed  bona  epulatio  non  soium  non  oi^t 
mctuenda  sanetis,  sed  etiam  concupiscenda.  Ali- 
ter  enim  ad  regnum  ccelorum  non  potest  perveni- 
ri,  cum  ipse  Dominus  dixerit  :  «  Nisi  manducave- 
ritis  meam  carnem,  et  biberilis  meum  sanguincni. 
non  habebitis  vitam  aBternam  iJoan.  vi,  51).  »  Pro- 
batum  est  igitur  quod  Dominus  noster  sit  cibus, 
sit  epulatio,  vel  alimenlum  edentium  ;  sicut  ipse  j, 
ait  :  II  Ego  sum  pani?  vivus,  qui  de  cu-lo  descendi 
{llnd.  51).  " 

38.  Et  ut  scias  quia  luec  omuia  propter  nos  tac- 
ta  sunt,  ex  quo  ille  descendit,  ex  illo  sanctus  ait  : 
«  Nos  omnes  unus  pauis  sumus  i/  Cor.  x,  17J.  » 
Non  ergo  timeamus,  quia  facti  suinus  oves  esca- 
jum.  Sicut  enim  Domini  caro,  et  sanguis  ipsius 
nos  redemit  ;  ita  etiam  Petrus  pro  Ilcclesia  roulla 
toleravit.  Multa  etiara  sanctus  apostolus  Paulus.el 
cseteri  apostoli  pertulerunt,  cum  ca^derentur  vir- 
gis,  cum  lapidarentur,  cum  in  carceres  tiuderea- 
tur.  lUaenim  tolerantia  injuriarum  et  usupcriculo- 
rum  Domini  fundatus  est  populus,  et  Ecclesia  in- 
crementum  est  consecuta,  cum  caeteri  ad  marty- 
rium  fcstinarent,  videntes  per  illas  passiones  nihil 
apostolorum  decessisse  virtutibus,  sed  etiain  pro-  C 
pter  hanc  brevem  vitam  immortalitatem  illis  esse 
qussitam. 

38.  Quod  ostendit  etiam  qui  sequitur  versiculus, 
quia  dixerunt  :  i  Et  inter  gentes  dispersisti  nos.  ■• 
Siiniliter  Theodotion  dixit  ;  Aquila  autem  et  Sym- 
niaehus  :  "  In  gentibus,  aut  iiiter  gcntes  ventilas- 
ti  nos.  'I  Missi  sunt  eniin  sanctt  apostoli  ad  gentes, 
etdispersi  aunt  inter   gentes,    sicut  et   propheta; 
sancti,  de  quibus  supra  diximus,  ut  illa  dispersionc 
IVuctus   plurimi   nascerentur.   Ut    enim    Dominus 
nuster  Jesus  Christus  sicut  graiiura  cecidit  in   ter- 
ram,  et  mortuus  est,  ut  multum  IVuctum   atrcrret : 
ita  etiam  dispersi  sunt  apostoli  sancti,ut  bonum 
inter  gentes  scinen  atferrent.quo  ad  eorumaimililu- 
iliiKin  OOS   (ructus  gentium   puUularet.  Uenique  r\ 
Scriptura  hoc  dicit  dixisse  Dominum  :   "  Quia  pro- 
pterea  vos  misi,  ut  vos  eatis,  ct  (ructum  plurimum 
allVTulis,  el  IVuotus  vester  mancut  (Joan.  xv,  10).  " 
Factus  est  ergo  Dominus  Jesus  Christus  sicut   se- 
men,  secundum  quod    dictum  est  ad   Abraham  : 
<i  Et  semiui    tuo   (OOj  {6V«.  xvii,    8),    »    quod    cst 
Christus.  Semcn  ergo  omnium  Christus.  Etideoso 
cadere  passus  est  et  spargi,  ut    conforme    corpori 

(00)  Hnc  edit.  Roni.  inseruerat  :  Mullipi/caho  se- 
mcu  iuum  ;  quod  intcrprctalus  Apostolus  di.rit  ;  quaj 
nusquain  alibi  reperiuntur. 

(Ol)ltacdit.  uc  duo  inss.  At  vero  in  quinque 
aliis  legas  :  ut  in  a(jrum  Ecclesix  c.v  gcnlihus  con- 
gregntx  diversis...  Jsti  esgo   dispeniones:  elc,    Bena 

Patrol.  XIV 


ergo  semcn  sahilare  omnibus  hominibus  pullula- 
vit,  et  ex  illo  ad  ejus  imaginem  ligurati,  quasi  so- 
mina  apsstoli  sancti  raissi  sunt  per  divcrsa  atquc 
dispersi,  ut  in  agrum  EcclesiiE  gentes  congregat» 
diversis  fructibus  refulgcrent  toto  orbe  terrarum. 
IstK  ergo  dispersioncs  ■01  i  dicuntur,  sicut  etiam  in 
postcrioribus  idem  David  dicit  :  "  ^lildificans  Jcru- 
salem  Dominus,  et  dispersiones  Isracl  congregans 
(Psal.  cxLvi,  2).  i>  Dispersi  sunt  enini  ut  novos 
fruetus  facerent,  et  postea  veluti  triticum  novum 
Ecclesiic  horreis  invehcrentur. 

39.  Hic  autein  dispersio  non  in  inferioribua  fit, 
hoc  e.-t,  noM  in  terra,  sed  in  cobIo.  Deniquo  legis 
hoc  pr.Ticepta  conlirmant,  per  quam  dicit  Domi- 
UMS  :  u  Si  fuerit  dispersio  tua  a  summo  coelo  us- 
que  ad  summum  cocli,  inde  congregabo  tc,  dicit 
Dominus  (Dcut.  xxx,  'i).  >i  Quse  est  dispersio  a 
surarno  ccpIo  usque  ad  suraranm  ccelum  ?  Quis  is- 
tetantus,  qui  sicpotuerit  disseminari  .'  Si  homo,  in 
terra  natusest :  ab  imo,  uon  a  summo  caqiit.  Si  ista 
te  movent  atquc  pertuibant,  redi  ad  superiora  is- 
tius  sanoti  prophela?,  et  audi  quis  ille  sit  tantus 
qui  hujusmodi  in  terris  fecundavit,  ut  fructus  ea- 
ruui  aii  ccclestia  rcccptacula  pervenirct.  Est  autem 
ille  sponsus  qui  quasi  gigas  percurrit  hanc  viam 
totara,  inviam  aliis,  sibi  perviam  :  et  ex  illo  cccpit 
pervia  jam  esse  mortalibus  ;  ita  tamen,  ut  isti 
ascenderent  :  solus  tamen  ille  ipse  ante  descende- 
ret,  ut  postea  sancti  ejus  mererentur  ascendere. 
Audi  ergo  quomodo  disseminatio  fiierit  de  cceli 
sum:iio  ad  cirli  summuni.  «  A  summo,  inquit,  cce- 
lo  egressin  ejus,  et  occursus  cjus  usque  ad  sum- 
mum  ejus  [Psal.  xviii,  7).  »  Cui  homini  hoc  possit 
attribui  ?  Moyscs  vix  in  verticem  Sinoe  monlis  as- 
cendit,  et  hoc  quia  vocatus  a  Domino  est,  et  hor- 
tatus  est  voce  coelesti.  .\  summo  cu;lo  quis  descen- 
deret  nisi  Christus,  quict  cum  desccndit  in  terras, 
manebat  in  ca-lo  '?  «  Nerao  enim  ascendit  in  cii;- 
lura,  nisi  qui  descendit  de  ccelo,  Eilius  hominis 
qni  est  in  ccelis  (Joan.  iii,  13).  »  Vidcs  ergo  quiaet 
cum  descenderct,  et  ascenderet  ipse  erat  ct  man- 
ebat  in  cipIo.  Ipsc  eniiii  dixit  :  «  CcElum  et  terrara 
pgo  compleo,  dicit  Dominus  [Jerem.  xxiii,  2-1).  » 
Ipse  cst  qui  est  in  cado.  IIkc  do  dispersione  satis 
dicla  sint. 

40.  Coiterum  quod  ait  :  «  ventilasti  no3  ;  »  elsi 
verbo  dislat,  sensu  congruit.  Sicut  enim  illi  qui 
dispersi  sunt,  probatisunt  :  ita  etiam  «lui  ventiluti 
sunl,  ail  probalioncm  pcrvenire  raeruerunt.  Sicut 
enim  triticum  si  venlilalur,  et  a  palcis  separatur, 
mundum  est  ;  si  aulemventilatumnon  fucrit.mun- 
dum  essc  non  polcril,  scd  exslatpaleis  concrctum 
atquc  pcrmistum  :  ila  etiam  homo,  nisi  tenlationi- 
bus  fuerit  ventilatus,  IVagilia  quu-que  veluti  palcas 

si  ad  apostolos  i-eforas  ;  sicut  et  qund  scxdccim 
post  lineas,  ubi  cdit.  ct  aliqui  iiiss.  liabcnl  :  scgc- 
tcs  fccuiidavit,  ut  fructus  carHiii  :  iiilc-iii  (luinquo 
pra;l'erunl...  i(/  fructus  coruni.  Ilaud  iiiali',  poleat 
enim  ct  hic  syllcpsis  esse  in  vocc,  .^cgeles,  qua  vei 
apoBtoli,  vel  populi  ub  ipsis  convensi  dosigncntur, 

37 


U63 


S.  AMBROSII 


1164 


a  se  noD  potcst  separare.  Unde  90J  eliam  ad   Pe- A  q"ia  peccatum  habet  :  iste  in  pretio  est,    cui    pec- 


trum  dictum  est  :  «  Simon,  ecce  Satanas  expo- 
stulavit,  ut  veniilet  vos  sicut  trilicum  :  cgo  autem 
rogavi  Patrem  meum,  ut  non  deficiat  fides  tua 
{Luc.  xxn,  31,  32).  »  Vide  quid  dicit,  el  intcllige. 
Ventilatur  Fetrus,  ut  Cliristum  negare  cogatur.  In- 
cidit  tentationps,  qujedam  loculus  est  quasi  plena 
palearum  :  sed  locutus  cst  vorbo,  ut  fundatior  es- 
set  affectu.  Denique  flevit,  et  paleas  suat  lavit,  et 
illis  tentationibus  meruit  ut  pro  se  Ghristus  in- 
terveniret.  Quanto  majus  est  patrocinium,  quam 
perturljationis  illius  tciilamoutum  ?  Et  ideo  plus 
quam  passusost,  acquisivit ;  ac(|uisivit  enira  Chris- 
tum  sibi  palrocinanlem.  Cogilurautom  adversarius 
sanctos  Domini  ad  suadamna  lentare.   Dum  enim 


catum  remissum  est.  Unde  recte  Ecclesiae  filiis 
dicilur  :  «  Pretio  empti  estis,  nolite  fieri  servi  ho- 
minum  (i  Cor.  vii,  23).  »  Si  tibi  dicitur,  ne  servus 
fias  hominura,  etperdas  propriamlibertatem,  904 
multo  magis  dicitur  tibi,  nc  servus  fias  peccati. 
Et  iterum,  ne  scrvus  fias  serpentis  inimiei  et  ad- 
versarii  :  sed  scrvias  soli  Domino,  qui  propria  te 
redemit  charitate  ;  quia  ipse  est  suorum  redem- 
ptio  servulorum. 

A3.  Non  vendit  ergo  Dominus  nisi  servum  ma- 
lum  :  non  veadit  utique  bonum.  Nam  etsi  Joseph 
venditus  est,  non  dixit  tamen  Propheta  :  A  Doraino 
venditus  est  Joseph  ;  sed  :  «  In  servurn  venditus 
est  Joseph  {Psal.  civ,  17),  «    quem    fratres    proprii 


lentat,  meliores  reddit,  ut  qui  tentaturj  possit  et  g  vendiderunt  :  quem  Dominus  tamen  in  figura  pro 


aliosinstituere,  qui  sibi  invalidus  videbatur.  Deni- 
que  Petrus  Ecclesia;  projponilur,  postquam  tentatus 
a  diabolo  est.  Ideoque  ante  significat  Dominus 
quid  sit  illud,  quod  postea  cum  pastorem  elegit 
Dominici  gregis.  Nam  huic  dixit :  »  Tu  autem  con- 
versus  confirma  fratres  tuos  {Ibid.  32),  »  Gonver- 
sus  est  ergo  sanctus  apostolus  Petrus  ad  bonam 
frugem,  et  ventilatus  cst  sicut  triticum,  ut  esset 
ipse  cum  sanctis  Domini  unus  panis,  qui  nobis 
esset  alimentum.  Dum  enim  Petri  actus  legimus, 
Petri  pra;ccpta  cognoscimus,  fit  nobis  vitfe  a;ternffi 
et  salutis  alimentum. 

M.  (Vers.  13.).  "  Vendidisti,  inquit,  populum 
tuum  sinc  pretio.  »  Emendi  et  vendendi  videtur 
aequalis  quidam  esse  contractus  :  sed  tamen  si  C 
ementis  et  vendentis  affectum  considcres,  unus- 
quisque  sibi  viliorem  vcndit,  et  complacitum  emit. 
Ut  enim  praeter  id  genus  hominum  loquamur,  qui 
negotiationom  vendcndis  mancipiis  exercent,  non 
facile  quisquara  vendit  nisi  cum,  qui  sibi  displi- 
ceat,  et  quem  usui  suo  inhabilcm  putet  :  et  ite- 
rum,  unusquisque  emere  desiderat  eum  ;  quem 
utilitati  vel  miuisterio  accommodum  judicaverit. 
Sed  et  ipsi  qui  in  vendendis  mancipiis  sumptum 
exercent  suum,  et  sectantur  lucra,  utique  ita  viles 
habent  eos  quos  vendunt,  ut  eis  viliores  sint  quam 
pecunia  ;  et  sspe  ctiam  ipsi  quos  negotiationi  suaj 
magis  babiles  rrstimaverint,  malunt  tenere  quam 
venderc. 


priiB  passionis  redemit  a  servitule,  renovavit  ad 
gratiam.  Vendiderunt  itaque  eum  fratres,  et  ac- 
ceperunt  pecuniam  :  sed  Dominus  eum  non  solura 
libcrtati  reddidit,  sed  etiam  dignitate  cumulavit. 
Figuram  auteni  in  eo  fuissc  Domini  Jesu  ostendit 
Scriptura,  quffi  dicit  :  «  Filius  meus  zelo  appeti- 
tus...  ad  me.revertere  (Gen.  xlix,  2i).  »  Et  alibi  : 
«  Primogenitus  tauri  decus  ejus  {Deut.  xxxiii,17);» 
eo  quod  exallaverit  Deus  Pater  cornu  Christi 
sui. 

44.  Qui  ergo  venditur,  vilis  ct  sine  pretio  est, 
quasi  qui  magis  non  sit,  quam  qui  sit,  Unde  et 
Aquila  dixit  :  «  Tradidisti  populum  tuum,  ut  non 
esset  »  Et  Symmachus  :  «  Tradidisti  populum 
tuum  sinesubstantia.  »  Non  sunt  enim,  qui  repu- 
diantur  a  Christo:  sunt  autem  quieliguntura  Domi- 
no,  quoniam  Dominus  vocavit  qua;  non  sunt  tan- 
quam  quffi  sunt :  et  electa^  sunt  gentium  nationes 
ut  destruetur  perfidia  Judaeorum.  Tn  nihilum  ergo 
traditus  est  ille  populus,  quia  fpeccato  suo  vendi- 
tus  est,  nullam    enim   habet   culpa   substantiam. 

4.5.  Undo  dictum  puto  :  «  Et  non  fuit  multitudo 
in  commutationibus  eorum,  »  hoc  est,  Gratis  nos 
dispersisti  per  nationes  ;  neque  enim  tu  quidquam 
per  commutationcm  accipis,  ut  animam  tradas 
hominis  ;  nihil  enim  tibi  gratius  est  animae  con- 
versione  :  sed  si  converti  detrectat,  ipsa  se  tradit 
in  nihilum  ;  ut  peccato  et  flagitio  mancipetur.Ideo 
tu  sine  pretio  et  sine  commutationedegenerem  po- 


ir,   I,  4  n  •!•  j-ji         4-  n  inilum  vendidisti.  Unde  in  posterioribus  ait :  «Non 

42.  Itaergo  et  Deus  viliorem  vendidit,   potiorcm '^  '  .  ,  -.,        „ 

enim  est  ilhs  commutatio  [Psat.  liv,  20).  »    Quare 


emit.  Vendidit  populum  JudMorum,  non  inolcmen- 
tia  Dei,  sed  sua  culpa,  quibus  recte  dicitur  :  <i  Ec- 
ce  peccatis  vestris  venditi  estis,  et  propter  iniqui- 
tates  vestras  dimisi  matrem  vestram  {l.ia.  l,  I).  » 
Hoo  itaque  genere  venditus  populus  Judaorum, 
emptus  est  populus  Christianus  :  ille  peccato  ven- 
ditus,  hic  emptus  sanguinc.Unde  Petrus  ait :  «  Pre- 
tio  emptis  eslis,  non  corruptibilibus  argento  vel 
auro  empti  estis...  sed  prelioso  sanguine  (/  Pclr. 
I,  i8,  19).  »  Quis  est  sanguis  prctiosus,  nisi  Agni 
illius  immaculati,  hoc  est,  Domini  nostri  Jesu  Chri- 
sti?  Ergo  sine  pretio  populus  Juda^orum,  pretiosus 
autera  populusChristianus.  Illopretium  non  habet, 


non  esl  illis  commutatio  ?  «  Quia  non  timuerunt, 
inquit,  Deum  {Ibid.)  » 

•46,  Duplox  autem  intellectus  quare  commutatio- 
nem  non  habuerit  populus  erroris,  quia  non  potest 
homo  argento  vel  auro,  vel  possessionibus  redime- 
re  animam  suam.  Quam  enim  dabit  commutatio- 
nem  animffisuK,cum  illa  temporalia  velcaducasint, 
anima  aulem  permaneat  vel  ad  prKmium,  vel  ad 
poenam?  Non  fuit  autem  illa  commutatio  etiam  in 
impiis,  quae  est  in  resurrcctione,  de  qua  dicit  Apo- 
stolus  :  «  Omnes  resurgemus,  non  omnes  immu- 
labimur(/ Cor,  sv,  51).»  Potest  quoqu8  et  sic  in« 


1168 


ENAHHATIO  IN  PSALMLM  XLIIU 


1166 


teDigi,  quia,  et  si  pauci  redempti  imoiutari  merue-  A.  perfectos  video,  nec  immerito   perfectos  diserim, 

runt,  ut    Abraham,   Isauc,    Jacob,    Moyaes  :    non 

tam    ad    omnea   commutatio    ipsa   pervenit.   Est 

eitam  illuJ,  ut  non  sitmultitudo  in  commutationi 

busgravium  peccatorum,  secundum  qiiodscriptum 

cst,  quia«  quorumdam  hominumpoccatamanifesla 

sunt  pra?cedentia  injudicium  :  quosdam  autem  et 

subsequuntur  (/  Tini.  \.  24.)  »    Ou;e    gravia    sunt 

906    atque   manifesta    preecedunt,   et  sine    ulla 

dubitatione   merguntur:  qua;  autcni  leviora  sunt, 

bonis  operibus  sa?po  relevantur.  Beati  enim  quorum 

reniissa;   sunt   iniquitates,   et  quorum  tecta    sunl 

peccala.  Ubi    autcm   iniquitas  propendet,  nullabo- 

norum  operum  commutatione  revocatur. 

47.  Ergo  et  si  quis  redcmptus  est  de  populo 
Juda;orura,  non  ideo  rcdemptus  quia  multam  ha- 
buit  aistimationem  sui,  nec  quia  mul;itudinom  ha- 
buit  in  commutatione  sua  :  sed  redemptus  est 
gratis,  quod  te  docet  Apostolus  dicens :  «  Rcliquia; 
gecundum  electionemgratiae  salva;  factse  sunt  ^fiom. 
XI,  3).  »  Ubi  autem  gratia,  non  utique  merito 
operum.necjustificatione  virlutum  :sedliberalitate 
donantis,  electione  rcdimentis,  quod  a'que  Scri- 
plura  te  docuit,  dicente  apostolo  Puulo :  <■  Si 
autem  gratia,  jam  non  e.^  operibus :  alioquin 
gratia  jam  non  est  {Ibid.  6).  «  Quid  ergo  quod 
queerebat  Israel,  hoc  non  est  consecutus  ?  Quare 
non  sit  consecutus,  agnosce,  quia  se  justificare 
cupiebat,  quia  operum  suorum  jactanliam  rcquire- 
bat  quia  fideni  non  detulit,necgraliam  recognovit. 
Et  ideo  electio  consecutaest,  qua;  vocantem  audivit, 
advenientem  suscepit  (62). 

48.  (Vers.  14.)  Merito  ergo  in  persona  populi 
illiusdicitur :  «  Posuisti  nos  in  opprobrium  vicinis 
nostris  :  illusionem  et  dcrisum  iis,  qui  sunt  in 
circuitu  nostro.»  Qui  sunt  isti  finitimi,  et  que- 
madmodum  ad  viciniam  Israelita;  populi  pcrtinuisse 
videantur,  non  est  facile  discernere,  si  spiritalis 
vicinia  requiratur,  habens  quoddain  lumen  cogni- 
tionis  ad  investigandum  mysterium  Christi :  pra;- 
sertim  cum  in  ipso  libro  Salomonis  qui  scribitur 
Ecclesiastes,  didicorimus  quia  quo  magisqua;ritur 
sapientia,  eo  profundior  judicetur.  Sic  cnim  scri- 
ptum  est :  »  Dixi,  Sapientiam  requiram,  et  ipsa 
longe  facta  est  a  me,  longe  magis  quam  erat :  et 
in   profundo  altitudinem  quis  inveniet  ejus  (Eccle. 


cum  videam  vos  scnsus  e.xercitatos  habere,  ad 
discretionem  boni  et  mali :  sed  ct  ipse  tamen  qui 
sciebat  solidiores  capere  cibos,  adjumenta  qua;re- 
bat,  ut  in  eo  vcrbum  Domini  curreret  (//  Thess. 
111,  1).  Xec  iste  quoque  sine  precatione  hoc  potuit 
usurpare,ut  laud  tio  ejus  jucunda  lieret  Dco(P5fW. 
cxLvi,  :),  non  enim  usurpantis,  scd  prccantis 
assertio  est. 

4'.'.  Tamen  nc  penitus  refugisse  videamur, 
considcremus  qui  vicini  tribulus  fuerint  Judso- 
lum.  Nam  ulvctcrarecenseamus,  Philisthiim  tribui 
Judie  finitimi  babebantur :  et  alio  lalero  iidem 
tribui  Ruben  appropinquabant.  Ammonita;  quoque 
in    descrlo  erant :  et  qui  erant  in  finibus  Tyri   et 

P  Sidonis,  Galila;a^  copulabantur  hoc  est,  tribui 
Zabulon,  ct  tribui  Xephthalim,  qua;  erant  in  Ga- 
liica,  sicut  Isaias  dixit :  «  Terra  Zabulon,  et  terra 
Ncphthalim,  via  maris  trans  Jordanem  Jsa.  ix 
1  .  ■•  Unde  potest  quis  colligere,  qu;e  proprietas 
90S  uniuscujusque  singularum  fuerit  tribuum, 
ul  certisquibusquofinitimisjungerentur,  quo  pau- 
lalim  etiam  genlibus  infunderetur  cognitio  coele- 
stium  sacrainentorum.  Quod  utique  potest  intelligi 
dc  illa  muliere  Clmnana;a,  qua;  exivit  de  finibus 
suis,  ut  Domino  Jesu  occurreret  transeunti,  et 
poslhabitis  simulacris  suis,  adoraret  verum  salutis 
auctorem  :  cui  testimonium  dedit  Dominus  noster 
Jesus  Christus,  quod  magna  esset  fides  ejus.  Re- 
splendebat  quidem  .jam  gratia  Evangelii,  et  pra;- 
sentia3  lumen  augustae  (63) :  sed  tamenquiasponte 

C  cxivit,  et  misericordiam  postulavil,  et  Dominum 
pia  voce  confessa  est,  et  quasi  fastidio  habita,  in 
clamore  petitionis  propriae  perseveravit,  non  medio» 
crcm  pr»rogativara  accepit  istiusmodi  mulier,  quae 
prima  exivit  de  gcntium  nationibus,  et  perseve- 
ranti  obsecratione  tantum  Domini  testimonium 
meruitreportare. 

50.  In  quo  quidem  loso  velut  dubitasse  quosdam 
cognovi,  quid  sit  quod  ait  :  «  Non  sum  missus 
nisi  ad  oves  qua;  perierunt  domus  Israel  {ilatth. 
.XV,  24),  «  quasi  nobilitatem  generis  electi  ad  sal- 
vandas  animas  Dominus  quajsisse  videatur,  qui 
venit  ut  oranes  redimerentur.  Sed  ostendere  di- 
gnatus  est  propositum,  quod  eos  priino  elegerat, 
nequaquam  refutare  cupiebat,  et   sa;pe  devios    et 


24    et   2.o)?»    Undc    diMidenlia   oboiilur   mihi  p  crrantes  tameu  patcrno  quodam  revocare  quierebat 


VII, 

scrularl  diviiiitus  spirantis  Scriptura  myslcria,  et 
ejus  cxaminare  serinones  :  quod  illo  digne  potuit, 
qui  iiiter    perfectos    sapientiara    loquebatur.    Ego 

(02)  Rom.  cdit.  sola,  nudienlcm  su.^^cepil.  Huic 
quidem  loco  non  nlhil  olfusum  cst  obscuritatis, 
sed  quam  nulla  rx  parto  mulatio  illa  discutial. 
Putamus  autem  sorvata  mss.  et  ant.  edit.  Icctione 
eam  facilius  posse  dcpelli.  Quippe  ex  orationis 
serieid  intclligere  hauda-grc  licet  eos  ex  Israolitia 
qui  justilirali  sunt,  alquo  cos  qui  non  perve- 
nerint  adjustificationem  inlcr  sc  opponi,  doccritiuc 
alios,  quod  pam  operum  siioruin  liduciu  plcni  qua;- 
rercnt,  roinnliatos  :  audilos  vero  ct  susecpto» 
alios,  quoa  electionem  gratiamque  divinam    invo- 


arfoctu.  Scd  ulii  ipsi  auctorem  proprium  relique  . 
runt,  sciens  se  Deum  montium  cssc,  non  vallium, 
ct  regnum  coeloruni  (64)  non  a  fastidientibus,  sed 

carent,  atquo  ad  cas  accederent,  humilitalis  scili- 
cet,  grati  animi,  lideique  ministerio. 

((j3)  Rcg  .cod  cum  quibusdam  edil.  Paris., 
Imien  aiiclciix. 

(0'i  Expunxerat  cdil.  Rom.,  iwii  lallium,  quod 
in  aliis  atquc  omnibusmss.habetur.  Alludil  aulem 
ad  Incum  III  Rep.  xxii,  2H,  undc  tamcn  verba 
illa  sustulil  lib.  Uc  yahulhe.  cap  ullinio.  niim.  72. 
(]ucm  consulc.  (Juod  vero  pro  coUiilil'iis,  ut  lcgitur 
in  cunctis  mss.  ac  vol.  edit.  in  loxtu,  icslituit 
coijentibus,  id  cum  eo^dem  edil.  in  marginu  exbi 


H67 


S.  AMBROSII 


1168 


a  cogentibus  diripi  ,'(65},    paulatim    conversus    ad  A  circuitu  positis  illusioni  et  derisui  fuisse    [coname- 


morent,  dequil3UsdicitDominus:«  Circumdederunt 
me  vituli  multi  [Psal.  xxi,  13).  »  CircumdeJerunt 
enim  eum  persecutores,  quando  secundum  consi- 
lium  voluntatis  suis  suljiit  passionem.Undeet  alibi 
ait :  «  Circundantes  circumdederunt  me  et  in  no- 
mine  Domini  ultus  sum  in  eos  (Psal.  cxvii,  11).  » 
Ideo  melius  est  viam  rectam  tenere,  in  quafacino- 
rosi  ambulare  non  possunt.  Circumdant,  quia  non 
in  direclione  ambulant.  Unde  et  illiquando  volue- 
rent  Jesurn  Dominumcomprehendere,  ubi  respexit 
eos,  ceciderunt.  Propter  hos  igitur  qui  in  circuitu 
ambulare  consueverunt angelum  Dominus  apposuit, 
qui  a  tergo  insidiantes  repellat  inimicos.  Praeten- 
dit  igitur  angelus  Domini  in    eircuitu   timentium 

P  eum,  el  eos  tuetur  atque  custodit.  «  In  circuitu 
enim  impii  ambulant,  »  sicut  scriptum  est  (Psal. 
XI,  Oj.Vido  it.ique  distantiam.  Impiiin  circuituam- 
bulant :  angelusautem  praetenditin  circuitueorum, 
qui  non  ambulant  in  circuitu  ;  et  ideo  pratendit, 
ut  eruat  justos  ab  insidiis  persequentium.  Justi 
ergo  spiritales  Israelitae  videntur  esse  qui  hsc 
loquuntur,  eo  quod  tentationibus  saeculi  subjacue- 
rint,  et  opprobrium  fuerint  vicinorum,  hoc  est, 
eorum  qui  Jerusalem  patriamnon  incolebant.  IIIu- 
sioni  etiam  fuerunt  spiritalibus  nequitiis  et  pote- 
statibus,  contra  quas  justis  lucta  esse  consuevit. 
Denique  historia  te  doceat  quod  abducti  Judai  in 
Babylonium,  etsi  propter  peccata  sua  videbantur 
esse  subjecti,  tam  multo  meliores  gentibus  ha- 
bebantur.  Pejores  enim  erant  in  circuitu  eorum, 

C  qui  insultabant  eis,  cum  ipsi  peccatorum  gravium 
essent  mole  curvati. 

.54.  Primus  ergo  intellectus  de  captivis  patribus 
usurpandus  est,  quibus  insultaverunt  Assyriiillu- 
denteseis  in  Babylonia  :  quibus  etiam  rex  illc  ne- 
quissimus  dominabaturNabuchodonosor.  Secundus 
intellectus  ad  altiora  referendus  est,  quod  ssevissi- 
musrex  diabolus  est:ipse  est  Assyrius909  Nabu- 
chodonosor,  qui  bonis  insidiari  solet,  ut eos  in  pecca- 
tumtrahat  per  carnis  illecebram.  Attende  igitur 
hunc  regeme  o  loco,  ubi  dicit  Apostolus :  «  Video 
legera  carnis  meae  repugnantem  legi  mentis  meee, 
et  captivum  mc  ducentem  in  lege  peccati  (Rom. 
VII.  23j  ;  »  hoc  est,  in  illa  lege  carnalis  illecebree. 
Adversarius  leo  est,  qui  urget  obnoxios,  justos  fa- 


gentes  est,  ut    et    nationum   plus   probaretur  af- 
fectus,  etillorummerito  pertinacia  condemnaretur. 

51.  Quid  deinde  sibi  vult  quod  ait  :  «  Non  licet 
accipere  panem  flliorum,  et  mittere  catulis  [Mallh. 
XV,  2f))  ?  »  Utiquc  filiosdixit  IsraeIitas,hocestpopu- 
lum  Judseorum  :  catulos  autem  populum  nationum. 
Quid  ergo  ?  Divitum  aut  nobilium  est  accipere  sa- 
craraenta  coelestia,  et  non  eorum  qui  magis  ad  co- 
gnitionem  mysterii  ccelestis  pio  mentis  fervore 
contendant  ?  Et  si  Israelita  fuerit  aliquis  remissus 
et  negligens,  vel  contumax,  qui  rejiciat  post  se 
sermones  Dei :  Ghananfflus  autem  qui  impigre 
velit  acquirendis  mentem  intendere  sacramentis, 
ille  potius  qui  dissimulat,  quam  iste  qui  defert  stu- 
dium,  prKlerendus  esl?  Non  utique.  Et  ideo  dili- 
genter  oportet  intendi  quid  expresserit,  qui  cum 
dixisset :  Non  licet  accipere  paiiem  flliorum,  et 
mittere  catulis,  »  respondente  Ghananaea  :  »Quiaet 
catuli  canum  edunt  de  micis  qu£e  cadunt  de  men- 
sadominorumsuorum(ft!d.27) ;  »  studiumejushu- 
militatemque  laudavit,  quas  non  sibi  profundum  sa- 
pientiae  a  primordio  vindicavit,  quamvis  ilo  flnibus 
Tyri  et  Sidonis  jam  esset  egressa  :  sed  micas 
quasdam  verbi  salutaris  qus  de  mensa  domino- 
rum  suorum  caderent,  crederet  colligondas.  Qui 
enim  diligenter  et  subliliter  Soripiurce  verba  rima- 
tur,  is  ad  altitudinem  mysteriorum  pervenire  eon- 
suevit.  Unde  et  huic  dicitur :  »  Magna  est  fldes 
tua :  fiat  tibi  sicut  vis  (Ibid.  28),  »  hocest,  ut  ape- 
riatur  tibi  ostium  verbi,  et  refulgeat  vitfe  asternas 
salubre  mysterium. 

908  52.  Ergo  qui  vicinus  est,  exeat,et  Christum 
videre  desideret,  et  in  oratione  clamet,  sicut  ista 
ChananKa  exivil  de  finibus  suis,  et  Christum  vidit, 
et  jugi  voce  clamavit,  utejus  miscricordiam  repor- 
taret.  Credtntibus  itaque  Chanana;is  Judsus  in 
opprobrio  sit,  quia  ipse  non  credidit :  et  illudi  sibi 
doleat,  et  deridcri  se  ab  iis  quiin  circuitusunt,  in- 
gemiscat. 

53.  Et  videtur  prophetia  hu;c  esse  de  nationibus 
credituris,  maxime  cum  sequentia  istud  osten- 
dant,  quia  ait  :  Posuisti  nos  in  similitudinem 
gentibus,  commotionem  capitis  in  populis  ;  »  quia 
Judaeorum  delicto  salus  gentibus:  et  quo3  illi  in 
figura  gesta  sunt,  ad  cognitionem  nostram  pro- 
fecisse,  Aposlolo  auctore  (/  Cor.  x,  lI)cognovimus.  n  tigat.Unde  pulchre  posuit  Aquila  :  »  Spretionem  et 


Et  verein  opprobrium,  positi  sunt  gentibus,  quia 
gentes  opprobrium,  crucisDominic®  omnibus  di- 
vitiis  stecularibus  pra;tulerunt.  Qui  autem  crucem 
illam  putavit  opprobrium,  ct  qijasi  opprobium 
refugit,  isverein  diuturno  mansit  opprobrio,  Ta- 
men  quia  non  seoundum  carnem  IsraelitEe  viden- 
tur,  qui  potuerunt  dicere  :  Quiainiquenon  egimus 
in  Testamento  Domini  (Infra,  vers.  19),  nec  re- 
cessit  retro  cor  eorum  aDomino,  vide  ne  iis  se  in 

bent,  tum  S.  Dirtoris  astruit  consuetudo.  Is  enim 
manifeste  hic  alludit  ad  illud  Matth,  si,  ^2,  et  vio- 
lcnli  rupiiutt  illiul,  ubi,  nunquaninon  legit,  cogentes, 


pompam  posuisti  nos  iis,  qui  in  circuitu  nostro 
sunt.  »  Ita  enim  despicabiles  aestimabantur,  qui 
theatrum  facti  sunt  huic  mundo,  et  angelis  et  ho- 
ininibus  ;  quia  etsi  in  testamento  non  peccent  Dei 
nec  carnis  illecebris  reflectantur  a  Domino  ;  tamen 
quasi  in  pompa  quadam  circumferri  videntur  et 
despici :  quandoquidem  peccatores  humilitati  ju- 
storum  insultare  consucverint ;  ut  opprobrium  du- 
cant  crucera  Domini   Salvatoris,   humilitatemqus 

pro  violenti. 
(65)Mss.  aliquot,  sed  acolentibus  diripi. 


H69 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  XLIII. 


IITO 


justorum.  Denique  quasi  in  qiiadam  pompa  thea-  A  et  filium  ejus  ;  non  enim  hceres  erit  filius   ancilla 


tri  constitutus  Apostolus  dicit :  «  Placeo  mihi  in  in- 
juriis,  in  necessitatibus,  in  pcrsecutionibus,  in  an- 
gustiis  (//  Cor.  xir,  10).  »  In  istis  placet  sibi,  qui 
omnia  qu.-c  mundi  sunt  detrimentum  putat,  ut 
Chistum  lucrifaciat,  solum  per  vitam  et  mortom 
requirens  :  cui  vivere  Ghristus,  est,  et  mori  liicrum, 
ut  inveniatur  in  Christo. 

55.  (Vers.  16.  )  Adjiciunt  adhuc  isti  Israelitse 
dicentes  :  «  Posuisti  nos  in  parabolam  gentibus, 
commotionem  capitis  inpopulis.  "Quibus  genlibus 
posuisti,  nisi  credituris  (66)?  Ea  cnim  quae  acci- 
derunt  Judaeis,  in  similitudinem  figurae  facta  sunt, 
ut  fieret  nobis  typus  et  figura  excidium  Judffiorum, 
alque  ex  illa  similitudine  per  parabolam,    solutio- 


cum  filio  meo  Isaac  (Ibid.  30;  Gen.  xxi,  10).  »  Et 
Apostolus  ait.-  «  ftaque,  fratres,  non  sumusancillas 
filii,  sed  liberae  (Galal.  iv,  31).  »  Haec  est  ergo  solu- 
tio,  quia  quod  ignorabat  Juda;us,  fides  gentium 
solvit,  infusa  a  Paulo  doclore  mentibus  nationum. 
Ideo  ergo  illorum  gesta  nobis  in  parabola  sunt. 

57.  Sed  et  Dominus  dixit:  «  Factus  sum  illis  in 
parabolam  :  adversum  me  exercebantur  qui  sede- 
bant  in  porta  [Psal.  lxviii,  12).  »  In  parabolam 
autem  factus,  quia  dicilis,  inquit:  «  Medice  cura 
le  ipsum  {Liic.  iv,  22).  »  In  parabolam  factus  est, 
quiasedcntes  in  porta  increpabat ;  in  exitu  enim 
non  otiosi,  sod  cxerciti  esse  dcbemus.  Ideoque 
scriptum  est:  «  Videte,  ne  flat  fuga  vestra  hieme, 


m  praesentibus  requiramus,  quo  exempla  eorum  «  vel  Sabbato  (Mallh.  xxiv,  20),  »  hoc  est,  non  in  otio 


cavere  possimus.  Deinde  quia  Judaicae  res  omncs 
quasi  parabols  sunt,  hoc  est,  quasi  figura;  cgen- 
tes  solutione.  Denique  Dominus  Judfeis  in  paraho- 
la  loquebatur.ut  imperili  non  intelligerent,  intelli- 
gerent  sapientes,  ut  intelligel)ant  Apostoli,  et  in 
quo  movebantur  (67),  interrogabantDominum  :  Ju- 
daei  autem  nec  intelligebant,  nec  iterum  discere 
non  intellecta  cupiebant. 

56.  Quid  sit  parabola,  accipe.  «  Abraham  igitur 
duos  filios  habuit :  unum  de  ancilla,  et  unum  de 
libera  (Galat.  iv,  22).  »  Non  intelligcbathoc  Juda;us 
nisi  secundum  litteram.  Nesciebat  quis  de  filiis 
duobus  acceperit  h.-creditatcm  patris,  quia,  ad 
carnalia  propendebat.  Egebat  paraliola  solutionc. 
Venit  genlium  Doclor,  et  fides  nationum,  et  intcl 


sed  in  negotio.  Ergo  pigri  sedebant  Judsi,  quia 
stare  non  poterant,  qui  verae  Jcrusalem  atria  ne- 
sciebant ;  si  enim  scivissenl  illam  Jerusalem,  re- 
quisivissent.  Isti  ergo  fatigati  inporta  sedebant.Nec 
solum  dixit,  sedelmin,  sed  etiam  oderant  Dominum 
in  portis  redarguentem.  In  porta  enim  erat,  qui 
subiturus  eratsui  corporis  passionem,  per  quam 
migrarete  terris,  rediret  ad  coelum.  In  porta  erat 
cumdiceret :  «  .\nibulate  dum  luccm  habetis(/onn. 
XII,  35).  »  Quid  cst  ergo;  «  Factussum  illis  in  pa- 
rabolam  (Psal.  lxviii,  12),  »  nisi  quia  finis  legis 
est  Christus,  et  niors  ejus  solvit  aenigmata  pro- 
phetarum  :  eaque  ante  JudMis  erantincognita,  cum 
prophctarentur,  postca  manifestata  suntDominicae 
passionis  effeclu  ?  Factus  est   illis    in    parabolam. 


lexit  quod  duffi  illa;  mulieres  duo  sint  Testamonta:  C  quia  quasi  vilem    se    praebuit,    ingerens    se    illis, 

unum  a  monte  Sina,  quod  in  servitutem  generavit 

populum  Judreorum,  quod  est  Agar  (Ibid.  24).   Et 

ideo  Sina,  quod  per   interpretationem  mensuram 

ejus  significat :  mensura  autem  legis  esl,  supcr- 

abundans  autem  gratia  est.   Sina    quoque  merces 

dicitur,  et  convenit  populo  Judacoruin,  qui  juslifi- 

cari  se  mercede  operum,  quam  fidei  gratiamaluc- 

runt.  Ergo  quas  sub  lege  erat  Jerusalem,  cum  filiis 

suis  serviebat :  quas  autem  sursum  est  Jerusalem, 

libcra  est.  Et  ideo  Sara,  quaj   principalis  dicitur, 

libertatem  habct,  quod  princeps  sui  sit  qui  Juslus 

atque  integer  est.    Ex   duobus  igitur  9IO  Tcsta- 

mentis  duo  populi,  unus  Juda;orum,   alius  natio- 

num,  qui  in  Christo   credidit.  Ille  Judajorum,  qui 


nec  refugiens  eorum  seditiones  et  perducens  eos 
ad  tenipus  beneplaciti  sibi,  utmoreretur  pro  om- 
nibus  hominibus,  quo  illius  sanguine  genus  homi- 
num  mundarctur. 

58.  Similitcr  in  parabola  scriptum  est:  «  Non 
alligabis  os  bovi  trituranti  (Deul.  xxv,  4).  »  Solvit 
hanc  parabolam  Apostolus  dicens:  »  Numquid  de 
bobus  cura  est  Dco  ?  An  propter  nos  utique  dicit  ? 
Nam  propter  nos  scripta  sunt.  Quis  est  qui  arat, 
nisi  qui  in  spe  arat  i/  Cor.  ix,  9,  10),  ut  in  judicio 
Domini  metat?  Et  ideo  quasi  boni  agricolo;,  ubi 
proplerspem  inarata  (68)  fuerit  terra  nostra  con- 
tinenlia  corporali,  non  carnalia,  sed  spiritalia,  se- 
mincmus  :  quoniam  de  carnalibus  corruplela   col- 


non  credidit,  servit :    ipse  est  secundum    carnem  n  ligitur,  despiritalibus  vitaselernaacquiritur.  Typus 


natus,  quia  secundum  carnem  interprolatus  csl 
Scripturam  divinam,  ct  secundum  lilteram,  non 
sccundum  spiritum.  Qui  autcm  de  libera,  natus  est 
per  rcpromissioiiem,  hoc  est,  cui  reproinissio  cx 
fide;  ipse  est  Ecclesia;  Dlius,  tcnens  gralin;  liberla- 
temproplcrqueia  Ecclesia  dicit :  «  Expclleancillara, 


itaque  et  figura  nubis  sinl  gesta  majorum.  Typus 
lex  scripta  in  cordibus  noslris,  ul  nobis  in  ca  qua:- 
dani  futurorum  ligura,  non  vcritue  sil.  Lcx  ergo 
quasi  ligura  sil  nobis  :  Evangelium  quasi  lumcn  et 
signaculum  veritatis. 
50.  In  puraliola  crgo  Dominus  oslenditsc  Judffiis  : 


(66)  Mss.  aliquot.  ct  vet.  edit.  Quihux  geidihus 
posili,  nisi  credilttris?  Rom.  Quibus  ijenlibus  posili 
sunl  in  parnbolam,  otc.  Plures  mss.  nobiscum 
(aciunt. 

(97)  IIoc  est,  anxii  atque  dubii  cranl. 

(68)  Inarata   id  est,    arcda,   Nam   alioqui  sa.'pe- 


sumilur  pro  twn  arala.  Horat.  Epod.  l<i: 

Iteddit  ulii  Ci>rercui  tcllus  inarala  qiiotauuis, 
El  iinputata  llorct  u^quv  viuca. 

Tirru  vcro  noslru,   idem   esl   alquo  nos  ipsi.  Scd 
plana  cst  illu  mctaphora. 


H7i 


S.  AMBROSIl 


H72 


sed  nonintellcxeruntparabolam,  quiamedif^iiin  non  \ 
receperunt,  qui  curaret  animas  (69i  911  laboran- 
tiuni,  et  omni  wgritudino  et  inaequalitate  incommo- 
ditatis  absolverel.  Factus  est  etiTm  in  parabolam, 
quia  carnem  suscepit,  quam  crucifixerunt  Judffii, 
non  intelligentes  parabolam  spiritalem.  Eousque 
enim  non  intellexerunt,utcum  auctorem  vitae  cruci- 
flgerent,  et  suspensam  in  cruce  cernerent  carnem 
Domini  salutarem,  moverent  caput.  Nam  si  inlel- 
lexisscnt,  utique  non  insultassent,  sed  ingemuis- 
sent.  Et  tamen  ipsa  commotio  capitis  illisin  simi- 
litudinem  cessit,  ut  non  hoc  significaret  quod  illi 
sentiebanl,sedquod  mysteriadeclarabant.  Illi  enim 
secundum  vulgi  usum  insuUantes  Domino  move- 
bant  caput  suum,  sicut  qui  justis  insultare  deside- 
rant,  si  forte  eos  viderint  in  hoc  Sceculo  fatigari, 
movent  caput. 

60.  Quie  commotio  capitis  geminum  intellectum 
habet.  Reprehensibiles  enim  videntur  secundum 
Scripturae  auctoritatem,  qui  movent  caput,  cum 
dicat  etMatthffius:  «  Qui  transibant  blasphemabant 
Dominum  Jcsummoventes  capitasua  (.1/nW/i.  xxvii, 
39).  »  Et  Marcus:  "  Qui  prfetcribant  [Marc.  xv, 
29).  »  Transeuntcs  autcm  quod  reprehensibiles 
ffistimentur,  docet  hic  ipse  Propheta,  qui  dicit  de 
vinea  Sabaoth  :  «  Et  vindemiant  cam  oiines  trans- 
euntes  viam  {P$al.  lxxix,  12).  »  Denique  etqui  se- 
quitur  versus,  hoc  signat :  «  Devastavit  eam  aper 
de  silva,  et  singularis  fcrus  depastus  esleam  (Ihid. 
l'i).  »  Et  in  posterioribus  ait :  <.  El  non  dixerunl 
transeuntes  viam  :  Benedictio    Domini   super  vos 


61.  Sed  jam  expressiusde  ipsa  capitis  commo- 
lione  quae  in  similitudinem  populi  est  posita,  di- 
cendum  est.  Quis  est  caput  populorum,  nisi  Chri- 
stus  ?  Caput  enim  mulieris  vir,  caput  viri  Christus 
Sed  et  le.v  caput  iutelliglbilis  mulierls.  Denique  sub 
lege  tanquam  sub  vlroest  populus  Judceorum,  qula 
lex  vojjtrjq  dicitur  Graece  ;  et  ideo  Synagoga  wx<o 
quasi  masculo  copulata  est,  sed  legi  corporali,  non 
spiritali ;  hoc  est,  ritui  legis  Judalco,  cujus  vincu- 
lls  illigata  est,  legitimi  nesciens  sacramenta  conju- 
gli.  Si  autem  913  mortua  fuerit  lex,  hocest,  legis 
interprelatlo  corporalls;  tunc  plebs,  quasi  morluo 
conjuge  prlore,  legitime  nubet  secundo  viro,  qui 
ex  mortuis  resurrexit.  Est  etiam  caput  mulieris 
hujus  (70)  Evangellum.  Unde  quidam  mystice  in- 
terpretati,  mortilicato  rltu  Judaico,  tanquam  fratri 
defuncli  Evangelio  mulierem  eam  nubere  ex  lege 
voluerunt,  quia  lex  annuntlaverit  Evangelium.  Ideo 
prior  lex  vir,  postea  secundi  viri  nupti»,  hoc  est, 
Evangelii  sacramenla  sunt.  Duo  enim  quasi  conju- 
gla  duo  sunl  Testamenta.  Unum  conjugium  vetus 
est  TestamentHm,quod  morte  viri  prioris  solutum 
est.  Et  ideo  mulier  illa  cui  lex  mortua  est,recte  in 
secundum  conjugium  convenit,  hoc  est,  Testamen- 
tum  novum.  Slc  duobus  fratribus  una  conjungitur, 
cui  superiora  peccata  moriuntur,  meliora  postea 
sacramenta  renovantur.  Hoc  nobis  Apostolus  evi- 
denter  exposuit  dlcens:  "  Quoniam  qus  sub  viro 
cst  mulier,  vivente  viro,  ligata  est  legi  {Hom.  vii, 
2),  »  hoc  est,  sui  legi,  ut  ei  debeat  castitatem : 
«  Si  autem  mortuus  fuerit  vir,  soluta  est  alegeviri 
{Psal.    cxxvii,    8) ;  eo    quod  qui    translt,    et     non  C  (Itiid.)  ;  »  id  est,  ut    cui   velit,    nubat,    dummodo 


stat  in  atriis  Domini,  non  dat  benedictionem.    Ita 

ergo  Judsi  movebant  caputsuper  Doniinum  Jesum, 

Ut  prsterirent,  qul  lirmuni  solidumque  fidei  vesti- 

gium  habere  non  poterant.  Movebant  autem    caput 

suum,  quorum  capul  Christusessc  debuerat,  quem 

non  debuit  dimovere  et  deturbare  perfidia  Juda!0- 

rum.  Sed  quia  non   passi    sunt   membra    se  esse 

Christi,  ideo  caput  eorum  non  fuit  Christus.    Non 

erat  etiam  lcx  caput  eorum,  quia  exspollabanturet 

lege  a  populo  natlonum.  Non  fuit  his  caput  Verbum 

Del,  quia  amiserant    prophetas,  et   apostolos   non 

habebant.  Hoc  dereprehensibili  commotione  capi- 

tis  dictum  sit.  Est  tnmen  et  laudabilis  capitis  com- 

motio:    reprehensibilis  Juda^is,   laudabilip  populo 

nationum.  Quid  est  enim  caput,  nisi  in  quo  sensus  •,  pedlmentls.  Alioquin   adulterium    est,    vi 

sunt?  Oculi  enim  sapientis  in    rapite   ejus  ;   quos      misccre  ;  pudicltla  autem  spiritalis,    si  a 

moveri  oportet  oculos,  id  est,  mentis  tua?   sensus, 

ne  allquo  torpore  pigrescant.   Mnve  ergo  pruden- 

tiam  tiiam,  move  sapientiam,    move  cogltationes 

tuas  crx^Iestium  collatione  scrmonum,  et  propheti- 

corum  disputatione  verlioruni,  lla  ul  p.on  penccsin 

Testamento  Doi,  sed  fides  lirma  sll.  Sunt  enim  ha3- 

retici  quimovent  sensus  suos,  ul  pcrlidlam  taincn, 

non  lidem  excitent. 


mortuo  viro,  nubat;  quia  «  vivo  viro,  »  inquit,  « 
adultera  vocabltur,  si  juncta  fuerit  alteri  vlro:  si 
autcm  mortuus  fucritvirejus,llberataest  alege  viri, 
ita  ut  non  sitadultera,si  fuerit  cum  alio  viro  {Ibid., 
3j  )i  Hoc  sacraraentum  etiani  ad  Christum  ct  Ec- 
clesiam  pertinere,  etiam  alibi  demonstravlt,  »  quia 
magnum  est  sacramentum  [Ephes.  v,  32).  »  Hic 
quoque  non  prcBtermislt  dicens:  "  Itaque,  fratres 
mei,  et  vos  mortificati  ostis  legi  [ler  corpusChrlsti : 
ut  sltls  allerius,  qui  cx  mortuis  resurrexit  <^Rom. 
VII.  4).  »  Quoraodo  mortificatuses  legi,  nlsi  ut  tibi 
legis  umbra  moriatur,  cum  acccdis  ad  sacramenta 
coclfistia?  Nec  enim  allter  debes  accedere  ad  Evan- 
geliuni,  nisi  solufus  interpretationis  corporalis  im- 

eris  falsa 
anima  tiia 
cxuta  omnibus  impedimentis  deviae  cognitionis, 
sine  ruga  acredat  ad  Dei  verbum.  Ergo  sicut  Ec- 
clesia;  caput  Christus,  ita  et  Synagogae  caput  lex  : 
hoc  cst,  lis  qui  sub  lege  sunt,  propter  quos  aposto- 
Ins  fci-W  sc  essc  sub  Icge,  cum  sub  lcge  nnn  csset, 
ut  ea  qui  sub  lege  sunt,  lucrifaceret.  Et  iterumdo- 
clor  gentlum  factus  est,  quasi  esset  sine  lege; 
ut  eos  qui  erant  sine  lege,  acquireret  Christo.  Pul- 


(69)  lla  cdit.  omnes,  ac  mss.  Vlct.  et  Colb.  Alli 
vero  qulnque,  scd  mn  inleUcxcnwt  ijtiiu  cwcircl 
miimas,  etc. 


(70i  Jlulicris  Itujus,    nimirum    intelUgibili.^i;    hoc 
est  plebis  Judaica;,  ui  suprck   exponitur. 


1173 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  XLIII. 


1174 


chre  autem  ait  quod  sine  lege  Dei  non  esset,  et  in  A.  raretur  in  posteris,  ut  semen  quod   lex  non  reli- 


lege  Christi  permaneret  (/  Cor.  ix,  21). 

62.  Lex  autem  Synagoga;  caput  non  a  prineipio  ; 
quia  Christus  erat  caput  vetcris  Synagogae,  quam 
Moyscs  fundavit  et  condidit.Denique  audi  dicentem 
quia  verbo  Domini  fundata  est.  «  Fidc,  »  inquit. 
«  Moyses  grandis  factus  negavit  se  esse  Pharaonis 
regis  nepotem  :  maluit  enim  afOictis  compati,  quam 
temporalibus  delectari :  majoresque  divilias  aesti- 
mavit,  et  praetulit  thesauris  .Egypti,  improperium 
Christi.  Aspiciebat  enim  mercedem  repromissio- 
num  Dei  (Hebr.  xi,  24  el  20),  »  qu;e  est  resurrc- 
ctionisgratia.  Sed  ubi  propterperfidiam  Judaeorum 
mortuum  est  infidelibus  Dei  Verbum,  et  excidit 
pectoribus  Judffiorum  ;  legis  spiritalis  intellectus 
occubuit,  et  nupsit  Synagoga  ritui  corporali,  ob-  « 
servationique  pcrfidi.T!.  Sed  non  fuit  illa  sobrietas 
spiritalium  nuptiarum,  sed  adulterium  castitatis. 
Ideo  Synagoga  libera  esse  non  potuit,  quae  male 
913  nupserat,  et  non  crediderat  resurrectionem 
Christi  futuram.  Unde  bene  ei  nupsit  Ecclesia,  cui 
secundum  sacram  dispensationem  secundum  car- 
nem  Tiortuus  est  Cbristus  ;  ut  illa  Judaea  atima 
quae  ante  fuerat  ligata  peccato,  per  mortem  Chri- 
sli  absolveretur  vinculo  delictorum.  Non  ubi  ergo 
mulier  alteri  viro,  nisi  mortuusfuerit  vir  suus,  hoc 
esf,  nisi  a  vinculo  legitimi  amoris  fuerit  absoluta. 
Si  autem  mortuus  vir  ejus  fucrit,liberata  est. 

62.  Sane  tenebatur  ex  lege,  ut  fratri  propriicon- 
jugis  copularetur ;  si  semen  nullum  maritus  ei  re- 
liquisset  (Deut.  xxv,  5).  Quod  vinculum  magis  nec- 


querat,  Evangelii  tenor  resuscitaret. 

04.  Non  mirum  ergo  si  caput  suum  prava  inter- 
pretatione  moverunt,  ut  ipsi  a  se  deturbarent  ea- 
pientiam,  sujg  salutis  auctorem  :  aut  certe  movendo 
caput  suum,  causa  fieret  commotionis  capitis  non 
paucis,  sed  populis.  Coramotio  ha!c  capitis  facta 
est:  quaadoquidem  in  omnem  terram  exivit  sonus 
eorum,  ut  fieret  omnis  terra  Domini,  et  regnum 
Domini  esset  in  nationibus.  Unde  et  in  posteriori- 
bus  dicit:  «  Dominus  regnavit,  irascanlur  populi : 
qui  sedes  super  Cherubim,  movcatur  terra  (Psal. 
xcviii,  1).  »  Quod  pulchre  x^quila  interpretalus  est 
ut  iXi\x-(\i.x  (72)  diceret,  hoc  est,  transmutatio- 
nem,  quae  est  deloco  ad  locum,  deJudaea  ad  popu- 
los  nationum.  Quod  ex  ea  lectione  qu«  in  Evange- 
lio  e.st,  liquido  poterit  manifestari,quemadmodum 
lex  mota  sit,  dicente  Scriptura:  «  Super  cathedram 
Moysis  scderunt  Scribae  et  Pharisa:i.  Omnia  ergo 
quae  dicunt  vobis,  servate  et  facite:  secundum 
opera  eorum  nolitc  facere;  quse  enim  dicunt,  non 
faciunt.  .\lligant  antem  onera  gravia,  ct  imponunt 
supcr  huineros  hominum  :  ipsi  autem  digito  suo 
noluntea  movere.  Omniaautem  faciunt,  ut  videan- 
tur  ab  hominibus  {Matlli.  xxiii,  2-5).  » 

0.5.  Quid  est,  «  sederunt  Scribse,  »  nisi  quia  lit- 
tera  scribitur?  unde  ct  vpaijiu.aTEt;  Graece  dicuntur 
Scribffi,  littera;  914  sequentcs  interpretationem, 
non  spiritus  intellcctum ;  littera  autera  occidit.  Lit- 
teram  ergo  occidcntem  sequentcs,  et  ipsa  apella- 
tione  resonantes  Scrib.Tj:  Pharisa;i  autem  sunt,hoc 


tebat  intcrpretatio  litterae,  quam  gralia  spirilalis.  C  est,  qui  a  veritatis  unitate  divisi  sunt ;  pharcsenim 


Denique  habebat  in  voiuntate  frater  defuncti,  ul  si 
nollet,  non  acciperet  fratris  uxorem  ad  semen  de- 
functi  resuscitandum.  Unde  caleeamenlum  suum 
solvcre  jubebatur,  ut  esset  a  nexu  copulre  ejus  exu- 
tus,  quam  a  sui  gratia  ostendisset  alienam.  Sio 
enim  scriplumest,quiaa  solvebat  vircalceamentum 
suum,  et  dabat  proximo  suo  dicens:  Iloc  erit  in 
testimoniiim  in  Israel.  Et  dicebat  propinquus:  Ac- 
cipe,  et  acqnire  tibi  (u.  Et  solvebal  (71)  calcea- 
mentum  suum.  Dicebant  etiam  astantes  :  «  Dettibi 
Dominus  uxorem,  qna;  intrat  domum  luam,  sicut 
Rachel  et  sicut  Lia,  qua;  aedificaverunt  ulrique 
domum  Isracl,  et  fccerunt  virtutcm  in  Ephrata 
(Ruth.  IV,  11).  .'  Sed  hoc  ex  litter.T    interprctalionc 


interpretaturdivisio.  Dividunt  autem  Pharisaei  hoc 
generc  verba  legis,  ut  resonent,  ct  in  ipsa  mediten- 
tur,  spiritalis  autem  mysteria  legis  et  sacramenta 
non  vidcant.  Nam  si  lex  spiritalis  est,  utique  prae- 
cepta  legis  sunt  spiritaliu:  etopera  ejus  spiritalia 
sunt.  Docentes  ergo  qu»  Moyses  scripsit,  onera 
gravia  ligant  corporalibus  legis  (gravia  sunt  enim 
([UOB  contraria  jugo  Christi  sunt)  et  pcr  doctrinam 
suam  dcviam  gravia  onera  imponunt  auribus  au- 
dientium,  qua;  ipsi  ne  tantuiD  quidcm  volunl  mo- 
vcre,  et  eorporalibus  legis  ad  spiritalia  Scriplura» 
verba  commoveant.  Sic  cnim  intelligcndum  cst, 
quia  digito  suo  noluiit  movcrc  illa,  hoc  est,  ncc 
cxiguo  puncto  atquc  momento  transferunt  se  ad  in- 


Jud<cuin  ligabat.  C.-eterum  figura  eral,  quod  Chri-  i^  tclligcntiain  s|iiritalcm.  Ilinc  cst  ctillud,  quoscri 

''  "  plum  est:  «<  Quodsi  in  digitoDei  ego  ojiciod;rmo- 
nia  [Uic  ix,  20),  »  Quid  sit  digitus,  inlerpretatur 
ipsaScripluia,  quo;  dicit  inalio  libro  Evangelii ; 
«  Quod  si  in  Spirlu  Dci  ego  ejicio  da;monia  (.Wfl///i. 
XII,  2S).  »  Digitus  crgo  llci,  Spirilus  Dci,  cst ;  Deus 
cnim  Spirilus  csl,  cl  nihil  habcl  in  sua  subslantia 

longissime  abhorreat.  Conjiecremus  libenlius  scri- 
plum  luissi',  vttiiW,;  »(vT,r.v,  vel  potius,  iXXoIu- 
oiv  i  prn;cipr.e  cuin  Aquila  vcrbo  cidcm  vori  co- 
gnato  iii  ip^^o  iinjii-»  psalini  tiliilo  iiaus  luerit,  ubi 
Nobilio  tesle,  ila  Icgeliulur,  Bti  *,X).o{wji  t4  fiuu» 
»CToi  tl;  itpijijrov'  A?'.ii<)>i/,elc. 


stusventurus  esael  in  tcrras,  qui  semen  dcfun';i 
populi  resuscitarct.  Merito  fratris:  quia  dictum 
esl :  «  Narrabo  nomon  tuum  fralribus  raeis  {Psal. 
XXI,  23) ;  ot  ;  «  Quorum  patres,  el  ex  quibus 
Ohristus  sccundum  caniein  [Bom.  rx,  5).  »  Vcl 
quia  Evangelium  defuncta;  Icgis  reparalionem  ope- 

(71)  Rom.  cdit.  sola,  et  dicebat :  Accipe,  et  ac- 
quirc  lu  tibi  propinijuilatem  mcam;  et  hoc  eril  iii  lc- 
stimoninm  in  Isniel.  El  solvebal,  ctc. 

(22)  Vix  adducimur  ut  credamus  i"/.ji).3ivni  ge- 
nuiniim  esse  ;  tum  quod  legatur  in  L.X.X,  x;vr,3;v 
xtTa/,?,;  £'v  Tot,-  ),ioT; ;  tum  quod  ca  vox  ub  alcsa 
enikin,  et  alcsannilem,    ut   corruptc  habent   mss. 


117c 


S.  AMBKOSII 


1176 


corporale,  sod  loliis  cst»Spiritus.  Iii    Spirilu  ergo  A.  ^ota  die  (llmL  9),  '  et:  <■  Tota  die  verecundii  mea 


Dei  ejicit  dxmoniuni,  qui  in  digiio  Dei  ejicit.  Unde 
et  sanctus  David  ait :  «  Quoniain  videbo  coelos 
tuos,  opera  digitorum  tuonim  (PsiU.  viii,  5),  hoc 
cst,  Spiritus  tui  opera  sunt  crrli,  sicutet  scriptum 
Gst:  «  Verbo  Domini  cibH  firniati  sunt,  et  spirltu 
oris  ejus  omnis  virtus  eorum  (Psal.  xxxii,  6).  » 

66.  Ut  crgo  concludamus,  dispulationem,  Scrilja; 
et  Pharismi  niliil  ad  interioremhominem  referunt, 
qui  ut  ipse  ad  imaginem  Dei  ct  simililudincm  fa- 
otus  est;  ila  in  iis  quic  cogitat  et  quffi  meditatur, 
debet  magis  qucc  spiritalia  sunt,  quara  quaj  carna- 
lia  cogitarc.  Totum  ergo  ad  illum  exteriorem,  ad 
illum  terrcnum  hominem  referre  contendunt;  et 
ideo  omniaeorum  opcratalia  sunt,  ut  videanlur  ab 


contrame  ost  (Jhid.  16).  »  Quid  sibi  vult  ista  mu- 
tatio,  quaj  frequenter  in  Psalmis  repetitur,  sicut 
et  in  centesimo  octavo  psalmo  ait :  «  Deus,  laudem 
meam  ne  tacueris  :  quiaoa  peccatoris  et  os  dolosi 
supcr  me  apertum  est  [Psal.  cviii,  2i.  »  Hoc  de 
uno  sequitur  de  pluribus  :  «'  Locuti  sunt  adver- 
sum  me  lingua  dolosa...  et  posuerunt  odium 
pro  dilectione  mea  (Ibid.  3,  5).  Deinde  de  uno : 
«  Constituc  super  eum  pcccatorcm  (Ibid.  6i,  quod 
videtur  in  centesimo  octavo  psalmo  aliud  ad 
populum  Juda?orum  relerri,  aliud  ad  Judam 
proditorem  :  quando  pluraliter  dicta.ad  populum  : 
quando  singulariter,  ad  Judam.  Hic  quoquepossu- 
mus  dicere,  quando  pluraliter  dicta   ad    sanctos : 


hominibus,  non  ut  placeant  Patri,  qui  in    abscon-  „  quando  singulariter,  ad  Dominum  nostrum  Jesum 


dito  videt.  Timent  enim  sua  npcra  revelare 

67.  Hkc  est  ergo  commotio  capitis  quie  fa-cta  est 
in  populis;  vcl,  sicut  Aquila  et  Symmachus  dixo- 
runtii  in  gentibus;  «  omnescnim  genles  moverunt 
caput  suum,ut  legem  spiritaliter  interprctarentur. 
Nemosecundum  litteram  logis  seputct  esse  salvan- 
dum,  quia  litlera  legis  maleiiiclnm  hahet:  spiritus 
benedictionem  affert.  Nemo  ex  operibus  Icgis  ju- 
stilicari  potest,  quia  sub  maledicto  sunt  oranes 
qui  sub  littera  sunt.  Fugiant  ergo  omnes  maledic- 
tum  legis,  et  confugiant  ad  benedictionis  gratiam 
ut  benedictionem  habeanl  in  coelestibus  in  Christo 
Jesu,  qui  morluus  est  pro  nobis,  utfides  transiret 
ad  gentes  :  qui  ot  si  vir  fuit  anlc  Synagog;e,  nec 
ipsam  doseruil,  ct  nos  redcmit ;    illam    enim    non 


Christum  reforri  ;  quia  aestimari  potest  et  pro  plu- 
ribus  in  propheta  loculus,  et  ipse  pro  se.  Et  ideo 
dixcrit:  »  Verecundia  mea  contra  me  est :  »  qua 
dicitur  ^/TpoTTTi ;  tnooTTfi  autem  est,  quando  vere- 
cundiam  vult  quis  incutere  alicui,  ut  inflectat 
propositum  suum,  sicut  est :  «  Descendat  nunc  de 
cruce,  ct  credimus  ei :  confidit  in  Deo,  liberet 
nunc  cum  {MaUh.  xxvii,  42-43.)»  Pulchre  ait: 
"  Tota  die:  »  quia  incarnatio  Domini  nostri  Jesu 
Christi  lucera  attulit  raundo.  Dies  itaque  iQcarna- 
tionis  est,  de  quo  idem  dicit  Dominus :  Am- 
bulate  dum  luccm  habetis  (Joan.  xii,  35),  » 
et.  «  Abraham  diera  meum  vidit  {Joan.  viii, 
56).»Ergo  haic  verecundia  habet  in  se  confu- 
sionem.  Unde  et  Symmachus:  «  Tota  die,   inquit. 


deseruit,  ut  rcliqui»  sahm    fleront:    nos  redomil  C  confusio  mea  contra  me  est.  »   Qu.-b    autem  con- 


eligendo  populos  nalionum.  Ha3C  ergo  electio  gen- 
tium  salus  Juda;is  ;  reliquia;  enim  non  per  opera 
sua,  9B5sed  per  electionem  gratice  salvas  factte 
Bunt  :  gratia  est  crgo  Christi  qua3  et  nos  redemit, 
et  rcliquias  vivilicavit.  Commolio  autem  capitis 
facta  est  in  genlibus  ;  sed  ex  hac  commotione  non 
mediocris  mulalionis  graliara  Jiidaji  pra^tulerunl, 
quorum  reliqui:e  salvte  facta;  sunt. 

68.  (Vers.  16).  Sequitur  :  «  Tota  die  verecundia 
mea  contra  mc  est :  et  confusio  vultus  mci  operuit 
me.  »  Quid  est  quod  interdum  ex  persona  unius, 
inlerdum  ex  persona  pluriinorum  psalmus  hic  di- 
cilur?  Namque  a  principio  a  pluribus  cccpit,  ut 
cst;  «  Dous,  auribus  audivimus,  et  cajtera  qua> 
sequuntur  (siipra  vers.  2  et  scii.l.  Deinde  ait  :  j 
"  Tu  es  ipse  rex  racus,  ct  Deus  meus  (Snjira 
vers.  5).  »Itcrum:  «  In  te  inimicos  nostros  ven- 
tilabimus  {Ibid.  6).  »  El  poslca  : «  Non  enim  in  arcu 
meo  sperabo  (Ibid.  7),  »  ct  "    In    Deo  laudabimur 

(73)  llie  se([uiturli.  Ambrosius  vMrUM!  opini^uie:!) 
qui  mortis  Christi  Domini  triduum  itacxplicabant 
ut  dicerent  ejusprimam  noctem  1'uissetenebras  illas 
qua;  Domino  exspiranti^  totuiu  orbem  opcruerunl 
primum  vero  diem,  spalium  illud  lucis,  quod  inter 
easdem  toncbras  ac  noctem  scqucnteni  intercessit. 
Vonimlamcn  jure  merito  hancopinionem  repudiat 
Augustinus,  c/c  Coustnm  F.vaH(j.  lib.  iii,  cap.  2i 
iiuiM  1'iri,  ubi  sicut  ct  Quxst.  Kvanij.   I.  i,  q.  6,    do- 


fusio  Christi,  nisi  crux,  quod  nudus  pependit  in 
ea?  Et  bene,  tota  die,  quia  ex  quo  affixus  est 
cruci,  usque  in  horam  nonam  tenebra;  facta;  sunt : 
ct  post  horam  nonam  lux  refulsit  usque  in 
vesperum.  Hic  dies  cx  tribus  primus  (73).  Potest 
tamen  et  chorus  sanctorum  pluraliter  de  se 
et  singulariter  loqui  :  chorus  enim  quasi  singu- 
larem  personam  habet,  sed  numci-us  plurimorum 
est,  sirutillud  est :  "  Populushic  labiis  mehonorat; 
cor  autem  eorum  longe  ost  a  me  ^ha.  xxix,  13).  » 

68.  Quae  autem  est  confusio,  quae  operuit  Domi- 
nuni  Jesum,  cum  confusionom  peccata  faciant; 
ipsa  sunt  enim  quae  operiunt  peccatorem  :  hic 
autom  peccalura  non  fecerit?  Sed  qucmadmodum 
I  est  eonfusio  adducens  poccatum,  ila  est  916 
confusio  qua;  peccatum  abolet,  ut  confusio  crucis 
Doraini  nostri  Jesu  Christi,  per  quam  peccata 
mundantur.  Est  etiam  omnis  confusio  bona  qBam 
pro  Christi  noraine  subeas,  et  admodum  gloriosa, 

Li  l  iu  incuioratis  tribus  diebus  pailora  pro  toto 
sumendam  esse  ;  in  quo  eum  interpretes  vulgo  se- 
cuti  sunt.  Vide  etiara  D.  Tliomam  part.  iii,  qua:st. 
51,  art.  4,  et  alios  scholastiLiis  quorum  hac  in  re 
suraraus  est  consensus.  Quinirao  earadem  senten- 
tiani  ipsemet  Ambrosius  docerc  videtur  epist.  ad 
cpisc.  /EmiliiW  scribens,  inlra  qnod  lriduum,mquil, 
cl  passus  est,  el  quievit,  et  resurrexit. 


1177 


ENARRATTO  IN  PSALMTJM  XLTTT. 


1178 


si  verbi  gratia  in  persecutione  lex  sit,  ut   verbere-  A.  minatur,  qui  oblitus  non  e=t  Dci  sui  :  illorum  con- 


tur  Christianus,  ut  dignitatem  amittat,  ut  careat 
privilegio  (74),  ut  in  vincula  ducatur.  llrec  utiquo 
confusio,  etsi  privilegium  nonhabet,habet  gloriam 
pis;  confessionis.  Est  autem  et  Christi  confusio, 
sicut  ipse  ait :  «  Qui  me  confusus  fuerit  coranr 
hominibus,  confundam  et  ego  eum  coram  Patre 
meo,qui  in  coeiis  est  i.Vai(/i.x,33}.»  Bonaergo  confu- 
sio,plerisquefamenhujusmodiconfusioChristiama- 
raest,hoc  est,non  credentibus,jucundacredentibus . 
69.  (Vers.  17.)  Sive  ergo  velis  confusionem 
Christi  intellige  in  crucem  ejus,  quae  Judeeis  xide- 
batur  esse  confusio,  qui  insultabant  ei,  quasi 
erubesceret  Christus  in  eo  opere,  in  quo  [)ublicam 
operabatur  salulem  :  sive  etiam  hanc  confusionem 


funditur,quorum  ingenium  caligat  alque  perturbat 
recordatio  delictorum. 

71.  (Vers.  18,  19,  20.)  Et  ideo  bene  sibi  conscii 
dicunt :  «  Hobc  omnia  venerunt  super  nos,  et  obliti 
non  sumus  tc,  et  inique  non  egiraus  in  testamento 
tuo.Et  non  recessit  reti-o  cor  nostrum  :  et  declinasti 
seniitas  nostras  de  via  tua.  "  YiJetur  versiculus 
ultimus  non  concordarc  superioribus.  Nam  quo- 
modo  declinirunt  ii,  quibus  divinitatis  nulia  obre- 
psit  oblivio.nec  alicujus  iniquitatis  conscientia,nec 
ulla  desidia?  Sed  si  consideres  quia  juslus  vix 
salvus  fit,  intelligis  profccto  et  ipsius  nonnunquam 
titubare  vestigia,  et  auctorem  dcclinationis  eorum 
Deum  videri  ;  quia  ipsR  qiioquc  patitur  justos  soepe 


quas    ingeri  videbatur,   «  a  voce  exprobrantis  ct  y.  tentari,quo  magis  probentur  tentationibus  eruditi. 


obloquentis,  a  facie  inimici  et  persequentis.  »Eru 
bescebat  enim  sic  lapsum  csse  electum  populum 
Buumet  confundebatur  in  eos  apud  Patrem.quorum 
finis  advenerat ;  praesens  enim  erat  Filio  Pater,  a 
quo  nunquam  potest  Filius  separari.  Et  idco  Pater 
audiebat  dicentem  Judmis  :«  Ecce  relinqueturvobis 
domus  vestra  deserta  [ytallh.  xx,  38).  » 

70.  Sunt  autcm  qui  etiam  in  confusione  sua 
gloriantur,  sicut  illi  dc  quibus  dicit  Apostolus  : 
"  Quiagloriaeorum  in  confusione  ipsorum  [Philipp, 
III,  19),  »  quibus  contraria  cst  gloria  Christi,  qui 
crucem  suscepit,  nec  confusionem  refugit,  quam 
nos  quoque  minime  tiaiere  debemus,  nec  formi- 
dine  aut  fastidio  doclinare,  ne  peccatum  supra 
nos  adducat,  quas  potest   adducere   gratiam    vit» 


Quis  esl  autem  tam  fortis,  ut  nequaquam  in  ten- 
tatione  moveatur,  nisi  Dominus  adjutor  ei  assiatat 
Denique  conturbatus  est  el  ipse  David,  quia  dixit 
in  sua  abundautia:  «  Non  niovebor  in  Kternum 
(Ps.  XXIX,  7)  •>.  Aul  quis  est  illc  quem  locus  affli- 
clationis,  et  terrae  corrupteia  non  moveat,  cum 
divina  sententia  neminem  exceperit,  qui  sit  ab 
excrcitio  et  a  fatigatione  terra^  hujus  immunis,  cui 
diclum  est :  «  Maledicta  terra  in  omnibus  operi- 
bus  tuis...  spinas,  inquit,  et  tribulos  germinabit 
{Cen.  III,  18).  »  Denique  ipse  Paulus  Dominicae  vas 
electionis,  a  maledictione  veteris  sententia;  abso- 
lutus  Domini  Jesu  passione,  tamen  captivum  se 
duci  in  legem  pcccati  vohemcntissime  deploravit, 
nec  quemquam  nisi   Christum   a  quo  liberaretur 


Est  enim  ot  confusionis  gloria,  ut  si  in  multos  gen-  C  invenit :  cum  eum  lcx  sui  corporis  et  umbra  mor- 
tiles  Incidas  vel  philosophos,  et  illi  tibi   objiciant      tis  urgeret. 


crucem  Christi,  et  verbo  repondere  non  possis, 
nec  salutaria  quisquam  audiat  verba  rcferentem, 
est  confusio  :  «  sed  a  voce  exprobrantis  et  oblo- 
quentis  :  a  facic  inimici  et  pcrsequentis."  Et  ideo 
noli  respondere  insipienti  ad  ingipientam  ejus : 
esto  sicut  homo  mutus  ct  tacens,  et  quasi  non  au- 
diens  verba  insultantium  etobloquentium,non  quo 
rcspondere  nequeas,  sed  quo  rcspondere  non  de- 
beas.  Omni  enim  rei  tempus,  tempus  tacendi,  cl 
terapus  loqucndi.  Tacendum  est,  quando  paratum 
non  invonis  auditorcm  :  loquendum  est,  quando 
Dominus  Hnguam  eruditiouis  indulget,  ut  scrmo 
tuus  operetur  in  atfectibus  audientium.  Quomodo 


72;  Diximus  sensum  :  sed  expressius  qui  locus 
sit  afflictationis,  consideraro  nos  convenit,  ulrum 
hic  mundus,  qui  in  maligno  positus  est,  an  vero 
caro  nostra,  in  qiia  anima  nostra  humilialur,  dum 
in  istius  carnis  descendil  societatem  :  an  adversa 
quibus  cxcrccmur  in  hoc  corpore  constituit,  inquo 
ingemiscimus  griivati  ;  quod  nolumus  spoliari, 
sed  eupervestiri  ?  gravis  enim  labor  est  dum 
exspectamus,  ut  absorbcalur  morlale  hoc  a  vito, 
quo  nos  cxspoliare  dcbcmus  ;  minorc  enim  labore 
exspoliatur,  quam  absorbetur.  Et  vid-^  ne  a  ad- 
vcrsitas  sit  exspoliantis  sc,  ct  cxspeclautis  ut  ab- 
sorbeatur  a  vita.   Exspoliat  gratia,   absorbet  poB- 


autcm  te  audiat,  qui  ideo  tibi  obloquitur,  60  quod  p  nitenlia  ;    exspoliat   sublimitas   mcntis,    absorbel 


«alubrem  tuum  nolit  audire  sermonem  ?  aut  quo- 
modo  tibi  acquiescat,  qui  pcrsccutor  est,  ct  velit  le 
sibi  vindicare?  Aut  ut  Aquila  dixit,  vol  Symma- 
chus,  ut  ulciscatur  et  puniat  in  le  quod  Chrisli 
hsreditas  ad  gentes  vidcantur  csse  transfusa  ? 
Loge  itaquc  i!>ta  confusio  917  n  confusione  et 
opprobrio  peccaloris.  istius  enim  conscientia  illu- 


diligentia.  Quomodo  autcm  dubites  quod  afflicta- 
lionis  hic  locus  sit,  (|iiando  corpus  est  mortis,  in 
quo  operit  nos  etinm  umbra  mnrtis?  Et  idco  nd 
lucernam  illam  scmpor  debcmus  intendcrc  qu,r 
verbum  Dei  esl ;  utsciamus  qucmadmodum  nostri 
animi  semilas  dirigamus  ol  vesligin  menfis  intornB , 
ul  lux  animorum  solval  tencbrtts  corporaies. 


(71)  Privilcgtum  (ut  tradit  liriss.  de  Verh.  signif. 
lib.  X!v)  ju.<:  singuliire  rsl,  rl  iii  cerUe  personx,  vcl 
causx  nratiam  d  furore  concessum. Chrislmni  autcni 
usque  adeo  quondam  imperatorum  edictis  privile- 


piis  suis  spoliuli  sunt,  ut  infames  declaruti,  roip. 
fori  ar  militundi  jurf-  privati,  ol(|uc  udco  nd  ncccm 
cuiuslibcl  gladio  ncfaria  proscripliono  addicti  fuo- 
riiit.  Adi  Baroniutr  jd  an.  Chrisli  'M<.  :m  ct  3rt2. 


1179 


S.  AMBROSIl 


1180 


73.  Pulchre  autem  et  Aquilae  interpretatio  quem-  A.  repetilus  est,  ut  intolligas  quianon  conditio  carnis 


admodum  intelligere  debeamus  locum  afflictatio- 
nis,  expressit  dircndo  :  «  Quoniam  hurailiasti  nos 
in  loco  sirenarum?  Ut  non  caro  in  vitio  sit,  sive 
natura ;  sed  ea  quac  carnera  corruptibilera  918 
esse  fecerunt.  Denique  sirenas  quarum  secundo 
{Isa.  xiii,  21)  et  tertio  (Mich.,  i,  9)  mentionem 
fecit  Scriptura  divina,  quasdam  fuisse  puellas  gen- 
tiiis  tradidit  historia,  qua3  vocis  proprix  suavitate 
canendi  illecebris,  adiendique  studio  illeclos  navi- 
gantes  ad  littus  admovere  navigia  provocabant 
(75) :  eosque,  cum  gratiam  vocis  scquercntur  sco- 
puloso  in  loco  naufragium  facere  solitos  vetustas 
posteris  tradiJit  (Hoin.  Od.  b).  Earum  autcm  in- 
terpretatio  hajc  est,  voluptas  vocis,   et    qucedara 


videalur  nos  humiliare,  sed  culpa. 

75  Nec  tameu  negare  possuraus  quod  multis 
humilietur  et  caro,  loco  ipso,  illecebris  ipsis,  fra- 
gilitutc  quoquo  qua  patuit  errori.  Qu;e  licet  non  a 
medocri  adversario  serpente  decepta  sit  (76) ;  ha- 
bebat  tamen  sui  non  mediocrem  gratiam,antequam 
peccatum  irreperet  :  in  conspectu  erat  Dei  Adam, 
in  paradiso  vigebat,  coelesti  gralia  refulgebat, 
loquebatur  cum  Deo.  Numquid  euia  humiliatum 
antc  legisti,  nisi  posleaquam  prsvaricatio  eum  hu- 
miliavit  sua  ?  Cujus  vitii  hcereditatem  ad  nosusque 
transmisit,  ut  in  hoc  corpore  constituti  nolimus 
peregrinari  de  corpore,  919  et  adesseDco.  Etideo 
humiliamusaniraamnostram  quae  sead  Deum  gestit 


adulatio.    Ita  ergo    steculi   voluptas   nos  quadam  „  attollere  :  sed  corruptibile  hoc  corpus  gravat  ani 


carnali  adulatione  delectat  ut  decipiat.  Ut  ergo 
illic  non  littus  in  vitio  erat,  sed  canora  dulccdo, 
quae  faciebat  aspcrilatern  litloris  non  caveri :  ita 
non  caro  in  vitio  ;  sed  ea  quibus  caro  ista  sollici- 
tatur  et  fluctuat.  Denique  mare,  si  tempestas  desit 
quietum  est :  si  procella  saeviat,  periculosum. 

74.Etseptuagintavirorumvidetur  cum  his  senten- 
tia  convenire,cum  dicunt  quia  scriptum  est :  Quo- 
niamhumiliastinos.nGujusinterpretationislestimo- 
nia  de  Scriptura  sunt  nobis  arcessenda  divinis.  Ait 
enim  in  Douteronomio  :  "  Si  exieris,  inquil,  in  pu- 
gnam  advorsus  inimicos  tuos,  et  tradideril  tibi  eos 
Dominus  Deus  luus  in  manus  tuas,  ct  depradatus 
fueris  spolia  eorum,  ct  videris  in  ea  deprKdatione 
mulierem  bonam  specie,  et  cohabilaveris  cum  ea 


mam,terrenaque  habitacula  prKponderant,ut  mens 
devota  Deo  frequenter  inclineturad  StTcuIum,nec  se 
subjicere  Deo  possit,quoniam  aubjectionem  sui  sa- 
pientia  carnis  ignorat,quae  nostrum  involvit  affe- 
ctum. 

70.  Dicentes  hfec  de  nobis,quid  de  carneDomini 
nostri  Jesu  Christi  dicemus?  Qui  utique  susccpit 
carnis  istius  veritatem,et  ideo  «  semelipsum  humi- 
liavit  usque  ad  mortem,mortem  autemcrucis  (P/iJ- 
li])p.u,8).»  Diligenter  attende,  ct  considera  singula. 
Vide  quia  volens  suscepit  hanc  formam  corporis  no- 
stri,  et  ture  obsequia  servitutis,  in  similitudinem 
hominum  factus  ;  non  in  similitudinem  carnis  sed 
insimiIitudinemhominumpeccatorum;omnisenim 
homo  sub  peccato.  Ideo  specie  inventus  ut  homo  ; 


(Deut.  XXI,  19  et  II).  »  Et  infra  :  «  Si  nolueris  eam  C  ut  scriptum  est  de  eo  :  «  Et  homo  est,et  quis  cogno 

postea,  diraittcs  eam  liberam.  .  .  .  quia  humiliasti 

eam  {Ihid.  li).  »  Vides  ergo  quoniam   non  natura 

6ui  eam,   sed  is  qui  ei  integritatem  pudoris  eri- 

puit,  humiliasse  perhibetur.  Humilitas  ergo  operis 

est,  per  quod  caro  ista  peccati  corpus   effecta  est, 

et  locus  afflictalionis.  Iterum  alibi  :  «:Si  virgo  de- 

sponsata  fuerit  viro^ct  inveniens  eam  homo  in  civi- 

tate  dormierit  cum  ea,  edueentur  ambo  ad  portam 

civilatis  suae,  ct  lapidabuntur  :  ct  morietur  juven- 

cula,  quia  non  exclamavit  in  civitate,  necinvocavit 

homincm,  qui  subveniret:  et  vir,  inquit,  quia  hu- 

miliavit  raulicrcm  proximi  sui  (Deut.xxn,  23-24).» 

Et   hic   eadein    ct  hujus    causa   sermonis,    ut   a 

corruptore    humiliata    dicatur.    Tcrtium    quoque 


scet  eum  (Jerein.x\n,9)  ?  »  Homo  secundum  carnem 
sed  ultra  hominem  secundum  operationem.  »  Ut 
homo,  inquit,  humiliavit  sametipsum  (Philipp. 
II,  8)  :  quia  ad  eos  Deus  venit  qui  humiliati  fue- 
rant,  liberandos.  Ipse  se  ergo  humiliavit  propter 
nos.Non  ergo  corpusillius  corpus  mortis  ;  siquidem 
corpus  est  vitffi :  nec  caro  illius,  umbra  mortis  ; 
siquidem  fulgor  est  glorias :  nec  in  eo  locusafflicta- 
tionis  ;  siquidem  in  illo  corpore  omnibua  gratia 
consoIationis.HumiIiavit3e,ut  disceres  quld  sit  hu- 
militas.Denique  audi  dieentem  :  «  Discite  a  me  quia 
mitis  sum,  et  humilis  corde  (Matt  .  xi.  29).  >■  Ille 
se  humiliavit,ut  tu  exaltareris  ;  quienira  sehumiliat 
exaltabitur.  Sed  non  omncs  qui  humiliantur,  exal- 


habes  de  hac  re  testimonium,  et  plura,  si  quajras.  q  tabuntur;  multosenim  crimen  humiliat  adruinam. 


Tamen  de  eodem  libro  audi  :  «  Si  quis  invenerit 
virginem,  quae  non  sil  desponsata,  et  vim  faciens 
ei  dormierit  cum  ea,  patri  juvenculo?  quinquaginta 
dcnarios.et  erit  uxor  ejus.quia  huuiiliavil  cam  :  nec 
poterit  diinittere  eam  per  omne  tempus,  propter 
quod    humiliavit   (Ihid.    28,    29).    »    Ipse    scrmo 


Humiliatus  est  autem  Dominus  usque  ad  mortem, 
ut  de  portis  mortis  e.xaltaretur. 

77.Ecce  vide  gratiam  Christi,vide  beneficia  ejus. 
Posteaquam  Christus  advenit,  haec  caro  quae  erat 
umbra  mortis,  ccepit  per  gratiam  Domini  refulgere 
et  habere  lumen  proprium  ;  unde  et  dictum  est : 


(75)  Sic  edit.  a  quibus  parura  abeunt  mss.  si 
sensum  spcctes  ;  in  ".'i''bis  autem  hajc  reperitur 
praecipuu  ''■•craitas :  C*'.  aliquot,  sttcwilale,  ca- 
mendo,  qux  illccebras  piococahant.  Omnes  siraul, 
audii'ndi  .stuilio  nuvigantci  ad  lillus  adinorere  njvi- 
gittm,  eosijue  (citm  yratiam,a.ul  ut  aliqui  'jratia  vocis 


sequitntur)  scopuloso  in  loco  imlicisse  naulragium 
(70)  Rom.  edit.  so^Sl,  decepta  sit  Eva.  Minus  bene, 
subintelligenda  enim  vost:a;'o,quffi  superiore  versu 
expressa  est.  Nam  praetcrquam  relativum,  qux,  ex 
quinque  mss.  restitutum  id  evincit,  sensus  Rom. 
lectioni  minus  concinit. 


H8I 


ENARUATIO  IN  PSALMUM  XLlIi. 


1182 


«  Lucerna  corporis  tui  est  oculus  tuus  (Hutlh.  vi, 
22  ;  sed  vide  de  quo  oculo  dicat ;  non  dc  exterio- 
re,  sed  de  interiore,«  Si  oculus,  inquit,  tuussiinplex 
fuerit,  totum  corpus  tuum  lucidum  erit  {Ibid.).  » 
Interior  utique  est  oculus,  quitotum  hominis  cor- 
pus  illuminat.  Interior  ost  etiam  oculua,  qui  aufert 
toticorporicajcitatem;  quiascriptumest':  « Siautem 
nequam  fuerit  oculus  tuus,  totum  corpus  tuura  te- 
nebrosumerit  (/''!(/.  23;  >  Vides  in  unohomineunde 
tenebrae  nascantur,  unde  lumen  oriatur.  Ipse  ergo 
tibi  es  caligo,  vcl  lumen.  Galigo  iniquitatis  est, 
tenebrsB  peccatorum  :  lumen  innocentis.  Ipsc  tibi 
ergo  es,  vel  injuriae  auctor,  vel  gratiae  :  operatio 
divina  nihil  errat.  Lumen  in  te  ipso  est  ;  quia  inno- 
cens  infantia  tua  esf.  Pura  mens  hominis  ante 
adolescentiae  lubricum,  et  juventutis  errorem.  Tu 
tibi  ergo  tenebras  fecisti  esse  quod  lumen  est.  De- 
nique  idem  oculus,  hoc  est,  sensus  hominis,  tene- 
brosus  est  in  peccatore,  splendidus   in  innocente. 

78.  Ncc  illud  praetereamus  quod  Symmachus 
ait :  '<  Afflixisli  nos  in  loco  descrto.  »  Ideo  affigimur 
920  quia  interdum  destituimur  protectione  cocle- 
Bti,  et  regio  ista  sub  maledicto  est,  vel  in  lubrico 
saeculari.  Necdum  quoque  beQedi.terattcrram  suam 
Dominus  noster  Jesus  Christus,  et  ideo  labora- 
bantjnec  ad  lumen  pietatis  ejus  oculorum  spirita- 
lium  intcndebatur  obtufus.  Deinde  quia  volupfas 
et  delectatio  mundi  frequenfer  irrepit  (Hom.,  Odyx. 
m).  Unde  non  vinculis  hominis  illius  ligare  nos  at- 
que  vincire  debemus,  nec  cera  aures  claudore  : 
Sed  averfere  aurem  quotiescunquo  aliena  a[fide,  et 
contraria  vel  adversa  utilitati  nostrae  aliquisexisti- 
mat  obloquenda,  no  in  eo  sermone  operiat  nos 
umbra  mortis  :  et  si  quid  tale  profertur,  nos  ta- 
men  Dei  verbum  debemus  inserere,  quod  mentis 
nostra;  oculos  fulgore  disputationis  illuminet. 

79.  (Vers.  21,  22.  )  Sequitur:  «  Si  obliti  sumus 
nomen  Doinostri,  et  si  expandimusmanus  uostraad 
deos  alienos.  Nonnc  Deus  requiret  ista  ?  Aquila  (77), 
«  investigabit  ista,  »  dixit,  Sjmmachus,  «  inveniet 
ista?  Ipse  enim  novit  occulta  cordis.  Quia  propter 
te  morte  afficiraur  tota  die  :  astimati  sumus  ut 
0VC8  occisionis.  »  Quid  est  quod  ait :  Reqiiiret 
Deus  ?  Quasi  si  non  requirat,  ignoret :  et  sic  requi- 
rot  Deus  oblivioncm  tuam  qua:  irrepsit,  ut  auferat 
ejus  omne  vesligium.  Undc  et  Aquila  dixit :  "  In- 
vestigabit  isla.  »  Nam  utique  qui  novit  cordisoccul- 
ta,  quomodo  qua;rit,  cui  etiam  ea  qua;  sunt  inte- 
riora,  manifesta  sunt?  Siquidcm  apnd  Deum  coii- 
gcientia  uniuscujusque  se  prodit,  et  cogifatio  hn- 
minis  apud  eum  se  aut  condemnat,  aut  purgat. 
Do  nique  Aquila  .<  visionis  cordis  •>  dixil,  co  quod 
videat  cor  nostrum,  etomnisnostricogitntio  cordis 
in  promptu  sit  apud  Deuin,  atque  ci  cogilaliontim 

77.  Edit.  Rom.  sex  illis  verbis,  .iquita  ctc,  reje- 
ctis  in  infcriora,  et  tribus  versibus,  Si[ol)tili  mmus, 
etc,  contiiuia  scrie  dispositis,  sulijungid  :  Ijiiidest, 
quod  ait:  nonnc  Deus  irquirel  isla  ?  ynn-si .',  ctc.  nobis 
ah  cdif.  anf.  el  mss.  recedcre  religioni  fuit.  In  l.is 
tamen    ab    cdif.    et  cod.  Vict.   ct  Colh.  nonnihil 


A  nostrarum  imago  resplendcat.  Bene  illud  ait  .\qui- 
la  :  c<  in  lo  morte  afficimur,  quoniam  in  Chrisfo 
mori,arJuum  ef  gloriosum  :  et  in  ipso  raoritur.qui 
pro  ejus  nominc  sacra  passione  est  coronatus.  Scd 
quid  miraris  quodrequireutem  Deum  occultacordis 
versiculus  iste  dcclaret,  curaalibi  Dcum  scrutato- 
rem  legeris  cordis  [Jcrem.  xviii,  10)  ?  >,  Quid  etiam 
mirarissi  verbis  nostris  niajcsfasdivinoesubstantia; 
explicari  non  possit,  cum  .lit  Aposlolus  (78) :  «  No- 
lite  ante  tempus  quid  judicarc,  donec  veniat 
Dominus  qui  illumiQal>it  occulta  lcnebrarum,  et 
manifestabit  consilia  eordium:  et  lunc  laus  erit 
unicuique  a  Deo  (/  Cor.  iv,  5)  ?  »  Tcnebras  cordis 
saepe  loco  criminis  lcgiuius,  imo  prope  ubiijue. 
Vidc  ergo  ne  ista  sint  occulfa  fenobrnrum,  quae  sunt 

_  cordis  occulta,  ideoque  tenebrarum  nomen  accc- 
perint,  quod  ea  ab  aliis  noa  deprchendantur,  sed 
lateant.  Et  idco  Dominus  in  dio  judicii  illumina- 
turus  asseritur  occulla  tenebrarum,  quia  cor 
unius  cujusque  manifcsfabifur,  quod  ante  oc- 
culfum  crat :  soli  quidcm  Chrislo  cognitura,  qui 
sciens  judicii  sui  gratiam  ait :  «  Nihil  est  occultum, 
quod  non  manifestabitur  [ilalth.  x,  26).  • 

80.  Sunt  aufem  niulta!  qua;  proptcr  vcrccundiam 
premimus,  et  ut  imploamus  ccclesfe  mandalum, 
tacito  apud  nos  tenemus  iiffectu,  ne  videamur  in 
iis  qui  nostra  sunt,  gloriari,  et  corum  frucfum 
vulgando  incipiamus  amitfere.  Sunt  autem  991 
occulta  sapientia;,  qua;  raptus  in  paradiso  apostolus 
Paulus  audivit :  et  quia  non  liccbat  homini  ea  loqui, 
apud  se  tcgebat :  non  quia  usum  eorum  aut  gratiam 

C  aliis  invideret,  sed  quod  non  liccbat  hoinini  loqui, 
foifc  ctiain  homini  audire  non  proderat  :  qua;  tunc 
illuminabitnominus,  cum  illuminandorum  &ecrelo- 
rura  tempus  advenerit.  Vidc  ne  etiam  in  Evangelio 
distantiam  aliquam  reperias,  ubi  dixit :  t  Nihil  oc- 
culfum  quod  nnn  raanifesfabitiir,  neque  opcrtum 
quod  non  rcvelabifur  tbid.\.  »  lllud  famen  adsfipu- 
latur  ad  supcriorcm  iiifcrpretafionom,  uf  utrumque 
de  bonis  esse  credamus,  qiiia  scriptum  est :  ■'  Co- 
gnoscit  Dominus  qui  sunt  ipsius  {//  Tim.  ii,  19).  » 
Suos  ergo  cognoscit,  ot  cos  cognnscit  qui  cogno- 
scunt  Deum :  ignorat  autom  ons  qiii  ignorant  Deum ; 
qui  enim  ignorat,  ignorabifur.  Dominus  r;jo  qu.iB 
bona  sunf,  recognoscif :  ea  qua;  suiit  plciia  cognl- 
tionis  divin.T,  ea  qii.-e  siint  occulli  snpicnliaj,  novil 

n  Dominus,  aversalur  autcin  ca  qu.-c  sunl  plena  ini- 
quitafis  afque  peccuti. 

81.  Doniquo  si  isforiim  pcrsniiam  consideres, 
quos  nulla  divini  cultusoblivio  sepnravit,  ul  alienn 
dco  cxpandcrcnt  suas  inanus,  afqiio  apcrire  suas 
animas  nolucrinf,  iQlolligcs  qiiod  iii  ocuhi»  siiis  non 
flagifia  nliqiia  erant,  sed  en  quffcsscnl  iiinorentiir 
conlinobant,  quandoquidciii  mortcafllciebanlurpro 

dissonfiunl ;  (iuin<iue  alii  ila  |iarlcni  ultiinam  prip- 
ferenlos  :  Quidet  (/uod  uil  :  reiiuircl  Deus  *  (>htiiin- 
ncm  luinii  '/ii.v  irrc;ifit  iil  iiujcral  ejits  oinvc  vr.flijiiim. 
(78)  Virl.  el  Colli.,  '•icii  illud  iiuotjue  lurbare  iios 
non  posnil  qund  nil  Aio.uotus,  (lc. 


H83 


S.  AMBROSII 


il8i 


Dei  cultu,  tofaque  die  versabantur  in  morte  :  sicut  A  tis  implevit,  (cmpore  Evangelii  in  navi  dormivit ; 


et  versabatur  Paulus,  qui  ait:c<  Quotidie  moripr 
per  vestram  gloriam  (/  Cor.  xv,  31).  »  Et  vere  quo- 
tidie  Paulus  moriebatur  sccundum  carnem,  in 
jejuniis,  in  naurragii?,  in  divcrsis  pcriculis,  in  mi- 
seriis  constitutus  ;  sed  nou  tolus  moriebatur.  Morie- 
baturhomoejusexterior,  sed  renovabatur  interior  : 
et  ideo  non  deficicbat,  cum  tot  pericuJis  urgeretur, 
quia  etsi  cxtcrior  homo  ejus  corrumpebatur,  inte- 
rior  renovabalur  de  die  in  diem,  quia  dicm  sibi 
uniuscujufqiie  fidcs  et  gratia  opcrationis  illuniinat. 
Unde  nec  Paulus  apostolus  noctem  sciebat,  quia  qui 
renovatur,  sempcr  in  luce  est.  An  tibi  non  videtur 
in  luce,  qui  Christi  in  se  continet  charitatem  ?  Et 
ideoimmolationissecurus  (79)  duranon  refugit:nec 


et  sicut  ille  Iribus  diebus  et  tribus  noctibus  fuit 
in  ventre  ceti,  ita  Filius  hominis  tribus  diebus  et 
Iribus  noclibus  fuit  in  corde  terra?,  in  sui  corporis 
passionc.  Qui  ubi  se  excitavit  a  morte,  et  sumnum 
sui  corporis  relaxavit,  ut  pro  salute  resurgeret 
universorum,  discipulos  visitavit.  Hic  est  ergo  ve- 
rus  Jonas,  qui  obtulit  animam  suam  redemptionem 
pro  nobis.  Propterea'ergo  sublatus  et  missus  est 
in  mare,  ut  excipcretur  el  devuraretur  a  ceto, 
quo  intra  alvum  ceti  positus  ejus  interiora  vacua- 
rct.  De  quo  ceto  hoc  dictum  sit,  nudi  Job  dicen- 
tem  ,  «  Qui  habet,  inquit,  magnum  cetum  capti- 
vum  leddere  [Job  iii,  8).  »  Quis  iste  est  ?  Utique 
cognoscis,  cum  legeris  quodDominus  noster  Jesus 


eum  persecutio  ulla,  aut  fames,  aut  gladius  potest  r>  Christus  captivam  duxerit  captivitatem  (Ephes.  iv 


a  Christo  Domino  separare,    qucra    vincula  divina; 
charitatis  astringunt. 

82.  (Vers.  23.)  Interim  tainen  in  bonis  [etiam 
operibus  mens  humana  turbatur,  et  tentationibus 
quatitur.  Tanien  et  hoc  justorum  est,  ut  cum  se 
teatari  viderint,  adjumentum  deposcant,  sicut 
apostoli  in  Evangelio  {Mdlti.  viii,  25)  cum  Chri- 
stus  dormiret  in  navi,  tempestatem  fluctuum  formi- 
dantesexcitaveruntDominum  Jesum,utabhis(ormi- 
dinem  propulsaret.  Nonne  tibi  vidcntur  sancti 
apostoli  istos  di.xisse  versiculos :  «  Exsurge,  quare 
obdormis,  Domine  ?  Exsurge,  et  ne  repellas  usque 
in  finem.  »  Certe  etsi  littera  distare  videatur,  con- 
cordat  sententia.  Neque  vero  vel  in  corpore  consti- 
tutus  ita  dorraiebat  Dorainus  noster  Jesus  Christus, 


8)  ;  dcvicto  enim  adversario  et  inimico,  nos  qui 
captivi  eramus,  ccepimus  libertatem  possidere  per 
Christum. 

84.  Denique  ipsa  oratio  sancti  Jonae  docet  Domi- 
nicae  passionis  esse  mysteria,  cura  dixit :  <(  Clama- 
vi,  inquit,  ad  Dominura  meum  in  tribulatione  mea, 
et  audivit  me  de  ventre  inferni  [Jonse  ii,  3).  »  Vides 
quia  infefui  ventrem  dixit,  non  ceti  ?  Dominus  au- 
tem  non  in  cetum,  sed  in  infernum  descendit,  ut 
et  illi  qui  in  infernis  erant,  a  perpetuis  vinculis 
solverentur.  Denique  plerique  etiam  resurrexerunt. 
QuK  autem  flumina  circumdederunt  Jonam,  put  de 
qua  abysso  dixit  Jonas  :  «  Abyssus  circumdedit  me 
novissima,  mersit  caput  meum  in  fissuras  mon- 
tium  ;  descendi  in  terram,  cujus  serae  sunt  conti- 


ut  ignoraret  tempestatem  maris,  et  exorta  procella  C  nentes  ajternales  [Ibid.  6,  7)?  »  Utique  hoc  ad  per- 


ventorum  cognitionem  ejus  per  altitudinem  sopo- 
ris  excederet.  Dormiebat  corpore,  sed  virtute  vigi- 
lubat.  Et  dispositio  illa  fuit,  ut  asccnderet  in  na- 
vem  Dei  filius  Dei  Verbum  :  ascenderent  eliam 
simul  discipuli  sui :  quos  remissos  9H%  et  negli- 
gentes  osse  non  passus,  quasi  de  Domini  praisentia 
et  favore  securos,  sonmo  corporis  sese  composuit. 
Ergo  illa  spccie  somni,  dormire  esse  mundo  huic, 
apostolis  Verbum  Dei  demonstrabat.  Vigilabat  la- 
men  ejus  potestas  et  providenlia,  quae  excitavit 
tempestatem  in  mari,  ut  navis  propemodum  insur- 
gentibus  fluctibus  operiretur  :  qua  discipuli  tempe- 
state  turbali,  utrum  salubris  consilii  sc  pro- 
visione    fulcircnt,     an     vero    remedium    excede- 


sonam  Jons  non  quadrat,  etconvenit.  Filius  autem 
Dei  descendit  in  fissuras  montium,  quando  de- 
scendit  in  lumulum:  ipsum  enim  Joseph,  sicut 
Evangelium  docet,  posuit  in  monumento  suo  novo, 
quod  excidit  in  petra,  et  advolvit  saxum  magnum 
ad  ostium  monumenti  {Matlh.  xxvii,  60).  Denique 
et  iu  alio  libro  :  «  Posuit,  inquit,  eum  in  monu- 
mento  exciso,  in  quo  nondum  quisquam  positus 
erat  (Jom.  xix,  41).  » 

85.  Quis  autem  est  qui  cum  voce  laudis  et  con- 
fessionis  Domini  sacrificavit,  nisi  princeps  omnium 
sacerdotum,  qui  et  vota  pro  omnibus  vovit  et  reddi- 
dit?Solusenimefi'ectussui  habuitpotestatem.  Sicut 
enim  Jonas  missus  est  in  mare,  et  quievit  mare  a 


rent  (80),  cognosceretur,  Sed  illis  quibus  Jesus  non  q  commotione  sua,  ila  Dominus  923  noster  Jesus 

Christus  venit  in  hunc  mundum,  ut  mundum  lu- 
crifaceret,  et  sanguine  suo  omnia  pacificaret,  sive 
terrena,  sive  ccelestia.  Adventu  igitur  suo  redemit 
universos  homines,  et  provocavit  ad  Dei  cultum 
operibus  suis,  cum  mortuos  resuscitaret,  sanaret 
infirmo3,timoremDeihumanisinfunden9affectibus. 
Ipse  est  qui  sacrificavitDomino  sacrificium  salutare 
pro  nobis,  et  dignas  conversionis  nostrae  hostias 
Deo  obtulit ;  ipse  est  qui  dormi\dt,  et  evigilavit. 
86.  Cavendum  est  ergo  ne  obdormiat  peccatori- 


dormiebat,  vigilabat  fides :  et  ideo  surgentes 
cxcitaveruuf  Dominum  Jcsum,  dicentes  :  «Domine, 
salva  nos,  perimus  (Malth.  viii,  36).  >» 

83.  Vidc  si  cliam  illuc  discrepat  ab  Evangelio, 
quod  de  Jona  Icgimus  (Joiwe  ii,  1),  qui  dormicbat 
in  ventre  navis,  et  stertebat :  in  quo  sacra3  pas- 
sionis  figura  pr;Bcessit.  Sicut  enim  Jonas  dorinie- 
bat  in  navi,  et  stortebat  securus,  quia  non  me- 
luens  deprchendi,  ita  Dominus  noster  Jesus 
Chrislus.  qui  ngiiram  illam  sacramento  suae  mor- 


(79)  Roin,  odit.,  El  ideo  renovationis  securus. 

(80)  HenKdium  e.vcederent,  hoc  est,  praterirent  omitterentque.  Rom.  edit.,  remedium  exciperent. 


1183 


ENARIIATIO  IN  PSALMU.M  XLllI. 


1(86 


bu3  ;  obdormire  enim  videtur  iis,  quibus  non  re- 
surrexit,  et  quos  in  finem  repellit.  Quis  autem  est 
qui  repellitur,  nisi  qui  peregrinatur  a  Domino, 
quia  non  peregrinatur  a  corpore  ?  Quomodo  cnim 
possunt  Deo  placere  qui  in  carne  sunt?  Et  ideo 
non  in  carne  simus,  sed  spiritu  :  adhiereamus  Do- 
mino  Jesu,  qui  se  in  octogesimo  et  octavo  psal- 
mo  repulsum  dicit  pro  nobis.  »  Tu  vero  repulisti 
pro  nihilo,  Domine,  distulisti  Christum  tuum, 
evertisli  testamentum  servi  tui  [Psal.  lxxxviii,  38, 
40;.  Itaque  repulsus  in  nobis  factus  est  in  op- 
probrium  vicinissuia ;  ille  enim  suscepit  opprobrium 
crucis,  ut  nos  gloriam  suae  resurrectionis  indue- 
ret.  Repulsus  videtur,  quasi  mortuus :  et  perfusus 
confusione,  quasi  crucifixus  :  sed  beneilictus  est 
in  aeternum,  qui  maledictionein  sustulit,  benedi- 
ctionis  gratiam  coaiparavil. 

87.  (Vers.  2i.:  Sequitur :  »  Quare  facicm  tuam 
avertis  ?  »  Avertere  a  nobis  Deum  faciem  suam  pu- 
tamus,  quando  sumus  in  aliquibus  afflictionibus 
constituti ;  ut  lenebrse  nostro  olTunduntur  affectui, 
quibus  impediti  fulgorem  veritatis  oculis  nostris 
haurire  nequeamus.  Etenim  si  in  nostrum  Deus 
attendat  ingenium,  et  nostram  mentem  visitare  di- 
gnetur,  certi  simus  quod  nullares  nobis  caliginem 
possit  obducere.  Etenim  si  vultus  hominis  ca;tcris 
membrorum  partibus  plus  refulget,  et  quemounque 
intuemur,  vel  incogniiumagnoscimus,  velcognitum 
recognoseimus,  quem  aspectus  nosterlatere  non  pa- 
titur  ;quanto  magis  Dei  vultuaquemspectat,  illumi- 
natlDe  quo  utcaeteraejus3unt,itaethocpraeclarum 
sancti  Apostoli,  qui  vere  inlerpres  est  Christi,  ut 
aptioreeumsensuetsermonenostrisinfunderetmcn- 
tibus :  unde  ait : «  QuoniamDcus  quidixitde  tenebris 
lumen  splendescere,  illuxit  in  cordibus  nostris,  ad 
illuminationem  scienti»  claritatis  Domini  in  facie 
Christi  Jesu  (//  Cor.  iv,  0).  »  Ubi  igitur  in  nobis 
reluceat  Christus,  audivimus.  Esteniiu  fulgor;etcr- 
nus  animoruin.  qucui  ideo  Pater  misit  in  terras, 
ut  fjus  illuminati  vultu,  Kterna  et  coelestia  spectaro 
possimus,  qui  ante  terrena  caligine  tenebamur. 
Quid  de  Christo  loquar,  cum  etiam  Petrus  aposto- 
lus  dixerit  ad  ilkim  claudum  ex  utero  matris  sua?  .• 
«  Respice  in  iios  (Art.  iii,  V»  "  1^^  respexit  in 
Petrura,  et  fidei  illuminatus  est  gratia  ?  Nequc 
enim  acccpisset  rcmedium  sanitatis,  nisi  fideliter 
credidisset.  Undecum  tanta  gloriaesset  in  aposto- 
lis,  audiens  transiro  Dominum  Jesum  Zaccha-us 
asccndit  in  arborem,  quia  exiguus  et  pusillus  in 
turba  eum  videre  non  poterat.  Vidit  Christura,  et 
luraen  invenit.  Vidit  eum,  et  qui  ante  aliena  rapie- 
bat,  sua  contulit.  Mcrito  ergo  dicunl  isli  :  «  Qu;ire 
faciera  tuara  avertis?» 

994  88.  Aut  fortassc  proplerea  dicitur,  quia 
desiderantibus  Christi  moram  faciebat  advcntus. 
Ipse  enim  est  vultus  Patrls,  qui  est  imago  et  gloriu 
Dei.  Cerle  si  non  ad   Incarnutionis  cjus  hoc  acci- 


A  piamus  suciamentum,  reete  etium  illud  usurpant 
sancti  dicentcs  :  «  Quare  faciem  tuarn  avertis  ?  » 
hoc  cst :  etsi  avertis,  Domine,  faciem  tuam  a  no- 
bis,  tamen  signatum  est  in  nobis  lumen  vultus  lui, 
Domine.  Tenemus  illud  in  cordibus  nostris,  et  in  in- 
timo  splendet  alTectu  :  neque  onim  quisquam  potest 
subsistere,  si  tu  averlas  faciem  tuam.  «  Omnia 
enim  a  te  expectant,  ut  tu  des  illis  cibum  in  tein- 
pore.  Dante  te  his,  colligent :  aperiente  te  manum 
tuarn,  universa  implebunlur  bonitate:  avertenle 
autem  te  faciem,  turbabunlur.  Auferes  spiritum  eo- 
rum,  et  deficient,  et  in  pulverem  suum  converten- 
lur.  Emittcs  spiritum  luum,  et  creabuntur:  el 
renovabis  faciein  terru;  {Psul.  ciii,  27-.30).  »  Agno- 
scis  qu,-e  sit  esca  quan-.   Deus  hominibus  submi- 

n  nistrat  ?  fpse  est  cibus  qucm  secundum  voluntatem 
Patris  unigenitus  Filius  cjus  Dominus  noster  epu- 
latur,  sicut  ipse  ait :  «  Meus  cibus  est,  ut  faciam 
voluntalem  Patris  mei,  qui  in  coelis  est  (Joan.  iv, 
3'i).  »  Hic  cibus  nobis  cst  sulutaris,  ct  omnia  Dei 
sunt  salutaria. 

89.  Audis  quaedam  Dei  membra,  cognosce  virtu- 
tes.  Mar.us  quippe  ejus,  plcnitudo  bonitalis  est : 
facies  ejus,  illuminatio  mentis  est.  Etideo  seraper 
ab  eo  speremus,  in  ipsum  vota  nostra  et  omnia 
studia  dirigumus ;  nec  desperemua,  etsi  corporaliter 
eum  vidcrc  non  possumus  ;  neque  enim  desperavit 
Moyses,  cui  dictum  est :  «  Non  potcs  videre  faciem 
meani ;  non  enira  videbit  faciem  meam  homo,  et 
vivet  {E.vod.  xxxiii,  20).  »  Et  addidlt :  «  Eccc  locus 
apud  me,stabis  in  petra  ;  et  cum  transieriet  gloria 

C  mea,  ponam  te  in  cavcrnam  pctrce,  ct  operiam  te 
nianu  meu,  doncc  trunseum,  et  tollam  manum 
meam,  et  vidcbis  posterioru  raea,  faciem  autem 
meam  videre  non  poteris  (Ibid.  21-23).  »  Non  ergo 
videtur  ab  homine  facies  Dei.  Est  tamen  locus  in 
quo  fide  se  monstret  homini  Deus.  Est  bic  locus 
apud  iJeum,  et  ideo  si  steterimus  in  petra,  id  est, 
in  carnis  istius  conscicntia  ^31),  et  fidei  (irmitate, 
etsi  plenitudinem  ejus  vidcre  non  possumus,  tumen 
quuntum  possuraus,  quasi  reliquias  cjus  lurainis 
hauriemus.  Neque  enim  Moyses  totara  divimlatis 
ejus  plenitudinem  vidit,  quoo  babitat  in  Christo 
coiporalitcr  ;  sed  vidit  postcriora  Christi,  vidit 
splendorem  cjus  ut  homo,  vidit  ejus  gloriara  pas- 
sionis,  pcr  quura  regnum  nobis  cadestc  roseravil. 

n  00.  Aquila  autein,  <■  Quare  faciem  luara  abs- 
condis,  »  posuit;  sed  etiam  c.Tleri,  quod  videlur 
convcnire  cum  Moysi  diclis,  qui  ail :  •>  Dcmonelra 
te  mihi  {Exod.  xxxiii,  13j  »  quasi  dicerel :  Noli 
vuUum  tuuin  niihi  abscondurc,  scd  iiiugis  dcinon- 
slra  videro  cupicnli. 

91.  Et  addidit :  «  Obliviscuris,  inquit,  inopiain 
nostram,  et  Iribulationem  noslram.  »  Do  quu  ino- 
pia  dicit  sanctus  Propheta  quod  in  oblivioncm  ve- 
ncrit  Dci  ?  aut  quo!  est  ista  inopiu,  (|u:iin  excidisso 
Deo  nnstro  et  Domiiio  ronquerutur?  Nun  utiosu 


(31)  Id  est,  cognitione  ac  lide  carnis  Christi,  quam  pclra  illa  prtcligurabQl, 


1187 


S.  AMBROSII 


H88 


esf  inopia,  nisi  forte  ea  qut-e  protectorem   noiim  et  A  e3sc  promeruil.  Denique  ut    scias    quia  dilatavit 

Puulu  Dominus  Jcsus,  audi  ipaum  Apostolum  di- 
centem  :  o  Os  nostrum  926  patet  ad  vos,  o  Co- 
rinthii,  cor  nostrum  dilatatum  est  (//  Cor.  vi, 
II).  >>  Aperi  ergo  os,  confitere  Christum,  quia 
plenitudo  est :  ubi  plenitudo,  ibi  etiam  latitudo.  Et 
quasi  bonus  magister  qui  discipulos  habere  opta- 
ret  Equales,  nos  quoque  hortatus  est  ut  dilatare- 
mur,  dicens:  «  Dilatamini  ct  vos  (Ibid.  13).  » 

O:"!.  Ciim  autem  Deua  alicubi  in  tribulatione  di- 
latat  (S3),  tunc  fit  latitudo  cordis,  sicut  arena 
maris  iniiumerabilis.  Quae  sit  ista  latutido,  audi 
dicontcm  sanctum  Salomonem  (83)  :  "  Optavi,  et 
dalus  est  mihi  sensus :  et  invocavi,  et  venit  in  me 
spiritus  sapientite  {Sap.  vii,  7).  Ut  enim  acciperet 
sapientiam  a  Deo,  non  divitias,  non  nobilitatem, 
non  potestatem,  sed  sapientiam  postulavit,  et  in 
illa  omnia  quce  eliam  non  postulavit  invenit. 
Unde  Scriptura  dicit  quia  talis  eratlatitudo  cordig 
ejus,  sicut  arena  maris  innumerabilis  (///  Heg. 
IV,  29).  Unde  hanc  percipias  latitudinem,  ait  de 
seipso  cognoscens  :  »  lu  latitudine  cordis  tui  de- 
scribe  eam  {Prov.  vii,  3).  »  Et  ideo  qui  habet  sa- 
pientiam,  non  in  occulto  tftneat  eam,  non  ad  mo- 
mentum  ;  sed  canat  eam  in  cxitu  :  ubique  quod 
sentit,  cum  auctoritate  prKdicet. 

94.  Symmachus  autem  pro  tribulatione  afflicta- 
tionem  posuit.  Sive  tamen  afflictatio  sit,  sive  tri- 
bulatio,  opus  est  ut  nos  maneamus  in  Domino, 
nec  ab  eodem  recedamus,  quoniam  praesule  Do- 
mino  et  assistente  nobis,  omne  certamen  fortiter 


rcmuncrcitorrni  habere  consueverit.  Si  cnim  cst 
inopiacui  palct  regnum  cuilorum,  recte  isti  inopiam 
suam  divinis  excidisse  sensibus  arbitrantur,  qui 
animam  suam  humiliatam  in  pulvere  deplorabant, 
et  ventrem  suum  in  teria  825  ha^rere  dicebant. 
Qui  autem  in  terra  harrcnt,  videntur  divina  prote- 
ctione  privari.  Qax  sit  ergo  ista  inopia,  audi : 
i<  Beati  enim  paupercs  spiritu,  ipsoruin  enim  est  re- 
gnum  coelorum  [Mntlh.  v,  3).  »  Si  ergo  beata  pau- 
pertas  est,  cui  patet  ccclum,  terrenas  istas  divitias 
negligaraus,  corporalem  redundantiam  declinemus. 
Scquamur  ves'igia  apostolorum  (82),  ante  quorum 
pedes  unusqui^que  quod  habebat  pecuniae  ex  euo- 
rum  agrorum  pretio  conferebat,  ut  pauperibus 
dispensaretur.  Islam  igilur  inopiam  cvangclicam  ,1 
hic  sancti  viri  multo  ante  exercere  coeperant  ;  et 
ideo  diccbant  :  «  Oblivisceris  inopiam  nostram.  » 
Tale  est  hoc,  quulo  illud  apostolicum  :  »  Ecce  nos 
reiiquimus  omnia,  et  sccuti  sumus  te  [Malth.  xix, 
27).  »  Bona  ergopaupertas,  qua;  a  pietate  procedit, 
et  virtutum  exercitatione  suscipitur. 

92.  Ncc  solum  inopiam,  sed  etiam  tribulationcm 
suam  in  oblivionem  Doo  venisse  dcplorant.  Bouk 
sunt  ct  tribulationes  qu»  sunt  propri»  justorum, 
qui  non  pro  mcritis  suis,  sed  pro  pictate  eas  sus- 
linent :  in  quibusjustus  non  atteritur,- scd  dilata- 
tur,  sicut  sanctus  Propheta  dcclaral  dicens  :  «  In 
tribulatione  dilatasti  mihi  {Psal.  iv,  2).  »  Et  ipse 
Dominus  Jesus  ait  :  «  In  tribulatione  invocavi  Do- 
minum,  et  exaudivit  me  in  latitudinem  [Psal.  cxvii, 


5).  »  Dilatavit  sancto  apostolo  Paulo,  quando  ei  C  possuinus  sustinere.  Si  autem  Dominum  negliga- 
oculorum  lumen  eripuit  ;  ila  enim  confessus  est  mus,  et  longe  nos  faciaraus  a  Doniino  facimui 
Ghristum,  quein  negabat  antea.  Ideo  vas  electionis      nobis  adversarium  fortiorem. 


(82)  Mss.  nonnulli,  seqnamiir  qesta  aposiohirum. 

(83)  Edit.  Rom.  sola,   dcus  alicid  in  tribuiationc 
dilalat. 

(85)  Hic  Scriptuia;  locus  quem  exhibenl  oinnes 


edit.  nusquam  in  nostris  mss.  invenilur,  sed  post 
vocem  Salomonem,  continuo  subnectitur,  ut  acci- 
peret  sapientiam,  etc. 


IlN  rSALMUM  XLV  ENAUHATIO. 


PRjEFATIO.  D 

1.  (Vers.  1.)  Titulus  psalmi  liujus  ita  inscribi- 
tur  :  «  In  finem,  pro  filiis  Core  pro  occultis,  psal- 
mus  ipsi  David.  «  Quid  est,  «  pro  occultis?  »  Oc- 
cultorum  habuisse  se  coguilionem  per  revelatio- 
nem  Domini  Jesu,  in  quinquagesimo  quoque  psal- 
mo  sanctus  Propheta  commemorat  dicens  :  «  In- 
certa  et  occulta  sapienlKC  tuo!  manilestasti  mihi 
{Psal  L,  8).  »  Quae  autem  illa  sint  occulta,  in 
Evangelio  sancto  doccmur,  dicente  Dei  Filio, 
quod  mysteria  sapientia;  abscondita  sint  sapienti- 
bus,  et  parvulis  revcleta  [Matth.  xi,  25i.  Hkc 
sunt  illa,  ni  fallor,  qu;e  oculus  non  vidit,  nec 
auris  audivit,  nec  in   eor  horainis  ascenderunt  : 


qusc  prsparavit  Dorainibusdiligentibus  eum.  Ergo 
in  occulto  cordis  nostri  occulta  sapientiae  recon- 
damus,  non  temere  aliquibus  divulgemus,  nisi 
sacramentorum  consortibus,  quos  Dominus  voca- 
vit  ad  gratiam  suam,  qui  se  in  abscondito  vult 
rogari,  quoniam  solus  est,  qui  abscondita  et  oc- 
culta  cognnscat. 

2.  Denique  ipse  Dominus  Jesus  ad  percipiendam 
Legem  solum  Moysen,  non  absque  Jesu  tamen,  ia 
montem  voluit  ascendere  {Exod.  xix,  24).  In  Evan- 
gelio  quoque  Petro,  Joanni,  et  Jacobo  solis  ex  om- 
ni  numero  discipulorum  resurrectionis  suae  glo- 
riam  revelavit  {Matth.  xvii,  1).  Ita  occultum  suum 
voluit  esse  mysterium,  et  admonebat  frequenter, 


!189 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  XLV. 


1190 


ne  cui  facile  quae    viderant,    annniUiaront   nc  nf- A  t"!- liiJ>-'ravi  te,  exaudivi  le  in  abscondito  tempcsta- 


fendiculum  quisquam  subiret  inllrmior,  qui  vim 
sacramenlorum  fluctuanti  ingenio  haurire  non 
posset.  Denique  ipse  Pelrus  nesciebat  quiJ  dice- 
ret,  quia  tria  tabernacula  Domino,  ct  servulis 
crederet  esse  facienda.  Deinde  fulgoreni  gloria; 
Domini  transfigurantis  se  sustioere  non  potuit : 
aed  in  terram  cecidit,  ceciderunt  et  filii  tonitrui 
Jacobus  elJoannes,  et  nubes  operuit  eos,  nec  po- 
tuerunt  surgere  nisi  postea  quam  Jesus  venit,  et 
tetigit  eos,  et  jussit  ut  surgcrent,  et  formidinem 
sequestrarent.  Introierunt  ergo  in  nubem,  ut  ab- 
dita  et  occulta  cognoscerent,  atque  ibi  audierunl 
vocem  Dei  dicentis :  «  llic  est  Fllius  meus  dile- 
ctus,  in  quo  milii  compiacui  :  ipsum  audite  Jbid. 
5).  »  Quid  est.  •(  Hic  cst  Filius  meus  dilectus  ? 
Hoc  est,  noli  errare,  Simon,  ut  servulis  Filium 
Deiconferendum  putes.  »  Hic  est  Filium  meus,  » 
non  Moyses  Filius,  non  Elias  Filius,  quamvis  al- 
ter  aperuerit  mare,  alter  cluuserit  coBlum.  In  verbo 
enim  Domiui  uterque  naturam  vicit  elementi,  sed 
illi  ministerium  prsbuerunt,  hic  est  qui  solidavit 
aquas,  ccelum  siccitate  clausit,  ct  quando  voluit, 
in  imbres  resolvit.  Ubi  testimonium  resurreclionis 
ascisoitur,  astipulantur  ministeria  servulorum, 
ubi  gloria  Domini  resurgentis  ostenditur,  servulis 
splendor  absconditur.  Namque  ipsos  stellarum 
globos  sol  exortus  obducit,  etomnia  earumlumina 
mundano  sub  sole  vanescunt.  Quomodo  ergo  sub 
ceterno  sole  justitire,  atque  illo  fulgore  divino  vi- 
deri  poterant  stelia;  carnales?  Ubi    ergo    sunt    illa 


tis,  proiiavi  te  in  aqua  conlradicliuQis  [Psal.  lxxx, 
8)  "  Est  enim  qua;dam  in  tribulationibus  inlerna 
pcctorum  sajva:  tempestas,  quuudo  sunt  foris  pug- 
n;D,  intus  timores.  Est  aqua  contradiolionis,  quando 
velut  quodam  amarissin;i  talis  a;s(u  Ductuant(8i) 
nostrse  cogitationes,  nec  ulla  in  prorunJo  mcntiutn 
definitionis  stabilitale  placidaalu;-.  Tunc  tempestas 
in  abscondito,  tunc  aqua  coulradicI,iunis,  quo;  solo 
polcst  Cliristi  sermonft  s^iduri,  quo  pcccata  nobis 
nostra  dimittit,  secundu  n  quoJ  ipse  dignalus  est 
dicore,  «  Jam  vos  mundi  eslis  propter  sermonem, 
quem  locutus  sum  vobis  [Joan.  xv.  3).  »  Loquero, 
Domine  Jesu,  voHium  luum  nieJicina  est,  verbum 
tuum  lumen  est,  verbum  luum  nostrae  coUuvioais 
ablutio  est,  verbum  luuni  fons  est.  Tuloqueris,  et 
culpa  lavatur. 

4.  El  quia  de  absconJito  tcmpestalis,  et  de  aqua 
contradi';tionis  ductus  est  sermo,  oir.nia  nobis 
factum  est  DeiVerbum.  Caro  factum  est,  ut  car- 
nem  servaret ;  aqua  fuctum  est,  ut  aquam  con- 
trudictionis  sua  gratia  temperaret,  ct  aniaritudinem 
impietatis  auferret.  Ideoque  scriptum  est,  t  .■Iqua 
alta  verbum  in  corde  viri  {Prov.  xx,  5).  »  Alibi 
verhum,  alibi  iterum  consilium ;  i!)i  enim  bonum 
consilium,  uhi  bonum  est  Dei  verbum.  Et  ideo  libi 
lex  dicit:  «  Attende  tibi,  ne  liut  tibi  verbum  ma- 
lum  in  corde  luo  {Deut.  xv.  !)),  »  et  dicit  Jesus, 
«  QuiJ  cogitatis  mala  in  cordibus  vcstris  {Malth. 
IX,  la) .'  »  Misit  enimDeus  Verbum  suum,  utsanaret 


lumina,  qu.-B  vestris  unteoculis  quodam   miraculo  C  hominem,  non  ut  perdcret.  lloo  vcrbum   medicina 

refulgebant?  Tenebra;  sunt  universa,  comparatione 

lucis   GBternae.    Alii  ministeriis   suis  Deo    placere 

927  festinent,  hic  solus  est  verum  lumen  eta;ter- 

num,  in  quo  Pater  complacet,  vel  in  quo  benepla- 

citum  est  mihi,  ut  meum  sit,   quidquid  hic    fecit, 

et  quidquid  ego  feci,  Filii  opus  essojure  crcdalur. 

Ipsum  audlte  diceutem,  i<  Ego  bt  Pater  unuin  su- 

mus  Joari.  x,  30).  »    Non    dixit,    Ego    et    Moyses 

unum  Bumus.  Non  dixit  sibi  et  Eliae  ullum    divina; 

glorioj    esse    consortium.   Quid   tria    tabernucula 

prseparatis?  Non  in  terris  habet  iste  tabernaculum, 

sed   in  coelo.    Audierunt    apostoli,  et    ceciderunt 

pavore  turbati.  Venit  Dominus,  et  levavit   eos,    et 

jussit  ne  cui  dicerent  quod  vidisscnt. 


cst,  non  poena.  Huc  verbum  in  corJe  luo,  ct  in 
oresit  tuo,  hoc  Vcrbum  sit  in  occul.is,  ubi  dia- 
bolus  insidiatur ;  intret  Verbuni,  exeat  diabolus 
Nam  si  irrepserit  diabolus,  Christus  recedit,  quo- 
modo  recessit  u  Juda  postquam  so  diabolus  in  cor 
ejus  immersit.  Et  tu  ergo  dic,  «  Ab  occultis  raeis 
inunda  me,  Domine  Psiil.  xviii,  13),  »  ne  diabo- 
liis  insidictur  in  occultid,  sicut  lco  in  cubili  suo. 
Quod  si  Chriati  occultu  pic  fideliterquc  servavoria, 
insidiandi  diabolo  locus  esse  non  polcrit.  Idcoque 
in  psalmo  nono  DaviJ  de  occultis  scribcns  Oomini 
sacrumentis,  quod  cst  conversio  peccatorum,  vo- 
catio  gentium,  Dei  rcgnum,  proepaiutio  cordis, 
92S  judicium  paupcrum,  refcclio    inopum,    ante 


3.  Huic  ergo  tua  occulta  servato,  cui  David  sua  [)  dcoccultis  pectoris  tui  alquc  secrotis  exterminan 
occulta  mandabat  (85)  dicens, «  Ab  ocultis  meis 
munda  me,  Domine  [Psal.  xviii,  13).  Munda  enim 
debent  esse  receptacula,  in  quibus  sunt  pietatis 
occulta  mysteria.  Et  ideo  tibi  dicitur,  «  Bibe 
aquam  de  vasis  tuis  et  de  piiteorurn  luorum  loiiti- 
bus...  et  in  plateis  superduantaqua;  tuaj,  ut  irriguo 
fonte  mundcris  (/'/•oc.  v,  12,  IG).  »  Ideo  tibi  dici- 
tur,  »  Vino  lorcularia  tua  redundent  (Prov.  iii, 
10).  »  Idco  dicitur,  «  In  tribulatione  invocasti    mc. 


(84)  Mss.  aliquot,  suu  oicalla  mundalmt.  Mulius 
alii,  acedit...  mandahat,  iJ  est  orutione  commen- 
dabat. 


dum  adversariuin  dicit,  ne  sedeat  in  ocultis  ut 
interHcere  cupiens  innocentem.  Meoquc  libi  dici- 
tur:  "  Inlra  in  cubiculum  luuiii,  el  clauso  oslio, 
ora  Piilrcm  tuuin  iii  abscoiulito  Jlatth.  vi,  0).  » 
lllo  tua  dcscenJnt  oratio,  ubi  riim  nudiat  qui  scru- 
tatur  absconJita,  ibi  luaui  pationliam  doprehcn- 
Jut,  vcl,  lcgenJr  in.jurio;,  vel.juclantia;  Jeclinanda»; 
occultat  enim  sapiens  injuriam  suam.  Ibi  osl  luli- 
bulum  sapientitB;  »  posuil  onim    tcnobras    lalibu- 

^K4)  lliv  (luinque  in«s.  Alii  vrro  et  oiiiiic»  c>Jit., 
/ima.V  nim  s.rva  lcmiiLsliis...  iiuoilam  mariliiri  'alit 
xsiii  fluctiiant,  etc. 


I19J 


S.  AMBROSIl 


an 


lum  suum  {P,<a/.  XVII,  12).  Quffirent   me   mali,    ct  A  e.x  goiitibus,  dictum  sil  ?  .<   Crux    Domini  Judsia 


non  invenicnt  (Pivv.  i,  2S). 

5.  Kleo  Abrahain  puteum  fodit  ut  aquam  qui 
quKreret,  invenirct  ;  idco  putcum  fudit  Isaac:  ideo 
Dominus  Jesus  sedebat  ad  puteum,  crat  autem 
ibi  fons  Jacob.  Sedebat  ad  puteum,  ul  quKreres. 
Kons  ibi  est,  ubi  Christus  est.  Fonsest,  utaqum  (85) 
superetfluant  requircntibus,  quo  et  universa  car- 
nis  vel  flagitia  diluantur,  vel  rsetinguantur  incen- 
dia.  Ha^c  ergo  est  altitudo  sapientiffi  et  scientiie 
Dei,  ut  mali  eam  non  inveniant,  boni  qusrant, 
atque  in  ejus  acquirendae  studio  et  meditatione 
vcrsentur.  Vis  scire  quamverum  sit?Audi  Sapien- 
ti«e  ipsius  verba  :  ><  Petite.et  dabitur  vobis;  quoe- 
rite,  etinvenietis,  pulsate,  et  aperietur  vobis  (Uir. 


offcndiculum,  Gra^cis  stultitia,  nobis  iiutem  virtus 
Dei  atque  sapicntia  est  ilCor.  i,  1).  »  Et  infra  : 
i<  Ex  ipso  autom  vos  eslis  in  Christo  Jesu,  qui  fa- 
ctus  est  sapientia  nobis  a  Deo  (Ihid.  30),  »  Utique 
Paulus  non  de  Juda;is,  nec  de  gentibus  dixit,  sed 
de  iis  qui  conservi  ad  Dominum  Jesum  prtedicarent 
suffi  salutisauctorem.  Confugisti  ergo  ad  Christum? 
Non  descras  laudamentum,  confirmatorem  tuum 
nonderelinquas,  ut  te  qui  susccpit,  ipse  tucatur, 
etmercedem  suiim  pius  animarumnostrarum  nego- 
tiator  agnoscat. 

8.  «  Adjutor  in  tribulationibus  qui  invenerunt 
nos  nimis.  »  Bene  «  nimis  »  ad  utrumque  respon- 
dit,  et  ut  in  tribulationibus  quo'  nos  niiiiis  invenc- 


XI,  9).  »    Pulsa  ergo  januam  ;    quia  Christus  est  „  runt,  et  adjutor  nimis  possitintelligi.  Quanto  enim 

janua;  pulsa  ostium  Verbi  ;   ut  aperiatur  tibi  ad       —  '  i^:u..i  ^:  <•..._:_>    i-_i         :___    _.i.:. 

eloquendum  mysterium  Chrisli,  et  absconditos   in 

Christi  sapientise  possis  invenire  thesauros.  In  ipso 

nobis  sapientia,  in  ipso  vila  nostra  abscondita  est, 

sicut  Paulus  asseruit  (Coloss.  iii,  3),  qui  usque    ad 

tertium  raptus  est  coelum,  ut  audiret  ea   quae    ho- 

mini  non  licel  loqui.  Quanta  ocoultorum  est  disci- 

pliua!  l.icet  scire  homini,  et  non  licet  loqui.    Soire 

vita  est,  loqui  mors  cst. 

0.  Cognoscentes  ergo  quia  llnis  occultoruni  qui 
GrMce  axoTto?  dicilur,  hic  est,  atque  easumma,  ut 
et  indigninon  apprehendantsapientia;  disciplinam, 
el  qui  desiderium  habent,  vitaB  turacn  et  fidei  me- 
ritis  suffragantibus,  cognitionem  divinorum  capere 
sacramentorum  laborant,  et  quotidianis    exercita- 


majores  tribulationes  fuerint,  tanto  majora  nobis 
et  vehementiora  adjumenta  sunt  necessaria.  Et 
ideo  pleruinque  fit  ut  in  gravioribus  et  asperiori- 
bus  certaminibus  coronemur  :  quia  lacrymis  et 
gemitibus  et  orationibus  frequentioribus  aeterns 
opem  riobis  divinitatisadsciscimus. 

9.  (Vers.  3.  )Quo  fitut  non  timeamus,  cum  terra 
nostra  turbatur,  et  transferuntur  montes;  quia  si 
tu  pro  nobis,  quis  contra  nos  ?  Timere  non  possu- 
mus  fragilitatos  istius  carnis,  quEe  timore  ac  metu 
frangitur,  imflammatur  cupidilatibus,luxuria  mol- 
litur,  dcliciis' cnervatur,  vaporatur  fcbribus,  do- 
lore  vexatur,  exanimatur  angustiis.  Vel  cum  trans 
feruntur  illi  montes  iii  cor  maris,  de  quibus  dixit 
Salvator:  »  Si  habueritis  fidem  sicut  granum  sina- 


tionibus  desudant  ul  intentionis  su.'c  fructum  me-  C  pis,  »  non  solum  de   iiculnea   facietis,-    sed  etiam 
reantur  adipisci ;  nonum  psalmum  et   quadragcsi- 
mum  quintum  diligentius  legamus,utabsconditam 
inmysterio  sapieiitiam  fldeli  possimus  rnente  com- 
prehendei'e.  Soli  enim  isti  de  occultis  titulum  prre- 
tulerunt.  Sed  jam  psalinum  adoriamur. 
E.XAKR.VTIO. 
7.  (Vers. 2).  «  Dcus  noster,  refugiuniet  virtu?.  » 
Quid  est,  noster?    Hoc  est;    eorum  qui  in   fo  cre- 
dimus.  Sic  et  alibi :  "  Domine,  refugium  factus  es 
nobis  [Psal.    lxxxix,  11.  »  Nobis,    inquit,    credcn- 
tibus,    non   incredulis;    nobis    qua;renti'->us,    non 
retugientibus    veritatem.     Ille    cnim    hoc     potest 
dicere,  qui  in  solius  Dei    prKsidio    v:uca   constituil 
spem  salutis.  Nobis  ergo  refugium    factus    es,   et 


«  si  inonli  huic  dixeritis  :  Tollere,  et  jactare  in 
mare,  nihil  impossibile  erit  vobis  (Malih.  xvii,  10). 
Misit  se  hic  mons  (86)  in  cor  Judae,  et  mentem 
ejus  gravi  ternpestate  turbavit,  diversarum  exagi- 
tans  fluctibus  passionum.  Sicut  enim  terrarum 
fcrtilitati  fecunda  bonis  operibus  et  devotionis  ac 
fidci  IVuctibus  anima  comparatur,  ut  odor  Jacob, 
sicut  odor  agri  pleni ;  ita  etiam  procellosi  maris 
inquietudine  figuratur  anima  ejus,  qui  quietus  esse 
non  novit,  et  amaris  cogitationibus  excitat  gravea 
tluctus.  Deniquo  nec  osculo  suo  Dominus  Jesus 
Jud;e  proditoris  amaritudinem  temperavit.  Susce- 
pit  osculum  proditor,  infudit  venenum,  mortem  ir- 
rogavit :  cujus  aculeum  quidem  Christus   obtudit. 


nostruin  refugium  ct  virtus,  qui  Eumus  cx  po-  p  sed  solus  proditor  non  evasit.  Et  ut  evidenter 
pulis  nationum.  Judici  te  negaverunt,  Jud.ci  noii  montcra  hujusmodi  nobis  manifestaret,  alibi  quo- 
te  receperunt,  et  ideo  es  conversusad  gentes,  vo-  quc  cum  d;emonium  ab  homine  jussisset  exire, 
casti  nos,  et  i-cfugium  factus  co  nostrum,  ct  virtus  apostolis  interrogantibus  qua  causa  illud  ipsi  eji- 
es  nobis.  Vis  scire  quid  de  nobis  929  qui    sumus      cere  nequivissent,  ait;  «  Non   cjicitur   hoc  genus, 


(8.5)  Quinque  mss., /'u/(s  iln  rva.'.  Tibi  Chrislus 
jo-ns  esl,  ut  aqux,  etc.  Edit.  autem  cum  aliis  mss. 
ut  in  textu. 

(80)  Per  montem  in  hoc  Evangelii  loco  perduel- 
lern  angelum  signilicari  jain  in  psal.  xxxvi,  col. 
812,  num.  77,  Vir  sanctus  docuerat  his  verbis  : 
Dicetis  huic  monti  :  Toliere,  et  jactare  in  mure, 
Huic,  Cuil  D;cmonio,inquit,  etc.  In  qua  quidem 
expositione  gravitatem   Ambrosii  ac    modestiam 


nonnulli  desiderant.  Verum  isti,  ne  quid  gravius 
dicamus,  squo  morosiores  sunl.  Ecquis  enim  eat 
infieias,  per  montis  altitudinem  superbum  illum 
spiritum  haudquaquam  insulse  adumbrari  ?  Nam 
quod  ad  littcralem  sensum  attinet,  nunquam 
animi  fuit  sancto  prKsuli  negare  fldei  vim  inesse 
Oa'v;iaT:o-jp-:i".v(t.v  sed  mysticum  prosoqui  maluit. 
quod  eum  duceret  auditoribus  suia  utiliorem. 


1193 


ENARRATIO  IN  PSALMUM   XI.V 


1194 


nisi  in  oratione  et  jejunio  {Ibid.  20).  Et  addidiilit :  A.  tes  qui  transferuntur   iu  paradisum,  quibui  dici- 


"  Si  habucritis  fidem  sicut  pranuni  sinapis,  dicc- 
tis  huic  monti  :  Transi  hinc  illo  {lOid.  I'»),  <<  niauu 
significans  quis  ille  mons  esset,  quem  posset  pcr- 
fecta  transferre  fides.  Pr«rfecta  enim  fides  grano 
sinapis  comparata  cst,  dicente  Apostolo  :  «  Si 
habeam  omnem  fidem,  ita  ut  montes  transferam  : 
charitatem  autem  non  habcam,  nihil  mihi  pro- 
dest  (/  Cor.  xin,  2).  » 

10.  (Vers.4.)  Sunt  etiam  qui  ita  distinguunt  :"Kt 
transferuntur  montes  ;  »  ut  sequatur:  «  In  cordi- 
bus  maris  sonuerunt,  930  et  turbatae  sunt  aquoe 
ejus  :  conturbati  sunt  raontes  in  fortiludine  ejus.  » 
Non  boncB  aquK  quas  sonant,  atque  turbantur,  et 
potum  prabere  non   possunt.   Meliores  sunt  qua; 


tur 


pertranseunt,  sicut  scriptum  est :  «  Intcr  mcdios  n  veniat  ad  me,  et  bibut.  Cui  ego  dedero  aquam. 


llodie  mccum  eris  in  paradiso  {Luc.  xxiii, 
Kt  aiius  qui  dicitur:  "  Sic  eum  volo  manerc 
donec  veniam,  quid  ad  te  ?  Tu  me  sequere  {Joan 
XXI,  23).  »  Et  Enoch  qui  raptus  est,  ne  malitia  sx- 
culi  mularotur. 

12.  (Vera.  5.)  Post  Domini  passiunem  quid  aliud 
sequi  debuit,  nisi  quia  de  corpore  Domini  flumen 
exivit:  quando  de  latere  ejus  aqua  lluxit  et  san- 
guis,  quo  b-ctificavit  animas  universorum,  quia 
illo  flumine  lavit  pcccatum  totius  mundi  ?  Est  et 
fiuvius  qui  dc  Eden  cxiit,  et  circumiit  universam 
tcrram,  Verbum  Doi  quo  paradisus  intelligibilis 
irrigatur,  et  omnis  anima  vocatur  ad  graliam 
Christi,  dicente  ipso  Dei   Verbo  :   «  Si  quis  sitit, 

flu- 


montes  pertransibunt  aquce,  et  potabunt  omnes 
bcstiaj  agri  :  auscipient  onagri  in  sitim  guam 
Psal.  ciii,  10,  II)."  Denique  ubi  legio  dMmoniorum 
petiit  et  accepit  potestatem  ut  introiret  in  porcos, 
magno  inpctu  sc  pra^cipitavit  in  mare  (t,!(c.viii,:)2) 
et  aqua;  illoe  gregis  sui  proacipitationo  turbata^ 
sunt.  Alibi  quoque  idem  David  prophetasic  posuit: 
«  Viderunt  te  aqua;,  Deus,  viderunt  te  aquaj,  et 
timuorunt  (Psn^  lxxvi,  17),  »  hoc  est,  bona!  vir- 
tutes,qua!  Vorbi  coiicstig  cognitione  sunt  placida; 
non  sonilu  ct  fragorc  tcrribilcs.  Dc  malis  autem 
virluLibus  quid  dicit?  <■  Et  conturbalajsunt  abyssi, 
multiludo  sonitus  aquarum  {Ibid.M  et  ■18).»  Abyssi 
Doum  non  vidcnt,et  ideo  turbationibus  sempcrob- 
noxiaj  sunt.  Et  cxposuit  quid  csscnt  abyssi.  «  Mul- 


mina  de  ventre  ejus  fluent  aqux  vivae  {Joan.  vii, 
37,  38).  »  Ex  illo  enim  unico  Dci  Verbo  quatuor 
lluviorum  prudcntiaj  et  fortitudinis,  teniperantia; 
quoquc  et  juslilia!  fiucnta  manarunt.  "  .Mii  cnim 
per  Spiritum  datur  931  sermo  sapientia;,  alii 
liles  in  codem  Spirilu,  alii  gratia  curalionum  in 
uno  Spiritu,  alii  opcratio  virtutum...  Hajc  enim 
operatur  omnia  unus  alque  idem  Spirilus,  dividens 
singulis  prout  vult  (/  Cor.  xii,  8,  11).  »  Hi  sunt 
impetus  fiaminis.cum  se  in  gratiam  ministcriorum 
operationis  alqiie  virlutis  spontaneadivisionetran- 
fundit. 

■13.  His  igitur  fiuminis  supcrni  mcatibus  civitas 
illa  in  qua  Deus  inhabitat,  irrigatur :  et  sanctifica- 
tur  .\ltissimi  tabcrnaculiim,  omnis  aninia  quae  in- 


tiludo,  »  inquit,  «    sonitus    aquarum.    »    Nam    ct  G  habilatur  a  Christo  :  vcl  corpiis  illud   quod   Virgo 


bestia  illa  Antichristus  ex  abysso  ascendit,  ul  ad- 
versus  Eliam  atque  Enoch,  atque  Joannem  (87) 
qui  propter  lestimonium  Domini  Jesu  terris  sunt 
redditi,  pneliaretur;  ut  legimus  in  Joannig  Apo- 
calypsi :  cui  datum  est  os  loquendi  magna  (.l/yoe. 
xiii,  5),  ut  advcrsus  Dcum  plcna  furoris  convicia 
et  sacrilegii  personaret. 

11.  (Vers.  A.)  Sonuerunt  ergo  aqui!,  id  cst,  im- 
mundi  spiritus,  cum  turbarentur  vidcntcs  opcra 
Dei,  in  Doniini  salutaris  adventu  appropinquare 
sibi  judiciuiii  portimcscentes.  Sonuerunt  ol  tiir- 
bala;  sunt  aqu.c  in  Doniini  passione.  Undc  ct  dic- 
tum  csl :  «  Uuaro  fremucrunt  gentes,  et  populi 
meditati  sunt  inania  {I'saL  ii,  1)  «  ?  Et  alibi  Sorip- 


gcneravit,  dc  quo  Gabriol  angelus  dixit :  «  Etquod 
nascetur  cx  te  sanctum  vocabitur  Filius  Dei  vivi 
{Litc.  I,  35).  »  Bonum  tabcrnaculum,  quod  nulla 
potucrunt  obumbrare  peccata.  Admirabile  lemplum 
Dei,  etaula  coBlestis,  quod  solutum  corrumpi  non 
potuit,  sed  intra  triduum  resurrexit,  resuscita- 
tum  ab  ipso  qui  mortuus  videbatur.  Nec  mirum, 
quando  Deus  in  medio  civitatis  ejua  crat,  nec 
commotus  est,  sive  quia  nullius  peccati  prolap- 
sionc  commolus  cst  Dei  Fiiius,nec  alicujus  erroris 
olfensione  titubavit,  aul  cor|)oralis  illccebroB  mu- 
tavit  iinpulsu;  sive  quia  non  reliijuit  animam 
ejus  Dci  grulia,  sod  inscparabilis  in  ca  iiiansit.quod 
ab  omni  colluvionc  dclicli   immarulata  duravcrit. 


turadicit:«   Periit   mcmoria  eorum  cumstrcpitu  n  Undc  ct  ad  Putrcm  Dci  Filius  dixit:   «   Nec  dere- 

(Psa/.  IX,  7).  »  Diabolus  soniim  qu;urit,Christus  si- 

lentium.  Deniquc  «  sicut  agnus  coram  toniionte  sc, 

sic  non  apnriiil  os  suum  {Isa.  liii,  7).    »   Et  alibi : 

«  Non  clamabit,  nequc  contcndot,   nec  quisquam 

audiet  in  plutoa  vocem  ejus...  doncc  e.jicial  in  vic- 

toria  judicium  (  Malth.  xii,  •10,  20;  ha.   i.iii,   7).  » 

fjuaj  est   ista    nisi  de  scrpenlc   vicloria?   In   hac 

lortiludinc  Filii  Dei  conturbati  sunt  montcs :    cum 

(liabolus  ct  ministri  ojus  vidoronl   inortuus    rosur- 

gentcs.  Isti  sunt  montes  qui  turbantur:  illi    mun- 

(87)  Quajdam  cdit.  Paris.,   alquc  Joanni :  omcn- 
damus  e  cod.   Fleg.,  ul(iue  Joanncm.   Sod   in  aliis 


Pathol.  XIV. 


linques  animam  meam  in  infcrno  (Psal.  xv,  10).  » 
Ergo  quia  subcral  ci  nec  in  carne  pcccare,  divine 
ail;  «  Ego  in  Patre  ot  Palcr  in  me  esl  {Joan.  xiv, 
10).  »  Et  alilii  :  «  Tradilus  suni.ct  non  egrcdiebar 
[l'sal.  i.xxxvii,  9).  »  .'^b  co  uliquc  non  egredieba- 
tur,  cui  dixit  poslen  :  «  Exsurrcxi,  et  adlnic  tecum 
sum  (/'.5(i/.  cxxxviii,  18).  1.  Ubi  uutciii  aliquis  gra- 
viua  poccaljCoinraovplur  in  eo  Dous.ut  uli  co  trans- 
eal.  Undc  cl  Ada?  pcccanli  dpunibulare  visus  csl, 
cl    Stoiihano     slarc;     quia     illo     prjBvaricalione 

omnibus  ct  mss.  ct  odit.  aoli  Eliua  ot  Enoch  me- 
moruntiir. 

3« 


U95 


S.  AMBROSIl 


H96 


lapsus  est,  hic  in  niartyrio  coronatiis.  Et  in  Zacha- 
ria  lihro  ita  scriptum  est :  «  Ambulavit  (88)  in 
commotione  indignationis  irae  su,t  Dominus  (Zacft. 
IX,  14).  »  Simile  et  in  Evangelio  Hictuni  csl  Judceis  : 
•<  Ecce  derelinquetur  vobis  donuis  vestra  desorta 
(.V((rt.  xxiii,  30).  »  Dereliquit  cnim  Dominus  Ju- 
da;os,  et  statim  sccuta  est  ruina  Synagogam.  Quod 
si  eam  Ghrislus  non  deseruisset,nunquam  eani  su- 
premum  secutum  esset  excidium.  Aperuimus  ergo 
quod  dictuni  est  (Vtrs.  6):  «  Deus  in  medio  ejus 
non  commovebitur.  » 

14.  Sequitur:  Adjuvabit  eam  Deus  diluculo.  » 
Quo  sigaiflcatur  quia  resurrectio  matulina  adju- 
inentorum  nobis  ccelestium  subsidia  confert,  qua; 
noctem  i-cpulit,  diem  refudit,  dicente  Scriptura  : 
"  Surge,  qui  dormis,  et  exsurge  a  mortuis,  et 
illucescet  tibi  Christus  (Ephes.  v,  i-'i].  »  Videautem 
mysterium.  Vespere  passus  est  Christus  :  ideo  et 
secundum  legem  ad  vesperam  agnus  occiditur 
[Exod.  XII,  6).  Mane  surrexit;  sic  enim  scriptum 
est:  «  Una  aulem  sabbati  venit  Maria  Magdaloue 
priuia  luce  ad  monumcntum,  cum  adhuc  93*8 
esset  obscurum,  ct  vidit  lapidem  amotum  ab  ostio 
[Joan.  XX,  f).  )i  Ad  vesperam  mundi  occidiiur,  defi- 
ciente  jam  luce  ;  quia  in  tenebris  erat  hic  totus 
mundus,  et  majoiibus  luisset  tencbrarum  squalo- 
ribus  involutus,  nisi  Christus  nobis  e  cmlo  lux 
a;lerna  venisset,  innocentice  tempora  generis  refu- 
surus  humano.  Passus  est  ergo  Dominus  Jesus,  et 
sanguine  suo  nostra  peccata  donavit,  lux  refulsit 
conscientim  purioris,et  dies  resplenduit  gratia;  spi- 
ritalis  ;  unde  et  Aposlolus  ait :  «Nox  pra;cessit,dies 
appropinquavit  (/iom.viii,)2).ii  Evigilavimus  igitur, 
jam  non  dormiamus.  Vestem  lucis  induimus,  non 
in  amictus  tenebrosee  conversationis  atque  exuvias 
revertamur.  Comessationibus  alque  deliciis,  quae 
nocturni  sunl  temporis,  vale  dixinius  :  subrietatem 
elegimus,  cujus  gratia  Jacob  primatus  quos  non 
habebat,  invenit. 

15.  In  aliis  quoque  codicibus  invenitur  :  «  Adju- 
vabit  eam  Deus  vultu  suo.  Quid  hoc  quoque  signi- 
ficet,  ipse  Propheta  nos  doceal.  Namque  ipse  in 
posterioribus  dixit:  «  Ostcnde  faciem  tuam,  et 
salvi  erimus  (Psal.  lxxix,  4).  »  Aspeotus  ergo   Dei, 

(88)  Ita  plerique  mss.  alqueomnns  odit.,  excepto 
quod  Hom.  habet,  amhulavtl.  Mss.  auteni  Reinig., 
.imhulavil  iii  miiiilaliour  initalionis  ,?»*.  Long.  et 
Valc,  .Ambidaxii  iu  cominolioiic  miuitalionif,  sux. 
In  quo  non  muHum  discrepant  a  LXX,  apud  quos 
legas  :  Kai  Trof/sJjETa'.  ev  ai>.io  £-si/,f,^  iJTgO  :  ubi 
Vulg.,  Et  vadci  in  iwhinc  anslii. 

(89)  Itesponsoi-ia  propric  dicunlur,  canlus  qiii 
singulis  leclionibus  sulijicitur;  vocanturque  eo  no- 
mine,  vel  quia  auditorum  assensuin  significant, 
vel  quia  lectionibus  respondenl,  Iristia  trislibns, 
l.^eta  Iffllis ;  vel  demum  (luia  choro  r.^spondcnte 
cantatur,  quemadmoilum  ex  Slephano  ii^duensium 
episc.  neo  non  ex  Uuperto  docet  erudit.ionis  emi- 
nenlissima;  cardinaiis  Bona  lib,  dediv.Psal.cap  16, 
§  15,  num.  2.  Verum  hic  non  suuii  co  scnsu  re- 
sponsoria  manifcbtum  est.cum  dicaturnon  lectionis 
sed  p^itl.  re.'piinsoi-iuin.  Itaque  haud  illilienler  exi- 
stimaremua  post  psalmos  singulos  decantari  olim 


A  salus  nostra  est,  atque  in  ejus  vultu  nostrum  est 
adjumentum.  In  qun  quanta  vis  sit,  divina  Scrip- 
tura  dcclarat,  qus;  non  otiose  attcxuit,  quod  «  rcs- 
pexit  Deus  super  munera  Abel,  super  munera  au- 
tem  Gain  non  respe.xit  {Qfn.  iv,  4,  5),  ..  et  ideo 
contristatus  est  Cain,  quod  sacrificium  suum  Deo 
displicuisse  cognovit,  placuisse  germani.  Unde  et 
illud  quod  hodie  in  psalmi  responsorio  (89)  de- 
cantatum  est,  plurimum  nostras  conducit  asser- 
tioni :  «  Exspcctans  exspectavi  Dominum,  et  re- 
spexit  me  (P4a/.xxxix,2).  »  Quem  Dominus  respicit 
salval.  Denique  in  Domini  passione  cum  litubaret 
Petrus  scrmone,  non  mente  (licet  ipse  Pctri  sermo 
lilubantis  fidelior  sit  quam  doctrina  multorum), 
respexit  eum  Christus,  et  Petrus  flevit ;   quo   pro- 

j,  prium  lavit  errorem.  Ita  quem  visus  est  voce  de- 
negare,  lacrymis  fatebatur. 

IG.  (Vers.  7.)  «  Conturbata?  sunt  gentes,  incli- 
nala  sunt  regna  :  dedil  vocem  suam  Altissimus, 
et  mota  est  terra.  »  Advenlu  Domini  Salvatoris 
adversaria;  potcstatcs  cum  sua  legione  turbats 
sunt,jussa3  ab  humanis  exire  corporibus,  et  pre- 
cata;  ut  mittcrentur  in  porcos.  Turbatis  nequis- 
simis  potestatibus,  necesse  fuit  turbari  cultnres 
simulacrorum,  inclinari  quoque  regna  peccati. 
Eral  cnim  grave  regnum,  quod  sibi  in  grave  ser- 
vitium  subjiigaverat  omnium  animos  peccatorum  ; 
qui  enim  facit  peccatum,servus  est  peccati  Reg- 
num  autem  peccati,  mprtis  est  regnum,  quod  diu 
toto  orbe  praevaluit.  Unde  et  Aposlolus  ait :  «  Sed 
regnavit  mors  ab  Adam  usque  ad    Moysen,    etiam 

C  in  eos  qui  non  peccaverunt,  in  similitudinem 
prffivaricationis  Adas,  qui  est  forma  fuluri  [liom. 
v,  11).  »  Venit  veritas,  figura  eessavit :  venit  vita, 
rcgnura  mortis  evanuit :  venit  remissio  933  pec- 
catorum,  et  peccati  vincula  resoluta  sunt.  Ante 
etiam  leviora  delicta  morti,  nexibus  stringebatur ; 
post  adventum  autem  Domini  salutaris  etiam  gra- 
viora  flagilia  sunt  remissa.  Inclinata  sunt  ergo 
regna  spiritalium  nequitiarum  qua?  sunt  in  ci^Ies- 
tibus  :  quia  cultus  simulacrorum,  et  illecebra 
peccati  co^pit  imminui  Evangelieae  praedicatione 
doclrin».  Inclinata  est  perfidia  posleaquam  coepit 
lides  in  nationum  regnare   pecloribus.    Inclinantur 

consuevisse  singula  responsoria  ;  praeserlim  cum 
Ocnnadius,(/e  S( v'?/)/.  £tT/p.?.,tradat  Mussum  episc. 
p,  Massil.  scripsisse  responsoria  ptalmoruni  ;  et  Raba- 
nus,  lib.  I  de  luslit.  Cleric.  cap.  51,  auctor  sit 
responsoria  in  usu  longe  anle  antiphonas  in  Italia 
fnisse.At  vero  eadem  posse  etiam  pro  ipsis  psalmi 
versiculis  usurpari  Ambrosius  ostendit  in  Psal. 
XXXVII,  c(pl.  84),  num.  58:  Nam  anle  responsorium 
pro.viinum  inquit,  versiculus  esl :  Et  projecerunl 
me  etc,  ubi  clarum  est  per  vocem  responsorium 
intelligendum  versiculum  illum  :  Sed  tu  ne  dere- 
linquiis  ine  etc,  ut  patebit  consideranti.  Neque 
vero  mirum  videri  debet,  si  psalmorum  versiculi 
alternis  choris  persoluti  responsoria  vocitentur, 
cum  jam  laudatus  cardinalis  psalmos  quod  ob 
eamdem  rationem  antiphonas  posse  nominari  au- 
tumet.  Ipsum  adisis  lib.  citato,  cap.  1(3,  §  10, 
nuin.  I  ;  non  secus  ac  doclissimum  tiangium  in 
voee  responsoriiim.     ' 


ir.17 


ENAUHATIO  IX  l'SALML'M  XLV. 


1198 


regna  peccati,  cum  kgitiir  :  jVo?;    regyiet   peccatum- /^  \aborem     934   ejus.   Sicut  enim    .\brahac   opera 

III  ve.ilro  morlali  corpore  {liiim.  vi.  12).  Inclinavit 
otnnia  rcgna  perlirliBB  voce  sua  Doniinus,  dicens  : 
Venite  ad  ine,  ornnca  qui  lahorali^i  el  onerati  estis,  et 
e,jo  rejlciam  vos  [Mallh  xi,  ".iS). 

17.  Hano  vocem  dedit  Altissinins,  ot  (innies  eum 
secuti  sunt  populi  nationura,  dura  pcccali  regna 
fugientes,  et  perpetu,'E  mnrlis  alrocilatem,  atque 
intolerabilerallagitiurumomninuin  sorvitutein;  cum 
polliceretur  fessis  rpquieni,  captivis  remissioncm, 
servientibus  libertatem  ;  el  deciisso  jugo  ferreo 
Babyloniiregis,  jugum  suuni  suave  cervicibus  tide- 
lium  subrogaret  ;  ne  vacua  colla  geiililium  rursus 
ininiicus  calenis  su;e  iniquitalis  aslringcret.  Chris- 
tus  enim  quos  alligat,  liberat  :   et    quos    astringit, 


facere  debcraus,  nt  filii  ejus  appellari  jure  me- 
reaniur  :  ita  etiaiu  exercitia  atque  ccrtamina  sancti 
Jacob  subire  debemiis,  ut  Deus  Jacob  Deus  noster 
esse  credatur.  Nam  si  operaJacob,  vel  quia  illum 
ffiquarc  non  possiimus,  studia  operis  ejus  ac  fidei 
nnn  agnoscat  in  nobis  :  quomodo  quasi  Deus  Jacob 
nos  jiivare  dignabitur  ? 

21).  (Vers.  9.)  Duni  hiec  diceret  ccce  pcr 
Spiritum  sanclum  prajsens  imago  ei  iufusa  est 
futurorum  ;  etvidens  ex  gravi  perlurbalionebello- 
runi  pacera  toto  orbe  diffusara  in  adventu  Domini 
saluiaris,  clamat  ;id  universos  dicens  :  •<  Veiiite  et 
videte  operaDomini,  quoe  posiiit  prodigia  superter- 
rani. «  Venite. »  ad  congregationem  speclat:  >•  Videte,» 


absolvit.  Denique  qui  servus  vocatus  a  Domino  est,       ad  iiilentionem  et  cognoscenda;    studiuni  veritatis. 


libertus  est  Domini ;  el  qui  libcr  vocatus  est,  servus 
Christi  est.  Ideoque  in  suis  vinculis  Paulus  gloria- 
tur,dicens  :  «  Paukis  vinclus  Jesu  (Eiilics.  iii,  I).  » 
Quod  sub  aliis  contumelia,  sub  Clirlsto  gloria  est. 
Deditvocem  suain  in  passionc  Doiiiinus, et  univcr- 
sa  clementa  tremuerunt,  oninisterra  commota  est 
(Uatth.  xxviT,  51),  ut  ritus  gentilium  solveretur, 
tieretque  terra  Domini,  et  plenitudo  e.jus,  ut  scri- 
ptum  est  (Psa/.  xxiii,  \.)\  cessarent  augiiria  perfi- 
dorura,  et  sacrilicium  impietatis  cognitio  lidei  et 
studium  devotionis  abolerenl.  Dat  vocem  suam 
Dorainus  quotidie,  et  resultat  in  cordibus  singulo- 
rum  ;  ut  terrenura  omne  decedat  ejus  qui  bene- 
credit  affectu,  atque  omnes  intcrioium  sensusani- 
morum  ab  errore,  corruptionc  luxuri.n  ct  dissolu 


Vidole,  inquit  opera  Domini  plena  miraculis,  in 
quibus  magnarum  sunt  signa  virtutum.  Denique 
Ti,o«a  Gra?ce,  adiniranda  dicuntur  Latine  (90;. 
Non  ergo  quasi  prodigialis  horroris  accipias  opera 
Dnmini,  sed  quasi  plena  admirationis.  PriEclare 
posiiitsupcr  terram  ;  id  est  in  tcrram.» 

21.  (Vers.  10.)  «  Auferens  bella  usque  ad  fines 
terr.e,  arcum  conterel  et  confringet  arraa  :  et  scuta 
comburet  igni. »  Et  vere  antequam  Komaiium dilfun- 
deretur  imperiuin,  non  solum  singularum  urbium 
rcges  advorsum  sr  praeliabanlur;scd  etiamipsi  Ro- 
mani  bcllis  frequonter  civilibus  attorcbantur.  Pu- 
gnavit  Marius  adversusCinnam.  In  utraque  parte 
Romanus  fusus  est  sanguis.  Sylla  insurrexit,  et 
Mario  victori  rursus  civiliabellacommovit.  Lcpidus 


tione,  ad  cognitionem   coilestium  sacrainentorum,  C  (91)    Scitoriusquo    rebclles    sc   Romano     imperio 

pr.'1'luierunt.  Caesar  Pompeium  est  persecutus,  et 
Galliarum  furorem  excitavit  advcrsus  arma  Uoma- 
na.  Devicto  seniore  Pompeio,  juniorem  in  Hispania- 
rum  partibus  debellavit.  QuidTriumviros  loquarex 
hostibus  amicos  (92),  ex  amicis  rursus  in  hostiles 
lumultus  esse  progressos  :  maria  quoque  Actiaco 
bello  infocta  sanguine  Romanorum  ?  llnde  factum 
est,  ut  ta^dio  liollorum  civilium,  Julio  Augusto 
Uomanum  deferrelur  imperium  :  ct  ilapruiliainto- 
stina  sedala  sur.i.  Ilou  auteni  eo  profecit,  ut  recte 
por  lulura  orbcm  apostoli  mitterentur  dicente  Do- 
mino  Josu  :  liuiites  docetc  omiies  geiilos  [Mallh. 
XXVIII,  I")).  Illis  qiiiiloni  eliaiiiiiitcrclusa  barbaricis 
monlibusrogna  paluoriint.ulTbomiP  liidlu,  Matthxo 


et  studium  castitatis  ;  a  nequiti.i  ad  virluteiii    pia 
confessione  moveatur. 

48.  (Vers.  8)  Motos  ergo  eos  dicit  qui  in  torra 
snnt,  vcl  quia  tcrra  crant  omnes  homines,  in  qui- 
bus  erat  terrena  coriuptio  ;  quia  oculus  montium 
ad  sublime  grati;e  crclestis  elevare  atquo  attollere 
nesciebant  ;  nec  poterant  dicere :  »  Deus  virlutum 
nobiscum  ;  »  cumquibus  non  eratnisi  prolapsionis 
incentor,  et  auctor  erroris.  Sed  posteaquam  vox 
Domini  in  Kvangelio  resultavit,  audot  Propheta  di- 
eere  :  »  Dous  virtutum  nobiscum.  »  lieno  dirit :  Deus 
virtutum  nobiscum  ;  ■>  qui  i-rcdidil  quod  Virgo  in 
utero  accepil  et  peperit.  Audcmiis  el  nos  dicere, 
«  Deus  virtutum  nobiscum  :  »  posteaqu  nn  Kmma- 


nucl,  hoc  est,  Deus  ccepit  esae  nobiscum.  Ubiergo  r.  Persia.  Sod  tamon  quo   plura  obirent  spatia  Iprrn 


Emmaniiel,  ibi  <<  Deus  virtutiira  nobiscum 

19.  (c  Suceptnr  noster  Deus  Jacol).»  Iniitomiir  orgo 
patriarchaiii  J;icol),  oilorom    ejiis,   virtutem    cjus, 

('.10)  Ms^-.  norinulli,"  Doniqiio  prniligia  Gr;i'oo,ail- 
mirand;iiliciintur  Latino.»  Alii  ol  odit.iitiii  toxtii  cx- 
ropto  ipioil  Rom.  liabet :  ■■  pro(ligiailiciinliirL;ilino.» 

^yl)  l'"uil  is  M.  .Kni.  Lopidu^i  Marian;iriiiii  par- 
tiuni  assortor,  (|ui  ailvorsiis  C.atuluiii  Syllan;p  fnc- 
lionis  (lucoiii  (|uicuin  prius  (•oiisulatiim  gossorat, 
bellum  gessit.  De  eodcin  autom  Lopido  mox  itorum 
dicemus. 

(62)  Antonlus,  Lcpidii';,  ;ili|iio  Auiriisliis  priiis 
discordes,  ut  Julii  Ca^taiis  a  Riiito  ;ilus(iiio  0011111- 
ratis   interlocti  necem    persequerenlur,  assunipta 


nim,  in  cxnrtu  lOcrlesi.T!  putestatcmRomani  impcrii 
toto  orbe  dilfudil,  01.  dissidentiura  meiitps,  tcrra- 
ninKiuc  divortia  doniilapacecomposiiil.  Didicerunt 

Iriiiniviraii  potoslalo  armasiia  primoconjiinxcnint: 
sod  brovi  s'i|iil;i  ost  ill;i  sooiolas.  Niiimi|Iio  liaud 
mullo  post  Lo|iido  iii  ordinom  rodaclo,  .\11loniu3 
deiii(|iio  apuil  .\ctiuiii  iiiaritimaiii  K|iin  urbom 
navali  piigiia  prolligatus  ab  Augiisto  vinlontas  ina- 
nus  in  siiani  i|isius  vilani  cinivorlit.  Ilas  (lcliiviani 
Ca^aaiis  viclorias,  et  puconi  iiulo  soculam  Tacilus 
compondio  evpriniit  iliis  vorbis :  l.ciiiili  nliiue 
.\iili>iiii  aniM  iii  .hujuslum  ccsserc,  qui  cuncla  dts- 
corttiis  cirililiHS  fcssa,  nomiiie  ;i»'iHri/ii<,  sub  impe- 
rium  accepH. 


1199 


S.  AMnROSII 


1200 


omnes  hominos  subuno  tcrrarumimperio  viventes,  A  iui  fle  illo  sublimia  sentiebant,  nec   cum   terrenis 


unius  Doi    omnipolcntis  impcrium    lirloli    cli)([uio 
confiteri. 

22.  Abstulit  ergo  bella  usque  ad  fines  terras  : 
quod  factum  esse  non  dubium  cst.  Sed  vide  nc 
bella  infirmitatis  abstulerit,  quc-esuntin  corde  titu- 
bantium.  Qui  enim  terrena  transi'_Tit,  jam  non 
dicit :  «  Foris  pugnse,  intus  timores  (//  Cor.  vii, 
5),  sed  dicit  :  <<  Nostra  autcm  conversatio  in  ca;lis 
est  {Phiiipp.  III,  20).  «Transi  ergo  mundum,  9S5 
ut  incipias  esse  supra  mundum  :  -zoi::x:  enim 
transire  est,  vel,  ut  dicam  expressius,  transfretare. 
Abstulit  ergo  Dorainus  bclla  quao  movebat  nobis 
nequitia  spiritalis:  ct  devicto  diabolOjpaccm  suam 
nobis  reliquit.  Arcum  confrcgit,  do  quo  iguita 
adversarii  jacula  spargebantur  :  et  ?ruta  perfidia?  , 
combussit  igni ;  ut  scutum  fidoi  inviolabile  per- 
maneret. 

23.  (Vers.  11.)  n  Vacate,  inquil  et  videtc,  quia 
ego  sum  Dominus.  »  Vox  Domini  postbellasedata: 
«Vacate,'>ulnullaanimarumsitoccupatio,neotrusi(i 
saecularium  perturbalionuminterna;oculum  mcntis 
obducat.  Vacate,  inquit,  ab  erroribus.  Vacatc  a 
perturbationibus,  vacate  a  peccatis  ;  quia  «  omnis 
qui  peccat,  non  vidit  Deum,  nec  cognovit  eum,  » 
sicut  in  Epistola  sua  dixit  Joannes  Evangelista 
(  /  Joan.  III,  0).  Vacate  ergo  studio  cogno- 
scendae  divinitatis  :  nolite  terrcnis  operibus  occu- 
pari.  Ideo  rex  /Egyptiorum augeri  jubobat  niimerum 
laterum,  et  cKteraonera  Juda3orum  :  no  cognosce- 
rent  Deum,  et  cultui  sacro  vacarcnt,  offensus 
Moysi  et  Aaron  voce  sanctorum,  qui  dioebant ;  ' 
«  Dimitte  populum  Dei,  ut  eamus  ot  serviamusDo- 
mino  Deo  nostro  {E.wd.  v.  1)  » 

24.«Exaltaborintcr  gentcs,  etexaltabor  in  tcrra.» 
Erat  sublimis  Dominus  inoxcelsis,  id  est,  in  an- 
gelis  et  archangelis,  in  patriarchis  et   prophetis, 

(93)  Sic  mss.  aliquot,  atquc  edit.  omnes.  Ve- 
rumtamcn  quorsum  hnc  Inoi  vox  Trepicat  :  nisi 
velis  eara  respicero  ad  TsoiTuv.  Nam  vorsiculus, 
qui  hic  exponitur,  ita  habeturapud    LXX,  'Avtavai- 

puv    TtoXiixoui      \xi-/pi.     Twv      ■nEpaToiv    t'1i;      yric.    Nihi- 

lominus  videtur  Doctor  noster  potius  scripturus 
fuisse  -:pSv  aut  rspicOxi  quam  Tspacrat.  CJuocirca. 
non  magno  momento  inllectercmur  in  lcclionem 
aliorum  rass.  ubi  legimus,  plia-ie  cnim  transire  est, 
Etenim  hoc  sancto  viro  satis  usilatum,  ut  lcctis 
quodammodo  verbis  Scriptiira;  locos  ad  eruenda 
ex  eisdem  morum  prMcepta  subinnuat.  Possot  igi- 
tur  inde  duci  bic  sensus  :  transoundo  a  terrenisad 


imaginibusot  simiilacris  scrupcis  (9-'i)  conferchant: 
sed  non  erat  sublimis  in   populis    nationum,    qui 
9SS  Deum  suum  in  antris  et  spelsorum    habita- 
culis  requirere  videbantur.  Denique  reprehenditur 
i\Iagdalena,  qus  Christum  quasi    mortuura   Hebat, 
et  quasi  sepultum  qucerobat  in  turaulo.  Unde     di- 
cit  ad  oam   Christus  :    Maria,   qiiid  ploras  ?    quem 
qu.vris  {Joan.  xx,  1.5)  ?  numquid   cum    qui    posset 
auferri  ?  Audivit  vocem,  et  recognovit   cum,  et  vo- 
lebatcontingere  ;  etaitDominus  :  «  Noli  me  trangcre 
{Ibid,  171,  )i  quoin  putas  mortuum.  «  Ad  Patrem  vado 
{Ihid.)  »  Miraris  quod  in  tumulo  non  invcnisti  quem 
ccolestia  pra?stolantur  ?   Aut    forte    rcprehenditur, 
((uia  Christum  nisi  lides  perfecta  non  tangit,  sicut 
lia^morrhoissa  plona  cum  tetigit  fide.  Unde  Domi- 
nus  ait  :  «Totigitmealiquis,  sentiodeme  virtutem 
exlsse  {Luc.  viii,  4').  »  Que  dicto,  agnovit  in  scilla 
quod  exeunte  fuerat  virtute  curata  ;  et  statim  con- 
fessa  cst  sui  conscia  quod  Dorainuraipsatetigisset. 
Unde  Dominus  ait :  Fidcs  tua  te  salvamfecit:  vade 
in  pace  {Ibid.  48).  »  Exaltatus  autem  in  terra    Do- 
minus  est,secundumquod  ipseait:  «Cum  exaltatus 
fuero,  omnia  traham  ad  me  ipsum  {.loan.  xii,  32).« 
Vel  quod  facta  est  voluntas  ejus  sicut  in    cffilo    et 
in  terra. 

25.  (Vers.  12.)Et  repetit  dicens  :  «  Dcusvirtutum. 
nobiscum,  siisceptor  noster  Deus  Jacob  (94).  » 
Repelitio  confirraatio  est.  Vel  quia  non  solum 
quando  natus  ex  Virgine  est,  faclus  est  nobiscum 
Deus,  sed  etiam  post  resurrectionera  ipse  dixit: 
«  Ecce  ego  vobiscum  sum...  usque  ad  consum- 
mationem  mundi  {Mallli.  xxviii,  20).  «  Cui 
est  honor  et  gloria,  perpetuitas  a  ssculis,  et 
nunc,  et  semper,  et  in  omnia  sfficula  saeculorum. 
Amen. 


coelestia  imitnre  Israclitarum  pliase,  elc.  Sed  inte- 
rim  loclioni  receptaj  non  prasjudicamus. 

(94)  Mss.  nonnulli,  ct  .nmulacris  sculplis.  Melius 
alii  ac  edit....,  scrupcis,  id  est,  saxeis,  scrupus 
euiin  saxum  ost,  unde  sorupulus.  Quod  autem 
adjungitur  do  anlris  ac  spelaiis,  tangitur  ethnico- 
rum  superstitio,  qua  deorum  oracula  potissimum 
in  subterraneis  locis  interrogabant ;  ut  pula  in 
antro  Delphici  ApoUinis,  Sibylla;,  Trophonii  et 
similibus. 

(9i).  Rom.  edit.  post  vocos,  Dcus  Jacob,  sub- 
jungit.  Deus  virtutum  nobiscum.  Repetit  quod  su- 
pra  dixeral.  IXcpeiitio  uutem  confirmalio  est. 


m  PSALMUM  XLVn  ENARRATIO. 


1.    (Vers.  1)    Hujus  titulus    hic   ost  :    P.mlmus  ]) 
cantici    (95   filiis     Corc,    sccunda     Subbati     {Psal. 

(95)  Psalmus  et  Canticum  in  Doi  laudibus  versa- 
bantur,  ille  quidcm  voce,  hoc  autcm  organo  mu- 
sico,  celebrandis.  Verum  si  quando  vox  organo 
pri-ccinerot,  Psalmus  cuntici :  sin  autom  organum 
voci,  Canticum  psalmi  dicebatur.  Vide    super   hoc 


xLi  et  scii.).  Boni  fiiii   Core,  ct    psalrais    jam   su- 
perioribusapprobati,  co  quod  congruissensibus(96) 

Cassiod.  Prol  in  Psal.  cap.    5  et   seq.  Item    Flam. 
Nobil.  in  hunc  locum  ;  nec  non  Card.  Bona  Dc  Di- 
vina  Psul.  cap.  10,  S  12,  n.  1,  atquealios. 
1^90)  lidemmss.,  quod  el  in  ijravibus  sentibus. 


1201 


ENAKRATIO  IN  PSALMUM  XLVII. 


1202 


et  cogitationibus  ad  virtutum  sluaia  convnnienti- A.  cusso  vclaraine  (98).  David  aulem  sub  lege  poBi- 

tus,  et  moderationom  tenuit  (OUj  debit;e  cantionis, 
et  mystenum  non  repressit,  ut  secunda  Sabbati 
diem  Dominicam  declararet ;  quo  apud  Judseos 
ordinem  numeri  putaret  esse  servatum,  et  spi- 
ritale  sacramentum  agnosccrct  rcvelatum.  Audia- 
mus  igitur  qui  dicat,  qui  in  secunda  Sabbati  Deo 
psailit. 

3.  (Vers.  2)  «  Magnus,  »  inquit,  «  Dominus  et 
laudabilis  nimis,  in  civitale  Dei  nostri,  in  loco 
aancto  ejus.  »  Non  ergo  ubique  Deus  magnus  et 
laudabilis  est  ?  llle  quidem  ubique  magnus  et  potens 
est;  sed  augusta  mens  non  capit  magnitudinem 
divin.TB  ejus  potcslatis  et  gratia;.  Quanto  autem 
magis  appropinquat   Deo    nostra  cognitio,  tanto 

n  praicellentior  ejus  nobis  videtur  csse  majestas. 
Denique  Thomas  qui  ante  diccbat :  «  Nisi  videro 
in  manibus  cjus  fixuras  clavorum,  et  mittam  ma- 
nuin  meam  in  latus  cjus,  non  credam  {Joan.  x.x, 
25) ;  »  ubi  misit  digitum  suum,  et  evidentia  rcsur- 
rectionis  cognovit  indicia,  admirans  intra  se  Dci 
gratiam  :  «  Dominus,  »  inquit,  «  mcus  et  Deus 
meus  (Ihii.  28).  »  Tunc  ergo  plenissime  divinita- 
tem  ejus  dominationemque  confessus  est,  ubi  cum 
resurrc.xisse  nod  dubitavit  ab  infcris.  Denique  in 
Sion  hymnus  Deum  decet,  et  votum  ei  solvitur  in 
Jesusalcm.  Quid  igitur  mirum  si  in  civitate  coelesti, 
ct  in  illo  superno  et  a;thereo  loco  potentiaejus 
vehementius  pra;dicatur? 

'i.  Vers.  3.)  Addidit :  «  Dilatans  exsultationem 
universK  tcrr.u.  »  Et  vere  (1)  magnus  dicitur,  qui 

C  istius  lcrra;  in  qua  anlc  intolerabilium  pcccatorum 
gcrmina  puUulabaut,  ubi  crat  mccror  tristitia;  et 
gemitus,  cxsullationem  toto  orbc  dilTudit,  itaque 
hoininuni  conscicntia  qua;  ante  flagitiorum  suorum 
gurgitibus  demersa  lugebat,  nunc  per  indulgenliam 
Chrisli,  et  remissionem  oranium  peccatorum  mctu 
absoluta  hctalur.  Convenit  igitur  elsi  ita  intclliga- 
mus,  ut  diximus  ;  .sed  quia  in  vetustis  exemplari- 
bus  aliquilius  rcpcrimus  :  E^piJv  iriXXiijiif. 
itaTf,;  xr,;  yr,i ;  quod  Latinc  signilicat  bona  radico 
cxulliitione  uiiiversa;  lcrra;  :  sensum  quideni  cura- 
dcm  advciUinus  :  quia  divina  in  nobis  Dci  1'atris 
dona  laiulunliir,  qul  dcbil  nobis  exsuUationom 
bona  radicc  fuudalam,  Dcuiii  vidclicct  Jcsum,  vc- 
ram  et  feuundissiinuin  USN  vitoni,  dc  qua  sacra- 

n  meiita  lluxero  ciclcstiu  :  in  quibus  cst  perpeUia 
el  diulunia  laililiu,  quod  his  ablualur  omno  pec- 
caluiii,  ct  conscicnliu  intcrna  niundctur:  elo- 
culiiiiiciiKiuo  convcniro  cognoscimus  ;  quia  liene 
rudicula   exsullutiuno    la;tumur,    qui    exsullamus 


bus  in  semetipsis  pangerent  spiritale  psalterium, 
et  cognitioni  divinitatis,  pcrvigilcs  spocula  men- 
tis  (97)  intenti,  ccclestium  mysteriorum  digiii  lorent 
haurire  secreta.  Et  ideo  cum  psaimorum  ante  ar- 
cam  Domini  quotidie  canendorum  munus  et  offi- 
cium  recepissent,  videntur  electi,  ut  psalmum 
cantici  in  secunda  Sabbati  specialitcr  recipcrent 
conoincndum.  Etenim  quibus  recte  vidcbatur  esse 
conimissum,  ut  ascensionem  Domini  ab  inferis  re- 
surgentis  voce  sua  psallerent,  his  utique  deferen- 
dum  fuit,  in  ipsum  resurrectionis  diem  munere 
suo  ministerioque  celebraent.  Quid  est  enim  se- 
cunda  Sabbati,  nisi  Dominica  dies  quoe  sabbatum 
sequebatur?  Dies  autem  Sabbati  eral  dierum  ordine 
posterior,  sanctificatione  legis  anlcrior.  Sed  ubi 
finis  legis  advenit,  qui  est  Christus  Jesus  «  finis 
cnim  {Hom.  x,  4)  legis  Christus  ad  justitiam 
omni  crcdenti,  »  et  resurreclione  sua  octavam 
sanctificavit :  cocpit  eadem  prima  esse,  quae  octava 
est,  et  octavaqua;  prima  :  habens  cx  numeri  ordine 
prajrogativam,  et  ex  resurrectionc  Domini  sancti- 
tatem.  Unde  et  in  Evangelio  legimus  0£UTcp6-;tpu- 
-.VI  Sabbatum  {Luc.  vi,  1),  quod  Latine  dicitur  se- 
cundo  primum.  Ubi  enim  Dominica  dies  cajpit 
pra;cellere,  qua  Dominus  rcsurrcxerit ;  Sabbatuni 
quod  primum  crat,  sccundum  halicri  ccepit  a  priiuo. 
Priina  enim  rcquies  ccssavit,  sccunda  sucessit. 
Unde  et  ad  Hebra;os  scribens  Apostolus  ait : 
«  Postera  ergo  die  restat  requics  populo  Dci. 
Festinemus  igitur  intrare  in  illuiii  rciiuiciii  {Ilchr. 
IV,  9-H).  » 

2.  Uequies  crgo  vera  jaiii  uon  in  uperis  cessa- 
tione,  sed  in  rcsurrectionis  est  teuipore.  Ideoque 
qui  Sabbali  secundum  lcgcm  solcmnilatem  custo- 
diebant,  unam  Sabatti  nuncupabant,  quasi  unuin 
cssct  Sabbatum  ct  non  aliud.  Nos  qui  obscrvan- 
tiaui  937  induimus  spirilulcm,  ct  ad  similitudi- 
nein  ct  roquicin  Dei  cupimus  nostram  formare 
militiam,  atque  in  illa  civitatc  ccclcsti  noslrura 
cxhiboro  minislerium  :  ubi  non  cst  c.xemplar,  non 
umbra,  scd  veritas,  primam  dicimus  Sabbali,  si- 
cut  scriptum  cst  :  «  Vcspcre  autem  Subbali,  qu;u 
lucossilin  priiiia  Sabbati  {Mullh.  xxviiii,  1).  »  Nihil 
autein  pulchrius,  nihil  cxprcssius.  Anle  resurrcc- 
tioncm  Subbatum  dixit,  post  resurreclioncin  pri- 
mam  Subbuti  uuncupavit.  Joanncs  quoque  Evan- 
gclista  dicit :  «  Prima  Subbati  venit  munc  Maii  i 
Magdalcna,  cum  adliuc  tenebra;  esscnt  {Joan.  .\\, 
Ij.  »  Tcncl)r;c  pro  tcniporc,  mane  pro  gralia.  Scd 
isti  cxpressius  secundum  Evangelium,  quusi  re- 


(97)  Ita  pleriquc  mss.  quorum  tamcn  aliqui  cou- 
junctim  logunt,  !.pcculamenlh.  Ilis  acccdunt  Colb. 
ct  Vict.,  iiisi  qiiod  hic  \yd\)c\.,  }icrvujili!i,\\\c,  pcrn- 
{lHihux.  Ucg.  ct  cum  co  qua;dam  Paris.  cdit.,  pcr- 
viijHcs  spcculo  mculis.  Vel.  cdit.  ac  Uom.,  pcrviijili 
.sjiccula,  clc.  Spccula  uuti'111  locus  editus  c.-:!  uU|ui' 
ad  spcculanda  longinquu  iiiuncus.  l'nde  pr;ef.  in 
psul.  I,  num.  2,  habes  :  Alioruyn  (scopuloruiii)  .'ipc- 
cula  aliorum  usus,  ctc.  Per  mctaphoram  vero   pro 


sublimi  vol  intcnlamontiscontcmplationoaccipitur. 

(98)  Uom.  edit,,  quasi  rcci.fO  vcldininc. 

(99)  Uoiii.  ciliL,  (•/  inodulationcni  tcnuil.  Alia;  ao 
mss  ,  cl  nwdcyuliuncni,  ctc.  Srd  (|uiilain  pro  (Viri- 
tionix,  uiiUi|iiuiioruin  lupsu  pr.iifciuiil.  c<inlumi.(. 

(liUoiii.  cdit.  solu  pi'.ciiii.--sis  iliinbus  iiilrgris 
psuliiii  vcrsilius,  liuc  liiMiii.-.licliiun  uiliiecUl,  »r  tuiii 
BUbjicil:  Itcilc  .utind  'li.iil:  .Wdi/iiii.'.  l>oininu.'-.  Siiin 
vera,  otc. 


1203 


R.  AMBHOSll 


1204 


!n  Ghrislo.  Saeculi  cnim  helitiu  ti/mpciralio  'sl, 
perpetua  autem  laetitia  ejus  qui  gauilcl  in  Du- 
mino. 

5.  (Vers.  4)  «  Mons  Sion,  latera  aquilonis,  ci- 
vitas  regis  magni.  Deus  in  gradidus  cjus  dignosce- 
tur,  cum  suscipict  eam.  »  Gur  sit  cxsultatio  uni- 
versae  terrte,  evidenter  cxprcssit  ;  quoniani 
Dominus  Jesus  Ecclesiam  sibi  ex  peccatoribus 
congregavit.  Itaque  qui  erantante  lateraaquilonis, 
id  est,  socii  et  inhccrcntes  diabolo,  cui  dioitur  : 
«  Exsurge,  aquilo.  ut  veniat  auster  (Cii»(.  iv,  10),  » 
facti  sunt  Christo  fldeles.  Ipsi  suntenirn  de  quibus 
dicitur  :  «  Qui  confidunt  in  Domino,  sicut  mons 
Sion  {Psal.  cxxiv,  1).  »  Facti  sunt  itaque  mons 
Sion  per  gratiam  Christi,  et  baptismatis  sacramen 


A  tiilii  iiuUu-ft  :  pr.-Ecelsi  quasi  culmina,  qui  verticem 
ejus  turribus  sua?  virtutis  erexerint.  Etenim  sicut 
in  operibus  suis  conditor,  et  in  a;dificationibus  suis 
a^diflcator  agnoscitnr  ;  ut  etiamsi  nomen  non  au- 
dias,  tamen  ex  opernm  93  9  qualitate  artilicem 
deprehendas  (et  quid  mirurn  de  humanis,  cum 
ipsius  Creatoris  ajtorni,  qui  non  videtur  a  nobis, 
invisibilia  tamen  ejus  per  ea  qus  facla  sunt,  in- 
telligamus),  ita  in  excelsis  et  magnis  domibus  (qua; 
domus  nos  sumus,  si  libcrtatis  et  glorice  funda- 
mentum  usque  ad  linem  tirmum  tenuerimus)  Deus 
habitator  agnoscitur,  ut  Deus  Abraham,  Deus 
Isaac,  Deus  Jacob"?  Ipse  enim  verus  Deus,  qui  tales 
viros  prajceptorum  suorum  institutione  fundavit. 
Ergo  sicut  in  illis  se  Deum  demonstravit  aeternum  ; 


tum.  Aquilonis  intelligibilis  gnivis   est   flatus,  qui  t,  ita,  inquit,  cum  Regis   magni  suscipiet  civitatem 


prius  tempestates  asperrimas  ct  proccllas  humanis 
movebat  affectibus  :  cocpit  suos  amittcrc,  qui  voxa- 
bat  alienos.  Gentem  omnem  everterat  Juda^orum, 
nationes  omnes  suo  revinctas  tenebat  imperio, 
ipsius  erant  latera,  hoc  est,  aspirabant  cum  eo. 
Sicut  enim  priiicipis  latera  dicimus  slipatores  ejus 
et  comites,  et  sicut  mulier  latus  est  viri,  co  quod 
morigera  ei  societato  jungatur;  ita  latera  erant 
diaboli,  qui  faciebanl  ipsius  voluntatem.  li  ergo 
nunc  sunt  mons  Sion,  qui  Dcum  speculantur  aetcr- 
num,  et  ipsi  noctibus  ct  diebus  intcndunt.  Vidc 
mihi  Paulum  cuia  persequeretur  Ecclesiam  Domi- 
ni,  latus  aquilonis  fuisse  :  vide  nunc  cum  lcgitur 
in  Ecclesia,  monteni  ossc  speculatorium,  por  quem 
Christi  gloriam  cognoscimus,  ct  videmus.  Et  quia 


gradibus  cjus  rceeptionem  suae  cognitionis  infun- 
det  :  ut  fiant  docibiles  Dei,  qui  mandatum 
ejus  et  audierint,  et  putaverint  exsequendum  ;  ne 
ab  illius  domus  a;diflcata3  in  petra  flrmitate  dege- 
nerent. 

7.  (Vers,  5,  6.)  Hoc,  inquit,  videntes  «  rcges 
terriE  oongregati  sunt,  et  transierunt  in  unu'n.  Ipsi 
videntes  tunc  admirati  sunt.  »  Boni  reges  (3)  qui 
sui  corporis  possunt  se  praebere  rectores,  ab  ipsa 
patriarcha;  Abraha;  origine  et  institutione  ma- 
nanles,  qui  docuit  peccatum  posse  superari.  Ideo 
verus  rex,  qui  flagitiis  esse  nescivit  obnoxius,  in 
quo  culpa;  ct  erroris  illccebra  regnare  non  potuit. 
Uude  et  diotum  est  ad  hujusmodi  virum  a  filiis 
Chet :  "  Rex  a  Deo  tu  es  nobis  [Gen.  sxiii,  6).  > 


Grsecus  montes  dixit,  hoc  est,  opfi :  vide  quomodo  C  Tales  ergo  reges   terrae,  qui    carni  imperitarent, 

servuli  Chrisli  montes  sint.  Montes  in  cirmitu  cjuf 

(Ibid.  1]  :  in  quibus  est  Ecclcsia   Domini,  quaj  est 

civitas  Regismagni.  SimulquiaDominus  secundum 

coeli  tractum  in  Vencrario  passus  est  (2),  qui  erat 

locus  in  latere  aquilonis.  Ibi  autcm  et  mons  Sion, 

ibi  Jerusalem  qu.u  in  terris. 

6.  Vide  ne  id  quoquc  videatur  expressum,  quia 
congregatio  plebis  Dei,  qua3  erat  aquiloni  conjuncta 
per  culpam,  Ecclesia  Ghristi  esl  facla  perKratiam  ; 
ut  jam  non  Synaguga,  sod  Chrisli  Ecclesia  nuncu- 
petur.  Et  quia  ruliqua;  Juda;orum  por  electionem 
gratioe  salvae  facta;  sunt,  in  ips's  Deus  congnoscitur, 
in  Petro,  Paulo,  Joanne,  Jacobo,  qui  graves  et 
excelsi   viri    vclut    fundamcnta  et    culinina   sunt 


congregati  sunt ;  ut  in  uno  essent  corde,  et  in  uno 
spiritu,  sicut  legimus  :  Quia  multitudo  credentium 
habcbat  uuam  animam,  et  cor  unum,  et  non  erat 
in  bis  aliqua  scparatio  {.\ci.  iv,  32).  li  sunt  qui 
transierunt  in  unum  non  lam  locum,  quam  in  eum- 
dem  aflectum  atque  propositum.  Probato  enim  di- 
citur :  Transi,  recumbe  [Luc.  xxii,  7).  >■  Neque 
enim  mediocris  virtutis  esl,  ab  improliis  ad  honesta, 
a  trrrenis  ad  stcrna  transire,  et  carnalis  vit;c  con- 
sueludinein  commulare,  omnemque  cjus  abolere 
usum,  novos  mores  assumere,  totumque  statum 
convorsationis  veteris  detorquere.  Meritoque  di- 
citur  ei  :  «  Si  transeas  per  aquam,  tecum  suni 
[hu.  XLiii,  2).  )>  Gum  transeunte  est  Deus,  non  cum 


Ecclesia3.   Quasi    fundanicnta   gravia,   quos    nulla  n  desistentc. 

gravis  aquilonis  flabra  concussorinl ;   sod   immo-  8.  li  ergo  qui  intra  semctipsos  erant  ante  discor- 

biles  fidei  servaverunt   fundaiiienturn,   ne  Ecclesia      des,  ubi  in  unum,   mente  et  studio   convenerunt, 


(2)  Mss.  Vict.  ct  Golli.,  IC.irrario  juissks  c.^it.  Men- 
dose.  Alii  omncs  sallrm  Gallic,  rciicrnt.passus  cst 
uhi  erat,  elc,  non  inulto  snniiis,  ftaqiie  ab  edit.  non 
discedimus  Notunt  auteiu  ad  marg.  vet.  cdit.  ex 
Hieronymo,  per  annos  fermc  duccntos  in  loco  rr- 
surrcctionis.  Jovis  simul.-icruiu  .■  in  rnpe  saiicliL" 
cruois,  statum  Veneris  marmoreani  stetisse  :  spe- 
rantibus  perseciilionis  anctoribus  forc  ul  hac  arto 
Christianis  sanctissimorum  mysteriorum  fldemexi- 
meront.  Undnibidcm  cniiohiditur  Vcncrarinm  ab 
Arnbrosio  dioi  locnm,  qui  fuissot  Vcnoris  sacrilcgis 
religionibus  poliutus  spurcatusquc.  Veriim  cum  nc- 


farius  ille  cultus  non  nisi  multis  annis  post  Domini 
rcsurrcrlioncm  adhibitiis  fuerit,  vcremur  ut  sati.s 
commode  diccre  potuerit  sanctus  Doctor.  Ghristum 
in  Ncnorario  passum  esse  :  maxime  ob  antecedentia 
illa,  srruititum  cccli  Irartum  ;  sed  ea  de  rc  crudi- 
tiorcs  pniiinntieiit. 

(2)  Edit.  Rom.,  Qiioniam  ecce  regesterrx  con- 
greijati  sunt,  transicrunt  in  wnnu.  Ipsi  videntes  sic 
adinirati  .iunt,  conturbati  sunt,  couiraoti  sunt,  freinor 
appiclicndil  cos.  Hctjes  tcrrge  rongregati  sunl.  Boui 
reges,  etc. 


1205 


ENARUATIO  IN  PSALMUM  XLVII. 


1206 


recepta  pace  quae  fecit  utraqueunum,ct  iniraicitias 
in  carne  sua  mcdii  parietisdestructione  dissolvit  : 
admirati  sunt,  vel  eum  qui  in  gradibus  suis  digno- 
scitur,  vel  homines  ita  esse  convcrsos;  ut  qui  anle 
diabolo  serviobant,  nunc  Doraino  Jesu  justi  pictatc 
servitii  mancipati  sint.  Et  qiiia  regos  sui  corporis 
in  semetipsis  vim  non  mediocris  laboris  expcrli 
(neque  enim  facilc  atque  mediocre  est  animum 
vincere,  resecare  cupiditates,  edomare  carnis  la- 
sciviam,  averruncare  luxuriam  (4),  quas  repugna- 
bat  et  Paulo,  ut  captivum  sub  pcccati  lcgc 
constringeret),  sicut  gratiara  in  iis  qui  virtutc 
processerant,  mirabantur  :  ita  etiam  ne  quis 
relaberetur  in  vitia,  de  supcriorc  virtutum  de- 
jectus  fastigio,  commovebantur.  Proclivis  onim  ct 
mutabilis  in  utrumquc  est  huraana  conditio  :  ut 
quocunquo  inlondcrit,  co  940  propendoat  ct 
vergat  vol  ad  studia  virtutum,  vcl  ad  ilioccbram 
dclictoruin. 

9.  Et  idco  non  mediocri  quaticbantur  affcctu  ;  ita 
ut  ex  formidine  tremor  apprehenderct  eos,  consi- 
derantes  illiid  quod  scriptum  cst :  Quia  «  in  locis 
impiorum  ingoraisccnt  justi  {Prov.  xxviii,  28).  » 
Denique  vide  mihi  Pctrum  amarissirao  flcntem, 
quod  ei  crror  obrepserit ;  ct  virlutom  su.-c  inentis 
prolapsione  corporeae  fragilitatis  inflcxerit :  meri- 
toque  a  Christo  supra  csse  reprehcnsum  (5),  quod 
ausussit  usurpare  conslantiam,  nccobnoxiam  con- 
siderarenaturam.  8t  hicquiilem  pcr  graliam  cmcn- 
davit  errorom  ;  scd  Judas  mansit  in  crimine,  per- 
severavit  in  gemitu.  Justus  erat  cum  apostolorum 
numero  necteretur:sed  quiasupplantatus  adiabolo 
est,  in  locis  nunc  dcplorat  et  ingemit  impiorum  ; 
quod  dc  gratia  sit  rclapsus  ad  prcnam.  Ergo  ca- 
dcntibus  hujusmodi  viris,  qualis  fuit  prodilor  Ju- 
das,  vel  Saul  a  Doraino  Dco  suo  accilus  ad  rcgnum, 
etiam  fortes  viri  trepidabant. 

10.  (A^ers.  7.)  Confcrenlcs  dcnique  quanto  ccrta- 
mine  pervenirctur  ad  fincm,  quanta;  contritioncs 
justorum,  quantic  sollicitudincs,  qualis  advcrsa- 
rius,  quanta  diuturno  laboro  contcntio,  quanUo 
amaritudines  pr.Tpositi  torroris  {''),  qux  vincula 
coDtincnti.Ti,  qua;  conscientia;  verbera,  non  me- 
dioerilcr  conturbabantiir  ;  nc  quis  taulis  vel  labo- 
ribus  vita:  austcrioris  ccderct,  vcl  doloribus.  Sunl 
enim  ibi  dolores  accrbi  etgravcs;id  cst,  in  Erclcsia, 
in  illa  civitato  Rcgis  magni  sunl  dolorcs,  sind  par- 
turicHtix,  doncc  formetur  Christus  in  nobis.  Noqiie 
enim  sinc  dolorc  Paulus  crat,  cum  videret  in  (ia- 
latis  insipicnlibus  tloclrinaj  sua;  tardiorcm  profec- 
tuni.  Mcnqiic  diccbat:  "  l'ilioli    mci,  quos   iloruin 

(i)  Oiiincs  cdit.  in  oontextu,  cvacuarc  lu.iuriam. 
Omnos  mss.  ac  vct.  cdil.  in  margino,  avcrrHiiturc  ; 
hoc  osl,  ruiica  scii  sarculo  cxbcindorc  :  iniproprio 
vero,  avertere  ac  depollcre,  ut  averruiici  apiiil  an- 
tiquas  diccbantur  inaloruin  dcpiilsorcs. 

(5)  Cunctic  edit,  ac  duos  iiiss.,  saiiprc.ise  rciirehfii- 
sum.  Ubi  potost  allusio  licri  ad  illiid  Luc,  xxii,lil  : 
Et  ronvcrsus  Dominus  re.fiie.tit  1'ctruin  ;  hoc  ciiini 
quoddam  lacita;  rcprchcnsioniigcnus  est.  Atlamcn 


A  parlurio,  donec  formetnr  Christus  la  vobis  {Galal. 
IV,  10).  i>  Testificatur  et  Dominus  in  Evangelio 
graves  esse  parturientis  dolores,  cum  dicit :  «  Mu- 
lier  cumparturit,  tristitiam  habet ;  quia  venit  dies 
c;iis  :  cuin  autcm  popererit  pucrum,  jam  non  me- 
minit  tristiti.Tj  propter  gaudium,  quia  natus  est 
borao  in  hoc  mundo  {Joan.  xvi,  21).  »Magnus  crgo 
labor,  iit  aliquis  sibi  Christum  acquirat;  nc  sine 
gubcrnatorc  quasi  navis  in  sa;cuH  istius  salo  fluc- 
tuet.  Denique  apostoli  tristcs  erant,  cum  se  Cbri- 
stus  ad  Patrcm  rediturum  cssc  memoraret,  quod 
absenterectore  destitui  se  putarent.  GaudiuinChri- 
tus  est.  Ipse  cst  et  puer  quem  parturit,  qui  in  utero 
suae  montis  accepil  spiritum  salutis.  Qui  pepererit, 
et  cnutricrit,  exsullat :  qui  paturif,  qiiatitur  atque 

n  compungitur. 

11.  Bonum  cst  ul  ct  parias,  ot  cnutrias  cum. 
«  Nc  coquas  agnum  in  lactc  matris  su.i;  {E.rod. 
xxiii,  19),  »  ne  dicatur  tibi :  «  Va;  in  utcro  haben- 
tibus  et  nulrientibus  [Matth.  xxiv,  19).  »  Sic  enim 
Christus  natus  est  ex  Maria,  ut  agnoscas  eum, 
sicut  bos  agnovit  posscssorcm  suum  :  et  scias  quia 
ipfo  te  creavit,  et  majores  tuos  ipsc  posscdit.  Non 
euin  quasi  [)arvulum  nutrias,  scd  quasiverum  atquc 
porfectum  Douni  ex  vero  et  perfccto  Dco  noveris 
adorandum.SiccumMagus  adoravit,  ut  noninlacto 
m.atrisagnumcoquerct,scdquasiDeum  vcneraretur 
a;ternum.  Dcnique  ul  eum  invcnirot,  911  ccclum 
aspioicbal.  Non  orgo  qu.crcbat  in  tcrris,  quem  dc 
ccelo  fulgens  stella  monstrabat.  Idoo  cum  Maria  non 
parturivit,  sed  poperit,  quia  cl  Dominuiii  ct  salu- 

C  tare  scicbat  cx  se  csse  gencrandura,  sicut  ipsa  tc- 
statur  dicens  :  «  Magnificat  anima  mca  Dominum  : 
et  lattatus  cst  spiritus  meus  in  Deo  salutari  mco 
{Luc.  I,  40,  47).  '<  Ibi  ergo  dolorcs  siout  par- 
turientis.  Dolor  ost  ut  parturias,  dolor  cst  ut 
enutrias,  quem  in  principio  debcs  haberc  pcrfcc- 
tum. 

12.  (Vers.  8.)  Idooque  pleriquc  gravitcr  contc- 
runtiir,  sicut  vcrsiculiis  signilicat,  qui  secutus  esl : 
II  In  siiiritu  vebcmonti  contcrcs  navcs  Tharsis.  » 
Nain  duin  ad  lidei  porfectionem  Dci  famuli  porvcni- 
redesiderant,  commaccrant  corpus  suum.castignn- 
doscvoriu3,clrcdigoado  in  ininistcriumscrvitulis  ; 
nc  rcprobenlurqui  fucrantjani  probati.  Ilocautcm 
faciiint  in  Spiritu  sancto  valido  atque  vchcmcnti. 

D  Est  cniiu  siiiritiis  coiisilii  atquo  virtutis,  ut  nimia 
abstinculia  dissolvanl  corpus  siiuni,  quo  nmncs 
cjus  cvacucntvoluptales  ;  ul  dicalurillis  :  •  Conva- 
lcscilc,  manus  rcraissn;,  ct  genua  dissolula  {ha. 
XXXV,  rt).  ■•  Cuni   onim  sululus  qui»  fucril  ali  isln 

vcrba  pnixiiiic  sri|uoiitia  vidonlur  dslonilorc  npcr- 
tam  illaiii  npiolionsioiicin  qua;  IVilri  lapsum  untc- 
ccssoral,  sigiiilioaii.  Quaprnplor  nliorum  mss.  lo- 
ctioncin  aiitoliiliiiius. 

(f>l  Edil.,  /ii<i/iii.w7/  lirroris.  Ms8.  vcro  alii.  piiv- 
positi  tcrrvris  ;  alii,  picpposili  crroris.  Non  innlo  ;  si 
roloras  ud  crroicin  Jiid.i',  vol  siiiiiliuiii.  Sod  prior 
viix  pr.eforcniln,  ob  ea  qua;  do  doloribua  suliji- 
ciuntur. 


1207 


S.  AMBROSII 


12(« 


compage  terrcna,  tiinc  fortior  ad  vitam  rcsurgit 
aeternam.  Mentior,  nisi  aslinulatur  Scriptura,  qu;e 
dioit :  «  Dissolvi  ct  cum  Christo  esse,  mullo  melius 
{PliiUpp.  I,  23).  >)  QuL  dissolvilur,  inoipit  esse  cum 
Christo.  Et  alibi :  «  Tempus  mo.e  resolutionis  in- 
stat  {//  Tim  .  iv.  6).  Qui  ergo  meditatus  fuerit  se 
ipsum  dissolvere  pcr  absLinentiam,  diem  passionis 
suaB  timerc  non  potcrit. 

13.  Et  bene  ait  spiritum  vchcmentcm,  navcs  di- 
cturus.  Naves  aulem  de  oorporibus  dixit,  quai  vago 
diversarum  passionum  fluctu  movcntur :  et  ciLo 
merguntur,  nisi  haboant  gubernatorcm.  Unde  ot 
alibi  ait  :  <.  Qui  doscendunl  in  maro  in  navibus 
{Psal.  cvi,  23).  »  Beno  aulem  navigant,  qui  in  na- 
vibus  Christi  cruccm  sicut  arborem  prajferunt, 
atque  inde  e.xplorant  flabra  vcntoruin  ;  ut  corpora 
sua  dirigant  ad  sanoti  Spiritus  gratiam,  in  ligno 
Doinini  tuti  atque  securi  :  nec  peruiittunt  navos 
suas  vago  fluctu  errarc  per  maria,  sed  ad  portum 
salutis,  et  ad  consummationem  grati.B  cursus  sui 
directione  contendunt ;  ut  fida  sLalionc  potian- 
tur,  quo  dissolut»  cursus  suos  possinL  in  rcsur- 
rectione  repararo,  ubi  nauCragium  timcre  non 
possint. 

14.  Et  nos  igitur  circumspcctcmus  hanc  gra- 
liam,  speculatores  cjus  simus,  explorenius  cam  ; 
ut  fiant  corpora  nostra  naves  Tharsis.  Tunc  cnim 
caro  ad  servitutem  redigitur,  cum  ad  Dci  intendi- 
mus  gratiam  ;  ut  id  quod  amarum  ad  tempus  sit, 
sicut  cst  jcjunium,  non  quod  dulcc  et  volunlarium 
sequamur.  Tharsis  ergo  cst  spccuhitorium  gratia), 
intelligibilis  civilas,  uL  Sion  supcrior.  Ad  eam  fcsti- 
nabat  Jonas.  De  ca  dixit  Scriptura,  quia  sociatus 
est  Josaphat  Oziie  regi  (7),  et  sio  phicuit  ut  facc- 
rent,  et  irent  ad  cum  navcs  in  Tharsis.  Sed  quia 
impio  se  conjunxit,  idco  niissus  est  ad  eum  pro- 
pheta,  qui  diceret  ei :  «  Dcstruxit  Dominus  opus 
tuum,  et  contritK  sunt  navcs  tuffi,  et  non  potuo- 
runt  ire  in  Tbarsis  (//  Paral  .  xx,  37).  »  Quo  si- 
gnificatur  quod  pra^varicanliimi  mandatum  Doi 
corpora  ad  consummationcm  ®4^  grati;c  pcrvcnirc 
non  possint.  Ad  Salomoncm  autem,  utpote  sa- 
pientem  et  pacificum  virum,  navos  dcTharsis  cum 
auro  et  argento,  et  dentibus  oburncis  sine  ulla 
otTcnsione  vonicbant,  et  eo  ipse  mittcbat.  Hahcbat 
enim  oum  regc  Hiram  saoraj  negotiationis  spiritalo 
commeroium,  ct  mutuffi  grali;c  conocrlantis  atfcc- 
tum.  Has  crgo,  navos  ii  quiregali  in  sc  auctorit;i'c 
potiuntur  ad  coercendam  ferociam  corporalem,  vi- 
dentes  ex  corruptibilibusin  corruplas.ex  maculosis 
summa  gratia:  lucc  fulgentcs,  ex  dissolutis  atque 

(7)  Rom.  odit.  sola^  Ocliosiv  irni  ct  sic  placuit 
at  faccrent  luiccs  cl  ircnl  in  Tlia.si:-. 

(8)  Cum  docctur  hoc  loco  pcccutum  mundi  nullo 
alio  modo,  quam  Christi  sanguino  poluisse  abolcri, 
illud  intelligcndum  cst  cx  palre  ipsius  mundi ;  quod 
scilicet  nulla  cxsislcrol  ])ura  crealura,  qun;vel  pro 
communi  peccalo  vcl  pro  suo  salisfaccre  saltcm 
plcne  perfeotequc  possct,  ut  commuuitcr  affirmant 
Theologi.  Vcrum  ex  paric  Dci  S.  Thomaspart.  iii 
quKst,  46,  art.  2,   Augustini  auctoritatc  ostcndit, 


A  detritis  esse  renovatas,  vivere  ex  mortuis,  ex 
sepultis  rcsurgorc,  colebri  sermone  commemo- 
rant. 

15.  (Vcrs.  9.)  K  Sicut  audivimus,  ita  et  vidimus 
in  civitate  Domini  virtutum,  in  civitateDei  nostri  ; 
Dcus  fundavit  eam  in  osternum.  )>  Audivimus  extra 
civitatem,  vidimus  in  civitate,  cui  Deus  est  lumen 
a;ternum,  fulget  dies  sine  sole  mundano,  luna  non 
quairitur  :  fundamentum  ejus  non  temporale,  sed 
eeternum  est. 

li).  (Vers.  10.)  (I  Suscepimus,  »  inquit,  «  Deus. 
misericordiam  tuam  in  medio  templi  tui.  »  Si  ad 
Filium  Dci  dicitur,  templum  ita  inLelligimus,  se- 
cunduin  quod  ipse  de  corpore  suo  dixiL :  <>  SoIviLe 
Lcinplum  boc,  et  in  triduo  resusoilabo  illud  {Joan. 

n  11,  10).  »  Vcre  templum  Dei  corpus  est  Christi,  in 
quo  est  nostrorum  purificatio  peccatorum.  Vere 
tcmplum  Dei  caro  illain  qua  nulluin  peocati  potuit 
esse  contagium  ;  scd  pro  delioto  mundi  LoLius  fuit 
ipsa  sacrificium.  Vere  templum  Dei  caro  illa,  in 
qua  Dei  imago  fulgebat,  et  corporaliter  plenitudo 
divinitatis  habilabat :  quoniam  ipse  Christus  est 
plcnitudo.  Ergo  ad  ipsum  dicitur  :  «  Suscepimus, 
Dcus,  misericordiam  tuam  in  medio  tcmpli  tui.  » 
Quod  quid  cst,  nisi  quod  ait '.  «  Medius  vestrum 
sLat,  quem  vos  ncscitis  {Joan.  i,  26),  hoo  est,  in 
medio  vestri  cst,  et  non  videtur?  Si  autem  ad 
Patrem  refjrtui',  quid  est :  «  In  modio  lempli  lui,» 
nisi  quia  Dous  crat  in  Christo  mundum  rcconci- 
lians  sibi  ? 

17.  In  illo  crgo  templo  snscejiiinus,  inquit,  ynise- 

C  ricordiam  iuam  ;  hoc  est.  Verbum  quod  caro  factum 
cst,  et  habitavit  in  nobis.  Sicut  enim  redemptio 
Christus,  ita  et  misericordia.  Quae  autem  major 
misericordia,  quam  quod  pro  nostris  flagitiis  se 
praibuit  immolandum  ;  ut  sanguine  suo  mundum 
lavaret,  cujus  poccatum  nullo  alio  modo  potuisset 
aboleri  (S)  ?  ELcnim  si  de  sanctis  viris  Apostolus 
dixit :  «  Templum  Dei  vos  estis,  et  Spiritus  sanotus 
inhabitat  in  vobis  (/  Cor.  iii,  16)  ;  »  quanto  magis 
carnem  Doinini  Jcsu  templum  Pci  dixerim,  qui 
semper  plenus  SpiriLu  sancto  legitur,  et  ipse  testi- 
ficatur  dicens  :  «  Sentio  de  me  virtutem  exiisse 
{Luc.  viii,  46) ;  »  quK  virtusomnium  vulnera  acerba 
sanabat.  Potest  et  illud  intelligi  quod  dixit  susce- 
pisse  se  cum  populo  misericordiam   Dci  in  medio 

n  tcmpli  cjus  ;  quoniam  ipse  Ecclesiam  suam  funda- 
vit,  eLpropagavit  in  aiternum  ;  quoniam  ipse  vere 
cum  Filio  suo  unigenito  hano  gratiam  plebi  suae 
contulit,  quem  ffidificatorem  etiam  demonstravit 
rticens  :  «  Hio  asdificabit  mihi  oivitatem  (ha.\i.\, 

tamelsi  modus  liberationis  humana;  fuerit  conve- 
iiiciitissimus,  absolule  tamcn  alium  Deo  non  dc- 
fuisse,  quo  mundum  redmieret.  Quod  sane  Ambro- 
sium  negaLurum  fuisse  non  pulamus.  Neque  enim 
tam  angusti  limiLes  potenti;i'  ac  sapientiffi  divinas 
sLaLuendi  sunL,quam  hacnosLra  »LatequidamcLiam 
e  caLhoIicis  audacius  quam  consulLius  faciuuL.  Et 
ccrLe  Psal.  scq.,  vcrs.  8,  sanctus  Doctor  soli  sim- 
plioi  homini  peccalorum  redimendorum  abjudicat 
facultatem. 


1209 


KNARRATIO  IN  PSALMUM  XLVII. 


1210 


13)  ;  quae  diffusa  toto  orbe  terrarum,  943  fccil  ut 
tota  tcrra  plena  laudis  ejus  esset  et  nominis.  Sicut 
enim  scriptum  est:  «  Laudisejus  plena  est  terra 
(Hahac.  iii,  3),  ita  scriptum  est :  «  Datum  est 
ei  nomensuper  omne  nomen  ;  ut  in  nomine  Jesu 
omne  genu  curvet  coelestium,  et  terrestrium,  et 
infernorum  ;  etomnis  lingua  confiteatur  quod  Do- 
minusJesusin  gloria  est  Dei  Patris  Phiiipp.  ii, 
9  11).  » 

^.  (Vers.  11.)  Unde  proprie  dixit  Propheta : 
«  Secundum  nomen  luum,  Deus,  ita  et  laus  tua  in 
fmesterra  :justltia  plena  cst  dextera  tua.  »  Non 
mirum  est  si  plenus  est  justitiae  Dci,  qui  est  dex- 
tera  Dei.  Idera  aulem  est  virtus  Dei,  et  justitia 
Dei  utet  secundum  id  quod  justitiffi  Dei  plenusest, 
eam  justitia;  plenitudinem  in  eo  essc  quam  Pater 
habet,  noveris.  Etsecundumid  quod  virlus  et  ju- 
slitia  Dei  Patris  ctsapientia  legitur,  niiiil  in  eo  di- 
vinae  majestatis  intelligas  esse  diversum,  sed  om- 
nia  accepisse  aPatre  Filium,  et  omnis  gloria;  pa- 
terna;  Filium  splendorem  esse  cognoscas,  et  ejus 
characterem  su)  s'antia  :  qui  ita  espressit  Patrem, 
ut  in  co  totus  sit  Pater,  sicut  in  Patre  lotus  est 
Filius. 

10.  (Vers.  12.)  Et  quia  vidit  in  spiritu  Prophcla 
laudes  Christi  terris  in  omnihus  pricdicandas,  ve- 
lut  cpilogo  quodam  faciens  suscepti  scrmonis  cx- 
cessum,  ad  la^titiam  nos  et  cullum  nominis  ejua 
hortatur  diccns  :  «  Lstetur  raons  Sion;  »  id  est, 
qui  ronfidunl  in  Domino,  sicut  ipse  postca  intcr- 
prctatus  cst  dircn.s:"  Qui  confidunt  in  Doniino 
sicut  raons  Sion.  ctc.  (/'sa/.  c.kxiv,  t).  »  Ipse  Do- 
minus  Jesus,qui  est  nions  et  altitudo  Ecclesiie  sua:, 
qua3  Christura  suum  toto  speculatur  affcctu,  laete- 
tur  fide  ejus  et  devotione  quae  compiacuit  Deo  : 
quoniam  repudiata  est  infidelis.  Potest  igitur  et 
hoc  pie  inlelligi,  quoniam  etiam  superior  omnihus 
ipsc  est  mons  ('.»),  in  quem  is  ascendore  jubelur 
qui  fidem  pri-edicat,  dicentc  Scriptura  :  «  In  mon- 
tem  excelsum  asccnde  qui  evangelizas  Sion  [Isa. 
XL,  9).  » 

20.  Exsultont,  inquit,  anima'  conlitenlns  tibi  (10). 
Ipsa3  sunt  filia!  Jud.c.c  illius  in  qua  notusest  Deus. 
Nam  ista  Judaia  qua;  in  carne  est  vel  littera,  non 
agnovit  Dominum.  Nam  si  agnovisset,  cliam  recc- 
pisset.Scd  non  agnovit,  quem  non  recepit,  et  ,ju- 
dicia  ejus  rcfugit:  quibus  cosnon  ex  patre  Abra- 
hara,  sed  cx  diaboli  semine  manarc  memoraliat ; 
quoniam  omne  peccatum  semcn  inimici  est.  Con- 
fessionis  autcm  fili;c  peccatum  non  faciunt,scd  ob- 
umbrant.  Et  ideo  beati  quorum  tecta  sunt  pec- 
cata.  Meriloque  cxsultabunt  filiae  eonfessionis  pro- 
pter  judicia  Domini,  riim  cognoverinl  juilicia  cjus 
et  vias  ejus,  qu.c  in  lioc  sajculo  inscrulabilia  et 
invcstigabilia  sunt  hominibus;  et  cum  facic  ad  fa- 

(9)  Mss.  aliquot.  superioris  illitts  Sion  ipsc  csl 
moiis. 

(10)  Ilic  ut  alibi  non  uno  loco  pro  textu  Scri- 
ptureo  ponitur  ejus  intcrprctatio  ;  cum  enim  Judx 


A.  ciem  spectare  cccperint  veritatera,  lunc  illa  qua; 
nunc  videntur  inscrutabilia,  comprehendent,  et 
eorum  cognitionegaudehunt. 

2!.  (Vers.  13.)  «  Circumdatc,  inquit,  Sion,  ct 
complectimini  eam  :  narratc  in  turribus  ejus.  » 
Qui  intelligunt  Sion,  circuradant  cam,  et  comple- 
ctunlur  suis  sensibus,  ut  leneant  cl  non  dimiltant 
eaiii,  ne  sibi  spoculatoria  disciplina  virtulis  possit 
auferri.  Ideoque  illa  in  Canticis  dicit  ;  «  Tcnui 
euin,  ot  non  dimittam  eum  {Cant.  iii,  A),  »  quae 
Dci  sapientiam  requirebat,  et  compleclobalur  ju- 
stitiain  Dei  brachiis  charitatis,  et  quibusdam  fidei 
ct  devotionis  lacertis  ;  ipse  cst  enim  pia;  944 
raentis  amplexus.  Comprchendamus  crgo  ct  nos 
quantura  possumus  interna  mysteria   vcrilatis,  et 

_  scribamus  ea  atque  affigamus  ea  scnsibus  noslris, 
virtutemque  coclestis  oraculi  :  quam  ut  assequere- 
tur  Moyscs  ille  peritus  in  orani  sapicntia  -Egyplio- 
rum,  in  montera  ascendit,  atquc  in  nubcni  iutra- 
vit,  ut  oporla  et  occulta  cognosceret,  adhn;rente 
sibi  socio  Jesu,  quia  nemo  sinc  vcro  Jtsu  potest 
incerta  sapientia;  ct  occulta  comprehendere.  Et 
ideo  in  specic  Jesu  Nave,  vcri  Salvatoris  signiOca- 
batur ei  aspiratura  pr.cscnlia,  pcr  quera  fierent 
omnes  docibilcs  Dei,  qui  legcm  aperiret,  Evange- 
liura  revelarct. 

22.  Ergo  qui  Sion  circurndcdcriut  prudentia 
sua,  et  complexi  fucrint  inlclleclu  ascendenles 
supcr  turres  ejus,  narrant  dcsupcrei  qui  non  po- 
tucrit  asccndere  in  turrcs  ejus,  quid  agendum,  vel 
quid  cavoudum  sit.  Murala  cst  cnim    eivitas    Dei, 

C  ideoquc  alibi  dicit  Dominus  :  «  Ecce  ego,  Jerusa- 
leni,  pinxi  muros  tuos  (Isa.  \ux.  1G).  »  Dislincta 
est  turribus,  de  quibus  insidialor  possit,  si  appro- 
pinquaro  cocpcrit,  deprehendi.  llabct  illc  e.vcrcitus 
suos,  quibus  auiuias  Dei  obsiderc  consuevit,  ad- 
movcre  machinas  ut  possit  turrcs  expugnare  mu- 
nitas.  Sed  vos,  inquit,  pra;dicatc  de  turribus  ;  est 
enim  in  turribus  llicrusalera  abundantia.  Pricdi- 
cate  justitiaro,  monclo  cuslodiam  ,  sapientia  enim 
inexitu  canilur,  ct  in  murorum  altissimis  pncdi- 
catur.  Et  alibi  iterum  dicit :  «  In  muris  luis  con- 
stitui  custodcs,  diebus  ac  noctibus  in  Gnom  non 
tacebunt  (Isa.  lxii,  0).  »  Narrate  ergo  fine  inter- 
missionc,  sine  fine.  Advcrsarius  vigilut,  circuit, 
el  rabic  fcrina  qu;crit,  quos    invcucrit,    dcvorarc. 

n  Idco  scinpcr  canendus  cstDominus,  qui  dcnlcsleo- 
numcontcrat,  et  ora  confringal,  ul  nobis  noecro 
non  possint. 

23.  (Vcrs.  Ji,  15.)  «  Ponilc,  inquit,  corda  vc- 
stra  in  virlute  ejus  ;  »  id  est,  utvirlutora  cjusin- 
tclligatis:  «  ct  distribuite  gradus  cjus,  ut  cnarrc- 
tis  in  progcnic  altera.  Quoniam  hicest  Dcus  ,Dcus 
nostcr  in  a;lcrnum,  ct  iii  sa^culuin  sivruli  :  ipsc  ro 
get  nos  in  s;ccula.  »  liioti;  cljxit  (ir.Tciis,  hoc     es 

OLCJiiiliia  roiifcs.sionciii,  ut  iaiii  obscrvuluiii  csl, 
signiliccnt ;  idciicn  (|iins  Scnplura /i//fi  Jml.v,  fcu 
Jwl!i'ii',  has  vir  sanclus  aiiiiiin^  imiliii-nlis  i'l  tilias 
confeitionis  vocal. 


1211 


S.  AMBROSIl 


1212 


excelsas  ct  tnrrilas  domos  ;    nnde    Propheta  rum  j^  capiebat  (11)  universus  populus  percipere  sapien- 


de  civitate  Doi  ct  inhabitantibus  cam  loquerelur  : 
ic  Distribuite,  inquit,  gradus  ejus,  hoc  cst,  man- 
siones  ejus  allas  atque  sublimcs  inccelestibus.  Quo 
docet  ordinem  servandum  esscmeritorum.  «  Unus- 
quisque  enim  in  suo  ordine  [Joan.  xiv,  2).  »  Unde 
et  Dominus  ire  et  pr.-eparare  sc  dicit  discipiilis 
mansiones  {Ihid.)  ;  ut  pro  suorum  ratione  nierilo- 
rum  dignaunusquisqup  habitaculaconsequatur,  in 
quibus  rcquiem  illam  carpat  ;eternam. 

2-i.Sunt  etiam  sublimia  et  alta  praecepta,  in  qui 
bus  sunt  occulta  pictatis  mysteria,  et  thcoremata 
sermouum  ca'.lestium.  Ha?c,  inquit,  dislribuite,  et 
pro  captu  uniuscujusquc  dividite,  quantum  possit 
unusquisque  ingcnio  proprio  comprehcndere.  Ne- 
queenim  omnibus  Paulus  eadom  disputabat.  Aliis 


tiam  in  mysterio  quae  abscondita  est. 

9-15  2.}.  Ideo  cam  Christus  abscondit,  ut  eam 
stulti  non  intelligant,  prudentes  studiosius  qua- 
ranl :  ot  enarrent  in  progenie  altera,  quae  spiritus 
foret  virtute  perfeclior,  quoniam  generatio  supe- 
rior  per  infirmitalem  fidei,  perfecti-e  sapienti»  co- 
gnoscere  sacramenta  non  potuit.  Et  ideo  signum 
quKrebat,  veritatem  repudiabat  ;  cum  utique  non 
veritas  signi,  sed  signum  veritatis  sit.  Unde  re- 
spondit  ei  Dominus  ;  «  Generatio  ncquam  etadul- 
tera  signum  quffirit,  et  signum  non  dabitur 
ei,  nisi  Jun^  prophetffi  IMatth.  xii,  39).  »  Ad  ar- 
giiendam  itaque  perfidiam  Judsorum,  Jonae  exem- 
pium  accersitur;  eo  qnod  Ninivita  signo  credide- 
runt,  et  praedicalionem    Jonae  qui    fuerat   in  utero 


nihil  prKdicabat  nisi  Christum  Jcsum,  ct  hunc  "  ceti,  scquendam  putarunt :  Judaei  autem  nec  post 
crucifixum,  non  in  pcrsuasione  sapicntin;  verbi,  resurrectioncm  Domini  Jesu  crediderunt,  qui  de 
sed  in  ostensionc  spiritus  atquc  virtutis;  inter  corde  terrae  post  triduum  resurre.vit,  et  vivit  ac 
perfectos  autcm  sr.picnliam  loquebatur,  quia   non       regnat  pcr  omnia  sscula.  Amen. 


(II)  Rom.  cdit.,  Niun  quibat,  Ali.-e  autem  et 
mss.  omnes,  non  capicbat,  id  est,  capax  non  erat 
Itaque  hic  ct  in  muUis  aliis  locis  Ambrosiiscnsum 


inRom.  edit.    pgnoscimus,    nihiio    secius    tamen 
verbum  antiquum  retinemus. 


IN  PSALMUM  XLVIII  ENARRATIO. 

Hnjus  tilulus  est  [Vcrs.  \)  :  In  finetn  filiis  Core,  Psalmus  David. 


1.  (Vers.  2.)  ■■  .\udito  ha;c,  omnos  gentcs ; 
auribus  percipito,  omnes  qui  habitatis  orbcm  ter- 
rae.  »  In  principio  ipso  vocem  Domini  salutaris 
agnoscimus  gentes  vooantis  ad  Ecclesicira,  ut  er- 
rori  renunlient,  veritalem  sequantur,  ct  pii  cultus 
munus  agnoscant.  Sed  quia  serpentis  venenis  in- 
fecta  cranl  corda  successionis  humana;,et  peccatis 
obnoxiu  conscicntia  dum  despcral  vcniam,  se  re- 
vocarc  non  poterat :  remcdium  poUicetur,  indul- 
geutiam  sponle  pictatis  suaj  largilate  promittil;ut 
reus  non  timeat,  bene  conscius  gralulclur,  quod 
bono  domino  exhibcat  minislerium  servilutis,  qui 
noverit  pcccata  dunare,  honurarcvirtules»  Dcnique 
eadem  serie  vorationis  eliam  in  Evangelio  nos  Do- 
minus  adhortatur  diccns  :  «  Venile  ad  me,  omnes 
qui  laboratis  et  onerati  estis,  et  ergo  vos  reficiam. 
Tullite  jugum  mcum  super  vos,  et  discite  a  me, 
quia  mitis  sum,  el  humilis  corde  (Mallh.  xi,  2.'^, 
29).  »  Deindc  jugum  suum  suave,  et  onus  leve 
essecommemorat,  quoniam  qui  desperavcrit  mc- 
dicinani,  sanus  esse  non  poterit.  Et  ideo  omnibus 
grata  est  mansuetudo,  qus  vulnera  interiorum 
curatanimorum. 

2.  Venturus  igitur  ad  aegrotos,  venturus  ut  me- 
dicus,  qui  gravis   ulcera  nuslra   curaret,  medica- 


C  menta  proponit  (12),  ut  vidcant  homines,  et  ad 
remedium  salutis  fida  sedulilate  concurrant.  Sic 
illa  in  Evangelio  meruit  sanitatcm,  quae  profluvio 
sansuinis  per  duodeoim  annos  laburabat.  Audivit 
mcdicum  venisse,  fcstinavit  contingere  dicens: 
«  Si  tetigero  limbriam  ejus,  salva  ero  (Matth.  ly, 
21).  »  Intra  se  hoc  dixit,  ct  Christus  audivit :  et 
teligit  fimbriam,  et  virtus  dc  Salvatoro  processit, 
quaecuravitajgrram,  firmavit  invalidaai,proQuvium 
slatuit,  pietatem  probavit.  Simililcr  ergo  et  hic 
omnes  gentes  vocat  ad  sapientiae  fontem  atque 
prudentia;:  rcdemptionem  oninibus  pollicetur,  ut 
nemo  trepidet,  nemo  desperet,  ubi  nullus  excipi- 
tur ;  sed  omnis  anima  invitatur  ad  gratiam,  ut 
sine  pretio  redimatur  acrimine,  ct    fructum   vitee 

j.  adipiscatur  aeternaj. 

946  3.  Hic  sensus  est  psalmi,  quem  suo  ordine 
digercmus,cumexplicuerimussuperiorumvimqua- 
litatcmque  vcrborum.  Pra^cipiuntur  onim  audiro 
gentes,  et  auribus  percipcre  qui  inhabitant  orbem 
terrae.  Illum  utique  orbein  terrarum,  de  quo  supra 
di.xit;  «  Domini  est  terra  et  plenitudo  ejus:  orbis 
terrarum,  et  qui  habilant  in  eo.  Ipse  super  maria 
fundavit  eum  ;  el  super  flumina  prsparavit  946 
eum  [Psal.  xxiii,   1  et   2).    Quam  Graici  o':xo-iiJvT,/ 


(12)  Mss.  aliquot,  proponil,  ul  audiant   homines 


1213 


ENARRATK)  IN  PSALMUM  XLVIH. 


1214 


diciinl,  eo  quod  inhabitetur  a  Christo,  sicut  ipsc 
dixit:  «  Quoniam  inhabitabo  in  illis  (/  Cor.  vi, 
16);  inhabitat  enim,  ut  impleat  quae  vacua  vide- 
bantur.  Quae  est  ergo  olwj-xi-rT,,  nisi  sancta  Ec- 
clesia,  templum  Dei,  et  habitaculum  Christi?  nec 
incongrue  Lalini  dissono  qnidcm  sermone.sed  pari 
sensu,  orbcm  torr.-E  uuncupaverunt,  eo  quod  vita 
sanctorum  qui  inhabitautur  ab  Spiritu,  sicut  rota 
in  orbem  sine  ulla  cursus  sui  ofTensione  volvatur. 

4.  In  Iribulationibus  igitur  fundatur  Ecclc- 
sia,  in  tempestatibus  et  procellis,  in  solliritudi- 
nibus  et  mujrore,  in  rebus  adversis  et  in  flunii- 
nibus  prieparatur.  Fn  quibus  fluminibus?  Audi  di- 
centem  :  «  Elevaverunt  flumina  vocem  suam  [Psal. 
xcii,  3).  »  Audi  et  in  Evangelio  :  «  Qui  credit  in 
me,  sicutdicit  Scriptura,  flumina  de  venlre  ejus 
fluent  aqua'  viva;.  Hoc  autem  diccbat  dc  Spirilu 
quem  accipiebant  rrcdentes  in  eum  [Joan.  vii,  Sf^, 
39.)  1)  In  his  ergo  fluminibus  praiparatur  Ecclesia, 
in  quibus  profluit  Dei  gratia.  Hi  sunl  fluvii  quiau- 
re  percipiunt  verbum  Dei,  et  loquuntnr:  ut  ver- 
bum  infundant  pectoribus  singulorum.  Ideoquc 
Scripturadiscrelionem  fecitdicendo  :  «  Auditehajc, 
omnes  gentes:  auribus  percipile,  oruncs  qui  ha- 
tatis  orbem  terr;c.  »  Possunt  omnes  audire,  non 
omnes  tamen  auribus  percipere,  nisi  Electi  Dei. 
Ideoque  Salvator  dicit:  «  Qui  habet  aures  audiendi, 
audiat  [Liic,  viii.  8).  »  Illas  aures  dicit  interioris 
hominis  spiritales,  cujus  et  nares  legimus,  dicente 
Job:  «  Spiritus  divinus  qui  est  in  naribus  meis 
[Job,  x,\vii,  3).  1)  Non  omnes  homines  has  aurcs 
et  has  naros  habcnt.  Alia  est  enim  forma  corporis 
alia  gratiae  spiritalis.  Qui  spirilalis  est,  audit 
omnia,  dijudicat  omnia  :  animalis  autera  homo 
non  percipil  (lua;  sunt  SpiritusDci.  Hic  enim  ter- 
rigena  est,  ille  ctelestis. 

5.  (Vers.  3.)  Ideoque  addidit:  Quiqun  lerrigen.T3, 
et  filii  hominum:  simul  in  unum  divcs  et  pauper, 
ut  univcrsos  vocaret  (13).  Quis  est  terrigena,  nisi 
filius  hominis?  Quis  est  spirilalis,  nisi  I)ci  Tilius  ? 
IUe  cx  sanguinc  concretus,  ct  ex  carnis  (l'i).  ct 
viri  voluptale  generatus :  istc  ex  Deo  natus.  Alius 
dives  in  omni  verbo,  et  scientia :  alius  pauper, 
gralia  tamen  dives  :  quia  (  5)  et  pauper  clainavlt, 
et  Pominus  cxaudivit  eum.  E  contrario  est  ct 
dives  in  supcrbia,  et  pauper  in  hunilitalc.  Oinncs 
vocantur  ad  Kxclcsiam,  ut  onines  rcdimantur  a 
Christo.  Qui  ieger  est,  mcdicuin  invenit  :  (|ui 
eanus,  sapienliain  acquirit :  caplivus  rcdcnipto- 
rem,  liber  remuneratorem,  Omnes  a;dificat  Scri- 
ptura  divina.  In  eainvenit  04V  unusquisquc,  quo 
aut  vulnera  sua  curct,  aut  merita  conliriMct.  Si- 
mul  autein  in  ununi  divitis  et  paupcris    facla    vo- 


A  catio.  in  quamdaiu  humilitatem  aequalitatemque 
nos  provocat:  ut  neque  dives  faslidiat  inopem.ne- 
que  diviti  pauper  invideat  :  sed  utruinque  sibi 
gratia  una  conncctat:  quia  et  Dominus  pauper  fac- 
tus  est,  cuin  dives  esset:  ut  idem  et  pauperum 
salvatoresset  et  divitum. 

0.  (Vers. -1.)  Et  subtexuit:  Os  meum  loquelur 
sapicnliara,  et  mcditatio  cordis  inei  prudentiain. 
Merito  oinncs  vocantur,  quia  omnihus  sapicntiaj 
fons  abundat,  nec  tbesauro  peciiniario  comparalur, 
qua-  pretiosior  thesaurls  oiiinibus  decMaratur.  Ideo- 
que  nec  dives  avertitur,  nec  paupcr  excluditur  : 
quia  sapientia  non  facultates  discniuinat,  sed 
voluntates.  llle  aptior,  qui  prior  alFectu,  et  pro- 
ximus  disciplina.  Quod    si    nicditatio  cordis   pru- 

„  denliain  loquitur,  quanto  magis  prrrccla  doctri- 
na  !  Deinde  admoncinur  non  luriiultuarium  profcr- 
re  scrmoncm:  sed  exercitio  qiiDilain  mcdilationis, 
ct  statera  mentis  internie  examinarc  dicenda : 
quia  scriplum  est  alibi  :  Statera  lallax  non  bo- 
num  (10)  [Prov.  xx,  23).  » 

7.  (Vers.  5.)  Inclinabo  ad  parabolam  aurem 
meam  :  apcriam  in  psalterio  propusilionem  meam. 
Sapiens  auditor  inteudit,  at^iuo  inclinal  aurem 
suam,  ut  intelligat  parabolarum  liguras.lpsuin  au- 
rem  suam  dicil  Salvator,qui  aurem  habet  audicndl. 
Aperit  etiam  Dominus  clausam  propositionem 
suam;  cum  aptum  organum  sibi,  et  vas  elcctionis 
invcncrit,  quod  psalterium  vocat:  cujus  similis 
Paulus  dulcis  grali;o  cantilenam  ncrvis  omnibus 
sibi  concinontibus  resultavit,  sancti  Spiritus  plec- 

'-'  tro  interiorem  chordam,  exteriorcinque  pulsando, 
ut et lingua  oraret  et  mente.  Ideoquc  ait:  Orabo 
spiritu,  orabo  et  mente:  psallam  spiritu,  psallam 
et  mcnte  (/  Cor.  xiv,  1.5).  llujusmodi  crgo  virum 
Chrlstus  multo  ante  proniittlt,  pcr  qucm  manife- 
starct  abscondita,  et  involuta  prophctlci  obscu- 
rilate  sermonis  aperiret.  Bonum  psalterium,  cum 
fidei  vita  consenlit,  ct  caro  aniin;c,  virtuli  aspi- 
rat  voliintas.  Iloc  cst  dulcp  psaitorium,  ubi  ca- 
nora  est  disciplina  vivcndl  :  ut  iinploatur  illud 
quod  scrlptuin  c»t :  «  Clara  erlt  lingua  niutoruin 
(/m.  xxxv,  ti).  .1 

S.  (Vers.  0.)  Sequitur."  «  Ul  qiiid  limclu)  in  dio 
mala  ?  Iniquitas  calcanei  inei  circumdubil  ine. »  lloc 
csl,  cum  os  ineuni  loiiiiatur  sapientiain,  cl   modi- 

n  tatio  cordia  mei  prudontiam,  in  dio  jiidnil  tiiiioro 
quld  possiiin  ;  nisi  forte  calcanoi  moi  inli|uita8  mihi 
sil  alilucnda  (Cf.  Aiigusl.  I.  i  cotUr.  Jul.  Prl. 
cap.  3)7  >  Alia  cst  iniquilas  nostru,  aliu  cnlnanci 
noslri,  iu  qui)  Adam  dcnto  sorpcnlis  cst  vulncra- 
tus,  cl  ubnuxiuiii  hajrcdilutom  succossionis  hunia- 
naj  suo  vulnoro  dereliqnit,  ut  oiniios    illo   vulncru 


(13)  Rom.edit.,  et  pauper.  Iloc  dtcil,  ut  ostetulal 
quod  universos  vorat. 

(t4j  Roin.  edit.  cum  vel,  in  marg.  ac  mss, ,  duo. 
Ule  e.i;  sunriuine  cuucretiis  cl  C.r  rornc. 

(1.5)  Sic.  cdlt.  ac  ms.s.  Vict.  ct  Colb.  ;  llcg.  uu- 
tem,  .Uius  paupcr  qralia.  Tamcn  quia,  etc.  Quatuor 


alii,  .i/iHJ  pauper  graliii.  Habes  lanieii  ifinn  tl   pnu- 
per  clamavit.  etc. 

(lliiEdit.  lloni.  sola,  Ahominalio  Doinino  dtiplex 
stalera,  el  jwjtim  dolosum  noii  honum  corain  iiif. 
Sci  loiiiiii  intcgriini  rcddcrc  voluil,  rtijua  ullimuni 
tantum  parlcm  propooUural  .Vmbroaius. 


121S 


S.  AMBROSll 


121' 


olaudicerrnis.  Undo  Dominus  discipulis  pedes  lavit  \  est:  «Dominusregnavil,decoreminduit(P«(/.xcn,l). 


ut  lavaivt  vencna  serpentis :  et  Pctrus  reprehendi- 
tur  quod  excusabat,  ne  sibi  Dominui?  pedes  lavarct. 
Idco  dictum  esl  ei :  «  Nisi  lavero  tibi  pedes,  non 
habebis  mecum  partem  {Joan.  xiii,  8).  »  Quoaudito, 
non  solum  pedcs,  sed  etiam  manus  obtulit  ablucii- 
das.  948  Cui  Dominus  respondit:  «  Qui  lotusest, 
non  habet  necesse  ut  iterum  lavet,  nisi  ut  pedes 
lavct:  sedestmundus  \.oiui  {Uiid.  10).  » 

9.  Ergo  David  dicit:  «  Iniquilates  meae  supcrpo- 
suorunt  caput  meum  {Psal.  xxxvii,  5) ;  »  qui  se  no- 
verat  in  iniquitate  esse  conceptum,  et  in  delictis  a 
malre  edsegoneralum.Dominus  autcm  qui  suapoc- 
cata  non  habuit,  noc  cognovit  proprias  iniquilates, 
ait:  «  Iniquitas  calcaneimeicircumdabit  me  ;  »  hoo 
est,  iniquitas  Adca,  non  mea.  Sed  ea  non  potest 
mihi  esse  terrori ;  in  die  enim  judicii  nostra  in  no- 
bis,  non  alienB  iniquitalis  ilagitiapuniuntur.  Unde 
reor  iniquitatem  calcanei  magis  lubricum  dclin- 
quendi,  quam  realiim  aliquem  noslri  esse  delicti 
(17).  Mcritoque  Uominus  qui  pro  nobis  universa 
suscepil :  Lavcmus,  inquit,  ct  pedes,  ut  caicanci 
lubricum  possimus  auforrc;  quo  lida  statio  possit 
esse  virtutum,  et  ne  paterno  quis  errore  labatur, 
qui  suo  paratus  est  starc  proposito  :  ct  non  metuat 
lubricuin  htcrcditatis,  qui  cupit  vcstigium  tencre 
virtutis.  Iniquitas  ergo  oalcanei  nostri  praivaricatio 
est  Ad;c,  per  quain  prolapsus  est  in  contemptum 
et  dissimulationem  coelesllum  mandatorum. 

10.  Est  etiam  iniquitas  calcanei,  Judte  hasitanda 
(18)  proditio.  Calcanei    ideo,  quia  scriptum  cst : 


12.  (Vers.  7).  Illi  ergo  sunt  calnancum,  de  qui 
bus  dicit:  c;  Qui  confidunt  in  virtute  sua,  quique  ii 
abundantia  divitiarum  suarum  gloriantur.  — ■  Di 
vites  eguerunt  et  esurierunt  (Psft/.  xxxiii,  li).»Quof" 
do  Judffiis  dictum  est.  Sed  et  omnes  qui  luxuriosi 
vivunt,  et  non  tenent  caput,  calcaneumChristi  sunt. 
Sed  hoec  generalia,  qua;  late  palcr.t.  Ca2terum  spe- 
cialiter  de  Juda  locutus  est  proditore,  qui  sibi  va- 
lidus  ct  dives  apostolatus  gloria  videbatur. 

13.  (Vers.  8,  9.)  Denique  de  passione  Domini 
sermo  contexitur  «  Frater  non  redimit,  redimet  ho- 
mo  ;  necdabit  Deo  propitiationem  suam,  etpretium 
redemptionisanima;  sua;  ;  »  hocest,  ut  quid  timebo 
in  die  mala  ?  Quid  enim  potest  mihi  nocere,qui  non 
solum  non  indigco  949  redemptore,  sed  ipse  om- 

'  nium  sum  redemptor  ?  Alios  liberos  faciam,  et  pro 
me  ipso  ipse  trepidabo  ?  Ecce  faciam  nova  omnia, 
qua;  supra  ipsum  germanitatis  affectum  sint  atque 
pietatem.Qucmfratereodcmmalrisutero  effusus  in 
lucem  redimcre  non  potest,quia  parilisnaturaj  infir- 
mitate  retinetur,  redimet  homo  :  sed  ille  homo  de 
quoscriptumest ;  quia.nultet  illisBominushominem, 
qui  salvabit  eos  {Isa.  xix,  20)  ;  qui  de  se  ipso  dixit : 
><  Quasritis  me  occidere,  hominem  qui  veritatem  lo- 
cutus  sum  vobis(./oflH.  viii,  40).  »  Sed  quamvis  ho- 
mosit,  quiscognosceteum  ?Quarenemo  cognoscet? 
Quia  sicut  unus  Deus.ita  etunus  mcdiator  Dei  et 
hominum  homo  Christus  Jesus.  Ipse  est  solus  qui 
rcdimet  hominem,  vincens  pietate  germanos  quia 
pro  alienis  sanguinem  suum  fudit,  quein  nemo  po- 


Qui  raandiical  meum    panom.    levabit  supor  mc  C  test  ollerrc  pro  'ratrc.  Itaque  corpori  proprio    non 

pepercit,  ut  nos  rcdimeret  a  pcccato  :  et  dedit  se- 
raetipsumredemptionem  pro  ommibus,  sicutverus 
ejus  testis  asseruit  apostolusPauIus,  quiait:«  Ve- 
ritatem  dico,hon  mentior  {Rom.  ix,  1).  ><  Sed  qua- 
re  solus  hic  redimet?Quia  nemopolest  eum  a^qua- 
re  pietate  ;  ut  pro  servulis  suis  animam  suam  po- 
nat:  nemo  integritate  ;  omncs  enim  sub  peccato, 
omnes  Adae  illius  subjacent  prolapsioni.  Solus  Re- 
domptor  eligitur,  qui  peccato  veteri  obnoxius  esse 
non  possit.  Ergo  por  homincra,  Dominum  Jesum 
intelligamus,  qui  suscepit  hominis  conditioncra  ut 
in  carne  sua  peccatum  omniura  crucifigerct,et  chi- 
rographum  universorum  suo  cruorc  deleret. 
14.  Sed  forte  dicas:Quomodo  redempturusfrater 


calcaneum  suum  Psal.  \l,  10).  »  Bcne  et  ibi  suum, 
et  hic  meuui  dixit ;  suum,  quia  Christus,  sine  ini- 
quitate,  hffio  autcm  solius  iniquitas  proditoris : 
meum  autem  calcaneura,  quasi  ultimum  sui  cor- 
poris  Judam  Christus  appellat,  cujus  nos  sumus 
corpus  et  mcmbra.  Apostoli  prajstanliora  ot  actuo- 
sa  raembra  sunt  Christi :  Judas  calcaneum,  qua- 
si  extrema  pars  corporis  serpenti  obnoxia,  et  pa- 
tens  vulneri.  Primum  ergo  calcaneura  Adam,  se- 
cundum  calcaueum  Judas.  Illolapsus  totiushaire- 
ditatis,  hic  solius  proditoris,  qui  haTcditatera  im- 
plicare  nou  potuit;  quiajam  non  carnales  sumus, 
sed  Redemptoris  haircditas,  Scriptura  dicente:  "  Est 
hasroditas  (19)  credentibus  in  Domino  {Isa.uv,  17. 


11.  Est  et  illa  iniquitas  calcanei  sui,  qufficircum-  n  negatur,  cum  ipse  dixerit:  «  Narrabo  nomen  Luum 
dod't  Christum:  .<  Circumdanlcs,  imiuit,  circum-  fratribus  mcis  [Psal.  xvi,  23)?»  Sed  non  qua- 
dederunt  mc,  et  in  nominc  Domini  ultus  sum  in  si  fratcr  nobis,  sed  quasi  homo  Jcsus  Christus,  in 
eos  (/'.sa/.cxvii,  11).)'  Calcancum  ejus  Synagoga  ost  quo  Deus  erat,  nobis  peccata  dimisit.  Sic  enim 
decor  el  gloria  vultus  cjus  Ecclcsia ;  sicut  scriptum      scriptum  est :  «  Deus  erat  in  Christo  mundum  re- 


i 


[17)  Agitur  hicde  fidelibus  adultis,  qui  judicium 
non  de  originali  pcccalo,  sed  dc  actualilius  subitu- 
ri  simt.  Quod  vcro  subditur  iniquilalcm  calcanci  ma- 
(jis  luliricHui  ijclinquendi,  quam  iratum  aliqucm  no- 
stri  essc  dcUcti,  hoc  nimirum  significatur,  quod  post 
ca  in  Tridont.  synodo  scss.  5,  can.  ult.,  sancitum 
esl,  co;icjpiscenliam  ab  Apostolo  peccatum  apcl- 
lari,  noii,  qiiod  vere  ci  jiropric  in  rcnalis  peccatura 
sit;sed  quia  ex  peccato  est,  et  ad peccalum  inclinat. 


Conferre  podes  huncnostri  locum  cum  iis  quaelib. 
11,  cap.  .10,  dc  Gratia  et  Pcccato  oriqiuali  tradit  Au- 
gustinus.  Verum  loquendi  hac  de  re  alibi  adhucse 
dabit  occasio. 

(18)  Hxsilanda,  quas  proferenda  non  cst,  nisi  re- 
luctaiite  ac  prope  invita  lingua,  ut  evenit  iis  qui 
hKsitantia  laborant. 

(19)  Rom.  edit.  sola,  Esl  hmreditas  servientibus 
Domino, 


21- 


ENAIIHATIO  IN  PSALMUM  XLVIII. 


121«' 


oncilians  sibi  {II  Cor.  v,  ^9).  »  Fn  illo  Christo  Jp- 
u,  de  quo  solo  dictutn  est :  «  Quia  Vcrbum  caro  fa- 
tum  cst,  et  habitavitin  nobis  {Jo(in.  1,14.0  Non 
■rgo  quasi  frater,  sed  quasi  Dominus  habitavit  in 
lobis,  cum  habitaret  in  carne.Cum  igitur  reconci- 
iaverit  Deo  mundum,  utique  ipse  reconciliatione 
lon  eguit.  Pro  quo  enim  peecato  suo  propitiarct 
)eum,  quinullapeccatacognovit?  Denique  didrach- 
aa  poscentibus  Judseis,  quod  pro  peccatp  dabatur 
X  Lege,  dixitad  Petrum  :  «  Simon,  rcges  terra;  a 
^uibus  accipiunt  tributum  vel  censum,  a  fiiiis  suis, 
ut  ab  alienis"?  Respondit  Petrus  :  ab  alienis.  Cui 
lixit  Dominus  :  Ergo  liberi  sunt  filii.  Ut  autem 
lon  faciamus  illis  olTendiculum...  mittc  hamum,et 
'umpiscemqui  prlmusascenderit,tullcet  apcrlo  ore 
jusinvenies  statcrcm  :  illum  tollens  dabis  pro  me 
t  pro  te  [Mallh.  xvii,  24,  2C).  »  Ostendit  quod  non 
iro  se  propitiationcm  debeat  pcccatorum  ;  quia  ser- 
us  peccati  non  erat,  sed  ab  ommi  erat  liber  erro- 
e  Filius  Dei.  Filius  enim  liber,  servus  est  in  rea- 
u.  Ergo  liber  isto  ab  omnibus,  nec  prctiura  rc- 
lemptionis  anim»  suae  dal,cujus  sanguinis  pretium 
)Oterat  abundare  ad  universa  mundi  totius  redi- 
nenda  peccata.  Recte  ergo  alios  liberat,  qiii  pro 
e  nibil  debeat. 

15.  (Vers.  10)  Plus  adjirio.  Non  solum  pro  se 
'.hristus  pretium  non  debet  suae  redemplionis  aut 
iropitiationem  pro  pecealo,  sed  etiam  si  de  fideli 
juocunque  hominc  accipias,  possit  intelligi  quia 
lon  debeant  singuli  propitiationem  suam  ;  quia  pro- 
iitiatioomniuinChristusest,et  ipseestuniversorum 
I50  redcmptio.  Cujus  enim  hominis  sanguis  jam 
doncus  est  ad  rcdcmptioncmsui,cum  pro  rcdcmp- 
iionc  omnium  suum  sanguinem  Christus  cffuderit? 
5st  ergo  cujusquam  sanguis  quiCliristi  possitsan- 
;uini  comparari  ?  Aut  qiii?!  tam  potens  homo,  qui 
)ro  se  propitiationcm  suam  dare  possit  supra  eain 
iropitiationem,  quam  in  se  obtulit  Christus,  qui 
olus  Dco  muudiim  reconciliavit  pcrsuum  sangui- 
em  ?  Qua;  majorhostia  ;  quod  pra;stantiu3  sacrifi- 
ium  ;  qui  melior  advocatus,  quam  qui  pro  pecca- 
is  omnium  factus  est  dcprecatio,  el  aninian  suam 
'edit  pro  nobisrcdcmptioncm  ?  Non  qiuTritur  crgo 
ropitialio,  aul  redemijtio  singulorum  ;  qiiia  oin- 
ium  pretium  sanguis  cst  Christi,quo  nos  rcdcmit 
lominus  Jesus,  qui  solus  Patrem  reconciliavit,  et 
iboravit  usqueinfincm  ;quianostrum  laboremipsc 
uscepit,  dicens:  «  Venitc  ad  me,  omnes  qui  labo- 
atis...  et  cgo  reficiam  vos  {Mallh.  xi,  'iS).  <•  Vidc 
iborantem  :  «  Laboraviclamans,  rauca»  racta;  sunt 
luccs  mte  (PmL  i.xviii,  4).»  Et  alibi :  n  Issa- 
har  quod  bonum  est,  concupivit  requicscensinter 
jrtcs  (  C.cn.  xlix,  li).  »  Et  infru  :  "  Supposuit  bu- 
icrum  suum  ad  laborandum,  et  factus  est  vir 
gricola  {Urid.  15).  »  Ergo  bomo  non  dabit  jain 
ropitiationem  suam,  ncc  redemptionem,  (luia 
;mel  ablutusest  apeccato  pcrsanguincm  Christi. 

(20)  Mss.  duo,  uon  habenl  divitias  iii  fide,  noii  iri 
ossemune. 


A  Laboraliit  lamen,  ut  servet  pra;cepta  vivondi,  et  a 
maiulalis  cadestibus  non  reccdal.  Dum  vivil,  in 
labore  sit,  ct  pcrseverct  in  eo  ;  ut  vivat  in  finem, 
ne  ct  ipse  morte  moriatur,  cumsit  jam  redemptDs 
a  morte. 

16.  CVers.  II.)  Qui  aulcm  servaverit  raandata  vi- 
tae,  non  vidcdit  intcrilum,  cum  vidcrit  mori  cos, 
qui  sibi  sapientissiniictprudentissimi  inhocsaeculo 
videbantur.  Quod  specialiter  ad  Scribas  et  Phari- 
sa;os  spectat,  qui  sibi  calhedras  in  synagogis  vindi- 
caiit,  quasi  sapientia:  principatum.  Qui  vcre  frustra 
laborant,  cum  putanl  quia  per  didrachmum  libe- 
rcntur,  eum  spirilale  prctium  anima;  sua;,  atque 
illud  singularc  Dominici  corporis  sacrificium,  inani 
quadair,  Legis  intcrprotalione  contcmpserint,  refu- 

jj  gientes  baptismatis  sacramentum.  Ncminemcnim 
sanguis  redcmit  hircorura  atquo  taurorum  :  sed 
omncs  unus  sanguis  libcrat  Christi,  cujus  in  Lovi- 
tico  figura,  non  vcritas  est.  Non  cnim  per 
didrachma,  scd  illiussoliussanguinis  prelio  libcra- 
mur. 

17.  Simus  ergo  docibilesDei ;  ut  nemo  nostrum 
videat  interitum  in  illo  die,  quando  daninabanlur 
mortcpcrpetua  sapientcsisliiis  niiindi,  vel  principcs 
Juda!orum,  quanlo  «  simul  insipiins  et  slullus 
periLuut.  »  Non  idem  est  utrumquo.  Stullus  cst 
qui  nibil  sapit,  ct  stulta  inlelligit ;  insipicns,  q,ui 
male  sapit.  Dixit  insipicns,  quia  non  est  Ocus. 
Quornndo  iniquiis,  non  quia  a;quilatcm  nescial, 
sod  quia  improbitalc  cordis  sui  iniqiia  conimiltat : 
improbiis  quoqiie  dicitur;  eo  qund  prnbitalem  raa- 

'-'  litia  sua  destrucre  vclit,  non  quia  probilatem  igno- 
ret.  Ipse  ergo  insipiens  et  stultus  quando  pereunt, 
alicnis  rclinquunt  divitias  suas  ;  suuin  enim  et  Icgi- 
timum  stultitia;  et  improbitatis  ha;rcdem  repcrire 
non  possunt.  Logitirai  enim  dicunl :  «  Quia  filii 
Dci  sumus.  Si  aulem  filii,  ct  b;ercilcs  :  hn;rcdes 
quidcm  Dei,  coba^^rcdes  autem  Cliristi :  si  tamcn 
compatiinur,  ut  ct  simul  glorificcmur  {lloin.  viii, 
16  el  17).  »  Insipienlcs  crgo  divitias  non  habcnl, 
quia  ncc  iKTrcditatcm  liabcnt.  Non  hiberil  divilias 
inlidi,  non  951  posscssioncm  (20);  fidcli  oniin 
totus  mundus  pnsscssin  cst.  Non  habcnt  ba;redita- 
lom,  (|uia  sola  ost  h.-trcditas  (21)  crcdentibus  in 
Domino.  Suas  autem  divilias  habcnt.  Ideoque  ava- 
rus  dicit:  «   Non  habco  quo   CDUgregein  fructus 

D  mcos  {Luc.  XII,  17) ;  »  non  eniin  vcrus  fructus,  scd 
avari  fructiis,  pccunia  csl.  Et  Doniinusavaro  dicit : 
"  Vuclo,  vendc  bona  lua...  ct  voni,  srqucrc  nio 
(Mallh.  XIX,  21).  "  Non  cnim  pcrfecliiin  bonum  csl 
patrinumium,  sed  ha!C,  8unl  avari  bnnn,  qu.-c  in 
emulumcnlo  iiliquo  runsliUila  Riinl.  Vendc,  in(|uil, 
qua;  putas  tua  csso,  cuin  tua  nnn  sinl,  quiu  id 
alios  lluiiiinis  modo  Iranscunt:  ct  scc|iterc  mc, 
ut  bonuin  immnrtalc  cognosras.  Snjiinnlo»  crgci  iii 
inlcriluiii  dediicunlur,  qiiibiis  Dcus  aliscoiiilil 
i\uai  parvulis  rcvclavil.   Pcribunl  siiiiui,  cl  in  iiiui 

(21)  Roni.  odit.,  hxreditas  scrvicnlibua   Dovmo. 


1219 


S.  AMBROSII 


1220 


eodemque  locn  orunt  insipiens  et  stultus,  "  et  alie- A  liii    apostolis    sanctis     in    dispersione  linguarum 
nis  relinquent  (iivitias   suas  ;  »    quia   non   invenit      tanquam  ignis  illuxit. 


nequitia  legltimum  sucessorem. 

18.  (Vers.  12.)  «  Et  sepulcra  eorum  domus  illo- 
rum  in  saaculum,  tabernacula  eorum  in  progenie 
et  generationo  ;  invocaverunt  nomina  eorum  in 
terris  ipsorum.  »  Ubique  Scriptura  sepulcra  pro 
vilibus  ducit,  quibus  degeneres,  et  viK-e  hujus  cu- 
pidi  comparanlur.  «  Sepulcrum  patens  cst  guttur 
eorum  {Psal  .  v,  II).  »  His  ergo  qui  ad  diem  ot  de 
die  vivunt,  sepulcra  pro  domibus  sunt.  Domus 
enim  justorum  non  in  terra  est,  sed  in  cojlo  :  sicut 
Apostolus  docnit  dicens  :  ■■  Nostra  autom  convcr- 
satio  in  coclis  est  {Philipp.  in,20).  »  Ipsaestdomus 
noslra,  quse  domus  est  Ghrisli.  Unde  aitScriptura  : 


20.  (Vers.  13,  l'(.)  Sequitiir  :  "  Ilomo  cum  in 
honore  esset,  non  intellexit :  comparatus  est  ju- 
mPHtis  quie  sine  sensu  sunt,  et  similis  faclus  est 
illis.  IIkc  via  eorum  in  otfendiculum  ipsis  :  et  poslea 
inorosuocomplacebunl.  »  Quia  non  intellexit  honio, 
cum  in  honorc  esset(estautemhonor,  quiaad  imagi- 
nem  Dei  laclus  est,  factusestrationis  capax),  compa- 
ralus  cot  jiimentis,  qua;  sensum  non  habent;  qui 
autem  inlcllexit,  angelis  comparatur.  Et  ideo  hic 
bonorum  operum  claritate  magnificatus  est :  ille 
sicut  equus  adliinniens  restimatur  colluvionc  viven- 
di,  qUiT  vias  offendiculum  affert  in  turpitudine  et 
obscenitate  viventilius.  Insipientia  enim  viri  conta- 


«  Et  Moyses  quidem  fidells  in  tota  domo  ejus,  tan- Ti  minat  vias    cjus.   Hujusmodi    autem   viri   vivunt 


quam  famulus  in  testimonium  eorum  qu«  dicenda 
essont:  Christus  vero  tanquam  fdius  in  domo  sua 
(Hehr.  iii,  5  el  0).  »  Piis  crgo  domus  et  Ecclesia, 
piis  patria  coslum  est.  Ideoque  justus  ait  :  "  Advena 
ego  sum  apud  te  in  terra  el  peregrinus,  sicut  omnes 
patres  mei  {Psal.  xvxviii,  13).  »  Luxuriosis  domus 
sepulcrum  est.  Dcnique  tanquam  in  sepulcro  vi- 
vunt,  qui  possunt  dicere:  »  Manducemus  et  biba- 
mus,  cras  eniiu  moriemur  {ha.  x\ii,  13).» 
resurrectionem  ante  oculos  non  habentcs.  Idcoque 
tumulus  suis  afiixi  atque  attumulatiadhi-orent,  quia 
resuscitari  se  posse  non  crediderunt.  Habitaculum 
ergo  illis  in  suo  bustn  pst,  et  tabernaculum  eorum 
in  progenie  et  genoratione  tcrrena  est,  qui  vermes 
sui  corporis  (22)  h,t!rodes  relinquunt,   ui  hic  tan- 


secunduin  appotentiam  suam,  qu»  offendiculum 
croat,  et  post  ofTendicuIura  complacebunt  in  ore 
suo,  sed  non  in  corde.  Non  enim  boni,  de  quibus 
dicitur  :  «  Ore  suo  benedicebant,  et  corde  suo  ma- 
ledicebant  {Psal.  lxi,  3).  »  Quo  responsum  est  etiam 
iis  qui  habent  in  codicibus  suis  ita  scriptum  :  «  Et 
postea  in  ore  suo  bcnedicent.  »  Verbum  enim  tuum 
prope,  et  in  ore  tuo  sit,  et  in  corde. 

21.  «  Vers.  15.)  Sicut  oves  in  infernum  dedu- 
centur,  mors  depascet  eos.  Et  dominabuntur  eorum 
jiisti  in  matulinum  ;  et  auxilium  eorum  veterascet 
in  inforno,  a  gloria  oorum.  »  Qui  noluerunt  ut 
pascoret  eos  Christus,  depascet  eos  mors.  Quis  ergo 
dimillat  bonum  pastorem,  qui  pro  ovibus  suis  ani- 
mani  suam  ponit,  quia  pertinot  ad  eum  gregis  sui 


tum  sit  memoria  eorum,  et  in  aeternum  transire  C  cura?  .^iit  quis  eligat  mercenariam  mortem,  quae 


non  possit. 

19.  Deniqne  «  nomina  eoriim  in  terris  ipsorum  ;  » 
quia  npera  eorum  corniptibilia  atquo  tcrrena.  Et 
ideo  ibi  scribuntur  oorum  nomina,  ubi  vivere  ma- 
luerunt.  Qui  autem  clevaverunt  opora  sua,  iis  dici- 
tur  :  "  Nolito  gaudoro,  quia  dsmonia  vobis  subje- 
cta  sunt :  sed  gaudete,  quia  nomina  vestra  scripta 
sunt  in  cceIo  {Luc.  x,  20).  »  Hinc  ergo  intelligamus 
quia  non  ntiose  Dnminuseos  arguit,  qui  a^dincabant 
sibi  sepulcra,  vel  tumulos  prophetarum,  et  exnv- 
nabant  ea  {Matth.  xxiii,  29).  Condomnantur  Puim 
Juda?i,  qui  prnphetis  quos  occiderant,  lorreiia 
solatia,  non  reterna  prsemia  doforebant.  Idenque 
prohibet,  ut  discipulus  suus  sepeliat  pritrom  {Matth. 


operum  pessimorura  digna  mercede  referatur  ? 
Siraul  cngnosce,  o  homo,  quia  Christus  verus  est 
pastnr,  qni  suos  pascit  ad  vitam.  Mors  subintravit 
qii.T  iid  intcritum  adducit  alionos,  et  devorat  eos, 
qiiilnis  potest  propter  corum  flagitia  pra>valere  : 
Qiiibus  licet  in  hae  vita  studium  potentiae  fuerit  et 
divitiarum,  ut  aliis  dominarentur:  sed  in  resurre- 
ctione  erit  servitus,  cum  justis  matutinus  splendor 
ilUixorit  :  quorum  figura  est,  quod  Jacob  dominus 
pra-ponitur  fratri.  Miserabilis  itaque  servitus  i23), 
ul  eo  tempore  quo  alii  vocantur  in  gloriara  splen- 
doris  ot  luminis,  horum  gloria  veterascat  et  consu- 
matur  in  tenebris  inferorum.  Meritoque  de  his  di- 
citur :  De  honore  suo  et  gloria  sua  expulsi   sunt ; 


viii,  22)  ;   quia   a^terno   Patri   sine  cessalione  esse  n  quia  temporalis  hcPC  gloria. 


debet  intentus.  Et  in  Isai.T  lit^ro  scriptum  ost : 
«  Quid,  inquit,  qui  .Tdiflcasti  et  cxcidisti  tibi  sepul- 
cruTO  {Isa.  XXII,  16; '?  »  Et  reprehenditur  Maria,  quae 
Christum  intumuln  roquirpbat.  Rolinquo  sepulcra, 
(|u:p  reliquerunt,  qui  audita  voce  Domini  in  ipsius 
passione  surrexere  dc  tumulis.  Noli  inter  959 
raortuos  habitarc,  qui  vivis.  Audi  vocem  resusci- 
tantis  Jesu  :  «  Surge  qui  dormis,  et  exsurge  a 
raortuis,  \il  luraen  tibi  Christi  infundatur  {Ephes. 
V,  14).  »  Alterura  lumen  ejus  Spiritus  sanctus  est, 

(22)  Mss.  aliquot,   terreni   sunl    qui   vermes   sui 
corporis,  etc. 


22.  (Vors.  16.)  •>  Verumtamen  Deus  liberabit,  in- 
quit,  animam  meam  de  manu  inferni,  cum  acceperit 
eam.  "  Bene  hoc  dicit,  qui  sciebat  animam  suamin 
infornn  non  dprelinquondam.  Descendit  enim,  ut 
captivos  absolveret  de  faucibus  inferorum,  non  ut 
in  his  captiva  remaneret. 

23.  (Vcrs.  I  .)  Ergo  quoniam  brec,  qus  in  isto 
SKculo  sunt,  nobiscum  transire  non  possuut  ;  ideo 
tibi  dicitur  :  «  Ne  timueris  cum  dives  factus  fuerit 
honio:  etcum  muUiplicata  fuerit  gloriadomus  ejus. 

(23)  Mss.  Vat.  et  quatuor  Gallic,  proponitur  fra- 
tri  miserabili.  Itaqiie  mala  servitus,  etc. 


1221 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  XLVIII. 


4222 


Quoniam  non  cum  morietur,  aceipiet  omnia:nequc  JV  ft  ilitiito  tuocontingat  linguam  ejus,  quo  requiem 


simul  descendet  cum  eo  gloria  domus  ejus. »  Noli, 
inquit,  expavescere  divilias,et  potenliam  divilis,  et 
gloriam  sacularem  ;  quoniam  caduca  illa  sunt,  et 
citius  953  abeunt  quam  venerunt.  Souinium  est 
isle  thesaurus  ;  evigilas,  et  recessit ;  quoniam  qui 
potuerit  crapulam  mundi  istius  edorraire,et  sobrie- 
tatem  virtutis  assumere,  ista  contemnit,  et  pro  ni- 
bilo  pecuniam  ducit.  Neque  timueris  cum  multi- 
plicatara  gloriam  domus  alicujus  potentis  audieris. 
Inspice  diligenter,  ct  vacua  est,quae  nibil  babeat  in 
se  de  fidei  plenitudine.Et  quid  de  domo  dicam  ?Va- 
cuus  erat  totus  bic  mundus  antequam  numero  cre- 
dentium  eum  Cbristus  impleret.  Ideoque  scriptum 
est :  «  Judicabil  inter  gentes,  replebit  luinas  [Pial. 


aliquam  in  ardore  maximo  constilulus  possit  adi- 
pisci  \Lxu:.  XVI,  23-2'»).  Vide  illura  pauperem  bonis 
oranibus  abundanlem,  quem  sancti  patriarcbx 
requies  beata  circumdabat.  Vide  hunc  vacuum, 
qui  sibi  in  hoc  sa;culo  abuudare  omuibus  videba- 
tur,  cujus  anima  in  vita  ipsius  bcucdicebutur  : 
scd  954  nunc  inera  morle  cruciatur. 

2.").  (Vers.  19.)  Undc  pulcbrc  sequitur :  <•  Quo- 
niam  unima  ejus  in  vita  ipsius  bcnedicelur  :  con- 
fitcbitur  tibi,  cum  beneloccris  ipsi.  »  Bcneilicent, 
inquit,  eum  bcncdiclione  terrcna.  Stulti  homines 
qui  praesentia,  non  lulura  consiJeranU  Bene- 
dicent  eum  assccK-e  ejus  alquc  parasiti  (25). 
Ipse  quoque   bealura   se  putat,   si  agrum  aliquem 


cix,  6).  »  Quid  enim  aliud  erat  ante  in  hoc  mundo,  y,  qucm  desiderabat,  invaserit.  Conlitetur   lunc  Ueo 

_;_; ; ^j!_.  -^  /-»..:  j-_i     : .»      »..];      j; "    ■•.i _.    i  ...     i  ii  i 


nisi  ruina  perfidiae  ?  Quid  est  ruina?  Audi  dicen- 
tem  :  «  Ubi  ruina,  ibi  el  aquila\.Vrt(//i.  xxiv,  28)  f  n 
id  est,  ubi  ruina,  ibi  et  resurrectio.  Ruina,  vacua 
firmitatis  est  ;  resurrectio,  plenitudo  vivendi  est. 
Ideoque  nos  Ada;  illiusruina  vacuavil,  sed  Christi 
replevit  gratia.  Idco  se  ille  exinanivit  ut  nos  re- 
pleret,  atque  in  carne  horninis  plenitudo  virtutis 
habitaret.  Quid  sit  ruina,  cognosce.  Dum  vivit 
homo,  infusus  est  spiritu  ;  ubi  mortuus  fuerit,  va- 
cuus  utiquc  hujus  vitalis  est  spiritus.  Multo  magis 
vacuum  facit  amissio  gratiae  spiritalis,  quem  gra- 
tia  replere  consuevit  ut  possimus  dicere ; 
«  Quoniam  nos  omnes  de  plcnitudinc  ejus  accepi- 
mus,  et  gratiam  pro  gratia  {Joan.  i,  IG).  »  De  alio 
dicitur:«  In  vacuum  laboravi  {\sa.  xux,  4) ;  » 
justus  autem  sicut  odor  agri  pleni.  C 

2'i.  (Vers.  18).  Quid  autem  non  vacuum,  quod 
sawulare  atquc  mundanum  ;  cum  recte  dixerit,  qui 
mundum  istum  sobria  virtute  conterapsit :  «  Nu- 
dus  sum  nalus,  nudus  et  moriar  (Job  i,  21)?» 
Xumquid  secum.  quis  potest  auferre  qum  possidet? 
Ilie  omnia  derelinqnit,  solus  intrat  in  tumulum, 
et  vacuum  illius  divitis  est  sepulcrum,  quem  nec 
ipsa  terra  capiebat  (24).  Unde  dictum  est :  «  Num- 
quid  soli  habitabitis  super  terram  ?  Numquid  de- 
scendit  in  illud  sepulcrum  gloria  domus  ejus  aut 
copiae  (ha.  v,  8)  ?  »  Vide  vim  Scriplura;.  Gloria 
sa;culi  non  descendit  cum  poccatore,  sed  gloria 
virtutis  ascendil  iimi  innoccnte.  Et  iit  conipendio- 
sius    dicamus,    gloria    hominis    cum  ascendentc 


cum  ei  in  hoc  sa;culu  secuuda  buccedunt:  qiiando 
autem  advcrsa  contingunt,  impio  orc  maledicit. 
Iloc  ergo  dicit,  quia  saicularis  non  agit  gratias  in 
paupcrtatc  positus  ct  advcr?is ;  justus  autcm  in 
angustiis  magis  Dominum  grato  benedicit  affectu. 
Deniquc  diabolus  ad  Dcum  dicit :  Quid  mirum,  si 
te  bencdicit  Job  ?  Abundant  ci  omnia.  «  Sed  mitte, 
inquit,  manum  tuam,  et  tange  ea  qua;  possidcl' 
vidcaraus  si  in  faciem  le  benedicet  [Job  i,  II).  »  Et 
dcdit  ipsi  Dominus  poteslalem,  ut  qua-  sxculi  es- 
sent  luijus,  auferret,  carncm  ipsius  ulccris  atro- 
citate  pcrfunderpt.  Job  taraen  bcncdicebat  dicens  : 
"  Dominus  dedit,  Dominus  abstulit...  Sit  nomen 
Domini  benediclum  [Ibid.  24).  » 

26.  (Vers  20,  21.)  «  Introibit  usque  in  proge- 
niera  patrum  ejus  :  usque  in  ssculura  non  videbit 
lumon.  Ilnmo  cum  in  honore  esset,  non  intelle.vit; 
comp.iratus  est  jumcntis,  qua;  sensum  non  habent, 
ct  sirailis  liictus  ost  illis.  »  Ideo,  inquil^iste  iii  pro- 
genicm  patrura  suorum  introibit.  Qui  cst  paler 
impiorum,  Dorainus  declaravit  diocns:  •  Vos  ex 
patre  diabolo  estis  (Joan.  viii,  44).»  Sunt  ct  illi 
patres  de  quibus  dicitur:  •  Relinque  morluos  sepe- 
lire  mortuos  suos  {Maith.  vni,  22,.  »  Ideo  et  Moa- 
bit.e  usque  in  lertiam  et  quartani  giMierulionem 
pruhibiti  sunl  introire  in  Ecclesiaiii  Domini  \PiUt. 
XXIII,  1)  :  ut  lilii  eorura  propter  peccula  patrum 
suoriim  iiilroirml  in  eorura  gcneralionem,quorum 
lactu  imilHbaiitur  et  mores.  Unde  clscriplum  est  : 
«  Filii  adiillerorum   in   consummatiuiii;   eruiit  f2C) 


ascendet:  cum    descendente  non  descendel.  Quod  q  (S.ip.  iii,  lO).  ..  Ergoqiii  noii  illuni  patreni    qiii  in 

coelo  est,  sequilur ;  sed  illiini  leireiia  colluvione 
vivenlem,  in  progenio  leireni  putris  iiilrut.  Qualis 
enim  lerrcniis,  talesct  terreni,  ul  sll  t\jus  vila  tor- 
renu,  reqiiies  nullu  pusl  iiioitoni.  Iii  u-lcrnum 
niiii  vii|i-bit  liiiiicn,  qiioiruiiii  lemporalo  qu.i-sivil. 
Ille  niitem  qui  Cbrisli  scculus  esl  glorium,  qui  de- 


gratiae  est  ac  virtulis,  uscendet.  In  paradisum  as- 
cenditur,  in  infernum  descenditur.  «  Descendunt, 
inquil.in  infernum  viventcs  [Pial.  uv,  10).  »  Ideo- 
que  Lazarus  pauper  per  angelus  in  Abraliae  sinum 
est  elevutua.  tJives  lu.^uriosus  elovans  iii  inferno 
oculos  suos  rogat  Alirahain   ut  mittat  puuperem. 


(24)  Videntur  hicc  proprio  cadcrcin  Alexan- 
drum  Mucedonem,  quem  Plutarchus  cl  Val.  Maxi- 
musnurrant  cum  de  inlinilate  mundorum  pblloso- 
phum  qucmdam  disputantem  audivisset,  tlovisse, 
quod  vix  unuin  pussiderel.  Hino  de  illo  Juven. 
bat.  10 : 


Uuus  l'i'lla!o  juMUi  iiaii  HuflUil  orliin. 
iCslual  infi-lii  niigiiBlii  liiiiili'  iiiiiiidi,  elo. 
(23)  1'arasiti.  Sunt,  .iiii   (•ibiirum  gialia  inagna- 
tibus  ulque  divilibus  adulantur,  ini  •tcO  r»pi,  »»l. 

(26)  Mss.  duo.  incomummati  erunt. 


1223  ^*  AMBROSII  122-4 

siderovit  illud  iumen,  quod  illuminat  omnem  iio-  A  lionore  esset,  non  inteilexit,  »  et  ideo  erit  simiiis 
minem  venientem  in  tiunc  mundum,  inveniet  et  jumentorum,  qui  simiiisdebuit  esse  angelorum.per 
videl>it  lumen  ffiternum,  quia  eum  Clirislus  rede-  Domini  nostri  Jesu  Christi  gratiam  :  cui  cst  iio- 
mit  a  morte.  no'"»  gloria,  perpetuitas  a  sasculis,  et  nunc,  et  sem- 

27.    Tunc    ergo  cogitaljit   oum,    quia   cum    in      per,  et  in  omnia  saBcula  sa;culorum.  Amen. 


m  PSALMUM  LXI  ENARRATIO. 

Titulus  :  {Vers.  l)  :  I»  fmem,  pro  Idithum,  Psalmus  ipsi  David. 


955  lii  hujus  psalmi  Iraclaiu  B.  Ambrosius  infi- 
dclitalem  et  impietatcm  Ma.rimi  tyranni  graviler 
redargnit,  qui  aums  cst  dominum  suum  Gmliu- 
num  imperaiorem  fraude  et  dulo  perimere  :  quem 
impcralorem  in  Domiui  tai>ernaculc  habitare,  ct 
in  monte  ejus  requieseerc  dicit. 

1.  (Vers.  1.)  Omnium  nostrum  indubia  consue- 
tudo  est,  ut  festinemus  ad  finem,  et  eorum  qua? 
legimus  vcl  vidimus  ct  audivimus,  velimus  sum- 
mam  cognoscere.  Unde  titulus  ipsc  otiosos  nos 
essc  non  patitur,  neo  feriatis  prreterire  auribus 
desiderii  communis  indieium.  Pra;  castcris  enim, 
lioct  ctiam  in  caiteris  clareat,  divinum  tamen  in 
hujusmodi  psalmo  refulget  oraculum.  Unde  dili- 
gentius  i|uid  sit  fiais  considpremua,  finis  ciiim  di- 
ciliir  TiVji,  et  summa  rci  ejus  quam  volumus  ex- 
plicare.  Pinis  dicilur  (Uiristus,  quia  ipso  est  finis 
Legis,  sicut  scriptum  esl  :  •<  Finis  cnim  Logis 
Christus  ad  justitiam  omni  credenti  {Hom.  x,  -4).  ;> 
Finis  etiam  dioitur,  quia  ipse  esl  principium  et 
finis.Ergo  isti  psalmi  qui  lilulantur:  «  In  linem,  » 
aut  de  Christo  sunt,  aut  ipsius  Christi:  do  Chri- 
sto,  cum  ipse  annuntiatur:  ipsius  Chrisli,  cum 
ipse  se  nuntiat,  venturumque  promittit  in  terras, 
et  futuram  nobis  rcvelarc  dignatur  proprii  corporis 
passionem. 

2.  Ideoque  ipsi  David  insoribuntur  in  titulo, 
quasi  vero  David,  ipsi  Domino  (27)  prophetici  oris 
rainisteria  deputentur,  per  quem  humana;  voois 
officio  vis  Cffilestis  inorcpuit,  et  divina  seiilentia 
resultavit. 

3.  Meritoque  ;»'0 /(/!7/(!(Hi,  qui  fuit  propheta,  ct 
psalmos  cum  sexfiiiis  oanebat  suis  (i'S,)  voiut  quaj- 
dam  prcBfatio  est,  eo  quod  essel  his  venia  pmphe- 
tandi,  qui  in  psallendi  ministcrio  constiluti,  di- 
vina  oracula  humana  vooc  loquerentur.  Et  quia 
pro  totius  mundi  abolendo  crrorc  suscipienda  Do- 
iiiinici  corporis  passio  forct,  hujus  licct  nomine 
oujus  sedulitas  probarctur,  commendatiorem  eru- 
ditionem  plebis  expressit.  Itaqiie  ipsntn  audiamns 
loquentem. 

(27)  llom.  edit.  sola.  quasivero  David  ipsi  aDo- 
mmo  ;  cnm  nnt.  odit.  ac  mss,  aWquot.  prophetici 
(iris  miiiisierio  deputenlur.  Plures  codices,  ct  qua3- 
dam  edit.  Paris...  minisleria  deputenlur.  i\lelius  ; 
tntus  enim  hic  loous  explicari  debet  eo  sensu  .• 
Quasi  ipsi  Domino  qui  verus  est   David,  propheti- 


B  i.  (Vers.  2.)  «  Nonne  Deo  subdita  erit  anima 
mea?  »  Suscepturus  oarnem  hominis  Dominus  no- 
ster  Jesus,ut  in  se  eam  ipse  mundaret,  quid  prius 
quam  peeoati  vcteris  primum  debuit  abolere  con- 
tagium  ?  Nam  quia  per  inobedientiam  culpa  irre- 
pserat,  dum  mandata  divina  temerantur,  obedien- 
tiam  utique  prs  CB;teris  debuit  reformarc,  ut  semi- 
narium  erroris  excluderet.  Fibra  enim  peccati  (29; 
inde  manaverat :  et  ideo  sicut  bonus  medicus  ra- 
dioes  prius  uloeris  dcbuit  anqiutare,  ut  medica- 
mentorem  salubre  remcdium  vulneris  ora  senti- 
rent.  Frustra  enim  cicatricem  curaveris,  si  serpant 
interiora  contagia  :  imo  acerbatur  vulnus,  si  foris 
olauditur,cum  intcrius  virus  exaestuat.Nam  quid 
proderat  donasse  pcocatum,   si  peccandi   maneret 

p  aircotns?Hoc  erat  non  sanare  oicatrirem,  sed  856 
claudere.  Voluit  itaque  mundare  vulnus,  ut  alfe- 
ctum  sanaret,  ne  inobedientise  sors  ulla  remaneret. 
Suscepit  ipse  obedicntiam,  ut  nobis  eam  Iransfun- 
dorot.  Sio  enim  oportebat,  ut  quoniam  pcr  inobe- 
di.Mitiam  unius  hominis  pecoatores  constituti  erant 
plurimi,  por  unius  rursus  obedientiam  justi  con- 
stituerentur  multi. 

5.  Unde  valde  errare  eos  res  indicat,  qui  carnem 
ULininis  a  Christo  aiunt  esse  susceptam,  alfectum 
ncgant :  cl  contra  ipsius  Domini  Jesu  venire  consi- 
liuni,  qui  hominem  ex  homine  toUunt,  cum  homo 
sine  aiTectu  hominis  esse  non  possit.  Nam  caro 
sine  atrectu  et  pramii  immunis  et  culpoe  cst.  Illud 
crgo  suscipere  debuit  et  sanare,  unde  culpa  mana- 
verat,    ut  originem   erroris  et    quasdam  prorum- 

D  pcntis  delicti  fores  clauderet.  Unde  ego  hodie  ho- 
minem  agnoscerem  Dominum  Jesum,  cujus  car- 
nem  non  video,  aifectum  lego :  unde,  inquam, 
hominem  eum  agnoscerem,  nisi  esurisset,  nisi 
sitisset:  nisi  flevissct,  nisi  dixisset:  "  Tristis  est 
anima  mea  usque  ad  mortem  {Matth.  xxvi,  38)?  » 
Denique  soriptum  est :  «  Et  homo  est,  et  quis  co- 
gnoscet  eum  {Ilier.  xvii,  9'!?  Sed  homo  per  ista 
cognoscitur,  qui  per  opera  divina  supra  homines 

coruni  psalmorum  cantus   attribuatur.   Quanquam 
neo  sensu  careat,  si  vocem  ministerio  retineas. 

(28)  Horum  nomina  reperiaslioebit  lib.  I.  Paral. 
c.  XXV,  vers  3. 

(29)  Fibra  peccati,  dicitur  per  metaphoram  ra- 
dicum  fibris. 


1225 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  L,\I. 


1-220 


aestimatur.  Itaquo  ipse  eo  usque  se  homincm  crcdi  A  susccpla,  noa  cx  Deo  Patro  nata  :  quanquam  ipsa 

volebat,  cum  Deus  esset,  ut  se   appellaret   homi- 

nem  dicens  :  «  Quid  me  quaeritis  occidere,    homi- 

neni  qui  veritatem  locutus  sum  vobis    {Joan.   viij, 

40)  ?  Xec  solum  homincm,  sed  etiam  filium  homi- 

nis  diceret,  sicut  ait  :  «  Quid  me  dicunt   esse   ho- 

mines  filium  hominis  {)laltk.  xvi,  13)  ?  »  Unde  ille 

summam  tenere  fidei  pronuntiatus  est,  qui  et  Dei 

fllium  cognovit,    ot    hom^nom    non    negavit.    Ipse 

igitur  ulrumque    unus,    inseparabilis    numero   et 

agnoscendus    opcris   distinctione,    non     varietate 

persona-.    Non  enim  alter  ex  Patre,  et  aJterexMa- 

ria  :  sed  qui  erat   ex   Patre,   earnem   sumpsit   ex 

Virginc  :  affectum  assumpsil   ex    raatre,  ut   infir- 


mitates  nostras  ipse  susciperet.  Unde  ait   prophe- 


Hulijcctio  non  in  specic  quidcra  innrmitalis  sit, 
sed  in  operatione  virtutis,  dispensalionis  raagis 
tcmporaria;  arbitra  (32),  quain  perpetuo  servitio 
mancipata.  Unde  et  ait  :  «  Nonue  Deo  subdita  erit 
anima  moa  ?  n 

7.  Cur  dixit,  crit,  si  scmpiterna  subjcctio  est  ? 
Scd  quia  Filius  Dei  qui  loquebatur  oBternus  cst 
aiiimam  autem  suscepit  ex  terapore,  ideo  luturam 
subjectionem  animae  sua3  dicit.  Fer  ipsam  ergo 
obedientia,  per  ipsam  humilitas  ;  quas  tamen  non 
ad  inlirmitatera  potentia3  susco))ta  sunt,  sed  ad 
nKigisleriuin  disciplinae.Ipseenim  Dominus  Jesus, 
«  cum  esset  in  Dci  forma,  non  rapinam  arbitralus 
est  essc  se  «qualem  Deo  ;  sed    semetipsum  exina- 


ta  :  "  Et  pro  nobis  dolct  {Isa  liii,    4).  »    Quomodo  t»  nivit,  Ibrmam  servi  aceipiens,  in  similitudinem  ho- 


dolebat  meo  dolore,  si  ineum  non  gerebat  affec- 
tum  ?  «  Homo,  inquit,  in  plaga,  et  sciens  ferre  in- 
firmitatem  {Ibid.  3),  » 

0.  Itaque  quasi  homo  infirmatus  est,  ([uasi  ho- 
mo  doluit  ,  et  nos  quasi  hominem  oestimavimus 
eum  esse  in  doloribus  ;  sed  quasi  victor  infirmita- 
tum,  non  inlirmitatibus  victus,  pro  nobis  non  pro 
se  dolebat  ;  ct  infirmatus  esi  non  propter  sua,  sed 
propter  nostra  peccata,  ut  nos  suo  livore  sanaret. 
Quiil  utique  est  «  homo  in  plaga,  et  sciens  fcrrc 
iufirmilatcra,  »  nisi  quia  plagaj  habebat  compas- 
sionem  ?  AuL  quomodo  sciebat  ferrc  infirmitalem, 
si  sensuni  inlirmitatis  excluserat?  Quod  enim  por- 
tamus,  hoc  pro  onere  sustineraus.  Suscepit  ergo 
peccata  nostra,  ut   portaret  :    suscepit   etiara,   ut 


minum  factus,  in  specio  invcntua  ut  hoino  :  humi- 
liavit  scmetipsum,  1'actus  obediens  usque  ad  mor- 
tem  (Philipp.  ii,  0  8).  »  Sicut  .Vpostolus  dicit,  non 
jugem  et  perpetuam,  sed  tcmporalem  subjcctionem 
cupicns  doclararc  :  qualis  sit  suscepta  cum  carne, 
et  doposita  cum  ipsius  corporis  scrvitutc  (33).  Sic 
ctiam  ad  Uobraios  scriptum  est.  Nara  cum  propo- 
suissct  e.xemplum,  dicens  :  «  Tu  es  sacerdos  ia 
Kternuin,  secundura  ordinora  Melchisedech  {Psat. 
Cix,  ■'(  ;  lletir.  v,  6),  ■>  subjecit  idem  Paulus  :  «  Qui 
in  diebus  carnis  preces  ot  supplicationes  adhibuit 
ci  qui  posset  liberare  eum  de  inorte,  cum  magna 
voce  et  lacrymis  :  et  cxauditus  ab  illo  metu.  Quan- 
quam  esset  Filius,  didicit  ex  his  quae  passus  est 
obedientiam  :  et  consummalus  obteraperantibussi- 


purgaret.  Denique  scriptum  est :  «  Et  peccata   eo-  C  bi  causa  Cactuscst  salutis  «eterna; :  vocatus  a  Deo  sa- 


rum  ipse  purgavit  (.30).  Idco  ipse  h»reditate  pos- 
sidebit  multos,  etfortiurn  partietur  spolia^llnd.  11. 
12).  »  Ibi  enim  major  triumphus,  ubi  mens  in- 
terna  mundatur.  Quod  portat  igitur,  ad  remissio- 
nem  pertinet  ;  957  quod  purgat,  ad  correctio- 
nem.  Suscepit  itaquc  compassionem  noslrara, 
suscepit  ct  subjectionem.  Quod  enim  subjecit  sibi 
omnia  suum  est  :  quod  subjectusest,  nostrum  est, 
Ideoque  ait  :  «  Nonne  Deusubdita  erit  anima  mea?» 
Anima,  inquit,  subdita,  non  divinitas  :auimasub- 
jecta,  non  Dei  virtus.  Virtus  enim  Dei  non  pote- 
stati  subdlta  est  ;  sed  unitate  (31),  et  consortio 
ejus  utitur  potestatis.  Illa  subjecta  est,  quaj  hu- 
nian;e  conditionis  fragilitatc  plorumque    mutatur, 


cerdos  secundum  ordinem  .Melchisedech  [llelir.  v, 
O-IO).  »  Nonne  igitur  cvidenter  claraavit  Aposto- 
lus,  diccns  obcdientiara  illam  et  humilitatcm  non 
divinitatis  fuisse,  sed  carnis  ?  Quod  cnim  dicitur, 
temporale  est.  Quasi  homo  ergo  ex  his  qux  passus 
est,  didicit  obedicntiam  ;  utconsummaretur  incar- 
ne,  et  por  obedieuliaj  transfusara  iu  nos  successio- 
nem  causa  lieret  nobis  salutis  Kterna),  quibus  autc 
pcr  inobedientis  hieroditatem  primus  illo  Adam 
causa  factus  est  mortis. 

8.  Subjectio  ergo  magistcrium  virtutis  humana', 
non  divina!  iraminulio  potcstalis  ost.  Nam  si  illum 
minorem  Kilium  ct  imcquulem  I'atri  diounl,  quia 
oral  subditus  Patri  Deo  ;   luiiuquid  ct   matio    ideu 


non  qua;  mutari  non  potest.  Anima  carni    corapa-  n  miiior,    quia   subdilus  erat     inatri  ?   Leclum   est 

cnim  de  Josepb  ct  Maria  :  «  ii)l  erat  subditus  illis 
{Luc.  ii,5I).dB&8  Sod  pictas  omnibus  nobis  non 
dispcndiu,  scd  iiicrcmcnto  cst ;  pcr  qiiam  omiiibiis 
nobis  Dominus  Josus  lidora  inludit  et  gratiam  ;  ut 

idcm  quodnramudo  cst  ac  moderatrix.'  quia  dis- 
pensationcm  illara  anima  Chritili  Duniini  suscopit 
non  coacla,  sed  volen.s.  Qiiip|ic  oblutus  csl,  quia 
ipso  volult,  ut  Isuias  liii,  7,  vutirinuliir. 

(33)  Dci  Filius  sulijectionoiii  qiiidcm  cum  cor- 
poro  susrepil,  scd  non  doposiilt  ciiiii  corporo  ;  quia 
illud  i|uud  hcmct  usFunipHil,  luiiiiqiiuiii  diiiiisit. 
Doposuit  voro  cum  corporis  sorvituU'  ;  quuudo  sci- 
lioet  ourpus  oxousso  mortulitatis  jugu,  immurtali- 
tatis  dulibub  pru^ditum  rcsurrcxit. 


titur,  et  anima;  caro,  qua;  sibi  quodam  contuber- 
niocopulantur.  llla  subjicilur,  quu;  tristis  cst,  quia 
seriptum  cst  :  «  Tristis  cst  aninia  mea  usque  ad 
mortem  {MaUli.  xxvi.    38).    »    llla   subjicitur   (]ua> 

(30)  Ilom.  edit.,  Et  peccala  mullorutn  ipse  purrja- 
vit. 

(31)  Gunctte  edit.  ac  plerique  mss.  iion  poteslali 
subdita  esl,  scd  unilati,  etc...  Mclius  cod.  Ilcg.  al- 
ter,...  scd  unitale,  etc. 

(32J  Arbitra,  id  est,  testis  ;  pcr  hanccnim  animo} 
Cbrisli  subjo.ctioncm  dispensalio  humana!  rodem- 
ptionis  maiiilostata  csl  ;  cuiii  indo  consiliiim  divi- 
nura  ii)obodicnti:e  primi  .\dic  pcrsocundi  obcdien- 
tiam  rcpcrandic  inlelloxerimud.   Aut   lorto  urbitra 

PAtKUL.    .\IV. 


1227 


S.  AMBHOSIl 


1228 


nos  spiritu  fldeli  subditos  Patri  faciat  Deo.  Et  ideo  A  nobis,  et  quasi   bonus   negotiator   959    mercem 


novo  et  profundo  consilio  Apostolus  ait  quod  ipse 
Patri  erit  subjectus  in  nobis,  cum  fuerit  in  omni- 
bus  plenitudo  fidei,  ct  quaedam  devotionis  unitas. 
Nunc  enim  quandiu  seulenliis  discrepamus,  quo- 
dammodo  n^gnum  Cliristi  minoramus  :  quia  non- 
dum  ei  subjecta  sunt  omnia,  cujus  regnum  unilas 
est  :  i<  Cum  aulem  subjecta  illi  fuerint  omnia,lunc 
et  ipse  subjeclus  erit  illi  qui  sibi  subjecit  omnia, 
ut  sit  Deus  omnia  in  omnibus  (/  Cor.  xv,  28) ;  »  si- 
cut  scriptum  est.  Nunc  enim  potestate  supra  om- 
nes  est,  scd  opus  est  ut  sit  in  omnibus  volunlate: 
volet  autcm,  eum  omnia  in  nobis  coguo\erit  sui 
plena,  et  vacua  delictorum.  Nondum  igitur  subjeo- 
tus  est   Patri  quia  nondum  omnia  et  in    omnibus 


suam  proprii  corporis  passione  servaret. 

11.  (Vers.  5.)  Et  cum  hoc  diceret,  levavit  oculos 
suos,  et  vidit  hinc  persecutores,  inde  nequitias 
spirilales  in  unum  convenire,  et  ait  :  "  Quousque 
irruitis  in  hominem,  interficientes  universos,  » 
hoc  est  :  Quid  delere  gcnus  festinatis  humanum  '? 
Homincm  nescitis  me  pro  omnium  redemptione 
venisse  ?  Obtuli  me  pro  cunctis,  ut  omnes  mea 
oblatione  protegorem.  Hominum  ergo,  aut  pro  hu- 
maua  omni  accipimus  multiludinc  ;  aut  si  de  uno 
accipimus,  dc  ipso  dictum  intelligimus  :  Irruitis, 
sed  in  hominem  ;  quia  supra  Deum  irruere  non 
potestis  ,•  sicut  habes  alibi  :  «  Quid  me  quaeritis 
oecidere  Lorainem  Joan.  viii,  -^O;  »  ?   Neque   enim 


Christus  .•  cum  autem  lueril  oinniu  et  in   omnibus  r>  divinitas  morti  poterat  esse  subjecta,  sed   humana 

"  "    '         susceptio.  Si  ergo  in  me  irruilis,  et  me  vultis    oc- 

ciders  ?  Salis  est  vobis  habere  quem  qua;ritis.  Ne- 
que  qua;ro  consortem  passionis,  qui  ad  salutem 
omniiim  adjutore  non  egeo.  Non  requiro  legatum, 
nuntium  non  pra;mitto  ;  sed  ipse  me  nuntius  ob- 
tuli  non  qux-renlibus  :  me  tradidi  non  corapre- 
hendcntibus  :  ut  Ilberarem  eos  qui  morlis  laqueis 
fueraut  co;n,jrehcusi.  Irruitis  igitur  tanquam  pa- 
rieti  inclinato  ct  niaceriaj  impulsae,  ignari  quia  ve- 
ni  non  ut  inclinarem  parietera,  et  maceriam  im- 
pcUorem  ;  sed  ut  solverem.  Veni  enim  pax,  ut  fa- 
ciam  ulraque  unum  ;  et  medium  parietem  mace- 
rii-E  solvens,  qui  carnem  et  animam  dividebat,  ut 
unum  sentire  ncn  possent  :  et  ideo  caro  anima; 
repugnabat,  et  subdita  imperio  ejus  esse  non    po- 


Christus,  erit  omnia  et  in  omnibus  Deus.  Undo 
coUigitur  unum  esse  rcgnum  Patris  et  Filii,  et 
etiam  Spiritus  sancti  ;  quia  qui  Filium  receperit, 
et  Patrem,  recipit  ct  Spiritum  sauclum  ;  quia 
una  gratia,  una  opcratio  Trinitatis  est. 

9,  Meriloque  addidit  Dominus  :  "  Ab  ipso  enim 
salutare  meum.  »  Quasi  diceret  :  Nolite  turbari 
quia  dixi  animani  nieam  fore  Deo  subditam.  Aui- 
ma  erit  subdila,  qua;  veslri  est  portio  ;  salutare  au- 
tem  meum  ab  ipso  ;  hoc  est,  quia  a  Patre  et  in 
Patre  sempersum.  A  Patre  enim  veni  in  huncmun- 
dum  ;  et  si  videtis  hominem,  Dei  Filium  crediie. 
«  Cum  venerit  autem  Paracletus  quem  ego  mitt.im 
vobis  a  Patre  meo,  SpiriLus  veritatis,  qui  a  Patre 
meo  procedit,  ille  testimonium   poihibebit  de   me 


[Juan.  XV,  26).  »  Et  Filius  a  Patrc  procedit,  et  Spi-  '-'  tcrat,  quia  objecti  parietis  obstaculo    gubernaculis 
ritus  ab  ipso  proccdit.  De  unitato  ergo    divinitatis      pjus  parere  non  poterat 


ambiguum  nihil.  Ideoque  conciipivit  David  hoc  sa- 
lutare  Dei  nobis  dari  quia  ipse  est  vita  a;lerna,  si 
et  Palrem  verum  Deum  cognoscamus  et  Filium, 
quem  pro  nostra  ccrtum  est  salute  venisse  sed 
non  rapinam  arbitratus  est  esse  se  aequalem  Deo. 
Assertiondm  suas  divinitatis  sequestrat,  et  dispen- 
sationis  hnmanfe  reprt-esentat  officium. 

10.  (Vers.  3.)  ideoque  adjunxit  stalim  :  «  Etenim 
ipse  est  Deus  meus,  defensor  meus  (35)  ;  non  mo- 
vcbor  amplius.  »  H;ec  utique  quasi  homo  loquitur, 
quia  in  Deo  spem  nostram  debemus  reponere,  ne 
facile  kibamur  ;  quanquam  iu  eo  quod  locutus 
est :  "  Non  movebor  amplius, )' ostendat  habere  se 


12.  Lex  igitur  carnis  legi  mentis  adversabatur. 
Hunc  parietem  veterum  ini.micitiarum  velut  mu- 
rum  sustulit  Dominus  Jesus,  et  pervios  fecit  esse 
conventus  meiitis  et  carnis  ;  ut  in  unum  coeuntes 
id  quod  erat  utrique  salutare,  sequcrenlur.  Paries 
ergo  qujcdam  eminentia  delictorum  est,  L'nde  ad 
pontilicem  Juda;orum  dicitPaulus  :  «  Perculere  te 
incipiot  Deus,  paries  dealbate  [Act.  xxm,  3)  ;  • 
paries  enim  luto  ca;mentisque  oonstruitur.  Hine 
cedificabant  ^-Egyptii  civitates,  quando  Judaei  lateres 
faoere  cogebantur.  In  .Egypto  lutum  conficiebatur, 
et  populus  Dei  pcccatum  illic  operabatur.  Ideo  ge- 
mebat,  ideo  exauditus  et  liberatus  est   a   pecoato. 


divina;  insignia  potestatis.  Habcs  cnim  alibi  dicen-  D  Ideo  lex  data,  promissa  gratia  :  ut   lex    peccatum 


tem  .  1'  Adhuc  cgo  semel  terram  movebo  [Aijg.  ii,".)» 
Movit  diluvio,  quando  praeter  arcam  Noe  caro  om- 
nis  interiit  :  movit,  cum  Sodoma  et  Gomorrha  sa- 
cro  ignc  consumptse  sunt.  Haec  supern<E  indigna- 
tionis  indicia  sunt.  Si;d  quia  elegit  gcnus  horaiiium 
Dominus  magis  scrvare  quam  perdcre,  non  move- 
bitur  amplius  ad  indignationem,  qui  venit  ad  mi- 
SPricordiam  ;  venit  ut  redimeret  nos  suo  sangnine, 
non  ut  nostrum  effundoret  ;  venit  ut  se  offerrotpro 


ex  parte  resecaret,  gralia  omne  donaret. 

13.  (Vers.  5,)  Et  cum  hcec  nobis  conferret,  haec 
pro  nobis  subiret,  nos  pretium  ejus  repellebamus. 
Unde  ait  :  «  verumtamen  pretium  meum  cogitave- 
runt  rcpeilere  :  »  quando  pretium  referente  Juda 
proditore,  Judaci  in  loculum  mittere  noluerunt,  di- 
centcs  :  «  Non  licet  nobis  mitlere  in  loculura,  quia 
pretium  sanguinis  est  (Matth.  xxvii,  6).  »  Damna- 
tur  hicjudiciosuoprodilor,quirefudit  pretiumquod 


(3i)  Rom.    edit.,   Deus   meus,   d    saluturis    meus. 
(]uod  legas,  Wso;  aou  xji  juTT.p  |j.o'j,  etc. 


Sic  et   infra   num.    18.  Nimirum   cx  L.\.\,    apud 


1220 


ENARPATIO  IN  PSALMUM  TAI. 


1230 


ac.^?pit,  infirmus  ad  sarri    munpris    testimoniura,  A '"  mendacio  !  .<  Orc  suo,  inquit,  benedicebant,    el 


sed  validus  sccleris  sui  testis.  Unusquisqiic  enim 
gravior  accusator  est  sui,  et  inexcusabilem  in  se 
fert  ipse  sentpntiam.  Principes  Synagogae  suo  eon- 
demnant  se  judicio.  Profilcntur  enim  prclium  esse 
sanguinis  quod  dedcrunt,  duni  argiinnt  refunden- 
tem.  Nain  si  recipiendum  non  fuit,  ncc  solvendum 
fuit.  Atquc  utinam  aut  non  dedissent,  aut  quia 
dederant,  ncc  recepissent.  Rppudiarunf  enim  quod 
960  in  loculum  mittere  nolucrunt,  et  cmerunt 
inde  agrum  in  sepulturam  pcrogrinorum.  Mcrito 
ergo  gcntiles,  qnibus  agri  ejus  qui  mortc  cmptus 
esl  Cbristi,  sopnltura  profocit,  j:im  non  sunt  ct  ad- 
venffi,  atque  peregrini  :  sod  cives  sanctorum  facti 
sunt,  et  domestici  Dci  ;  quia  consepeliuntur  Dei 
Filio  :  Jiidasi-  autem,  qui  passionis  ejus  pretlumre-  ., 
pndia^unt,  porogrinantur  a  Christo  .  Tolerabiiior 
illls  vel  in  lioc  proditor,  qund  cnnfilefur  crrorem  : 
illi  autcm  crimon  suiim  excusandoaccrbanl.  Vcre- 
cundior  cst  cnim  coufess'o  post  dclictuni.  Impu- 
denter  igitur  rcfellebant  communo  sacrilegium 
c.infitcntcm  dicentcs :  «  Qui4  ad  nos  ?  Tu  videris 
{Ihid.  -5).  »  Quid  cnim  dicebat  proditor,  nisi  hoc  : 
«  Peccavi  quod  tnididcrim  sanguincrii  justum 
{Ibid.}.  ?  Quod  erat  crimen  tradcntis,  quomodo 
suscipientis  non  potcrat  esse  peccatnm  :  cum  ice- 
lus  scelcri  sit  adjunctum,  utquem  sccleratc  eme- 
•  runt  sceleratius  trucidaront? 

l'i.  «Cucurri,  inquil,  in  sili.  »  Verum  cst  qiii- 
dcm  quod  Dominus  noster  Jesus  sitivit.  Bcata  Do- 
minisilis;  quia   sitivit  pro  nobis,  et  maxime  in 


corde  suo  maledicebant.  »  Miscra  perfidorum  sitis, 
qiii  aliud  tcnebant  corde,  etorealiud  loquebantur. 
Lbi  autem  fidei  exundat  ubcrtas,  corde  crcditur  ad 
justitiam,  ore  confcssin  fit  ad  salufem.  Quomodo 
autom  bencdixTint  ore,  et  corde  maledixerint, 
serios  passionis  ostendit,  cum  diccrent :  "  Descen- 
dat  de  crncc  et  credimus  ei  {Matlh.  txvii,  42).  » 
Slulti !  De  morte  surroxit,  ct  non  credidcrunt : 
quomodo  si  de  crucc  descendcret,  credidissent  ? 
«  Ppcravit  in  Domino,  cripiat  cum  :  liboret  nunc 
eum,  quoniam  vult  cum  {Ibid,  i^  ;  P.'!nl.  xxi,  9) :  >> 
qiiia  illudentcs  polius  quam  optantes  i?ta  dicebant, 
et  interrogabant  utrum  esset  Dci  Filius,  vcrbis  pa- 
cific^  loquentes,  corde  aecusationcm  sacrilogii  co- 
gitantes. 

16.  Scd  ha;c  mystica,  veniamus  ad  moralia. 
Etenim  quoniam  non  semcl  appctitur  Christiis,961 
ajipclitus  est  semel  in  s'io  corpore  quod  suscopit 
in  Virgine,  appetitus  cst  frcqucntor  in  eo  corporo 
quod  cst  Kcclesia  ;  nos  cnim  sumus  corpus  Christi 
et  raembra.  Appotitnr  ct  in  singulis  sanctis  suis 
ct  innoccntibus,  qui  Domino  so  dicarunt. 

17.  Rccordamus  aliqucm  {Graliaii.  iiiiperat.) 
proxime  ab  omnibus  appetitum,  a  suis  destitutum 
ac  proditum  :  qui  dudum  in  suggeslu  locatus  im- 
pcrii,  subito  egens  oranium  abipsis  quorum  ha;re- 
ditarium  fucral  sortitus  obsequiura,  cocpit  urgcri, 
irjgiuuntibus  in  exitem.infcrentibus  morlem,  nullo 
auxiliatorc,  nullo  jam  socio  sui,  nullocomitc.  Quid 
tiliud  melius  dixcrit,  quam  quod  es  ipso  cui  sc  de- 


passione.  Donique  dixit :   «  Sitio  {Joart.  xix,  23).  »  '-'  vovit,  acccpcrat;  «  Nonne  Deo  subdita  erit   anima 


Tuiic  itaque  silicbat,  quando  do  latcrc  suo  rettin- 
cturasitiin  omnium  vlva;  aqua;  fluenta  fundcbat. 
Dcaiquc  scriptumesl:  «  Flumiua  de  venlre  cjus 
flucnt  aqua;  viva:  {Jjan.  vii,  3S).  »  Sed  in  Giaco 
mcdic  posituni  esl ;  quia  eopaviov  et  pluraleni  nu- 
mcruin  significat.  Ergo  eliam  «  cucurri :  »  ct  «  cu- 
currerunt, «  juxta  Gra;cum  possumus  intclligerc. 
Diximus  aulera  quid  expriraat,  «  cucurri,  »  hoc  est, 
festinavi  sitini  omnium  suscipcrc,  ut  univcrsos 
pcrpctui  fontis  ubcrlatc  satiarem  (cui  cnim  dcdcro 
aquara,  non  sitiet,  ncque  hic,  neque  in  luturum 
{Joan.  IV,  13),  sicut  dictum  est  ad  Samaritanam)  ; 
nuncdicamus  quid  significct:  «  Cucurrerunl  in 
siti.  »  IIoc  est,  fostinaverunt  ut  perfidijc  su;c    ajstu 


mca?»Hoccst  quidperscquimini?quid  furitis?  quid 
insultatis?Carnem  potestis  intcrficcrc,  animamnon 
potesfis.  Vitam  iUam  corporis  potestis  cripcrc,  incri- 
tum  non  potcstis  oxtingucre.  Soriptum  cst  cnim  : 
«  Nolitelimerecosqui  pussunl  occiderecarncm.ani- 
mam  aulemnunpossunt :  sed  potiuscum  timelequi 
potest  animam  et  corpus  pcrdcro  in  gchcnnam 
{Malth.  X,  28).  »  Anima  ergo  quic  Deo  subdila  csl, 
nnn  cst  huraanaj  subdita  potestati  ,•  ab  ipso  (T.im 
vitx'  fructum  spcrat  aetcrnas,  et  perpelua!  salulis 
auxilium.  llle  crgo  cui  mc  triuiidi,  ct  neratum 
tuebitur,  et  raortuum  rcsuscitabit,  ct  ulciscclur 
occisum.  Raptus  cst  justus,  no  malitia  mutarct 
cor   cjus.    Mors   crgo    ista   inagis   pcccati    fuga, 


fbntcm  vivum  negantes,  aeterna  fauces  suas   aridi-  B  quara  morientis  est  detrimentum. 


tatc  siccarcnt:  sicit  ipse  Dominus  ail :  «  Mc  dcro- 
liqucrunt  fonlcm  aqu.ij  vivai,  ct  fecerunt  sibi  con- 
trllos  lacus  (Jcrem.  n,  13).  »  Ncc  iuirum  si  silie- 
runl,  qui  aquam  funtis  ffilcrni  tcnere  n^n  polorant 
lubrici  pcrfidia;  sua;  rimis.  Sitioninl  ergn,  qiiia 
sc  potu  privaverunt  spirilali,  quein  hauscrant  dc 
conaequcnti  pctra.  Unde  et  Symmaclius  ail:T4> 
SiV  aizMV  eCMyo-jv.  hoc  est,  placuit  illis  in  mcn- 
dacio,  cum  objicerent  falsa  pro  voris.  Oinnc  nicn- 
dacium  sitiin  habct,  verilas  uborlalcm,  quK  in 
perpetuuin  persevcrat. 

15.  Et  quam    cito   probavit,    quiu  concurrnrunt 


18.  Eteniin  «  ipse  est  Ueus  mcus,  adjutor  nicus, 
dcfensor  meus  :  noii  movebor  aniplius.  »  Qui  lubi- 
tur,  coniiuovelur ;  eo  (|uod  do  intogritutis  ctinno- 
ccntia*  bu.o  quadaiii  slalioiio  dt.'l1iial.  Somel  cniiii  in 
polra  Cliristi  localus  lubiicuin  non  drbot  hiibcro 
vestigiuiii,  soil  tcucre  slutus  proprii  firiuaincnluin. 
Undc  immobilis  dicilur,  qui  servttl  iininobilem 
voluntalom,cl  prnpnsiliim  nliiiiiod  intonliononnimn 
lidclis  cxsc(iuitur.  Nam  ol  Dci  itniiiobilcm  vohinln- 
toiii  lcgiiiius,  sicut  liabcs  ad  llobr.oos  :  «  In  (juo 
aiiipliiis  Dciis  nslcndero  Vdloiia  liiurodilius  rcpro- 
roiesionis  immobililatcm  voluntotis  suat.interpoauit 


4231 


S.  AMBROSIl 


1232 


jusjurartdum  {//t'/'/'.  VI.  17).  Recte   ergo    immobilis  A  pedes  meos  (Psd/.  lxv,  9). »  Uudo   et   sancto    dici- 


voluntas  Dei,  quce  nullius  peccati  movctur  illece 
bris.  Hjmines  vero  niobilcs,  lubrici  ad  delinquen- 
dum,  iaciles  ad  errandum.  Donique  de  Judreis 
dictum  est .  «  Transeuntes  autem  blasphomabant 
eum,  moventes  capita  sua  [Matlh.  .kxvii,  39).  « 
Et  ipse  Dominus  in  psalmo  ait  :  «  Omnes  qui  vidc- 
bant  me,  aspornabantur  mc  :  ct  locuti  sunt  labiis, 
et  moverunt  oaput  IPsal.  xxi,  8).  »  Caput  omnium 
Christus  est.  Mclius  est  igilur  ut  maneat  Ghristus 
in  nobisj  quam  aliqua  nostri  commotione  movea- 
tur.  Unde  Judaoi  moventes  capita  sua  dicebant  : 
"  Tolle  a  lerra  talein  hunc(.-ic/.  xx!i,22).)>  Goraseni 
rogabant  ut  dc  tinibus  eorum  recederet  [Lnc.  viii, 
37).  Ecclesia  autcm  teuuit  eum,  nec  dimisit  eum. 
Ideo  illa  qu;E  tenuit  eum,  possidet  (illi  qui  move- 
runt,  tenere  non  possunt.  Pulchre  autcm  ait  evan- 
gelista  qnia  transeuntes  movobant  capita  sua 
[ilallh.  xxvii,  39)  ;  »  transeuntos,  non  stantcs.  Sta- 
mus  in  atriis  sanctis,  prffitcriinus  in  plaleis.  Sa- 
cerdos  prteteriit,  levila  pertransivit,  stetit  ille  qui 
vulnerainflicta  curavit.  962.  Etideo  illi  nondixe- 
runt  qui  transibant  viam  :  «  Benedictio  Domini 
super  vos  :  benc:'.:cimus  vos  dedomoDomini  [Psal. 
cxxviii,  8);  >i  stantfis  enim,  iion  transounlcs  sunt 
pedes  benedicentium.  Denique  et  vineam  cujus 
soluta  munitio  est,  Iranseuntes  vindemiant,  non 
manenles.  Transeuntes  sibilant,  sicut  in  Threnis 
Jeremiffi  legimus  ;  «  Tenuerunt  super  to  manus 
oinnea  transeuntes  per  viam  sibilaveruntet  move- 
ruut  caput  suum  super    liliam   Jcrusaleni   [Tliren, 


tur  a  Domino  Doo  nostro  :  «  Tu  autem  hic  sta  me- 
cuin  [Dctit.  v,  31)  ;»  quoniamqui  Deo  proximus  est, 
liipsui  non  potest  esse  vicinus.  Omnis  enim  culpa 
vclut  adversario  nisu  de  loco  dejicere,  etde  proprio 
statu  montom  movere  consuevit :  quod  vel  ab 
hosto,  vel  ab  kictamine  tractum  videtur.  Perturbat 
ira,  incenditlibido,  stimulat  invidia,excruciat  ava- 
ritia,  timor  dejicit,  moeror  aflligit.  Et  Petrodictum 
est  a  Domino  Jesu  ;  «  Veni  retro  post  me  {Marc. 
vni,  33).  »  Non  dixit  :  Veni  retro  (36)  (hoc  enim 
diabolo  solidixit),  sed  :  «  Veni  retro  post  me  ;  " 
noii  est  enim  retro,  qui  post  Christum  est.  Sed 
quia  crrabat  Petrus,  sicut  Dominus  ipse  ait  ad 
ipsum  ;  «  Quia  non  sapis,  inquit,  quu;  Dei  sunt, 
„sedquaBsunt  hominum  {Ibhl.)  ,  »  ideo  post  me 
veni,  ut  incipias  non  humana,  sed  divina  sentire. 
Ideo  et  hic  justus  rapiendus  e  terris  ait :  «  Non 
inovebor  amplius.  —  Dissolvi  enim,etcum  Christo 
esse,  multo  inelius  {Plnlip.  i,  23).  »  Non  onini  labi 
potorit  qui  cceperit  esse  cum  Chrislo,  quia  mors 
justo  non  naturte  fiais,  sed  culp»  est. 

20.  Inter  has  voces  subito  videt  agmina  perse- 
qucnLiuiii,  et  iiiter  pericula  posituS  non  de  sesolli- 
citus,  sed  de  liis  quos  liberare  cupiobat,  ait  : 
«  Quousque  irruitis  in  hominem)  interlicientes 
universos  [Supra,  vers.  i)  ?  »  Si  me  quicritis,  cur 
alius  vultis  occidere?  Offero  ine  ipse  pro  multis, 
quia  pro  omnibus  solus  se  ille  potuit  offerre,  qui 
auctor  est  omnium.  Ipsius  ergo  quem  sequebatur 
imitutor  ait  {Joan.  xviii,  8,  9,)  :  »  Si    me   quajritis, 


II,  ^5).  «  fdeo  sacerdos  non  potuit  coronari,    levita  C  sinile  hos  abire  ;  ut  imploatur  sermo    quem    dixit 

non  potuit,  quia  transierunt,    et   tanquam    unibra 

pra:terierunt.  Stophanus  autem  martyrio  coronatus 

est  quia   stantem  videbat  Dominum  Jesum.immo- 

bilem,  non  prffitereuntem.  Immobilis  ergo  iide  Ste- 

phanus  immobilem  Christuiu  videbat ;    nullo    erat 

mortis  timore    commotus.  Non  movitseStephanus, 

non  movit  se  Christus.  Commoti  sunt    lilii    prodi- 

toris,  de  quibus  dicitur:«   Commoti    amoveantur 

lilii  ejus,  et    niendicent   {Psal.   cviii,     10).  »    Eget 

enim   medico    qui    niovetur   (.35).  Inops   peccator, 

dives  est  justus  ;  quia  fiullo  bono  delicit,  qui  Donii- 

nura  semper  inquirit. 

19.  Et  quia  inde  tractus  est    sernio,   qui    dixit : 
«  Non  movebor  amplius  »  quod  inoveri  ad  culpam 
sit,  ostendit  ipso  David  dicons  :  «  Qui    posuit   ani-  j) 
mai'1  ineam  ad   vitam,    et   non    dedit    connnoveri 


Jesus  :  Quia  non  perdidi  ex  ipsis  quemquampra;ter 
unum  »  (hoc  enim  in  alio  libro  sententia  Domini 
coinprehendit) ;  qui  tamen  sua  magis  periit  volun- 
tate,  quam  mea,  intiuit,  severitate  punitus  est. 
Et  cuin  ego  mo  sponto  otferam,  irruitis  et  incum- 
bitis  i<  tanquain  parieti  inclinato,  et  maceriai  im- 
pulsae  [Psal.  lxi,  4).  »  Hoc  est :  Apex  dudumnobilis 
sedis  663  augusta;,  ot  circunfusi  toto  orbe 
Romauo  validus  quondam  murus  imperii,sicut  pa- 
rics  inclinatus,  aut  maceries  impulsa  collabor. 

21.  Sed  csto,ad  mortcm  mo  usquo  appetierunt, 
quscsiorunt  ad  necem  dicontes  :  ToUamus  justuni, 
tollamus  misericordein:  quia  gravisest  nobis  etiani 
ad  videndum  ;  sedetiam  existimationemmeam(37', 
castinioniam  meam  sauciandam  falsis  calumniis 
putavcrunt;  hoc  est  enim  :  «  Pretium  meum  cogi- 


(35)  Edit.  Roni.,  Egct  enim  el  mcndical,  qui  mo- 
velur'.  AIi«,  ac  mss.  omnes,  Ivjet  eniiii  inedico,  etc, 
Bunus  sensus  licetaliquantuluin  reconditus  ;  quoiu 
ut  probe  intolligas,  advertc  hic  priina  duo  istius 
vcrsiculi  verba'  explicarit  commoti  amoveantur  : 
commotiones  autemmorbosatqun  ;egritudine3  ani- 
mi  esse :  undc  a  Grtecis  raOr;  vucata;  suut.  Innuitur 
itaque  hoc  toto  versiculo  pcccalores  et  in  iegritu- 
dine  et  in  egestate  ac  pcnuria  csso  positos.  Ilanc 
interpretatiuncm  conUrmat  qua;  infra  do  ira,  libi- 
dine  atque  aliis  perturbationibus  dicuntur. 

(oG)  Sic  omnes   mss.   ac  vet.   edit,   Uoin.     vero, 


non  di.vil:  Vade  retro.  Sed  discrimen  de  quo  agitur, 
in  vocibus,  post  me,  situm  est,  noii  autein  in  vor- 
bis,  vade  et  veni  ,  cum  eodem  verbo  Scriptura  utro- 
bique  usa  fuerit.  Nain  de  diabolo  ait  .Matth.  iv,  10: 
"V^;i,  i^aiavi ;  do   Pctro    autem    Marc    viiii     33  : 

(37)  Uoc  atrocior  ea  calumnia  fuit,  quod  in  con- 
fesso  est  apud  omnes  historicos  Gratianum  insigni 
castitate  oniatum  fuisse.  Quin  imo  fuere  etiam 
qui  inimiaincju3vere(yjndiamreprehenderent,quasi 
gerendis  imperii  rebus  paruin  commodam. 


i233 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  LXI. 


mi 


taverunt  repellere ;  »  quia  pretium   (38)   noslrum  A  ossa  crepitarent  ?  964   Cum    vinum   biberes,   et 


pudicitia  est,  qum  nos  separata  pecudibus,  angelis 
jungit.  Pretium  nostrum  misericordia  cst,  qu.-o 
nos  dum  confertur  inopibus,  redimit  a  morte.  Prr- 
tium  nostrum  fides  est,  qu.-e  omncs  hominesgeutili 
errorj  et  servitute  depressos  Christo  acquisivit. 
Pretium  nostrum  bona  exislimatio  est,  quiaunius- 
cu.jusque  nostrum  meritorum  series  scstimatur. 
Pretium  nostrum  munditia  atque  simplicitas  est, 
quia  scriptura  est :  «  Possessiopretiosa  virmundus 
{Prov.  XII,  27),  »  nihil  enim  preliosius  viro,  sim- 
plici.  Unde  Apostolus  pulchre  :  «  Abundavit,  inquit, 
in  divitiis  simplicitatis  suoe  (//  Cor.  viii,  2).  »  Quid 
enim  simplicitate  ditius:  qua?  sicut  bonus  parlcr- 
familias  satis  sibi  abundat,  et  sua  puritate  contenta, 
non  qua^rit  alienum,  nec  abrodit,  sed  dese  c;uteros 
fugit  ?  Innocens  enim  credit  omni  verbo,  necsc 
in  artcs  varias  ssepe  commutat,  sicut  astutia  qua>, 
ut  sit  cauta,  timet  omnia,  nec  se  eonsiliis  suis 
credit,  vorsat  suas  ipsa  sententias.  Simplicitas 
autem  timere  nil  novit.  Hoc  igitur  genere  pretiuni 
justi  repe.llere  tentaverunt ;  etsi  possit  et  illud 
intelligi,  quia  aurum  ejus  manibus  accipicbant, 
corde  inlimo  rcpcllebant,  prajdam  lenentes,  fidem 
negantes. 

22.  Unde  et  ait :  «  Cucurri  in  sili  ;  »  eo  quod 
fidcm  quairerel,  et  invenire  non  posset,  destitutus 
a  sociis,  a  propriis  derelictus.  SicDominum  Jesum 
legimus  in  Evangelio  et  esurisse,  et  sitisse  {Matlh. 
IV.  2,  el  Joan.  xix,  28  J ;  cum  esuriret  fidem 
nostram,  sitiret  opora   noslra,   quierere   viderctur 


parricidium  cogitarcs,  quodillispoculissanguinem 
tibi  innocentis  infundercs  '.'Ita  prorsus  alienus  non 
solum  ah  imitatione,  sed  ctiam  a  lectiono  divina; 
ut  non  tibi  veniret  in  mentem  versiculus  illo  psal- 
morum  ;  «  Tu  vero  homo  unanimis,  dux  meus  et 
notus  meus,  qui  simul  mccum  dulces  capiebas 
cibos  (Psul.  Liv,  ^4  et  15).  "  Atque  ille  alius,  cujus 
meminit  in  Evangelio  ipse  Dominus  Jesus  :  i<  Qui 
edebat  meeum  panem,  levabit  super  me  calcaneum 
{Joan.  XIII,  18).  » 

24.  «  Quid  tibi  faciam,Ephra?m  ;  quid  tibi  faciam. 
Juda  {Osee  vi,  4)  »  Plures  reliquisli  nobis  prodi- 
tionis  tuee  et  fraudis  hwredes  ;  heec  enim  otiam  ad 
proditorem  Judam  potest  per  apostrophen  (40) 
n  derivari.  Prodidisti  vitam,  regnum,  Dominum.Sed 
Jesus  Dominus  semel  in  se,  frequcnler  in  servulis 
suis  proditur.  «  Quod  enim  unihorum  minimorum 
fecistis,  mihi,  inquit,  fecistis  {ilalllt.  xxv,  40).  » 
Tu  commissos  tibi  loculos  et  pecunias  pauperum 
suscepisti,  iste  provincias  sibi  credilas.  Tu  apo- 
stoli  honoreiu,  ille  militia;  dignitatem,  adminislra- 
tionis  infulas.  Xumero  honores  cjus,  ut  crimen 
exaggerem.  Convivii  violastis  uterque  consortium  : 
tu  tamen  de  convivio  ad  proditionem  surrexisti, 
iste  ad  neeem  ;  hoc  cst,  tu,  licet  in  scelere, 
verecundior,  qui  negasti  quod  inferendam  neeem 
credideris  Domino  quem  prodebas,  qui  pretium 
refudisti ;  ne  residere  apud  te  merces  parrieidii 
videretuv.  Iste  non  solum  tenuit  acceptam,  verum 
cliam  cxtorsit  non  oblatam  mercedem  proditionis. 


aliena.  Aut  ut  ad  silim  corporis  rcfcrarnus.quanta  C  Iste  non  solum  deceplus  non  est  alieno    mendacio 

sed  fefellit  suo,  et  fefellit  ut  occideret.  Et  cum 
ille  convivium  recusaret,  qui  se  videret  esse  pe- 
rimendum,  iste  sacramentuin  oblulit ;  no  qua 
perirel  sibi  cumulandi  pars  criminis.  Poslremosu- 
perioris  proditoris  pecunia  profecit  ad  sepulturam 
peregrinorum  :  islc  scpultuiam  integram  suo  prin- 
cipi  dcnegavit. 

25.  Nec  dcfuit  qui  nianus  lavaret,  dicens  :  «  In- 
noccns  sum  a  sanguinc  jusli  hujus  (Malth.  xxvii, 
24),  »  in  quo  se  Pilalus  non  diluit,  sed  inquinavil, 
et  implicavit,  non  exuil.  Nain  etsi  nullum  pondus 
iu  perditoruin  judiciis,  lamcn  vinculuni  mojus  in 
cdnfcssionihus.  Jiislos  enim  non  alicna  absolvit 
sentenlia,  sed  sua  vita  ;  iiijusli  se   ipsos  vehcincn- 


indignitate  dicit  :«  Cucurri  in  sili?»  hoc  est, 
Ego  sitiebam,  cura  alii  mea  vina  ructarent ;  et  ex 
illo  suggestusublimisimperii,  opulcnliaque  regali, 
ad  extrcma  sitis  plebeia  quadara  vilitatc  deduclus 
sum. 

23.  Et  quia  Grsecus  habct  £opa|iov,  quod  signi- 
ficat  et  cucurri  singularitcr,  ct  cucurrcrunt  plura- 
liter,  potest  et  sic  intelligi :  Cucurrerunt  in  siti, 
quorum  fauces  n^stunimio  fundcndi  mei  sanguinis 
aruerunt.  Sicut  cnim  est  sitis  fidei,  ita  ct  perfidia;. 
Siliin  iilam  justus  sitit,  qui  ail  :  ■<  Sitivit  anima 
mea  ad  te.  Deus  {Psal.  xli,  3).  »  Istam  perfidi,  quo- 
rum  lingua  pra;  sili  aruit.  Quam  sitivil  ille  qui 
inler  convivii  dapcs  et  pocula   constitutus,   inno 


centis  conviva:  nccem  moliebatur  Augusti  (30)  ?  p  lius  suis  vocibus  alligant,  qui  alios  alligarc  non 
Nunne  libi  videbatur,  impic,  cuin  inanducarcs,  possunt.  Tamen  ne  huic  quoquc  dccsso  confcssio 
ciedam  parares,  quod  humana  sub    dcntibus   tuis      propria  videretur,  juravil  ut  pojcraret.   Lavit    ma- 


(:^8)  Prelium,  hie  diRnilalcm  alque  honorcm 
signal,  nam  in  sequcntibus  etiam  pro  meiredo 
accipitur.  LX.\,  ^rW.v  '^^''  ''V^i''  V-^''>  i6ouXfJii«vT» 
«rwjasOa;. 

:3'.i)  Ha>c  nocisGratiani  imperatoris  adjunclaapud 
nuiluin  alium  cx  nntiquis  ropcrirc  est,  quani  apud 
hunc  nostriim.  Orosius  tantum  meiuiUMt  ipsiini, 
duui  in  Italiaiii  transirc  mcdilarctur,  dulis  circuiii- 
vcntum  a  Maximo  tyianno  intcifcctiiiii  fiiii-si). 
Socrates.  Sozomenus,  Paulus  Diac.  el  alii  rclVrunt 
Andragathium  quem  ad  illuinperscqucudum  niisc- 
rat  lyrannus,    rumorem   sparsisso    quo    ejusdem 


conjux  advenlarc  ad  eum  direrctur:  Gralianum 
autcm  laina  hujiismodi  dercptum  ad  lcclicam,  uti 
pulatiut,  u.Koriam  accessissc,  alquc  ab  Andrngalhio 
cx  eadem  exsilicnlc  fui.^Jbe  intcrcinptuiii.  Sorome- 
niis  lanieii  farile  cuin  Anibiosio  i.'i!'  -!  (•iinrilian. 
Is  ciiim  iion  statiui,  scd  liaud  niul  idaluin 

srrlhit   :  Kj!  aJAVf.^Od;.  ojk  li;  iuk,  Qliui- 

quid  sit,  Auibrosio  tunqnuui  lcbli  laulum  non 
uculiito  cri'di'n<luin  cal. 

(40)  .l;«M<r(i/'/ic,  Lalino  itvr.sic.  ligiini  qua  siT- 
uiunem  a  ro  proposila  ad  ulloqueiidum  uli^iucin 
eouvertiinus. 


!23o 


S.  AMBROSII 


123(5 


nus,  eum  Evangelium  tangeret  :  ne*  quid  deesset 
exemplo  (41).  Lavit  aqua  manus.  ul  srcleratius 
inquinaret  innocentis  sanguine.  Nec  Herodes  (42) 
defuit,  cui  alter  Pilatus  se  placiturum  credidit,  si 
captum  principem  destinasset.  Quid  illud  quoque 
dicam,  quod  is  quoque  vestem  doalbatam  indutus 
est  ad  illudendum;  postea  quoque  regia  veste 
donatus  est  ad  moriendum,  ne  amisissc  honorem 
debitumftCS  viJeretur '?i\ara  clsi  scelerc  interiit, 
jus  tamen  collata3  sibi  potestatis  etiam  mortuus 
rescrvabat,  eorum  ipsorum  a  quibus  ncgabatur, 
vel  ministferio,  vel  assensu. 

26.  Addebatur  huic  tanto  scclori  pompa  feralis  ; 
nisi  is  qui  impatienter  ista  deflebat,  cognitis  qua; 
parabantur,  justo  cnmmotus  dolore  increpasset  vi- 
ctoremsuperbum,  tyrannis  illa,  non  rcgibus  in- 
ferri  solere.  Sic  horrore  flagitii  (43)  territus  depo- 
suit  teterrimi  scclcris  apparatum.  Ncc  petitor 
igitur  sepultura;  defuit,  elsi  Joseph  ille  qui  justus 
dicebatur,  defuil.  Sed  longe  Ma.ximus  sasviordene- 
gabat,  quod  ipse  Pilatus  auferre  non  potuit.  In 
quo  parricidx  humanitas  defuit,  innocenti  tamen 
non  defuit  gralia  :  et  ad  tempus  assumpta  paticn- 
tia,  vindicta  (44)  paululum  comperendinata  est. 

27.  (Vors.  6,  7,)  Ideoque  ait ;  u  VerumtamenDco 
subjectaest  anima  mea;  quoniam  ab  ipso  est  pa- 
tcntia  mca.  Quia  ipse  cst  Deu-i  meus,  et  salutaris 
meus,  susceptor  meus,  non  emigrabo.  »  Iloc  c.-it, 
numquid  sepultura  corporis  negataperpetu.^e  quie- 
tis  mansionem  mihi  abstulit  ?  Habeo  habitaculum 
meum  in  Domini  tabernaculo,  et  in  sancto  nionte 
qjus  requicsca.Ti.  Non  emigrabo  humano  scelere ; 
quia  Domini  favore  susceptus  sum  ;  qiiia  neque 
mors,  ncque  gladius,  ncquo  tribulatio  a  charitate 
Christi  me  separare  pol,erunt.  Non  enim  innocons 
de  tabernaculis  justorum,  sed  peccator  cmigrat. 
Migrant  Juds  prodiloris  hseredcs,  de  quibus  ot  si- 
milibus  corum  meritn  dicitur:"  Commoti  amo- 
voantur  filii  ejus  et  mondicenl,  cjiciantur  dc  hnhi- 
taciilis  suis  (P.sal  .  cviii,  10). » 

28.  Quod  bene  et  ad  Dominum  Jesum  Chrislnm 
refertur,  qiii  cum  ilescandissct  in  terras,  ut  cru- 
cifigcrctur,  ut  sepeliretnr,  non  emigravit  a  Patre, 
scd  in  Patrc  masssit :  n  Traditus  sum,  etnon  cgre- 
diebar  {Psnl.  lwxvii,  9).  »  Nec  deposuit  quod  erat, 
scd  roscrvavit :  iiec  desivit  esse  in  Dei  forma,    sed 

(41)  Observandum  obiler  quam  antiqua  sit  ea 
coiisiietudo,  qua  gravidus  in  cauaiscontacto  sacro- 
sancLO  Evangelio  jurainus.  Vide  AJnot.  li.  Valcsii 
in  )it>.  VI  Sozoujeni,  c!i|i.  ot),  pug  14.j. 

(42)  [ntcllige  Andragathium  priusqu.ini  necf.ni 
Gratiano  iulcrret,  ut  duccretur  ad  Maxiir.um,  npe- 
ram  dcdi.sEe. 

('i.3)  Ila  cod,  Pieg  uiius.  Alii  ot  vet.  edit.,  Sic 
horrcra  IJa.iitiis  cl  sic  cicus.  Puom.,  Sic  horrorem 
liai/ilii,  sic  chus,  etc.  houtruni  satis  cummode.  At- 
tanicn  valdit  snspicamur  coinniniifiu  vul,  cJil.  ac 
mss.  lectiouem  pmendandam  csse  hoc  pacto  ;  sic 
horrore  flagitii  excitus.  (^Ttcrum  hic  de  se  ipso 
loqui  Air.brosium  palam  (aciunt  non  ranrin  qu.T  in 
ejus  vita  do  secunda  ipsius  ad  Maximuin  legatione 
Pdulinus  tradit ;  verum  ctium   qua;    ipsemel    San- 


A  perseveravit :  non  immutata  per  susceptionem  cor- 
poris  Dei  gloria,  sed  manente,  triumphum  acqui- 
sivit,  potenliam  non  amisit.  Unde  ipse  ait  : 
"  Amodo  vidcbitis  Filium  hominis  sedentem  ad 
desteram  virtutis  (Marc.  xiv,  62).  » 

29.  (Vers.  9.)  IJnde  convocatos  gentium  populos, 
et  acquisitos  Patri,  suo  sanguine,  hortatur  ad  fi- 
dem  dicens:  "  Sperate  in  eum  orones  conventus 
plebis  me;e  ;  »  hoo  est,  non  solus  Israol,  sed  om- 
nes,  iiiquil :  nec  solaj  reliqui»,  sed  etiara  gentium 
pleniludo  :  ncc  solae  gentes,  sed  Israel  ;  cum  enim 
intraverit  plenitudo  gentium,  tunc  omnis  Israel 
salvus  erit.  Quis  potest  divina  mysteria  compre- 
bcndore  ?  Quoruin  tanta  multitudo  est,  ut  jure 
Paitlns  niiretur,    meritoque   di.xerit :  «  0    altitudo 

T»  diviliarum  sapicntia;  et  scientice  Dci  [I\nm.  xi, 
33)  ! »  Repulste,  gentes  sunt,  06G  ut  eligeretur 
Israel  :  Cfficatusest  postealsrae)  propter  vocationem 
gonlium  ;  et  ciecati  Israel  reliquiae  sccundum  elec- 
tionem  gratiie  salva;  factce  sunt,  pnslquam  infra- 
vit  gontium  plenitudo.  Ita  culpa  Israel  pro.mit 
gentibus :  fides  gentium  Israelilem  populum  li- 
beravit. 

30.  »  Effundite,  inquit,  coram  illo  corda 
vestra.  »  Qui  iiiduit  fidem,  prius  perfidiam  debet 
cxuere,  cvaouare  cor  suum  omni  labe  malitia! : 
ut  capax  fiat  cnr  ejns  gratiae  spiritalis.  Ideoque 
Apostolus  ait :  «,  Rcnovamini  spiritu  mentis  veslrae 
(Ephes.  IV,  23).  »  Gum  cniin  eirunditur  veti.s  mali- 
tia,  nova  sumitrr  gratia,  qua  unusquisque  reno- 
valur.  Dicit  ergo    Filius    Dei  :   «  Effunditc    coram 

"  illo  corda  vestra  ;  quia  sciebat  Patrcin  esse-  di- 
cturum  :  «  Etfundam  do  Spirilu  meo  super  omnem 
caruem  (Joel  ii,  28). »  Est  ctiam  illa  Iraditio,  ut 
cor  noslrum  videamur  efTundcre,  quando  omnes 
cogUatinnes  alicui  et  voluntates  nostri  eordis  ape- 
riinus.  Ergo  jaotemus  in  Deum  cogilationes  no- 
slras,  nec  aliquid  eum  latere  credamu  j.  1-irundimus 
cor  nostrum  corara  ipso,  cum  disceptationes  exi- 
nanimus    humanas. 

31.  (  Vers.  10  )  «  Verumtamon  vani  filii  homi- 
nu:n  ;  raondaces  filiihominum  in  stateris  ut  deci- 
piant.  »  Si  vaui  filii  hoiuinum,  et  niendaces  filii 
hominurn,  possunt  non  vani  esso  lilii  Dei  ;  qui 
non  ex  sanguine,  nequeex  voluntate  carnis,  neque 
ex  voluntate  viri,  sed  ex  Deo  nati  sunt.  Nam    lilii 

"  ctnsepist.  ad  Valent  ot  in  Orat.  de  ojusdem  Obitu 
scripsit,  ambigere  nos  non  patiuntur.  Mirare  inte- 
riui  cum  sancti  viri  constantiam,  qua  tyrannum 
feiocionteni  tantacum  libertate  compescuit  ;  tum 
suuunain  e|usdeiu  modesliara,  qua  cum  Josepho 
jiisto  se  negat  usse  comparauduui. 

44  Vindicta  illa  Oratiani  per  summiira  scelus 
triicidati  sic  peracta  est.  Occupaverat  magnis  co- 
piis  .\lpium  pugustias  cnnies  Andrathius.  Has 
cum  divinitus  obca;catus  dcsoruissot,  Tbeodosius, 
c:iiTcitum  suuui  licet  multo  inferiorem  tradu- 
cens,  Miixiiiiuni,  qui  tauquara  victoriffi  suoe  spec- 
tator  .'\quiieia!  iiisederat.  cepit  atque  occidit  : 
quo  cnmperin  Andfa!;athius  in  marc  se  prscipi- 
tom  armatus  dedit  Vide  Orosium,  lib.vn,cap.  35, 
et  alios. 


1237 


ENARRATIO  IN  PSALMUM  LXI. 


1238 


hominum  videntur   sibi  ponderare  Kquitatem   et  A  vel  se  ipsum  illius  nomine,  exercitiospiritali,  sub- 

gravilate   severioris  judicii  cxaminare  justitiaoi, 

duri  aliis,  sibi  remissi,  operibus    iniqui  (45),    ser- 

mone  censores.   Unde  Salomon  ait:  «  Exsecrabile 

Domino  duplex  pondus,  et  slatera  fallax  non  bona 

(Prov.  XX,  23).  »  In  quo  significat  cos  qui  rapinam 

inexplebili  corde  meditantur,  et  sobrietatcm  fronto 

pra;tendunt.    Tales    scriba;  Jud.eorum  sunt,    qui 

onera  gravia  aliis  observantice  durioris  imponunt, 

non  babentes  rectum  jugum  (4G)  anima:  sua;,  sod 

propensa  iniquitate  curvati :   ipsi   autem    suorum 

refugi  prajceptorum  sunt.  Invenitur  ituque  in  ava- 

ritia  tanquaiii  in  radice  vitiorum  oniiiium,  qua;  sit 

caput  iniquitatisct  fomes  :  quam  homo  ronuntiuns 


mundo,   et  consepultus  Christo  per    baplismatis 

sacramentum,  qui  sit  mortuus  sa;culo,   declinare  r.  in  Filio  est;et    audita  sunt  etiara   illa  qu 

debet  atque  defugere.  audita  non  erant  ab  iis  quibus  loeulus  fue 

32.  (Vers.  il.)  «  Nolite,  inquit,  spcraie  in 
iniquitate,  et  nipinam  nulitc  concupiscere:  divitiae 
si  fluant,  nolilc  cor  apponere.  »  Vides  quia  af- 
fluunt,  non  vides  quia  prsterfluunt?  Nudus  cs 
natus,  nudus  moriturus  es.  Quid  cxcipere  quaeris 
quod  tecum  auferre  non  possis'?FIuenta  sunt  qua; 
miraris :  quomodo  vcniunt,  sic  transeunt  et  recc- 
dunt.  Solus  Jordanis  retrorsum  conversus  est, 
in  quein  decciidisti  (57):9C1  qui  te  adnionet, 
ut  iu  ipsum  natura;  fontem  et  origincm  revertario, 
quae  le  nudum,  non  veste  amictum  cdidit,  ul 
discas  supcrflua  non  requircre.  Iloc  quud  erube- 
scis,  esse  le  nudum  (48),  culpa  docuit,  non  natura. 
Nulla  enim  esset  verocundia  genitalium,  si  culpa 
non  essct.  Neque  eniin  ca-tcra  animalia  vcsliuntur  C 
u*  tegantur,  noque  vestiunlur  ut  muniantur.  Satis 
munitasunt  oninia  natur<E  sux  tegmiue;  nos  du.m 
superflua  qu;erimus,  tegmcn  natura;  amisimus, 
jus  communo  pordidimiis.  Idcoque  in  hoc  psalmo 
adscribitur  doctrina  medicabilis;  quia  vel  Idithum. 


euudis  tcntationibus  erudivit,  ut  in  augustiis  quis 
positus  snbjiciat  sc  Deo ;  et  si  peccavit  ante,  pec- 
care  desistat,  nec  reeidivo  orrore  moveatur. 

^3.  (  Vers.  12.)  «  Semcl  locutus  cst  Dcus.  duo 
hKC  audivi.  »  Semel  loeulus  cst  Deus,  ct  plura 
audita  sunt;  quia  non  pcr  litteras  et  sjUabas  est 
locutus.  Locutusest  pcr  a;nigniata,  locutuscst  per 
visiones,  loculus  est  per  divisiones  gratiaruni, 
locutus  est  per  Spiritum  singulorum.  Nos  autem 
plura  loquimur,  et  vix  audimur.  Somel  loculus  in 
loge  esl,  eadem  ilerum  loculus  est  in  Evangelio. 
968  Aut  fortassc,  ut  ego  pulo,  quia  multifariam 
locutus  estin  prophctis.  novissime  autem  locutus 
est  in  Filio  suo.  Semcl  loculus  cst,  quando  locutus 

uo;  ante 
quihus  locutus  tueral  pcr 
prophetas.  Semol  ergo  kculus  et.1  in  Novo  Testa- 
mento,  et  Vetus  auditum  csl  Tcstumentum,  quod 
non  audiebatur ;  quia  ipse  Dominus  dixit  de 
populo  Juda;orum:  «  Videbunt,  et  non  vide- 
bunt :  audient,  et  non  audicnt  {}larc.  iv,  12).  » 
Audient  aute  corporea,  sed  non  audient  mentis 
auditu. 

34.  Nobis  ergo,  hoc  est  Ecclesia;,  semcl  locu- 
tus  cst,  ct  duo  audita  sunt;  quia  in  illa  audivimus 
et  intelleximus,  qua;  uon  intellexerunt  qui  lego- 
runt,  non  audierunt  qui  audierunt.  Solus  enim 
Christus  auretn  aperuil  humanam  ad  cognoscenda 
mysteria;  solus  libri  Eignaculum  solvit,  ct  resolvit 
Kuignmta  prophctarum. 

35.  (Vcrs.  13.)  kleoquc  ipse  reddel  unicuique 
sccundum  opera,  in  quo  ct  qualitatcm  operum 
comprehcndit:  ut  aut  cour.plurium  ct  melio- 
rum  restituut  pra;aiia  merilis  siugulorum,  aut 
contra  ct  numcro  gravemur  et  accrbilatc  meri- 
torum. 


(45)  Itu  Rcg.  nis.  jum  ante  nou  semel  laudutus. 
Ahi  auteni  ac  rdit.,  Duri  iiliis,  remissi  operibus 
iniqui.t,  ctc. 

(46i  .luriumin  trutina  soapus  est  cx  eujus  extre- 
mis  biiiiG  iances  pendeiit;  unde  Iranslala  csl  b;fc 
melapbora. 

'47)  Desoendiinus  nmnes  in  Jordancm  oum  Chri- 
sto  rapitf  roatpn,  ciijus  contnclns  aqiiam  nnn  so- 
lum  Joidanis,  sed  omnino  omnem  sanclilicuvit ;  ut 
dignuin  regeneratiunis  iioslra;  licrel  inslrunien- 
tum.  Aliuquin  aulcm  mulli  ulim  in  ipso  Jordanc 
haptizdri  pernptnbant,  qiirmadmodum  de  sanctis 
quibusdnm  in  ipsorum  vitis  legore  p?t,  ac  de  Con- 


sianlino  Magno  Hieronjmus  ex  Eusobio  tradit. 
Vide  .Adnotutuinpm  U.  Vnlesii  in  lib.  iv  Eusebii  de 
Vila  Cotnliwlini  in  cap,  <i2,  ubi  intcr  alia  sritu 
dignissima  lepiluret  istud  ex  itincrario  Antonini, 
quod  cuin  buc  loco  nun  paruiii  habut  allinilulis: 
Ddiccndil  saccrdos  in  Ihmcn,  cl  hora  qua  cic^)it 
hencdircre  aquam,  nu\t  Jordauix  rum  inagno  rugilu 
post  sc  rcvcrhlur;  rl  stal  nqiia  'niperior  in  .ic  usque 
dum  hnplismus  pcrlinlur,  infcrior  autcm  fugil  in 
fnare. 

I  (4b)  His  plauc  geiuiiiadocct  Auguslinus,  lib.  ii 
dcPcccnlo  orig.,  c.  ."i;Li  '/<:  iVi(/ir.  ct  Concup.  ; 
lib.  v,  cap.  5.  Conlra  Jul.  Pelog.,  etalibi. 


EXPLICIT  TOMI  DECIMI  QUAHTI  PAIIS  PHKlll. 


1239 


ORDO  RERUM 


1-240 


QVJE  IN  HAG  TOMl  F  PARTE  I  CONTINENTUR 


S.  AMBROSIUS  MEDIOLANENSIS  EPISCOPUS 


PROLEGOMEXA 

Benedictinoriini  Palrnm  c  cougrfgalione  S.  Mauri  Epi- 
ftola  dedicatoria.  i) 

Prfefatio.  jj; 

Vita  sancli  Amlirosii  a  Paulino  cjus  nolario  ad  l)eatum 
Augustinnm  conscriiila.  29 

Vita  et  conversntio  sancli  Patris  uostri  Ambro=ii  epi- 
scopi  -Alcdiolanensis,  auctore,  ut  videtur  .Symeoue   Me- 
taphrasle.  Aprilis  die  4.  —  Ex  cod.  Gr,    Paris.        145.S 
E.\stal)at  <iuidera  i  iperibus  Ambrosii  ed.  Bened.  nr.-efixa' 
sed  initio  niutila  et  ciini  mulla  varietale.  31 

Vita  sancli  Aml.rosii,  ex  cjus  potissimum  scriplis  ab 
editoribus  Benedictmis  collecta,  et  secundum  chronolo- 
gise  ordinem  digesta.  73 

Selecta  veterum  testimonia  de  sancto  Ambrosio.    121 

In  sex  libros  Hexaemeron  Admonitio.  131 

HE.VAEMERON   LIBRI  SEX 
LIBEH    PRI.MUS.    -    DE    OPERE    PRTMI    DIEI. 

133 

^f:  ^•J,^.';'''"°  ,'■ '  —  ^e  luundi  priucipio,  duratione  et 

unilate.  Philosophorum  errores  referuntur  ac  perstrin- 

guntur.  '         133 

Cap.  II.  —  Moysisopinio  dcinilio  rerum,  aucloreruun- 
di,  et  creatione  materiie.  Idem  nuiltis  nominibus  .■om- 
mendatur:  cui  uni,  explosis  atomis  ideisciuc,  credendura 
ostenditur.  ,or 

C.4P  III.  —  Pi-iucipiiim  suura  a  Deo  muudum  babere  •  ac 
proiude  eum,  liccl  sphwrica  figura  sit,  a^ternum  nou 
esse.       ^  ,,3.j 

C.ir.  IV.  —  Principioruui  varia  genera:  et  in  quo  Deus 
fecisse  cffilum  ac  lcrraui  intelligeudus.  139 

^'^•■■..Y,-  ~  Mumlum  diviure  optratiouis  speciraen  csse- 
a  genl.libus  eura  Dei  umbram  ijou  recte  dici:  Filio  cnim 
soli,  utimago  Dei  sil,  couveuire.  111 

.  Cap.  VI.  —  IncoMoetterraquatuorelementa,  e  nuibus 
omnia  compouuntur,  creata  csse.  Qualis  cffili  substantia 
qualisve  terraepositio;et  quam  diverse  philosopbi  de 
ccclorum  natura  judicariul :  jis  neglectis  divina?  auctori- 
tati  auscnltandura.  ,^3 

Cap.  VII.  (Sermo  II.)  -  Occurritur  iis  qui  matcris 
feternitatem  e  Scripluraj  verbis  conantur  astruerc  Ter- 
ram  eo  invisibilem  dici,  quod  aquis  cooperta  essct.  Cnr 
ea  priusfacta  siguilicetur,  quara  oruata!  147 

„.  ■.■  •)  ,T  T^'"'''™  iucompositaui  fuisse  ;  tum  quia  iu 
ea  uihil  distincti,  liim  quia  tenebris  csset  velata.  Mali- 
tiam  per  teuebras  uon  iutelligendam  Spiritus  sanclus 
fei  ebatursuper  aquas,  aliaque  declaranl .  sed  vel  raaxime 
quod  uialitia  uou  uisi  a  uobis  oriatur.  149 

Cap.  IX.  -  Creatur  liix:  eadem  a  tenebris  discernitur 

"^^"'.vv^mt'''-  "  ''"'  ~  '"'  ""''''  "'  '''^ 

Cap.  X.  -  Ditm  nocli  contra  quam  nonnullis  videatuf 

h  c  au  epoui.  Cur  dies  uuus  polius  dicatur  quam  primus- 

ac  malutiuo  hne  coucludatiir.  '  "    ,4^.; 

LIBEB   SECLNDUS.  -  DE    OPERE    SECUNDI    DIEL 

C.Kf  I.  (Sermo  III.;  -  Operibus  prirai  diei  slrictim  re' 
ceusi.is,  rejectisque  iis  qui  mundo  raateriara  "'teriam 
afhngebaut,  transit  ad  secuudum  diem  :  et  in  rerum  cre^ 
spe"Jia'u2ra"tc?t  ^'^^'^^^^'    ^^'   Polentiam"^:^ 

.^:  c-t  j;.  ^^^r2^;;cin::;rr^s£ 

orbium  conceutus  refellitur.  .  coeie^tium 

Cap.  III.  —  Firraameutum  uon  idem  esse  ac  ccplura-  ve 
rab  aquas  super  jp.-o  residcre  pc.-peram  uogari,  idaue  os 

cahdan^^ill"™;  """""^  '^'  '^!'""^""  vat'oue:  Xi  ,"ni 
cahdam  ,oli  ualuram  luessc  noluut,  reviucuutur.       i(!n 

,.,r       V  •  — <-'Plutti.  nomcu  commuue  ;  speciale  vero  fir 

luameutum  :  et  uude  voi  utraqiie  desumpta    Hi\ic  ecvl 

acceptioues  uouuuIKt  :  et  ad  extreraum.  cum  cXum  ac 

lirmameuli,  tum  aqnarum  raorahs  iuterpretatio!         1G4 

i-M  •  \  .  -  Qiiam  pcrfecta  Palris  ac  Filii  iu  operibus  suis 


conjunctio.  Videre  in  Deo  idem  atque  approbare.  Opus 
laudaro  partiljus  uondura  absolutis  Deo  proprium     165 

LIBER  TERTIUS.  -  DE  OPERE  TERTII  DIEI  167 

U\c.  1.  iberuio  1\  .)—  Cum  aquu;  divino  obediant  imne- 
rio,  homiues  eidem  non  parere  flagitiosum.  lu  aquanim 
congregatione  Ecclesia;  figuram  exprimi.  Quam  pra>cla- 
rumsi.cclaculumexhibeateadem  Ecclesia  ;  et  quomodo 
super  ilumiua  fundata  sit.  '         jgy 

CJAP.  II.  —  Terram  superfusi?  aquis  prius  iuvisibilem 
iisdera  unuminlocum  coutlucutibusapparuisse  Stabili- 
tateui  ac  postea  Uuiditalem  aquis  indiiam  diviua  pole- 
state,  qus  variis  exemplis  astruitur.  Quam  mirum  aquas 
omnes  uno  loco  contineri,  illisque  suos  limites  a  Deo 
pnehgi  potuisse.  ,-f| 

Cap.  III.  —  Colleclioneraaquarum  unam  et  continuam 
esse  nomiua  vero  pro  diversitate  regionum  diversa  Ouo- 
modo  locum  aquis,  t.jlo  orbe  diCfusis,  Deus  paraverit 
Item  de  lacubus  et  staguis  sub  uua  coDgregatione  com- 
preheusis.  °  yi-i 

Cap.  ly.  -;^  Terrffi  pr;ecipuam  quahtatem.cum  arida  vo- 
catur,  sigmhcari.  Quai  sint  elementorum,quibus  invicem 
connectuntur,  proprietates ;  idque  speciatira  de  terra  dis- 
quiritur.  ,.jg 

C.\p.  V.  --  Oua;dam  boc  Scriptura;  loco  addita  esse  non- 
nullos  arbilrari  Maris  commeudatio  a  pulchriludine  ac 
multiplici  ulditate,  sed  prajcipue  quod  iusulauos  ana- 
choretas  uudis  araplectatur,  et  ccetus  ecclesiastici  fiau- 
ram  referat:  qure  claudit  pia  auctorisprecatiuucula.  177 

Cap.  M.  fSermo  V.)  —  Terrne  suam  speciem,  quaj  in 
germinatione  ac  viriditate  posita  est,  percommode  addi- 
lam  esse  ;  voccm  Dei  fecunditatis  causam  pra-bere  •  quod 
quidara  solis  colori  pcrperam  acceptum  feruut.  178 

Cap  MI.  —  Cur  pabulum  pecori  prius  creatum,  quam 
cibus  liomiui.  Herbam  virentem  humanae  imagiuera  esse 
c^ndilionis  cujus  fragilitas  elegauti  descriptiooe  expo- 
uitur.  Ejusdem  herb;e  imitatores  in  fructu  ferendo  uos 
esse  oportere ;  ubi  Mauich;ei  Eunomiauique  perstringuii- 
tur.  j_f| 

^*'"'  }']"■  T-  ^^  ^'irtute  semiuaria;  deque  germinandi 
ac  Iructihcaudi  modo  plane  mirabili:  ita  de  terra>  feraci- 
tate,  agri  pleni  pulchritudine,  herbarum  salubritate  ac 
remediis.  ,„2 

Cap.  IX.  —  Noxia  cum  utilibus  non  sine  ratione  "ene- 
rari:  cum  quod  uni  noxium,  alteri  sit  utile  :  atque  ad 
noxia  evitauda  instinctum  brutis.  hominibus  rationem 
Deus  iDdiderit.  Quam  decens  ordo  in  terr®  fructifica- 
tione  scrvatiis.  joo 

Cap.  X.  —  Seminanunquam  proprie  degenerare,  cum 
eorura  nou  rautetur  geuus.  sed  pcrfectio:  lolium  enim 
ac  zizauia  e  frumeiiti  scmiue  uequaquam  nasci,  Verbiim 
Deimiram  terr;e  fecunditatemcontulisse  antequamhomo 
peccaret;  altamen  terram  etiam  nunc  ea  uon  prorsus 
esse  destitutaiu.  jgg 

Cap.  .XI.  —  De  ortu  arborum :  atque  inibi  de  rosa  qua; 
priiuo  siue  si.iuis  uata,  illis  postmodum  iuborruit,  et  vi- 
ta;  nostra  speculum  fa.ta  est.  igg 

Cap.  XII.  —  Laudatur  vitis,  et  cum  Ecclesia  compara- 
tur:  nec  non  exemplum  ejus  nobis  ad  imitationeiD  pro- 
poBilur.  '^jgjj 

Cap.  XIIL  —  De  arborum  utilitale,  ac  diversitate;  de 
ratiouc  illas  jugaudi  ac  modicaudi :  postremo  de  arboreo- 
rum  succoruui  proprietalibus  :  cura  morali  ad  siuaula 
expositioue.  "ini 

Cap.  XIV.  —  Desimplicium  pomorum  differentia,  folio- 
rumque  divcrsitate  :  ubi  ppKcipue  de  pampino.  et  folio 
Hcus:  deque  variis  alioruui  foliorum  figuris.  194 

Cap.X\.— Stupeudaaquaidiversilas.  Inde  etfructuuin 
quica  uutriuutur,  differeatia  nascitur ;  et  stillantium 
ex  arbonbus  lacryiuarum  discrepautia :  quibus  accura- 
tioris  perscrutatiouis  cxcusatio  subjungitur.  I!ij 

C\p.  X\I.  —  Quomodo  ad  vocem  Domini  subito  omne 
virgultorum  geuus  efllorescens  victum,  delicias  ac  me- 
diciuam  rainistraverit.  Quo  etiam  modo  plant:e  omnes 
aut  seuieu,  aut  aliqnidquod  seminis  vicem  suppleat,  in 


la-n 


QV.E  IN  HOC  TOMO  CONTIXENTUR. 


im 


sehabeant.  De  magna  Dei  virtute  in  singulis ;  nbi  specia- 
lim  de  piuoa  a^  myricis.  197 

C.ip.  XVII.  —  Surditate  humani  cordis  incropala,  mi- 
rabilis  Dei  providentia  in  minimis  declaralnr  ;  nhi  prav 
cipue  de  arboribus  semper  vireutibus  etillarum  dilTcren- 
tiis,  tuni  de  primo  vitis  cultore,  ac  vini  usu  disseritnr. 

199 

LIBER  QUARTIS.  -  DE  OPERE  QIARTI  IIIEI.     199 

C.w.  1.  ('Sermo  VI. )  —  Leetorem  parat  ad  creationem 

solis  recte,  intelligendaui,  declinandamque  in  eo  idolo- 

maniam  ;  qua  de  re  ejusdem  cum  auctore  suo  compara- 

tionem  in.-^tituit,  et  ordinem  quo  inter  alias  creatus  est, 

expenilit  subjecta  elenanti  terr;E  prosopop.nia.  199 

(;ai'.  II.  —  Solem   Dei   I*'ilio  servire,  a  quo  ad   orna- 

meutum  cadi  cuni  aliis  luminil)uscreatus  fuit.  Fecundila- 

tem  a  Deo  lerris  indilam  non  a  sole  :  rum  factus  sit  i)i 

potestalem  diei,  sicut  et  luna  in  potestntem  7toclis:  quod 

etiam  Cliristo  et  Ecclesiae  acrommodntur.  2(l2 

Cap.  III.  —   .\liud   es.^e  lumen   diei,   aliud  sidenim. 

Discriuien  diurnum  acnycturnum  signis  duobus  notari, 

ac  duplicem  es,se  ignis  operationem.  illuminare  et  urere, 

qnop  in  retributione  merilorum  separabuntur.  Deum  dici 

ignem  e.\urentem.  etqua  causa.  Postremo  omni  rorpori 

snam  umbraui  adb.erere.  20  i 

Cap.  IV.  —  Luminaria  facta  sunt  in  signa.  sed  non 
Bativitatum.  .Matbematicorum  scientia  inutilis  estac  im- 
possibibs.  Quam  iuepte  proprietates  animalium  ter- 
restrium  ad  crelestia,  et  horum  ad  homines  transferat. 
Quam  ridicule  stabilem  \Hm  statum  e  signis  erratiiis 
pendere  asserat.Ouam  impie  illis  qualitates  qvi.o  noceant 
mnocentibus.  attrilniat.  Quam  stulte  tandem  propouat 
manifeste  falsa,  et  malitito  ac  inertise  c.xcusaliouiMn  sup- 
peditet.  206 

Cap.  V.  —  Luminarium  vicinitate  vel  remotione 
annuas  tempestates  defiuiri:  quod  Christo,  Synapofrm, 
atque  Ecclesia>  accommodatur.  Cur  umbroe  niajores  in 
hieme,  in  aistute  minores.  et  quaxlam  alla  id  genus. 
Denique  quomodo  eadem  luminaria  sint  in  dies.      211 

Cap.  VI.  —  Solis  ac  lun»  magnituito  hinc  probatur. 
quod  omniluis  eadem  appareat.  Solvitur  objeclio  et  de 
reraotorum  aspectu  pulrhre  disputatiir ;  tum  asserta 
solis  maguitudine.  nouuihil  de  temperameuto  ejusdem 
adjicitur.  214 

Cap.  VII.  —  Plurima  qu<B  de  sole  dicuntur,  luna;  etiam 
convenire:  eam  tamen  proprios  quoque  habere  etrectus, 
quorum  aliqui  bii-  receusentur.  213 

Cai'.  VIII.  —  Luiue  miitatio  rerum  instabilitatem 
docet:at  ipsa  turpiter  iu  moribus  nostris  e:^primitur. 
Christi  mysteriuui  atque  Ecclesiam  eadem  reprffisentat: 
(Itiam  qui  magicis  cantibua  de  cceIo  detrahi  credunt. 
irridcndi.  216 

Cap.  IX.  —  Condusioquarti  diei.  Quam  vanum  sit  eiim 
cavere ;  el  unde  in  eumdem  doemonum  ac  gentilium 
offensio  derivata.  21x 

LIBER     QUINTUS.    —    DE    OPERE    QUINTI      DIEI. 

219 

Cap.  I.  (Sermo  VII. j  —  Ornatis  supcrioribus  duobus 
elemeiUis,  niari  propria  prffirogativa  coiicediliir.  nescri- 
bitur  aquarum  obedicntia,  ac  niirafecuuditas,  qua  bomo 
gustatis  iutenlictis  abutitur.  Demum  ostendilur  repliliu 
non  modo  serpentcs  vocilarij  sed  eliani  pisres.         219 

Cap.  II.  —  Virlute  hujus  vocis,  produenul  nqux  reptilia, 
multo  plura  iii  mari  qiiain  in  lerra  essc  pioducta,  eaiuque 
gratiam  aqiiis  addilam,  ut  qucB  in  terris  uosia,  in  mari 
innoxia  gencrentur.  221 

Cap.  III.  —  Multiplicein  piscibua  rationem  esso  genc- 
randi,  ac  singularcm  iu  prolem  pielatis  sciisum.  Qiianta 
sit  eorum  jiuritas,  qua  non  solum  alia  bruta,  sod  etiam 
homiues  ipRns  superant.  '  222 

Cap.  IV.  —  Mutuam  aqua'  ac  piscium  Decessitiidiiiciii 
docere,  qualis  uarcntum  et  liliorum  necessitudo  esse 
debeut.  Quomoao  respirationis  usum  aqua  suppleat  iu 
piscibus.  223 

Cap.  V.  —  Pisces  cur  tam  bene  denlali.  Ili  sibi  invi- 
cem  in  escam  cedunt ;  quoJ  imitantur  avari,  qui  velie- 
menti  objurgatloiie  casligantur.  221 

Cap.  Vi.  -  lloiniueui  e.sse  piscem  :  scd  piscciii  aliiim 
bouuin,  aliuiu  iiialuminvcuiri;boi)um  veroPelri  baiiiiim, 
uc  sinum  timcre  noa  deberc.  225 

Cap.  VII.  —  1'cr  uiarc  Evangelium  el  tcclcsiaiii 
siguari,  cl  quid  iu  mari  boc  prfestare  dcbeat  houio 
piscis.  Coujugcs  ad  iiiiitiiam  iiiorum  li)lcranliaiii,  cbarita- 
lem,  lldein,  e.xcuiplo  vipein' iiiipelliiiitur.  Ciir  ideiii 
exeuiiiluiii  iu  utramquc  purlem  iisurpatuiii.  220 

Cap.  VIIL  -  De  asliitia  pulypi  et  caiirrl,  qiiibus  fraii- 
duleiiti  hoiuincs  aduiiibrautur;  ciim  cxliorliilionc  oil  fu. 
giendain  ciipiditatcm.  iis 

Cap.  IX.  —  De  prKacientia  echini  futuruni  lempcslM- 


tem  nuntiantis.  Eum  accepisse  hoc  donum  a  Deo,  cujus 
indiilgentia  in  omnia  creata  praedicatur.  23(1 

Cap.  .\.  — Cuique  generi  pisciiim  pra?scripta  esse  sua 
doiiiii  ili.i:  undehumanalevitasac  luxuriacoudcmnanlur: 
tainen  quosdam  pisces  ad  sobolem  loca  mutare;  cujus 
rei  ralio  expenditur,  et  hominis  reprehenditur  incon- 
tinentia.  llcm  de  specialibus  aUquorum  piscium  virlu- 
tibus.  231 

Cap.  XI.  —  De  piscibus  Allantici  maris:  item  de  snle, 
coralho  et  aliis  quibusdam.  Ob  ea,  sed  maxime  ob  navi- 
galionem,  mare  terris  pra;stare :  post  quo!  paucis  dc  Jona 
ac  Petro  memoratis,  sermo  claudilur.  23* 

Cap.  XII.  (Sermo '\'III.)  —  Fingil  sibi  e  memoria  aves 
evolasse  ad  qiias  oralionem  eleganter  rcvocat.  Audi- 
tores  sibi  allentioneiu  prfebituros  dicit,  se  autem  illis 
brevitatem.Denique  vanarumaviumsuavitatemexuptat. 

216 

Cap.  XIII.  —  Exorsurus  a  volucribus  iiquallcis  primuui 
de  alcyone  disserit,  et  quanla  sit  divina  beuignitas  in 
eam  aveiu  exponens.  nos  ad  exspectaudam  a  Deo  opem 
horlatur.  I)e  avibus  imbrium  aut  ventorum  priEsagis  ; 
deque  lida  anserum  custodia.  238 

Cap.  XIV.  —  Aves  cum  piscibus  multiplici  cognalione 
conjungi :  nullas  tainen  pcdum  oflicio  carerc.  De  variis 
variarum  avium  generibus  ac  dilTereDtiis.  239 

Cap.  XV.  —  De  gruibus,  alque  caruui  vigilantia  in 
custodiis,  uec  nou  de  ordine  ab  iiedem  inter  volandum 
servato.  Et  hac  occasione  de  priscaj  reipublics:  slatu, 
human.Tque  incuria;  causis.  2il 

Cap.  XVI.  —  Quomodo  ciconia:  proficiscantur.  alquc  a 
coruicibus  deducaiitur  ac  defend.antur.  Laudatiir  earuiu- 
dein  cornicum  bospitalitas,  et  hiimaiia  reprehenditur 
negligentia.  Tandem  ciconiarum  pictali  in  parenles  nos- 
tra  impietas  opponitur.  243 

Cap.  XVII.  —  De  hirundinis  sedulitale,  induslria  et 
pictate  in  lilios.  De  paupcrtale  ipsius  qua  homiuis  in 
egestate  impositi  impalientia,  improbitas  ct  desperatio 
argiiuntur.  244 

Oap.  XVIII.  —  Amorcm  in  filios  a  cornicihus  homines 
edoceri,  corumque  d.-.u)uari  impietatem.  Accipilrcs  et 
aquilas  inclementioe  neuliquaui  accusaudos;  scd  fulicam 
quEB  abdicatum  aquilo:  puUum  nutrit,  commcudaudaru. 

245 

C*p.  XIX.  —  Laudatur  ob  viduitatem  turtur,  el  hoc 
uomine  mnlieribus  anteponitur  eliaui  cbristisnis.      216 

Cap.  .\.\.  —  Vullures  qii.e  sine  maris  copula  gigncre 
diciiulur.  virgiuei  partiis  possibilitatem  aslruere.      21" 

Cap.  XXI.  —  De  avibus  .-ub  qiiadaui  rcipublicar  foruia 
constitutis.  Ibi  prtpcipue  dc  apibus,  dequc  earum  uii- 
rabili  natura  in  prolis  gcnerntione.  in  regis  insliluliono 
ac  lide  erga  illum,  inconstructioue  favorum,  colleclione 
mellis,  nec  nou  ejiis  ulilitate,  elc.  24R 

Cap.  XXII.  —  Volatilia  cur  dicuiitur  lotnntin  suptT 
terrnm  secus  firniumenliim  ca^li.  .\tque  ibidem  do  ca 
quiE  observatur  in  avibus,  corporis  divcrsilate.  Poslrcmo 
nonnulla  dc  cygno  et  cicaua  subjuuguotur.  250 

Cap.  XXIII.  —  Dc  verme  ludico,  chama-IeoDte,  lepore 
ac  pbicuicc;  quibus  ad  lideui  resurrecliouis  nc  uiorlis 
pricparationem  iuformamur.  De  pncscienlia  vulliiruin ; 
etlociisla'  nd  ultioiiem  divinam  exsequcndaiiiminiElerio, 
quie  taiuen  a  seleuci  avc  devoralur.  252 

Cap.  XXIV.  —  De  nocturnis  avibus  ;  in  priinis  do 
lusciuia'  iucubantis  cantu:  de  uoctua,  vesperiilione  el 
gollo;  undo  uoDuulIa  ad  nostros  morcs  accomniudaulur. 

2:.l 

Cap.  XXV.  —  Pia  Auctoris  precalio.  L.uijmarum 
comiiicndnlio.  Diiiiissio  aiidilorimi  ml  nfri  iinueui.  l)r- 
niqiie  ad  mvsteria  Domiiiici  corporis  invii   lio.  256 

LlliER  SFiXTl  S.  -  DE  OPERi;  SI.XI  I  IUKI.  257 

Cap.  I.  iScrmo  IX).  —  riliiiii  liiijii>  scruionis  difll- 
ciiltns  exeiiiplo  ccrtantiuui  iii  ludis  piiblicis  rinlicnlur: 
atqiie  nreriiiii,  d«  i|uibus  agiliir,  juciiudilale  ulililale:|u<' 
conciliatur  atlentio.  257 

Cap.  II.  —  Ad  liailnnduni  ile  bc.*linriim  unlura  Ani- 
brosiiis  accedit:  Scriplurim  siliiplicilcr  ncciplendniii 
docul  :  iiistiliiil  siii  ciiiii  pniiperc  couvivo  couipnrnllu 
nem  :  ruriosns  i|iiii>slioDes  fiigiendas  uiouct;  cauxme 
reiu  Moysis  c.veiiiplu  coiillriiint.  25S 

C\c.  III.  —  Animanliliiis  indiluni  Dci  verbo  gcDein- 
tioiiis  legeni  in  spccieriiiii  snrce^sionibus  piTsevernre, 
.Mluiiue  negaudaiii  natiirii'  cciiiiii  qiia-  gcnila  •unl, 
vcritnlcm:  at  homini  belliiiiiaui  linilnri  vilniii.  Ilngilio- 
suiii  csse.  Dciuuin  seqiiiliir  vilioruiii  qiiorumdnni  ccrlio 
aniiuulibus  (nmilinriuiii  alqiic  udro  fiigicndormn  oxiiu- 
silii.  2«'» 

Cai'.  IV.—  I)c  iiijrn  iiiilMlc  iiiiuiiiilluruui  niiinialiuni  iii 
vitandissibi  iiiixus.ulqiiriildilius  proseqiiciidla  ;  ctdcna 
turnlibiis  virlulibu»i|un»  iii  dlis  iiiillori  iio^  o|iorleut.  2ii| 


1243 


ORDO  RERTIM 


1244 


Cap.  V.  —  Qua  ratione  Domlmis  aliis  besliis  coUa 
brevlora,  aliis  lougiora  creaveril.  Ubi  potissimum 
elephanti  meuibra,  proprietates,  atque  iu  re  militari 
usus  lieMjribuutur.  2i)8 

Cap.  VI.  —  Belluas  robustissimas  ac  ferocissimas 
homiul  a  Creatore  subiiilas:  eisdem  miuutissima  aui- 
malia  terrori  atijue  exitio  esse.  Tum  paucis  de  serpen- 
tum  utilitate  disputatis,  homo  ad  sui  animoeque  propnas 
cosnili  nem  excilatur.  270 

C\r.  VII.  —  llomiuis  creutiouem  a  consideratioue 
creatoris  auspicatur.  Filiuin  Palris  imaginem  esse,  ucc 
non  inter  eos  uuitatem  distinuliouemque  inveuiri  de- 
moustrat.  Denique  hominem  ut  cognoscat  unde  oriatur, 
cujusve  imagiaem,  et  iu  qua  parle  eamgerat,  admouet. 

272 

Cap.  VIII.  —  Ut  pre^sius  iutelligatur  ubi  divina  simi- 
litudo  re=ideat,  corporis  et  auimie  dotes  examiLantiir. 
i>te;iditur  lot^jm  hominem  animae  vocabulo  desiguari. 
Qui  Dei  imaHJucm  fuco,  crudelitate,  perfidia  obiitteraut, 
objurganlur  Sub  ha;c  exhorlatio  ad  vigilantiam  contra 
vitia,  1 1  pauperum  ac  divilum  iuterse  cumparatio  caput 
absolvil.  i74 

C*p.  IX.  —  De  corporis  huniani  praestantia,  deque 
siugulorum  ejus  membrorum  cunfurmatioue,  dispu.ji- 
tiuue  atque  officiis.  2S0 

C.\r.  .\.  —  Diei  sexto,  totique  adeo  operi  finem  posi- 
turus,  quouioiio  Dcus  requievisse  dicatur,  aperil,  et 
Crealoris  laudibus  sermonem  corouat.  288 

In  liljrum  ile  Purailisu  admonitio.  2S9 


DB   PARADISO   LIBER  UNUS. 

C.xp.  I.  —  Quaui  Jifficile  sit  dc  paradiso  disserere. 
Ejus  tamen  auctur,  uatuia,  situs,  incola  indicantur;  et 
res  ad  mysticuui  sensum  traducitur.  291 

C.Kv.  II.  —  (Juod  liguum  scieuti*  buui  et  mali  iu 
paraJiso  fueril,  quodque  ibidem  serpens  existiterit,  non 
reprehendendum.  Et  quid  uonuuUiper  serpentem,  .\da- 
mum  et  Evam  iutellexcriut.  293 

C.AP.  III.  —  Per  foutcm  paradisi,  Chrittum  ;  per 
qualuor  ilumiua  indc  orientia,  virlutcs  cardiualcs,  et 
quatuur  muudi  .ctates  Jesignari.  296 

Cap.  IV.  —  Virum  iu  paradiso  non  factum,  sed  pusi- 
lum ;  at  iu  eo  factam  mulierem,  per  quam  ille  fuit 
deceptus.  Tum  quid  sit  upcrari  ci  custOilire '.'  300 

Cap.  V.  —  Examinatur  pra:ccptum  de  uou  edendo  Je 
li^no  scientice  boui  et  ma.i,  el  circa  id  emergenles  dif- 
ficultales  dissolvuntur.  301 

Cap.  VI.  —  Alias  plures  dubilatioucs  circa  pra'ceptum 
Adji  datum,  et  Eva;  prievaricutioULm    e.xcitatas   diluit. 

304 

Cap.  VII.  —  Quffiritur  utrum  a  Deu,  vel  a  ligno,  vel 
dcuium  aliunJe  murs  bomini  acciderit ;  atque  objectio 
multiplici,  rcspousiune  diluitur.  307 

C.ip.  VIII.  —  Sulvuulur  quipstiones  de  pr^scieutia  Dei 
circa  piiEvuricationes  .-Vd^e,  cl  upiuiouem  boni  el  mali 
humauis  meutibus  diviuitus  impressam.  308 

Cai'.  W.  —  An  decuerit  a  Deu  pra^cejitum  houiini  de 
cibo  dari,  ct  cur  iu  i^ropuueuja  pceua  uou  Jictum  fucrit, 
moricmiici,  seJ  tnvrlc  muricnd.u'.'  311 

Cap.  X.  —  Cur  homiuem  Deus  non  approbarit  nisi 
post  factam  uiulieie.ii,  et  id  maximc  quoJ  perhauc  il!e 
deecplus  peccaverit;  itcmque  cur  eadem  uuu  de  teria, 
ul  Adam,  sed  de  cosla  ejiis  creala  sil?  314 

Cap.  XI.  —  Quouiudo  auimaba  Jucta  fueriut  ad  Adam  ; 
quid  sopor  cjusdem  et  rostai  aidificatiu  nos  duceat,  quid 
ctiam  memoiala  auimalia  in  paradioum  adducta  sigui- 
ficeiit,  et  quo  pacto  jusii  in  paraJisum  rapianlur.     313 

Cap.  XII.  —  .Serpentis  qualis  fuerit  sapieutia  ;  quo- 
modu  muherem  aggressus  sit;  qualisve  hujus  responsio, 
quam  louga  digressio  de  quadam  circa  eam  rem  dubita- 
tioue  consequitur.  C18 

Cap.  XIII.  —  Quomodu  teulamenta  diaboli  pleua  sint 
menJacii ;  et  de  Jcccpliuue  mulieris,  tt  lapsu  .\d;e. 
Qnemadmoduiu  etiam  coguovcriut  se  esse  uudos,  et 
succiuctoria    sibi  feceriut    quiJve   per  ca   significetur. 

323 

Cap.  XIV.  —  De  voce  Domiui  deambulauti.~  ad  vespe- 
ram,  et  increpalioue  Adam,  Vhi  es  ?  Cur  praeterea  primus 
increpatur  Adam,  cum  prior  mulier  gustaverit:  et  de 
mulieris  exeusatioue,   ac  mvsteriis  per  iUa  designatis. 

326 

Cap.  XV.  —  Pcccatum  mulieris  quare  veuia  diguum; 
quidye  per  serpeutcui,  1; minam,  ac  virum  siguiijcetur. 
Qua  is  serpciil.s  Loudnsuatio:  et  in  quibus  ,ib  Adami 
cuiiJi.muaiioue  disliut,'uulur.  329 

J>i  libros  de  Cain  ct  Abcl  Adtrioniiio.  331 


DE  CAIN  ET  ABEL  LIBRI  DUO. 


LIBER  PRIMUS. 

Cap.  1.  —  Post  brevem  a  libro  superiori  ad  hunce 
transitionem  agitur  de  ortu  Cain  et  Abel  ;  ac  per  hoB 
siciit  et  per  Esau  et  Jacob,  diias  hominum  sectas  .«ibi 
iuvicem  oppositas  priEsignari  osteudUur.  333 

Cap.  II.  —  In  Cain  Judsorum  figuram  esse,  Christia- 
norum  in  Abel.  Hujus  occasioue  qufpdam  altexuulur 
de  patribus,  sed  pr«sertim  de  sepultura  Isaac  per  quem 
Christi  iucarnatio,  et  Moysis,  per  quem  pjusdem  Joeto- 
ratus  exprimitur.  Denique  eorumdem  .Moysis  et  Christi 
comparHutur  inter  se  sepulturae.  335 

Cap.  III.  —  Per  Abel  et  Cain  sapientiEB  humanie  pro- 
cessus,  qiii  in  Christo  solo  inventus  non  est,  designari; 
per  ordiuem  quo  uterque  fratrum  nominautnr,  uecnon 
per  eorumdem  officia  signiHcari  Abelem,  etsi  juninrem, 
iratre  tamen  esse  pra;slantiorem.  338 

Cap.  IV.  —  Maliliam  lempore  priorem  esse,  virtutem 
digmtate.  Hoc  ipsum  per  Esau  et  Jacob  designari,  sicut 
etperduas  Scripturae  muheres  :  quarum  altera  virtutis, 
altera  voluptatis  imago  est.  Denique  hujus  ultima?  arles 
describuntur.  339 

Cap.  V.  —  Sollicitato  a  voluptate  virtus  saniora  coQ- 
sulit;  quomojo  diabolicis  tentaliouibus  resistendum, 
el  a  quo  etiam  temporalia  expetenda,  qnamque  illa  im- 
probis  noxia  sint,  docet;  invitat  ad  convivium  sajuen- 
tiie  et  quid  ejus  ebrietas  a  vinolentia  discrepet,  aperit ; 
ac  tandem  avaritiae  mala  declarat.  342 

Cap.  VI.  —  Virtutem  studio  et  labore  comparari.  Hoc 
Jacobi,qui  priinatum  in  fratrem  adeptus  est,  probatur 
exemplo  ;  et  mystica  de  Abraham,  IVloyse,  ac  iisdem 
duobus  fratribus  exponuntur.  346 

Cap.  VII.  —  ludicato  dupliei  defectu  sacrificii  Cain, 
osteudit  tria  vitia  in  nostris  oblationibus  obrepere  posse, 
nec  non  diviua  testimonia  quibus  eadem  vitia  proscri- 
buiitur,  adduclt.  347 

Cap.  VIII.  —  Excmplo  sacrificii  Abraham  qualitates 
qneis  Deo  grata  fit  ohlatio,  expriinuntur,  nempe  cele- 
ritas,  contiuuutio  et  fides.  Celeritatem  Dens  in  utroque 
Testamenlo  praecipit ;  qnam  et  ipse  exhibet,  cum  non 
tanlum  e.ito  largiatnr,  sed  etiam  nos  praeveniat.         349 

Cap.  I,X.  —  Pharao  propler  moram  in  obediendo 
argiiitnr.  Commendalur  in  oratione  hnmilitas,  secretnm 
ac  lirevitae  cnm  rcpreheosione  verbositatis.  Qnomodo 
oraudi  formam  Dominus  dociieril  ;  ac  tauJem  pro  qui- 
bns  pr*cipHe  oraudnin.  351 

Cap.  X.  —  Exposito  primo  sacrificii  Cain  defectu, 
traiisitur  ad  alterum,  quod  scilicet  non  obtulerit  de  pri- 
mitiis.  Primitias  animae  praecipue  orterendas,  et  aiiaj  illae 
sint.  Easdeui  Abelem  obtulisse,  ac  legem  offerendas 
prwcepisse.  Ibidem  quinam  dicantnr  Chauan.Ti:  item 
cur  Deusjurasse  memoretur:  non  posse  sine  illius  ope 
animimotns  pacari.  Deniqnehospartusofferri  debere  ad 
qiios  sexus  distinctio  nihil  conferat.  3.55 

LIDER  SECUNDUS. 

Cap.  I.  —  Auims  partus  mature  produceudos:  eoruin 
quae  forma  sil.  Plebeios  seusus  meutis  imperio  domi- 
luri  posse;  duplex  enim  esse  sensuum  nostrorumgcuiis; 
et  iu  utro  consistunt  primitiva  Deo  offereuda.  Postremo 
de  commistionequa  constamus,  ejusque  primitiis  dispu- 
tatur.  3o7 

Cap.  II.  —  Primitias  nontempore,  scd  sanctitate  aesti- 
mari;  cum  fide  qua;  imprimis  necessaria  est,  conjun- 
geuda  ad  verum  sucriticium  boua  opera  :  fructu  mutan- 
dum  laborem,  atque  auimam  ab  inulilibus  liberaudam 
csse.  361 

Cap.  III.  —  Quod  dixerat  laborem  fructu  mutandum, 
exemplo  Judaiorum  in  .■Egypto  servieutium,  et  Evange- 
lii  testimouio  confirmat;  quonam  ex  loco.  et  quo  pacto 
hbcranda  sit  anima,  declarat;  et  Chrislum  verum  Levi- 
tem,  idest  liberatorem  Dostrum,  esse.  Denique  pulchra, 
de  utilitate  quam  aSert  justorum  famiharitas,  pro- 
punit.  363 

CiP.  IV.  —  Quare  Jloyscs  Levilas  appellarit  primoge- 
uitus  et  redemptores,  "eorumque  urbes  redemptrices 
designarit  ?  Cur  non  sit  absurdum  piis  cohabitare  faciuo- 
rosos  ?  De  duabus  in  Deo  virtutibus,  misericordia  et 
justilia,  atiiue  earum  ministris  ;  deque  eo  quod  maliti» 
cgressus  semper  virtutis  operetur  ingrcssum,  et  contraj 
ut  evangelicis  exemplis  comprobatur.  365 

C.vp.  V.  —  Adipes  ac  pinguedo  sacriliciorum  et  hostia- 
rum  quid  significcnt.  368 

C.\p.  VI.  —  Quid  sibi  velit  quod  Dominus  ait:  Si  recle 
offeras,  non  reclc  aittem  dividas,  peccasti,  quiesce  (Gen. 
IV,  7  sec.  LXX^  ;  et  de  quatuur  generibus  quibus  sacri- 
ficia  commendabantur.quorum  siqnid  desit,  sacrificium 


124g 


QU^  IN  HOC  TOMO  CONTINENTUR. 


1246 


non  probatur,  cuin  pulcberrima  islorun) uiorali  iulcrpra- 
t  tioae.  3'j8 

Cir.  VII.  —  DcuiJi  qui  in  Adamo  ilocuil  uon  iifltoua- 
dum,  iu  Csino  docuisse  non  di;feu;!tu  iuii.  p^^c^  atuui.El 
il)i  quam  protlive  sit  a^  inipietalc  iu  alia  scclcra  pra;- 
cipitaii.  372 

Cap.  VIII.  —  Cain  admouitione  spreta  insolenliao)  et 
criiiieu  uuijct.  Ejusiiom  veibis  :  fSai/iiis  m  cn»if>um,  si- 
guiScari  OileuJitur  pravisacUouibus  deserta  loi-a  ct  sle- 
rilia  couvenirc.  372 

Cw.  IX.  —  Deuin  interroga^-sc  Caioum,  non  utdisce- 
ret,  sed  ut  cum  ad  coufiteuJuni  iuducerct.  Ilujas  re- 
spouaio  iu  Deum  ic  naturau)  inijiia  ;  eique  opposituDei 
re.^pousio  geruiuuilHlis  picliUcui  cgregie  docci-u  Ostcudi- 
tur.  A  Deo  juslos  audiri  etiau)  iriortuuf,  quod  uimirum 
ei  vivant,  et  peccatorcs  inortui  siul.  llos  uialis  pi'aisen- 
tibus  acfuturis  cruciari,  uiagistameu  sollicitari  pricscu- 
tibus.  373 

Cap.  X. —  Doi  couiuiinatio.  Si  7«!.?  occiV/cnV  Cninetc, 
moraliti-r  explieatur;  in  sij^jno  posilo  supcr  eodeiu  di- 
viua  cloineutia  dci-liiratur,  siculct  iucj  Caiai  deuieulia, 
qiiod  mo  •teiu  tcinporalcm  pljs  tin)ucfit,  qiiaiuajlcruain. 
Hinc  iuilohre  disserilur  dc  iBcornipUbililalc  afiiiiie, 
ac  futiira  vita.  T.nidein  judiciuiu  non  pncpropere  feien- 
duu),  liCc  rursui  iuultuiu  crimeu  oineudumesse  oslen- 
dilur.  3"6 

Ih  librum  jrie  Noe  et  Aica  Admonitio.  379 

UE  NOK  ET  A»GA  LIBER  U.NIJS. 

C.M-.  I.  —  Noe  virum  juslum,  qui  ad  rsnovandum  se- 
men  li.iininun)  rclictus  fiiil,  omuium  iiuitaliooi  pioj.o- 
nendum  e.sse  ;  iil  et  iio-:  abomui  istiiis  uiuiuli  sollicitu- 
dinc,  algue  operibus  iniquitatis  requiescamus.  381 

C.*i'.  II.  —  (Juid  noiiiiia  liliorum  Noe  significent, 
quidve  ordo  qno  iUa  rcccuscntur  .'  Id  eiemplj  iiislructaj 
aciei.  ac  natura;  i;.sius  iustiluto  cxponilur.  Dciiique  cur 
in  declarandis  eorum  gonirationibiis  iuvcrtatur  ordo, 
fusft  declaratur  3S2 

C.*i>.  III.  —  Socuturo  diluvio  uuiversamgeacrutionem 
ideo  abuiKl..sf=cfllioruu)  prooreatioue  ;  ulbona  coucfcssa 
divina'  beu'guilali,  cadi.ui  revoouta  uc  pocnas  irrogalas 
uoslra;  iulqiiilal,i  iu'puteu)ns.  384 

C.M".  IV.  —  Gigautibus  qui  vi.xernnt  aitate  Noe,  siuii- 
les  esse  hcmiues  oiiltiii  oarui.>  sua;  sliideutcs.Qiii  dicau- 
lurliliiDei  ;et  qiio(ia.lo  Dcusdicatur  iru.=oiaul  movcri: 
quare  ctiam  irialiunabilibus  piopter  hominis  peccatum 
dcletis.  Noe  graliaiu  apud  Deum  iuveueiit  3Si 

Cap.  V.  —  Torr  ui  iuiq.iitatc  hfmiuuin  luiisc  corru- 
filaui  ;  item  ouinis  lioiniuis  tempus  uuts  Domiuum  esse 
ouplici  modo  intelligi:  deuiijue  pro  lotobumiuu  caruem 
suini,  cujus  illccebris  anima  noslra  corriimpitur.      3ti6 

C\r.  VI.  —  Decoii-triiclione  arta",  iii  i|ua  hiiiiiani  cor- 
poris  Bgura  dos.:rililli)r;  et  cuju<  uidi  siugul.is  i.ju?dcni 
corporis  huinaui  partes  siguilicant.  ijuomodo  illa;  bitu- 
miuc,  ut  liimilcr  sibi  cohicreaut,  siiit  liuiend;c.        3S7 

C\f.  VII.  —  Arca  Noe  cum  Arca  foederis  comparatur 
cujusdimcnsionibusdcnotariosleiidilursiugulashumau: 
corj.oris  partes  a.I  usuin  aliqucm  et  deoorcni  esse  coui- 
pooitas  339 

Cap.  VIII.  —  Pcrostium  e  Iruusvcrso  in  urca  posi.nm 
decenter  e.\prinii  partcm  corporis  iguobiliorem  :  cuie.x 
Aposlolo  hduorcni  abuudaiitiorem  circiinidaniiis.  IIoc 
ipsum  cuui  Ecolcii.c  lueuibris,  tuiu  eideiu  Ecclesiui  ac 
Synagoga^  accommodatur.  391 

C\p.  IX.  —  I'ui'  iuferiora  arcoe  noa  cdoceri  ciborum 
recpptacula  n)luiiui  c^se  tacieuda  ;  ct  Iiac  occasioue  dc 
intestiuorum  c:oiiroriiiatijue  i.cusudisputa.ur  Exoriri  ex 
intemperaDtiadil.ivi  jui,quodvcadhibeuduuieiri.'medium 
sit,  ostcuditur.  3  t)2 

Cap.  X.  —  De  liibuscausis  obquas  niiita  iuaiiiiia.itia 
per  diluviuni  subjccta  sint  pa'UuiC,  ct  qucmadmoduni 
seu^us  noslti  peooato  niorlautur,-  uc Dcu3  lesluuieDtiim 
siinn)  cum  justo  staliierit.  304 

Cap.  XI.  —  Viriiiii  ju<tiim  sib!  uc  siiis  sululi  csse,  licel 
nouiiunquam  ..itudiuiii  rol.ixaiili  obropat  crror.Nuu  sliii- 
perjiistum  esse  apud  Dciim  qui  Justus  sit  apud  houiiues. 
lieuique  mentciu  iuler  puesioacs  quasi  jialrisfamilias 
obiri!  ofli,  iuiu.  396 

C\p.  .NII.  -■  Scplena  nniinalia  munda  ulriiisqiio  scxmi 
et  bina  iinmuuil.i  in  areain  iuduci^qiiod  t-oiit.uuis  uiiiiic- 
rus  saocr  ao  plcjiis  ^it,  tc.;nb  vcro  sccuuUus.  lu  uobia 
scptciiaiiiiMi  quoddaiu  ftuiiucum  esse,  scd  nl  virilem 
condilioucm  ub  ciudilo  viro  piouiovcri.Postroiiio  huiiia- 
uam  uuluraui  dcsignari  conttarioruiii  capacem.  397 

Cap.  XIII.  --  Ciir  ingrcsso  Noc  in  arcaiii,  pobl  bo- 
plcin  dics:  diluviuui  racluiii  ;;it.  Itoiu  oiir  .Mov;esdi.xjril 
illiid  '/u<i(/r(ii/iiil(i  (lieliiis  o/  (itiailrnf/iiita  mictihus  diiia- 
vi<sc  :  'luave  rationc  .|iiadrii^;iula  dio;<   ]icrHcvcravciit. 


Quo  pacto  in  ipsa  pccnoeoomininationedivina  misericor- 
dia  .  luocat.  Post  qa;e  libtrals  Noc  cbedieutia  conside- 
lalur.  399 

Cap.  XIV.  —  Diluvium  vorao  tcui[.ore  uecidisse,  ut 
inagis  eo  criiciaientur  homiues;  cl  sexccutesiuio  anuo 
Noe,  ut  honiinuui,  i:iteritus  cum  eorum  creatioiic  con- 
griierct.  kem  per  foutium  al.yssi  et  c  il.iraolarum  co-Ii 
ruptionem  luentis  atque  corporis  diluvium  eignili- 
cari.  ;iij 

Cvp.  XV.  —  Perarcam  a  foris  clausamct  iu  aquis  fl-a- 
cluuutora  corpus  hnuiuis  coriot  0111111  ct  vanismolibus- 
ugitaluiii  :perquiudooim  a.piujcubilos  queis  moiites  sus 
pcrabaiilur,  biimui.os  scusus  :  dcLi.iuc  por  moil.nii  oiu- 
uis  o;i;uir,  inimap  pa5?ionibus  corrupijeintcritum  alum- 
brari :  supcrbos  aul.;m  pi  ificiiiue  delcndjs,  cum  juslu* 
iulorim,  cxstiuctispravis  motilius,  iucorporequasi  iucor- 
poreus  remaneat.  404 

Cap.  XVI.  —  Cur  diotum  s  t:  Memorf.iif  Duin'1111^  Sot, 
uulla  cjus  uxoris  ac  filioruiu  ijus  facta  ni  'iilioue.  Ciir 
itiii)  bosti,T;  priusquam  jum.;ntauoiiiiuatu  fiu(:ctqualis 
spiritus  super  lcrrani  iudurtos,  ut  aquii' cessarciit    407 

Cap.XVII.  —  Clausosaquarum  fontes  etcalaractasiudi- 
caie  causas  eiroris  adauima'sanitateiu  csscrecideudas: 
dinuui.-iiitioucin  tempi.ris  qucd  sedit  aioa,  iiiitio  auui, 
id  e»t  vcrna  lempcstale,  cu-pisse  ao  desiisse  dilu- 
A'ium,  iisdcmqiie  uiiiiKris  crevisse  tldecrevisse  :  ostium 
arcte  reseratum,  mcLtem  per  sensus  naturum  coiitnu- 
plau.lo  ad  c.ignitioucui  Dci  pervcuirc:  domum  emissio- 
nou)  corvi,culiiai  deiiulsionem  ex  animaad  quam  e.xstin- 
ctis  p.issionibus  nou  revcrtilur.  118 

Cvp.XVIII.  — L't  corvusmalitiam.sicvirtutcm  columba 
e.\primit.  Adhancrccipieudaiu  souiper  justum  essepa- 
ratiiiu  osteiidit  Noe  ;idcuiqi;cooluiu!jamseptomaliisaie- 
bus  rctincns  pulieutium  in  cnrrigendo  necessariam 
docpt.  411 

Cap.  XI.\.  —  CoIuu)ba  quare  dicutur  a.I  vcsperam  re- 
gressacum  oIiv.Eiamo  in  ore  :  item  uudcaquas  defecisse 
Noe  cogooverit:  tandem  cur  eadem  columba  post  dies 
septeni  teitio  emissduou  rcversa  sit.  413 

Cap.XX.  —  Quod  alio  Jie  immiuuta  aqna,  ulio  siccala 
terra  mcinoreturj  co  siguilicari  ju.stum  Nl.o  in  duidius 
giucraliouibiis  priuiuui  luitse.  Per  denudalioueiu  arcie 
abdicationemcorporeiedelectationis  exprimi.Quare  pri- 
mus  vel  secandus  meusis,verni  tcmporis  dics  dictus. 
Poftrcmo  diflioultasde  folio  reperto  dissoI»ilur.         il5 

Cap.  .\XI.  —  Cur  Noe  ut  cxircl  cx  arcu  Doi  prajce- 
pluiii  o.vspcctavcrit.  Quoiuodo  perordiuom  quo  i  Jem  ouui 
s.iis  iugressus  at  lue  cgressus  d.spribilur,  iib  tiueiitia 
gouorntioni^  nec  non  ejusdem  ususdesigDclur  ?Deuiiiu) 
quid  il;e  ordo  spirilali  iDlclIectu  nos  cdooeut?  117 

CiP.  X.MI.  —  Qua  de  cuusu  Noe  arum  iiijussua  Doo 
aidiliciiverit;  quiJve  Deo,  ct  uou  Domino  :  quare  etiaiu 
bolocausta  e  bcstiis  ac  volatilibus  muu.lis  ob  ulerit :  et 
quid  sil  quod  uitDominus :  Kccogituns  nun  ail/icimn  iift- 
lediccre  iirram,  etc.  *''* 

Cap.  XXIII. —Quod  ailDominus.-  Semen  et  messi.i, 
friijm  et  .vslus  uou  rcquiesccnt,  ad  lilteram  ct  muralilur 
e:<pli.  aliir.  420 

Cap.  XXIV.  —  De  pra^rogativii  potcstatis  Iiominibus 
in  ca;t  ra  animaliii  perboucdiciioiiemqi  aNncciiiu  siii;. 
di.unluB  csl,  diviiiilusaltributa.  Et  qiiomoiio  iutelligatur 
I)  iiniiius  eisdciii  homiuilius  in  eso,.iu  drdis-se  iiiiuiare- 
ptilia,  ciiiii  ciiruiii  qua.diim  vouciiala  siut.  4Jt 

Cap.  \aV.  —  Au  uleiibiis  niiigi!.  quaiii  caruibus  vo- 
8cenduinDomiHuspra5ceporit;i'lqiieiuadiiio.liiiunosiUU- 
iiicrit  .Movsts  coilraopiiiioues  pbili^oplioi  ...n  .leaiiiiiiu 
iMiiiium  vuria  placila  dircruiiliir:  ileiii  qiui  rallone  sit 
(listiiigiioiiduiu  iulcr  iiuiiua.purlcuirali  .ii.i.emel  scusi- 
tivmu  :  i|uid\e  anima  saiiguis  dioutur.  421 

Cap.  X.CVI.  —  Pojorem  bcstiis  cfso  qui  rratrom.iil  csl, 
eju.dcii)  untuiieconsortcmocLidLr il ;  uiiijui  tanieu  pon 
cu;u.u  u  fiatlibus  ipsis  goiuinuis  uiLtui  u.liiui  ;  en.|in' 
rratcruumuoiueunou  nbrognri,uteorum  mngisgrnvolur 
in);iii  tas.Uli.Ie  iiiurali'  ilogniu,  cuiquoa  iiriiiuiis  c.igila- 
tioiiibus  ac  vcrbin  .avoiidum.  Qiialis  iiif;isi  saiiKUHiis 
uucljr.  III  ooiiuirrjali.j:  qui  liictuui  dc  hon.iuo.  niliiiinyt- 
nvm  Oci  fecit  tum.  {(jcu.  1,  27j :  quidve  uJditn  viudicUn 
cuusu  iios  .lOLcat.  ,        '-' 

C'.r.  .\XVII.  -  Pr.imiHllurdiluviuiiinMuquaiiicjiismodj 
fiitiiruiii  cssc,  iillorii.ui  tmiiciii  .orruuipil  ;  id.|uc  nd 
auiiiii  p.Ksiiiuo  Iradtioilur.  lu  ircuquidt.  iiur|oiioiidiii> 
iii  uiibibiiJ,  nou  iutelligcudaiu  iridcui  .itteii  111^^,"«^  Ji_; 
viii.u  virlulis  iutciisii.uom  nc  icuii:«tiouciu.  13« 

Cap.  XWIII.        IJiniiicrutia  Iribii»  Noc  •   ''^ 

tioupui  Clinin  idoo  i.riiiii.n-ouii.iiiiiiiilniii,  n 
luiii  aiuplill.-clur,    i'l  r\  .•o.i..iii  pi.ilcola  iiii,  i- 

tio  doliiou.-lrotiir  ;  quod  iii.irulilcr  .loiiiula  puMiouc  lui- 
probo;  passiouis  gcuitrice  iutcIligcuJuui.  *-'.' 


1247 


ORDO  RERUM 


124& 


Cap.  XXIX.  Oiipmodo  Noe  faclus  eit  agricola;  quodve 
inter  agricolam  et  o|ioratorem  terrffi  discrimen  :  etquo- 
luodo  carnum  siiam  allcr  excolit,  alter  oiieratiir.  Ouare 
dem  Noe  vineam  primum  plautaverit,  id  cst  rcm  nou  ne- 
cessariam,  cumfoulesad  potum  sufflcianl  :  cur  eliam  de 
illoscriijtum  :  Et  bibit  de  liiio  (Gen.  ix.  2i)  ;  n!)i  de  gc- 
mina  ebrietate;  ac]r05lrcniode  gcmiuaauima}  uudatione 
disseritur.  429 

C.\p.  XXX  —  Quare  Cliam  tum  diclus  sit  pater  Clia- 
naau,  cum  bic  uonduni  efset  genitus  ;  et  qua  ratioue  in 
jiersona  Cbamiiatrcm  dcridcnlis  intclligcudiuuim|irobos 
ommes,  si  bcnos  viros  iu  culjiam  incidisse  couliugat, 
e-xsullere.  432 

Cap.  XXXI.  —  ?cm  ct  Ja]diclb  jdelas  commendalur. 
elquidsitquod  iclrorsunulicuilurambulassc.e.xijouilur- 
Tum  quomodo  scbrius  faclus  sit  Noe.Deaiquc  cur  Scri- 
plurtt,  cum  iirius  Cbam  medium  ijosuisset,  cum  ju- 
uioreui  appellavcrit.  433 

C.\p.  XXXIl.  —  Cur  in  benedictione  Sem  diclum  fucril: 
Beiiedictus  Domintis  l>etis  Sem.  fGen.  i.\,  26),  et  cur  bu- 
jus  scrvituti  noD  Cbam  qui  !ieccavit,sed  filius  cjusaddi- 
calur.  Ad  c.xtremum  beucdictio  Japbelb  c.Npouitur  134 
.  Cap.  -XXXIII.  —  De  CCL  auuis  qvuis  Noe  post  diluvium 
\ixisse  tradilur;  lum  de  postcritale  Japbelb  ad  litlcram 
ac  moralilcr.  435 

Cap.  XXX1\'.  —  Qualis  Cbam  illius  improbi  filius  senior 
fuerit:  ct  dc  Clio  Chus  Nembrotb  gigaute  cl  veua- 
tore,  cujus  nomen  c.xpouitur,  et  a  quo  regoum  Dab}'- 
lonis  ccepissc  memoralur  436 

FragmeiHnm  libri  de  Arca  Noe.  i:il 

(Citatboc  fragmentum  Auguslinusduobus  locis,  nimi- 
rum  I.n,coulra  Jul,  c.  2.  etl.  iv  <  ontra  dnas  epist.  Pelag., 
c<ip.  11.  Ihec  iiulem  vcrba  peninere  putsmus  ad  liuem 
capitis  tertii:  utc.x  utriusquc  collatione  quivis  colbgat.) 

in  libros  de  Abrahain  Admouilio.  437 

DE  .\BR.\H.4M  LIBRI  DrO 

LIBER  PRIMLS. 

Cap.  1.  —  Libri  liluUisac  traclandiralio  cxponilnr:  lum 
qua-  uliblnsex  Abrabanii  excm]ilis  pcleuda  sit  auclori- 
ttttcdivina,cl  iibiloso]iboruui  coUatioucdcmoulratur.  441 

Cap.  II.  —  Devotio  Abraba;  quomodo  diviui  praiccpti 
verbis  probatii.  Quid  sit  cxire  de  cognalione,  quove 
paclo  ejusdem  iialriarcbre  olicdieuliam  l)ei  ]iromissio  se- 
cuta  sit.  Idem.  iiivocalo  Doniii>o,  silii  ob  uxoris  ]iulcbri- 
ludinein  limet,  cavelque.At  Pbarao  proiiterilliusraplum 
castigalus,quantum  siladulleiii  crinien  indicioesl:  nnde 
Abraba:' exemploadsludium  devotiouis  provocnmur.  442 

Cap.  111.  —  DecEEttris  Abrabaj  virtiitibiis,  nimirnm  de 
prudentia  ejus  iu  reciudendis  rixaruui  cansis,  juslitia 
iu  dividendo,  ubi  cl  de  iniprudenlia  Lolb  amoenis  ulilia 
poslponenlis.ejusque  pceun:  liim  dcpalrui  iu  i]isum  cbari- 
late,]>ielale  iu  beiim,  coutinentia  iu  victoria,  et  mercedis 
a  Deo  proiiosike  eleclione;  ac  tandem  de  accepto  futur<e 
posteritatis  et  Cbristi  nasciluri  prouiispo  446 

Cap.  IV.  —  Abrabamab  adullerii  crimine  ob  susceptum 
ex  ancilla  liliuiu  defcudilur:  ncni]ie  quod  ab  buiunna 
fragililate  uou  esscl  immunis,  cl  lunc  Cbalda^orum  su- 
perstilioncs  vix  rebquisset:  deiude  quod  in  legeni  ul- 
pole  uecdum  lalam  nou  peccaveril  :  postea  quod  noa 
libidiue,  sed  amore  ]iroIis  iudnctus  sit ;  ubi  mulla  con- 
traaduUerium  disputautur:  dffendilur  ullinio  quod  illud 
ipsum  myslerium.  non  iicccatum,  tueril.  Ad  exlremum 
quffritur  au  decueritcircumcisiouemiiistiluipostearcvo- 
candam,  et  miuimum  iu  se  ]ierfccliouiscontiuentem.  i'.iO 

Cap.  V.  —  De  bos]iilalitale  Abrabam  bospilum  explo- 
raDlisadvcnlum  eisque  obviam  ]iro]ieranlis.  Coinmcnda- 
tur  eadcni  virlus  ct  vaua  qnouuudam  cxcusatio  dibiitur. 
Quam  diligeutem  iu  ea  se  projbnerit  idem  sauctus,  et 
qnomodo  uxoreui  iu  mcrili  parlcni  adscivcrit.  Quid  oblata 
ab  utroqucmysticesiguiliecnt.Poslremofactamiulstranti 
Abrabamo  bliiprouiissio,Eicut  e  Sar.rrisu  exponitur.  456 

Cap.  VI.  —  Sodomorum  excidium  Abrab;i'  pi;edicilur. 
pra!dicalui(]iie  divina  iu  lolcrandis  jieccatoribns  ac  ]icc- 
catis  exauiiuandis  il  condouaudis  indulgentia.  Angeli 
vespere  advcnlantcs  a]iud  Lol  bos]dlaulur.  Immani 
scclere  Sodomilarum  cumulaulurllagilia.  Oblalis  filiabus 
conalur  Lot  couim  furorein  mitigare,  quos  augeli  cceci- 
tate  ]icrculiuut.  Idcnt  Lot  gcncris  scqui  recusautibus, 
probibitis  ne  retro  U'S]iiciat,  educitur,  cl  qiia  ratione  ad 
nos  quoque  illud  perlincat.  Excusato  deinum  liliarum 
cum  ]iacrute  iuccslu,  ebriclatis  niala  describnnlur.   460 

Cap.  VII.  —  .Mois  Abimclccb  ob  teulatam  Sane  pudi- 
citiam  a  Di'o  iuleulala,  qiiantuiu  sit  adullerii  crinien 
luoustral.  Qi;;;rc  cjutdi.ni  i  ci  causa  Pbarao  griiviusqnam 
Abimelccb  casligaluf  ?  Quo  uliam  iiacto  ab  bujus  douio 
snblata  Abrabami  prccibus  slcrililas  datam  Ecclesi» 
iecuuditatemsignaveril.  Nascilur  Isaac  et  a  matre  lacta- 
tur.  Lniacl  autem  Saice  impulsu  ei  diviuo  responso  eji- 


citur;  ct  quK  in  liis  indudantur  morum  prsecepta.  464 
Cap.  VIII.  —  Abrabamum  Dous  varie  teritat.  sed  ma- 
xime  dato  iinmolandi  blii  pr.Tceplo.  Ejusdem  prfficepti 
singula  vcrba  cxpeuduutiir,  et  perfecta  patriarchu;  obe- 
dienlia  iu  cjus  profectioce  ac  reliquo  sacrilicii  apparalu 
declaratur.  1'ostremo  post  exposilum  i.iysteriuni  in 
ariele  Isaaci  vice  oblato  liguratum,tertia  proponitnr  ejus- 
deni  Abrabami  bencdictio.  467 

Cap.  I,\.  —  Morilur  Sora  ac  sepelilur.  Abrahani  filio 
sno  uxorein  providel,  camque  ad  rem  delectum  servum 
jiiraiueuto  sibi  obligat:  et  quid  istic  laleat  mystcrii.  In 
eligcnda  eonjnge  imprimis  ejus  religioneni  e.xqua  jicn- 
dent  mores,  speclandam.  Quomodo  quierenda  proxiina, 
iion  alienigeua,  nec  invita.  Quo  item  luodo  in  Rebecca 
designata  sit  Ecclesia  et  baptismus.  Quas  iuaures  excro- 
plo  liebecct  ambirc  debeant  Christian;i'  virgines:  quid- 
ve  alia  muuera  eidem  jiuelke  oblata  significent.  Quara 
imitandiim  pudoris  cxcniplum  ipsa  pra'buerit,  et  quara 
bene  in  ejus  conjugio  vocatio  EccIesiiE  atque  apostoli- 
cuni  niinistcriuin  cxprimatur.  472 

LIBER  SECUNDLS. 

Cap.  I.  —  Post  exposituiu  moralem  sensum,  ad  profun- 
diorem  seuallegoricumlransit:  etqueniadinodum  anim;e 
pr.ecipialur  ut  exeal  de  lerra  sua  et  de  cognatione  sua; 
nec  non  a  quihus  ad  perfectam  purgalionem  reccden- 
diim  sil,  explicat.  Denique  promissam  Abrabai  posleri- 
tatem  rclerl.  477 

Cap.  II.  —  Post  Abrahanii  exilum.  Deus  illi  lanquam 
amico  loquitur.  Idem  nobis  proponilur  ad  iniilan- 
dura;  ut  mcns  uostra  cjusexemplorcformeiur.  Quare  Lol 
cum  illo  egressus;  quidve  sexagesimo  anno  signilicelur. 
Quo  taudeni  paclo  sapiens  aniuiam  snam  possideat.  479 

Cap.  III.  —  Perambulat  Abrabam  usquc  ad  Sycbem, 
quie  vox  exercitalionem  denolat.  Ibi  Deum  quem  duni 
esset  Cbaldieua  videre  non  potnerat,  cernit:  cui  ariim 
quidcm  cxstruit,  sed  non  sacrilical;  et  qua  de  causa. 
Itcrum  tamen  excitala  ara,  nomen  Domini  invocat.  4S1 

Cap.  IV.  -  Ahrabam  ubi  coinnioratns  esset  in  deserto 
quo  luentis  tranquillilas  adnmhralur,  iu  /Egyplum  qua? 
lenlatio  csl,  dcsccndit  fame  compulsns.  Cur  ihi  Saram 
sororemappellaveril,  nouuxorem.IlancdumPharao  cum 
objurgatione  luarilo  reddit.  menteni  coiilinrutia?  renun- 
tiantem  signat.  484 

Cap.  V.  —  Discedit  Abraliam  ex  iEgypto  cum  Sara 
nxore  ac  suis  ouiLihus,  hoc  est,  veris  anim.B  divitiis. 
Ejus  reditus  in  Belbel  quid  significet.  Quidve  Lot  auro 
et  argento  dives  uon  dicatnr.  486 

Cap.  VI.  —  Quo  sensu  scriptum  sit:  Et  Lot  qvi  am- 
bulubat  cuin  Abram  (Gen.  xiii,  o),  itemque:  A'o?i  capie- 
bat  eos  terra  flhid.  6).  De  pasloribus.  et  rixa  iuter  eos 
orta.  quam  sedare  conalur  Abriiham.  Idem  cum  frnslra 
Lot  retiuerc  tentasset,  illum  cum  houa  gratia  dimlttit. 
Dc  imperitia  ac  insoleulia  Lot  in  ebgendo;  deque 
Sodomilarum  peccatis.  480 

Cap.  YII. —  Ex  verhis  Domini  ad  Abrabain  pbilosophos 
Iioc  suum  dogma,  Vinnia  esse  sa/nentis.ha.ushie,  atque 
inihi  quic  possessio  Abrahce  divinitussit  promissa.  Quiu- 
que  reges,  nempe  corporis  sensus,  a  quatuor,  hoc  est, 
corporalibus  illecehris  deTincuntur:  at  Sodomorum  equi- 
tatumidempatriarcbainCbristinomineiiuguansreTocat, 
vitia  scilicet  refrenat  ac  errores.  493 

Cap.  VIII.  —  Discit  uiens  nostra  in  Melchisedccb  devo- 
tionem  erga  Dei  cultum,  in  rege  Sodomorum  tentatio- 
nem,  etiaiu  postquam  victa  sil,  adhuc  metuendam,  iu 
Abrahamo  contagium  intemperantiae  declinandum.Quare 
huic  merces  lantum  post  victoriam  iiromittatur:  isquc 
posterilatis  curam  prajferaf?  Ad  extrcmum  eodem  Abra- 
hamo  ah  arus]iicin«  superstitionihusdefenso,sacriBciiah 
ipso  obl.iti  multiplex  interpretatio  subjungitur.         49S 

C.\p.  IX.  —  Quare  ceciderit  excessus  ac  timor  super 
Ahraham  ;  quidve  redditum  eidem  oraenlum  de  sua;  pos- 
tcritatis  iieregriualione  et  servilutc  in  .-I^gypto,  de  morte 
proiiria,  deqiie  liberalione  posteritalisejusdemsiguificet. 
Quo  denique  visio  tlammEe  atque  fornacis  pertiueat.  oliS 

Cvp.  X.  —  Cum  dicitur  Abraham,  Semini  tuo  dabo 
tcrram  hanc  (Gen.  xv,  18),  ei  vera  heatitudo  promiti- 
tur,  magis  tamen  iuxTtiguratur  Ecclesia.  cujus  typus  in 
Sarn  sterili,  ul  Synagogaj  alque  ba-resnm  iii  .\gar 
aucilla  exprimitnr"  Qua;  debeat  esse  sapientis  vigilantia; 
ct  quid  sil,  quod  Abrabae  Deus  pollicelur  illis  verbis. 
Angebo  te  valde  (Gen.  xvii.  6J,  etc.  513 

C-4P.  XI.  —  Pra?ceptnm  circumcisionis  Abrahse  dalum 
quid  signiQcet,  quidve  etiam  iufantibus  octavo  die 
uon  circumcisis  inteutatum  sit  esilium  ?  Saree  nomiui 
una  liltera  addilur.  Abrabam  in  faciem  cadit  et  ridet. 
Num  idem  dubilaverit '?  Ipsi  pro  Ismaele  oranti  annuij 
Dominus.  ac  filium  ex  Sara  promittit.  5*^ 

In  libruin  de  Isaac  et  Anima  Adrnonitio.  523 


1249 


QUM  IN  HOC  TOMO  CONTINENTUR. 


1230 


DE  ISAAC  ET  AXIMA  LIBER  LNUS. 

C.vp.  I.  —  Commendatur  sanctus  Isaac  tam  ex  pateraa 
origine  et  gratia,  quam  e.x  Dominicte  generationis  et 
passionis  prEeflguralione,  ac  mysterium  inter  Christum 
per  Isaac  designatum,  et  auimam  reprccsenlatam  por 
Rebeccam  aperitur.  521 

Cap.  ir.  —  Quid  sit  bomo,  et  in  qua  potissimuni  parte 
consistat,  qualisve  sit  anima  ejus  tam  sccuudum  sui  na- 
turam,  quam  per  irratiouabilem  sui  partem.  <iua  obuoxia 
lit  corruptioui.  521) 

Cap.  III.  —  Perfccta  auima,  terrenis  abdicatis,  viliis- 
qu8  domitis  Verbum  oscuiari  desiderat  ;  cui  se  Deus 
Vcrbum  tolus  infundit.  Iloc  iila  delectata  ab  eo  petit  ut 
atlraUatur  ;  qu;b  omnia  etiam  Ecclesiie  vir  sanctus  ac- 
cummodat.  530 

C.\p.  IV.  —  lutroducitur  in  cubiculum  regis  perfccla 
auima.  Cui  corporis  se  coutagioue  fuscatam  quereuti.  ut 
se  cognoscat,  e.^eat,  etc.  Clirislus  pra;cipit.  Eadem  equoi 
Solomonis  comparatur.  .Ad  liaec  putei  quos  fodit  Isaac, 
quid  slguiliceut.  Et  quo  pacto  deuuim  Cbristus  revocalus 
ab  auima,  saliens  redeat,  uec  uou  ipsi  adbiaudiatur.  533 

Cav.  V.  —  Spousus  deuuo  sublapsus  ab  auiuui  m  culjiti 
in  noctibus,  elc,  iucassum  qusrilur,  et  quare  ?  Idem 
lameu  postea  inveuitur:  iiuomodo  ipse  teneri  debeat? 
Ilunc  deinde  cuui  sjionsa  e  deserto  ascenJeutem  fili;e 
Jerusalem  mirautur,  atque  ad  tbalamum  prosecul»  epi- 
thalamio  celebraut.  Ipse  quoque  auimam  propius  voca- 
tam  variis  laudibus  e.xoruat.  541 

Cai'.  VI.  —  Tribus  superioribus,  perfcctie  aniniae  pro- 
cessibus  strictim  repetitis  de  quarto  fusius  disputat.  lu 
boc  animadormious  a  sponso  e.xcitatur.  Sed  dum  moras 
trahit  in  surgeudo,  trausit  Verbum.  Ipsa  veroe.xieus,  per 
vuluera  charitatis  rcciuisitum  vi.x  laudem  inveuil,  atque 
ila  teuel,  ut  jam  amplius  uon  amittat.  545 

C.\p.  Vil.  —  Auima  laudatur  a  spouso,  quod  eum  tam 
beuecoustanterque  re(|uisierit:  iiuod  Ddelis,  quod  verbo 
poteus,  quod  uua  ut  columba  ;  mmiiiue  quod  sit  fecuu- 
ila  virtutibus,  ac  viliis  careat.  549 

Cap.  VIII.  —  Eadem  auima  refugieus  coram  laudari- 
ait  se  descendisse  iuhortum  nucis,  elc,  (luibus  amaritu- 
dines  ac  tentatioues  desiguautur.  lu  his  illa  se  non  co- 
gnoscit,  sed  a  Christo  coguoscitur  ac  regitur,  dum  per- 
veniat  ad  paluiam.  Ilujns  iu  ipsam  recliuatio  tria  sigui- 
ficat,  instituUonem,  progressum,  perfectionem.  Quai  se- 
quilur  ad  cbaritatem  exhortatio.  553 

!n  tibrum  de  tiono  mortis  admonilio.  ubi  prxcipue  de 
habitaculis  animarum  post  morlem,  derjue  libro  IV  Esdrx 
disceutatur.  559 

DE  BONO  MOIITIS   LIBER  UNUS. 

Cap.  I.  —  Connectit  hunc  librum  cum  pru.'cedenti ; 
el  proponit  dubium :  ijuomodo  mors  Unu  dicatur  mala, 
licet  sit  vita;  cnutrariu.  567 

Cap.  II.  —  Proemissa  distinctione  de  triplici  genere 
mortis,  ostendit  terlium  genus  medium  esse;  in".o  pulius 
bouum  judicauduui,  quod  uus  vita;  miseriis  ac  peccatis 
liberet;  idem  tauicu  patienter  cvspectandum.  5(i7 

Cap.  III.  —  .Mors  uaturalis  dcliuitur  ac  laudatur.  Item 
mortificatio,  qua»  mortisquiedam  imitatio  est  e.xplicatur, 
atque  a  multipliii  utilitate  simililercommeudatur.Ad  e.x- 
tremum  proponiturbrevisatque  elegansvita!  descriptio. 

570 

Cai'.  IV.  —  .\lortem  mullis  nominibus  esse  bouam,  sed 
maxime  quod  sit  finis  peccali,  et  ad  meliorem  vitam 
transitus,  quodque  ipsa  uos  redemerit.  573 

Cap.  V.  —  Hortatur  ad  conlemptum  mortis,  ejusdem- 
que  usum,  id  est  mortiliiationem,  iu  hacce  vitaiir.itnn- 
dum.  Deiu  qucnmdmodum  aniiuu  ud  similltiidiuem  Dei 
i'xallctur,  a  quo  pini;atur  et  custodiatur,  aperit.  Tum 
de  hnrto  mentis,  ac  u^uctilms,  quibus  pascatur  Verbum, 
disputat.  575 

Cap.  VI.  —  Ilic  omnia  laqueis  principatuum  acrioriiin 
et  potestaluiii  iiiiiiidi  plcua  e.sse.  i^iuumodo  ii  decliiiaudl, 
quodve  iter  ad  illud  iusistendum.  57s 

Cap.  VII.  —  Laqueos  quoque  nobis  circuiufusos  essc 
in  corpore:  hoc  regi  oporterc  ab  aiiiuia,  qiia;  tameii  Ipsi 
riuiiimiiquam  tompatitiir.  Prieterea  tot  molestlls  vitam 
aliuiulari',  iit  odio  halieatur,  et  iiiors  solis  iiiiulisamaru 
sil,  quibiis  tami-ii  vita  debeat  esse  umurior.  Alorlem  igl- 
tiir  malum  uoii  esse.  SSO 

Cm'.  VIII.  —  Xlbil  lcrroris  Iiabere  Ipsam  mortcm,  sed 
opinioiiem  de  morte  terrori  csse:  quiequldeiu  opiiilo  ud 
vitaui  refereuda  est.  Duas  cuusas  esse  cur  uiors  liubcatur 
terribilis,  quibus  refiitatls,  uiors  varils  testlmouii.*,  »ed 
proisertim  li.  Jub  aiirtorltate  praHliialiir.  5«2 

Cap.  IX.  —  Cuucluditur  morlis  bonuui  ex  inlcrilii  cor- 
poris  ct  immorlalilate  aulnia;:  quiB  Immurtalitus  iiiulti- 
ruriaiii  osteuditur.  Cui  nccedit  ad  fugieudam  corpori» 
Bocietatem,et  prosequendaui  suuimi  boui  coujuuctiouem 
exbortatio.  C83 


Cap.  .\.  —  Scriplura  qiioque  animaruui  immortalilas 
prubaliir;  necuou  eisdem  superiora  babitaculaassiguaa- 
tiir:  ubl  et  exploditur  pbilosophorum  meleiiipsvchosis^ac 
dciude  querela  de  jiistorum  dilata  luerccd''  dirultur.  587 

Cap.  XI.  —  Seplem  ordlues  quibus  dlLiesla  ciit  post 
huuc  vltam  jiislorum  lietitla,  expouit,  utque  ut  studioso 
ad  Deum  auiiua  accedumus,  ncque  liuem  vila;  perhor- 
rescamiis,  liorlatur.  589 

Cap.  .\II.  —  .Eleruam  felicitatem  desrribit,  quam  no- 
bis  etiam  destinataui  esse  demonstrat.  Deinile  ejusdeni 
qualilates  prosequens  illoriim  vivorum  regionem  esse 
osteudlt,  hanc  mortuoiuiii.  .\d  extrcmum  prudenti  ad- 
muultloue  llbriim  absolvit.  59| 

In  tihrum  de  furja  Siectili  Admonilio.  595 

DE  FUGA  S.ECULI  LIBEll  UNUS. 

Cap.  I.  —  llomiuem  uoii  possc  lerreuas  illecebras  et 
cupiditates  fugere,  nisi  •;i\iuum  adslt  prcesidium.  Ouol 
ille  luipedimeuta  a  sensibus  paliatur;  quamque  eum  ue- 
cessc  sit  trlilia  Uetis  aiilepuuere,  cum  iu  his  Dihil  uiii 
vauilas  reperlatur.  Tuudem  qui  sulvus  esse  veljt,  supra 
luundum  asceudat  oportere.  597 

Cap.  II.  —  Su;culuiii  rugieiiduiii  docet  lex  dc  civita- 
tibus  lefugli,  do  quibus  qualiior  disculiuutur:  prlmum, 
cur  illio  iu  sorte  levilarum  i!i'!ecta; ;  secundum,  curnu- 
mero  sex ;  tertium,  cur  earuiu  Ires  ullra  Jordauem,  ac 
totideiii  iu  terra  Chauamca  ;  quurtuui,  cur  liomlcidu 
mortem  poutilicis  ibi  jubefllur  cxspecture.  (Juoe  omuia 
divcrsis  virtulibus  accummudantur.  599 

Cap.  III.  — .Memorata  supeiiuii  capite  virtutuu  genera 
etiam  iu  Apostolonou  lum  adumbrata.quamexpressu  hu- 
berl.  collectis  pjusdem  variis  tcsliuiuuils  deiuuuslrat.  GUi 

Cap.  IV.  —  Quid  eit  fugere  ta;culuiii,  cuui  exhorla- 
lioue  ad  illud  ejusque  coutagiouem  fugleudam.  Eugam 
illaui  glorlosam  esse  ciiui  plurimorum  1'atrum  exemplis 
osteuditur,  tuui  priecipue  sancti  Jacub.  Quaiu  feliciter 
illi  ccsserit  ita  fugiss.; :  et  cur  apud  eum  Labun  uihil 
suum  reperire  potuerit.  tiOti 

Cap.  V.  —  Cur  hiuc  fugere  debeamus,  ct  quoraodo 
traiisire  com  .Moyse,  ut  videamus  Deuiii,  calceiimenta  pa 
dumsulveules:  quomodui'liamreliuqiU'ie  uiiibraiuhiijus 
vltic,  et  cum  simcto  David,  si  non  ut  aquila,  siiltem  ut 
passer:  si  nou  ad  cceluui,  saltem  ad  moutes  evolure.  610 

Cap.  VI.  —  Ijua  rutione  qui  velltfugere,  eum  velociter 
fugere  oporlcat:  quo  ctiaiu  fugiendum  sit :  et  ad  qiiod 
bonum  auiiuas  uostras  erlgere  debeduiiis.  613 

Cap.  VII.  —  Maximam  esse  causiuu  quare  biuc  fiiuiR- 
miis,  cum  bioc  piopria  sit  malltlu;sedes:  ac  ileui  qtiidsit 
fugere.  .Malillam  liic  uou  iuterlre,  et  qua  de  causu.  De 
serpentis  daiunatiune.quidve  a  seuleutiu  'u  liomineiu  lutu 
dillcrat.  Qulbus  accedlt  ejusdeui  seutenliie  exposllio.  6)5 

Cap.  VIII.  -  Quomodu  licft  hlc  retiueuuiiir  cur;.'ore, 
tameu  animo  fugere  possimus,  atqiie  a-leo  debeauiuj  : 
ne  cum  pr;etereuute  tigiira  hujus  m  luili  upciii  uoslra 
nosque  Ipsi  pru;tereauius:  qiiod  ue  ciniuiig.it.  muudatu 
Dei  nou  prietereamus,  sicut  uec  uilius  discipliniD  pio- 
fectum  ;  quemadmodum  pluresesauclis  vetciibus  fecissc 
compertum  est.  619 

Cap.  IX.  —  Lrget  ut  hiuc  fugiiimus,  siciit  fuglt  Jacob 
de  putriu,  et  sicut  cervi  ud  foutes;  qiios  i|iil  desiderul, 
super  se  animamsuaiii  exemplu  Susaunti'  eiruudat  oiior- 
tet.  Qiiouiodo  1'uulus  et  Lol  fugerii.l:  ac  uolis  siuiiliter 
fugieiidum  sit  iu  superiiaiu  civltateiii,  quuad  sumiuus 
sacerdos  moriatur:  cum  quo  el  vetus  boiiio  uoetcrdebet 
mori.  62- 

In  Libros  de  Jacob  et  vita  beata  Admonitio.  6S5 

DE  JACOB  ET  Vl'l\V  BE.XTA  LIHBI  DUO. 

LlHEIt  1'lilMlS. 

Cap.  I.  —  Ad  virtuliim  dlsciplliiiiiii  passiuiicsi|uo 
coerceudas  neccssarium  esse  scriiiuiiciii  piudeuleiii,  uc 
mentemralluiiliuteulaiii;  ileiiiqueralluueiu.liciloiiiuiiio 
(Diiriipisi  eulliim  cxsi  liidere  uequeul,  posse  Itiiiien  vel 
giiivissimis  iiiutlbiis  iiiodcrarl.  i''2I 

Cap.  II.  —  Pussiouibus  lumanluii,  tuuicorpuris  mude- 
rnri  lemperaiilinm:  ciijus  eireclus  palrian  liariiiii  dc- 
mouslraiilur  exeiiiplis,  nc  ilelude  rutioiil»  digiiiluli'  coiii- 
uieiKlalu,  lamdciii  tempcruutlumdiviuopnrceplo  iiiuiiiri 
Saiicliis  uslcndit.  630 

Cap.  III.  -  Teiiipernnliuin,  snpleiitiuiii  et  illsclpliiinui 
a  Dumiiiu  iluccri:  qiiud  seqiiitiir  nJ  sludliiiii  luborl  dio; 
lti'111  lulpnm  iiostriiUi  iiscrlbciiiluiii  cs.-i'  fuli  uosliii'  \i>- 
liiiitnll,  qiia  vcl  p.cciilu  vd  jii-lillii'  mt»  lliiu.-' :  iic  do- 
uiiiiii  utra  servitus  iilri  priifi  riiid.i  \ldenliir.  031 

(;aI'.  IV.  —  Qiiaiitaiii  Deiis  IkiiiiiuI  coiicrsserll.  ciini  ci 
legem  dcillt  elgratiaiii  u.ljuuxll.  rbl  «Klviiiiliir  duii'  qiii»'- 
slioues:  Qiioiiiudu  liuiiu  eit  le»,  qil.i'  murleiii  uiiereliir,  ct 
qiiouio  lo  qiiii'  luiirtiiii  upi  ri'(ur,iiiurs  iiolils  iiuii  sil '  6:U 

Cxv.  V.  —  Qun  riitiouo  lex  jion  suireccril.  sed  iiece»- 
«ariu  fuerit  gratia  per  mortcui  Chrittl  douata,  cuui  qu« 


1251 


ORDO  RERtJM 


1252 


nos  etiam  mori  refUTgere  et  vprsari  debeaums.         035 

Cap.  VI.  —  Proninlgat;r  lesisfruclus  P55P  ppocati  con 
fes-ifiupm,  ac  humilitiitein,  inio  et  graiinm  ipsiim,  et 
cbaritatis  pignus  :  quilius  snbjiineitnr  ad  gralituflinis 
officia  pxliortatio  cum  beneficiorum  honiini  concessornm 
ennmeratione.  6' 6 

C.\r.  VII.  —  Eani  in  nohis  debere  esse  charitatem,  ut 
nullis  adversis  a  Christo  separeuinr,  ciini  illis  non  mi- 
nuatur  beala  vita  :  bpntani  enim  vifani  reppriri  in  homi- 
niljus,  in  quibns  fuprit  vita  pprfpota:  et  in  quo  hiiea 
consistat.  Denique  virum  perfectum  supra  casus  omnes 
ac  a?rumms  es-p  posilum.  639 

C.U'.  VIII.  —  Sapicnteni  ita  delectari  sanitate  corporis 
auf  hbpris,  uf  si  illa  amittat,  non  idconiinus  bnatum  sc 
putat;  cumprteler  summnra  bonura'nihileupiat  Enmdcm 
ergo  snam  acs\iorum  capti%itatpni,inf:rmilalPscorporeas 
ac  pffitera  adversa  non  forniidcrp,  quod  nec  illis  heutitu- 
dini  ([uidquam  adimatur,  nec  ailjiciatur  prospcris. "  R4i 

LIBEU  SECU.NDLS 

C.tr.  1.  —  Fa;ta  Iransilioup  a  superiori  ad  hunc  li- 
brum,  oslendit  sanclum  Jacob  etiam  in  exsilio  fuisse 
beatuin :  ac  beatiludinis  definitiouem  eiiera  apprinie 
couvenire  denioastrat.  filj 

C.Kr.  II.  —  E.tcusat  parentes  beati  Jacob,  et  eorum 
exemplo  queuiaduiodnm  alii  |iarpiiles  sesc  erga  llberos 
gerere  deheanl.  docel.  Tnm  cur  idpin  .Incob  vipcrit, 
qufpve  niysleria  illius  bRnpdi,"tio  coutineaf,  apprit.    046 

Cap.  III.  —  Pii5t  bpnediclionpm  frntris  jiuiioris  quare 
senior  advenerit.  et  pum  nrirpndo  obtiniiisspt,  ut  pt  ipse 
benedicprplnr,  ad  pprvipiidimi  fraiii  fm-rit  damn.itus.Ubi 
de  servitute  ac  vera  libprfnte  disputalur.  648 

Cap.  IV.  — Fralri  ncppm  minitaturEsau,  qiiacccasione 
placanda;  invidia^  pra^pppta  proponnntiir.  Ad  l.abaniim 
profectus  J.icifi  iu  via  angidnrumrpCToaturapparitione, 
ac  postea  bonis  amplifiratur.  650 

C  \p.  V.  —  Jncoh  diviuo  jussu  in  patriam  revertitur  ol) 
Labani  ejusqne  filioruni  invidiam.  Ha^c  si  exorta  sit,  qnn- 
modo  declinanda:  qiiaetiani  ralione  sap'pns  in.nnis  unn- 
quam  esse  possit.  Post  quae  mysterinm  in  Lahano  ge- 
neri  bona  perscrutante,  in  Jacob,  atque  ejus  uxoribiis 
designatnm  exponilur.  fiSl 

Cap.  VI.  —  Angphis  in  iliiiere  videl  S.  Jacob.  Ideni  fra- 
tri  occiirrens  scpties  adorat.  Deniqne  concordiam  ab  eo 
petiturus  in  castris  dorniit.  Qua;  oinnia  quid  significcnt, 
aperitur.  &R2 

C^P.  VII.—  Jacoh  cum  Dpo  liictatur.  et  tnifo  fpmoris 
nervo  clandicat.  Viin  Diii.-p  iltifam  frnlres  ulri:;cmiliir, 
quos  Jacoh  pater  improbal.  Is  jubefiir  in  Betliel  hnhi- 
tare,  quo  sancta  Ecclesia  pra;liguralur.  65') 

C.\p.  VIK.  —  De  lnudab'li  s.ini  ti  lacob  senectnte.in  qiia 
fiilura^i  iliihiaiiqup  rp=,  ac  vitre  suae  finem  prmvidct;  nec- 
non  agpuda  disponit.  656 

Cvp.  .IX.  —  Jacob  morti  proximns  alqneocnlis  captus. 
tamen  hpatiis  ostpuditnr:  cujiis  pra^leren  niiiltiplex  com- 
mpudalio.  sed  niaxime  ob  pntrinrcharura  benedicfiones 
proponilur,  ac  demum  concluditur  nec  ipsum  nec  san- 
ctorum  aliura  propter  a^rnmnas  minus  bpaliun  haberi 
oporlprp.  659 

C\p  X.  —  Ouantip  Inndi  fucrint  sacerdoti  Eleaznro  snp- 
plicia  constanter  tolcrata,  propler  qufe  vere  beatus  sit 
judicnndus.  C62 

Cap.  XI.  — Deadmirabilipatientiaacfortitudineseptem 
frntrum  ft!nchah;eorum,  quibiis  materoctava  addita  fuit. 
qui  suis  siippliciis  nipritum  hPatfE  vita".  acquisiprunl.  6R4 

Cap.  XII.  —  P^lpganlissima  benla;  illius  fpuiina;  spptpm 
filioriim  mnrlyrum  parputis.  comniendatio.  6H7 

/;(  tihrnm  rie  Jospph  pnlrinrc/in  .■lclinunitio.  660 

DE  JOSEPII  P.\TR1ARGHA  LIBER 
UNUS. 

Cap.  I.  —  Traclalus  de  Abrnham,  Isna';  ct  Jacub,  cur 
sanctiJoseph  seqnatur  hisloria.  Hic  ille  taLiquam  specu- 
lumcastitalis  propouitur;  ubi.rli.jiii  de  parputumnmore, 
ac  frafrum  invidentia  adversus  eimi,  iicc  non  dc  ejusdcm 
ohlivioue  iiijnriarura  paucis  agitnr.  67,3 

Cap.  II.  —  .'Equalcm  esse  dehere  parentum  affcctum.et 
filiorum  graliam.  Excusatur  tauieu  ".  Jacub,  ut  qui  Jo- 
sepb  pluribus  virtulibus  oruatum  aliis  prietulerit  iino 
etiam  pruphetia>  gratia  jam  tuuc  praeditum,  uti  somnia 
ejus,  qufe  hic  relata  exponuntur,  declarant.  674 

Cap.  III.  —  QuodfupraJaciihdictussitJosepluimobjur- 
gasse,  id  nou  fecisse  ob  incredulitiitem  :  qiiaudu  futuriB 
Incnrnaliunis  pi;cscius  eunhiem  ad  fralres  uiisil.  Jospph 
pottqiiaiii  crivivit  in  a>jro,  veuit  iu  Dolhaim.  Eumfratres 
e  lougp  viilentes  inlenmere  cugitanl :  sed  mulato  oou- 
silio  vpuduut  Ismaelitis.  Et  lia'c,  itemque  tunicic  crucu- 
tatio,ellncus  ariditas,  raysterio  passiuuisadaptantur.  675 

Cap.  IV.  —  Joseph  ducitur  in  .Egyptum,  atqup  a  pra;- 
posilo  cuquurum  emitur,  in  quo  Christi  sua  sprvitute  nos 
(berautis  flgura  est,  In  eodem  osteuditur  in  ipsacaptivi- 


tate  liberl.atem  posse  retiueri  :  nec  non  in  libertate  re- 
periri  captivitatcm.  Denique  omnibus  in  exemplum  Jo- 
seph  proponitur.  080 

C.vp  V.  --  Josephi  ob  pulc.hriludiaem,  sed  magisob  pu- 
dicitiani  commendatio.  Is  nulla  sna  ciilpa  adamatus  a 
domina,  nc  de  stiipro  compcllntns,  eam  rPiiellit,  reje- 
ctiijque  vestibus  orunlior  fiigit :  illa  vero  diim  eas  reti- 
net,  atqup  insontpmcriniinatur.ignomiuiam  siiam  nudat. 
Tamen  miititnr  Joseph  iu  carcercm:  at  ibi  divino  pra;- 
sidio  nou  destituitiir.  682 

Cap.  VI.  —  Post  brevem  invectivnm  in  mulierem,  ad 
spndonps  hnjns  etiam  auctores  injiirioe  transit ;  et  de- 
luonstratu  qiiam  fragihs  sit  eorum  strtus,  alteriussom- 
niiim  ejiisque  exposilioupm  refert.  liiuc  sa^cnli  polen- 
tiam  soinnii  similem  esse  oslendit.  Dcinde  mysticp  laii. 
dnto  Ilpbrffio  interprete,  invehitur  in  euuuchum  bene- 
iicii  imuiemorem.  Demum  tacitp  Caliigonum  perslrin- 
geus,  paiicn  de  regiornm  ministrorum  stalu  ac  fragilitate 
snhjungit.  685 

C\p.  VII.  —  Eduito  Jospph  de  cnrcere  regis  somninm 
proponitur,  a  q'io  et  explicatur.  Hoc  Aiubrosius  tura  re- 
bus  sui  teuiporis,  luni  praeseuti  et  futuro  steciilo  accom- 
modnt.  PostPa  Jo^pphi  pra^iiiia,  cunjugiuin,  liberos,  fru- 
mcntidistrihutionpra  inysticc  de  Christo  interprctatur;ac 
taiidem  noo  ad  pmcudiim  spiritnlia  alimenta  hortatur.  0S9 

i;ai'.  VIII.  — Exhirtalio  Jacob  adfilios,  ut  in  .•Egyptum 
ad  cscas  coempudos  spse  conferant,  qnid  signifiecl,  qiiid 
item  dcppiu  eorurn,  rclicto  domi  Benjamin,  profectio.  092 

Cap.  IX.  —  InVnlescente  famp,f]lii  Jacob  redeuut  in  .^- 
gyptiim,  diiito  secum  Benjamin  ac  niuneribus  delatis. 
Josepli  romiter  fratres  alloqnitiir,  qui  ad  conviviuiu  in- 
vilati,suspicaDtnr  sibi  parari  calumniam.  lidem  a  majore 
domus  confirmnntiir.  Qii.t.  omnin  de  Pauli  voc.itioue  ac 
pra;dicatione,  necnon  Judxorum  infidelitate  exponun- 
tur.  6P2 

Cap.  X.  —  Paucis  de  meriHe,  pr.xmissis,  paratorum 
uinuprum  illatio,  convivii  instaurntio  et  humanissiinus 
Josephi  cum  fratrilms  congressus  referuntur.  Hic  fra- 
trem  Bpojnmin  vidpus,  deque  eo  sciscitatus,  illi  bene- 
dixit,  atque  ad  occultanilas  lacrymas  cum  reccssisset, 
mox  lotn  fncie  revcrtitor.  Quibus  adjnngitur  moralis  et 
mystica  interpretntio.  695 

"Cap.  XI.  "  Incbriantur  omnesfralres  r.um  sancto  Jo- 
seph;  at  solius  Benjamini  sacco  inseritur  scyplius.  In- 
spiciuutur  ordiue  oranium  sacci,  et  taudetc  vas  illud  in- 
venilur,  atque  istorum  uiysteria  eruniilnr,  nhi  praecipuc 
de  duiiis  di\inis,  nc  de  Pnnli  vo 'atione  dispntatur.     697 

Cap.  XII.  —  Josppli  fralribus  se  ipse  mnnifpstans,ac  eos 
ud  nccedendum  invitaus,  atque  etiara  excusans,  quem 
adversns  Jndreos  ndhihiturus  prnt  Clirislus  ageudi  mo- 
dum  exprimit.  Ibi  plpgantissima  verbornin  utriusque 
instituitur  couiiiniatio.el  post  illaui  lipiijamini  coinplexus 
a  Josepb  de  Paulo  obiter  explicatur.  699 

Cap.  Xni.  —  Inventos  a  Josepli  fialrcs  iiaudet  Phnrao, 
ciijiis  erga  eosdeni  buraanitas  explicatur.  Quid  munera, 
quVe  Joseph  fratribns  et  pra;cipue  Benjnmin  confert,  at- 
que  nd  pntrera  destinnt,  signiticent  Ouid  etiam  quod  il- 
los  discedentes  ad  pacem  exhortatur.  Quae  redilus  ipso- 
rum  in  terram  Chnuann,  et  patrisi  ubi  audivit  filium  vi- 
vcre,  adniiratio  consequitur.  701 

Cap  XIV.  —  Israel  elevans  se  vcnit  ad  puteum  Jura- 
menti,  nbi  etsncrificat.  Hunc  Deus  promissis  cocsolatur, 
eiqne  spondctforp  nt  ejus  ocnli  mauu  Josepbi  claudau- 
tur.  lugrediuntur  in  ,Egyptumsp[itunginta  quiuqiie  ani- 
m:c.  ac  dpinum  lilios  atl  se  convocat  Israel  :  et  hfiriim 
oraiiiuin  qu*  mysteria.  703 

In  tit>rum  ite  Bencdidionihus  Pnlrinrctinriim  Admoni- 
iio.  715 

DE    BENEDICTIONIBUS     PATRIARGHARUM 
LIBER  UNUS. 

Cap.  I.  —  Ul  libcri  ad  honorem  derercndum  parenti- 
bus  impcllprentur,  magnam  vira  horum  benedictioni 
Deum  indidisse.  Pateruam  benedictionem  acciperc  Jo- 
seiihura  festiuasse,  atque  etiam  Clios  patri  obtulissebe- 
nedicendos.  Et  qnce  his  mystcria  cuntiucantur.  707 

Cap.  II.  —  De  benedictioue  Ruhen  primogeniti,  quse 
non  tam  heaedictio,  quaui  prophetia  est:de  Juda;orum 
crrore  circa  ipsain  ;  dpque  ujysleriis  per  eamdem  signi- 
flcatis.  '03 

Cap.  III.  — Praedicuntur  quEcfiliis  Simeou  elLevi.quo- 
rum  nomiuihus  tribus  designantur,  erant  evenlura;  ncc 
nonopinio  Judoeorumcircamysticaraistiusbenedictionis 
iuterpretationem  coufutatur.  709 

Cap.  IV.  —  De  benedictione  Jud;e,  qu;e  Christo,  ejus- 
ipie  incarnationi,  passioni,  resurrectioni,  atque  aliis  my- 
Eteriis  accommodntnr.  111 

Cap.  V.  —  Benedictionc  Zabulon  Ecclesiam  atque  ejua 
principes  designari,  715 


1253 


QUM  IN  HOC  TOMO  CONTLNENTUK. 


lt!:4 


Cap.  VI.  —  Ue  beaedicUone  Isaachar,  quae  mystice  de 
Christo  Domino  exponitur.  716 

Cap.  VII.  —  De  benedictione  Dan,  qus  fulurum  ex  ea 
Iribu  Antichristum  praenuntiat.  Exhortutio  ad  vitiorum 
soiuaum  exculienJum  subjungitur;  postijuam  eadem  tri- 
bns  praedieitur  ad  finem  accessura.  717 

Cap.  VIII.  —  Benedictioue  Gad  tcnlaluros  Dominum 
Jud»os,  etvicissim  tentandos  ab  eodeui,  aJniubrari.  713 

Cap.  IX.  —  De  benedictioue  Aser,  qua  Clirisli  pauperis 
diviticP  ac  multiplicia  in  homines  dona  exprimuntur.  719 

Cap.  X.—  Bcaedictioueu)  Nephthalim.  lideliuuiChristo, 
tauquam  vili  palmites,  ha;rentium,  et  mortis  vinculis 
exsolutorum  imagmem  esse.  720 

Cap.  XI.  —  Iq  benedicendo  Joseph  longiorem  fuisse 
bealum  Jacob.quiaprsefigurata  in  eo  Christi  videhat  mv- 
steria.  His  porro  ejusdcm  beueJictiouis  partes  siuguhe 
applicantur.  721 

Cap.  XII.  —  De  henedictione  BeDJauiiii,  qua  myslice 
Pauli  a'!versu9  Ecclesiam  persecutio,  nec  nun  ejusdcm 
conversio  atque  prd;dicatio  significautur.  720 

/n  liirum  de  Eliii  et  Jcjuniu  Adnionilio,  uii  nonnulla 
dejejunio  Qundiai/estmati  ilediulanensis  Kccleaici-,  ac  de 
conviliis  super  sepulcra   martyrum  cektiratis  inseruntur. 

727 

DE  ELIA  ET  JEJUNIU  LlBhiR  UNUs. 

Cap.  I.  —  Sicut  olim  patres,  cum  progrederenlur  ad 
bellum,  atque  iu  neomeniis  Jiebusque  Ixtitiie  tuba  ca- 
nebaut,  ita  et  nobis  diebus  jejuuii  paschalique  feslo 
appropiuquantibus  tuba  canendum.  731 

Cap.  II.  —  Quam  majjua  virtus  sit  jejuuii,quamque  spe- 
ciosa  ac  valida  ejus  militia,  eiemplo  Christi  atque  saucli 
Eliae  comprohatur.  752 

Cap.  III.  —  Jejunii  commendalio,  deque  jejunio  sancti 
Joaunis,  et  qualis  esca  a  jiobis  quaerenda  sil.  733 

Cap.  IV.  —  I)e  origiue  et  antiquitate  jejunii,  a  quo  pri- 
nms  usus  mundi  ccppit,  de  quo  prima  lex  iu  paradiso 
constituta  fuit,  quod  taudem  quos  gula  denudaverit. 
operit.  'i2\ 

Cap.  V.  —  .\oe  quod  iuehriatus  fuerit,  ob  ignorantiam 
excusatur:  et  qus  mala  ex  vinx  usu  uata  siut,  qu;eve 
bona  ex  ejusdem  abstinentia,  propositis  utrinque  exem- 
plis  declaratur.  Ti6 

Cap.  \I.  —  De  legejejuuii  aMoysedata,  et  dejejuuio 
ejusdem.  Quomodo  malrum  Samson  et  Samuelis  sleri- 
litatem  abstinenlia  vini  fecundaverit,  quibusque  cibis 
Elisajus  Glioa  prophetarum  aluerit.  737 

Cap.  VII.  —  Tribus  pucris  in  fornacem  jejuno  stoma- 
cho  ingressis  Oamujas  relrigerium  att-Iisse  ;  ac  leones 
etiam  jejunare  Daniclis  edoctos  cssc  jejuuio.  "38 

Cap.  VIII.  —  Jejuuiicommodaut  magis  eluceanl,  cuiu 
gula:  incommodis  comparat,  ac  perturbationum,  quas  ea- 
dem  gula  inferre  solet,  elegantissimam  sul)jicit  di'scri- 
ptionem,  cui  exhortalio  ad  sobrielalem  conjungitur.  "39 

Cap.  IX.  —  Cur  potentes  vinum  bibere  prohibeantur. 
Judith  jejunans  llolophernem  obtruncat:  iisdemque  ar- 
tibus  populura  suum  liherut  Esther,  cui  pccnas  ebrius 
Aman  exsolvit  Postremo  varia;  jcjunii  laudcs  euume- 
rantur.  741 

Cap.  X.  —  Mystica  mensa  jejunio  comparatur.  Quai  fa- 
mes  faciat  acceptahile  jejunium  ,  quidve  sit  quod  dicitur: 
Cum  iejunatis,  uiirjite  caput  vcstrum,  moralilcrac  mystice 
disquiritur.  '42 

Cap.  XI.  —  Jcjunii  virtus  amariorum  eiemplo  illu- 
stratur,  et  esca  licet  dulcis,  quam  uoxia  sil.  Esauet  Ja- 
cob  iiistoria  ostemlitur;  tum  sequitur  exhortatiu  ad  ja- 
ctantiam  in  jcjunio  decliuaudam.  7-15 

Cai'.  XII.  —  yucmadiiiodum  in  oiiine  faciniis  pra'ci- 
pltet  ehrietus:  quamque  illa  ridlcula  sit  ct  odiosa,  rle- 
(lanti  descriptione  cxponitur.  Post  qua;  nonnuUa  de  lu- 
xurioso  adolescente  ad  philosophiam  converso  adjici- 
untur.  7i6 

Cap.  XIII.  —  .Militarium  houiiuum  convivia,  cum  pugna 
quadam  atque  s^iectaiulo  comparantur,  et  corum  purtes 
BinguUi',  et  quasi  qua^dam  protasis,  epitasis  ct  catastro- 
pheequam  diligcntissimc  descrihuntur.  748 

Cap.  XIV.  —  RepreUenduntur  qui  convivia  ad  temu- 
lenliam  pru'parant :  et  major  esse  vini  quam  veneni,  vis 
ostenditur.  "50 

Cap.  XV.  —  Sc  non  omnia  dixisso  quie  in  ebrios  dici 
poterant  osleudit  cxposito  Isaia^  loco:  unde  in  la.-<ci- 
viam  popinonum  iuvebJtur,  et  ad  rinciiiinia-dam  decalicc 
aureo  Bahylonis,  et  vase  apostolico  sutijuiigit.  7;il 

Cap.  XVI.  "  Ebrios  Caiui  ac  perseculoium  Domiiii 
similes  essc,  imo  dii-moniacis  ipsis  miseriorcs  :  iidciii 
Buis  coloribus  depiiigunlur:  in  quosJeremite  verba  ca- 
dcre  declarat  sauctus  doctor.  752 

Cap.  XVII.  —  Dc  ohtcstationibus,  sncrameutis,  ac  (iro- 
pinuliouibus  compotantium.  Quomodo  stepe  Bccrctiora 


vino  extorqueantur.  Et  de  prodihiosa  quaJam  bibendi 
ratinne.  et  quam    eacil  vuletudiui  peiuicioea.  75i 

Cap.  XVIII.  —  Fcuiiuaruui  ebriuU.s  •p.uiii  eit  ipsis  pro- 
pudiosa  ac  perniciusa  spectauLibus.  i^uod  luolum  ul.i  de- 
ploravit,  quautum  bouum  6it  ^ol.rie.^-,  el.fuautuui  niu- 
lum  intemperautia  cj>emplu  IsraeWUiiiiu  putefacit.  "55 

Cap.  XIX.  —  LuAuriusi  exitiuaj  Ua.ie  pruplielin  de- 
nunliari:  inare  a  lucrcatoribiiK.  in  qiiorum  avaritiam 
invehilur,  sullicitari  Uoa  tiibeiu;  cuiu  uuu  ad  uuti- 
gaudum,  sed  ad  eacam,  et  u>.>u  itoui.u.uUs,  sed  piscibUB 
ad  pcrumbulaiiduiu  fucrit  duluin  :  punUcmu  quaratioue 
Davibus  couipareulur  ^ului.Uiu^i.  7uti 

Cap.  XX.  —  lu  veibufuui  vilitaie  sippius  majorem  in- 
eese  efUcacjam.  OuuiuoJu  v.aiiucum  ujeietricis  nalionuui 
congregatiucaiilaverit:cum  •Ahorli.lioiiealmurum  coii- 
versionera,necnnnai1  pecoalneli-einosynis  r''ilimpnda.7."i8 

Cap.  X.\I.  —  Prnplieiis  eiiuin  (uliira  priHS^>Dtia  esse  : 
item  nininlum  ex  Isaiie  vatiiiiiin  non  iiijuria  ^••stru^-u- 
diim.  ail  qnam  rem  illiwlrrin^N^n)  tieri-b'ii.ins  a^lhihetnr 
siailii  cninparalio.  Hunisni.  a-i.ni"  •'•>«  alhletas  esse  al- 
qne  ad  cnronam  exerceri  seiliilo  oportere  sauctusducet; 
ac  tandeiii  Chrisliim  iil  adveulnm  suum  matiiret,  appre- 
cntur.  "i,u 

C\v.  XXII.  — Fii^'iendHS  coinessaliones.  nc  «e  u  nn- 
bis  .Moyses  cum  Levitiji  Repnret.  cl  quotnodo  aithuc  ve- 
viat.  Item  qiiosuam  ipscimli  inbPnt  .Apnsloliis.  Pnst  hiec 
nondnni  ba|  tizati  ad  hniic  t.iiiiaiu  grHtiam  invitantnr, 
explnsis  ad  estreniniii  qnoiuiiKlaiii  •-xcusatiouibus.  7ii2 

in  librum  de  Sabutne  Jefnetiln  Admnniti",  763 

DE  NABUTHE   JEZRAELITA  LIBER  UNUS. 

C\p.  I.  —  (Jiiomodo  exempln  Nabiilhe  et  Arhahpaii- 
pcres  qiintidie  a  divitihus  npprimanlnr:  ciim  tameii  na- 
tura  nmiies  aequales  prodnxeril,  el  sepulcrum  iBquales 
accipiiil ;  qua  de  re  Ambrnsiiis  fa^tum  ac  stiiltiliam  divi- 
tum  iiisectntur.  765 

Cap.  II.  —  Divites  quanto  magis  anundnnt  ccnsu,  tanto 
paupcnores  esse  alTei^tu.  Id  A'hab  el  Nahullic  coiilen- 
ti  iiie  [ilaniim  fil.  .Mnx  propnsito  Si'.riplura' lcxtii,  petilio 
illa,  l)n  mihi,  qijam  abjecta  sit,  perpi'n<liliir.  767 

Cap.  III.  —  Non  tam  propter  utilitaleiii  divites  alieiia 
concupiscerp,  quam  iit  alio?  homines  p\cli)'laiit.  (Jimm 
iuaiie  sit  illud  desiderium,  qiiod  eos  br'  tis  ipsi'»  inferi.i- 
res  esse  convincit:  qiiam  etiam  liirjie  sit  pali'rnam 
p,)ssessionem  ob  liixuriani  divcu.lcn';  postremo  quaiii 
impatienter  divites  repiilsam  ferant.  "69 

Cap.  IV  —  C  r  dicntiir  Achab  panem  siiiiiii  non  maa- 
dncnsse.  Ahstinenti.T  divitiiin  ac  pniiperiiiii  elegans  com- 
paralio.  Quanta  sit  slultilia  ha^redibns  ope.i  sollieite 
cnmparare:  deqiie  divitis  ciijusdniii  sonlibns.  770 

Cap  V.  —  Multorum  paupi^ruin  sangniiie  ai' vil  •  oon- 
slare  divitummensas;  atqne  iuibi  de  pntreqiindam.cnjns 
a  divite  coacti  ad  vendendnm  filiiim.  i''ilnrac  ifsliisnni- 
mi  piilrherrime  dpscribiintnr:  ilem  iminincm  essp  divi- 
tum  dnriliem.  quam  siimptn  sno  et  loxu  ip-a'  qnoqne 
angent  mulieres.  *7t 

Cap.  VI. — (Jiiam  uulla  sit  opuiiiefficaciaetcnr  illa-divi- 
tia-  nppellentnr,  .Miserioremesse  divitumqiiam  iiiui..  ipio- 
rnm  servitutem  :  iibi  locns  hic  Evangelii.  (Jiiiil  fncinm... 
destrunm  horren  men,  etr  ,  pie  nc  fccumle  eTpeiiailiir.  77  V 

Cap.  VII.  —  Eiimdcm  lociim  H.  Doctor  pn>«eqiiiiiir, 
ostenJitqne  avarns  ciim  de  bouis  bein^facere  deberent, 
inalle  peiunias  ina'diHcnndoconsunicre;  ipsnsipie  innEis 
ennrmitate  pretiorum,  qnani  uherUitc  pruvcutuum  de- 
lectari:  qiios  t.iinen  liocet  ipio  fr'ictus  snns  .«i'curc  pog- 
siiil  rei'niidcre.  "76 

Cap.  VIII.  —  lucogitunlciii  uvaiuui  niurle  iirgeri,  eum- 
qiie  jurislullum  vocitaii  memorutoKvnngelii  luco;quBU- 
to  mclins  pecuniu' distribuaulur,  qiiam  retiiu  niitiir;  ct 
ipiaui  incpte  sese  ab  impcrtieiida  eleeiiiosyna  divitea 
excuscut !  "7" 

Cap.  IX.  -  Quomudo  Jczubcl,  qnii'  cst  a>uiilia.  .Iivi- 
tibus  posscssioucm  quam  cuutra  jnslitiaai  desideiniil. 
polliceutur.  <79 

Cap.  X.  —  Divitcs.  cuin  alienn  ruperc  uou  p<>i>i>uiil, 
priL-  tristitia  cibum  nou  cnpere:  ct  iiiibi  quid  jujuiiiiiin 
nut  preces  Dcu  acceptas  leddiit:  de.iide  i|iiiim  cuuliuiia 
DcUf  piircipial,  et  ipsi  faciniit.  77« 

CaP.  XI.  -  .Nubiillic  u  duuliiisfiilsis  tcBlihnii  oceufiituit 
lapidatur  ;  Aclinh  Iinle  prium  trirtitinm  siiiiiiliil,  innviii 
ejus  iavudit  possessiiuicm.  Qiiniii  spiileiiliiiiii  iii  ipniiiii 
l)CU8  prniiuiiliuveril  :  el  pra'Si'i  liiii  iiir  liM'i>'lri.  e«  iii 
i'JnsJem  snnguiiie  dic.iiiliir  sese  l.ivutiira< :  iibi  ct  de  ^up- 
plicio  Jezabel.  Tnn 

Cap.  ,\1I.  —  Avarnm  euenuni  ac  prufuguin  cssc.  Qiium 
ahjectus  fiierit  rex  Aihiib  cornm  l.liu:  et  qiinmo.lu  pec- 
cntor  BciiiiiiT  deprcndnliir.  Ad  cxlremmn  divili  k  iuI  Ir- 
gitimuin  divilinriim  usuni  Kliiiiiilniilur.  782 

Cai'.  XIII.  —  Ulvitvii  iu  prui^apia  iusulso  islurlari,  cuu( 


1253 


ORDO  RERUM 


1256 


ipsiaou  raro  ciiHlccori  siut  uiajoribus;  aurum  oliensiouis 
lignum  csse.  Quaulo  sitdiviUbus  atlversus  pauperes  im- 
manitas;  et  qualis  divitem  coiumendatio  dereat.  783 
C\p.  XIV.  —  Quo  divites  ad  emendam  auro  libertatem 
ac  salutem  indueat.  varias  ratioues  proponit;  qu;E  verfe 
divitiK  sint,  docet;  uec  nou  quibus  Deus  inuotescat,  et 
ubi  locus  ejus  in  pace  fiat.  aperit.  785 

C.u>.  XV.  —  Qui  divitiis  uti  uoc  uoverint,  eo;  illarum 
servosesse.ac  dormire  souinum  suum.Quando  anima  cur- 
rus  dicatur  et  caro  eijuus  vii;ore  mentis  agitandus  ;  ubi 
quid  inter  agilatorem,  equitem  atque  aseeusorem  sit 
discriminis,  expenditur.  787 

Cap.  XVI.  —  Divites,  ut  quiescant  a  flagitiis,  ac  Do- 
mino  confiteantur,  impellit.  Quomodo  ipsis  dicatur 
Orate  ef  rctdite;  iiuidve  orationem  ac  doua  Deo  com- 
uiendet.  Deuique  memorata  verba  etiam  pauperibus  ac- 
commodantur,  et  quis  a  Deo  recedat,  ostenditur.      7S9 

Cap.  XVil.  —  Cur  .\chub,  cui  Deus  ob  po-nitentiam 
ejus  promiserut  veuiam,  tameu  victus  utque  occisus  fue- 
rit:  hujus  rei  duplex  ralio;  uuiJe  coucluditur,  eliam 
indignis  promissa  sua  Deum  servare.  T91 

/);  tibrum  cle  Tobiu  Admonitio.  Vindicatur  imprimis hio 
hber  divo  Ambrosio  :  cujus  doctrina  de  usU7-is,  ac  de  sacro 
Tobiw  libro  defettditnr.  793 

DE  T0BI.4  LIBER  UNUS. 

Cap.  I.  —  Proponit  se  de  Tobice  virttitibus  quas  his- 
torice  Scriiitura  conimemorat,  breviusdicturum  :  el  pri- 
mo  qui  cuptivitatcm,  et  iu  ipsa  ob  exhibitam  se[iulturam, 
e.xsilium  tulerit,  uarrat.  Deinde  quomodo  reversus  ab 
eodcm  oflicio  nou  desliteiit:  ubi  et  hoc  morluos  sepe- 
liendi  munus  prsdicatur.  797 

Cap.  II.  — Qua  rationeTobias  c;ecitatem  tulerit,  ne  quid 
furti  aduiittereutur  caverit,  et  commodatam  Gabelo  pecu- 
niam  non  repetierit,  uisi  senio  fessus:  denique  qubin 
abborruerit  a  fenore  mulo,  cum  detestatioue  ejusdem,et 
boni  commendatione.  79S 

Cap.  III.  —  .Ambrosius  feiieratorum  inhumanitatem  iu 
pauperes,  et  eorum  artes  quibus  illossibi  addicuut,  ocu- 
lis  subjicit;  ac  demum  iu  eusdem  invehitur.  799 

Cap.  IV.  —  Qua  ratioue  feneratores  Jud;e  et  diubolo 
comparentur;  et  quid  signiticetur  nominibus  creditoris, 
fenoris,  sortis.  ac  debitoris.  SOO 

Cap.  V.  —  Pecunia  feneratorum  maricomparatur:  hanc 
ubi  quisaccepit,  statim  nebiilouum  turbam  ad  se  attra- 
hit ;  ubi  et  de  sortibus  utriusqueTestamenti.  Cousumpta 
per  iutemperantiamilla  pecuuia  miserum  ad  vendendam 
supellectilem  feneratoradigit,  autiuducias  coucedit,sed 
hellicis  ipsis  tristiores ;  sequitur  Jemum  cimis  serastul- 
liti;e  pceoitentia.  S02 

Cap.  VI.  —  Qianta  moliautur  feueratores  ut  iucautos 
adolesceutes  depi';edeutur.  sOl 

Cap.  Vll.  —  Quam  sollicite  feueratorem  fugiat  debitor, 
et  cujiismodi  sit  utriusque  occursus;  quomodo  hic  dila- 
tioue  acceula  magis  irretitus  aJ  vendeuda  pi';edia  adiga- 
tur :  ac  tandem  omnibus  destitutus  et  ad  vincula  puratus 
iu  desperatiouem  incidat.  805 

Cap.  VIII.  —  Liberos  pro  paternis  dehitis  per  sum- 
mam  indiguitatem  sub  hasta  venire:  sed  huic  malo  sub- 
veuire  posse  nemiueui,  cum  expieri  nequeat  feuera- 
toris  avaritia,  quam  iu  rem  Scripturffi  locus  explicatur, 
simulque  ostenditur  materiam  praevaricationis  essefene- 
rutionem.  806 

Cap,  IX.  —  Peccati  feneratorem  diabohim  esse,  qui 
Sulvatori  etium  divitius  suas  osteutarit,  ei  feueratorem 
haud  absimilem,  atque  ibidem  de  centesima  usuru;,  ac 
centesima  ove  deque  creditoris  uomine  quod  sibi  impo- 
nit  verus  e.xactor.  «08 

Cap.  X.  —  Feneratoris,  ne  debiloris  cadaverad  sepul- 
turam  efferretur,  prohibentls  historia.  809 

Cap.  XI.  —  Lsura  etiam  ab  aleutoribus  exigitur,  quo- 
rum  in  lusu  varia  fortuua  cst  sed  lucrum  cedit  fenera- 
tori.  Hujus  iu  illos  quautu  t_vraunis,  cl  quK  leges  a!e;i- 
torum.  Postremo  barbarorum  quorumdamfurorin  aleam 
describitur.  810 

Cap.XH.  —  Defeueratorume.iuctioue  elvariisvocabulis 
quibus  utuutur.  Eoruui  pecunia  coiuparatur  cum  echidua 
aliisqueserpeutibus;  ulii  curu5arasGi'ieciTO/.oj;di.\eriut, 
esplicatiir.  811 

Cap.  XIII.  —  Usura>  et^mologiam  prosequens  ostendit 
illam  leporibus  ipsis  uc  plautis  quibuslibet  fecundio- 
rem  esse,  feuerutorisque  avidituto  omuem  alium  supe- 
rari,  deiu  ud  iustitutam  usur;K  cuin  auimalibus  ac  plan- 
tis  comi.uiatioui:m  redit.  812 

Cap.  XIV.  —  Lsurum  probiberi  lege  diviuu,  uude  et 
sumptum  est  illud  Cutouis,  fenerare  est  /tomineiH  occi- 
dere.  Vestiuieutum  piguori  acceptum  ante  noctem  red- 
dendum  esse;  ac  fenoris  uomiue  intelligendum  quid- 
quiJ  pr;eter  sortem  exigitur;  post  quae  sequitur  extorsi- 
onum  divitibns  familiarium  reprebensio.  aii 


C.u>.  XV.  —  Alienigenam  a  quo  usuras  licet  e.xigere, 
solum  esse  eum,  quem  licet  occidere;  fratrem  vero  ejus 
dem  vel  tidei  vel  juris  consortem;  quaralibet  usuram 
proscribi,  et  de  beuedictiouibus  ejus  qui  ub  illa  abstinue- 
rit,  cum  exhortatione  admisericordiam  et  veritatem.  816 

Cap.  XVI.  —  Ex  evangelico  pnecepto  fa^uerandum  his, 
a  quilius  uihil  exspectetur,  imo  etium  iniiuicis:  uberri- 
mum  feuus  illius  esse,  qui  Domino  feueruverit:  nec  dif- 
tidenJumipsius  paupertatiquae  veraslurgitur  divitias.SlS 

Cap.  XVII,  —  Occurritur  oijjectioui,  quu  nounulli  ne- 
gant  geuerahter  prohibitum  ue  pignus  retineatur;  sed 
ad  pauperum  piguora  legem  restriugunt,  819 

Cap.  X\TII,  —  Ut  objicientibus  nos  diviua  lege  ad 
fenerandum  incitari  flat  satis,  iuquiritur  quid  justus  v. 
g;  Petrus  fenori  dare  valeat;  osteuditurque  suos  illi  ser- 
moues  esse,  quos  feneret.  820 

Cap.  XIX.  —  Jud;po3  primo  gentibus  fenerasse  post- 
modum  gentes  iu  Christum  credeuies  vicem  illis  reddi- 
disse,  quod  pecuuiam  suam  amisissent;  ejusdem  pecu- 
uia;  laus,  aique  ad  illam  feiierandum  exhortatio:  et  quo 
pacto  iu  ea  re  Israelitis  antepositai  fueriut  nationes.  821 

C\p.  XX.  —  Pr;emisso  pignoiis,  commenJati,  ac  de- 
positi  discrimine,  osteudit  spirituale  pignus  esse,  quod 
reddi  lege  jubeatur  ;  corporeum  tameu  etiam  reddi  opor- 
ter-;;  qui  verbum  Dei  audierit  debitorem  esse,  nec  ab  eo 
pignus  toUeudum.  De  evangelicis  vestimentis,  et  de  tu- 
nica  quamomnes  jubemuriuduere.Bouum  ainictum  esse 
Dei  verbum  ;  esse  pignus  Dominica;  sortis,  esse  sapieutise 
vestimeutum;  tandem  esse  verbum  coangustandum.  823 

Cap.  XXI.  — Reprehenduntur  ii  qui  cumsolvendo  non 
siut,  mutuum  sumunt,  lidem  quam  abjecti,et  quemadmo- 
dum  ad  condictam  diem  non  reddcntes  ex  amicis  iuimi- 
cosfuciant;  unde  nulli  luutuum  sumendumconcluditur. 
Quid  per  uiolam  et  lapidem  supermolarem  non  obligan- 
dum  iutclligatur,  827 

Cap,  XXII.  —  Quem  feneratorem  imitari  debeamus; 
ct  quoiuodo  Ecclesiaj  -Deus  plus  dederit,  cui  et  ipsa 
plus  reddiJit  no'i  exigenti;  deque  diviua  misericordiaac 
juJicii  dispeusatioue,  829 

Cap,  XXlll,  —  Oggerentibua  usurae  antiquitatem 
reponitur  etiam  culpam  autiquam  esse,  quum  solutum 
Christus  venerit,  invexerit  autem  diabolus :  huic 
feneratores  assimilari,  nec  non  etiam  eos  qui  fide  jus- 
sorem  obligaut,  in  quo  sibi  alterum  parant  inimicum. 
Quam  CQveudum  sit,  ne  quis  pro  alio  se  obliget,  aut 
saltem  pro  summa  suis  majore  facultatibus!  829 

Cap.  XXIV,  —  Quomodo  Tobias  in  mercedis  solutione 
uobis  imitandus;  quodve  fenerandi  genus  iJem  uosdo- 
ceat.  831 

In  iibros  de  inierpellatione  Job  et  David  Admonitio.  831 

DE     INTERPELL.^TIONE    JOB     ET     D.WID 
LIBRI  QU.-VTUOR. 

LIBER  PUI.MUS.  —  DE  INTERPELL.\TIONE  JoB 
ET  DE  IIO.MINIS  l.NFIR.MITATE. 

Cap.  I.  —  .Multas  in  hac  vita  perturhaliones  esse, 
uiult;is  cousolationesj  sed  his  illus  louge  superari;  quod 
sanctorum  inductione  comprobatur ;  David  ac  Jobum 
]iro  nostris  iufirmitatibus  interpellasse,  uude  hujus  ope- 
ris  argumentum.  835 

Cap.  II.  — Quomodo  beatus  Job,  a"missis  omaibus  prae- 
ler  uxorem,  tauquumbonus  athletaperturhationibus  non 
cesserit,  uec  c.^rture  recusaverit.  837 

CiP.  III.  —  De  misera  couditioue  hominis,  qui  quo- 
tidie  sub  formidiue  est;  quamque  stulte  cogitet  peccata 
sua  Dei  cognitionem  fallere  posse:  item  quam  miserum 
in  leclulo  uobis  ad  quietem  dato  sollicitudine  agitari, 
atque  ex  eoJem  vacuos  ac  uudos  exsurgere,  qua;  vitce  is 
tius  imago  est.  837 

Cap.  IV.  —  Quomodo  amici  Job  ad  consolandum  eum 
venientes  ejus  dolorem  acerbaveriut:  el  qu;im  magnilice 
idem  seuserit  de  divina  potestate,  ac  redemptionismj's- 
teria  designaverit.  839 

Cap.  V.  —  Deum  fecisse  montes  inveterascere,  id  esl, 
litteram  Veteris  Testamenti  in  spiritalem  sensum  con- 
vertisse;  Judaeos,  quod  illud  iguoraverint.  excusabiles 
non  esse  oh  prodigia  qu;E  Christi  mortem  suut  comitata; 
sed  ma.xiiue  ob  solis  defeclionem  qua;  describilur.  Tan- 
guutur  alia  qnsdam  Christi  opera,  etpraecipue  ambula- 
tio  iu  muii ;  ubi  de  titubalione  Petri,  ac  de  conterendis 
uuvibus  Tharsis,  quibus  corpora  uostra  desiguautur.  840 

Cap,  VI.  —  Verba  Job,  quibus  humauas  iufirmitates 
a|ierit,  expenduntur,  QuemaJmoJum  Vir  sanctus  pec- 
c;itum  suum  noQ  neguverit,  quiuveiuter  peccare  et  im- 
pie  ;igere  sit  discriminis;  quibus  verbis  bomiuem  apud 
Deum  conetur  excusare;  postremo  coufitenti  veniam 
promitti,  ac  justum  iniquitates  suas  agnoscere,  osten- 
ditur.  843 

Cap.  Vll,  —  Omnium  Klatum  masime  lubricam  a  dg- 


QU^  IN  HOC  TOMO  CONTINENTUR. 


.     „„„tir,ni-  noseorum  eUam   peccalorum,    qu«  vitare 
lesceutiam.  "°»,  ^V^"'"  reddituros:  serumnas  do- 

''.'''"mar\^  ac'  terrS  uwmmodis  aoo  .ati.  ex.rimi :  cce- 
stras  maris  dc  «"*  '"  futuraui  resurrec- 

{-em^  r^Td;Xr^,^s!^\^m  uova  oum.a,  sH  fa. 

^l.^verit""",'?^ °U^er«rrt  ex  hac  vita,  ub,  ,erfid>a 
domiuatur.^volare^  "'  q..i.  curiosius  s..pien- 

j^.S'c^2r;^''^irr;^.  el  :j::^us  «am  lUe  ..eve,averit. 

^' UBER     SECUNDLS.     -    DE     INTEUPELL.UIONE 

'^'^'^'I.^i   _  Po=>t  ab?o\..tam  vehementiorem  internella- 
.  ^''^-    ,  T  onn;.   r  i.lacidior  internellatio  Uavid,  flunc 

^■■'■-     ;  ~  .!.in  =    ic  iiercatis  olmo.'iia  libfriu-i,  ut  ad 
mer.s  cala"'\'at'bus,  .ic  j.ercaii.  o  .        ^^^,,^,    g^.e 

conspect,,mle.ieTven    0  .  ler^^^^^^ 

^;^S^h:^^  .IJl.^lS.an.untur  .iel.ci^ 
^^r^'}!^%!r^i^r:^Xl^U^^  vita,  maUs^^ 

^'^Sr  i^'-:nu.:iv^'':ii.:n^n::^.tri 

alio  loco  nou    con filcor,    sed  coj./.trcc''    ...  ^,  ^ 

"V-.,  IV   _  Oui  turbari  se  boui    consuUint   eos  exire 

cogitationes  peuetret    <■  ,  ,f  .\''%^'-'S."isto    conveniro. 
S^ir  r^d[m=r-:;M  Ev^.e,.um  iUat. 

gS(;;^.1u;;.'rd^l^^oi^^^-    eJLcessam    bon.,u 

vitam  ^°^^Z''a^,vmT  David  sui  obUtum  Deum  videri, 
,.!Jfetl^ccat^r.uor.,mu,er,..et,^^^ 

^;:}er^MerW-U|^erita..o...^^^^ 
qui  suscei,l..s  «°'e    uer..    U ua  '  l^e.lu,.^^^  ,ecommo.'e^ 
Ueuin  projici;  et  qua  raiionc  ...u  j^^g 

'"r.'      vil         Dura  exoiitr.t,i9  Christi    adveotus  differ 
Cap.  VII.  —  UUiTi  e.voiii  ._  ^,.,..^,,,,,^   ..rpditiiros  o.ite 


1258 


lui,  "^•'.^■■-^i-„„  Hpli./pret  sua.  ub.  ue  bi^ui»  <  uu,- 
'''"■'■'  :^',ui^fiK     e  nos  <^p' rU-al.  disser.tur.  Diaboium 

i;-\kndrn:dn=±n..u.mt^^^ 


reret.  et  in  ^V»J^j:_»:\tr!,'^X-y-  disseritur.  Diaboiun 

3di 

Vio  :  tandem  ne  'l'»''°'''^.',''^"'7;:""f "  rVev'erauii...'860 
vidend..u.ad.,..odmax,n       ,us_^^^ 

Cap.  \.1I.  —  ",'^..,'l^,,U    „iii.,nc  cui  a.'atri'datum 

frre-^;;^-^ 'S  f  -  ^^^ 
trdi^^r^ui^^S'™^ 

'IVT'?"'-^,; pi;"...;  V  r  :iJ  si,niiicari  ..eun,.  qui  M. 
.^lnil^spr^pt^eo..m.p.x.,taf,.erat^ 

etiaii,  Isaiff,  test,..,o.i,o  .'■.""''["'"  Vnst.rVnmiuui,,  lluc- 
Deiingredinmur.iios  ,,..,  '''^1''»  ''  '' '^;^'  ,  ',  "i  ratioue 
tibus  lunsi,    naufrag.u    pat.e.,!m.ur,  n.uiuimc.  ^^^ 

fuisse  a  Cristo  renovatos.  „„„icetur    Dnvi.l 

Cap.  X.  -  Ob  super.ora  '  «'  «'  ^'^' „,^';J  one  q„a>.  cum 
Deo  ae  confe.suri.n,  ,n  '•'/''  f  ;•,;",,,"*  b.  iU.ld  sonus 
cilhara  <:orpor,  noslro  »,l  ari,u,ta9  ci  <\»  ^f,^, 

deceat,  expliial..r.  iNTI.-n.'ELLAT.ONE    Joll. 

^\fl  5':r;.?i'  7.e-Sret,am    prua.ule.,    ci..u 

PiTnoL.   XIV 


proBperis  hic  afQuere  injustoe,  justos  autem  aftligi  vide- 
rinl  qu»  .ibrorum  sequentium  maleria  eet:  ob  eamdem 
rem  amicos  Job  ignaros  divini  consilii,  eum  propter 
admissa  crimina  pamis  affectum  contendisse.  86r7 

C^P  11.  —  Joli  inBrmum  sanis  amicis  et  se  ipso  etiam 
fortiorcm  exstitisse.  Quomodo  conviciatores  suos  redSN 
Buerif  ubi  prfesertim  silentium  ejus.  nec  non  Davidi» 
quoque,    atque    Aposloli    nobis  propoDitur  ad  imilan- 

dum.  ,?'?2 

C^p  III.  —  Job  verboruii,  cerlamine,  quo  non  aima 
fere  diflicilius,  victor  renuntialur.  yuaui  pulchruui  sit 
ridere  ac  lacere  in  objectiscrlminalionibus;  et  queinad- 
modum  post  respousuia  leuius,  idem  forlior.bus  verbi* 
importunius  caluiuniautes  repulerit.  870 

C\i.  IV.  —  Amicos  inala  sempcr  del.cloruu.  causa 
evenire  asserentes  retundit  Job,  interrogando  cur  impii 
hac  iu  vita  bouis  affluant;  qua'  tameu  v,-ra  mala  esse 
oslenduulur.  Ibidcm  quis  vcre  bi'alU9  l,abcnd„s  s,l:  tum 
auis  bene  ve.  male  feminet:  lum  qual.s  injustorun.  pos- 
lerita=.  quan-  discrimine  hi  Hagellis  immunes.  josU 
eisdeui  dicautur  obnoxii.'  Deni.jue  imiiios  non  »t<rni- 
lale    sed  falsa  ejus  imagine  poliri  demonslratur.      871 

Cj^p  V  —  linpios  in  bonis  ?;eeuli  linire  vilaiu,  at 
I,o«tca  requie  cn-lesti  carero  :  coutrarium  vero  nobis 
',t,li.ndum:  quod  in  pros perllalem  sil  illeccb.a  viliorum 
ac  impunitatis  pnpsuinptio.  .lanc  amentinm  revincit 
sanctus  vir.  suiqdicium  et  pra-scns  et  n-ternum  pr»pa- 
ratum  es»c  declarans.  Tuiu,  cnuiueratia  eorum  sceleri- 
bus  ipsa  Deo  latere  nou  posse  ostendit:  qu«  sit  eo- 
rumdeui  portio,  describit:  atque  ad  ?ai>,entiam  quam  lUi 
deserueruut.  sectandam  iios  '"'''«"•'f '"''•,,„,  ,  .T,nvF 

L.BrJl      TEltT.LS.      —     DE      IN.L.tPELLATIONE 

'c^p  'l  _David  ricqiientcr  de  sfficu.i  vanitale  disse- 
rui"e  iii  nsalmi?.  ?cd  niaximc  iii  i.xxii.  „b,  se.  ob  im- 
croborum  nrosperitales  ,t  ca.an.itales  proborum,  Kravi- 
ttr  inilio  comiuotum  esse.  ac  Inmen  postea  correctum 
significat.  Uter  eju?dem  rsnlmi  auclor  David  nmi.rum, 
an  Asaph  dicendus  vidcnlur.  »'' 

Cap  11  —  Kx  ipso  psalnii  cxortiio  correet.ooeu,  Da- 
vitlis  dcnrel.endi:  Deum  iustis  semper  bonun.  es..;e,  eo 
nuod  si  vexenlur  adversis,  fntura;  remuncral.on.s  spe 
recreanlur,  et  se  semper  peccatis  minora  pal.  existi- 
manl  u,.c  ullis  pc^nis  sua  spoliari  i,ossunt  sapientia  : 
bon..u.  tamen  e.lam  improbis  esse  D,...u,..sed  cos  uolle 
narata.ii  omnibus  illius  bonitalem  exper.r.  s,s 

'  f-t.  III  -  .."nteri  l>rophelam  se  tantum  non  esse 
nrolapsum,  di.n,  pcccalorum  pacem  «Piuularetur  ;  .lu- 
p  iccm  esse  paccm,  sed  eam  qua-  offendiculum  habe 
■.gieudam;  nuUum  in  morte  peccatorum  levaii.eu  es»e 
non  prodesse  llaseUa  post  mo,tem  eicn.plo  Lnz^ar.  el 
diWli9  dcmouftr.-,ri;  q.iantimi  vero  irosiul  .n  viU.  Da- 
V  ,lcm  ac  Jobuu,  pa.efacere;  demum  perpeluo  es.e  lla- 
BclUandos  qui  hinc  llagellali  non  fucr.nt.  .    J-»« 

^•^(.''^"  ,V  '_  Peccntoresiniquitate  propr.a  vesl.r.  ;  q.,o,l 
vp-^lin.ci  tum  a  nobis  rejicitn.lum,  ut  vesl.raenlo  virlr.- 
t.m  .'  ,"n,'r.  ac  i,ot,'ssimun,  jejuni.;  hoc  se  ut.hter 
1  ,°c„  du isse.  Adan.uu.  ex.iisse  cmugravi  dniuuo; 

tnil ';:  i;"i''-'""  i.nqui.atem  qunsi  ox  ad.pe  prode.io- 
lim  uiaLMiani  ac  delil,<.ratain  ex^titiss,..  »«i 

l.m  uiaj,i,a..  .^_^^_^^    ._^  ^^^^^^^^^    ,„.ii„ut     co,  ,.r,.. 

ca-ttrig Vsse  .n.i  oiniiia  stclla,.un.  necesH.lat.  allrib„.,ni: 
ins  /  nn,i^n  h'anc  a  Dco  gratiam  rcservar..  u    rev.-rl..,..- 

r..,  "rael:  cuj.is  reditus  mystei.u.,.  dec.larnl..r  : 
cosdC;  .,t  a  l.eo  u,V"l  "cculta  '-0»=";;^;  "j™  .^: 
duci  pcccator..n.  diyiliis:  poslremo  .dem  de  Cl.rislo  m  n^ 
aisse  Simoncn.  Pliari9a'un..  .„,»u," 

Ca,  VI  -  Propl,etam  cuu,  pnmo  aiiimo  dc9|„.n.ire- 
.ot  ,'o.tca  cnftlL-atioii,-  cmendatum  ,-0Knuvi9se  on.ni. 
^  idl;;;i  ^^n^rc  ;iis,.osilione  livinn.o,^.  «mem  no.i  e 

^T:n-ii^'^'Ei,i;;xff:^'^r'i"-' •!  :r'':';:  - 
--:.:s;rf.3r-p 

lioncn,    l,anc  es^e.  i|ua  trLunuu.   1  ,    '     ,,„i.„,. 

!;;^\^;:i;-;.^';!;mr'?;c;'U;;x;iraii::i;;;iu;.';^;-'^jo 
.'-v--t;;;3m.en^^^ 

r;i;;;^n;p;};;;;;iu;';i;f";-vt:.!;;r"™^- "'s^s 

"  ;-!'-iv":"p;o  h:;;m!^";.;^u;;r:;.vin,..  provide..- 

l,A, .  ,.\.        ■'    , ,.,i,„  ,.,i  ..i.ii,e«  hoiiuiie»  com- 

;:;:;  ;^;;;;;;^9  r^^i^mm'  ;;.;.cu,i.  .,.„„.  -se  nnsum; 

i;::';  ;.::sdem  l«me..  D,.i  grntia  «d  humanam  rc^o.^nr^i 
Oig,dlalcm_  g.  p^,„„,,i,i,„jdcxlernm  non  fueril.  eum 


iO 


1259 


ORDO  Rli^RUM  QVM  IN  HOC  TOMO  CONTINENTUR. 


1260 


locum  a  diabolo  occupatum  iri,  siculi  primo  parenti  con- 
tigit:  cum  hujusvices  ageret  Cliristus,  eum  sibi  ad  dex- 
teram  daemonem  statuisse,  quo  ipsuni  gloriosius  pro- 
sterneret:  postremo  maximas  utilitates  ad  eos  redire, 
quibus  ad  dexteram  steterit  Christus.  S87 

Cap.  XI.  —  Davidem  possessione  Dei  contentum  nihil 
praoter  eumexoptare;  debere  euim  terreaa  deleri  obli 
vione,  ut  succedant  ccelestia,  atque  etiam  ad  Deum  qui 
neminem  repellit,  accedatur,  a  quo  pravis  tantum  actio- 
nibus  recedimus.  888 

In  Apolorjiam  prophetx  David  Adtnonitio.  889 

APOLOGIA  PROPHET^  DAVID  AD  THEODOSIUM 
AUGUSTUM. 

Cap.  I.  —  Quare  apologiam  David  scribere  aggrediatur 
Ambrosius.Historia  facti  praemittitur.  Deiude  judican- 
dus  non  esse  ostenditur,  quem  Deus  justiflcaverit:  con- 
tra  vero  etiam  laudamus,  quod  in  tanta  poteslate  non 
plura  peccaverit.  891 

Cap.  II.  —  Laudatur  David  ab  humilitate  confessionis; 
ac  tres  causae,  cur  sanctis  peccatum  obrepere  utile  sit, 
idque  Deus  permittat,  aiferuntur.  894 

Cap.  III.  —  Davidem  eo  teutationi  expositum  fuisse, 
quod  athletas  suos  variis  certaminibus  exerceri,  et  nobis 
exemplo  esse  Deus  velit:  praeterea  ejusdem  adulterium 
in  figuram  factum,  adductis  variis  allegoriis,  declara- 
tur.  895 

Cap.  IV.  —  Davidis  poenitentia  paulo  fusius  commeu- 
data,  neminem  a  lapsu  immunem  inveuiri  sanctissimo- 
rum  virorum  iuductione  palam  facit.  898 

Csr.  V.  —  Parabola  quam  Davidi  proposuit  Nathan, 
esponitur;  etChristo,  susceptjeque  ab  eo  carni  humana; 
accommodatur.  900 

Cap.  VI.  —  Donos  et  malos  hoc  inter  se  ditferre,quod 
illos  peccata  sequantur,  hos  praecedaut;  et  quibus  ope- 
ribus  David  peccatum  suum  te.\erit.  901 

Cap.  VII.  —  De  pugnis  David  contra  gigantes,  et 
aquae  Bethleemilici  lacus  libationo ;  ex  quibus  aliisque 
prfcclare  factis  concluditur  suum  ab  eo  peccatum  tec- 
tum  fuisse:  praesertim  cum  illud  uon  crueuto  alfectu 
patiaverit,  et  poslea  se  Deo,  quam  homiuibus  malue- 
rit  committere,  necnon  crimen  sibi  dimissum  ipse  do- 
cuerit.  904 

C.\p.  Vlll.  —  Cur  psalmua  l  aliis  quibusdam  in  res 
auteriores  compositis  priemissus ,  et  ipiae  mysteria  in 
quinquagesimo  uumero  compreheusa?  Quando  Davidis 
exemplum  agendam  pienitentiam  doceat;  quamve  mul- 
tipliciter  mundetur  quis  ab  iniquitate.  907 

Cap.  IX.  —  Paucos  cum  David  peccata  sua  agnoscere, 
imo  pliircs  de  illis  gloriari ;  sapientem  delicti  sui  nuii- 
quani  depouere  memoriam  •  etquanta  sit  conscientiaivis. 
Inter  peccatum  et  inuiuitatem  discrimen  esse;  quove 
pactn  illa  baiitismate  ac  poenitentia  charitati  conjuncta 
deleantur.  909 

Cap.  X.  —  David  licet  legibus  humanis  liberum,  se 
tamen  Deo  subjecisse,  cui  soli  peccavjt;  et  quot  modis 
ultimum  hoc  intelligendum.  Magnum  scelus  pra^sente 
Deo  jieccare.  Qui  peccatorem  se  neget,  mendacii  ab  eo 
accusari  ipsum  Deum,  cujus  palieulia  et  moderatio 
commendatur.  Ad  hoec  Deum  ah  illo  etiam  justiticari, 
qui  pwniteutiam  agat  erroris.  912 

Cap.  XI.  —  Prophette  verbis  doceri,  qui  in  iniquitnte 
non  coucipiatur,  esse  ueminem.  Utruni  pareutum  aa 
prolis  ea  sitiuiquitas.a  quasolusChristusimmunis  fuisse 
oslenditur.  914 

Cap.  XII.  —  Confitenti  peccatura  ccelestia  sacramenta 
divinitus  patefieri ;  cum  hicc  incerta  iu  psalmodicuntur, 
signilicari  non  esse  mauifesta,  sed  praecipue  hoc  loco 
baptismatis  lavacrum  pra^figurari.  915 

tUp.  XIII.  —  David,  solo  futurae  remissionis  auditu 
recreatus,  fore  ut  ossa  humiliata  exultenl,  praedicit;  et 
quffi  siut  illa?  Rogandum  Deum  ut  faciem  avertat  n  pec- 
catis  nostris.illani  vero  ad  nos  convertat.Idem  sicut  pec- 
catum,  ita  et  iniquitateui  quiB  ejus  origo  est,  triplici 
ratione  lolli,  quae  aperitur.  917 

Cap.  XIV.  —  Cor  mundura  sohs  inesse  renovatis;  iitque 
inibi  qu.finam  sint  viscera,  quisve  spiritus,  quorum  hoc 
loci  sanctus  Propheta  meminit.  Aversum  Domini  vultum 
gravi«  supplicii  locoesse;  et  quomodo  idem  a  faciesua 
projiciat.  Atrocissima' huic  pieufB  qiiinaui  obnoxii.  Post 
quae  nonnihil  perstringiturde  libertate  ac  uuitate  volun- 
tatis  in  Trinitate.  919 


Cap.  XV.  —  Ratioualem  naturam  laetitiie  salutari» 
solam  capacemesse;  eamque  principali  spiritu  confir- 
mari ;  et  quis  ille  spiritiis.  921 

Cap.  XVI.  —  Periti  doctoris  esse  iniquos  vias  Domini 
edocere.  Quomodo  id  tum  Christi,  tum  Davidis  persona; 
accommodetur;  quidvc  liberari  se  de  sanguinibus  oret 
Propheta.  921 

Cap.  XVII.  —  Davidem  verbis  suis  peccatum  sibi  di- 
missum  significare,  cum  Deus  peccatori  os  occhidat. 
Eadem  verba  etiam  Christo  convenire,  quippe  qui  verus 
sit  David,  a  quo  futura  gentium  congregatio,  et  Eccle- 
siarum  fundatio  priesignetur,  postremo  nonnullis  de  sa- 
crificio  Christi  atque  martyrum  propositis  opus  claudi- 
tur.  929 

In  alteram  Davidis  Apologiam  Admonitio.  925 

APOLOGIA   ALTERA  PROPIIET.i:  DAVID. 

Cap.  I.  —  Quosdam  offendi  posse  quod  in  adulterium 
inciderit  David,  et  Christus  oblatam  sibi  adulteram  ab- 
solverit;  maxime  vero  quod  idem  propheta  peccatum 
evulgaveril  suum.  Sed,  ut  David  erraverit,  Christum 
errare  uon  potuisse  ostenditur;  proindeque  exploden- 
dos  eos,  qui  Dei  potentioe  vel  providentiie  detra- 
hunt.  929 

Cap.  II.  —  Proposito  argumento  auctor  hic  non  facile 
judicandum  scribit.  Tum  quo  ordine,  et  apud  quos  ho- 
mines  David  errantis  causam  sit  defensurus,  expli- 
cat.  930 

Cap.  III.  —  Centiles  monet  ne  tam  errantem,  quam 
pienitentem  David  respiciant,  quia  sicut  illud  est  homi- 
nibus  commune,  ita  lioc  rarum  in  regibus.  Tum  quam 
proclive  sit  vinci  libidine  declarat,  et  adductis  sancto- 
rum  virorum  exemplis  confirmat.  931 

Cap.  IV.  —  Juda'os  perperam  credeutes  David,  qui 
obnoxiusfuit  peccalo,  velSalomonem.ciii  dictade  Christo 
non  conveniunt,  esse  Filium  Dei,  redarguit;  et  pravam 
quorumdam  hiBreticorum  de  Filio  Dei  interpretalionem 
confutat.  9S5 

Cap.  V.  —  Confirmal  rationes  adversus  Jud;eos  atque 
gentiles  adduotas,  et  sermouem  ad  Ecclesiam  conver- 
tit.  939 

Cap.  VI.  —  Ecclesiam  docet,  cur  David  ac  plerique 
alii  Dominici  generis  auctores  in  errorem  labi  permissi 
sint;  et  ut  inde  facilius  mysteria  eriiat,  historiam  homi- 
cidii  el  adulterii  ipsius  David  recenset.  941 

Cap.  VII.  —  Divino  invocato  Spiritu,  incipit  detegere 
mysteria  quiesub  David  ac  liethsabee  adulterio,  necnon 
sub  ipsius  partu  velabantur.  943 

C.\p.  VIII.  —  Quid  domus  regia,  in  qua  deambulat 
David  :  quid  nudatio  et  lavatio  Bethsabee  ;  quidve  quod 
statim  uuda  visa  amata  sit,  significet?  945 

Cap.  IX.  —  Eamdem  raateriam  prosequitur,  ostendit- 
que  EcclesiamChristo,  qui  velatamSyuagogam  despexe- 
rit,  nudam  placuisse,  tum  ejusdem  adillum  inquirendum 
ardorem  describit:  ac  demum  legis  solutionem  in  Uriae 
nece  adumbratam  explicat.  948 

Cap.  X.  —  Renovata  attentione,  altius  mysterium  in 
adulterio  Davidico  Uitens,  nimirum  Verbi  divini  cum 
humana  natura  conjunctionem  scrutatur.  950 

Cai'.  XI.  —  ParaboliiNathan  proponitur,  atque  ad  sen- 
sum  moralem,  moxque  ad  allegoncum  traducitur.    932 

Cap.  XII.  —  Daviif  peccatum  suum  Deo  confitetur, 
coniposito  psahuo  i„  cujus  hicversusaliquot  explicanlur, 
imprimis  quie  sit  uiagna  misericordia,  quaeve  multitudo 
miserationum,  inquiritur  :  tura  docetur,  solum  Deum 
iniquilates  nostras  delere,  quae  cum  latere  non  possint, 
exemplo  David  sunt  confitendi«.  Demum  Arianos  ia 
Manichiporum  impietatem  recedere  planum  fit.         934 

In  XII  Psalmorum  E?iarrationes  Aamonitio.  959 

ENARRATIONES    IN    XII    PSALMOS 
DAVIDIGOS. 

In  psalmum  I,  963.  —  In  psalmuni  XXXV,  997.  — 
In  psalmum  XXXVI,  1011.  —  In  psalmum  XXXVII,  1055. 
—  In  [isalmum  XXXVIII,  10S7.—  In  psalmum  XXXIX, 
1109.  —  In  psalnmm  XL,  1119.  —  In  psalraum  XLIII, 
1139.  —  In  psalmum  XLV,  1187.  —  In  psalmum  XLVII, 
1109.  —  lu  psalmum  XLVIII,  1211.  —  In  psalmum 
LXI,  1221. 


FINIS  TOMI  QUARTI  DEGIML 


Sancti  Amandi.  —  Ex  typis  DESTENAY. 


I 


J 

1 


f 


i 


^   V  ^ '  s  ^  w 


«2  01-^.